Konu 1 DNA. Konu 2 MİTOZ ÜNİTE. Konu 3 MAYOZ. Konu 4 ÜREME. Konu 5 ERGENLİK

Transkript

1 Konu 1 DNA ÜNİTE Konu 2 MİTOZ 1 Konu 3 MAYOZ Konu 4 ÜREME Konu 5 ERGENLİK

2 1. ÜNİTE DNA kazanımlar 1. Konu Nükleotid, gen, DNA ve kromozom kavramlarını açıklar ve bu kavramlar arasında ilişki kurar DNA nın yapısını model üzerinde gösterir ve DNA nın kendini nasıl eşlediğini ifade eder. MİTOZ 2. Konu Mitozun ne olduğunu kavrar ve canlılar için önemini açıklar Hücrenin, mitoz sırasında birbirini takip eden farklı evrelerden geçtiğini kavrar. MAYOZ 3. Konu Mayozun ne olduğunu kavrar ve canlılar için önemini araştırır Üreme ana hücrelerinde mayozun nasıl gerçekleştiğini model üzerinde gösterir Mayoz ve mitoz arasındaki farkları kavrar. ÜREME 4. Konu İnsanda üremeyi sağlayan yapı ve organları şema üzerinde göstererek açıklar Üreme organlarının neslin devamı için üreme hücrelerini oluşturduğunu ifade eder Sperm, yumurta, zigot, embriyo ve bebek arasındaki ilişkiyi yorumlar Embriyonun sağlıklı gelişebilmesi için alınması gereken tedbirleri, araştırma verilerine dayalı olarak tartışır. ERGENLİK 5. Konu Çocukluktan ergenliğe geçişte oluşan bedensel ve ruhsal değişimleri tartışır Ergenlik döneminin sağlıklı bir şekilde geçirilebilmesi için nelerin yapılabileceğini, araştırma verilerine dayalı olarak tartışır. 2

3 KONU DNA 1 ne öğreneceğim? Nükleotid, gen, DNA ve kromozom kavramlarını açıklayacak ve bu kavramlar arasında ilişki kuracaksınız. Günlük Hayatta Nerede Kullanılır? Bugün öğreneceğiniz bilgiler; Milyonlarca canlı türündeki farklılıkların, Çevremizdeki insanların birbirine benzememesinin, Çiçekli bitkilerin çiçeklerinin farklı renklerde olmasının, sebebini kavramanızı sağlayacak Hatırlayalım Hücrenin yapısındaki kalıtsal madde; kromozom, DNA, gen ve nükleotid denilen yapılar ile ifade edilir. Bu yapılar arasındaki ilişkiyi karmaşıktan basite doğru öğrenelim. Kromozom Çekirdek içerisinde bulunan, hücrenin canlılık olaylarıyla ilgili bilgileri taşıyan yapıdır. Hücre bölünmesi esnasında DNA kısalıp kalınlaşarak bazı proteinlerle birlikte kromozomları oluşturur. DNA Kromozomu meydana getiren yönetici moleküle DNA denir. Hücredeki beslenme, boşaltım, solunum ve üreme gibi tüm canlılık faaliyetlerini yönetir. Çift zincirli sarmal yapıdadır. En küçük yapı birimi nükleotidlerdir. Görev birimi genlerdir. 6. sınıfta hücreyi yöneten yapının çekirdek olduğunu ve çekirdeğin içinde kalıtsal maddelerin bulunduğunu öğrendiniz. ekstra BİLGİ DNA, çekirdekli hücrelerin çekirdeğinde çekirdeksiz hücrelerin sitoplazmasında bulunur. 3

4 1. ÜNİTE 1. KONU: DNA 8. Sınıf Fen Bilimleri Gen DNA üzerinde belirli görevleri içeren kalıtım birimine gen denir. DNA nın görev birimidir. Kalıtsal bilgileri taşır. Göz rengi, saç rengi, ten rengi, saç şekli, kan grubu gibi kalıtsal özelliklere ait genetik kodlar (şifreler) içerir. Kromozom üzerindeki gen sayısı ve gen uzunluğu değişebilir. Nükleotid DNA yı meydana getiren yapı birimine nükleotid denir. Bir nükleotid; şeker, fosfat ve bir organik bazdan oluşur. Her nükleotid yapısında bulunan organik baza göre adlandırılır. DNA da bulunan organik bazlar: Adenin bazı, Timin bazı, Guanin bazı ve Sitozin bazı Nükleotidlerin sayısındaki ve dizilişindeki farklılıklar gen çeşitliliği (biyolojik çeşitlilik) sağlar. ETKİNLİK 1 KALITSAL YAPILARI ADLANDIRALIM Aşağıda görsellerle gösterilen kalıtsal yapıları adlandıralım.... Kromozom... Gen... Nükleotid... DNA 4

5 8. Sınıf Fen Bilimleri 1. KONU: DNA 1. ÜNİTE ETKİNLİK 2 MATRUŞKALARA BENZETELİM Aşağıda verilen matruşka bebekleri çekirdekteki kalıtsal yapılara benzetecek olursak nasıl bir etiketleme yaparız?... Kromozom... DNA... Gen... Nükleotid BUNLARI ÖĞRENMEDEN GEÇMEYelİM Kromozomlarla ilgili aşağıdaki bilgiler bilinmelidir: Kromozom sayısı aynı türün sağlıklı bireylerinde aynıdır. Kromozom sayısı canlılar için ayırt edici bir özellik değildir. Yani farklı canlı türleri aynı kromozom sayısına sahip olabilir. Kromozom sayısı canlının gelişmişliğini belirleyen bir faktör değildir. Kromozom sayısının vücut büyüklüğü ile ilişkisi yoktur. EKSTRA ETKİNLİK KROMOZOMLAR TABLOSUNU YORUMLAYALIM Yandaki tabloda verilen canlı türü ve kromozom sayılarından faydalanarak aşağıdaki soruları cevaplayalım. 1- Kromozom sayısı canlılar için ayırt edici bir özellik değildir. görüşünü desteklemek için tablodaki hangi iki canlıyı örnek gösterirsiniz?... İnsan ile moli balığı veya soğan ile güvercin 2- Kromozom sayısı canlının gelişmişliğini belirleyen bir faktör değildir. görüşünü desteklemek için tablodaki hangi iki canlıyı örnek gösterirsiniz? Neden?... Eğrelti otu ve insan 3- Buğday ile güvercinin kromozom sayılarını örnek gösteren öğrenci hangi bilgiyi desteklemek istiyordur?... Kromozom sayılarının vücut büyüklüğü ile ilişkisi yoktur. Canlı türü Kromozom sayısı İnsan 46 At 64 Soğan 16 Eğrelti otu 500 Moli balığı 46 Güvercin 16 Buğday 28 Fil 56 Nükleotid = Fosfat + Şeker + Organik baz Deoksiriboz şekeri Adenin Timin Guanin Sitozin 5

6 1. ÜNİTE 1. KONU: DNA 8. Sınıf Fen Bilimleri ETKİNLİK 3 NÜKLEOTİDLERİ ÇİZİYORUM Gösterim Şekli Temsil Ettiği Yapı A... Adenin bazı T... Timin bazı G... Guanin bazı Tabloda nükleotidleri oluşturan yapıların gösterim şekilleri verilmiştir. Şekillerin temsil ettiği yapıları boşluklara yazınız. C... Sitozin bazı P... Fosfat D... Deoksiriboz şekeri ETKİNLİK 4 NÜKLEOTİDLERİ ÇİZİYORUM Nükleotidi oluşturan yapılar aşağıda gösterilmiştir. A T C a) Adenin nükleotidini çiziniz. c) Sitozin nükleotidini çiziniz. G P D b) Timin nükleotidini çiziniz. d) Guanin nükleotidini çiziniz. SINIF İÇİ UYGULAMA Malzemeler: 1 tane kırmızı düğme, 1 tane sarı düğme 1 tane mavi düğme 1 tane yeşil düğme 4 tane siyah düğme 4 tane beyaz düğme Yeteri miktarda ip 4 adet etiket NÜKLEOTİD MODELİ YAPALIM Uygulama basamakları: 1. Düğmeleri renklerine göre gruplandıralım. 2. Hangi renk düğmenin nükleotiddeki hangi yapıyı temsil edeceğine karar verelim. 3. Nükleotidi oluşturacak şekilde düğmeleri doğru sırayla iplere takalım. 4. Oluşturduğumuz nükleotid modelinde yapıları sembolleri ile etiketleyelim. Değerlendirme: 1. Toplam kaç tane nükleotid elde ettiniz? 2. Siyah ve beyaz düğmelerin diğer renk düğmelerden sayıca fazla getirmemizin sebebi nedir? 6

7 8. Sınıf Fen Bilimleri 1. KONU: DNA 1. ÜNİTE ETKİNLİK 5 HÜCRENİN YAPISINDAKİ KALITSAL YAPILAR Sınıfta bazı öğrenciler hücrenin yapısındaki kalıtsal maddeler hakkında bilgi vermektedir. Figen: Yapısında bulunan organik baza göre adlandırılır. Aras: Hücrede canlılık faaliyetleri yöneten yönetici moleküldür. Sanem: Hücre bölünmesi esnasında ortaya çıkarlar. Baran: Yapısında bulunan genetik kodlar saç rengimiz gibi kalıtsal özellikleri belirler. a) Öğrencilerin hangi kalıtsal yapı ile ilgili bilgi verdiğini yazınız. Figen:... Nükleotid Aras:... DNA Sanem:... Kromozom Baran:... Gen b) Bu kalıtsal yapıları basitten karmaşığa doğru sıralayınız.... Nükleotid, Gen, DNA, Kromozom ETKİNLİK 6 DOĞRU YANLIŞ İfadelerin doğru ve yanlış olma durumlarına göre iligili kutucuğu işaretleyiniz. Doğru Yanlış Adenin nükleotidinde sadece adenin organik bazı 1 bulunur. Bir nükleotidde deoksiriboz şekeri, fosfat ve bir organik baz 2 bulunur. 3 DNA da dört çeşit nükleotid bulunur. Nükleotidlerin dizilişindeki farklılıklar gen çeşitliliği 4 sağlar. 5 Her canlının kromozom sayısı farklıdır. KOLAYI VAR! Hücredeki kalıtsal yapıları karmaşıktan basite sıralarken karıştırıyorsanız aşağıdaki şifreyi kullanabilirsiniz. K R O M O Z O M e D i G e N i N A E N Ü K L E O T İ D SERBEST ALAN 7

8 1. ÜNİTE 1. KONU: DNA 8. Sınıf Fen Bilimleri ne öğreneceğim? DNA nın yapısını model üstünde göstereceğiz. EKSTRA BİLGİ DNA molekülü denildiği zaman DNA nın iki zincirinden de bahsediyordur. DNA nın tek zinciri denildiği zaman zincirlerden bir tanesinden bahsediyordur. Örnek tek zincirinde 200 nükleotid olan bir DNA molekülünde toplam 400 nükleotid vardır. DNA nın Yapısı DNA nükleotidlerin karşılıklı olarak bir araya geldikleri iki ayrı zincirden oluşan sarmal bir yapıdadır. P P 1. zincir 2. zincir D D C A DNA molekülünde Adenin (A) nükleotidi karşısına her zaman Timin (T) nükleotidi, Guanin (G) nükleotidi karşısına ise her zaman Sitozin (C) nükleotidi gelir. G DNA molekülünü oluşturan nükleotidler alt alta dizilirken herhangi bir kural yoktur. BUNLARI ÖĞRENMEDEN GEÇMEYELİM Bir DNA molekülünde: Adenin nükleotidinin sayısı Timin nükleotidi sayısına eşittir. A = T Guanin nükleotidi sayısı Sitozin nükleotidi sayısına eşittir. G = C Toplam nükleotid sayısı toplam fosfat sayısına eşittir. Toplam nükleotid sayısı toplam şeker sayısına eşittir. Fosfat sayısı şeker sayısına eşittir. T D D P P ETKİNLİK 7 DNA MOLEKÜLÜNÜN YAPISI... A... A... C... G... T... C... T T T G C A G A Yanda basitçe gösterilen DNA molekülünü tamamlayınız.dna modelini inceleyerek aşağıdaki soruları cevaplayınız. a) Kaç tane sitozin nükleotidi içerir?... 4 tane b) Toplam kaç tane nükleotid içerir? tane c) Toplam kaç tane şeker molekülü içerir? tane d) Toplam kaç tane fosfat içerir? tane e) DNA molekülünün tek zincirinde kaç... 7 tane tane nükleotid vardır? 8

9 8. Sınıf Fen Bilimleri 1. KONU: DNA 1. ÜNİTE ETKİNLİK 8 POSTERİ YORUMLAYALIM Yan tarafta gösterilen posteri inceleyerek ulaşabileceğiniz bilgileri aşağıya yazınız DNA çift zincirli sarmal yapıdadır DNA üzerinde farklı genler bulunur. C G Genler, nükleotidlerden oluşur. P geni A T Farklı genlerde nükleotidlerin dizilişleri de farklıdır. C G Adenin nükleotidi karşısına timin nükleotidi gelir Sitozin nükleotidi karşısına guanin nükleotidi gelir DNA molekülünde adenin nükleotidi sayısı... timin nükleotidi sayısına eşittir. A T DNA molekülünde guaninin nükleotidi sayısı R geni T A... sitozin nükleotidi sayısına eşittir.. 9. Toplam şeker sayısı toplam nükleotid sayısına eşittir.... G C Toplam fosfat sayısı toplam nükleotid sayısına eşittir Toplam baz sayısı toplam nükleotid sayısına eşittir. ÖRNEK Adenin 12 adet Timin 12 adet Fosfat 28 adet Guanin 20 adet Deoksiriboz şekeri 32 adet Sitozin 20 adet Emir, şekilde gösterilen malzemeleri kullanarak bir DNA modeli yapacaktır. Emir in DNA modelinde en fazla kaç tane nükleotid olur? KOLAYI VAR! Bu tip sorularda nükleotidlerin, organik baz, şeker ve fosfattan oluştuğunu hatırlamak gerekir. Toplam organik baz sayısı, şeker sayısı ve fosfat sayısına bakılır, içlerinden en az olan malzeme sayısı kadar nükleotid yapılabilir. A) 32 B) 28 C) 20 D) 12 ÖRNEK Emir, şekildeki gibi bir DNA modeli yapmıştır. Bu DNA modeli için aşağıdakilerden hangisi yanlıştır? A) Küçük boncuk fosfattır. B) Büyük boncuk şekerdir. C) Pipetler nükleotiddir. D) Toplam 8 nükleotid vardır. Küçük boncuk Büyük boncuk Renkli pipetler KOLAYI VAR! Bu tip sorularda nükleotidlerin yapısını hatırlamak gerekir. En dışta fosfat, ortada şeker ve en içte organik baz bulunur. 9

10 1. ÜNİTE 1. KONU: DNA 8. Sınıf Fen Bilimleri DNA nın Kendini Eşlemesi Çekirdekteki DNA miktarının iki katına çıkarılmasına DNA nın kendini eşlemesi denir. DNA nın kendini eşlemesi ne zaman olur? ne öğreneceğim? DNA nın kendini nasıl eşlediğini öğreneceğiz. DNA nın kendini eşlemesi hücre bölünmesinden hemen önce olur Hücre bölünmesine hazırlık olarak düşünebiliriz. DNA nın kendini eşlemesi neden olur? Hücre çekirdeğinin sahip olduğu kalıtsal bilgiyi yeni hücrelere aktarmak amacıyla gerçekleşir. DNA nın kendini eşlemesi nasıl olur? G A G A T G C C A C T C T A C G G T A C C G G A G T A C T C T A C G G T 1. zincir 2. zincir DNA bir fermuar gibi açılır. DNA ipliği çözülür. SINIF İÇİ UYGULAMA Aşağıdaki gibi bir fermuarlı DNA modeli yaparak DNA nın kendini eşlemesini (kopyalamasını) gösterebilirsiniz. T G A A C T A G C C C G A T G A G T A G C A C T Sitoplazmadan gelen nükleotidler ayrılan DNA zincirinin karşı kolunu tamamlar. C T A C T G G T G C A T G C A T T A G C C G C G A T G C A T G C A T T A G C C G C G A T Bir zinciri eski bir zinciri yeni iki DNA molekülü oluşur. C T A G A T BUNLARI ÖĞRENMEDEN GEÇMEYELİM Futbolcular maça başlamadan önce nasıl ısınma hareketleri yaparak maça hazırlanıyorlarsa, hücreler de bölünme geçirmeden önce kalıtım maddelerini yani DNA sayılarını iki katına çıkararak hücre bölünmesine hazırlık yaparlar. 10

11 8. Sınıf Fen Bilimleri 1. KONU: DNA 1. ÜNİTE ETKİNLİK 9 DNA YI KOPYALAYALIM EKSTRA BİLGİ DNA eşlenmesi esnasında açılmış olarak verilen şekildeki DNA molekülündeki karşı kolları tamamlayınız. DNA kendini eşlerken bazı hatalar meydana gelebilir. 1- Bazen karşılıklı gelmesi gereken bazlar karşılıklı gelmez, yanlış eşleşme yapabilir. 2- Bir zincirde nükleotid varken diğer zincirde yoktur. 3- DNA nın karşılıklı zincirlerinin ikisi de boş kalabilir. ÖRNEK Bir DNA molekülü kendini hatasız olarak eşliyor. DNA molekülü kendini eşlerken sitoplazmadan çekirdeğe giren nükleotid sayılarını gösteren grafik aşağıdakilerden hangisi gibi olabilir? A) Nükleotid sayısı Adenin Timin Guanin Sitozin B) Nükleotid sayısı Adenin Timin Guanin Sitozin EKSTRA ETKİNLİK Eşleşme Hataları Aşağıdaki DNA moleküllerinde verilen hataları düzeltilip düzeltilmeme durumuna göre işaretleyiniz. T G A C C) Nükleotid sayısı D) Nükleotid sayısı Adenin Timin Guanin Sitozin Adenin Timin Guanin Sitozin Düzeltilebilir Düzeltilemez T A G G C SERBEST ALAN Düzeltilebilir Düzeltilemez 11

12 1. KONU DNA TEOG Soruları Öğrenciler, sınıftaki bir etkinlikte DNA modeli oluşturacaklar. Bunun için büyük ve küçük boncukları ve farklı desendeki kartları kullanmaktadırlar. Her bir bazı, farklı desendeki bir kart ile göstermişlerdir. I ve II numaralı şiirlerde özellikleri anlatılan yapılar aşağıdakilerden hangisinde verilmiştir? I II A) Nükleotid Gen B) DNA Nükleotid C) DNA Gen D) Kromozom DNA I. Dönem Ortak S. Şekildeki gibi oluşturdukları DNA modelin de, 1. zincire karşılık gelen 2. zinciri tamam lamak için sırasıyla hangi kartları kullanmaları gerekir? A) B) C) 2. D) I. Dönem Mazeret S. Yukarıdaki şekilde bir DNA molekülünün tek zinciri gösterilmiştir. Bu yapıya göre aşağıdakilerden hangisi yanlıştır? 4. Şekilde DNA nın kendini eşleme modeli verilmiştir. Buna göre eşlenen DNA parçasının baz dizilişi aşağıdakilerden hangisidir? A) B) A), fosfat molekülünü temsil eder. B), şeker molekülünü temsil eder. C) D) C) K, L, M ve N farklı organik bazları temsil etmektedir. D) Bu tek zincirde toplam 12 nükleotid vardır I. Dönem Ortak S I. Dönem Mazeret S. 12

13 5. Zeynep, sınıfta şekildeki gibi bir DNA modeli yapmıştır. 7. Mehmet, yukarıdaki malzemelerden bir DNA çift sarmal modeli yapmıştır. Bu modeldeki sarı raptiye sayısı 50, yeşil raptiye sayısı 30 dur. Bu DNA modeline göre aşağıdaki öğrencilerden hangisinin yorumu yanlıştır? A) Halil: Raptiyeler fosfattır. B) Erol: Renkli kartlar nükleotittir. C) Derya: Boncuklar deoksiriboz şekeridir. D) Fatma: Kırmızı kart adenin ise yeşil kart timindir I. Dönem Ortak S. Mehmet in yaptığı bu DNA modeli ile ilgili olarak aşağıdaki ifadelerden hangisi yanlıştır? A) Kullanılan beyaz boncuk sayısı kadar ataş kullanılmıştır. B) Kullanılan raptiye sayısı kadar beyaz boncuk kullanılmıştır. C) Kullanılan mavi ve kırmızı raptiye sayısı eşittir. D) Kullanılan ataş sayısı, kullanılan raptiye sayısına eşittir I. Dönem Mazeret S Mehmet yukarıdaki DNA modelini bir karton üzerinde hazırlıyor. Bu modelde iplerle bir birine bağlanan bir raptiye, bir boncuk ve bir renkli kart birlikte bir nükleotidi göster mektedir. Buna göre, modelle ilgili aşağıdaki yorumlardan hangisi yanlıştır? A) Raptiyeler fosfatı, boncuklar şekeri göstermektedir. B) Pembe kart sitozin ise yeşil kart guanindir. C) Mavi kart adenin ise sarı kart timindir. D) Boncuk sayısı gen sayısına eşittir I. Dönem Mazeret S. Şekilde verilen DNA modelinin 2. zinciri, 1. zincire karşılık gelecek şekilde nükleotitlerle tamamlanırsa, bu nükleotitlerdeki organik baz dizisi aşağıdakilerden hangisi gibi olmalıdır? A) G B) C C) C D) G C G G C T A T A T A T A I. Dönem Ortak S. 13

14 1. KONU DNA YAZILIYA HAZIRLIK 1. Sınıftan bazı öğrenciler hücre çekirdeğinde bulunan kalıtsal yapılar hakkında bilgi veriyorlar. Gözde: Sarmal yapıdadır ve kendini eşleyebilir. Emir: Yapısında fosfat, şeker ve organik baz bulunur. Melis: Hücrenin beslenme, boşaltım, solunum ve üreme gibi canlılık faaliyetlerini yönetir. Kaan: Belirli kalıtsal karakterleri belirleyen genetik kodlar içerir. Hangi öğrenciler aynı kalıtsal yapı hakkında bilgi vermiştir? 3. Bir DNA molekülü ile ilgili aşağıdaki bilgiler verilmiştir. Timin nükleotidi sayısı = Sitozin nükleotidi sayısı = Bu DNA molekülündeki toplam fosfat sayısı aşağıdakilerden hangisi ile ifade edilir? A) + B) + + C) + + D) A) Gözde ve Emir B) Emir ve Kaan C) Gözde ve Melis D) Melis ve Kaan 4. Bir hücrenin çekirdeğindeki DNA miktarı iki katına çıkıyor. Bu faaliyet ile hücre kendisini aşağıdaki olaylardan hangisine hazırlıyordur? A) DNA eşlenmesine B) Hücre bölünmesine C) Hücre parçalanmasına D) DNA onarımına 2. Yiğit, aşağıdaki malzemeleri kullanarak Adenin nükleotidi modeli hazırlıyor. 5. Mor Boncuk P A D Yiğit in guanin nükleotidi hazırlarken ihtiyacı olan malzemeler aşağıdakilerden hangisinde doğru verilmiştir? A) Mor boncuk, kırmızı düğme, yeşil karton B) Kırmızı boncuk, mor düğme, yeşil karton C) Mor boncuk, kırmızı düğme, mavi karton D) Kırmızı boncuk, mor düğme, mavi karton A G C G Yukarıda DNA molekülünün tek zinciri gösterilmiştir. Bu DNA molekülü ile ilgili olarak; I. 4 çeşit nükleotid içerir. II. Toplam 8 nükleotid içerir. III. Kendini eşlerken sitoplazmadan 4 tane nükleotid alır. ifadelerinden hangileri doğrudur? A) Yalnız II B) I ve II C) I ve III D) I, II ve III 14

15 8. Sınıf ıf Fen Bilimleri im ler i 1. ÜNİTE KONU MİTOZ 2 ne öğreneceğim? Mitozun ne olduğunu kavrayıp ve canlılar için önemini açıklayacağız. Günlük Hayatta Nerede Kullanılır? Bugün öğreneceğiniz bilgiler; Boyumuzun nasıl uzadığını Parmağımızı kestiğimizde yaranın nasıl iyileştiğini Kolumuz ya da bacağımız kırıldığında kırığın nasıl onarıldığını Civcivin tavuk olmasını hangi olayın sağladığını Bitkilerin nasıl büyüdüğünü ve bunlara benzer bir çok olayın nasıl olduğunu kavramanızı sağlayacak Bir hücrenin belirli bir büyüklüğü ulaştıktan sonra bölünerek yeni hücreler meydana getirmesine hücre bölünmesi denir. w Hücre bölünmesinde iki temel amaç vardır: Yeni hücreler meydana getirmek Kalıtsal bilgiyi aktarmak Hücre ne zaman ve neden bölünür? BUNLARI ÖĞRENMEDEN GEÇMEYelİM Hücre belirli bir büyüklüğe ulaştığı zaman bölünür. Çünkü çekirdek hücredeki hayati olayları yönetmekte zorlanır. 15

16 1. ÜNİTE 8. Sınıf Fen Bilimleri 2. KONU: MİTOZ HÜCRE BÖLÜNMESİ Mitoz Bölünme Mayoz Bölünme Mitoz bölünmenin Önemi: 1 Mitoz bölünme çok hücreli canlılarda büyüyüp gelişmeyi sağlar. Aşağıdaki örneklerin hepsinde de mitoz bölünme rol alır. Döllenmiş yumurtadan bebeğin oluşması Bebeğin yetişkin olması Civcivin tavuk olması Larvanın kurbağaya dönüşmesi Tohumdan yeni bitki oluşması Bitkinin gelişmesi 2 Mitoz bölünme çok hücreli canlılarda yıpranan kısımların onarılmasını ve yenilenmesini sağlar. Aşağıdaki onarım ve yenileme örneklerinde mitoz bölünme rol alır. Eldeki kesiğin iyileşmesi Kırılan kol ve bacağın iyileşmesi 16 Karaciğerin kendini yenilemesi Kertenkelenin kopan kuyruğunu yenilemesi Denizyıldızının kopan kısmını yenilemesi

17 8. Sınıf Fen Bilimleri 2. KONU: MİTOZ 1. ÜNİTE BUNLARI ÖĞRENMEDEN GEÇMEYelİM Aynı görevi yapacak olan hücrelerin, aynı genetik yapıda olması, kromozomlarının değişmemiş olması ve farklılaşmanın meydana gelmemiş olması mitozun en önemli özelliğidir. Mitoz bölünme bazı canlılarda üremeyi (eşeysiz üreme) sağlar. 3 Aşağıdaki eşeysiz üreme örneklerinde mitoz bölünme rol alır. Bitkiden kesilen dalın dikilmesi ile yeni bitki oluşması Terliksi hayvanın çoğalması Planaryanın çoğalması Hidranın çoğalması Kesilen denizyıldızından yeni denizyıldızı oluşması BUNLARI ÖĞRENMEDEN GEÇMEYelİM Mitoz Bölünmenin Özellikleri: 1. Vücut hücrelerinde ve üreme ana hücrelerinin oluşumunda görülür. 2. İki yavru hücre oluşur. 3. Oluşan yavru hücreler kalıtsal olarak birbirinin ve ana hücrenin aynısıdır. 4. Kromozom sayısı değişmez. 5. Farklılaşma meydana gelmez, dolayısı ile çeşitliliğe katkısı yoktur. 6. Oluşan hücrelerin organel çeşitliliği aynıdır ancak organel sayısı ve büyüklü- DİKKAT Eşeysiz üreme çeşitlerinin isimlerinin bilinmesine gerek yoktur. Ancak eşeysiz üreme görsellerle örneklendirilip sorulabilir. Görsel incelendiğinde üremeyi mitoz bölünmenin sağladığı fark edilmelidir. ğü değişebilir. 7. Mitoz bölünme zigot oluşumuyla başlar, canlı hayatı sona erene kadar devam eder. 17

18 1. ÜNİTE ETKİNLİK 8. Sınıf Fen Bilimleri 2. KONU: MİTOZ 1 MİTOZUN İŞLEVİ Aşağıda görsellerle gösterilen olaylarda mitoz bölünmenin işlevini altındaki boşluğa yazınız. Üreme... Büyüme... Üreme... Büyüme... Yenilenme... Yenilenme... Üreme... Büyüme... ÖRNEK Mitoz bölünme bazı canlılarda üremeyi sağlar. görüşünü desteklemek isteyen bir öğrencinin aşağıdaki örneklerden hangisini vermesi uygun olmaz? A) Sütün yoğurt ile mayalanması B) Bakterilerin çoğalarak hastalığa sebep olması C) Döllenmiş yumurtadan embriyo oluşması D) Söğüt dalının toprağa dikilerek yeni bir bitki oluşturması SERBEST ALAN 18 18

19 TEOG Soruları 2. KONU MİTOZ 1. Öğretmen, öğrencilerden anlattığı konuya örnek vermelerini istemiştir. 3. Mitoz bölünmeyle gerçekleşen bazı olaylar aşağıda verilmiştir: I. Kertenkelenin kopan kuyruğunu onarması II. Civcivin tavuk haline gelmesi III. Söğüt dalının toprağa dikilerek yeni bir bitki oluşturması Bu olaylar ile ilgili olarak aşağıda yapılan eşleştirmelerden hangisi doğrudur? I II III A) Üreme Büyüme Yenilenme Öğrencilerin bu konuyla ilgili verdikleri örnekler doğru olduğuna göre öğretmenin anlattığı konu aşağıdakilerden hangisidir? A) Mitozun büyüme ve gelişmeyle ilişkisi B) Mayozun üremeyle ilişkisi C) Canlıların üremesi D) Eşeyli üreme I. Dönem Ortak S. ve gelişme B) Yenilenme Büyüme Üreme ve gelişme C) Büyüme Yenilenme Üreme ve gelişme D) Yenilenme Üreme Büyüme ve gelişme I. DÖNEM MAZERET S. 2. Mitoz bölünmenin gerçekleştiği bazı durumlar şekilde verilmiştir: 4. Bir denemede kuyruğu kopartılan kertenke le, kuyruk kısmını şekildeki gibi yenileyerek tamamlıyor. Bu şekle göre mitoz bölünme ile ilgili olarak aşağıdakilerden hangisi söylenemez? A) Bazı canlılarda üremeyi sağlar. B) Canlıların büyüyüp gelişmesini sağlar. C) Canlı türlerinin bütün hücrelerinde görülür. D) Aynı kalıtsal özellikte yeni hücreler oluşmasında etkilidir I. Dönem Mazeret S. Bu şekle göre, aşağıdaki yorumlardan hangisine ulaşılabilir? A) Kuyruğun yenilenmesi mitoz bölünme ile gerçekleşmiştir. B) Kuyruğun yenilenmesiyle eşeysiz üreme gerçekleşmiştir. C) Kertenkele mitoz bölünmeyle vücudundaki bütün organları yenilemiştir. D) Kertenkele kuyruğunu yeniledikten sonra genetik yapısı değişmiştir I. DÖNEM MAZERET S. 19

20 1. ÜNİTE 8. Sınıf Fen Bilimleri 2. KONU: MİTOZ Mitoz Bölünme Evreleri Mitoz bölünme 3 aşamada gerçekleşir: 1 Hazırlık evresi (İnterfaz) 2 Çekirdek bölünmesi ne öğreneceğim? 3 Sitoplazma bölünmesi (Sitokinez) Hücrenin, mitoz sırasında birbirini takip eden farklı evrelerden geçtiğini kavrayacağız Hazırlık evresinde DNA kendini eşler. Profaz: Kromatin iplikler kısalıp kalınlaşarak kromozomları meydana getirir. Bir kromozom iki kardeş kromatidden oluşur. Çekirdek zarı kaybolur. Kromozomlar iğ ipliklerine tutunur. Metafaz: Kromozomlar hücrenin ortasına (ekvatoral bölgeye) tek sıra halinde dizilir. Canlılardaki kromozom sayısı bu evrede tespit edilir. Anafaz: Kardeş kromatidler birbirinden ayrılarak zıt kutuplara çekilir. Telofaz: Kromatidler uzayarak kromatin iplik haline dönerler. İğ iplikleri kaybolur. Çekirdek zarı oluşur. BUNLARI ÖĞRENMEDEN GEÇMEYelİM Sitoplazma bölünmesi hayvan hücresinde boğumlanma şeklinde gerçekleşir. Sitoplazma bölünmesi hücre duvarından dolayı bitki hücresinde ara lamel oluşumu ile gerçekleşir. 20

21 8. Sınıf Fen Bilimleri 2. KONU: MİTOZ 1. ÜNİTE ETKİNLİK 2 BİTKİ HÜCRESİNDE MİTOZ BÖLÜNME EVRELERİ Aşağıda bir bitki hücresinde görülen mitoz bölünme evreleri gösterilmiştir. Evre şekillerini oklarla evre isimleriyle eşleştiriniz. Metafaz Telofaz Profaz Anafaz EKSTRA BİLGİ Hayvan hücresinden farklı olarak bitki hücresinde bölünme öncesinde sentriyol eşlenmesi görülmez. Bitki hücresinde iğ iplikleri sitoplazmadaki özel proteinlerce gerçekleştirilir. ETKİNLİK 3 EVRELERİ SIRALAYALIM Aşağıda mitoz bölünme evreleri numaralandırılarak karışık olarak verilmiştir. Evreleri gerçekleşme sırasına göre yazınız ETKİNLİK 4 MİTOZ EVRELERİNİ ÇİZELİM Aşağıda mitoz bölünme esnasında gerçekleşen olaylar verilmiştir. Bu olaylara ait evre resimlerini kutuların içine çiziniz. DNA kendini eşler. Kromozomlar belirginleşir. Kromozomlar hücrenin ortasına dizilir. Kardeş kromatidler kutuplara çekilir. Çekirdek zarları oluşur. 21

22 1. ÜNİTE 2. KONU: MİTOZ 8. Sınıf Fen Bilimleri ÖRNEK Kolayı var! Bu tip sorularda yavru sayısına bakarak bölünme çeşidini belirlemek yerine kromozom sayısına bakarak bölünme çeşidi belirlenmelidir. Kromozom sayısı değişmiyor ise verilen model mitoz bölünmeye aittir. EKSTRA BİLGİ Mitoz bölünme hem 2n kromozomlu hücrelerde hem de n kromozomlu hücrelerde görülür. ÖRNEK Canlılardaki bir hücre bölünmesi numaralandırılmış modellerle gösterilmiştir. 2n I. model II. model 2n 2n 2n 2n 2n 2n 2n 2n 2n Bu hücre bölünmesiyle ilgili aşağıdakilerden hangisi doğrudur? A) Sadece I. model mitoz bölünmeye aittir. B) Sadece II. model mitoz bölünmeye aittir. C) Her iki model de mitoz bölünmeye aittir. D) Her iki model de mitoz bölünmeye ait değildir. Kardeş kromatidler zıt kutuplara çekilir. ifadesini bir görselle desteklemek isteyen öğrenci aşağıdakilerden hangisini tercih etmelidir? A) B) EKSTRA BİLGİ İnsan vücudundaki kas, alyuvar, retina ve sinir hücreleri mitoz bölünme geçirmez. C) D) SERBEST ALAN 22

23 TEOG Soruları 2. KONU MİTOZ 1. Şekilde hayvan hücresinde mitoz bölünme nin bir evresi gösterilmiştir: 3. Hayvan hücresindeki mitoz bölünmenin bir evresinde, kromozomlar hücrenin ortasın da sıraya dizilmiş durumda gözlenmiştir. Anlatılan bu evreden önceki ve sonraki evreler aşağıdakilerin hangisinde verilmiştir? Bu evreden sonraki evre aşağıdakilerden hangisidir? A) Önce Sonra A) B) B) C) D) C) I. Dönem Ortak S. D) 2. Bir öğretmen sınıfa hücre bölünmelerinin dört farklı evresine ait posterler getirmiş ve öğrencilerden mitoza ait olanları seçmelerini istemiştir I. Dönem Mazeret S. Buna göre öğrencilerin numaralanmış posterlerden hangisini seçmeleri beklenmez? A) I. B) II. C) III. D) IV I. Dönem Ortak S. 23

24 2. KONU MİTOZ YAZILIYA HAZIRLIK 1. Öğretmen tahtaya Mitoz bölünme ile ilgili olarak şekilde verilenleri yazıyor. I. Yıpranan organların onarımını sağlar. II. Büyümeyi sağlar III. Üremeyi sağlar. 3. Mitoz bölünme bazı canlılarda üremeyi sağlar. Aşağıdakilerden hangisi bu bilgiyi desteklemek isteyen öğrencinin kullanabileceği bir görsel olamaz? A) B) C) D) Öğretmen: Koray, mitoz bölünmenin tek hücreli canlılardaki işlevi hangisidir? Koray: Öğretmen: Aferin, verdiğin cevap doğru. Koray ın öğretmenin sorusuna verdiği cevap aşağıdakilerden hangisidir? A) Yalnız I dir. B) Yalnız III tür. C) I ve III tür. D) II ve III tür. 4. Hücre bölünmesi sırasında görülen olaylardan bazıları yukarıda verilmiştir. I. DNA nın kendini eşlemesi II. Kromozomların hücrenin ortasına dizilmesi III. Kardeş kromatidlerin zıt kutuplara çekilmesi IV. Sitoplazma bölünmesi Bu olaylardan hangisi bitki ve hayvan hücresinde farklılık gösterir? A) I B) II C) III D) IV 2. Öğretmen: Çocuklar profaz evresinden hemen sonra gerçekleşen bu evrede kromozomlar hücrenin ekvatoral bölgesine dizilir. Öğretmenin bahsettiği evre aşağıdakilerden hangisidir? A) B) C) D) 5. Mitoz bölünme geçiren bir hücrenin kromozom sayısı değişmez, yavru hücreler ana hücrenin kalıtsal olarak aynısıdır. Mitoz bölünme ile ilgili verilen bu özellik aşağıdakilerden hangisinin gerçekleşmesinde rol oynar? A) Tek hücreli organizmalarda farklılaşmanın meydana gelmesini sağlar. B) Biyolojik çeşitliliğe katkıda bulunur. C) Aynı görevi yapacak olan hücrelerin aynı genetik yapıda olmasını sağlar. D) Oluşan hücrelerin organel sayısının farklı olmasını sağlar. 24

25 8. Sınıf ıf Fen Bilimleri ler i 1. ÜNİTE KONU MAYOZ 3 ne öğreneceğim? Mayozun ne olduğunu kavrayıp ve canlılar için önemini açıklayacağız. Günlük ü Hayatta Nerede Kullanılır? Bugün öğreneceğiniz bilgiler; Bizlerin neden anne ya da babamıza benzer fiziksel özelliklere sahip olduğumuzu Dünya üzerindeki insanları neden birbirine benzemediğini Canlılar dünyasında çeşitliliğin nasıl oluştuğunu kavramanızı sağlayacak Hatırlayalım 6. sınıfta eşeyli üremenin ne olduğunu öğrendiniz. Eşeyli üreme ile ilgili bilgilerinizi tekrar gözden geçirin. Eşeyli Üreme: Eşeyli üreme, erkek üreme hücresi spermin dişi üreme hücresi yumurtayla birleşmesiyle yeni bir canlının meydana gelmesi olayıdır. Sperm ve yumurta hücreleri nasıl oluşur? Üreme ana hücrelerinden üreme hücreleri oluşması mayoz bölünme ile olur. Dişilerdeki üreme ana hücresine, dişi üreme ana hücresi ya da yumurta ana hücresi denilir. Erkeklerdeki üreme ana hücresine, erkek üreme ana hücresi ya da sperm ana hücresi de denilmektedir. Mayoz Bölünmenin Önemi: 1. Canlılarda biyolojik çeşitliliğe sebep olur. 2. Tür içi kromozom sayısının sabit kalmasını sağlar. 3. Üreme hücrelerini oluşmasını sağlayarak neslin devam etmesinde döllenmeyle birlikte etkilidir. eş anlamlısı Üreme ana hücresi kavramına Eşey ana hücresi de denilmektedir. eş anlamlısı Biyolojik çeşitlilik kavramına kalıtsal çeşitlilik, genetik çeşitlilik de denilmektedir. 25

26 1. ÜNİTE 3. KONU: MAYOZ 8. Sınıf Fen Bilimleri Mayoz Nasıl Gerçekleşir? ne öğreneceğim? Üreme ana hücrelerinde mayozun nasıl gerçekleştiğini model üzerinde göstereceğiz. EKSTRA BİLGİ Homolog kromozom biri anneden diğeri babadan gelen aynı kalıtsal özelliğe etki eden kromozomlardır. Mayoz bölünme öncesinde DNA kendini eşler. Kromatin iplikler kısalıp kalınlaşarak kromozomları oluşturur. Homolog kromozomlar birbirinin üstüne sarılarak parça değişimi (gen alışverişi) gerçekleşir. Homolog kromozomlar hücrenin ortasına dizilir. 2n = 4 kromozomlu üreme ana hücresi Mayoz I EKSTRA BİLGİ Kromozomların kutuplara çekilmesi sadece mayoz bölünmenin birinci bölümünde gerçekleşir. Evre şekli verilip hangi bölünme olduğu soruluyorsa bu şekil sadece mayoz bölünmede görülür... Homolog kromozomlar birbirinden rastgele ayrılarak zıt kutuplara çekilir. Mayoz I sonunda kromozom sayısı yarıya iner. n kromozomlu hücre DİKKAT Mayoz II başlarken tekrar bir DNA eşlenmesi olmaz Kromozomlar hücrenin ortasına dizilir. 26 DİKKAT Mayoz eğer erkekte gerçekleşiyorsa oluşan hücreler sperm hücresidir, dişide gerçekleşiyorsa oluşan hücreler yumurta hücresidir. Bu sefer kromatidler kutuplara ayrılır. Kalıtsal olarak birbirine benzemeyen 4 yavru hücre oluşur. Mayoz II

27 8. Sınıf Fen Bilimleri 3. KONU: MAYOZ 1. ÜNİTE BUNLARI ÖĞRENMEDEN GEÇMEYELİM Mayoz Bölünmenin Özellikleri: 1. Sadece 2n kromozomlu üreme ana hücrelerinde görülür. 2. n kromozomlu 4 yavru hücre oluşur. Mayoz bölünme erkeklerde gerçekleşirse sperm hücresi oluşur, dişilerde gerçekleşirse yumurta hücresi oluşur. 3. Oluşan yavru hücreler kalıtsal olarak birbirinden ve ana hücreden farklıdır. 4. Kromozom sayısı yarıya iner. Kromozom sayısının yarıya inmesi tür içinde nesiller boyu kromozom sayısının sabit kalmasını döllenmeyle birlikte sağlar. 5. Mayoz bölünme eşeyli üreyen canlılarda üreme hücrelerini oluşturduğu için neslin devam etmesinde döllenmeyle birlikte etkilidir. 6. Homolog kromozomlar arasında parça değişimi olduğu için genetik çeşitlilik oluşmasını sağlar. 7. Mayoz I ve mayoz II olmak üzere iki ayrı bölümde gerçekleşir. 8. Kromozom sayısının yarıya inmesi mayozun birinci bölümünde (mayoz I de) gerçekleşir. EKSTRA BİLGİ Çiçekli bitkilerde çiçekteki başçık ve yumurtadaki tohum taslağında mayoz bölünme gerçekleşir. Polen ve Yumurta hücresi oluşumunu lise yıllarında öğreneceksiniz. 9. Kromozomların kutuplara çekilmesi mayozun birinci bölümünde (mayoz I de) gerçekleşir. 10. Kromatidlerin kutuplara çekilmesi mayozun ikinci bölümünde (mayoz II de) gerçekleşir. 11. Mayoz bölünme insanlarda ergenlik dönemiyle birlikte başlar. ETKİNLİK 1 MAYOZUN HANGİ BÖLÜMÜNDE Aşağıda mayoz bölünmede görülen bazı evrelere verilmiştir. Bu evrelerin mayoz I de mi mayoz II de mi gerçekleştiğini altlarına yazınız.... Mayoz-I... Mayoz-II... Mayoz-I... Mayoz-II 27

28 1. ÜNİTE 3. KONU: MAYOZ 8. Sınıf Fen Bilimleri ETKİNLİK 2 MAYOZUN ÖNEMİ Aşağıda mayozun önemini anlatan ifadeler yer almaktadır. Mayozda gerçekleşen hangi olaylar verilen ifadeleri destekler? a) Mayoz bölünme neslin devam etmesinde rol alır.... Mayoz sonucu üreme hücrelerinin oluşması b) Mayoz bölünme tür içinde nesiller boyu kromozom sayısını sabit kalmasını sağlar.... Mayoz sonucu kromozom sayısının yarıya inmesi c) Mayoz bölünme kalıtsal çeşitlilik sağlar.... Mayoz bölünmedeki parça değişimi olayı kalıtsal çeşitliliği sağlar BUNLARI ÖĞRENMEDEN GEÇMEYELİM İnsanın üreme ana hücrelerinde 46 kromozom vardır. Sperm ve yumurta hücrelerinde ise 23 kromozom vardır. ETKİNLİK 3 KROMOZOM SAYISINI BULALIM Aşağıda mayoz bölünme modellerle gösterilmiştir. Modellerde hangi kısmın Mayoz I hangi kısmın Mayoz II olduğunu göstererek hücrelerdeki kromozom sayılarını hücrelerin içine yazınız. a) 2n = 46 olan hücre b) 2n kromozomlu hücre Mayoz-I... 2n Mayoz-I Mayoz-II... n... n Mayoz-II n... n... n... n 28

29 8. Sınıf Fen Bilimleri 3. KONU: MAYOZ 1. ÜNİTE ÖRNEK Mayoz esnasında gerçekleşen bir olay şekilde gösterilmiştir. Bu olay ile ilgili verilen bilgilerden hangisi yanlıştır? A) Mayozun birinci bölümünde gerçekleşir. B) Homolog kromozomlar arasında gen alışverişi olur. C) Biyolojik çeşitliliğe katkısı vardır. D) Tür içinde kromozom sayısının sabit kalmasını sağlar. KOLAYI VAR! Parça değişimi mayoz I de gerçekleşen bir olaydır. Anne babanın aynı özelliğe ait genleri arasında gen alışverişine dayanır. ÖRNEK Mayoz esnasında şekildeki gibi bir evre gözleniyor. Buna göre bu hücre bölünmesi ile ilgili bazı öğrenciler yorum yapıyor: Çınar: n = 2 kromozomlu yavru hücreler oluşur. Gözde: Bu evre Mayoz II de gözlemlenmiştir. Baran: Üreme ana hücresinin kromozom sayısı 4 tür. Melis: Bir sonraki evrede parça değişimi gerçekleşecektir. Buna göre hangi öğrencinin yaptığı yorum yanlıştır? A) Çınar B) Gözde C) Baran D) Melis KOLAYI VAR! Mayoz evre şekli verildiğinde kutuplara çekilenler kromatidler ise bu şekil kesinlikle Mayoz II de gözlemlenir. SERBEST ALAN 29

30 1. ÜNİTE 3. KONU: MAYOZ 8. Sınıf Fen Bilimleri MİTOZ İLE MAYOZ ARASINDAKİ FARKLAR ETKİNLİK 4 MİTOZ İLE MAYOZ ARASINDAKİ FARKLAR ne öğreneceğim? Mayoz ve mitoz arasındaki farkları kavrayacağız. Daha önceki derslerde mitoz ve mayoza ait özellikleri öğrendiniz. Şimdi de mayoz ile mitoz arasındaki farkları aşağıdaki tabloda sorulan sorulara cevap vererek tekrar edelim. MİTOZ MAYOZ Hangi hücrede görülür?... Vücut hücrelerinin ve... Sadece üreme... üreme ana hücrelerinin... ana hücrelerinde görülür.... çoğalmasında görülür. Kaç hücre oluşur?... 2 yeni hücre oluşur yeni hücre oluşur. Oluşan hücrelerin genetik yapısı nasıldır?... Ana hücre ile aynıdır.... Ana hücre ve birbiri ile farklıdır. Yavru hücrenin kromozom sayısı nasıl değişir?... Kromozom sayısı değişmez.... Kromozom sayısı yarıya iner. Canlılar için önemi nedir?... Tek hücrelilerde ve bazı... canlılarda üremeyi, çok... hücrelilerde ise yaraların... onarılmasını (yenilenme)... ve büyümeyi sağlar.... Eşeyli üreyen canlılarda üreme... hücrelerinin oluşumunu sağlar.... Tür içi çeşitlilik sağlar. Tür içi... kromozom sayısının sabit... kalmasını sağlar. Ne zaman görülmeye başlar?... Zigot oluşumundan... Ergenlik dönemine... itibaren görülür.... girince başlar. Çeşitliliğe katkısı var mı?... Hayır, yoktur.... Evet, parça değişimi ile... çeşitlilik sağlar. ETKİNLİK 5 KROMOZOM SAYILARINI HESAPLAYALIM Tabloda bazı canlıların kromozom sayıları verilmiştir. Buna göre aşağıda verilen ifadeleri doğru tamamlayan bilgiyi olduğu gibi bırakıp yanlış tamamlayan bilginin üstünü örnekteki gibi çiziniz. Çöl tilkisi At İnsan Soğan Vişne Kromozom sayısı Çöl tilkisi ve atın üreme ana hücresinde 64 / 32 kromozom vardır. 2. Vişnenin üreme hücresinin kromozom sayısı soğanın üreme hücresinin / vücut hücresinin kromozom sayısı ile aynıdır. 3. İnsanın üreme ana hücresinde 46 / 23, üreme hücresinde 46 / 23 kromozom vardır. 4. Çöl tilkisinin üreme hücresinin kromozom sayısı soğanın/vişnenin üreme hücresinin / vücut hücresinin kromozom sayısı ile aynıdır. 5. Vişnenin vücut hücresinin kromozom sayı atın üreme hücresi ile aynıdır / farklıdır. 30

31 8. Sınıf Fen Bilimleri 3. KONU: MAYOZ 1. ÜNİTE ETKİNLİK 6 MAYOZ MU MİTOZ MU? Aşağıda bazı hücre bölünmeleri modellenmiştir. a) Verilen modeli inceleyerek mitoz mu mayoz mu karar veriniz. Bu karar nasıl ulaştığını altına yazınız. I. Model II. Model n 2n 2n n 2n 2n n n... Mitoz... Çünkü kromozom sayısı... değişmemiştir.... Mayoz... Çünkü kromozom sayısı... yarıya inmiştir. KOLAYI VAR! Bu tip sorularda ayavru sayısına bakarak bölünme çeşidini belirlemek yerine kromozom sayısına bakarak bölünme çeşidi belirlenmelidir. Kromozom sayısı değişmiyor ise verilen model mitoz bölünmeye aittir. Kromozom sayısı yarıya iniyor ise verilen model mayoz bölünmeye aittir. b) Ard arda iki kere mitoz bölünme geçiren 2n kromozomlu bir hücre ile mayoz bölünme geçiren 2n kromozomlu bir üreme ana hücresindeki bölünmeler aşağıda modellenmiştir. Hücrelerin sahip olacağı kromozom sayılarını hücre içine yazınız. Mitoz geçiren hücre Mayoz geçiren hücre... 2n... 2n... 2n... 2n... 2n... 2n... 2n... n... n... 2n... n... n... n... n KOLAYI VAR! Bu tip sorularda a mitoz bölünmede kromozom sayısının değişmediğini hatırlayınız. Mayoz bölünmede ise mayozun iki aşamada gerçekleştiğini hatırlayıp Mayoz I sonunda kromozom sayısının yarıya indiğini hatırlayınız. ÖRNEK Bir hücre bölünmesi esnasında gözlemlenen bazı olaylar aşağıda verilmiştir. I. olay: DNA kendini eşliyor. II. olay: Parça değişimi gözlemleniyor. III. olay: Sitoplazma bölünmesi gerçekleşiyor. IV. olay: Kromozom sayısı yarıya iniyor. Bu bölünmenin mitoz mu mayoz mu olduğuna karar vermek isteyen bir öğrenci hangi olaylara bakarak doğru karar verebilir? A) I ve III. olay B) II ve III. olay C) II ve IV. olay D) I ve IV. olay 31

32 1. ÜNİTE 3. KONU: MAYOZ 8. Sınıf Fen Bilimleri SERBEST ALAN 32

33 TEOG Soruları 3. KONU MAYOZ 1. Tabloda bazı canlıların kromozom sayıları verilmiştir. Tür Kromozom Sayısı (2n) Bira mayası 32 Pirinç 24 Sığır 60 Köpek 78 Soğan 16 Patates 48 Mısır 20 Bu tabloya göre aşağıdaki yorumlardan hangisi doğrudur? A) Mısırın mitoz geçiren yaprak hücresinin kromozom sayısı 10 olur. B) Patatesin vücut hücresi, pirincin üreme hücresi ile aynı sayıda kromozoma sahiptir. C) Canlıların kromozom sayıları gelişmişlik derecelerini belirler. D) Canlılardaki kromozom sayısının vücut büyüklüğü ile ilgisi yoktur I. DÖNEM MAZERET S. 2. Şekilde bir hücredeki mayoz olayı verilmiştir. 3. Öğretmen mitoz ve mayoz ile ilgili kartlar hazırlamış ve öğrencilerin her birine rastgele birer kart vermiştir. Daha sonra bu kartlardaki boşluklara uygun olan özellikleri yazmalarını istemiştir. Mitoz Kartı İki yeni hücre oluşur. Vücut hücrelerinde görülür Mayoz Kartı Dört yeni hücre oluşur. Oluşan hücrelerin genetik yapısı birbirinden farklıdır Buna göre öğrencilerin aldığı kartlara yazdıkları aşağıdaki özelliklerden hangisi doğrudur? Öğrencilerin aldığı kartlar A) Mayoz B) Mitoz C) Mitoz D) Mayoz Yazdıkları özellikler Üreme ana hücrelerinde görülür. Çok hücreli bütün canlı türlerinde üremeyi sağlar. Kromozom sayısı yarıya iner. Bir hücreli bütün canlı türlerinde üremeyi sağlar I. Dönem Mazeret S. 4. Canlılardaki hücre bölünmesinin iki farklı tipi numaralanmış modellerle gösterilmiştir. Bu hücre bölünmesi ile ilgili olarak aşağıdakilerden hangisi yanlıştır? A) Sonuçta elde edilen yavru hücrelerin kromozom sayısı birbirinin aynıdır. B) Yavru hücrelerin genetik yapısı birbirinden farklıdır. C) Mayoz I tamamlandığında oluşan hücreler 2n kromozomludur. D) Mayoz II tamamlandığında oluşan hücreler n kromozomludur I. DÖNEM MAZERET S. Bu bölünme tipleri ile ilgili olarak aşağıdakilerden hangisi yanlıştır? A) I deki bölünmeyle bazı canlılar üreyebilir. B) I deki bölünmeyle vücutta onarım sağlanabilir. C) II deki bölünme tipi eşeyli üreyen canlılarda görülür. D) II deki bölünme sonunda oluşan hücrelerin genetik yapısı birbirinin aynısıdır I. Dönem Ortak S. 33

34 3. KONU MAYOZ YAZILIYA HAZIRLIK 1. Aynı canlıya ait bazı hücrelerin kromozom sayıları grafikte gösterilmiştir. 2n n Kromozom sayısı P R S Hücre Bu hücrelerle ilgili olarak; I. P ve S hücreleri mitoz bölünme ile çoğalır. II. R hücresi mayoz bölünme sonucu oluşur. III. P hücresi sperm ana hücresi ise S hücresi yumurta ana hücresidir. verilenlerden hangisi doğrudur? A) Yalnız I B) I ve II 3. Aşağıda mayoz bölünme esnasında gerçekleşen olaylar karışık olarak verilmiştir. I. Kromozomlar oluşur. II. Kromatidler zıt kutuplara çekilir. III. Parça değişimi görülür. IV. Kromozomlar zıt kutuplara çekilir. V. DNA kendini eşler. Bu olayların gerçekleşme sırası aşağıdakilerden hangisinde doğru olarak verilmiştir? A) V, I, III, IV, II B)V, I, III, II, IV C) I, III, IV, V, II D) V, I, IV, III, II 4. Bir hücre bölünmesinde gözlemlenen olay şekilde gösterilmiştir. C) II ve III D) I, II ve III Bölünme esnasında bu olayın gözlemlenmesi; I. Hücrenin mayoz bölünme geçirdiğini II. Hücrenin üreme ana hücresi olduğunu III. Biyolojik çeşitliliğin artacağını 2. 2n= 4 kromozomlu bir hücredeki mayoza ait evre şekillerinden hangisi kesinlikle mayozun ikinci bölümünde gözlemlenir? A) B) ifadelerinden hangilerini destekler? A) Yalnız I B) I ve II C) II ve III D) I, II ve III 5. Aras, mitoz ve mayoz ile ilgili tabloyu hazırlıyor. C) D) I. DNA kendini eşler. II. 2 yavru hücre oluşur. III. Büyümeyi sağlar. IV. Kromozom sayısı değişir. Mitoz Mayoz Aras ın hazırladığı tabloda tüm işaretlemeler doğru yapılırsa hangi bilgide hem mitoz hem mayoz işaretlenmiş olur? A) I B) II C) III D) IV 34

35 8. Sınıf ıf Fen Bilimleri im ler i 1. ÜNİTE KONU ÜREME 4 ne öğreneceğim? İnsanda üremeyi sağlayan yapı ve organları şema üzerinde gösterip açıklayacağız. Üreme organlarının neslin devamı için üreme hücrelerini oluşturduğunu öğreneceğiz. Günlük Hayatta Nerede Kullanılır? Bugün öğreneceğiniz bilgiler; İnsanlarda üremenin nasıl meydana geldiğini Üreme hücrelerinin vücudumuzda nerede üretildiğini Döllenmenin dişi vücudunda nerede gerçekleştiğini kavramanızı sağlayacak BUNLARI ÖĞRENMEDEN GEÇMEYELİM Erkek üreme hücresi sperm ile dişi üreme hücresi yumurtanın birleşmesine döllenme denir. Döllenme sonucu oluşan hücreye de zigot denir. zigot 35

36 1. ÜNİTE 4. KONU: ÜREME 8. Sınıf Fen Bilimleri DİŞİ ÜREME SİSTEMİ Hatırlayalım Yumurta kanalı Önceki yıllarda öğrendiğiniz sistemler erkek ve dişi bireyler için aynı idi. İnsanlardaki üreme sistemi dişi ve erkek bireyde farklılık gösterir. Yumurtalık Yumurtalık Döl yatağı Döl yolu (vajina) ETKİNLİK 1 YAPILARI BULALIM - 1 Görevleri verilen dişi üreme sistemindeki yapıların adlarını boşluklara yazınız.... Yumurtalık : Mayoz sonucu dişi üreme hücresi yumurtanın oluştuğu bölümdür.... Yumurta kanalı : Döllenmenin gerçekleştiği bölümdür. Yumurtayı ya da zigotu döl yatağına taşıyan bölümdür.... Döl yatağı : Embriyonun tutunarak geliştiği bölümdür.... Döl yolu : Dişi üreme organının dışarıya açılan bölümü ayrıca gelişimini tamamlayan bebek buradan doğar. ÖRNEK Dişi üreme sistemindeki yapılar sembollerle gösterilmiştir. Sınıftan bazı öğrenciler bu yapılar hakkında bilgiler veriyor. Burak :, döllenmenin gerçekleştiği bölümdür. Sanem :, embriyonun geliştiği bölümdür. Koray :, üreme hücresinin mitoz ile üretildiği bölümdür. Defne :, bebeğin anne vücudundan ayrıldığı bölümdür. Buna göre hangi öğrencinin verdiği bilgi yanlıştır? A) Burak B) Sanem C) Koray D) Defne 36

37 4. KONU: ÜREME 8. Sınıf Fen Bilimleri 1. ÜNİTE ERKEK ÜREME SİSTEMİ Sperm kanalı Salgı bezi Penis Testis ETKİNLİK 2 YAPILARI BULALIM Görevleri verilen erkek üreme sistemindeki yapıların adlarını boşluklara yazınız. Testis : Mayoz sonucu erkek üreme hücresi spermlerin üretildiği... bölümdür. Salgı bezi : Spermlerin hareketini kolaylaştıran salgıyı üreten bölümdür.... Sperm kanalı : Spermleri penise taşıyan kanaldır.... Penis : Spermlerin vücut dışına atıldığı bölümdür.... ÖRNEK Şekilde erkek bireye ait üreme sistemindeki yapılar numaralandırılmıştır. IV II I III Buna göre sperm ana hücresinin bulunduğu yapı kaç numara ile gösterilmiştir? A) I B) II C) III D) IV 37

38 1. ÜNİTE 8. Sınıf Fen Bilimleri 4. KONU: ÜREME ETKİNLİK 3 YAPILARI KIYASLAYALIM Şekilde erkek ve dişi bireylere ait üreme sisteminin bölümleri numaralandırılmıştır. Aşağıda sorulan soruların cevabını boşluklara yazınız Mayoz bölünme görülen organlar hangileridir? 5, Üreme hücrelerini üreten organ hangileridir? 5, , 2 3. Üreme hücrelerini taşıyan organlar hangileridir? Döllenmenin gerçekleştiği kısım neresidir? Embriyonun geliştiği bölüm hangisidir? Zigot ilk olarak nerede gözlemlenir? 2... Üreme Organları Neslin Devamı İçin Üreme Hücrelerini Üretir: ne öğreneceğim? Sperm, yumurta, zigot, embriyo ve bebek arasındaki ilişkiyi yorumlayacağız. Yumurtalık Mayoz Yumurta Zigot Testis Mayoz Sperm Mitoz Embriyo Mitoz Bebek 38

39 8. Sınıf Fen Bilimleri 4. KONU: ÜREME 1. ÜNİTE BUNLARI ÖĞRENMEDEN GEÇMEYELİM Yumurtalık ve testislerde mayoz bölünme ile üretilen üreme hücreleri sperm ile yumurta birleşir. Bu olaya döllenme denir. Döllenme sonucu zigot denilen hücre oluşur. Zigot mitoz bölünme geçirerek gelişir ve bir süre sonra embriyo adını alır. Embriyo gelişmeye mitoz bölünme ile devam eder. Ve 40 haftalık süreç sonunda bebek dünyaya gelir. ETKİNLİK 4 DÖNGÜLERİ TAMAMLA EKSTRA BİLGİ Döllenme olayı da biyolojik çeşitliliğe katkıda bulunur. Aşağıda iki farklı hayat döngüsü verilmiştir. Bu döngülerde rakamlarla gösterilen olayların adını boşluklara yazınız Mayoz 1... Mayoz 2... Döllenme 2... Döllenme 3... Mitoz 3... Mitoz 4... Mitoz ÖRNEK Bir hücrenin kromozom sayısındaki değişimi gösteren grafik şekildeki gibidir. Kromozom sayısı 2n n I II III IV Olaylar Buna göre III. olay sonrasında oluşan hücrenin adı nedir? A) Sperm B) Yumurta C) Zigot D) Embriyo KOLAYI VAR! Bu tip sorularda grafiğin sabit olan bölümleri kromozom sayısının değişmediğini ifade eder, dolayısı ile mitozdur. Grafikte kromozom sayısının yarıya indiği kısımda ise hücre mayoz bölünme geçirmiştir. Demek ki hücremiz üreme ana hücresidir. Grafikte kromozom sayımız arttığında ise döllenme gerçekleşmiş demektir 39

40 4. KONU ÜREME TEOG Soruları 1. Şemada bir canlının hayat döngüsü veril miştir: 3. Şekilde insandaki dişi üreme yapı ve organları gösterilmiştir. Burada 1, 2 ve 3 ile gösterilen olaylar için aşağıdakilerden hangisi doğrudur? A) 1. de DNA kendini eşler. B) 2. sadece eşeyli üreyen canlılarda görülür. C) 3. de kromozom sayısı değişmez. D) 3. de genetik çeşitlilik sağlanır I. Dönem Ortak S. Bu şekildeki numaralanmış bölümler ile ilgili aşağıda verilen bilgilerden hangisi doğrudur? A) I, dişi üreme hücresinin oluştuğu bölümdür. B) II, döllenmenin meydana geldiği bölümdür. C) III, dişi üreme organının dışarıya açıldığı bölümdür. D) IV, yumurtayı döl yatağına taşıyan bölümdür I. Dönem Ortak S Şemada zigotun oluşumuna kadar olan süreç gösterilmiştir: Bir hayvan türüne ait olan yukarıdaki şemaya göre aşağıdakilerden hangisi söylenebilir? A) Mayoz bölünme ile oluşan üreme hücrelerinin genetik yapısı birbirinin aynıdır. B) Zigot, uzun süre devam eden mitoz bölünmeler sonucu oluşur. C) Yavru bireyin genetik yapısı, ana ve babasından farklıdır. D) Bu hayvan türü, mitoz bölünme yoluyla çoğalmaktadır I. Dönem Mazeret S. Bu şemaya göre aşağıdaki ifadelerden hangisi yanlıştır? A) I. evrede mayoz gerçekleşir. B) K hücresi yumurtadır. C) L hücresi spermdir. D) II. evrede mitoz gerçekleşir I. Dönem Mazeret S. 40

41 TEOG Soruları 4. KONU ÜREME 5. Bir öğrenci, insanın gelişimine ait verilen şemayı inceliyor. 7. İnsanda mayoz sonucunda oluşan hücrelerde kromozon sayısı n iken yavru canlılarda kromozon sayısı 2n dir. Bu durumu aşağıdakilerden hangisi sağlar? A) Büyüme B) Döllenme C) Yenilenme Bu şemaya göre aşağıdakilerden hangisi söylenemez? A) I. evrede döllenme gerçekleşir. B) II. evrede mayoz gerçekleşir. C) III. evre normal olarak yaklaşık 9 ay sürer. D) Timoz bölünme I. Dönem Mazeret S. D) III. evrede mitoz bölünmeler gerçekleşir I. Dönem Ortak S. 6. İnsanda sperm ana hücresinde ve zigottaki kromozom sayısı aşağıdakilerin hangisinde doğru verilmiştir? Sperm ana hücresi Zigot A) 2n 2n B) 2n n C) n 2n D) n n 8. Aşağıda erkek üreme sistemindeki bazı yapıların görevleri verilmiştir: Spermleri vücut dışına atmaktır. Spermlerin hareketini kolaylaştıran kaygan sıvıyı üretmektir. Spermleri taşımaktır. Görevi verilmeyen yapı aşağıdakilerden hangisidir? A) Sperm kanalı B) Testis C) Salgı bezi D) Penis I. Dönem Mazeret S. SERBEST ALAN 41

42 1. ÜNİTE 4. KONU: ÜREME 8. Sınıf Fen Bilimleri Günlük Hayatta Nerede Kullanılır? Bugün öğreneceğiniz bilgiler; ne öğreneceğim? Embriyonun sağlıklı gelişebilmesi için alınması gereken tedbirleri öğreneceğiz. İlerde çok farklı meslek sahibi olabilirsiniz ama değişmeyen bir gerçek var ki hepiniz anne ya da baba olacaksınız. Dolayısı ile hamilelik süresince embriyonun sağlık gelişmesine yönelik olan bu konu sağlıklı çocuklarınız olması adına gelecekteki hayatınıza çok katkı sağlayacak Döllenme gerçekleştikten sonra zigot hemen mitoz bölünme geçirerek yumurta kanalında ilerlemeye başlar. Döl yatağına geldiğinde ise hücre sayısı artmış ve artık adı embriyodur. Embriyo hayatta kalabilmek için döl yatağına tutunur. Burada plasenta denilen yapı göbek bağı ile embriyoya bağlanır. Embriyo ihtiyacı olan besin, oksijen ve diğer maddeleri plasenta ile anne kanından almaya başlar. İşte bu noktada sağlıklı bir bebek dünyaya getirmek için anne adaylarının alması gereken tedbirler devreye girer. Embriyonun Sağlıklı Gelişmesi İçin Alınması Gereken Tedbirler: Anne adayının yapması gerekenler aşağıda listelenmiştir. EKSTRA BİLGİ Hamilelikte doğru bilinen yanlışlar: Sen iki canlısın bol yemek yemelisin. Hamile iken çok yemek embriyoya faydası olmadığı gibi hem anneye hem de bebeğe zarar verebilir. Bak benim de ağrıyordu, X ilacını aldım geçti, sende al. Arkadaş, akraba tavsiyesi ile ilaç kullanmak çok tehlikelidir, çünkü her ilacın embriyo üzerinde daha farklı etkileri olabilir. Ultrason, bebeğe zarar verir. Ultrason insan kulağının duyamayacağı ses dalgalarıyla çalışmaktadır. Embriyoya bir zarar vermediği bilinmektedir, embriyo gelişimin ve sağlığının takip edilmesi için gereklidir. 1. Sağlıklı, yeterli ve dengeli beslenmeli 2. Sigara içmemeli sigara içilen ortamda bulunmamalı 3. Alkol ve uyuşturucu kullanmamalı 4. Düzenli olarak doktor kontrolünden geçmeli 5. Doktor kontrolünde olmadan ilaç kullanmamalı 6. Radyasyondan uzak durmalı 7. Fiziksel aktivitelerine dikkat edip hafif egzersizler yapmalı 8. Psikolojik olarak ani değişimler, stres ve gerginlik yaşamamalı Bir anne adayı bu tedbirleri alırsa embriyonun gelişimi sağlıklı olacaktır. Peki anne adayı bu tedbirleri almaz ise ne olur? Anne düşük yapıp gebelik sonlanabilir. Erken doğum (prematüre) gerçekleşebilir. Bebek düşük kilolu ya da az gelişmiş olarak doğabilir. Bebeğin bedensel ve zihinsel gelişimi olumsuz etkilenebilir. ÖRNEK Hamilelik süresince; I. Sigara içen II. Alkol kullanan III. Düzensiz beslenen bir anne adayının gebelik süreci sonunda aşağıdakilerden hangisinin gerçekleşme ihtimali düşüktür? A) Erken doğum yapabilir. B) Düşük ağırlıkta bebek dünyaya getirebilir. C) Sağlıklı bir bebek dünyaya getirebilir. D) Bebekte bedensel ve zihinsel bozukluklar olabilir. 42

43 8. Sınıf Fen Bilimleri 4. KONU: ÜREME 1. ÜNİTE ETKİNLİK 5 DOĞRU DAVRANIŞ, YANLIŞ DAVRANIŞ yazınız. Aşağıda anne adayların için verilen ifadeleri Doğru Davranış, Yanlış Davranış olarak kutucuklara numaralarını 1. Evde bulunan ilaçları kullanmalı israf yapmamalıdır. 2. Sağlıklı, yeterli ve dengeli beslenmelidir. 3. Sigara içmemelidir. 4. Sigara içilen ortamda bulunabilir. Doğru Davranış... 2,3,6,9,10,11,12,13 5. Röntgen çektirmesinde sakınca yoktur. 6. Alkol ve uyuşturucu kullanmamalıdır. 7. Bol bol yemek yemelidir. 8. Hamileliğin başlangıcında doktora gitmesi yeterlidir. Yanlış Davranış... 1,4,5,7,8,14 9. Doktor kontrolünde olmadan ilaç kullanmamalı 10. Hava kirliliği olan ortamdan uzak durmalıdır. 11. Embriyonun gelişimini ultrasondan takip etmelidir. 12. Gebelik sırasında uygulanan testleri zamanında yaptırmalıdır. 13. Radyasyondan uzak durmalıdır. 14. Fiziksel aktivitelerine dikkat edip çok ağır egzersizler yapmalıdır. 4. KONU ÜREME TEOG Soruları 1. Anne adayı olduğunu öğrenen Nilgün Hanım, karnındaki embriyonun sağlıklı gelişmesi için alınması gereken tedbirleri doktoruna danışmaya karar verir. Aşağıdakilerin hangisi doktorun Nilgün Hanım a vereceği tavsiyelerden biri olamaz? A) Sigara, alkol ve uyuşturucu gibi maddelerden kesinlikle uzak durmalısın. B) Her türlü sağlık probleminde ilaç kullanmalısın. C) Fiziksel aktivitelerine dikkat etmelisin. 2. Aşağıdakilerden hangisi hamilelik sürecindeki bir kadının yapması gereken davranışlardan biri değildir? A) Fiziksel aktivitelerini sürekli artırması B) Dengeli beslenmeye özen göstermesi C) Hava kirliliği olan ortamlardan uzak durması D) Hasta olduğunda doktor kontrolünde tedavi uygulaması I. Dönem Mazeret S. D) Sağlıklı ve dengeli beslenmelisin I. Dönem Ortak S. 43

44 4. KONU ÜREME YAZILIYA HAZIRLIK 1. Şekilde erkek ve dişi üreme yapı ve organları numaralandırılmıştır Öğretmen : Duru, sen üreme hücresi üreten organları göstereceksin. Emir sen de döllenmenin gerçekleştiği yapıyı göstereceksin. Duru : Emir : Öğretmen: Her ikiniz de doğru cevap verdiniz. Buna göre Duru ve Emir in cevapları için aşağıdakilerden hangisi doğru olur? Duru nun cevabı Emir in cevabı A) 6 2 B) 2,5 6 C) 1,4 3,7 D) 5, Embriyo oluşana kadar geçen süreç şekilde gösterilmiştir. Testis Sperm Zigot Embriyo Yumurtalık Yumurta Bu süreçte gerçekleşen bazı olaylar sembollerle gösterilmiştir. Semboller yerine aşağıdakilerden hangisinin yazılması doğru olur? A) Mitoz Döllenme Mayoz B) Mitoz Yenilenme Mitoz C) Mayoz Döllenme Mitoz D) Mayoz Yenilenme Mayoz 4. İnsanın hayat döngüsünde gerçekleşen bazı olaylar numaralandırılarak gösterilmiştir. 2. Didar Hanım doktora kontrole gidiyor. Embriyo döl yatağınıza yerleşmiş, fakat gelişiminin sağlıklı olduğunu söyleyemeyeceğim. I II III IV Embriyonun sağlıklı gelişmesi için Didar Hanım ın aşağıdakilerden hangisini yapması uygun olmaz? A) Dengeli ve düzenli beslenmelidir. B) İçtiği sigara sayısını azaltmalıdır. C) Doktordan habersiz ilaç kullanmamalıdır. D) Hava kirliliği olan ortamlara girmemelidir. Buna göre aşağıdaki ifadelerden hangisi doğrudur? A) I. evre her yaşta görülebilir. B) II. evre dişilerin döl yatağında gerçekleşir. C) III ve IV. evrede büyümeyi mayoz bölünme gerçekleştirir. D) I ve II. evre tür içi kromozom sayısını sabit kalmasını sağlar. 44

45 8. Sınıf ıf Fen Bilimleri imle ler i 1. ÜNİTE KONU ERGENLİK 5 ne öğreneceğim? Çocukluktan ergenliğe geçişte oluşan bedensel ve ruhsal değişimleri öğreneceğiz. Ergenlik döneminin sağlıklı bir şekilde geçirilebilmesi için nelerin yapılabileceğini öğreneceğiz. Günlük Hayatta Nerede Kullanılır? Bugün öğreneceğiniz bilgiler; Şuan da yaşadığınız birçok bedensel değişim ve ruhsal değişimlerle ilgili Aslında sizin yaşadıklarınızı size anlatacağız. Kendinizi daha iyi tanımanızı sağlayacak Ergenlik dönemi nedir? yaş arasında yaşanan ve kişinin bedeninde bebeklikten sonra en büyük biyolojik değişimlerin yaşandığı, cinsel ve zihinsel gelişimin devam ettiği gelişim dönemidir. En önemlisi şudur ki ergenlik herkesin yaşadığı doğal bir dönemdir. Ergenlik dönemine herkes aynı anda mı girer? Ergenlik dönemine kızlar erkeklerden önce girer. Ancak aynı cins içerisinde ergenlik dönemine girişte bireysel farklılıklar olabilir. İklim, beslenme, cinsiyet, psikolojik etkenler ergenliğe giriş yaşını etkiler. Ergenlik döneminde ne olur? Ergenlik döneminde bedensel ve ruhsal değişimler yaşarsınız. Bazı bedensel değişimler kız ve erkelerde ortak iken, bazı bedensel değişimler kızlarda ve erkeklerde farklıdır. Ruhsal değişimler ise kızlar ve erkekler için ortaktır. 45

46 1. ÜNİTE 5. KONU: ERGENLİK 8. Sınıf Fen Bilimleri Ergenlik dönemindeki bedensel değişimler: Sadece erkeklerde görülen değişimler Sperm oluşumu başlar. Sadece kızlarda görülen değişimler Yumurta oluşumu artar. Hem erkeklerde hem de kızlarda görülen değişimler Boy ve kilo artar Ciltte sivilceler çıkar Sakal ve bıyık çıkar. Adet görme (regl) başlar. Deride yağlanmalar artar. Koltuk altı kıllanır. Ses kalınlaşır. Göğüsler büyür Genital bölgeler kıllanır. Ter salgısı artar. Ergenlik dönemindeki ruhsal değişimler: 1. Ani duygusal değişimler yaşanır. 2. Öfkeli ve sinir olma hali çok görülür. 3. Yalnız kalma isteği artar. 4. Aile bireylerine bağlılık azalır. 5. Özgür olmak ister. 6. Bulunduğu ortamda dikkat çekmek ister. 7. Kimlik arayışı başlar. 8. Birçok konuda karasızlık yaşar. 9. Dikkat dağınıklığı artar. 10. Utangaçlık başlar. 11. Sebepsiz yere can sıkıntısı yaşar. 12. İletişim kurmada güçlük çeker. 13. Karşı cinse ilgi duymaya başlar. 14. Bir arkadaş grubuna katılma isteği artar. ETKİNLİK 1 ERGENLİK DÖNEMİNDEKİ DEĞİŞİMLER Aşağıda ergenlik dönemindeki bazı değişimler verilmiştir. 1. Boy uzar 2. Sivilce çıkar 3. Ses kalınlaşır. 4. Adet görülür. 5. Ani öfkelenmeler olur. 6. Sperm üretilir. 7. Ter salgısı artar. 8. Yumurta hücresi üretilir. 9. Kararsızlık artar. 10. Deri yağlanır. 11. Göğüsler belirginleşir. 12. Kıllanmalar başlar. 13. Sakal çıkar. 14. Dikkat çekmek ister. 15. Zor iletişim kurar. a) Bu değişimleri sadece erkeklerde görülenler, sadece kızlarda görülenler ve ortak görülenler olarak gruplandırınız. Sadece erkeklerde 3, 6, 13 görülen değişimler... Sadece kızlarda 4, 8, 11 görülen değişimler... Ortak 1, 2, 5, 7, 9, 10, 12, 14, 15 değişimler... b) Bu değişimleri bedensel ve Ruhsal değişimler olarak gruplandırınız. Bedensel 1, 2, 3, 4, 6, 7, 8, 10, 11, 12, 13 Değişimler... Ruhsal Değişimler 5, 9, 14,

47 8. Sınıf Fen Bilimleri 5. KONU: ERGENLİK 1. ÜNİTE Ergenlik dönemini sağlıklı geçirebilmek için neler yapılabilir? 1. Düzenli ve dengeli beslenilmelidir. 2. Ortopedik hastalıklarla ilgili doktor kontrolünden geçmelidir. 3. Anne ve babalar sorunları diyalog ile çözmeye çalışmalıdır. 4. Ergen çevresindeki insanlarla sağlıklı bir iletişim kurmalıdır. 5. Bir müzik aleti çalmak, satranç oynamak, el sanatlarıyla uğraşmak gibi kendisine bir hobi edinmelidir. 6. Grup ya da bireysel spor çalışmalarına yönlendirilmelidir. 7. Kötü alışkanlıkların doğuracağı sonuçlar etkili bir şekilde anlatılmalıdır. 8. Meslek ve gelecekle ilgili planlamalarına yönelik rehberlik edilmelidir. 9. Ergen sorunlarını anne, baba, öğretmen, psikolog, psikolojik danışmanlık ve rehberlik uzmanlarıyla paylaşmalıdır. ETKİNLİK 2 SAĞLIKLI ERGENLİK Aşağıda ergenlik döneminde olan bazı öğrencilerin yaptığı aktiviteler gösterilmiştir. Bu öğrencileri ergenlik dönemini sağlıklı geçirip geçirmeme durumlarına göre gruplayınız. Öğrenci Takı tasarımı Bilgisayarda oyun oynama Televizyon izleme Etkinlik Spor yapma Folklor oynama Cep telefonunda Sohbet Tiyatro izleme Koray Mira Kaan Defne Baran Eslem Ergenlik dönemini sağlıklı geçirenler :... Koray, Mira, Baran Ergenlik dönemini sağlıksız geçirenler :... Kaan, Defne, Eslem ÖRNEK Öğretmen : Zeynep ve Kerem ergenlik döneminde kendinizde gördüğünüz bedensel değişimleri bir karta yazın. Aşağıdaki bedensel değişimlerden hangisi hem Zeynep hem de Kerem in kartında yazılmış olabilir? A) Adet görme B) Sperm üretme C) Sivilce çıkması D) Sesin kalınlaşması 47

48 1. ÜNİTE 5. KONU: ERGENLİK 8. Sınıf Fen Bilimleri SERBEST ALAN 48

49 TEOG Soruları 5. KONU ERGENLİK 1. Bir grup öğrenci ergenlik döneminde bireylerde görülen değişimlerle ilgili aşağıdaki numaralanmış afişleri hazırlıyor. 3. Ergenlik döneminde yapılması gerekenlerle ilgili olarak öğrenciler önerilerini aşağıdaki gibi ifade etmişlerdir: Numaralanmış afişlerin hangileri hem kız hem de erkek bireylerde görülen değişimlerle ilgilidir? A) Yalnız I B) Yalnız IV C) II ve III. D) III ve IV. Bu öğrencilerden hangilerinin önerileri doğrudur? A) Yalnız Gönül B) Mert ve Ali C) Gönül ve Mert D) Ayşe ve Ali I. Dönem Ortak S I. Dönem Ortak S. 2. Ergenlik dönemindeki kız ve erkek bireylerin spor faaliyetlerine katılım durumları ile ilgili araştırmalar yapılmıştır. Bir araştırmada spor yapan bireylerin yapmayanlara göre kaygı düzeyleri düşük, arkadaşları arasında kabul görme ve okul başarıları ise yüksek çıkmıştır. Başka bir araştırmada da kız öğrencilerin spor faaliyetlerine katılımlarının kendilerine olan güveni artırdığı sonucuna ulaşılmıştır. Ergenlik dönemindeki bireylerle yapılan bu araştırmaların sonuçları incelendiğinde I. Spor faaliyetlerine katılan kız öğrencilerin boy ve kilo artışı her zaman erkek öğrencilerden daha yüksektir. II. Spor faaliyetlerine katılmak, ergenlik döneminin ruhsal değişimler bakımından daha sağlıklı geçirilmesine yardımcı olur. III. Spor faaliyetlerine katılmak ergenlerin okul başarılarını artırmaktadır. yorumlarından hangileri yapılabilir? A) Yalnız I B) I ve III. C) II ve III. D) I, II ve III I. Dönem Mazeret S. 4. Bir öğretmen ergenlik döneminde bireylerde görülebilen bazı değişimleri tahtaya yazmıştır. Öğrencilerden bu değişimleri bedensel ve ruhsal olarak sınıflandırmasını istemiştir. 1. Sesin kalınlaşması 2. Kararsızlık 3. Sivilce oluşumu 4. Boy ve kilo artışı 5. Utangaçlık 6. Ter salgısının artması 7. Kendini yalnız hissetme 8. Duygulardaki hızlı değişkenlik Buna göre aşağıdaki sınıflandırmalardan hangisi doğrudur? Bedensel değişimler Ruhsal değişimler A) 1, 2, 4, 6 3, 5, 7, 8 B) 1, 3, 4, 6 2, 5, 7, 8 C) 3, 4, 6, 8 1, 2, 5, 7 D) 4, 5, 6, 8 1, 2, 3, I. Dönem Mazeret S. 49

50 5. KONU ERGENLİK YAZILIYA HAZIRLIK 1. Öğrenciler ergenlik döneminde görülen değişimler ile ilgili kartlar hazırlıyor. 4. Ergenlik döneminde olan bazı öğrencilerin yaptığı faaliyetler şekillerle gösterilmiştir. Sivilce çıkar. Kararsızlık artar. Ani öfkelenme başlar. Kimlik arayışı başlar. Utangaçlık artar. Boy uzar Zeren in kartı Figen in kartı Özgür olmak ister Hayallere dalar. İçine kapanır. Dikkati kolay dağılır. Kıllanmalar başlar. Yalnız kalmak ister. Kübra, odasında ayna başında zaman geçiriyor Ebru, izcilik faaliyetleri yapıyor. Çınar ın kartı Burak ın kartı Hangi kartı hazırlayan öğrenci sadece ruhsal değişimlerden bahsetmiştir? A) Zeren B) Figen C) Çınar D) Burak 2. Ergenlik dönemine giren bir erkek çocuğun hangi organı çocukluk yıllarında gerçekleştirmediği bir faaliyeti gerçekleştirmeye başlar? A) Kalp B) Testis C) Akciğer D) Böbrek Azra, keman çalmayı öğreniyor. Eray, karate sporu yapıyor. Buna göre bu öğrencilerden hangisinin ergenlik dönemini sağlıklı geçirdiği söylenemez? A) Kübra B) Ebru C) Azra D) Eray 3. Öğretmen tahtaya aşağıdaki tabloyu yazıyor. Sakalı çıkanlar Ahmet, Semih, Burak, Selçuk Sakalı çıkmayanlar Arda, Gökay, Tolga Bu tablo aşağıdaki bilgilerden hangisini desteklemek amacıyla kullanılabilir? A) Kızlar ergenlik dönemine erkeklerden önce girer. B) Ergenlik herkesin hayatında yaşadığı bir dönemdir. C) Ergenlik döneminde ruhsal değişimler görülür. D) Ergenlik döneminde bireysel farklılıklar görülür Sınıf öğrencisi olan Eren in ailesinin sürekli TEOG hakkında konuşmasından dolayı büyük stres yaşıyor. Yaşadığı stresten ötürü gün geçtikçe içine kapanıyor. Eren yaşadığı bu sorunu; I. En samimi arkadaşıyla II. Okuldaki öğretmenleriyle III. Anne ve babasıyla verilenlerden hangisiyle diyaloğa girerse çözebilir? A) Yalnız II B) I ve II C) I ve III D) II ve III 50

51 Ünite Değerlendirme Soruları 1. Hücrenin genetik özelliklerini oluşturan yapılar bir dolabın raflarına yerleştirilecektir. Bu yapılar raflara yerleştirilirken karmaşıktan basite doğru üst raftan başlanarak yerleştirme yapılması isteniliyor. YAPILAR Organik Baz, DNA, Kromozom, Gen, Nükleotid Buna göre bu yapıların açıklamadaki gibi raflara yerleştirildikten sonra oluşan son durum hangi seçenekte doğru olarak verilmiştir? A) 5. Raf Organik baz 4. Raf Nükleotid 3. Raf Kromozom 2. Raf Gen B) 5. Raf Kromozom 4. Raf DNA 3. Raf Gen 2. Raf Organik baz 3. Hücre bölünmeden önce gerçekleşen en önemli olaylardan biri DNA nın kendini eşlemesidir. DNA kendini eşleyerek oluşacak yeni hücrelere var olan kalıtsal bilgilerin uygun şekilde aktarılmasını sağlar. Eşlenme olurken uygun nükleotid dizilişi oldukça önemlidir. Bir DNA molekülünün tek zincirindeki baz dizilişi şekilde gösterilmiştir. A A T C G C Bu DNA molekülünün kendini hatasız eşlediğinde, tam karşısında oluşacak yeni DNA zinciri aşağıdakilerden hangisinde doğru olarak verilmiştir? A) T T A G C G 1. Raf DNA 1. Raf Nükleotid B) C C A G T G C) 5. Raf DNA D) 5. Raf Kromozom 4. Raf Kromozom 4. Raf DNA C) A T T G C G 3. Raf Gen 2. Raf Nükleotid 3. Raf Gen 2. Raf Nükleotid D) A A T G C G 1. Raf Organik baz 1. Raf Organik baz 2. Aşağıda hücre bölünme çeşitlerinden birine ait olan şekil verilmiştir. Z X Bu bölünme çeşidi ve şekille ilgili aşağıdaki ifadelerden hangisi söylenemez? A) Bu bölünme çeşidi tür içi çeşitliliğin sağlanmasında etkili olmaktadır. B) Bu bölünme çeşidi canlı türlerindeki kromozom sayısının nesiller boyunca sabit kalmasını sağlar. C) X; sperm ana hücresi, Z ise sperm hücresi olabilir. D) X hücresi n, Y ve Z hücreleri ise 2n kromozomludur. Y 4. Mitoz bölünmeye ait evreler ve bu evrelerde gerçekleşen olaylar aşağıdaki tabloda karışık olarak verilmiştir. a. Kromozomların ekvatoral 1. Metafaz düzleme dizilmesi 2. İnterfaz b. Sitoplazmanın boğumlanması 3. Anafaz c. DNA nın kendini eşlemesi 4. Telofaz d. Kromozomların birbirinden ayrılması Buna göre evre ve o evrede meydana gelen olayın eşleştirmesi aşağıdakilerin hangisinde doğru olarak verilmiştir? A) 1 c, 2 b, 3 c, 4 - a B) 1 a, 2 c, 3 d, 4 b C) 1 d, 2 c, 3 a, 4 b D) 1 a, 2 c, 3 b, 4 d 51

52 5. Bir hücre bölünmesine ait evre şekilde gösterilmiştir. Bu evreyi inceleyen öğrencilerden hangilerinin yorumu doğrudur? A) Kaan: Mayozun ikinci bölümünde gerçekleşen bir evredir. B) Duru: Mitozun anafaz evresine aittir. C) Emir: Mayozun birinci bölümünde gerçekleşen bir evredir. D) Asel: Mitozun telofaz evresine aittir. 6. Dişi üreme sisteminde bulunan bazı organların özellikleri aşağıda belirtilmiştir. Yumurta üretimi yapılır. Embriyo yerleşir ve gelişir. Yumurta spermle birleşir. 8. İnsanlarda erkek ve dişi bireylerdeki üreme sistemi ve üreme organları düşünüldüğünde her ne kadar üreme organlarının çeşidi ve yapısı farklı olsa da bazı organların görevleri benzerdir. Erkek Üreme Sistemi Organları Testis Sperm kanalı Salgı bezleri Penis Dişi Üreme Sistemi Organları Yumurtalık Yumurta kanalı Döl yatağı Döl yolu Tabloda belirtilen üreme organlarıyla ilgili olarak; I. Üreme hücrelerinin üretilmesi bakımından testis ve yumurtalıkların görevleri benzerdir. II. Erkeklerde, dişilerdeki döl yatağının görevini yapabilecek bir organ yoktur. III. Üreme ana hücrelerinin taşınması bakımından sperm kanalı ve yumurta kanalı benzerlik gösterir. ifadelerinden hangileri doğrudur? A) Yalnız I B) I ve II C) II ve III D) I, II ve III Aşağıdaki organlardan hangisinin özelliği yukarıda verilmemiştir? A) Döl yatağı B) Yumurtalık C) Döl yolu D) Yumurta kanalı 9. İnsan yaşamında gerçekleşen bazı olaylar şekilde göserilmiştir. Yumurta Mitoz Mitoz 7. Edanur mitoz bölünmeyle ilgili aşağıda verilenleri not almıştır. Bilal öğretmen kontrol ederken bazı yanlış bilgiler olduğunu farketmiştir. l. Vücut hücrelerinde görülür. ll. Düşen çocuğun dizinin iyileşmesi mitozla olur. lll. Bir hücreden dört yeni hücre oluşur. lv. Eşeyli üremenin temelini oluşturur. V. Oluşan yeni hücreler ana hücreyle aynı genetik yapıya sahiptir. Edanur un yazdığı notlardan hangileri yanlıştır? A) Yalnız III B) I ve II C) III ve IV D) III, IV ve V Sperm Zigot Embriyo Bebek Sadece bu şekli inceleyerek aşağıdaki yargılardan hangisine ulaşılamaz? A) Embriyonun mitoz geçirerek gelişmesiyle bebek oluşur. B) Embriyo, zigotun mitoz geçirerek gelişmesiyle oluşur. C) Sperm ve yumurta hücresi birleşerek zigotu oluşturur. D) Sperm ve yumurta hücresi mayoz bölünme sonucu oluşur. 52

53 10. Aşağıdaki seçeneklerin hangisinde yumurta ana hücresi, yumurta hücresi, sperm ana hücresi ve sperm hücresinin kromozom sayıları doğru verilmiştir? Yumurta Yumurta Sperm Sperm ana hücresi hücresi ana hücresi hücresi A) 2n n 2n n B) n 2n n n C) 2n 2n 2n 2n D) n n n 2n 13. Mitoz ve mayoz ile ilgili olarak; I. Kalıtım maddesinin kopyalanması II. Biyolojik çeşitliliğe katkı sağlaması III. Üremeyi sağlaması verilenlerden hangileri ortaktır? A) Yalnız I B) I ve III C) II ve III D) I, II ve III 11. Bir hücrenin çekirdeğindeki kromozomlar şekildeki gibi modellenmiştir. Bu hücre mitoz bölünme geçirirse oluşacak yavru hücreler hangi seçenekteki gibi bir çekirdeğe sahip olur? A) B) 14. Aşağıda bir olayla ilgili bazı özellikler verilmiştir. Tür içi kromozom sayısının sabit kalmasında etkilidir. Canlı türlerinde çeşitliliği sağlar. Eşeyli üremede etkilidir. Bu özelliklere karşılık gelen en uygun kavram aşağıdakilerden hangisidir? A) Üreme B) Mitoz bölünme C) Mayoz bölünme D) Yenilenme C) D) 15. Hücre bölünme çeşitlerine ait olan X ve Y bölünmeleri modellerle gösterilmiştir. X Bölünmesi Y Bölünmesi 2n 12. Ergenlik döneminde olan bir bireye aşağıdaki davranışlardan hangisiyle yaklaşılması o bireyin ergenlik dönemini sağlıklı bir şekilde atlatmasında yardımcı olur? A) Yaptığı kötü davranışlar yüzünden onu sürekli suçlamak B) Sürekli cep telefonu ve bilgisayar ile zaman geçirmesine izin vermek C) Asi davranışlar sergilediğinde ne halin varsa gör demek D) Onu ilgilendiren konularda onun da fikrini alıp olumlu bir diyalog geliştirmek 2n 2n 2n n n n n Bu bölünme çeşitleriyle ilgili olarak aşağıda verilenlerden hangisi yanlıştır? A) Y bölünme çeşidi tür içi çeşitliliğin sağlanmasında etkili olmaktadır. B) X bölünme çeşidi canlıda meydana gelen yaraları onarabilir. C) X bölünmesi eşeysiz üremenin temelini oluşturur. D) Y bölünmesi ile oluşan hücreler ana hücrelerle aynı kalıtsal özelliklere sahiptir. 53

54 16. Tabloda ergenlik döneminde kızlarda ve erkeklerde görülen değişimler kutucuklara yazılmıştır. Adet görme Göğüslerin belirginleşmesi Yüzde sakal ve bıyık çıkması Sesin kalınlaşması Kararsızlık ve hayal kurma Vücutta yumurta üretiminin başlaması 19. Dişi üreme sistemindeki yapı ve organlar X, Y, Z ve T olarak şekildeki gibi isimlendirilmiştir. X Y Z T Sadece kızlara ait özellikler boyanırsa kutucuklardaki son görünüm nasıl olur? A) B) Yumurta oluşumundan bebek doğana kadar görev alan organ ve yapılar sıraya dizilmek isteniliyor. C) D) Buna göre doğru sıralama aşağıdakilerden hangisidir? A) X, Y, Z, T B) Z, Y, X, T C) Z, Y, T, X D) T, X, Y, Z 17. Aşağıdakilerden hangisi ergenlik döneminde sadece erkeklerde gerçekleşen değişimler arasında yer almaz? A) Beden yapısında kol ve bacak kasları gelişir, göğüs kafesi ve omuzlar genişler. B) Koltuk altı ve genital bölgelerdeki kıllanma ile birlikte, yüzde bıyık ve sakal çıkmaya başlar. C) Ailesiyle sorunlar yaşar ve ilgi odağı olmayı ister. D) Testisler sperm üretimine başlar. 20. Erkek üreme sisteminin kısımları, aşağıdaki şekilde belirtilmiştir. K 18. Emine Hanım 14 yaşındaki Yasin in annesidir ve oğlunun ergenlik dönemini sağlıklı bir şekilde geçirmesini istemektedir. Bu yüzden Emine Hanım bir uzmana danışmaya karar verir. Buna göre uzmanın Emine Hanıma; I. Yaşına uygun spor yapmak II. Resim, müzik, el sanatları gibi belli hobiler edinmek III. Yeterli ve dengeli beslenmeye özen göstermesi 54 N L M Şekildeki yapı ve organların ismi ve görevi aşağıdakilerin hangisinde yanlış belirtilmiştir? A) N Salgı bezleri; spermlerin hareketini kolaylaştıran kaygan salgıyı sağlar. B) L Penis; spermlerin vücut dışına atılmasını sağlar. Şeklindeki tavsiyelerden hangilerini vermiş olduğu söylenebilir? C M Testis; spermlerin mitoz bölünme sonucu oluştuğu yerdir. A) Yalnız l B) l ve ll C) ll ve lll D) l, ll ve lll D) K Sperm kanalı; spermleri testislerden penise doğru taşır.

55

56