Münevver ERKUL 1 Yasemin BİLİŞLİ 2 Nesrin ÖZDOĞAN TÜM 3

Transkript

1 Akademik Sosyal Araştırmalar Dergisi, Yıl: 3, Sayı: 12, Haziran 2015, s Münevver ERKUL 1 Yasemin BİLİŞLİ 2 Nesrin ÖZDOĞAN TÜM 3 HEMŞİRELERDE HASTA GÜVENLİĞİ KÜLTÜRÜ ALGISI: ÜNİVERSİTE HASTANESİ ÖRNEĞİ 4 Özet Hasta güvenliği kültürünün geliştirilmesi hastalara hizmet veren kurumların başarısında önemli bir yer tutmaktadır. Bu çalışmanın amacı Akdeniz Üniversitesi Hastanesinde çalışan hemşirelerin güvenlik kültürü algılama düzeyini belirlemektir. Veri toplamada, AHRQ tarafından 2004 yılında geliştirilen Hospital Survey on Patient Safety Culture anketi kullanıldı. Veriler SPSS 15.0 proğramında giriş yapıldı. Ankete katılanların ortalama çalışma yılı 10 (%14), eğitim düzeyinin lisans (%80) olduğu belirlenmiştir. Verilerin %27,4 ü yönetimin hasta güvenliği için uygun atmosfer sağladığı, %44,6 sının hasta güvenliğinin kabul edilebilir saydığı, %44,7 si prosedürlerin hata oranını düşürdüğünü, %55,8 i daha çok iş yapmaktansa hasta güvenliğini ön planda tuttuğu belirlenmiştir. Ayrıca hasta güvenliği geliştirme çalışmalarına aktif katıldıklarını (%54,5), acil yapılması gereken iş olduğunda ekip çalışması yapıldığını (%55,1), bu verilere rağmen personel eksikliğinin olduğunu (%42,3) ve bu durumun hata oranını arttırabileceğini ifade etmişlerdir. Çok sayıda kişi önlenebilir tıbbi hatalar sebebiyle zarar görmektedir. Hasta güvenliği konusunda tüm sağlık çalışanları ve yöneticiler sorumluluk almalı, hasta güvenliği kültürünü geliştirmek kurumların öncelikli konusu olmalıdır. Anahtar Sözcükler: Hasta güvenliği; hasta güvenliği kültürü; tıbbi hata 1 Uzm. Hem.Akdeniz Üniversitesi., munevvererkul@akdeniz.edu.tr 2 Öğr. Gör. Akdeniz Üniversitesi, İletişim ABD., yasemin@akdeniz.edu.tr 3 Akdeniz Üniversitesi., nesrintum@akdeniz.edu.tr 4 Çalışma, V. Uluslararası Sağlıkta Performans ve Kalite Kongresi nde Poster Bildiri olarak sunulmuştur.

2 331 Hemşirelerde Hasta Güvenliği Kültürü Algısı: Üniversite Hastanesi Örneği PERCEPTION OF PATIENT SAFETY CULTURE IN NURSES: A CASE OF UNIVERSITY HOSPITAL Abstract Development of the patient safety culture has an important place in the success of institutions providing service for patients. The purpose of this study is to determine the perception levels of nurses working at Akdeniz University Hospital regarding the safety culture. Being developed by AHRQ in 2004, the Hospital Survey on Patient Safety Culture was used to collect the data. The data were entered in the SPSS 15.0 program. It was determined that the participants had an average working year of 10 (14%) years and undergraduate education (80%). According to 27.4% of the data, the management provided an appropriate atmosphere for patient safety, and 44.6% considered the patient safety acceptable, 44.7% thought that procedures decreased the error rate and 55.8% prioritized the patient safety rather than doing a greater amount of work. Besides, they also stated that they actively participated in the studies of developing the patient safety (54.5%), did team work in case of an urgent work (55.1%), there was lack of personnel in spite of these data (42.3%) and this condition could increase the error rate. A great number of people get harmed due to preventable medical errors. All healthcare professionals and managers should take responsibility in patient safety and the priority issue of institutions should be development of the patient safety culture. Keywords: Patient safety; patient safety culture; medical error 1. GİRİŞ Hastanedeki ilk kural, hastaya zarar vermemektir. (Florance Nightingale, 1863) Günümüzde sağlık hizmetleri geliştikçe ve toplum hasta haklarını benimseyerek bilinçlendikçe sağlık hizmeti sunumunda kalite unsuru giderek öne çıkmaktadır. Bu öne çıkan konulardan en hayati öneme sahip olan ise hasta güvenliğidir. Çok sayıda kişi önlenebilir tıbbi hatalar sebebiyle zarar görmektedir. Hasta güvenliği konusunda tüm sağlık çalışanları bilinçlenmeli ve hasta güvenliği kültürünü geliştirmek kurumların öncelikli konusu olmalıdır. Hasta Güvenliği; süreçlerdeki basit hataların hasta ve sağlık çalışanlarına zarar verecek şekilde ortaya çıkmasını engelleyecek tasarımlar yapmak, hataların hasta ve sağlık çalışanlarına ulaşmadan önce belirlenmesini, raporlanmasını ve düzeltilmesini sağlayacak önlemler almaktır.

3 Münevver Erkul Yasemin Bilişli Nesrin Özdoğan Tüm 332 Hasta, sağlık çalışanları ve hasta yakınlarını fiziki ve psikolojik olarak etkileyecek olumlu bir ortam oluşturarak güvenliği sağlamaktır (Aydın, 2008). Bir başka tanımla hasta güvenliği, sağlık hizmetine bağlı hataların önlenmesi ve sağlık hizmetine bağlı hataların neden olduğu hasta hasarlarının eliminasyonu veya azaltılmasıdır (Akalın, 2005). Bu kavram sağlık bakım hizmetlerinin kişilere vereceği zararı önlemek amacıyla sağlık kuruluşları ve bu kuruluşlardaki çalışanlar tarafından alınan önlemlerin tamamını kapsamaktadır (Çırpı vd., 2009). Hata, insan doğasına özgü olsa da, bireylerin çalıştıkları koşullar değiştirilerek ya da geliştirilerek çalışma sırasında hata yapma olasılığı azaltılabilir (Reason, 2000). Hastaların daha güvenli bakım alabilmeleri için pek çok ülkede giderek artan çalışmalar yapılmasına rağmen henüz çok sınırlı başarılar elde edilebilmiştir. Hasta güvenliğine yönelik çalışmaların başarıya ulaşabilmesi, öncelikle sorunun boyutunun büyüklüğüne ilişkin farkındalığı artırmak, daha sonra da hatalardan öğrenmeyi kolaylaştıracak, suçlayıcı ve cezalandırıcı olmayan bir kültür geliştirmekle mümkün olabilecektir (WHO, 2006). Tıbbi hatalar tarih boyunca doğal karşılanmış, belki de normal kabul edilmiştir. Institute of Medicine nin Kasım 1999 da To Err Is Human raporunu yayınlamasıyla dünya tablonun ciddiyetinin farkına varmıştır. Bu raporda, Amerika da yılda kişinin tıbbi hatalara bağlı öldüğü ve bu sayının meme kanserine ya da motorlu taşıt kazalarına bağlı ölümlerden daha yüksek olduğu araştırma verilerine dayandırılmış olarak belirtiliyordu (IOM, 2000). Hasta güvenliği ve tıbbi uygulama hataları ile ilgili önemli konulardan birisi toplumun ve sağlık hizmeti sunumunda aktif rolü olan sağlık çalışanlarının bu konulardaki algılamalarının ne olduğunun tam olarak bilinmemesidir. Algılamaların değerlendirilmesi kadar, sağlık hizmetini sunanların, yani sağlık çalışanlarının, tıbbi uygulama hatalarının nedenleri ilgili görüşlerinin belirlenmesi de çok önemlidir. Bu konu ile ilgili ilk çalışma Blendon ve arkadaşları tarafından yapılmıştır. Hekimler ve toplumda paralel olarak yapılan anket çalışması ile tıbbi uygulama hataları ile ilgili kişisel deneyimlere dayalı algılamalar değerlendirilmiş, hataların nedenleri ve nasıl önlenebileceği konuları incelenmiştir (Blendon vd., 2002). Hemşireler sağlık çalışanları içerisinde doğrudan hasta bakımı veren en büyük grup olduğundan tıbbi hataların önlenmesinde önemli rol oynamaktadır. Yapılan bir araştırmada hekimlerin % 82 si, hemşirelerin % 95 i hasta güvenliğinin çok önemli bir konu olduğunu belirtmişlerdir (VanGeest vd., 2003) Uluslararası Hemşireler Birliği, (ICN) hasta güvenliği konusunda hemşirelerin sorumluluklarını şu şekilde belirtmiştir: Hastaların ve ailelerinin olası riskler konusunda bilgilendirilmeleri, İstenmeyen olayların derhal ilgili makamlara rapor edilmesi, Bakım hizmeti güvenliği ve kalitesinin değerlendirilmesinde aktif rol alınması, Hastalar ve diğer profesyonel sağlık bakım personeli ile iletişimin güçlendirilmesi, Yeterli istihdam düzeyleri sağlanması konusunda çalışmaların yapılması,

4 333 Hemşirelerde Hasta Güvenliği Kültürü Algısı: Üniversite Hastanesi Örneği Hasta güvenliğini arttırıcı önlemlerin desteklenmesi, Sıkı ve kapsamlı enfeksiyonla mücadele programlarının teşvik edilmesi, Hataları en aza indirecek tedavi politikaları ve protokollerinin standart hale getirilmesine yönelik faaliyetlerin yürütülmesi (ICN 2006). 2. YÖNTEM: 2.1. Amaç: Bu çalışmanın amacı Akdeniz Üniversitesi Hastanesinde çalışan hemşirelerin güvenlik kültürü algılama düzeyini belirlemektir Araştırma Evreni, Örnekleme Hacmi: Tanımlayıcı tipteki bu araştırma Akdeniz Üniversitesinde çalışan 90 hemşire üzerinde yapılmıştır. Cronbach Alpha değeri olarak hesaplanmıştır Verilerin Toplanması: Araştırmada Türkçeye uyarlaması Bodur & Filiz (2009) tarafından yapılmış olan, Sorra & Nieva (2004) den çevrilen Hasta Güvenliği Kültürü Hastane Anketi kullanılmıştır. Bu anket, ABD de 2007 yılından itibaren, Sağlık Hizmetlerinde Araştırma ve Kalite Ajansı (Agency for Healthcare Research and Quality - AHRQ) tarafından her yıl yapılmakta olup sonuçlar düzenli olarak yayınlanmaktadır. Ankette hasta güvenliği kültürünün boyutlarını ünite/birim düzeyinde ve hastane düzeyinde ölçen sorularla, sonuç değişkenlerinin yer aldığı sorular bulunmaktadır. Ankette ayrıca kişisel bilgilerin yer aldığı yedi soru bulunmaktadır. Verilerin analizinde SPSS 15.0 (Statistical Package for Social Science) programı kullanılmıştır. Analizde; anket sorularına verilen cevapların yüzdelik dağılımı hesaplandı Sınırlılıklar Anket, ileride yapılacak bilimsel çalışmalarda daha geniş bir kitleye uygulanabilir. Doktorların da katılımı sağlanarak örneklem sayısı fazlalaştırılabilir. 3. BULGULAR 3.1. Sosyo-Demografik Bulgular: Araştırmaya katılanların %26,6'sı yaş aralığında ve %87,8'ini bayanlar oluşturmaktadır. %78,9 u lisans düzeyinde ve %33,3 ü 1-5 yıldır aynı hastanede çalışmaktadır (Tablo1). Tablo 1: Katılımcıların demografik sosyokültürel özellikleri CİNSİYET SAYI (n) YÜZDE Erkek 11 %12,2 Kadın 79 %87,8

5 Münevver Erkul Yasemin Bilişli Nesrin Özdoğan Tüm 334 YAŞ %24, %21, %28, %16,7 42 ve üstü 6 %6,7 EĞİTİM DURUMU Ortaöğretim 1 %11,1 Lise 5 %5,6 Önlisans 3 %3,3 Lisans 71 %78,9 Lisansüstü 10 %11,1 HASTANEDE ÇALIŞMA YILI 1-5 yıl 30 %33, yıl 23 %25, yıl 18 % %8,9 20'nin üstü 6 %6,7 HASTANEDEKİ GÖREVİ Kadrolu hemşire 69 %76,7 Sözleşmeli hemşire 14 %15,6 Diğer 5 %5, Hasta güvenliği kültürü ile ilgili bulgular: Araştırmamızda yeterli raporlamanın (%70) olmadığı görülmüştür (Tablo 2), bunun nedeninin yapılan hatalardan suçlanacakları (%44,2) endişesi olduğu belirtilmiştir. Yalçın ve Acar ın çalışmasında (2010) hasta güvenliğinin Avrupa Birliği Ülkeleri tarafından oldukça ciddiye alınan bir konu olduğu fakat ülkemizde devlet otoritelerinin hasta güvenliğinden çok hasta şikayetlerine ve haklarına eğildiğini belirtmesi ile uyumludur. Araştırmamız, ABD de yapılan araştırma sonuçlarıyla karşılaştırıldığında, her iki araştırmada da hiç olay raporu vermeme oranları yüksek olmasına rağmen ülkemizde raporlama sayısının daha az olduğu ve raporlama kültürünün olmadığı anlaşılmaktadır. Ülkemizde sağlık kuruluşlarında hasta güvenliği kültürünün olmaması ve hata yapılması durumunda ceza sisteminin uygulanması nedeniyle, çalışanların yaptıkları hataları bildirme konusunda (ceza

6 335 Hemşirelerde Hasta Güvenliği Kültürü Algısı: Üniversite Hastanesi Örneği alma, dışlanma, kariyerinin olumsuz etkilenmesi vb. nedenlerle) istekli davranmadıkları görülmektedir (Bodur ve Filiz 2010,Özata ve Altunkan 2010). Çakır ve Tütüncü nün çalışmasında (2009) çalışanların olay bildirim raporlarını vermemelerinin gerekçesinin personel yaptığı hataların siciline işleyeceğinden endişe duyar maddesi olduğu belirtilmiştir. Özmen ve Başol (2010), Hellings, Schrooten, Klazinga ve Vleugels in (2007) çalışma sonuçları bulgularımızla uyumludur. Tablo 2:Raporlanan olay sayısı RAPOR SAYISI SAYI (n) YÜZDE Hiç 63 % olay 16 %17,8 3-5 olay 6 %6,7 Total 85 %94,4 Raporlanan olay sayısının az olması kişilerin cezalandırılacakları endişelerinden kaynaklanmaktadır. Hatta bu soruya cevap verme oranlarına bakıldığında oranın düşük olduğu görülmüştür (Tablo 3). Tablo 3:Hata raporlamasının yapılmama nedenleri RAPOR YAPILMAMA NEDENİ SAYI (n) YÜZDE Cezalandırılacakları endişesi 2 %2,2 Hata raporlamanın eksik yapılması 3 %3,3 Raporlanan olayın dikkate alınmadığı 3 %3,3 Eğitim verilmeli 1 %1,1 Soruya cevap verilme oranı 16 %17,8 Tablo 4: Hasta güvenliği kültürü hastane anketi alt alanlarının puan yüzdeleri ALT ALANLAR SAYI (n) YÜZDE Yapılan hatalardan suçlanacaklarını hissedenler 23 %25,6 Hasta güvenliği geliştirme çalışmalarına aktif katılırız 46 %51,1 Hasta güvenliği daha çok iş yapmaktan daha önemlidir 51 %56,7 Prosedür ve sistemler hata oluşmasını önlemede başarılıdır 35 %38,9 Yönetici çalışan önerilerini ciddiye alır 29 %32,2 Hasta bakımını olumsuz etkileyen durumlar serbestçe dile getirilir 39 %43,3

7 Münevver Erkul Yasemin Bilişli Nesrin Özdoğan Tüm 336 Hata hastayı etkilemeden farkedilip düzeltilirse nadiren rapor edilir Hatanın hastayı etkileme potansiyeli var ancak farkedilip düzeltilirse nadiren rapor edilir Hastane yönetimi hasta güvenliğini artıran çalışma alanı sağlar Hastanenin hasta güvenliği derecesi "kabul edilebilir" derecededir 27 %30 24 %26,6 24 %26,6 37 %41,1 SONUÇ VE ÖNERİLER Sağlık hizmetlerinin sunum sürecinde bulunan tüm personel, bir şekilde hatalarla karşı karşıya gelebilmektedir. Bu nedenle hasta güvenliği kurumsal kültürün en önemli parçalarından biri olmalıdır. Bunu sağlayabilmek için, sağlık kuruluşları yüksek riskli aktiviteleri belirlemeli, tıbbi hataların korkusuzca ve çekinmeden bildirilebildiği ve cezalandırılmadığı bir ortam yaratmalı ve hasta güvenliği için yeterli kaynak ayırmalıdır. Bu kaynaklar arasında nitelikli sağlık personelinin varlığı önemli bir yere sahiptir. Nitelikli sağlık personeli içerisinde doktorundan hemşiresine tüm sağlık ekip üyeleri yer almaktadır. Bu sonuçlar doğrultusunda; -Hasta güvenliğine yönelik kurumda yapılan uygulama ve çalışmalar tüm çalışanların olduğu gibi hemşirelerin de hasta güvenliğine yönelik yaklaşım ve bakış açılarına olumlu katkı sağlamaktadır. Kurumda yapılan bu yöndeki tüm çalışmalarda hemşirelerin aktif olarak yer alması çalışmaların etkinliği açısından önemlidir. -Hemşirelerin ve tüm çalışanların hasta güvenliği uygulamalarındaki rol ve görevlerinin düzenli eğitimlerle vurgulanması gerekmektedir. -Kurumlarda gerçekleştirilen hasta güvenliği uygulamalarının etkinliği düzenli olarak değerlendirilmeli ve sonuçlara göre çalışmalar yönlendirilmelidir. -Hasta güvenliği kültürünün yaratılması ve kalıcı olabilmesi için kurum çalışanlarının tamamının bu konuyu sahiplenmesinin sağlanmalıdır. KAYNAKLAR AKALIN E (2004), Hasta güvenliği kültürü: Nasıl geliştirebiliriz? Ankem Dergisi, 18 (Ek2), AYDIN B (2008), Akreditasyon ve hasta güvenliği, Hasta Güvenliği Kongresi bildirileri, Web adresi: Erişim: BLENDON RJ, DESROCHES CM, BRODIE M (2002), Views of practicing physicians and the public on medical errors N Engl J Med, 347:

8 337 Hemşirelerde Hasta Güvenliği Kültürü Algısı: Üniversite Hastanesi Örneği BODUR S, FILIZ E (2010), Validity and Reliability of Turkish version of Hospital Survey on Patient Safety Culture and Perception of Patient Safety in Public Hospitals in Turkey, BMC Health Servives Research, 10:28. doi: / ÇAKIR A, TÜTÜNCÜ Ö (2009), İzmir İli Hastanelerinde Hasta Güvenliği Algısı, I. Uluslararası Sağlıkta Performans ve Kalite Kongresi Kitabı, 2: ÇIRPI F, DOĞAN MY, Yaşar KM (2009), Hasta Güvenliğine Yönelik Hemşirelik Uygulamalarının ve Hemşirelerin bu Konudaki Görüşlerinin Belirlenmesi, I. Uluslararası Sağlıkta Performans ve Kalite Kongresi Kitabı, 2: HELLINGS J, SCHROOTEN W, KLAZINGA N, VLEUGELS A (2007), Challenging patient safety culture: survey results, Int J Health Care Qual Assur, 20: Institute of Medicine (2000), To err is human: Building asafer health system, National Academies Press, Washington, DC. International Council of Nurses (ICN), (2006), Safe staffing saves lives. International Nurses Day, Information and Action Tool Kit. Geneva, Switzerland. ÖZATA M, ALTUNKAN H (2010), Hemşirelikte Tıbbi Hataya Eğilim Ölçeğinin Geliştirilmesi ve Geçerlilik Güvenilirlik Analizinin Yapılması, II. Uluslararası Sağlıkta Performans ve Kalite Kongresi Kitabı, 1: ÖZMEN S, BAŞOL O (2010), Hasta Güvenliği Kültürü: Bursa da Özel bir Hastane Uygulama Örneği), II. Uluslararası Sağlıkta Performans ve Kalite Kongresi Kitabı, 1: REASON J (2000), Human Error: Models and Management, British Medical Journal, 320 (7237), SORRA JS, NIEVA VF (2004), Hospital survey on patientsafety culture, Rockville, MD: AHRQ Publ. No VANGEEST JB, CUMMINS DS (2003), An educational needs assessment for improving patient safety National Patient Safety Foundation, White Paper Report 3. National Patient Safety Foundation, World Health Organization (WHO) (2006), World Alliance for patient safety. Forward programme, Geneva, Switzerland. YALÇIN Ş, ACAR A (2010), Avrupa Birliği Ülkelerinde Hasta Güvenliği ve Güvenli Hastane İlişkisi, II. Uluslararası Sağlıkta Performans ve Kalite Kongresi Kitabı, 1:12-26.