Devekuşlarında Aspergillozisin Tedavisinde Ketokonazolun Etkinliğinin Araştırılması

Transkript

1 Veteriner Hekimleri Mikrobiyoloji Dergisi Elektronik Versiyonu Yıl 2002 Cilt 02 Sayı 2 Sayfa (orijinal dergide sayfa 27-30) Devekuşlarında Aspergillozisin Tedavisinde Ketokonazolun Etkinliğinin Araştırılması Oktay KESKİN*, İbrahim ÇİMTAY** *Hr.Ü. Veteriner Fakültesi Mikrobiyoloji Anabilim Dalı, Şanlıurfa. **Hr.Ü. Veteriner Fakültesi İç Hastalıkları Anabilim Dalı, Şanlıurfa. ÖZET Bu çalışma, Şanlıurfa yöresindeki bir devekuşu çiftliğinde gözlenen aspergillozisin tedavisinde ketokonazolun etkinliğinin araştırılması amacıyla yapıldı. Çalışmanın materyalini 2-4 aylık toplam 12 adet aspergillozisli devekuşu oluşturdu. Burun svabları, akciğer ve trachea örneklerinden Aspergilus fumigatus izole ve identifiye edildi. Tedavi amacıyla; ketokonazol günlük 15 mg/kg dozda 4 hafta süreyle peros olarak verildi ve 12 hastadan 9'unun tamamen iyileştiği saptandı. Sonuç olarak, ketokonazol tedavisinin özellikle hastalığın erken dönemlerinde daha etkili olduğu kanısına varıldı. Anahtar Kelimeler: Aspergillozis, ketokonazol, devekuşu. SUMMARY Investigation on The Efficacy of Ketoconazole in Treatment of Aspergillosis in Ostrich The aim of this study was to investigate efficacy of ketoconazole in the treatment of aspergillosis in ostrich. The study was performed on 12 ostrich aged between 2-4 months. Aspergillus fumigatus was isolated and identified from nasal swabs, lung and trachea tissues. Ketoconazole was given orally at 15 mg/kg/day dosages, during four weeks. Full recovery was obtained in 9 of 12 patient. As a result, it was concluded that ketoconazole therapy might be more effective in the early stage of aspergillosis. Key Words: Aspergillosis, ketoconazole, ostrich. 31

2 GİRİŞ Aspergillozis; birçok memeli, kanatlı ve sürüngen türlerinde sporadik olarak görülen fungal bir hastalıktır. Kanatlılarda aspergillozise neden olan önemli türler A. fumigatus, A. flavus ve A. niger 'dir. Diğer aspergillus türleri ise nadiren hastalık oluştururlar. Etkenlerin çevrede yaygın olduğu, özellikle nemli alanlar ile bitkilerin çürümesi sonucu oluşmuş küflü alanlarda ve yine küflenmiş yem maddelerinde bolca bulunduğu bildirilmektedir (3, 5, 6, 10, 12, 28). Hastalığın ortaya çıkışında; stres, fazla sayıda hayvanın birarada barındırılması veya olumsuz çevre şartları gibi bazı nedenlere bağlı olarak görülen immun sistem yetersizliğinin önemli rol oynadığı (2), özellikle genç deve kuşlarının adı geçen olumsuz faktörlerden önemli derecede etkilendiği ve bu nedenle de deve kuşu çiftliklerinde aspergillozisin insidensinin yüksek olabileceği vurgulanmaktadır (9, 19, 34). Hastalığın insidensi özellikle inkubasyon, kuluçka ve civciv büyütme dönemlerindeki bakım ve beslemenin iyi yapılması ve gerekli hijyenik tedbirlerin alınmasıyla önemli derecede düşürülebilir (10, 30, 36). Aspergilloziste, bir hayvandan diğerine bulaşmanın nadir olduğu ve özellikle etkenin sporlarının solunum yolundan alınması ile hastalığın şekillendiği bildirilmektedir (8, 10, 16). Deve kuşları ve diğer kanatlılarda görülen en belirgin semptomlar; depresyon, canlı ağırlık kaybı, şiddetli solunum güçlüğü ve bazen öksürükle karakterize solunum sistemi bozuklukları ile nadiren paraliz, ataksi ve tortikollis gibi sinirsel bozukluklardır (10, 12, 17, 19, 22, 25, 30). Hastalığın tedavisinin, uzun sürmesi ve pahalı olmasından dolayı genellikle ekonomik olmadığı, ancak devekuşu gibi ekonomik öneme sahip hayvanlarda tedavinin denenebileceği bildirilmektedir (10, 34). Aspergillozisin tedavisinde nistatin, amfoterisin-b, flusitosine, ketokonazol, itrakonazol, flukonazol ve enilkonazol gibi birçok antifunagal ilaç kullanılmaktadır (10, 14, 23, 26, 27, 31). Yapılan literatür taramalarında devekuşlarında aspergillozisin tedavisinde ketokonazolun etkinliğinin araştırıldığı herhangi bir çalışmaya rastlanmamıştır. Bu çalışma, Şanlıurfa yöresindeki bir devekuşu çiftliğinde gözlenen aspergillozisin tedavisinde ketokonazolun etkinliğinin araştırılması ve sonuçların veteriner pratiğe aktarılması amacıyla yapıldı. GEREÇ VE YÖNTEM Çalışmanın materyalini Şanlıurfa yöresindeki 53 başlık bir devekuşu çiftliğinde bulunan 2-4 aylık 12 adet aspergillozisli devekuşu oluşturdu. Alınan anemnezde toplam 4 hastanın öldüğü, çalışmaya alınan hayvanlardan 6'sının bir haftadan beri, 4'ünün iki haftadan beri, 2'sinin ise yaklaşık üç haftadan fazla süredir hasta olduğu belirtildi. Sistemik muayeneleri yapılan ve pnömoni tanısı konan hastalardan mikrobiyolojik muayene amacıyla burun svabları alındı ve ileri derecede hasta olan 2 hayvanın nekropsisi yapıldı. Burun svablarından ve nekropsi sonucu alınan akciğer, trachea, karaciğer, dalak ve kalp örneklerden % 7 koyun kanlı agar ve sabouraud dextrose agara (SDA) ekimler yapıldı. Ekim yapılan kanlı agarlar 37 ºC'de 72 saat, 2 seri ekim 32

3 yapılan SDA'lardan biri 37ºC'de, diğeri ise 25ºC'de 1 hafta süreyle inkübe edildi. SDA'larda oluşan kolonilerden hazırlanan preparatlar laktofenol pamuk mavisi ile boyanarak mikroskopta incelendi. Elde edilen makroskobik ve mikroskobik morfolojilerine göre etkenin identifikasyonu yapıldı (4, 28, 29). Klinik muayenelerden sonra hasta hayvanlar sağlamlardan ayrıldı ve tedavi amacıyla ketokonazol günlük 15 mg/kg dozda 4 hafta süreyle peros verildi. Ayrıca gluteraldehyde cocobenzyldimethyl ammonium chloride 1/50 oranında sulandırılarak yem ve su kapları ile açık alanların dezenfeksiyonu (1 m²'ye 300 ml) yapıldı. Aynı ilaç 1/150 oranında hazırlanarak hasta ve sağlam hayvanların tümünün üzerine haftada 2 kez toplam 4 hafta süreyle sisleme tarzında püskürtüldü ve kapalı alanların dezenfeksiyonu amacıyla da paraformaldehit ile fumigasyon yapıldı. Ayrıca sağlam hayvanların içme sularına koruyucu amaçla 1 hafta süreyle 2 gr/litre dozda sorbamisin katıldı ve gerek hasta gerekse sağlam hayvanlar 3 ay süreyle kontrol edildi. BULGULAR Hastaların klinik muayenelerinde genel olarak; durgunluk, depresyon, iştahsızlık, aşırı bir zayıflama, şiddetli solunum güçlüğü, burun akıntısı ve konjuktivalarda siyanoz saptandı. Ayrıca nekropsi yapılan hayvanlarda akciğerlerde sarımsı-beyaz nodüller ve hava kesesi duvarında matlaşma, kalınlaşma ve bulanık yeşil renkli plaklar gözlendi. Alınan marazi maddelerden kanlı agara yapılan ekimlerde herhangi bir bakteriyel üreme olmazken, SDA'da hem 25 C hem de 37 C'deki inkubasyonda oluşan kolonilerin makroskobik ve mikroskobik incelenmesiyle etkenin A. fumigatus olduğu saptandı. Yapılan tedavi sonucunda; 1 haftadan beri hasta olan hayvanların tümünün, 2 haftadan beri hasta olan hayvanların ise 3'ünün klinik olarak tamamen iyileştiği gözlendi. Ancak yine 2 haftadan beri hasta olan 1 hayvan ile, 3 haftadan daha uzun süreli hasta olan 2 hayvanda kısmen iyileşme oluşmasına karşın tam bir klinik iyileşme gözlenmedi. Ayrıca uygulanan koruma tedbirlerinden sonra sürüde yeni bir hastalık vakasına rastlanmadı. TARTIŞMA VE SONUÇ Kanatlılarda görülen önemli bir fungal hastalık olan aspergillozise neden olan en önemli türler A. fumigatus, A. flavus ve A. niger 'dir (10, 11, 12, 24, 34). Bu çalışmada da, alınan marazi maddelerden araştırıcıların bildirdiği en önemli türlerden biri olan A. fumigatus izole ve identifiye edildi. Aspergillozisli deve kuşlarında ve diğer kanatlılarda en sık görülen semptomların; solunum güçlüğü, burun akıntısı, iştahsızlık, durgunluk, depresyon ve canlı ağırlık kaybı olduğu, bazı hastalarda da paraliz, ataksi ve tortikollis gibi sinirsel semptomlar ile okuler bozuklukların görülebileceği bildirilmektedir (12, 17, 20, 22, 25, 30, 34). Yine birçok araştırıcı da (10, 12, 13, 15, 21, 30, 34) nekropsi muayenesinde; akciğer, hava kesesi, burun boşluğu ve sinüslerde gri-sarı-beyazımsı renkte nodüller, hava 33

4 kesesinde yangıya bağlı olarak matlaşma ve kalınlaşma ile yine hava kesesi ve pleurada mavi-gri veya bulanık-yeşil renkte plaklar gözlendiğini belirtmektedirler. Bu çalışmada da, klinik muayenede saptanan durgunluk, iştahsızlık, depresyon, şiddetli solunum güçlüğü, konjuktivalarda siyanoz, burun akıntısı ve aşırı zayıflama gibi semptomlar ile otopsi muayenesinde; hava kesesi duvarında matlaşma, kalınlaşma ve yeşilimsi plaklar ile akciğerlerde sarımsı-beyaz nodüllerin görülmesi, araştırıcıların bildirdiği klinik muayene ve otopsi bulgularıyla benzerlik göstermektedir. Birçok hayvan türünde hastalığın tedavisi amacıyla; ketokonazol, itrakonazol, flukonazol, enilkonazol, nistatin ve amfoterisin-b gibi birçok antifungal ilaç kullanılmaktadır (9, 14, 23, 26, 27, 31, 34). Nitekim Perelman ve ark. (26), aspergillozisli hindilerin tedavisinde ketokonazolun etkili olduğunu ve diğer birçok araştırıcı da (1, 7, 18, 32, 33, 35) köpeklerde ketokonazol tedavisi ile oldukça etkili sonuçlar alındığını bildirmektedirler. Bu çalışmada ise, ketokonazol tedavisi uygulanan 12 hastadan 9'unda tamamen, kalan 3 hastada ise kısmen bir iyileşme gözlendi. Tam olarak iyileşmeyen hastalarda bu durumun muhtemel nedeni, bu hayvanlardaki hastalık süresinin tam iyileşme gözlenen hayvanlardaki hastalık süresinden daha uzun olmasına bağlanabilir. Nitekim, aspergilloziste başarılı bir tedavi için, erken tanının çok önemli olduğu ve hastalık süresinin uzamasıyla etkilenen organlardaki lezyonların tedavi şansının azaldığı bildirilmektedir (8, 21, 34). Aspergilloziste tedavi ile birlikte gerekli koruma tedbirlerinin alınması da zorunludur. Birçok araştırıcı (10, 22, 28, 30, 34, 36), bu amaçla yem ve su kapları ile ortamın dezenfeksiyonunun yapılmasını, yem ve içme suyuna fungistatik madde katılmasını ve kapalı alanların fumigasyonu gibi uygulamaları önermektedirler. Bu çalışmada da, yem ve su kapları ile açık alanların ve tüm hayvanların dezenfeksiyonu için gluteraldehyde cocobenzyldimethyl ammonium chloride uygulaması, kapalı ortamların paraformaldehit ile fumigasyonu ve sağlam hayvanların içme sularına sorbamisin katılması şeklinde uygulanan koruma tedbirlerinin oldukça etkili olduğu ve bu uygulamalardan sonra sürüde yeni hastalık vakalarının çıkmadığı gözlendi. Sonuç olarak, özellikle hastalığın erken dönemlerinde yapılacak ketokonazol tedavisi ile başarılı sonuçlar alınabileceği ve gerekli koruyucu önlemlerin alınmasıyla da hastalığın insidensinin önemli derecede azaltılabileceği kanısına varıldı. KAYNAKLAR 1. Aguado, E., Jumelle, P. and Nihouannen, J.C. (1991): Diagnosis by Rhinoscopy: A Case Report. Action Vet., No: 1179, Alley, M.R., Castro, I. and Hunter, J.E.B. (1999): Aspergillosis in Hihi (Notiomystis cincta) on Mokoia Island. New Zealand Vet. J., 47 (3), Arda, M. (1980): Mikoloji. A.Ü. Vet. Fak. Yay. No: 366, A.Ü. Basımevi, Ankara. 4. Arda, M., Minbay, A., Leloğlu, N., Aydın, N., Kahraman, M., Akay, Ö., Ilgaz, A., İzgür, M. ve Diker, K.S. (1999): Özel Mikrobiyoloji. Beşinci Baskı, Medisan Yayın Serisi No: 26, Ankara. 5. Ası, Y. (1996): Tavukçuluk Kılavuzu. Nobel Tıp Kitabevleri Ldt. Şti., İstanbul. 6. Başkaya, H. ve Minbay, A. (1981): Kümes Hayvanları Hastalıkları. A.Ü. Vet. Fak. Yay. No: 379, A.Ü. Basımevi, Ankara. 34

5 7. Bauck, L.B. (1983): Treatment of Canine Nasal Aspergillosis with Ketoconazole. Vet. Med. Small Anim. Clin., 78 (11), Calnek, B.W., Barnes, H.J., McDougald, L.R. and Saif, Y.M. (1997): Diseases of Poultry. Tenth Edition. Iowa State University Press, Ames, Iowa. 9. Cerrone, A., Blasone, M., Piccirillo, A., Mariani, F. and Menna, L.F. (1999): Clinical Findings Observed in Some Ostrich-Farms in Campania During the Period Selezione Veterinaria, No: 8-9, Erdeğer, J. (2002): Devekuşu Hastalıkları In: İzgür, M. ve Akan, M. (Ed.), Kanatlı Hayvan Hastalıkları. 1. Baskı, Medisan Yayın Serisi 50, Ankara. 11. Erer, H., Sezen, İ.Y. ve Erganiş, O. (1986): Piliçlerde Aspergilloz Olayı Üzerinde İncelemeler. S.Ü. Vet. Fak. Derg., 2 (1), Fatunmbi, O.O., Oguntoyinbe, O.G. and Falade, S. (1981): Aspergillosis in Newly Hatched Turkey Poults. Bull. Anim. Health Product. Africa, 29 (2), Fitzgerald, S.D. and Moisan, P.G. (1995): Mycotic Rhinitis in an Ostrich. Avian Diseases, 39 (1), Forbes, N.A., Simpson, G.N. and Goudswaard, M.F. (1992): Diagnosis of Avian Aspergillosis and Treatment with Itraconazole. Vet. Rec., 130 (23), Geisel, O. (1982): Aspergillosen bei Tieren Eine Kurze Übersicht. Tierarztl. Umschau, 37 (6), Jordan, F.T.W. (1990): Poultry Disease. Third Edition, Bailliere Tindall, London. 17. Kwon, Y.K., Mo, I.P., Kang, M.S., Kim, G.S. and Kang, K.I. (1998): Report of an Outbreak of Meningoencephalitis in Layer Chickens Caused by Aspergillus Species. RDA J. Vet. Sci., 40 (1), Lecoindre, P. (1993): Nasal Aspergillosis in a Dog.. Action Veterinaire, No: 1248, Marholdt, D. (1979): Aspergillosis in an African Ostrich (Struthio camelus massaicus). Proceedings of the XXI International Symposium on the Diseases of Zoo Animals, June 1979, , Mulhouse. 20. Marks, S.L., Stauber, E.H. and Ernstrom, S.B. (1994): Aspergillosis in an Ostrich. JAVMA, 204 (5), Milli, Ü.H. ve Hazıroğlu, R. (2000): Veteriner Patoloji. Cilt II, Medipres, Malatya. 22. Oh, K.R., Kim, S.J. and Bahk, K.S. (1975): Isolation and Characterization of Aspergillus fumigatus. Res. Rep. Off. Rural Develop. Korea Vet., 17, Orosz, S.E. (2000): Antifungal Drugs. Proceedings of the Twenty-first Annual Conference on Avian Medicine and Surgery, 62-64, Masaav. 24. Orosz, S.E. (2000): Aspergillosis: Pathogenesis and Diagnosis. Proceedings of the Twenty-first Annual Conference on Avian Medicine and Surgery, , Masaav. 25. Pandita, A., Sadana, J.R., Asrani, R.K. and Pandita, A. (1991): Studies on Clinical Signs and Haematological Alterations in Pneumonic Aspergillosis due to Aspergillus flavus in Japanese Quail. Mycopathologia, 116 (2), Perelman, B., Smith, B., Bronstein, D., Gur-Lavie, A. and Kuttin, E.S. (1992): Use of Azole Compounds for the Treatment of Experimental Aspergillosis in Turkeys. Avian Pathology, 21 (4), Prescott, J.F. and Baggot, J.D. (1993): Antimicrobial Therapy in Veterinary Medicine. Second Edition, Iowa State University Press, Ames, Iowa. 35

6 28. Quinn, P.J., Carter, M.I., Markey, B.K. and Carter, G.R. (1994): Clinical Veterinary Microbiology. Wolf Publishing, Spain. 29. Randall, C.J. (1991): Color Atlas of Diseases and Disorders of the Domestic Fowl. Iowa State University Press, Ames, Iowa. 30. Samad, M.A. and Chakraborty, S.R. (1993): Outbreaks of Acute Aspergillosis in Broiler Birds in Bangladesh. Poultry Adviser, 26 (5), Shannon, D. (1992): Treatment with Itraconazole of Penguins Suffering from Aspergillosis. Vet. Rec., 130 (21), Sharp, N.J.H. and Sullivan, M. (1986): Treatment of Canine Nasal Aspergillosis with Systemic Ketoconazole and Topical Enilconazole. Vet. Rec., 118 (20), Sharp, N.J.H. and Sullivan, M. (1989): Use of Ketoconazole in the Treatment of Canine Nasal Aspergillosis. JAVMA, 194 (6), Toka, S. (2001): Devekuşu Hastalıkları ve Korunma Yöntemleri. Selçuklu Basım Yayın A.Ş., İzmir. 35. Zeidner, N., Ruark, S. and Bohlke, D. (1987): Ketoconazole Treatment of Primary Aspergillosis pneumonia in a Dog. Modern Vet. Pract., 68 (5), Zhang, W., Gan, J.Z. and Liang, Y. (1998): Diagnosis and Treatment of Aspergillosis in Young Quails. Poultry Husbandry and Disease Control, No: 1, 32 36