Saraydaki Eğlencelere Katılan Şairler

Ebat: px

Şu sayfadan göstermeyi başlat:

Download "Saraydaki Eğlencelere Katılan Şairler"

Ilhami Bardakçı
6 yıl önce
İzleme sayısı:

Halil İnalcık uzun meslek yaşamında Osmanlı tarihi incelemelerine önemli katkılarda

1 Büyük Yapıtlarımız Konur Ertop Padişaha Şiir Sunan, Onun Maddi Desteğini Gören, Saraydaki Eğlencelere Katılan Şairler Prof. Dr. Halil İnalcık uzun meslek yaşamında Osmanlı tarihi incelemelerine önemli katkılarda bulundu. Öldüğünde yüz yaşının eşiğindeydi. Yeni kitabı Osmanlı Tarihinde İslamiyet ve Devlet tam da o sırada yayımlanmıştı. 82

Prof. İnalcık Osmanlı sosyal ve tarihî değişim tarihinin daha önce sürecinin bütünlüğünü üzerinde durulmamış yanlarını ortaya İncelemelerinde tam yakalayabilmektir. çıkardı.

geçmişin bilinmeyen tanımlamıştır. görüntüsünü canlandırıyordurihçi, geçmişin üzerinden Bu çok çalışkan ta- Tarih alanına yeni bir bilinmezlik örtüsünü kaldırırken çağından sorumlu yöntemle eğilmişti.

Braudel in Akdeniz ve Akdeniz ratik Türkiye kitabında çağdaş Atatürk ve Demok- Dünyası yapıtından esinlendiğini Türkiye nin gelişme doğrultusuyla anlatmıştır: ilgili öneriler geliştirmiştir.

2 Prof. İnalcık Osmanlı sosyal ve tarihî değişim tarihinin daha önce sürecinin bütünlüğünü üzerinde durulmamış yanlarını ortaya İncelemelerinde tam yakalayabilmektir. çıkardı. Osmanlı arşiv da bu süreci konu edinen belgeleri, tahrir defterleri İnalcık, kendisini, Ben üzerindeki sabırlı çalışmalarıyla elde ettiği bilgiler nomi tarihçisiyim, diye sosyal tarihçiyim, eko- geçmişin bilinmeyen tanımlamıştır. görüntüsünü canlandırıyordurihçi, geçmişin üzerinden Bu çok çalışkan ta- Tarih alanına yeni bir bilinmezlik örtüsünü kaldırırken çağından sorumlu yöntemle eğilmişti. Bu Halil İnalcık yöntemden söz ederken aydın kimliğine de sahipti. Fransız tarihçi F. Braudel in Akdeniz ve Akdeniz ratik Türkiye kitabında çağdaş Atatürk ve Demok- Dünyası yapıtından esinlendiğini Türkiye nin gelişme doğrultusuyla anlatmıştır: ilgili öneriler geliştirmiştir. Şu tanı, Orada Osmanlı İmparatorluğunun o zamana kadar Avrupa Bir lider halkın iradesini onundur: tarihçiliğinde hiç görmediğimiz temsil ediyorum, Millet Meclisi bir şekilde ele alındığını heyecanla avcumun içindedir, istersem anayasayı değiştiririm fikrine girdi mi, fark ettim. Braudel, doğu Akdeniz e hâkim olan Osmanlı İmparatorluğunda sosyal, demografik Bilime derin katkısı yanında sa- bu tehlikeli bir gelişmedir. ve ekonomik yapısal niteliklerin nata, edebiyata da yakın ilgisi vardı. Batı dakilerle paralellik gösterdiğini, bu iki dünyanın karşılıklı giderken en çok Bu dünyadan yakın temas ve karşılıklı etki içinde neye hayıflanacağım biliyor bulunduğunu ve birbirinden ayrı incelenemeyeceğini gösteriyordu. musunuz? O büyük şaheserleri Braudel in temsilcisi olduğu Annales okuluna göre, tarihçinin okuyamadan görevi, siyasî veya askerî olayları gözlerimi kapayacağıma öne çıkarmak veya tarihte büyük adamların değiştirici rollerini abartmak değildir. Çünkü bunlar aslında berleri, Budd- Tüm peygam- geçici ve önemsiz sonuçlardan ha yı, Kant ı, ibarettirler. Tarihçinin asıl görevi, Shakespeare i, 83

Dante yi, Fuzuli yi ve Dostoyevski nin bütün romanlarını okumak isterdim. Ömür o kadar kısa ki, diye yakınıyordu. Böyle yakınsa da, edebiyat dünyasına hiç uzak değildi.

3 Dante yi, Fuzuli yi ve Dostoyevski nin bütün romanlarını okumak isterdim. Ömür o kadar kısa ki, diye yakınıyordu. Böyle yakınsa da, edebiyat dünyasına hiç uzak değildi. Türk edebiyatı tarihinin en büyük adlarından Abdülbaki Gölpınarlı nın lisede, Fuat Köprülü nün üniversitede öğrencisi olmuştu. Kendisi de şiir yazıyordu. Son yapıtlarından Şair ve Patron ile Hasbağçede Ayş u Tarab kitapları eski kültürümüzün az bilinen yanlarını, sarayın şairlerle ilişkisini, şairlerin geçim kaynaklarını ayrıntılarıyla göz önüne serer: Sarayda düzenlenen içkili, müzikli eğlencelerde şairler kasidelerini, gazellerini okur. Padişahın kendisinin de şiirleri vardır. Şairler padişahın bir beytini tamamlayarak Halil İnalcık ın yapıtı, Has bağçede ayş u tarab 84 Şairlerin sundukları şiirler ödüllendirilir. Zaman zaman isteklerinin yerine getirildiği görülür. Sarayın düzenli aylığa bağladığı şairler de vardır. yeni bir gazel meydana getirir. Padişahın bir gazelinde beyitlerin üstüne beyitler eklenerek, ya da her beytin iki mısraı arasına yeni mısralar katılarak tahmis, taştir denen şiirler oluşturulduğu olur.. Kimi zaman şair birkaç bin beyitlik bir manzum öykü, bir mesnevi yazar. Öykü kahramanlarının serüvenlerini aktarırken tarihten doğabilime, siyasetten ahlak kurallarına uzanan alanlarda bilgiler verilir. Mesnevilerinin önsözde Tanrının, peygamberin ululuğunu anlatan şiirler ardından padişahın övgüsüne geçer. Padişah yüceltilir. Kazanılan zaferleri konu edinen manzum yapıtlar vardır. Hanedandan yaşamını yitirenlere mersiye yazılır. Yaptırılan camilere, medreselere, suya indirilen kadırgalara ebcet hesabı denilen sistemle manzum tarih düşürülür. Şairlerin çoğu medresede okumuş, devlet hizmetine girmiştir.

4 Daha üst derecede görev almayı bekleyenler bahar, kış, ramazan, bayram, nevruz gibi sayılı günleri kutlamak için kasideler yazar, padişaha dua eder, saraydan yüklü bir para bağışlanması ya da iyi gelir getirecek bir göreve atanma isteğine şiirinde yer verir. Örneğin Fuzuli, Leyla ile Mecnun mesnevisini Kanuni ye sunarken İslam padişahı ndan beklentisini tutsan elini ben fakirin diyerek dile getirmiştir. Padişah şairlerin sanatına duyarsız kalmaz, onların emeklerini karşılıksız bırakmaz. Şairlerin sundukları şiirler ödüllendirilir. Zaman zaman isteklerinin yerine getirildiği görülür. Sarayın düzenli aylığa bağladığı şairler de vardır. Şair ve Patron-Patrimonyal devlet ve Sanat Üzerine Sosyolojik bir İnceleme kitabında verilen bilgiler yazarın yedi yıl sonra, Hasbağçede Ayş u Tarab-Nedimler, Şairler, Mutribler kitabında geliştirilip derinleştirilmiştir. Böylece sarayın şairlerle ilişkileri, daha önceki edebiyat tarihlerinin verdiği bilgileri aşan ayrıntılarla göz önüne serilmiştir. Hail İnalcık bu geniş ilişkilerin çerçevesini şöyle çizmiştir: Divan edebiyatı sarayın beğenisini çeken, sarayın himayesinde, padişahtan caize alan şairlerin yarattığı bir edebiyattır. II. Murad dan beri saraya mensup şairlere bin akçe aylık bağlanmıştı.( ) Bu kitapta yüksek saray kültürünü temsil edenlerin sultan ve nedim- BD KASIM 2016 lerinin, zurefanın etik ve yaşam kurallarını tespite çalıştık. Konu, sarayda şairlerin katıldığı, şiirlerini padişaha sunduğu içkili, sazlı sözlü eğlencelerdir. Günümüzde Osmanlı tarihini her yönüyle yüceltmeyi amaçlayan, geçmişteki yaşamın kötü davranışlara, kötü alışkanlıklara uzak durduğuna bizi inandırmaya çalışan tarihçiler, padişahın ağzına içki koymadığını ileri sürerler. Oysa Halil İnalcık, Çoğu içerdi. II. Murat, bu yüzden tahtı bırakmak zorunda kaldı. ( ) Bizim bugünkü değer yargılarımızla okumayacaksınız tarihi, demiştir. Edebiyatta da gazel türünün baş konusu içki, meyhane, içki sunan sakidir. Medresede ders veren, yargıda şeriatın buyruklarını uygulayan kadı, hattâ devletin en yüksek din görevlisi olan şeyhülislam şiir yazıyorsa mutlaka içkiyi, meyhaneyi, sakiyi konu edinecektir. Hasbağçede Ayş u Tarab ın konusu da sarayda Padişahın en yakınındaki görevlilerle (nedimleriyle, musahipleriyle), şairlerle, müzikçilerle sürdürdüğü sazlı sözlü, şiirli, içkili eğlencelerdir. İnalcık ın bu eğlencelerle ilgili açıklamaları arasında şunlar var: Sultanın iki büyük işi vardır; bezm ü rezm, savaş ve saraya dönüp işret meclisi yapmak. Hayatları bununla geçer. ( ) Sarayın bahçelerinde günlerce işret meclisi yapar; üç gün, bir hafta sürer bazen. Eğer hava soğuksa bahçe 85

5 içinde kasırlarda düzenlenir işret meclisi; kasırlar onun için yapılmıştır. Tarih profesörü, araştırmalarında uyguladığı yönteme edebiyat tarihiyle ilgili çalışmasında da bağlıdır. Osmanlı sarayında şiirin, şairin, içkili eğlencelerin gelişmelerini ele alırken bütün İslam ülkelerindeki, bütün Türk devletlerindeki uygulamaları göz önünde bulundurmuştur. Ele aldığı alanı etkileyen toplumsal, ekonomik koşulları göstermiştir. 14. yüzyılda Kütahya çevresinde egemen olan Germiyan beyliği İstanbul başkent olduktan sonra Fatih in, Kanuni in sarayları bilginlerin, şairlerin bir araya geldiği bir akademi niteliği kazandı. saray-şair bağlantılarında, Osmanlı sarayına öncülük etmişti. Germiyanlı şairlerden daha sonra Osmanlı saray çevresine katılanlar oldu. İnalcık, Anadolu Selçuklu devletinin yıkılmasının ardından Germiyan beyliğinin başka beylikler arasındaki ayrıcalıklı konumunu ekonomik nedenlerle açıklamıştır. Germiyan beyliği kumaş boyacılığında kullanılan şap madeni yataklarına sahipti. Bu maden Anadolu yla Avrupa arasındaki ticarette önemli yer tutuyordu. 86 Şeyhoğu Mustafa, Şeyhî, Ahmed-i Dâî gibi şairler varlıklı Germiyan beylerine yapıtlarını sundular. Germiyan sarayında eğlencelere katıldılar. Germiyanlı şairler Yıldırım Beyazıt şehzadeyken Kütahya da onun çevresinde toplandılar. Ankara Savaşında Yıldırım ın yenilgisinden sonra şehzade Süleyman Çelebi ye, Mehmet Çelebi ye bağlanan, yapıtlarını onlara sunanlar oldu. İstanbul başkent olduktan sonra Fatih in, Kanuni in sarayları bilginlerin, şairlerin bir araya geldiği bir akademi niteliği kazandı. Manisa, Amasya, Trabzon gibi kentlerde valilik görevine çıkan şehzadelerin saraylarında da şairler korunuyordu. Şehzade Cem in sarayında Cem şairleri diye adlandırılan güçlü bir topluluk, neredeyse bir şiir okulu oluşturmuştu. Saraylarda içkili, sazlı, şiirli toplantıların nasıl düzenleneceğini, katılanların nasıl davranacağını konu edinen yapıtlar da yazılmıştı. Hail İnalcık Padişahlarının şairlere bağışlarının ve armağanlarının, in amat defterlerinde gösterildiğini anlatıyor. Böyle bir kaynağa göre 16. Yüzyıl başında 5 şaire 88 er altın aylık verilmiştir. 50 yi aşkın şaire de bayramlarda, kaside ya da mersiye sunduklarında bağışta bulunulmuştur. Hasbağçe deki eğlencelere katılan, padişaha şiirlerini sunan şairler sarayın maddi desteğinden de uzak kalmıyordu. konurertop@butundunya.com.tr

Benzer belgeler

Divan Edebiyatının Önemli Şair ve Yazarları. HOCA DEHHANİ: 13. yüzyılda yaşamıştır. Din dışı konularda şiir yazan ilk divan şairidir. Divanı vardır.

Divan Edebiyatının Önemli Şair ve Yazarları. HOCA DEHHANİ: 13. yüzyılda yaşamıştır. Din dışı konularda şiir yazan ilk divan şairidir. Divanı vardır. Edebiyatı Sanatçıları Edebiyatının Önemli Şair ve Yazarları HOCA DEHHANİ: 13. yüzyılda yaşamıştır. Din dışı konularda şiir yazan ilk divan şairidir. ı vardır. MEVLANA: XIII.yüzyılda yaşamıştır. Birkaç