Yard. Doç. Dr. M. MURAT İNCEOĞLU İstanbul Bilgi Üniversitesi Hukuk Fakültesi Öğretim Üyesi BORÇLAR HUKUKUNDA DOĞRUDAN TEMSİL

Transkript

1 Yard. Doç. Dr. M. MURAT İNCEOĞLU İstanbul Bilgi Üniversitesi Hukuk Fakültesi Öğretim Üyesi BORÇLAR HUKUKUNDA DOĞRUDAN TEMSİL Borçlar Kanunu Tasarısı Şartları ve Kapsamı Ticari Mümessiller Yetkisiz Temsil

2 İÇİNDEKİLER ÖNSÖZ... vii İÇİNDEKİLER...ix KISALTMALAR...xxvii GİRİŞ...1 Birinci Bölüm GENEL OLARAK DOĞRUDAN TEMSİL I. GENEL OLARAK TEMSİL VE TEMSİLİN ÇEŞİTLERİ...7 A. Temsil Kavramı Genel Bakış Temsile İlişkin Hükümlerin Uygulama Alanı...9 a. Konu Bakımından...9 b. Yer Bakımından Temsilcinin Haberciden Farkı Bilgide Temsil...18 a. Genel Olarak...18 b. İyiniyetin Belirlenmesinde...19 c. İrade Beyanlarının Yorumlanmasında...19

3 x d. İrade Sakatlıklarında aa. İradesi Sakatlanmış Olan Kimse bb. İptal Beyanında Bulunacak Olan Kimse cc. Sorumluluk e. Gabinde f. Ayıba Karşı Tekeffülde B. Temsil Yetkisinin Temel İlişkiden Soyutluğu Genel Olarak Soyutluk Prensibinin Görünümleri a. Genel Olarak b. Temel İlişkinin Bulunmaması...29 c. Temel İlişkinin Sona Ermesi...31 d. Temel İlişkinin Geçersiz Olması...32 e. Temel İlişkiye Aykırı Davranılması...33 f. Temsil Yetkisinin Bulunmaması...35 g. Temsil Yetkisinin Geçersiz Olması ya da Sona Ermesi...37 h. Talimatlar Değerlendirme C. Temsilin Çeşitleri Yasal Temsil ve İradi Temsil Dolaylı Temsil ve Doğrudan Temsil Aktif Temsil ve Pasif Temsil...45 II. DOĞRUDAN TEMSİLİN ŞARTLARI A. Temsil Yetkisinin Bulunması...47 B. Başkası Adına Hareket Edildiğinin Açıklanması Temsil Olunan Adına Hareket Açıklama İlkesi a. Genel Olarak b. Açıklamanın Yapılmamasının Sonuçları...53 c. Açıklama İlkesinin İstisnaları... 54

4 aa. Genel Olarak bb. İlgili İçin Açık İşlem aaa. Genel Olarak bbb. Temsil Olunanın Kimliğinin Açıklanması...59 i. Genel Olarak...59 ii. Temsilcinin Sözleşmenin Tarafı Olarak Kendisini Bildirmesi...62 iii. Kimliğin Açıklanmamış Olmasının Sonuçları iv. Kimliğin Açıklanmasının Sonuçları cc. Üçüncü Kişinin Anlamasının Gerekmesi (BK. m.32/ f.2)...65 dd. İlgili İçin Örtülü İşlem (BK. m.32/ f.2)...67 aaa. Genel Olarak...67 bbb. Şartları ccc. Uygulama Alanı...71 ddd. İspatı...73 eee. Temsil Olunanın Kimliğinin Açıklanması Temsilcinin Başkasının Adını Kullanarak İşlem Yapması...75 a. Genel Olarak...75 b. Yanlış Ad Altında İşlem Yapmak...76 c. Başkasının Adı Altında İşlem Yapmak aa. Genel Olarak bb. Temsilcinin Başkası Adına Hareket Etmesi...78 aaa. Genel Olarak...78 bbb. Sonuçları...79 cc. Temsilcinin Kendi Adına Hareket Etmesi Mevcut Olmayan Bir Kimsenin Temsil Edilmesi a. Genel Olarak b. Ticaret Hukukundan Kaynaklanan İstisnalar aa. Genel Olarak xi

5 xii bb. Kollektif Şirketlere İlişkin İstisna (TTK. m.158/ f.1)...85 cc. Anonim Şirketlere İlişkin İstisna (TTK. m.301/ f.2) dd. Limited Şirketlere İlişkin İstisna (TTK. m.512/ f.2) ee. Kooperatiflere İlişkin İstisna (Kooperatifler Kanunu m.7)...91 C. Temsilin Şatlarının İspatı...91 III. DOĞRUDAN TEMSİLİN SONUÇLARI A. Genel Olarak B. Temsilcinin Culpa in Contrahendo Sorumluluğu Genel Olarak Sorumluluğun Şartları İkinci Bölüm TEMSİL YETKİSİ I. TEMSİL YETKİSİNİN HUKUKİ NİTELİĞİ II. TEMSİL YETKİSİNİN VERİLMESİ A. Yetki Verme İşleminin Hukuki Niteliği B. İç ve Dış Temsil Yetkisi Genel Olarak İç Temsil Yetkisinin Verilmesi a. Genel Olarak b. Yetkilendirme Beyanının Temsilciye Ulaşması c. Yetkilendirme Beyanının Biçimi d. Yetkilendirme Beyanının Yorumlanması Dış Temsil Yetkisinin Verilmesi a. Genel Olarak b. Üçüncü Kişinin İyiniyeti

6 xiii c. Dış Temsilin Gerçekleşme Biçimleri aa. Genel Olarak bb. Yetki Belgesinin Gösterilmesi cc. Temsil Olunanın Fiili Davranışları aaa. Genel Olarak bbb. Katlanma Temsili i. Genel Olarak ii. Şartları iii. Uygulama Alanı ccc. Görünüş Temsili i. Genel Olarak ii. Şartları iii. Sonuçları C. Yetkinin Şarta Bağlanması Geciktirici Şarta Bağlanması Bozucu Şarta Bağlanması Asıl İşlemin Temsil Olunanın Onayına Bağlanması D. Temsil Yetkisinin Geçerliliği Genel Olarak Temel Sözleşmenin Geçersizliği Ehliyet a. Temsil Olunanın Ehliyeti b. Temsilcinin Ehliyeti Şekil Sorunu a. Genel Olarak b. Şekle Bağlı İşlemlerde aa. Hakim Görüş bb. Azınlık Görüşü cc. Noterlik Kanunu nun 89. Maddesi dd. Kanaatim

7 xiv c. Dış Temsil Yetkisinin Şekli d. Ticari Mümessillerin Durumu İptal Edilebilirlik a. İç Temsil Yetkisinin İptali b. Dış Temsil Yetkisinin İptali Temsil Kabul Etmeyen İşlemler E. Temsil Yetkisinin Verilmiş Olduğunun İspatı III. TEMSİL YETKİSİNİN KAPSAMI A. Temsil Yetkisinin Kapsamının Belirlenmesi Temsil Olunanın İrade Beyanı (BK. m.33/ f.1) Yorumda Dikkate Alınacak Olan Hususlar Pasif Temsil Yetkisinin Kapsamının Belirlenmesi Üçüncü Kişiye Yapılan Bildirimin Etkisi (BK. m.33/ f.2) a. Genel Olarak b. Bildirimin Kapsamının Belirlenmesi c. Üçüncü Kişinin İyiniyeti Katlanma Temsilinin Kapsamının Belirlenmesi Bağlı Tüccar Yardımcılarının Yetkisinin Kapsamı (Ticari Temsil) a. Genel Olarak b. Ticari Mümessil (Prokurist) aa. Genel Olarak bb. Yetkinin Kapsamı aaa. İşletmenin Yönetimine İlişkin Olması bbb. İşletmenin Amacına Dahil Olması ccc. Kanun Tarafından Kapsam Dışı Bırakılmamış Olması ddd. Davada Temsil Sorunu cc. Ticari Mümessillerin Yetkisinin Sınırlanması aaa. Genel Olarak bbb. Birlikte Temsil

8 ccc. Şubeye Hasretmek c. Ticari Vekiller aa. Genel Olarak bb. Genel Yetkili Ticari Vekilin Yetkisinin Kapsamı cc. Özel Yetkili Ticari Vekilin Yetkisinin Kapsamı dd. Ticari Vekillerin Yetkilerinin Sınırlanması d. Seyyar Tüccar Memurları aa. Yetkinin Kapsamı bb. Seyyar Tüccar Memurlarının Yetkisinin Sınırlanması B. Temsil Yetkisinin Çeşitli Açılardan Sınırlanması Genel Olarak Konu Bakımından Sınırlama a. Genel Olarak b. Genel Yetki c. Özel Yetki aa. Genel Olarak bb. Özel Yetki Gerektiren İşlemlerin Sınırlı Sayıda Olup Olmadığı Kişi Bakımından Sınırlama a. Genel Olarak b. Temsilcinin Kendisi İle İşlem Yapması aa. Genel Olarak bb. Geçerli Sayıldığı Haller aaa. Temsil Olunanın Rızası bbb. Tehlikenin Mevcut Olmaması cc. Sonuçları c. İşlemin İki Tarafını Temsil (Çifte Temsil) aa. Genel Olarak bb. Geçerli Sayıldığı Haller aaa. İzin Verilmiş Olması xv

9 xvi bbb. Tehlikenin Mevcut Olmaması cc. Sonuçları d. Temsilcinin Kendi Çıkarına İşlem Yapması e. Birlikte Temsil aa. Genel Olarak bb. Birlikte Temsilin Hukuki Niteliği cc. Birlikte Temsilcinin İşleme Katılması aaa. Genel Olarak bbb. İşleme Katılmanın Etkisi ccc. İşleme Katılma Gerçekleşene Kadar İrade Beyanının Geri Alınması dd. Birlikte Temsilcinin Tek Başına Hareket Etmeye Yetkili Olması aaa. Genel Olarak bbb. Birlikte Temsilcilerin Birbirlerini Yetkilendirmesi ccc. Pasif Temsilde ee. Birlikte Temsilcilerden Birinin İşleme Katılmamış Olmasının Sonucu f. Müteselsil Temsil aa. Genel Olarak bb. Müteselsil Temsilcilerin Aynı Konuda İşlem Yapmaları cc. Birlikte Temsilden Ayrılması aaa. Genel Olarak bbb. Karineler i. Yetki Belgesinin Verilmiş Olması Halinde. 240 ii. Birlikte Vekil Atanması Halinde iii. Adi Ortaklığın Mevcudiyeti Halinde ccc. Birlikte Temsilin Müteselsil Temsile Dönüşmesi

10 xvii g. Alt Temsil aa. Genel Olarak bb. Alt Temsilin Caiz Olduğu Durumlar aaa. Temsil Olunan Tarafından İzin Verilmiş Olması bbb. Alt Temsilin Zorunlu ya da Örf ve Adet Gereği Mümkün Olması (BK. m.390/f.3) ccc. Ticari Mümessillerin Durumu ddd. Doktrinde İleri Sürülen Diğer Durumlar cc. Temsilcinin Temsilcisi Sorunu dd. Alt Temsilin Sonuçları aaa. Alt Temsilin Caiz Olması Halinde bbb. Alt Temsilin Caiz Olmaması Halinde h. İkame Temsilci C. Talimat D. Temsil Yetkisinin Kapsamının İspatı IV. TEMSİL YETKİSİNİN SONA ERMESİ A. Genel Olarak B. Temel İlişkinin Sona Ermesi C. Temsil Yetkisinin İradi Sona Erme Nedenleri İstifa Temsil Yetkisinin Geri Alınması a. Genel Olarak b. Hukuki Niteliği c. Geri Alma Bildiriminin Yapılma Tarzı aa. Genel Olarak bb. Ticari Mümessiller Bakımından (BK. m.452) d. Geri Alma Bildiriminin Tarafları aa. Geri Alma Bildiriminde Bulunacak Kişi bb. Geri Alma Bildirimimin Muhatabı e. Geri Alma Hakkından Feragat

11 xviii aa. Feragatin Mümkün Olmaması bb. Geri Almama Taahhüdünden Dolayı Sorumluluk cc. Geri Alma Hakkının Kullanılmasının Şekle Bağlanması f. Geri Alma Hakkının Kötüye Kullanılması D. Temsil Yetkisinin Kendiliğinden Sona Ermesi Nedenleri Genel Olarak Ölüm a. Genel Olarak b. Temsil Olunanın Ölümü aa. İşin Niteliğinden Kaynaklanan İstisna bb. Temsil Olunanın İradesinden Kaynaklanan İstisna.295 aaa. Ölümden Sonra Devam Edecek Olan Temsil Yetkisi (Transmortal Temsil) bbb. Ölümden Sonra Etki Gösterecek Olan Temsil Yetkisi (Mandatum Post Mortem) c. Temsilcinin Ölümü Gaiplik Fiil Ehliyetinin Kaybı a. Temsil Olunanın Ehliyet Kaybı aa. Gerçek Kişilerde bb. Tüzel Kişilerde b. Temsilcinin Ehliyet Kaybı aa. Gerçek Kişilerde bb. Tüzel Kişilerde c. Temsil Olunanın Fiil Ehliyetini Kazanması İflas Tüzel Kişiliğin Sona Ermesi a. Temsil Olunanın Tüzel Kişiliğinin Sona Ermesi b. Temsilcinin Tüzel Kişiliğinin Sona Ermesi c. Tüzel Kişinin Sicilden Silinmesi

12 xix 7. Sürenin Geçmesi Aynı Konuda İşlem Yapılmış Olması E. Temsil Yetkisinin Sona Ermesinin Sonuçları Genel Olarak Birlikte Temsilde a. Kendiliğinden Sona Erme Hallerinde b. Geri Alma Durumunda Müteselsil Temsilde Alt Temsilde a. Kendiliğinden Sona Erme Hallerinde b. Geri Alma Durumunda F. Temsil Yetkisinin Sona Erdiğinin İspatı V. TEMSİL YETKİSİNİN KÖTÜYE KULLANILMASI A. Genel Olarak B. Kötüye Kullanma Halleri Hileli Anlaşma (Kollusion) a. Genel Olarak b. Doktrinde İleri Sürülen Görüşler c. Kanaatim Kötüye Kullanma Teşkil Eden Diğer Durumlar a. Genel Olarak b. Temsil Olunanın Menfaatine Aykırı Davranma c. Üçüncü Kişinin Kötüniyeti d. Temsilcinin Kusurunun Rolü e. Kanaatim aa. Genel Olarak bb. Üçüncü Kişinin Kötüniyeti Arayan Hakim Görüşün Eleştirisi cc. Temsilcinin Kusuruna İlişkin Hakim Görüşün Eleştirisi dd. Değerlendirme

13 xx C. Yaptırımı D. Temsil Yetkisinin Kötüye Kullanılmış Olduğunun İspatı Üçüncü Bölüm YETKİSİZ TEMSİL I. GENEL OLARAK II. ASKIDA HÜKÜMSÜZLÜK A. Genel Olarak B. Tek Taraflı Bağlamazlık C. Üçüncü Kişinin Bağlılıktan Kurtulma İmkanı Genel Olarak Üçüncü Kişinin Cayma Hakkının Bulunup Bulunmadığı Üçüncü Kişinin İptal Hakkının Bulunup Bulunmadığı a. Saik Hatası Sebebiyle İptal b. Hile Sebebiyle İptal D. Kısmi Geçersizlik E. Tek Taraflı Hukuki İşlemlerde III. İCAZET A. İcazetin Hukuki Niteliği Genel Olarak Yenilik Doğuran İşlem Olmasının Sonuçları a. Geri Alınamaması b. Şarta ve Koşula Bağlanamaması c. Kısmi İcazet Sorunu B. İcazet Beyanında Bulunacak Olan Kimse Temsil Olunan Yetkisiz Temsilci a. Yetkisiz Temsilcinin Sonradan Yetkilendirilmesi b. Yetkisiz Temsilcinin Sonradan Tasarruf Yetkisini Kazanması

14 xxi C. İcazet Beyanının Muhatabı Genel Olarak Üçüncü Kişiye Süre Verilmiş Olması Halinde a. Sürenin Temsil Olunanın Beyanından Önce Verilmesi b. Sürenin Temsil Olunanın Beyanından Sonra Verilmesi Kanaatim D. İcazetin Geçerliliği Genel Olarak Tasarruf Yetkisi Eksikliği İcazetin İrade Sakatlıkları Sebebiyle İptali İcazetin Şekli a. Genel Olarak b. Temsil Olunanın Susması c. Asıl İşlemin Şekle Tabi Olması Halinde E. Temsil Olunandan İcazet Vermesinin İstenmesi Genel Olarak Uygun Süre a. Genel Olarak b. Sürenin Tespitinde Göz Önünde Bulundurulacak Hususlar c. Sürenin Hakime Tayin Ettirilmesi İmkanı d. Sürenin Belirli Olması Zorunluluğu e. Sürenin Uzatılması İmkanı f. Sürenin Uygun Olmamasının Sonuçları Süre Verilmesinin Sonuçları F. İcazet Verilmesinin Süresi G. Temsil Olunanın İcazet Verme Yükümlüğünün Bulunup Bulunmadığı Genel Olarak

15 xxii 2. Vekaletsiz İş Görme Hükümleri Uyarınca a. İç İlişkide İcazet Verilmemiş İse b. İç İlişkide İcazet Verilmiş İse Dürüstlük Kuralı Uyarınca H. İcazetin İspatı IV. İCAZET VERİLMESİNİN SONUÇLARI A. İcazetin Geriye Etkisi Genel Olarak Aksinin Kararlaştırılması Tasarruf İşlemlerinde Durum a. Genel Olarak b. Temsil Olunanın Hakkı Devreden Kimse Olması c. Temsil Olunanın Hakkı Devralan Kimse Olması B. Gecikme Tazminatı C. İç İlişkiye Etkisi V. İCAZETİN VERİLMEMESİNİN SONUÇLARI A. Genel Olarak B. Sözleşmenin Geçersizliği Genel Olarak Sözleşmenin Temsilci ile Üçüncü Kişi Arasında Kurulmuş Sayılması Birden Fazla Temsil Olunanın Mevcut Olması C. Yetkisiz Temsilciden İstenebilecek Olan Tazminat Genel Olarak Şartları a. Temsilcinin Yetkisiz Olarak İşlem Yapmış Olması b. İşlemin İcazetin Verilmemesi Nedeniyle Geçersiz Hale Gelmesi aa. Genel Olarak bb. Temsilciyi Şahsen Sorumlu Tutan Bir Düzenlemenin Mevcut Olması

16 xxiii aaa. Genel Olarak bbb. Kambiyo Senetlerine İlişkin Düzenlemeler ccc. Adi Ortaklığa İlişkin Düzenleme (BK. m.533) ddd. Acentelere İlişkin Düzenleme (TTK. m.122) eee. Ticari Şirketlere İlişkin Düzenlemeler fff. Sigorta Hukukundan Kaynaklanan İstisnalar (TTK. m.1270) c. Üçüncü Kişinin İyiniyetli Olmaması aa. Genel Olarak bb. Kusurlu Yetkisiz Temsilcinin Sorumluluğunun Kalkacağı Yönündeki Görüş cc. Kusurlu Yetkisiz Temsilciyi Sorumlu Tutan Görüş. 459 dd. Kanaatim d. Kusurun Aranmaması aa. Genel Olarak bb. Temsil Yetkisinin İptal Edilmiş Olması Halinde Sorumluluğun Hukuki Dayanağı a. Genel Olarak b. Sonuçları aa. Genel Olarak bb. Sınırlı Ehliyetsizlerin Durumu Tazminatın Miktarı a. Genel Olarak b. Müspet Zararın Tazmini aa. Genel Olarak bb. Şartları aaa. Temsilcinin Kusuru bbb. Hakkaniyetin Gerektirmesi cc. Hükmedilecek Tazminat aaa. Genel Olarak

17 xxiv bbb. Menfi Zararla Olan İlişkisi ccc. Aynen Tazmin c. Tazminatın Tenkisi Temsilcinin Genel Culpa in Contrahendo Sorumluluğu Sorumlulukların Yarışması Birden Fazla Temsilcinin Bulunması D. Temsil Olunandan İstenebilecek Olan Tazminat Genel Olarak Culpa in Contrahendo Uyarınca Sorumluluk Hata Hükümleri Uyarınca Sorumluluk (BK. m.26) a. Genel Olarak b. Temsil Yetkisinin İptali c. İcazetin İptal Edilmesi Vekaletnamenin Geri Alınmasında İhmal Sebebiyle Sorumluluk (BK. m.36/ f.2) a. Genel Olarak b. Sorumluluğun Şartları aa. Yetki Belgesinin Düzenlenmiş Olması aaa. Yetki Belgesi bbb. Belgenin Düzenlenmesi ccc. Düzenlenme Zamanı bb. Temsil Yetkisinin Sona Ermiş Olması cc. Belgeyi Geri Almak Konusunda Kusurlu Davranış. 497 dd. Sözleşmenin Geçersiz Olması ee. Zarar ff. Uygun Nedensellik Bağı gg. Üçüncü Kişinin İyiniyeti c. Tazminatın Miktarı d. Müteselsil Sorumluluk e. Uygulama Alanı

18 xxv 5. Yetkisiz Temsilcinin Davranışlarından Dolayı Sorumluluk a. İfa Yardımcısının Eylemlerinden Sorumluluk b. İstihdam Edenin Sorumluluğu E. Temsilcinin Temsil Olunandan İç İlişkinin İhlali Sebebiyle Tazminat Talebi F. Temsil Olunanın Temsilciden Tazminat Talebi G. İstihkak ve Sebepsiz Zenginleşme Talepleri H. Tazminat Davasının Şartlarının İspatı VI. ÜÇÜNCÜ KİŞİNİN İYİNİYETİNİN TAM KORUNDUĞU HALLER A. Genel Olarak B. Temsil Yetkisinin Üçüncü Kişiye Bildirilmesi (BK. m.33/ f.2) C. Temsil Yetkisinin Geri Alındığının Bildirilmemesi (BK. m.34/ f.3) Genel Olarak Şartları a. Genel Olarak b. Temsil Yetkisinin Verildiğinin Üçüncü Kişiye Bildirilmiş Olması c. Temsil Yetkisinin Geri Alınmış Olması d. Temsil Yetkisinin Geri Alındığının Bildirilmemiş Olması aa. Genel Olarak bb. Bildirimin İçeriği cc. Bildirimin Hangi Andan İtibaren Geçerli Olacağı. 531 dd. Bildirimin Eşdeğer Olması ee. Üçüncü Kişiye Bir Yetki Belgesinin Gösterilmiş Olduğu Durumlarda Bildirim ff. Bildirimde Bulunacak Kişi e. Üçüncü Kişinin İyiniyetli Olması

19 xxvi D. Temsilcinin Yetkisinin Sona Erdiğini Bilmiyor Olması (BK. m.37) Genel Olarak Şartları a. Temsil Yetkisinin Sona Ermiş Olması b. Temsilcinin Temsil Yetkisinin Verilmiş Olduğunu Bilmesi c. Temsilcinin ve Üçüncü Kişinin İyiniyeti İspatı E. Bağlı Tüccar Yardımcıların Yetkisinin Sınırlanması veya Sona Ermesi Halinde Genel Olarak Ticari Mümessilliğin Sona Erdiğinin Tescil Edilmemiş Olması (BK. m.452) a. Genel Olarak b. Şartları aa. Ticari Mümessilin Yetkisinin Sona Ermiş Olması bb. Sona Ermenin Tescil ve İlan Edilmemiş Olması cc. Üçüncü Kişinin İyiniyeti Ticari Vekilin Yetkisinin Sınırlanmış Olması Seyyar Tüccar Yardımcısının Yetkisinin Sınırlanmış Olması (BK. m.454/ f.2) KAYNAKÇA