Bazı Baklagil Danelerinin in Vitro Gaz Üretim Parametreleri, Sindirilebilir Organik Madde ve Metabolik Enerji İçeriklerinin Karşılaştırılması

Transkript

1 U. Ü. ZİRAAT FAKÜLTESİ DERGİSİ, 2007, Cilt 21, Sayı 1, (Journal of Agricultural Faculty of Uludag University) Bazı Baklagil Danelerinin in Vitro Gaz Üretim Parametreleri, Sindirilebilir Organik Madde ve Metabolik Enerji İçeriklerinin Karşılaştırılması Önder Canbolat 1, Gamze Bayram 2 1 Uludağ Üniversitesi, Ziraat Fakültesi Zootekni Bölümü, Bursa 2 Uludağ Üniversitesi, Ziraat Fakültesi Tarla Bitkileri Bölümü, Bursa e-posta: canbolat@uludag.edu.tr Özet: Bu çalışmada, soya (Glycine max), adi fiğ (Vicia sativa L.), koca fiğ (Vicia narbonensis L.), burçak (Vicia ervilia Wild.), bakla (Vicia faba L.), bezelye (Pisum arvense L., P. sativum L), lüpen (Lupinus L.), mürdümük (Lathyrus sativus L.), nohut (Cicer arietinum L.) ve fasulye (Phaseolus vulgaris L.) gibi baklagil dane yemlerinin kimyasal bileşimleri, in vitro gaz üretimleri, metabolik enerji (ME) ve sindirilebilir organik maddeleri (SOM) karşılaştırılmıştır. Gaz ölçümleri 3, 6, 12, 24, 48, 72 ve 96 saat aralıklarla yapılmış ve gaz değerleri y=a+b(1-e -ct ) eşitliği kullanılarak saptanmıştır. Baklagil dane yemlerinin kimyasal bileşimleri arasında önemli farklılıklar saptanmıştır (P<0.05). Baklagil danelerinin kimyasal bileşimlerindeki değişiklik ham protein için % ; ham yağ için % ; ham kül için % ; nötr deterjan lif (NDF) için % asit deterjan lif (ADF) için % ve asit deterjan lignin (ADL) için % olarak saptanmıştır. Besin maddeleri bileşimi ile gaz üretimi ve gaz üretim parametreleri arasındaki faklılıklar önemli bulunmuştur (P<0.05; P<0.01). Toplam gaz üretimi ml/200 mg KM, sindirilebilir organik madde (SOM) % ve ME değeri ise MJ/kg KM arasında değişmiştir. Soya danesinin toplam gaz üretimi, SOM ve ME içeriği diğer baklagil danelerinde önemli düzeyde yüksek bulunmuştur (P<0.05; P<0.01). Anahtar Kelimeler: Baklagil daneleri, kimyasal bileşim, besleme değeri, gaz üretimi, ruminantlar. Comparison of In Vitro Gas Production Parameters, Organic Matter Digestibility and Metabolizable Energy Contents of Some Legume Grains Abstract: The aim of this study was to compare the chemical composition, in vitro gas production, metabolizable energy (ME) and organic matter digestibility (OMD) of the legume grains from soybean (Glycine max), common vetch (Vicia sativa L.), nobran vetch (Vicia narbonensis L.), bitter vetch (Vicia ervilia Wild.), broad bean (Vicia faba L.), pea (Pisum arvense L., P. sativum L), lupin (Lupinus L.), chickling (Lathyrus sativus L.), chickpeas (Cicer arietinum L.) and navy bean (Phaseolus vulgaris L.). Gas production were determined at 0, 3, 6, 12, 24, 48, 72 and 96 h and their kinetics were described using the equation y=a+b(1-e -ct ). There were significant differences among legume grains in terms of chemical composition (P<0.05). The crude protein content of legume grains ranged from 21.8 to 39.3%; ether extract from 1.7 to 23.4%; crude ash from 3.2 to 4.7%; neutral detergent fiber (NDF) from 11.5 to 29.5%; acid detergent 31

2 fiber (ADF) from 5.7 to 17.4% and acid detergent lignin (ADL) from 1.1 to 3.4%. Chemical composition had a significant effect on the gas production kinetics and estimated parameters (P<0.05; P<0.01). Total gas production ranged from 76.9 to 93.2 ml/200 mg DM, organic matter digestibility (OMD) from 73.1 to 91.4%, ME from 10.9 to 14.2 MJ/kg DM. The total gas production, OMD and ME of soybean were significantly higher than the other legume grains (P<0.05; P<0.01). Key Words: Legume grains, chemical composition, nutritive value, gas production, ruminants. Giriş Baklagil dane yemleri protein, enerji, mineral ve vitaminler bakımından zengin olup (Ensminger ve ark. 1990; Dixon ve Hosking, 1992; Lalles, 1993), az gelişmiş ve gelişmekte olan ülkelerde protein kaynağı olarak insan ve hayvan beslenmesinde kullanılmaktadır. Baklagil dane yemleri beslemeyi engelleyici maddeler (lektinler, proteinaz inhibitörleri, protein niteliğinde olmayan amino asitler, polifenolik bileşikler, goitrojenler, saponinler, siyanogenetik glikozidler, visin, konvisin, tannin ve tripsin inhibitörü, vb.) içerdikleri için tek mideli hayvanların rasyonlarında sınırlı düzeyde kullanılmaktadır (Dixson ve Hosking, 1992; Hanbury ve ark. 2000; Wang ve ark. 2003). Beslemeyi engelleyici maddeler rumende etkin bir biçimde inaktive edildikleri için bu faktörlerin olumsuz etkileri ruminantlarda daha az görülmektedir (Boulter ve Derbshire, 1976; Dixson ve Hosking, 1992). Ayrıca ruminantlar baklagil dane yemlerinin bileşiminde bulunan protein yapısında olmayan azotlu maddeleri, mikrobiyal proteine dönüştürme yetenekleri nedeniyle bu yemlerin esas olarak ruminant rasyonlarında kullanılacağını göstermektedir (Mangan, 1988; Dixson ve Hosking, 1992; Christodouloua ve ark. 2005). Baklagil dane yemlerinin kimyasal bileşimi, türe, varyeteye, coğrafi bölgelere ve tarımsal uygulamalara göre farklılık göstermekte olup, protein içerikleri % arasında değişmektedir (Dixon ve Hosking, 1992; Abreu ve Bruno-Soares, 1998; Filya ve ark. 2002). Ham protein içeriklerinin yüksek olması nedeniyle yağlı tohum küspelerinin üretiminin az veya pahalı olduğu bölgelerde baklagil dane yemleri alternatif protein kaynağı olarak kullanılmaktadır. Hayvan beslemede protein kaynağı olarak kullanılan baklagil dane yemleri arasında soya, fiğ, burçak, bakla, bezelye, lüpen, mürdümük, fasulye (Abreu ve Bruno-Soares, 1998; Kaya ve Yalçın, 1999) ve nohut danesi sayılabilir (Abreu ve Bruno-Soares, 1998; Christodouloua ve ark. 2005). Hayvan beslemede yemlerin rasyonlarda kullanım öncesi kimyasal bileşimleri ile metabolik enerji ve sindirilebilir besin maddelerinin saptanması gerekmektedir. Yemlerin metabolik enerji ve organik madde sindiriminin saptanması, yemlerin beslenme değerini belirleyen önemli ölçütlerden olup, genellikle in vivo yöntemlerle saptanmaktadır. Bu yöntemlerin zaman alıcı ve pahalı olması, araştırıcıları in vitro çalışmalara yöneltmiştir. Bu durumu dikkate alarak Menke ve ark. (1979) ı yemlerin in vitro parçalanma hızı, miktarı, metabolik enerji ve organik madde sindirim derecesini belirlemede in vitro gaz üretim tekniğini kullanmışlardır. Gaz üretim tekniği yemlerin fermantasyonu sonucu açığa çıkan gazların (CH 4, CO 2, vb.) ölçümüne dayanan indirek bir yöntem olup, üretilen gaz miktarından yararlanarak yeme ait birçok parametre hesaplanabilmektedir. Gaz üretim tekniğinde elde edilen parametreler ile hayvanların performansı (Ørskov, 1989), yem tüketimi (Blümmel ve Ørskov, 1993; Getachew ve ark. 2004) ve yemlerin in vivo sindirim derecesi (Khazaal ve ark. 1993) arasında önemli ve yüksek bir korelasyonlar bulunmaktadır. 32

3 Bu çalışma, ruminant beslemede yaygın olarak kullanılan bazı baklagil dane yemlerinin yem değerinin kimyasal analizler ve in vitro gaz üretim tekniği ile saptamak ve yemlerin besleme değerlerini karşılaştırmak amacıyla düzenlenmiştir. Materyal ve Yöntem Yem ve hayvan materyali Araştırmanın yem materyalini ruminant beslemede yaygın olarak kullanılan soya (Glycine max), adi fiğ (Vicia sativa L.), koca fiğ (Vicia narbonensis L.), burçak (Vicia ervilia Wild.), bakla (Vicia faba L.), bezelye (Pisum arvense L., P. sativum L), lüpen (Lupinus L.), mürdümük (Lathyrus sativus L.), nohut (Cicer arietinum L.) ve fasulye (Phaseolus vulgaris L.) gibi baklagil dane yemleri oluşturmuştur. İn vitro gaz üretim tekniğinin uygulanması amacıyla 2 baş Holstain ırkı inek kullanılmıştır. Rumen sıvısı alınan hayvanlar mısır silajı ve yoğun yem karması (% 18 ham protein, 2800 kcal/kg KM) temeline dayanan rasyonla yemlenmişlerdir. Rasyonlarda kaba ve yoğun yem oranı kuru madde temeline göre 60/40 olacak şekilde düzenlenmiştir. Kimyasal analizler Yemler 1 mm elek çapına sahip değirmeninde öğütülerek analizlerde kullanılmıştır. Yemlerin kuru madde (KM) içeriklerini saptamak için 105 o C de 3 saat etüvde kurutularak, ham kül içeriği içinde 550 o C de 4 saat kül fırınında yakılmıştır. Azot (N) içeriğinin saptanmasında Kjeldahl metodundan yararlanılmıştır. Ham protein ise Nx6.25 formülü ile hesaplanmıştır (AOAC. 1990). Ham yağ analizi de AOAC 1990 da bildirilen yönteme göre yapılmıştır. Yemlerin hücre duvarı bileşenlerini oluşturan nötr deterjan lif (NDF), asit deterjan lif (ADF) ve asit deterjan lignin (ADL) ise Van Soest ve ark. (1991) tarafından bildirilen yöntemlere göre saptanmıştır. İn vitro gaz üretim tekniğinin uygulanması Yem ham maddelerinin in vitro koşullarda sindirilebilirlik ve metabolik enerji düzeyinin saptanmasında Menke ve Steingass (1988) tarafından bildirilen in vitro Gaz Üretim Tekniği kullanılmıştır. Yem ham maddelerinin in vitro gaz üretim miktarları ile metabolik enerji ve organik madde sindirilebilirliklerinin saptanmasında 100 ml hacimli özel cam tüplere (Model Fortuna, Häberle Labortechnik, Lonsee-Ettlenschieβ, Germany) üç paralel olarak, yaklaşık 200±10 mg, yem örneği konmuştur. Daha sonra üzerine Menke ve ark. (1979) tarafından bildirilen yönteme göre hazırlanan rumen sıvısı/tampon çözeltisinden 30 ml ilave edilmiştir. Bu işlemden sonra tüpler 39 C de ki su banyosunda inkübasyona alınmışlar ve sırasıyla 3, 6, 12, 24, 48, 72 ve 96. saatlerde fermantasyonla oluşan gaz miktarları saptanmıştır. Üretilen gaz miktarları, Ørskov ve McDonald (1979) tarafından geliştirilen y=a+b (1-e -ct ) modele göre Neway bilgisayar programında hesaplanmıştır. Eşitlikte; a = kolay çözünebilir fraksiyonların gaz miktarı, ml 33

4 b = çözünemeyen fraksiyonların gaz üretim miktarı, ml c = çözünemeyen fraksiyonların (b) gaz üretim oranı a+b = potansiyel gaz üretimi, ml t= inkübasyon süresi, saat (s) y= t süresince üretilen gaz miktarı Yem ham maddelerinin metabolik enerji (ME) ve sindirilebilir organik maddeleri (SOM) Menke ve Steingass (1988) tarafından bildirilen eşitliklerle saptanmıştır. ME, MJ/kg KM = x GÜ x HP x HY x HK SOM, % = x GÜ x HP x HK (ME: metabolik enerji, SOM: sindirilebilir organik madde, GÜ: 200 mg kuru yem örneğinin 24 saat inkübasyon süresi sonundaki net gaz üretimi, HP: % ham protein, HY: % ham yağ ve HK: % ham kül). İstatistik analizler Araştırmadan elde edilen verilerin istatistiki olarak değerlendirilmesinde ortalamalar arasındaki farklılıkların saptanmasında varyans analizi (General Linear Model) (Statistica, 1993), görülen farklılıkların önem seviyelerinin belirlenmesinde ise Duncan çoklu karşılaştırma testinden yararlanılmıştır. Yemlerin kimyasal kompozisyonu ile gaz üretimi, ME ve SOM arasındaki ilişki basit korelasyon analizlerine tabi tutularak saptanmıştır (Snedecor ve Cochran, 1976). Araştırma Sonuçları ve Tartışma Baklagil dane yemlerinin kimyasal bileşimi Araştırmada kullanılan baklagil dane yemlerinin kimyasal bileşimleri saptanmış ve Çizelge 1 de verilmiştir. Çizelge 1. Baklagil dane yemlerinin kimyasal bileşimleri, (% KM) Bileşim Yemler SD AFD KFD BUD BAD BED LD MD ND FD Organik Maddeler 95.6 f 96.6 a 96.4 b 96.1 d 96.8 a 96.2 c 95.8 e 96.4b c 96.4 b 95.3 g Ham Protein 37.9 b 28.3 c 24.2 e 24.1 e 21.8 f 25.9 d 39.3 a 28.3 c 25.7 d 23.7 e Ham Yağ 23.4 a 2.1 e 3.2 d 3.4 d 1.7 f 2.1 e 8.4 b 1.8 f 4.7 c 4.6 c Ham Kül 4.4 b 3.4 ef 3.6 e 3.9 cd 3.2 f 3.8 d 4.2 c 3.6 ef 3.6 ef 4.7 a NDF 15.8 e 17.6 e 23.5 b 24.9 b 29.5 a 16.9 e 21.2 c 17.4 e 11.5 f 20.5 c ADF 6.4 d 10.1 c 15.1 b 8.5 c 9.9 c 9.1 c 17.4 a 9.9 c 5.7 d 15.7 b ADL 1.8 e 1.6 ef 1.8 e 2.0 d 3.4 a 1.1 g 2.4 b 1.7 ef 1.5 f 2.3 c SD: Soya Danesi; AFD: Adi Fiğ Danesi; KFD: Koca Fiğ Danesi; BUD: Burçak Danesi; BAD: Bakla Danesi; BED: Bezelye Danesi; LD: Lüpen Danesi; MD: Mürdümük Danesi; ND: Nohut Danesi; FD: Fasulye Danesi; (*SH: Standart Hata; P<0.05; P<0.01) SH* 34

5 Yemlerin HK içerikleri ise % 4.4 ile % 3.2 arasında değişmiş ve HK içeriği en yüksek fasulye danesinde saptanmış ve bunu sırasıyla soya>lüpen=burçak>bezelye>koca fiğ=mürdümük= nohut=adi fiğ>bakla dane yemleri izlemiştir. Yemlerin HK içerikleri Abreu ve Bruno-Soares, (1998), Kaya ve Yalçın, (1999) ile Hadjipanayiotou ve Economides (2001) in baklagil danelerinde saptadığı bulgularla benzer bulunmuştur. Hücre duvarı bileşenlerinden NDF, ADF ve ADL içerikleri ise sırasıyla % 11.5 ile % 29.5, % 5.7 ile % 17.4 ve % 1.1 ile % 3.4 arasında değişmiş ve yemler arasında gözlenen farklılıklar önemli bulunmuştur (P<0.05). NDF içeriği bakla dane yeminde yüksek saptanırken, en düşük nohut danesinde saptanmıştır. Bunu sırasıyla burçak = kocafiğ> lüpen = fasulye>adi fiğ = mürdümük = bezelye =soya izlemiştir (P<0.05). Baklagil dane yemlerinin NDF içerikleri Ensminger ve ark. (1990), Abreu ve Bruno-Soares, (1998), Kaya ve Yalçın, (1999), Hadjipanayiotou ve Economides (2001) in bildirişleri ile benzer saptanmış ve aynı şekilde bezelye, lüpen ve bakla danesi ile çalışan Azarfar ve ark. (2007) ile benzer bulunurken, koca fiğ ile çalışan Hadjipanayiotou (2000) nun sonuçlarından daha yüksek saptanmıştır. ADF içerikleri incelendiğinde % 17.4 ile en yüksek lüpen dane yeminde bulunmuştur. ADF içeriği bakımından baklagil dane yemleri sıralandığında bu sıralama fasulye=koca fiğ>adi fiğ=mürdümük =bakla= bezelye= burçak>soya=nohut danesi şeklinde olmuştur (P<0.05). Baklagil dane yemlerinin ADF içerikleri baklagil dane yemleri ile çalışan Ramalho Ribeiro ve Portugal Melo (1990), Abreu ve Bruno-Soares, (1998), Hanbury ve ark. (2000), ile Hadjipanayiotou ve Economides (2001) in araştırıcıların bulguları ile benzer saptanmıştır. Hücre duvarı bileşenlerinden ADL içeriği tüm yemlerde % 1.1 ile % 3.4 arasında değişmiş yemler arasında gözlenen farklılıklar önemli bulunmuştur (P<0.01). ADL içeriği en yüksek bakla dane yeminde, en düşük ise bezelye danesinde saptanmıştır. Bu çalışmada kullanılan baklagil dane yemlerinin kimyasal içerikleri Ensminger ve ark. (1990), Abreu ve Bruno-Soares, (1998), Hadjipanayiotou ve Economides (2001), Costa ve ark. (2006), Canbolat ve ark. (2007) ile Azarfar ve ark. (2007) nın bildirdikleri bildirilen değerlerle uyum içerisinde saptanmıştır. Baklagil dane yemlerinin in vitro gaz üretimi Araştırmada kullanılan baklagil dane yemlerinin in vitro gaz üretim miktarları (ml) ve gaz üretim parametreleri saptanmış ve Çizelge 2 de verilmiştir. Yemlerin in vitro gaz üretim miktarları inkübasyon süresinin artışına bağlı olarak artmıştır. 96 saatlik gaz üretimi yemler arasında 76.9 ile 93.2 ml arasında değişmiştir. Soya dane yeminin fermantasyonu sonucu açığa çıkan gaz miktarı, tüm inkübasyon dönemlerinde diğer baklagil danelerinden daha yüksek saptanmıştır. 96 saatlik gaz üretimleri 93.2 ml ile en yüksek soya danesinde, 76.9 ml ile en düşük bakla danesinde bulunmuştur. Gaz üretim miktarları bakımından sıralamanın soya>lüpen=bezelye> mürdümük=adi fiğ= nohut= burçak= fasulye> koca fiğ>bakla danesi şeklinde olduğu saptanmıştır. Yemlerin farklı inkübasyon saatlerinde saptanan gaz üretim miktarları arasındaki farklılıklarda önemli bulunmuştur (P<0.01). İn vitro koşullarda CO 2 üretimi yemlerde bulunan karbonhidrat ve proteinlerin fermantasyonu ile fermantasyonu sonucu açığa çıkan uçucu yağ asitlerinin tampon çözelti ile reaksiyona girmesi ile oluşmaktadır (Getachew ve ark. 2004). Çalışmada kullanılan baklagil dane yemlerinden bakla, koca fiğ ve fasulyede, diğer baklagil dane yemlerine göre daha az gaz üretmelerinin nedeni mikroorganizmalar için daha az yararlanılabilir protein sağlama ve söz konusu baklagil 35

6 dane yemlerinin mikroorganizmalarının daha az yararlanabildiği NDF, ADF ve ADL bakımından zengin olmalarından kaynaklandığı söylenebilir (Çizelge 1). Yemlerin yapısında yer alan protein mikroorganizmaların büyümesi ve faaliyetleri için, enerjiden sonra en önemli unsurdur (Cone ve Van Gelder, 1999; Blümmel ve ark. 2003). Yemlerin protein ve enerji içeriğinin artması gaz üretimini olumlu etkilediği bir çok araştırmada da bildirilmektedir (Abreu ve Bruno-Soares, 1998; Filya ve ark. 2002; Parissi ve ark. 2005). Gaz üretimi ile HP arasında saptanan pozitif korelasyon (Çizelge 3) araştırmada da yukarıda söylenenleri destekler nitelikte olduğu saptanmıştır. Baklagil dane yemlerinin in vitro gaz üretimi bezelye, nohut, adi fiğ, bakla, mürdümük ve lüpen danesi ile çalışan Abreu ve Bruno-Soares, (1998) nin bildirişlerinde yüksek, adi fiğ, bezelye ve soya danesi ile çalışan Filya ve ark. (2002) ı ile bezelye ile çalışan Canbolat ve ark. (2007) nın bulguları ile benzer saptanmıştır. Bezelye, lüpen ve bakla danesinde saptanan gaz üretim miktarları da Azarfar ve ark. (2007) nın bulguları ile benzer bulunmuştur. Koca fiğ ve fasulye danesine ait literatür bulgusuna rastlanmamıştır. Çizelge 2. Baklagil dane yemlerinin farklı inkübasyon dönemlerinde gaz üretimleri (ml) ve gaz üretim parametreleri, (ml/200 mg KM) İnkübasyon süresi, (saat) Yemler SD AFD KFD BUD BAD BED LD MD ND FD a 31.3 a 23.8 d 27.7 b 23.2 d 26.5 bc 27.0 bc 26.4 c 24.5 d 23.6 d a 45.7 a 34.5 e 44.4 a 39.3 cd 40.8 bc 41.8 b 39.5 cd 38.8 d 35.9 e a 57.3 b 50.0 e 53.7 d 46.8 f 54.9 cd 56.7 b 55.8 bc 50.0 e 49.5 e a 74.1 c 69.2 e 69.4 e 62.9 f 75.3 bc 76.7 b 71.2 d 69.2 e 68.6 e a 77.3 d 71.7 g 75.3 ef 70.2 g 80.1 c 82.7 b 76.9 de 73.5 f 74.3 f a 80.1 cd 75.8 f 79.4 de 74.8 f 84.5 b 85.5 b 81.0 c 78.0 e 78.4 e a 82.7 c 78.7 f 82.1 cd 76.9 g 86.9 b 88.1 b 82.8 c 82.3 c 80.7 dc Gaz üretim parametreleri ** c 7.5 c 8.8 a 8.1 b 7.5 c 6.4 d 7.8 b 8.1 b 8.3 b 7.5 c 7.3 c a 18.1 a 17.8 a 8.7 d 17.7 a 15.4 b 12.0 c 11.7 c 11.7 c 12.3 c 10.5 cd b 72.2 a 62.8 d 67.6 bc 61.8 d 59.8 e 72.8 a 74.5 a 69.2 b 65.9 c 68.3 bc a+b 90.3 a 80.6 c 76.3 e 79.5 c 75.2 e 84.8 b 86.2 b 80.9 c 80.2 c 78.8 d ** c: çözünemeyen fraksiyonların (b) gaz üretim oranı (saat-1); a: kolay çözünebilir fraksiyonların gaz miktarı (ml); b: çözünemeyen fraksiyonların gaz üretim miktarı (ml); a+b: potansiyel gaz üretimi (ml); (*SH: Standart Hata; P<0.05; P<0.01) SH* Baklagil dane yemlerine ait gaz üretim parametreleri saptanmış ve Tablo 2 de verilmiştir. Zamana bağlı gaz üretim oranı (c) adi fiğ danesinde 8.8 s -1 ile en yüksek saptanırken (P<0.05), bunu sırasıyla mürdümük=lüpen=koca fiğ>soya=burçak= nohut= fasulye>bakla danesi izlemiş ve bakla dane yeminde en düşük bulunmuştur (P<0.01). Yemlerin kolay çözünebilir fraksiyonlarına ait gaz miktarı (a) kolay çözünebilir karbonhidrat ve diğer besin maddeleri birleşiminin artışına bağlı olarak yükselmiş ve en yüksek 18.1 ml ile soya dane yeminde, en düşük ise 8.7 ml ile koca fiğde saptanmıştır. Yemlerin çözünemeyen fraksiyonlarına ait gaz üretim miktarı (b) en yüksek 74.5 ml ile lüpen danesinde saptanmış ve bunu sırasıyla bezelye= soya> mürdümük=fasulye= koca 36

7 fiğ>nohut> adi fiğ= burçak>bakla dane yemi izlemiştir. Yemlerin potansiyel gaz üretimleri (a+b) 75.2 ile 90.4 ml arasında değişmiş ve potansiyel gaz üretimi 96 saatlik fermantasyon sonunda saptanan gaz üretim miktarları ile benzer bulunmuştur. En yüksek a+b değeri soya dane yeminde saptanmış ve bunu sırasıyla lüpen= bezelye> mürdümük =adi fiğ= nohut= burçak= fasulye>koca fiğ>bakla dane yemi izlemiştir. Yemler arası farklılıklar ise önemli bulunmuştur (P<0.05). İn vitro gaz üretim parametreleri bazı baklagil daneleri ile çalışan Filya ve ark. (2002), Canbolat ve ark. (2005) ile Canbolat ve ark. (2007) nın sonuçları ile uyum içerisinde saptanmıştır. İn vitro gaz üretimi ile gaz üretim parametreleri kimi araştırıcıların bulgularından farklılık göstermesi çeşit faklılığından kaynaklandığı söylenebilir. Baklagil dane yemlerinin besin maddeleri bileşimleri ile in vitro gaz üretimi (ml) ve gaz üretim parametreleri arasındaki korelasyonlar saptanmış ve Çizelge 3 de verilmiştir. Çizelge 3. Baklagil dane yemlerinin kimyasal bileşimi ile in vitro gaz üretimi (ml) ve gaz üretim parametreleri arasındaki korelasyonlar, (r) İnkübasyo Kimyasal bileşim n süresi, (saat) HP HY HK NDF ADF ADL * 0.56 * 0.13 öd öd öd öd * 0.53 * 0.02 öd öd öd öd ** 0.54 * 0.22 öd öd öd öd ** 0.67 * 0.41 öd öd öd öd ** 0.68 * 0.46 öd öd öd öd ** 0.73 ** 0.49 öd öd öd öd ** 0.77 ** 0.51 öd öd öd öd Gaz üretim parametreleri c 0.32 öd öd öd öd öd öd a 0.34 öd 0.35 öd öd öd öd öd b 0.69 * 0.66 * 0.53 * öd 0.39 öd öd a+b 0.84 ** 0.75 ** 0.58 * öd öd öd * :P<0.05; ** : P<0.01; öd: önemli değil Çizelge 3 de tüm inkübasyon dönemlerinde saptanan gaz üretimi ile ham besin maddelerinden HP ve HY arasında önemli düzeyde pozitif korelasyonlar saptanırken (P<0.05; P<0.01), HK arasında saptanan pozitif korelasyonlar ise önemsiz bulunmuştur (P>0.05). 96 saat inkübasyon sonunda saptanan gaz üretimi ile HP, HY ve HK arasındaki korelasyonlar sırasıyla 0.83, 0.77 ve 0.51 olarak saptanmıştır. Gaz üretimi ile HP, HY ve HK arasında saptanan pozitif korelasyon baklagil dane yemleri ile çalışan Abreu ve Bruno- Soares, (1998) ile Canbolat ve ark. (2007) nın bulgularında da görülmektedir. Gaz üretim parametrelerinden c ve a parametreleri ile ham besin maddelerinden HP, HY ve HK arasındaki pozitif korelasyon saptanmış ve önemsiz bulunmuştur (P>0.05; P>0.01). Aynı besin maddeleri ile b ve a+b parametreleri arasında saptanan pozitif korelasyon ise önemlidir (P<0.05; P<0.01). Potansiyel gaz üretimi (a+b) ile HP, HY ve HK arasındaki korelasyonlar sırasıyla 0.84, 0.75 ve 0.58 olarak bulunmuştur. Potansiyel gaz 37

8 üretimi ile HP, HY ve HK arasında saptanan pozitif korelasyon faklı yem ham maddeleri ile çalışan Kamalak ve ark. (2005) ile Karabulut ve ark. (2007) nın sonuçlarında da görülmüştür. Yemlerin rumende zor parçalanan hücre duvarı bileşenlerinden NDF, ADF ve ADL ile in vitro gaz üretimi ve gaz üretim parametreleri arasında negatif korelasyonlar saptanmış ve korelasyonlar önemsiz bulunmuştur (P>0.05; P>0.01). Yemlerin yapısında NDF, ADF ve ADL içeriğinin artması yemlerin in vitro gaz üretimi ve gaz üretim parametrelerini olumsuz etkilemiştir. Yemlerin bileşiminde bulunan hücre duvarı bileşenlerinden ADL, in vitro gaz üretimi ve gaz üretim parametrelerini en fazla negatif yönde etkilemiştir. Araştırmadan elde edilen sonuçlar Abreu ve Bruno-Soares, (1998) in sonuçları ile uyum içerisinde bulunmuştur. Yemlerin hücre duvarı bileşenlerinin artması, fermente edilebilir besin maddelerinin azalmasına neden olarak in vitro gaz üretimi ve gaz üretim parametreleri azaltmıştır. Buda bu parametreler arasındaki korelasyonların negatif çıkmasına neden olmuştur. Baklagil dane yemlerinin ME ve SOM içerikleri ile korelasyonlar Araştırmada kullanılan baklagil dane yemlerinin metabolik enerji (ME) ve sindirilebilir organik madde (SOM) içerikleri ile besin maddeleri bileşimleri arasındaki korelasyonlar saptanmış ve Çizelge 4 de verilmiştir. Çizelge 4. Baklagil dane yemlerinin ME ve SOM içerikleri ile ham besin maddeleri arasındaki korelasyonlar Unsurlar ME, MJ/kg KM Yemler SD AFD KFD BUD BAD BED LD MD ND FD SH* 14.2 a 12.7 c 11.9 e 11.9 e 10.9 f 12.8 c 13.3 b 12.2 d 11.9 e 11.8 e SOM, % 91.4 a 84.6 c 79.4 e 79.3 e 73.1 f 85.7 c 87.8 b 81.7 d 79.6 e 78.9 e Korelasyonlar Unsurlar HP HY HK NDF ADF ADL ME 0.87 ** 0.75 ** 0.42 öd öd öd öd SOM 0.86 ** 0.68 * 0.41 öd öd öd * * : P<0.05; ** : P<0.01; öd: önemli değil Baklagil dane yemlerinin ME içerikleri 10.9 ile 14.2 MJ/kg KM arasında değişmiştir. Metabolik enerji içeriği en yüksek soya dene yeminde, en düşük ise bakla danesinde saptanmış ve yemler arasındaki farklılıklar önemli bulunmuştur (P<0.05). Soya dane yeminde ME nin yüksek olması, bu yemin HP, HY ve in vitro gaz üretim miktarının diğer baklagil dane yemlerinden daha yüksek olması ile açıklanabilir. Çünkü yemlerin ME leri 24 saatlik gaz üretim değerleri ile HP ve HY içerikleri göz önüne alınarak geliştirilen regresyon eşitliği ile hesaplanmıştır. Metabolik enerji içeriklerine göre diğer baklagil yemleri ise lüpen>bezelye=adi fiğ>mürdümük>koca fiğ= burçak=nohut=fasulye şeklinde sıralanmışlardır (P<0.05). Yemlerin sindirimini zorlaştıran hücre duvarı bileşenlerinin (NDF, ADF ve ADL) artması ise yemlerin ME içeriğini olumsuz yönde etkilerken, HP, HY 38

9 ve HK içeriklerinin artması ME içeriğini olumlu yönde etkilemiştir. HK içeriğinin artması ile ME arasındaki olumlu ilişki, muhtemelen rumen mikroorganizmalarının gelişimi için ek mineral madde sağlanmasından kaynaklanmaktadır (Ørskov, 1982). Baklagil danelerinin ME içerikleri bezelye, nohut, lüpen ve bakla danesi ile çalışan Dixon ve Hosking (1992), nohut ile çalışan Ramalho Ribeiro ve Portugal Melo (1990) ve bezelye, fiğ ve soya ile çalışan Filya ve ark. (2002) sonuçları ile uyum içerisinde bulunmuştur. Baklagil danelerinin SOM leri %73.1 ile %91.4 arasında saptanmış ve yemler arasında görülen farklılıklar önemli bulunmuştur (P<0.01). Sindirilebilir organik madde düzeyi % 91.4 ile en yüksek soya dane yeminde saptanırken, sıralamanın lüpen>bezelye=adi fiğ> mürdümük> koca fiğ= burçak =nohut=fasulye> bakla danesi şeklinde olduğu saptanmıştır. Baklagil danelerinin HP içeriği ile 24. saatte ürettikleri gaz miktarının artması (Çizelge 2) SOM düzeyini artırmıştır. Ayrıca araştırma bulguları değerlendirildiğine NDF, ADF ve ADL gibi rumende çözünmesi zor olan besin maddelerince zengin olan yemlerin mikrobiyal fermantasyonu sınırlayarak SOM düşürdüğü söylenebilir (Çizelge 1). Araştırmada saptanan SOM bezelye, nohut, adi fiğ, bakla, mürdümük ve lüpen danesi ile çalışan Abreu ve Bruno-Soares, (1998) nın bildirdikleri değerden daha düşük bulunmuştur. Düşük saptanması yemlerin farklı varyetelerinin kullanılmasından kaynaklandığı düşünülmektedir. Ayrıca araştırmadan elde edilen SOM nohut danesi ile çalışan Ramalho Ribeiro ve Portugal Melo (1990), fiğ, soya ve bezelye ile çalışan Filya ve ark. (2002) ile bezelye ile çalışan Canbolat ve ark. (2007) nın araştırma sonuçları ile benzer saptanmıştır. Çizelge incelendiğinde ME ile yemlerin ham besin maddelerinden HP (r=0.87) ve HY (r=0.75) arasında önemli (P<0.01), HK (r=0.42) arasında ise önemsiz (P>0.05) pozitif korelasyonlar saptanmıştır. Aynı şekilde SOM ile yemlerin ham besin maddelerinden HP (r=0.86) ve HY (r=0.68) arasında önemli düzeyde (P<0.05; P<0.01), HK (r=0.41) arasında ise önemsiz (P>0.05) pozitif korelasyonlar bulunmuştur. Yemlerin bileşiminde bulunan HP ve HY düzeylerindeki artış, yemlerin ME ve SOM düzeylerini olumlu yönde etkilemiştir. Ham protein ile ME ve SOM arasında pozitif korelasyon Abreu ve Bruno-Soares, (1998) ile Canbolat ve ark. (2007) nın araştırma sonuçları ile uyum içerisinde saptanmıştır. Yemlerin rumende zor parçalanan hücre duvarı bileşenlerinden NDF, ADF ve ADL ile ME ve SOM arasında negatif korelasyonlar saptanmış ve korelasyon katsayıları ile -.68 arasında değişmiştir. Hücre duvarı bileşenlerinden yalnızca ADL içeriği ile SOM arasındaki negatif korelasyon (r=-0.68) önemli (P<0.05) bulunmuştur. Yemlerin yapısında NDF, ADF ve ADL içeriğinin artması yemlerin ME ve SOM düzeylerini olumsuz etkilemiştir. Yemlerin bileşiminde bulunan hücre duvarı bileşenlerinden ADL ME ve SOM düzeyini en fazla negatif yönde etkileyen besin unsur olmuştur. Araştırmadan elde edilen sonuçlar Abreu ve Bruno-Soares, (1998) in sonuçları ile uyum içerisinde bulunmuştur. Sonuç Bu araştırmada ruminant beslemede kullanılan baklagil dane yemlerinin besleme değerleri ortaya konmuştur. Araştırmada kullanılan baklagil dane yemleri arasında bulunan kimyasal farklılıklar yemlerin in vitro gaz üretimini ve bu değerlerden hesaplanan gaz üretim parametrelerini önemli derecede etkilemiştir. Yem ham maddelerin yapısında yer alan HP, HY ve HK bakımından zengin, NDF, ADF ve ADL bakımından diğer baklagil danelerine göre fakir olan soya dane yeminin in vitro gaz üretimi, ME ve SOM düzeyi diğer baklagil yemlerinden yüksek saptanmıştır. Araştırma verileri değerlendirildiğinde, en 39

10 yüksek besleme değerine sahip olan baklagil dane yeminin soya, en düşük ise bakla danesi olduğu saptanmıştır. Diğer baklagil dane yemleri ise besleme değeri bakımından bu iki baklagil dane yemi arasında olduğu bulunmuştur. Kaynaklar Abreu, J.M.R. and A.M. Bruno-Soares Chemical composition, organic matter digestibility and gas production of nine legume grains. Animal Feed Sci. Technol. 70: Association of Official Analytical Chemists (AOAC) Official Method of Analysis. 15th. ed. Washington, DC. USA. pp Azarfar, A., B.A. Williams, H. Boer and S. Tamminga In vitro gas production profile and the formation of end products from non- washable, insoluble washable and soluble washable fractions in some concentrate ingredients. J. Sci. Food Agric. 87: Blümmel, M. and E.R. Ørskov Comparison of in vitro gas production and nylon bag degradability of roughages in predicting of food intake in cattle. Animal Feed Sci. Technol., 40: Blümmel, M., A. Karsli and J.R. Russell Influence of diet on growth yields of rumen micro-organisms in vitro and in vivo: influence on growth yield of variable carbon fluxes to fermentation products. Br. J. Nutr. 90: Boulter, D. and E. Derbshire The general properties, classification and distribution of plant proteins. Department of Botany, University of Durham. In plant Proteins (Ed. G. Norton) Butterwords, London. Bressani, R Factors influencing nutritive value in food grain legumes: Mucuna compared to other grain legumes. Food and Feed from Mucuna: Current Uses and the Way Forward Proceedings of an International Workshop. Session III. Mucuna As a Food, Canbolat, O., E. Tamer and E. Acıkgoz Chemical composition, metabolizable energy and digestibility in pea seeds of differing testa and flower colors. Journal of Biological & Environmental Sciences. 1(2): Canbolat, Ö, A. Kamalak, E. Efe, M. Sahin and C. O. Ozkan Effect of heat treatment on in situ dry matter, protein degradation and in vitro gas production kinetics of full fat soybean and soybean meal. South African Journal of Animal Sci. 35 (3): Christodouloua, V., V.A. Bampidisa, B. Hucko, K. Ploumi, C. Iliadis, P.H. Robinson and Z. Mudrik Nutritional value of chickpeas in rations of lactating ewes and growing lambs. Animal Feed Sci. Technol., 118: Cone, J.W. and A.H. Van Gelder Influence of protein fermentation on gas production profiles. Animal Feed Sci. Technol. 76: Costa, G.E.A, K.S.Q. Monici, S.M.P.M. Reis and A.C. Oliveira Chemical composition, dietary fibre and resistant starch contents of raw and cooked pea, common bean, chickpea and lentil legumes. Food Chemistry 94:

11 Dixon, R.M. and B.J. Hosking Nutritional value of grain legumes for ruminants Nutrition Research Reviews. 5: Ensminger, M.E., J.E. Oldfield and W.W. Heinemann Feed and Nutrition. The Ensminger Publishing Company, 1544 pp. Filya, I., A. Karabulut, Ö. Canbolat, T. Degirmencioglu ve H. Kalkan Bursa bölgesinde yetiştirilen yem hammaddelerinin besleme değeri ve hayvansal organizmada optimum değerlendirme koşullarının in vivo ve in vitro yöntemlerle saptanması üzerinde araştırmalar. U.Ü. Ziraat Fakültesi Bilimsel Araştırmalar ve İncelemeler Serisi. No:25, Bursa, s Getachew, G., E.J. DePeters and P.H. Robinson In vitro gas production provides effective method for assessing ruminant feeds. California Agriculture 58: Hadjipanayiotou, M Chemical composition, digestibility and in situ degradability of narbon vetch grain and straw grown in a Mediterranean region. INRA, EDP Sciences. Ann. Zootech. 49: Hadjipanayiotou, M. and S. Economides Chemical composition, in situ degradability and amino acid composition of protein supplements fed to livestock and poultry in Cyprus. Livestock Research for Rural Development 13: 6. Hanbury, C.D., C.L. White, B.P. Mullan and K.H.M. Siddique A review of the potential of Lathyrus sativus L. and L. cicera L. grain for use as animal feed. Animal Feed Sci. Technol. 87: Kamalak A, O. Canbolat, Y. Gurbuz, A. Erol and O. Ozay Effect of maturity stage on chemical composition, ın vitro and ın situ dry matter degradation of tumbleweed hay (Gundelia Tournefortii L.). Small Ruminant Research 58: Karabulut, A., O. Canbolat, H. Kalkan, F. Gurbuzol, E. Sucu and I. Filya Comparison of in vitro gas production, metabolizable energy, organic matter digestibility and microbial protein production of some legume hays. Asian-Aust. J. Anim. Sci. 20(4): Kaya, İ. ve S. Yalçın Baklagil tane yemleri ve ruminant rasyonlarında kullanımı. Lalahan Hay. Araşt. Enst. Derg. 39 (1): Khazaal, K., X. Markantonatos, A. Nastis and E.R. Ørskov Changes with maturity in fibre composition and levels of extractable polyphenols in Greek browse: effect on vitro gas production and in sacco dry matter degradation. Journal of the Sci. of Food and Agric., 63: Lalles, J.P Nutritional and antinutritional aspects of soyabean and field pea proteins used in veal calf production: A review. Livestock Production Sci., 34: Mangan, J.L Nutrition effects of tannins in animal feeds. Nutr. Res. Reviews. 1: Menke, H.H. and H. Steingass Estimation of the energetic feed value obtained from chemical analysis and in vitro gas production using rumen fluid. Animal Research Development, 28:

12 Menke, K.H., L. Raab, A. Salewski, H. Steingass, D. Fritz and W. Schneider The estimation of the digestibility and metabolisable energy content of ruminant feedingstuffs from the gas production when they are incubated with rumen liquor. Journal of Agricultural Sci., 93: Ørskov, E.R Recent advances in evaluation of roughages as feeds for ruminants. (Advances in animal nutrition. University of New England Printery, Armidale Ed. Farell D.J.,) Ørskov, E.R., Protein nutrition in ruminants. Academic Press Inc., London. 155 pp. Ørskov, E.R. and P. McDonald The estimation of protein degradability in the rumen from incubation measurements weighed according to rate of passage. J. Agric. Sci., 92: Parissi, Z.M., T.G. Papachristou and A.S. Nastis Effect of drying method on estimated nutritive value of browse species using an in vitro gas production technique. Animal Feed Sci. and Technology, Volumes , Part 1, Ramalho Ribeiro, J.M.C. and I.M. Portugal Melo Composition and nutritive value of chickpea. Options Mediterraneennes Serie Seminaires No: 9: Snedecor, G.W. and W. Cochran Statistical Methods. The Iowa State Univ. Pres. Amer. IA. USA. Statistica, Statistica for Windows (Release 4.3), Sat Soft, Inc. Tulsa. OK. Van Soest, P.J., J.D. Robertson and B.A. Lewis Methods for dietary fibre, neutral detergent fibre and non-starch polysaccharides in relation to animal Nutrition. Journal of Dairy Sci., 74: Wang, T.L., C. Domoney, C.L. Hedley, R. Casey and M.A. Grusak Can we improve the nutritional quality of legume seeds. Plant Physiology, Vol. 131: