ÇUKUROVA ARAŞTIRMALARI DERGİSİ

Transkript

1 E-ISSN: DOI Number: ALPASLAN, Erhan (2017). Tek Parti Döneminde Adana da Cumhuriyet Bayramı Kutlamaları ( ). Çukurova Araştırmaları Dergisi, 3(1), , s TEK PARTİ DÖNEMİNDE ADANA DA CUMHURİYET BAYRAMI KUTLAMALARI ( ) Erhan ALPASLAN 1 Özet 29 Ekim 1923 tarihinde Cumhuriyetin ilanı Türkiye Cumhuriyeti tarihinin önemli bir dönemecini oluşturmaktadır. Bu sebeple Cumhuriyetin ilanı bir millî bayram olarak k abul edilmiştir. Böylelikle her yılın 29 Ekim tarihinde Cumhuriyet Bayramı kutlamaları ülkemizin her kesiminde coşkun törenlerle kutlanmaktadır. Cumhuriyetin ilk yıllarında genellikle Cumhuriyet Halk Partisi Genel Sekreterliği nin talimatları ile tüm yurtta şehir, kasaba ve köylere varıncaya kadar Cumhuriyet Bayramı kutlamaları belli bir plan ve program dâhilinde yürütülmüştür. Her vilayet CHP Genel Sekreterliği nin talimatları çerçevesinde, kendi imkânları dâhilinde bayram kutlamalarını organize etmişlerdir. Halkın katılımına büyük önem verilen bu kutlamalarda devlet-millet kaynaşmasının sağlanması, yapılan inkılâpların halka benimsetilmesi amaçlanmıştır. Bu çalışmanın konusu Adana da Cumhuriyet Bayramı kutlamalarıdır yılları arasında Adana da Cumhuriyet Bayramı kutlamalarının nasıl yapıldığı, bu törenlerde hangi programların uygulandığı, programların içeriği hakkında bilgiler verilmiştir. Adana halkının kutlamalara ilgisi ve kamuoyu algısı tespit edilmeye çalışılmıştır. Konu, arşiv belgeleri, belirtilen tarihler arasındaki Adana basınına yansıyan bilgiler ve tetkik eserlerden istifade edilerek ele alınmıştır. Anahtar Kelimeler: Adana, Cumhuriyet Bayramı, Cumhuriyet Halk Partisi, Yeni Adana Gazetesi. THE CELEBRATIONS OF THE REPUBLIC DAY DURING THE SINGLE PARTY PERIOD AT ADANA ( ) Abstract The declaration of the Republic on October 29, 1923 constitutes an important period in the history of the Republic of Turkey. For this reason the declaration of the Republic was accepted as a national holiday. Thus, on October 29 every year, the Republic Day celebrations are celebrated with fervent ceremonies in every part of our country. İn the first years of the Republic, The 1 Yrd. Doç. Dr. Kahraman Maraş Sütçü İmam Üniversitesi, Fen-Edebiyat Fakültesi, ealpaslan@ksu.edu.tr Article Info/ Makale Bilgisi Received/Geliş: Accepted/Kabul:

2 94 ERHAN ALPASLAN festivities were carried out in accordance with the instructions of the General Secretariat of the Republican People's Party, within the framework of a certain plan and program throughout the country, up to the cities, towns and villages. Each province had organized feast celebrations in their possibilities within the instructions of CHP General Secretariat. it is aimed to ensure the state-nation integration and to adopt the reforms to the public in these celebrations which are given great importance to the participation of the people. The theme of this study is the celebration of the republic day in Adana. Between 1933 and 1943, information was given on how to celebrate the Republic Day celebrations in Adana, which programs were used in these ceremonies, and the contents of the programs. Adana people's interest in celebration and the public perception has been tried to be detected. The subject was taken from archive documents, information reflected in the Adana press between the specified dates, and audit works. Keywords: Adana, The Celebrations of The Republic Day, The Republican People's Party, Journal of New Adana. GİRİŞ Tarih boyunca birçok toplumda, anma günleri, törenler, kutlamalar; yani matem ve eğlence türünden birçok törenler tertip edildiği bilinmektedir. Ancak her bir topluluğun yaşadığı döneme göre inançları ve yaşama biçimi farklı olmuştur. Bu farklılık birçok konuda olduğu gibi olayları tanımlama-adlandırma ve etkinlik biçimlerinde de değişiklikler göstermiştir. Ayrıca benzer özelikler taşıyan veya aynı coğrafyada yaşayan grupların törenleri birbirine aynilik gösterse de genel olarak kendine özgü bir tutum sergilemiştir. Sosyolojik olarak bir toplumu meydana getiren bireylerin, birlik ve beraberlik duygusunun tezahüründe bu tür etkinliklerin önemi büyüktür. Bireyler üzüntülerini ya da sevinçlerini paylaşırken toplum olmanın gereği bir takım adet ve geleneksel ritüeller içerisinde toplantı ve törenler düzenleyerek bunu kültürel bir uygulamaya dönüştürmüşlerdir. Bu tür olayların gerçekleşmesinde toplumların geçirdiği evreler göz önüne alındığında ya dini bir kaynaktan ya da kendi kültürel kimliklerinden beslendiği görülür. Bu oluşum sürecindeki; savaşlar, sefere çıkmak, barış yapmak, düşmanı teslim almak, devrimler, devletlerin yıkılış ve yeniden kuruluş süreçleri, sürgün ve göçler, doğal felaketler vb. toplumları derinden etkileyen büyük olayların zaman içerisinde bir anma günü ne dönüşümü gerçekleşir. Toplumların hayatında bu anma günlerinden biri de bayramlar dır. Bu tür kutlamalar o toplumun ortak hatıralarından, geleneklerinden ve tabiatından doğmaktadır. Dolayısıyla bayramlar, anma günleri ve törenler bir toplumun birlik ve beraberlik duygusunu en yoğun yaşadığı günlerdir. Toplumsal dayanışma ve düzeni sağlamada ve sürdürmede, millî karakteri güçlendirmede ve halkın eğitilmesinde de törenlerin önemli bir yeri vardır. 2 Türk Milleti nin tarihi de kutlanmaya değer büyük olaylarla doludur. Türk tarihinde, resmî olmayan ancak gerek matem ve gerekse sevinç günlerini anmak maksadıyla kültürel anlamda kutlanan birçok bayramın Türk sosyal hayatında yer aldığı bilinmektedir. Türk toplumunun sosyal hayatında önem arz eden bu günlerden bazıları, Yuğ törenlerinde olduğu gibi, matem günlerini anma biçiminde kutlanırken, Bahar bayramı, Nevruz, Koç katımı, Saya, Hıdrellez adıyla bilinen günlerde ise belli bir günün sevinci yaşatılmaya çalışılmıştır. 3 Bunların dışında eski Türklerde sefere çıkmak, barış yapmak, düşmanı teslim almak gibi önemli olaylar da çeşitli 2 Yasemin Doğaner, Cumhuriyet in Onuncu Yıl Kutlamaları, Askeri Tarih Araştırmaları Dergisi, Yıl 5, Sayı 9, Ankara, 2007, s Fahri Taş, Türk Meclislerinin Kabul Ettiği Bayramlar, Türkler Ansiklopedisi, Ankara, 2002, C.16, s.352.

3 TEK PARTİ DÖNEMİNDE ADANA DA CUMHURİYET BAYRAMI KUTLAMALARI ( ) 95 törenlerle kutlanmıştır. 4 Bu bayramlar ve festivallerin temeli eski Türk inanç ve kültürüne dayanmaktadır. 5 Türklerin İslamiyet e girişi ile birlikte bu defa dini esaslardan kaynaklanan kutlama ve bayramlar icra edilmeye başlanmıştır. Bu tarihi sürece kısaca bakacak olursak; Türklerde bayram kavramının ne zamandan beri kullanıldığı kesin olarak belli değildir. Bayram, bezrem/bezram, beyrem veya Arapça da tekrar dönmek anlamına gelen iyd kökünden türetilmiştir. 6 Bu kavramı ilk olarak Kaşgarlı Mahmud XI. yüzyılda Divan-ı Lügat it Türk adlı eserinde kullanmıştır. Kaşgarlı Mahmud, kelimenin aslının Bedhrem olduğunu, bu kelimeyi Oğuzlar ın beyrem şekline çevirdiklerini ve bu kelimenin ise halk arasında gülme ve sevinme, bir yerin ışıklarla ve çiçeklerle bezenmesi ve orada sevinç içinde eğlenilmesi anlamına geldiğini belirtmiştir. 7 Tarihi kayıtlara göre, Türklerin Hunlardan beri bayram ve festival türünden birçok tören ve faaliyetleri vardır. Örneğin; Hun Türkleri beşinci ayda yani ilkbaharda Lung-cınğ adı verilen yerde büyük bir bayram yapmaktaydılar. Bu bayramda hem inançla ilgili âdetler yerine getirilmekte, hem de türlü müsabakalar düzenlenmekteydi. Dini âdet olarak Gök Tanrı ve kutsal sayılan yer için at kurban edilmekteydi. 8 Bundan sonra bayramın yarışma ve eğlence bölümüne geçilirdi. Bu bölümde, Türklerin en sevdikleri spor türü olan at yarışları yapılmaktaydı. At yarışları sekizinci ayda, yani sonbaharda bir kere daha tekrarlanmaktaydı. 9 Bu bayramın Göktürkler döneminde de devam ettiği bilinmektedir. 10 Göktürk asilzadeleri her yıl, atalarının çıktığına inandıkları Ötüken deki Ecdad Mağarası na gider, takdis merasimleri yaparlardı. Mayısın ikinci haftasında yapılan bu törenlerde Gök Tanrı ya ve yerin ruhlarına kurban kesilirdi. 11 Uygur Türkler inde de Hunlar ve Göktürklerin bayramlarına benzer kutlamaların var olduğu bilinmektedir. 450 yılında Uygur Türklerinde 5 grup birleşerek, Çin in kuzeyinde büyük bir tören yapmışlardır. Bu törenden önce Gök Tanrı ya kurban kesip, sonra şarkılar söyleyip, eğlenmişlerdir. 12 Türklerin kitleler hâlinde Müslüman olmaları özellikle X. yüzyılda hız kazanmıştır. Müslüman olup, İslâm medeniyeti dairesi içine giren Türkler, millî değerlerini önemli ölçüde korumuşlar ve İslâm topluluklarının içinde kadim inanış ve geleneklerini devam ettirmişlerdir. Bilhassa bayram, doğum, düğün ve ölüm olaylarında eski Türk âdetleri hâla etkisini devam ettirmekteydi. Bayramlar XI. yüzyılda Türk toplumunda bayram yeri adı verilen bir meydanda kutlanmaktaydı. Bayram yeri, özellikle çiçeklerle süslenmekte, çıra veya meşalelerle aydınlatılmaktaydı. 13 Türk halkı arasında daha ziyade şenlikler ve anma günleri olarak kutlanan bayramlar, bilinen ilk Türk devleti olan Hunlardan başlayarak, Osmanlı Devleti nin son zamanlarına kadar devam etmiş, Cumhuriyet döneminde ise mahalli olarak varlığını sürdürmüşlerdir. Osmanlı Devleti nde hem dini, hem de iktidarın varlığını simgeleyen, bayram ve törenler mevcuttur. Şehzadelerin doğumlarının top atışları ile duyurulması, 17. yüzyıldan önce şehzadelerin sancağa çıkması 4 Bengül Salman Bolat, Milli Bayram Olgusu ve Türkiye de Yapılan Cumhuriyet Bayramı Kutlamaları ( ), Atatürk Araştırma Merkezi Yayınları, Ankara, 2012, s Salim Koca, Eski Türklerde Bayram ve Festivaller, Türkler Ansiklopedisi, Ankara, 2002, C.16, s Sargon Erdem, Bayram, İslam Ansiklopedisi, C.5, İstanbul, 1992, s Koca, a.g.m., s Bahaddin Ögel, Dünden Bugüne Türk Kültürünün Gelişme Çağları, 3.Baskı, İstanbul,1988,s Koca, a.g.m., s Reşat Genç, Türk Tarihinde ve Kültüründe Nevruz, Anayurttan Atayurda Türk Dünyası Dergisi, Sayı 12, Ankara, 1997, s Nuraniye-Erkin H. Ekrem, Uygurlarda Nevruz Kutlamaları, Anayurttan Atayurda Türk Dünyası Dergisi, Sayı 12, Ankara, 1997, s.75; Bolat, a.g.e., s ; Sevi Şeneken, 1930 lı Yıllarda İzmir de Cumhuriyet Bayramı Kutlamaları, Basılmamış Yüksek Lisans Tezi, Dokuz Eylül Üniversitesi Atatürk İlkeleri ve İnkılâp Tarihi Enstitüsü, İzmir, 2009, s Koca, a.g.m., s.51; Ahmet Pirverdioğlu, Eski Türklerde Yılbaşı ve Bahar Geleneği, Türkler Ansiklopedisi, Ankara, C. 3, Bölüm 16, s Koca, a.g.m., s.52.

4 96 ERHAN ALPASLAN sebebiyle yapılan merasimler ile günlerce süren sünnet düğünleri, selamlık, kılıç alayı, cülus, elçi kabulü, sefere çıkış ve dönüş, dini bayramlar çeyiz ve düğün alayları, kandiller, Kadir gecesi ve Nevruz bayramı kutlamaları, Türk kültürünün geçmişten gelen özelliklerini, devlet iktidarını, hem de İslam kültürünün etkilerini yansıtmaktadır. 14 Türklerin İslam dinini kabul edişinden sonraki dönemde dini bayramların yanı sıra millî bayramların kutlanması Osmanlı Devleti nin son dönemlerinde başlamıştır. Osmanlı Devleti nin herhangi bir günü resmî bayram olarak kabul etmesi ise II. Meşrutiyetin ilan edildiği günün millî bayram olarak kutlanması ile olmuştur. 15 II. Meşrutiyetin Osmanlı devlet anlayışına getirdiği yenilikleri unutturmamak maksadıyla Osmanlı Meclis-i Mebusanı 5 Temmuz 1909 tarihli oturumunda bir maddelik kanun hazırlayarak 23 Temmuz gününün millî bayram olarak kutlanmasını kabul etmiştir. 16 Bu bayram başlangıçta büyük bir heyecan ile kutlanırken I. Dünya Savaşı ve millî Mücadele döneminde sadece devlet erkânın katıldığı resmî kutlamalara dönüşmüştür. Cumhuriyet döneminde ise 1935 yılına kadar kutlanmaya devam edilmiştir. 17 Osmanlı aydınları ve Darülfünun talebeleri bu bayram dışında Osmanlı Devleti nin kurulduğu tarihin de kutlanması maksadıyla 1913 yılında büyük bir merasim ve yürüyüş tertip etmişlerdir. Böylece İstiklâl-i Osmani Günü resmî bayram olarak ilan edilmeden her yıl 30 Aralık ta bütün ülke çapında devlet erkânının iştiraki ve organizasyonu ile kutlanmaya başlamıştır. 18 Osmanlı Devleti nde II. Meşrutiyet döneminde kutlanan bayramlardan bir diğeri de Gençlik ve Spor Bayramının başlangıcını oluşturacak olan ve yıllarında kutlanan İdman Bayramıdır. 19 Millî Mücadele dönemine gelindiğinde ise TBMM nin açılması ülkede yeni bir dönemin başlamasına yol açan gelişmelerin yaşanmasını sağlamıştır. Millî Mücadele ile başlayarak Cumhuriyetin ilanı ile devam eden süreçte ülke genelinde kutlanması öngörülen ve millî bayram olarak kabul edilmesi istenen bir takım kanun teklifleri meclis gündemine getirilmiştir. Bunlardan ilki 23 Nisan gününün meclisin açılışının millî tarih açısından önemli bir gün olduğu ve bu nedenle bugünün milletin, hatırında kalması için millî bayram olarak kabul edilmesi yönünde iki ayrı tekliftir. Her iki kanun teklifi de 23 Nisan 1921 de mecliste görüşülmeye başlanmıştır. Yapılan müzakereler sonrasında 23 Nisan ın Millî Bayram Addine Dair Kanun kabul edilerek Türkiye nin ilk millî bayramı olmuştur. Kanun, BMM nin ilk yevm-i küşadı olan 23 Nisan günü millî bayramdır hükmünü taşımaktadır. 20 Bu bayram 1929 yılına kadar Millî Bayram ismiyle kutlanmış, 23 Nisan 1929 da ismi Çocuk Bayramı olarak değiştirilmiştir Mayıs 1935 e kadar bu isimle kutlanmış ancak bu tarihte çıkarılan bir kanunla bu defa Ulusal Egemenlik Bayramı olarak adı değiştirilmiştir yılında yapılan yeni bir düzenlemeyle de 23 Nisan Ulusal Egemenlik ve Çocuk Bayramı olarak kutlanmaya devam edilmiştir Zeynep Tarım Ertuğ, Osmanlı Devleti nde Resmi Törenler ve Birkaç Örnek, Yeni Türkiye, Sayı 34, Yıl:6, Ankara, Temmuz-Ağustos 2000, s.27; Bolat, a.g.e.,s Taş, a.g.m., s Meclis-i Mebusan Zabıt Ceridesi, C. 5, Devre 1, s Filiz Çolak, Osmanlı dan Cumhuriyet e 10 Temmuz Hürriyet Bayramı, Çizgi Kitabevi Yayınları, Konya 2013,s.60; Hasan Akbayrak, Osmanlı dan Cumhuriyet e Milli Bayramlar, Tarih ve Toplum C.8, Sayı 43, İstanbul, Temmuz 1997, s.35; Melis Süloş, Cumhuriyet Döneminde 1908 Hürriyet Bayramı Kutlamaları, Toplumsal Tarih, Sayı 151, İstanbul, Temmuz, 2006, s Mehmet Şahingöz, Osmanlı dan Milli Mücadeleye İstiklal-i Osmanî Günü Kutlamaları, Yeni Türkiye Dergisi, (Osmanlı Özel Sayısı), C.1, Ankara, 1999, s Bolat, a.g.e.,s TBMM Zabıt Ceridesi, C.10, Devre 1, İçtima Senesi 2, s.69-70;tbmm Zabıt Ceridesi, C.10, Devre 1, İçtima Senesi 2,s Taş, a.g.m., s Resmi Gazete, Kanun No.2739, Sayı 3017, s. 5262; Düstur 3. Tertip, Cilt XVI, s Resmi Gazete, Karar Sayısı.8/3456, Sayı , s. 62.

5 TEK PARTİ DÖNEMİNDE ADANA DA CUMHURİYET BAYRAMI KUTLAMALARI ( ) 97 Saltanatın kaldırıldığı günün millî bayram olarak kabul edilmesi için de Sivas Mebusu Rauf Bey tarafından meclise bir kanun teklifi verilmiştir. Teklif verildikten bir yıl sonra meclis gündemine gelmiş ve 24 Ekim 1923 te görüşülerek Hâkimiyet Bayramı olarak kutlanması kabul edilmiştir yılına kadar kutlanan bayram 2739 sayılı kanunla yürürlükten kaldırılmıştır Ağustos 1922 gününün istiklal savaşının kazanılmasında önemli bir yer teşkil ettiği ve bu nedenle bu günün Cumhuriyet, ordu ve donanmasının Zafer Bayramı 26 olarak kutlanması için meclis başkanlığına bir kanun teklifi verilmiştir. Bu teklif 1 Nisan 1926 da meclis tarafından gündeme alınmış ve müzakere edilmiştir. Mecliste yapılan görüşmeler neticesinde 30 Ağustos Zaferinin millî bayram olarak kutlanması kabul edilmiştir. 27 Mustafa Kemal Paşa nın Samsun a çıktığı ve Millî Mücadele yi başlattığı 19 Mayıs günü önceleri Gazi Günü olarak kutlanmaktaydı. Bu kutlamalara resmî ve yasal bir dayanak oluşturmak amacıyla, İçişleri Bakanlığı nın 2739 Sayılı Kanunun 2. maddesine bir fıkra eklenmesi hususunda hazırlamış olduğu yasa tasarısı, Bakanlar Kurulu nda görüşülerek, 1 Haziran da TBMM Başkanlığı na sunuldu. Meclis İçişleri Komisyonu nda görüşülen tasarı, 8 Haziran da Meclis Başkanlığı na takdim edildi. 28 Meclis Genel Kurulu, söz konusu tasarıyı, 13 Haziran da birinci kez, 20 Haziran da ikinci kez görüşüp kabul etti. Böylece 19 Mayıs gününün Gençlik ve Spor Bayramı olarak kutlanmasına karar verilmiştir Ekim 1923 te yeni devletin idare şekli cumhuriyet olarak ilan edilmiş, Mustafa Kemal de Cumhurbaşkanı seçilmiştir. Cumhuriyet in ilanının yıl dönümü (1924) özel bir merasimle kutlanmıştır. Bu ilk tören büyük bir özenle yapılmış, resmî tatil olması nedeniyle geniş bir katılım gerçekleşmiş, Darülfünun öğrencileri de kendi hazırladıkları bir programla Cumhuriyet i kutlamıştır. 30 Bu ilk Cumhuriyet Bayramı eski Osmanlı başkenti İstanbul da ve yeni Türkiye nin başkenti Ankara ve İzmir de de aynı coşku ile kutlanmıştır. 31 Ülke genelinde büyük bir coşku ile karşılanan bu günün millî bayram olarak kutlanması için Hariciye Vekâleti nce düzenlenen ve hükümet tarafından 8 Şubat 1925 de Meclise sevk edilen bir kanun teklifi hazırlanmıştır. 32 Bu teklif Layiha Encümeni tarafından incelenmiş ve bir mazbata hazırlanarak Meclise sunulmuştur. Layiha Encümeni tarafından hazırlanan bu mazbatanın içeriğinde; bu günün, Türkiye Cumhuriyeti nin önemli bir günü olarak, milletlerarası bir seviyede kutlamalar yapılmak üzere millî bayram olarak kutlamasının gerektiği üzerinde durulmuştur Nisan 1925 te kanun teklifi mecliste görüşülmeye başlanmış ve büyük çoğunlukla kabul edilmiştir. 23 Nisan 1341 de (1925) Resmî Gazete de yayımlanarak yürürlüğe giren 628 sayılı Cumhuriyet in İlânına Müsadif 29 Teşrin-i Evvel Gününün Millî Bayram Adı Hakkında Kanun 34 ile 29 Ekim 1925 ten itibaren bu günün hem içeride hem de dışarıda devlet ve hükümet adına millî merasim yapılarak kutlanmasına karar verilmiştir TBMM Zabıt Ceridesi, C. 3, Devre II, İçtima Senesi 1, s Resmi Gazete, Kanun No.2739, Sayı 3017, s Resmî Gazete, Kanun No: 795, 6 Nisan 1926, S. 341; Düstur, 3. Tertip, Cilt VII, s (Zafer Bayramı Kanûnu: Madde 1-İstiklâl muhârebâtında kesin zafer kazanan 30 Ağustos Başkumandan Muhârebesi günü, Cumhuriyet, Ordu ve Donanması'nın Zafer Bayramı'dır). 27 TBMM Zabıt Ceridesi, C. 24, Devre II, İçtima Senesi 3, s Dursun Ali Akbulut, Samsun un Gazi Günü Ya da 19 Mayıs Bayramı, Atatürk Araştırma Merkezi Dergisi, C. XI, Sayı 33, Ankara, Kasım, 1995,s TBMM Zabıt Ceridesi, C. 26, Devre V, İçtima Senesi 3, s Doğaner, a.g.m., s Günver Güneş-Mehmet Emin Elmacı, Tek Parti Döneminde Aydın da Cumhuriyet Bayramı Kutlamaları, Zeus Kitabevi, İzmir, 2013,s TBMM Zabıt Ceridesi, C. 18, Devre II, İçtima Senesi 2, s TBMM Zabıt Ceridesi, C. 18, Devre II, İçtima Senesi 2, s Düstur, 3. Tertip, Cilt IV, s TBMM Zabıt Ceridesi, C. 18, Devre II İçtima Senesi 2, s

6 98 ERHAN ALPASLAN Toplumsal birlikteliğin sağlanması ve yeni rejimin topluma benimsetilmesi açısından faydalı olan bu günün 10. ve 50. yıldönümlerine ise ayrı bir önem atfedilmiştir. Bu doğrultuda, Cumhuriyet Bayramı nın 10. yıldönümünü kutlama hazırlıklarını yürütme işini, hükümet bizzat üzerine almıştır. Bu konuda, ilk olarak ülke genelinde yapılacak olan kutlamaların düzenli bir şekilde yürütülmesini sağlamak amacıyla bir grup milletvekili tarafından 9 Haziran 1933 tarihinde TBMM Başkanlığı na Cumhuriyetin İlanının 10. Yıl dönümünü Kutlama Kanunu isimli bir kanun teklifi verilmiştir. 36 Bu kanun teklifi kabul edilmiş ve 11 Haziran 1933 de Resmî Gazete de yayımlanarak yürürlüğe girmiştir. Bu kanuna göre, Cumhuriyetin ilanının 10. yıldönümü 3 gün süreyle kutlanacaktı. Üç gün boyunca resmî daireler tatil olacak, özel kuruluşlar için ise Hafta Tatili Kanunu hükümleri uygulanacaktı. 37 Nitekim Cumhuriyet in kuruluşunun 10. yıldönümü olan bu yıldaki kutlamalara büyük önem verilmiş ve çok farklı ve görkemli halk şölenleri düzenlenmiştir. Hazırlıklar çok önceden başlamış, gazete ve özel yayınlar çıkarılmış, şehirler süslenmiş, geçit törenleri yapılmıştır. 10. yıldönümü kutlamalarına verilen önemin göstergelerinden biri de gelecek nesillere bu coşkuyu aktarmak için bir marş bestelenmiş olmasıdır. 38 Bu kutlamalarda cumhuriyetin getirdiği kazanımlar halka daha iyi anlatılmıştır. Daha sonraki yıllarda yapılan kutlamalara ise örnek oluşturmuştur. 39 Atatürk, 10. yıldönümü kutlamalarına bizzat katılmış ve 10. Yıl Nutku olarak bilinen anlamlı bir konuşma yapmıştır. 40 Cumhuriyet in ilk yıllarındaki Cumhuriyet Bayramı kutlamalarında, parçalanan ve yağmalanan bir devletin enkazından genç Türkiye Cumhuriyeti nin kurulduğu, vatanın bağımsızlığı, milletin istiklalinin sağlandığı vurgusu yapılmıştır. Bu anlamda bayram kutlamalarında halka yeni rejimi benimsetmek, anlaşılmasını sağlamak ve rejimin meşruiyetini kabul ettirmek temel amaç olmuştur Yılında Adana da Cumhuriyet Bayramı Kutlamaları Yeni Türk devletinin siyasal rejiminin cumhuriyet olduğu 29 Ekim 1923 te ilan edilmiştir. Cumhuriyetin ilanı, Türk halkı tarafından da büyük kabul görmüştür. Bunun en önemli göstergesi ise 29 Ekim tarihinin 1924 yılından itibaren bayram olarak kutlanması ve kutlamalara karşı halkın gösterdiği yakın ilgidir. 42 Daha önce ifade edildiği üzere, hükümet bu konuda büyük bir hassasiyet göstererek kutlama hazırlıklarını bizzat üstlenmiş bu konuda bir kanun teklifi hazırlayarak Meclis gündemine getirmiştir. Bu kanun daha sonra çıkarılan bir dizi kanun ve kararname ile de güçlendirilmiştir. 43 Cumhuriyet in 10. Yıl Dönümü bayram kutlamaları için, kutlama yüksek komisyonu ilk toplantısında vilayetlerde oluşturulacak komiteler konusunda valilere yazı yazmış, bu konuda mümkün olduğunca süratli davranılması konusunda özen gösterilmesini istemiş ve gereken işbirliğinin temin edilmesi konusunda uyarıda bulunmuştur. Komisyon Başkanı Recep Peker imzası ile valiliklere gönderilen yazıya göre, vilayet, kaza, nahiye ve köylerde kurulacak 36 Mevlüt, Çelebi, Atatürk ve Manisa, Manisa Belediyesi Kültür Yayınları, Manisa, 2007,s.98; Cahide Sınmaz-Sönmez, Cumhuriyetin Onuncu Yıldönümü Kutlamaları ve 26 Ekim 1933 Tarihli Genel Af Yasası, Ankara Üniversitesi Türk İnkılâp Tarihi Enstitüsü Atatürk Yolu Dergisi, Sayı 33-34, Ankara, Mayıs-Kasım 2004, s Doğaner, a.g.m., s.4;mevlüt Çelebi, Manisa da Cumhuriyetin 10. Yılı Kutlamaları, Toplumsal Tarih, Sayı 70, İstanbul, Ekim 1999, s Doğaner, a.g.m., s.5-6;süloş, a.g.m., s Nezahat Demirhan, Türkiye Cumhuriyeti nin Onuncu Yıldönümü Kutlamaları, Atatürk Araştırma Merkezi Dergisi, Sayı. 37, C. XIII, Ankara, 1997, s Erdem Çanak, Adana da Cumhuriyet in Onuncu Yılı Kutlamaları, Atatürk Araştırma Merkezi Dergisi,, C. XIII, Sayı 86, Ankara, 2013, s. 7;Doğaner, a.g.m., s.2-4, Bengül Bolat, Cumhuriyetin İlan Edildiği 29 Ekim Kutlamalarına Toplu Bir Bakış, Altıncı Uluslararası Atatürk Kongresi, Kasım 2007 Ankara, Bildiriler, C. I, ATAM Yayınları, Ankara 2010, s Çanak, a.g.m., s Erdem Çanak, Atatürk ve Adana, Gece Kitaplığı, Ankara 2016, s

7 TEK PARTİ DÖNEMİNDE ADANA DA CUMHURİYET BAYRAMI KUTLAMALARI ( ) 99 komiteler valinin başkanlığı altında olacak, üyeler o yerin en büyük kumandanı veya onun tayin edeceği bir kişi ile Maarif Müdürü, Cumhuriyet Halk Fırkası Reisi ve Belediye Reisinden oluşacaktır. Halkevleri bulunan yerlerde gençliği, bütün halk teşekküllerini, millî cemiyetleri ve kültürü temsil için halkevi idare heyetlerinin seçeceği bir kişi de üye olarak komiteye girecektir. Merkezde vekâletler birer kutlama heyeti kuracaklar ve merkezle taşra doğrudan yazışma yapacaklardır. Komisyon bu kutlulama işine çok önem vermektedir ve yapılacak tertibatın da ona göre yüksek olmasını istemektedir. 44 Cumhuriyetin 10. yılını kutlama hazırlıkları, Türkiye nin dört bir yanında olduğu gibi Adana da da büyük bir sevinç ve heyecanla karşılanmıştır. Yüksek Komisyonun gönderdiği program çerçevesinde hazırlıklara başlayan Adanalılar, Vali Mümtaz Bey in başkanlığında Liva Kumandanı Salih Paşa, Belediye Reisi Turhan Cemal, Cumhuriyet Halk Fırkası Vilayet Reisi Operatör Doktor Yusuf Ziya, Maarif Müdürü Rasim ve Halkevi İdare Heyeti nden Baytar Müdürü Âdil Beylerden oluşan bir komite kurmuşlardı. 45 Çalışmalara başlayan komite, ilk olarak Ankara da yapılacak olan ve Türkiye nin dört bir tarafından gelen sporcuların katılacağı geçit töreninde Adana yı temsil etmek üzere 60 sporcunun seçimini gerçekleştirmiştir. 46 Bunların eğitilmesi için de iki muallim görevlendirilmiştir. Şehir stadyumunda çalışmalarını sürdüren sporcular, öncelikle cumhuriyet ve idman marşlarını öğrenmişlerdir. 47 Çalışmaları görmek için stadyuma gelen Cumhuriyet Halk Fırkası Vilayet Reisi ve Aksaray Mebusu Süreyya Bey, çalışmaları beğendiğini ifade ederek sporcuların heyecanlarını ve millî duygularını tahrik eden bir de konuşma yapmıştır. 48 Toros Spor, İdman Yurdu ve Seyhan Spor kulüplerinden bisikletli, atlet, tenis ve futbolcu olmak üzere 25 er kişi seçilmiştir. 49 Erkek Lisesi Müdürü Salim Bey in nezaretinde Ankara ya gidecek olan sporculara Erkek Lisesi nden 70, Muallim Mektebinden de 50 izcinin iştirak edeceği belirtilmiştir. 50 Ancak Maarif Vekâleti nin isteği üzerine Kız Muallim Mektebi nden de 30 izci katılmıştır. 26 Ekim sabahı yola çıkan izciler, trene binmeden önce şehir merkezinde bir de geçit resmi yapmışlardır. 51 Adana da yapılacak törenlerin ağırlık noktasını ise okulların ve Halkevinin faaliyetleri oluşturmuştur. Bu nedenle törenlere iştirak edecek okullar hazırlıklara hemen başlamışlardır. Maarif Vekâleti de çalışmaların düzenli olarak yürütülebilmesi için 23 Ekim den itibaren ilk ve orta mekteplerde derslerin durdurulmasına karar vermiştir. 52 Ayrıca Halkevi Başkanlığınca yapılan açıklama ve alınan karara göre cumhuriyet kutlamalarına dair broşürler bastırılarak halka dağıtılmıştır. 53 Tüm bu hazırlıkların yanı sıra 10. Yıl Dönümü kutlamalarını özel kılmak isteyen Posta Telgraf ve Telefon İdaresi tarafından inkılâbın muhtelif safhalarını gösteren resimli pullar hazırlanmıştır. 54 Maarif Vekâleti nin direktifleri doğrultusunda öğrencilere yönelik olarak İnkılâbın tarihçesi, millî mücadele tarihi, işgal görmüş yerlerde kurtuluş kahramanlıkları, şehitler ve gaziler konularında her gün üç konferans verilmeye başlanmıştır. 55 Müfettiş Asım Bey in reisliği altında toplanan ilk mektep başmuallimleri de bayram münasebetiyle mektepler tarafından verilecek müsamereler ve açılacak sergilerin esaslarını belirlemişlerdir. 56 Toplantı 44 Doğaner, a.g.m., s Türk Sözü, 26 Temmuz, 1933,s.2; Çanak, a.g.e., s Yeni Adana, 17 Eylül 1933, s Yeni Adana, 5 Ekim 1933, s Yeni Adana, 8 Ekim 1933, s Yeni Adana, 24 Ekim 1933, s Yeni Adana, 26 Ekim 1933, s Türk Sözü, 26 Ekim 1933, s Yeni Adana, 2 Kasım 1933, s BCA, Yeni Adana, 30 Ağustos 1933, s Yeni Adana, 24 Ekim 1933, s Yeni Adana,10 Ekim1933, s. 2.

8 100 ERHAN ALPASLAN sonunda mektepler tarafından verilecek müsamereler tespit edilmiştir. 57 Ayrıca, Halkevinin teşebbüsü ile 14 Ekim den itibaren Namık Kemal Mektebi (İlkokul) salonunda fırka bandosu tarafından öğrencilere 10. Yıl Marşı öğretilmeye başlanmıştır. Öğrencilerin yanı sıra vatandaşların da marşı öğrenmesi için çaba gösterilmiştir. Bu doğrultuda, mekteplerin musiki muallimlerine Erkek Lisesi nde her gün akşam kurs verdirilirken bir taraftan da kolordu civarındaki belediyeye ait arsada bando eşliğinde vatandaşların katılımıyla çalışmalar yaptırılmıştır. 58 Cumhuriyet in 10. Yıl Dönümünün benzersiz bir şekilde kutlanması için gerçekleştirileceği duyurulan uygulamalardan birisi de halk kürsülerinin kurulmasıdır. Adana da bu maksatla Hükümet Konağı ve Belediye Binası önü, Sebze Pazarı ve Eski İstasyon Meydanı, Kolordu Karargâh Binası önünde olmak üzere beş tane kürsü kurulmuştur. 59 Kutlamalar çerçevesinde şehrin süslenmesine de özel bir önem verilmiştir. Bu doğrultuda, şehrin muhtelif yerlerinde taklar kurulmuştur. Bu takların yapımına nezaret etmek üzere vilayet kutlama komitesi tarafından su işleri idaresi mühendislerinden Behçet Bey in reisliğinde mühendis ve fen memurlarından meydana gelen bir komisyon oluşturulmuştur. 60 Bayram münasebetiyle şehirdeki kamu kurumları ile özel kuruluşların da katkısıyla 37 adet tak yaptırılmıştır. 61 Yüksek Komitenin talimatı doğrultusunda, Adana da bulunan binalar da bayraklarla donatılarak aydınlatılmıştır. 62 Bayraklarla süslenen şehir, elektrikli ampullerle de aydınlatılmak suretiyle adeta bayram yerine dönmüştür. Bayram müddetince şehirler gibi köyler de bayraklarla süslenmiştir. Hatta Cumhuriyet Halk Partisi Genel Merkezince büyük köylere birer bayrak hediye edileceği belirtilmiştir. Parti tarafından vatandaşların yakalarına takması için tane Halk Patisi bayrağını gösteren rozet gönderilmiştir. 63 Cumhuriyet Halk Partisi bayram münasebetiyle bir de balo tertiplemeye karar vermiştir. 64 Şehirdeki kamu kurumları ile özel kuruluşların katılımıyla bayram kutlama hazırlıkları büyük itina ile yerine getirilmiştir. 29 Ekim sabahı bayram kutlamaları belirlenen program çerçevesinde icra edilmiştir. 65 Bayram sabahı Adanalılar, törenlerin yapılacağı alanda toplanmıştır. Kutlama törenleri saat da İstiklâl Marşı nın söylenmesi ile başlamıştır. Daha sonra Vali Bey ile Fırka Kumandanı Salih Paşa, halkın ve mekteplilerin bayramını kutlamışlardır. Bunu tören alanına toplanan herkesin hep bir ağızdan 10. Yıl Marşı nı söylemesi takip etmiştir. Marşın bitmesinden sonra Ankara ya gönderilecek toprağın Cumhuriyet Meydanından alınma merasimi yapılmıştır. Toprak alma merasimini müteakiben Fırka Reisi Süreyya Bey kürsüye çıkarak bir konuşma yapmıştır. Süreyya Bey in heyecan dolu nutku dinleyiciler tarafından alkışlarla defalarca kesilmiştir. Daha sonra kürsüye çıkan Burkan Sadık Bey ise 29 Ekim ve toprak alınmasına dair bir şiir okumuştur. Bunları müteakiben de geçit resmi başlamıştır. Geçit resminin saat de tamamlanması ile Cumhuriyet Meydanındaki merasim sona ermiştir. Bunun üzerine burada toplanan halk, 10. Yıl Marşı nı söyleyerek şehirde bir tur attıktan sonra dağılmıştır Yeni Adana, 12 Ekim 1933, s Yeni Adana, 15 Ekim 1933, s Yeni Adana, 10 Ekim 1933, s Türk Sözü, 11 Ekim 1933, s Türk Sözü, 8 Ekim 1933, s BCA, Yeni Adana, 24 Eylül 1933, s Yeni Adana, 12 Ekim 1933, s Çanak, a.g.m., s Yeni Adana, 30 Ekim 1933, s. 1-2.

9 TEK PARTİ DÖNEMİNDE ADANA DA CUMHURİYET BAYRAMI KUTLAMALARI ( ) 101 Bayramın birinci günü gece yarısına kadar ayakta duran şehir halkı, ikinci gün de aynı heyecan içinde bayram yapmıştır. Aynı gün içerisinde de bazı hizmet binalarının açılışı yapılmış, okullarda müsamereler tertip edilmiş, sergiler açılmış, şehir stadyumunda sportif etkinlikler gerçekleştirilmiştir. 67 Akşam ise saat de kutlama komisyonu tarafından Cumhuriyet Halk Partisi binasında bir balo verilmiştir 68. Bayramın üçüncü günü ise Halkevi Temsil Komitesi tarafından İstiklâl ve Mahkemei Şeriye isimli piyesler sahnelenmiştir. 69 Adana da Cumhuriyet in 10. yılı kutlamaları halkla birlikte şehirde bulunan bütün kamu kurumları ile özel kuruluşların da, bu kutlamalara destek vermesiyle, büyük bir coşku içerisinde kutlanmıştır yılı Adana da Cumhuriyet Bayramı Kutlamaları Cumhuriyet in ilanının 11. Yıl Dönümü kutlamaları için Cumhuriyet hükümeti adına Valilikte yapılacak resmî kabul programı hazırlanmış ve bu program bütün kamu kurum ve kuruluşlarına tebliğ edilmiştir. Kutlama programında Vekiller Heyeti nin talimatnamesine göre belirlenen protokol sırasına uyularak tüm resmî kurum ve kuruluşlar ve temsilcilerin kutlamalara katılımı, görev ve sorumlulukları belirtilmiştir. Buna göre; vilayette bulunan Mebuslar, Jandarma heyeti, Mülkiye müfettişleri, Adliye teşkilatı reisleri, Tapu ve Evkaf müdürleri, İnhisar başmüdür ve müdürleri, Dâhiliye dairesi reisleri, mektep müdür ve muallimleri, Ticaret ziraat odaları ve çeşitli cemiyetler spor teşkilatı heyeti yer almıştır yılı resmî kutlama programına göre; Polis ve bir kıt a Jandarma tarafından selam resmi yapılacak ve bu sırada muzika çalacaktır. Merasimde giyilecek elbise talimatına göre teşrifata katılacak mülkiye memurlarının reisleri frak ve siyah yelek giyecekler, beyaz boyun bağı takacaklardır. Merasim de başlayacak arası Vali, mülkiye memurları reisleri fırka kumandanlığına iade-i ziyaret yapılacaktır. 70 Ayrıca Vilayette yapılacak resmî törenin dışında bir kutlama programı da hazırlanmıştır. 71 Bu programlar yerel gazetede de yayınlanmıştır. 72 Buna göre yapılacak hazırlıklardan bazıları şu şekildeydi; Bayram gününde ve gecesinde şehirde bütün resmî daireler CHP ve Vilayet merkez nahiyesi ve Mahalle ocakları, Halkevi binası, mektepler, ticarethaneler, cadde ve meydanlar spor kulüpleri bayraklar, yeşillikler, kırmızı beyaz kurdelelerle süslenecek, fenerler ile ışıklandırılacaktır. Valilikte bayram günü yapılacak ziyaretler de başlayıp da bitirilecektir. Merasim istasyona giden caddenin sonundaki çayırlıkta yapılacaktır. 29 Teşrinievvel(Ekim) 1934 sabahı saat da, Ordu harp malulü kahramanları, üniformalı ihtiyat zabitleri, izciler mektepliler, çiftçiler, köylüler, zabıta kuvvetleri ve vatandaşlar flamalarla belirlenen yerlerde duracaklardır. 73 Merasim sabah saat da başlayacak, Vali ve en üst Askeri Komutan ile beraber belirtilen yerde yerini alacaktır. Bayrama katılan tüm kesimlerin (mektepler, sporcular ve bütün vatandaşlar) önlerinden geçilerek bayramları kutlanacak ve daha sonra müzika tarafından İstiklal Marşı çalınacak, bunu müteakiben Cumhuriyetin 10. Yıl Marşı bütün vatandaşların iştiraki ile hep bir ağızdan söylenecektir. Cumhuriyet marşı söylendikten sonra resmigeçit yapılacaktır. Aynı gün saat de Erkek Lisesi müsamere salonunda lise ve muallim mektepleri talebelerinin katılımıyla müsamereler yapılacak, saat da da İlk mektepler adına Gazi Paşa Mektebi nde müsamereler verilecektir. 74 Merasime katılan tüm gruplar (Ordu kıtaatı harp malulü kahramanları, ihtiyat zabitleri, millî cemiyetler, müessese ve esnaf cemiyetleri ve yurttaşlar) şehrin Hükümet, Kuruköprü ve Belediye meydanlarında CHP ne kayıt yaptıran gençler, konferans ve konuşma yapacaklardır. Akşam saat dan itibaren CHP in binası önünde toplanılacak, Ordu kıtaatı, mektepliler, halk 67 Yeni Adana, 31 Ekim 1933, s Yeni Adana, 31 Ekim 1933, s Yeni Adana, 1 Kasım 1933, s Türk Sözü gazetesi, 11ekim 1934, s BCA, Türk Sözü, 29 Ekim(Birinci Teşrin) 1934, s BCA BCA,

10 102 ERHAN ALPASLAN teşekkülleri tarafından tertip olunan fener alayı müzika(bando) ve davullar eşliğinde şehri bir baştan diğerine dolaşacaktır. 29 Teşrinievvel (Ekim) 1934 günü akşam saat de CHP binasında Seyhan Valisi Tevfik Hadi Beyefendinin himayelerinde CHP tarafından bir balo verilecektir. Cumhuriyet balosuna Vali, Kumandan, Konsolos beyefendiler, Belediye Reisi, Paerti ve Halkevi Reisleri ve şehir içinde bulunan güzide zevat ve aileler katılmıştır. Türk Sözü gazetesi ve Yeni Adana gazetesi günün anlamına uygun olarak yazılar yazmışlardır. 75 Bu hazırlıklar çerçevesinde Cumhuriyet Bayramı kutlamaları büyük bir coşku içerisinde icra edilmiştir. Bu konuda CHP Seyhan Vilayet Heyeti Reisi ve CHP Adana Halkevi Reisi nin Cumhuriyet Halk Partisi Umumi Kâtipliğine gönderdikleri raporlarda, Cumhuriyet Bayramı kutlamaları ile ilgili açıklayıcı bilgiler sunmuşlardır. CHP Seyhan Vilayet Heyeti Reisi Cumhuriyet Bayramı ile ilgili tarihli raporunda; Cumhuriyet Bayramı nın 11.Yıl Dönümünün bir önceki yılda olduğu gibi canlı, hareketli, sesli, renkli ve ışıklı olarak şehir halkının büyük teveccühü ve katılımı ile kutlandığını belirtmiştir. Şehirde bayram kutlamaları için muazzam ve mücessem 15 tak kurulmuştur. Yirmi altı çeşit vecizeyi ihtiva eden birçok döviz hazırlanmıştır. 76 Onbeş bin haneden oluşan Adana da ışıklanmamış ev, bina kalmamıştı. Her yer bayraklarla, yeşilliklerle donatılmıştı. Adanalılar iki gün boyunda bu bayramı büyük bir şenlik havası içerisinde kutladılar. Cumhuriyet Halk Fırkası tarafından kurulan 3 kürsüde 26 hatip derin ve manalı sözlerle cumhuriyetin ve inkılâbın feyizlerini ve Türk milletinin ileri gidiş hamlelerini anlatırken aynı zamanda bunu gerçekleştiren büyük önderin şahsiyetini izah ettiler. CHP Seyhan Vilayet Heyeti Reisi raporunda Cumhuriyet meydanında binden fazla kadın erkek bulunuyordu. Bunlar kutlama talimatına göre hareket ettiler herkes tanzimkar ve temkinli bir vefakâr içinde İstiklal Marşını dinlemesini müteakip bütün bu vatandaşların bir ağızdan ve gönülden Cumhuriyet marşını söylemeleri Çukurova nın gök kubbesini çın çın çınlattı sözleri ile bayram coşkusunu ortaya koymuştur. 77 CHP Adana Halkevi Reisi de tarihli raporunda; Bayram kutlamalarının hazırlanan programa uygun olarak kutlandığını Halkevi olarak Memleketin muhtelif yerlerinde hazırlanan Halk kürsülerinde Halkevine mensup otuz altı hatip çok kuvvetli hitabelerle Cumhuriyetin feyizlerini ve yüksek eserlerini halka anlatmışlarını ayrıca Halkevi binasında bir balo tertip edildiğini belirtmiştir. Yine Halkevi Reisi, Bütün Adana Cumhuriyet ile birlikte kendilerine bu parlak günleri yaşatan yüce Gazisine minnet ve şükran hisleriyle dolu olduğunu sanki halkın her gün bu büyük günü yaşamak istediğini ve ondan ayrılmayı arzu etmediğini ifade etmiştir. 78 Şehir merkezinin dışında civar kasaba ve köylerde de bayram kutlamaları yapılmıştır. Nitekim Kozan kazası CHF Reisinin tarihinde Ankara ya gönderdiği bir yazı da Kaza ve köylerimizde büyük bayramın tam talimatnameye uygun olarak yapıldığını belirtirken Feke kazası CHP Reisi de Feke de Cumhuriyet Bayramı kutlamaları ile ilgili tarihinde bir rapor göndermiştir. 79 Feke kazası CHP Reisi, Feke kazasındaki Cumhuriyet Bayramı nda Cumhuriyete gidilen yolda Atatürk ün Gençliğe Hitabesinden esinlenerek hazırlanmış bir konuşma yapmış ve bir de şiir okumuştur. 80 Raporda; Cumhuriyet Bayramı nın gelen talimat ve emirler doğrultusunda ve kazadaki mülki ve askeri temsilcilerin iştiraki ve kasaba halkının katılımı ile gerçekleştiği belirtilmiştir. Raporda yer alan; şenlikler yapılarak, fener alayları 75 BCA, ; Adana vilayetinin adı, 20 Mayıs 1933 tarih ve 2197 sayılı kanunla merkezi Adana olmak üzere Seyhan olarak değiştirilmiştir. Ancak 25 Ocak 1956 tarih ve 6644 sayılı kanunla vilayete tekrar Adana adı verilmiştir. Erdem Çanak-Ahmet Yeşil, Atatürk Döneminde Adana (Seyhan) Vilayetinin Demografik Yapısı, Tarihin Peşinde, Uluslararası Tarih ve Sosyal Araştırmalar Dergisi, Sayı 14 (2015), s BCA, BCA, BCA, BCA, BCA,

11 TEK PARTİ DÖNEMİNDE ADANA DA CUMHURİYET BAYRAMI KUTLAMALARI ( ) 103 düzenlenmiş, havayi fişekler ve gök gürültüleri bütün kasabayı aydınlatarak hep ruhlara yenilik zevk ve şevki verirken yaşa Cumhuriyet sedaları dört tarafı inletiyordu ifadeleri de kasaba halkının bayram sevincini ortaya koymuştur yılı Adana da Cumhuriyet Bayramı Kutlamaları Cumhuriyet in 12. Yıl Dönümü bayramının Adana da nasıl kutlanacağı, Adana İlbayı nın (Vali) başkanlığında toplanan kutlama komitesi tarafından belirlenmiştir. Kutlama programına göre; 29 Ekim Salı günü Türkiye Cumhuriyeti adına Vali (İlbay) tarafından Hükümet Binasında saat den a kadar kabul töreni yapılacaktır 81. Resmî daireler, kurumlar (Cumhuriyet Halk Partisi binaları, Halkevi, spor kulüpleri, bütün okullar), evler ve dükkânlar bayraklarla, çiçeklerle, lambalarla, caddeler taklarla, afişlerle süslenecek, şehrin uygun ve kalabalık caddelerine vecizeler konacaktı. Kuruköprü, Belediye ve Yeni parti kurağı, Taşköprü alanlarında üç kürsü kurulmuş, halk kürsülerinde konuşma yapmak üzere, önceden adını yazdıranlara bayramın ikinci günü söz hakkı verilmiştir. 82 Cumhuriyet Bayramı kutlamaları ile ilgili kutlama töreni programı, hükümet adına yapılacak kabul töreni programı, Atatürk Heykelinin Açma Programı ve köylerde Cumhuriyet Bayramı kutlama programları kentin en önemli gazetelerinden biri olan Türk Sözü nde yer almıştır. Buna göre; kentin tüm mülki ve askeri makam temsilcileri, merasimde hazır bulunacaktır. Ayrıca çeşitli dernek ve cemiyetler kutlamalarda yer alacaktır. Şehirde bulunan Konsoloslar da bayram kutlamalarına katılabileceklerdir. Atatürk Heykelinin açılış töreni de hazırlanan açılış programına uygun olarak 30 Ekim günü saat da yapılacaktır. Başta Adana şehir merkezi olmak üzere ilçe ve köylerde de bayram kutlamaları belirlenen talimatlar doğrultusunda yapılacaktır. 83 Köylerde Cumhuriyet Bayramı kutlamaları yine 28 Ekim de başlayacak 30 Ekim de sona erecektir. Bu kutlamalarda köy meydanı bayraklarla donatılacak, Parti, ocak binaları ve okul binaları süslenecektir. Saat de davullar çalınarak bayramın başladığı ilan edilecek, akşamları köy meydanında ateşler yakılacak, köy odaları ve okullar fenerlerle ışıklandırılacaktır. Bayram günlerinde köylerde güreşler, cirit ve millî oyunlar vb. şenlikler yapılacaktır. 29 Ekim Salı günü köylerde köy muallimleri tarafından Cumhuriyetin ilanı, millet ve memleket açısından anlam ve önemi hakkında köylülere konferanslar verilecektir. Bu etkinlikler 30 Ekim akşamına kadar devam edecektir. Şehirdeki 29 Ekim bayram geçit töreni ile 30 Ekim günü yapılacak Atatürk heykelinin açılış merasimine katılmalarını sağlamak için köylere haber verilmiştir. 84 Cumhuriyet Bayramı kutlamaları ile ilgili olarak CHP Seyhan Teşkilatı İl Yönetim Kurulu Başkanı CHP Genel Sekreterliği ne tarihinde gönderdiği raporda da Cumhuriyetin 12. yılında bayramın Adana da nasıl kutlanacağı ile ilgili bilgileri sunmuştur. 85 Adana da 12. Yıl Dönümü kutlamaları hazırlanan bu programlara uygun olarak hem şehir merkezi ve hem de ilçe ve köylerde kutlanmıştır. Bu kutlamalar ile ilgili olarak CHF Seyhan Teşkilatı İl Yönetim Kurul Başkanı CHP Genel Sekreterliği ne 2 Kasım 1935 de gönderdiği başka bir raporda, daha önceki raporda bildirilen kutlama programının tamamı ile uygulandığı Cumhuriyetin her geçen gün daha coşku ve sevgi ile kutlandığı, 12. yıldönümü kutlamalarında hava şartlarının kötü oluşu ve çok yağışlı olmasına rağmen yine de katılımın coşkulu olduğu belirtilmiştir Yılı Adana da Cumhuriyet Bayramı Kutlamaları 81 BCA, BCA, BCA, BCA, BCA, BCA,

12 104 ERHAN ALPASLAN Bayram kutlamaları kapsamında CHP Seyhan İl Yönetim Kurulu Başkanlığı nın tarihinde CHP Genel Sekreterliği ne bayram kutlamaları ile ilgili bir rapor göndermiştir. Buna göre Cumhuriyetin 13.Yıl Dönümü için genel merkezden gelen programa uygun olarak öncelikle Adana da Kutlama Komisyonu tertip edilmiştir. Bu program kapsamında Cumhuriyetin 13. Yıl Dönümü bayramının geçen yıllardan daha da ihtişamlı, canlı, ilgi ve heyecan içinde büyük bir çoşku ve sevinçle kutlandığı belirtilmiştir. Resmî daireler, Parti kurakları, Halkevleri, bütün ulusal kurumlar, okullar, fabrikalar bankalar, minareler, evler, çarşılar, sokaklar, yeşillikler ve ışıklarla süslenmiştir. Şehrin ana yollarına ve halkın kalabalık halde gelip geçtiği yerlere Cumhuriyetin üstünlüğünü, devrimin önemini, bağımsızlığın değerini anlatan kısa söz levhası asılmış, şehrin münasip yerlerine 11 büyük tak kurulmuştur. Bayram 28 Ekim pazartesi günü saat de Saat Kulesi ndeki vakit düdüğünün çalmasıyla başlayacaktır. Bayramın başlamasını bildirecek olan bu işaretle beraber bütün fabrika düdükleri ve şehirdeki otomobil ve kamyon kornaları beş dakika çalacaktır. Bayramın başlangıcını şehrin her tarafına yaymak üzere davullar çalacaktır. Kuruköprü, Belediye ve yeni parti kurağı, Taşköprü alanlarında üç kürsü kurulacaktır. Bayramın başlaması ile birlikte halk kürsülerinde konuşmalar yapılmıştır. Bu etkinlik üç gün boyunca devam etmiş bu konuşmalarda Türk devriminin, cumhuriyetin, mana ve önemi üzerinde durulmuş, vatandaşlar tarafından büyük bir ilgiyle dinlenmiştir. 87 Adana Halkevi de bayram kutlamalarında bir takım etkinlikler düzenlemiştir. Halkevi salon ve bahçesinde Halkevi bandosu ve müzik kolu tarafından konserler verilmiş, Halkevi mensupları tarafından halkın katıldığı toplantılarda söylevler ve şiirler okunmuştur. Stadyumda sporcu gençler tarafından maçlar yapılmış, akşam ise birçok okulda halka gösteriler verilmiştir. 29 Ekim günü Türk Spor kurumunun Partiye bağlılığının Genyönkurulca (Genel Yönetim Kurulu) kabulü ve Genbaşkurca (Genel başkan) tasdik töreni, bayram merasiminden önce parti binasında, spor kulüpleri mensupları, İlyönkurul (İl Yönetim Kurulu) ve Halkevi Yönetim Kurulu Üyeleri, Belediye Başkanı ve birçok Partililer topluluğu ile derin bir samimiyet, yürekten gelen bir sevgi ve bağlılık duygusu içinde yapılmış ve karşılıklı söylevler verilmiştir. Bu törende sporcu gençler Atatürk e ve CHP ye bağlı kalacaklarına dair hep bir ağızdan bağlılık andı içmişlerdir. Sporcu gençlerin tebliğ töreni biter bitmez partililer, halkevliler, sporcular ile birlikte vilayet makamında yapılacak kabul törenine gidilmiştir. Daha sonra merkeze bağlı ocak mensuplarının ellerinde millî ve parti bayrakları dalgalanmakta ve her ocağın kendi adının yazılı bayraklarıyla partililer, resmî kurumlar, okullular, atlı ve yaya binlerce köylü ve bütün şehir halkı ellerinde bayraklar ile düzgün bir şekilde törene katılmışlar ve oldukça coşkulu bir tören gerçekleşmiştir. Yaklaşık kırk bin vatandaş bu bayramda da Cumhuriyetin verdiği büyük inan ve güvenle kabarık bulunan çözülmez bir bağlılık gösterisi içinde geçit töreninde yer almışlardır 88. Aynı gün öğleden sonra Adana da önceden hazırlanan ehli hayvan sergisi törenle açılmıştır. Akşam Askeri kıt alar, okullar, Halk kuramları, sporcular ve halkın da katılımıyla yapılan fener alayı alkış tufanları arasında şehri baştanbaşa dolaşmış ve yüksek heyecan uyandırmıştır. 29 Ekim akşamı CHP tarafından bayramın yüksek onuruna Adana da yeni yapılan İsmet İnönü Enstitüsü nde halka açık balo verilmiş ve sabaha kadar eğlenilmiştir. Bu akşam okullarda gösteriler düzenlenmiş şenlik fişekleri ulusal oyunlar düzenlenmiştir. Bayramın ertesi günü akşama kadar stadyumda maçlar yapılmış akşam ise erkek öğretmen okulu halka gösteri vermiştir Yılı Adana da Cumhuriyet Bayramı Kutlamaları 87 BCA, BCA, BCA,

13 TEK PARTİ DÖNEMİNDE ADANA DA CUMHURİYET BAYRAMI KUTLAMALARI ( ) 105 Cumhuriyet in ilanının 14.Yıl Dönümü bayram kutlamaları kanun gereği 28 Ekim Perşembe günü öğleden sonra başlamış ve 30 Ekim Cumartesi akşama kadar sürmüştür. Daha önceki uygulamada olduğu gibi 28 Ekim Perşembe günü saat de Saat Kulesi ndeki vakit düdüğünün çalmasıyla bayramın başladığı bildirilmiştir. Böylece bütün fabrika düdükleri ve şehirdeki otomobil ve kamyon kornaları beş dakika çalacaktır. Diğer yandan şehrin her tarafında davullar çalınarak bayramın başladığı duyurulmuş olacaktır. Bayram kutlamaları öncesinde resmî daireler (Cumhuriyet Halk Partisi binaları, Halkevi, spor kulüpleri, okullar, bankalar) fabrikalar, ticarethaneler, evler ve dükkânlar bayraklarla, çiçeklerle süslenecek, caddelere taklar kurulacak, bayraklar asılacak ve elektriklerle ışıklandırılacaktı. Cadde üzerinde halkın görebileceği yerlere Cumhuriyetin, devrimlerin kazanımlarını, üstünlüğünü, devrimin önemini, bağımsızlık temasını işleyen dövizler asılmış ve ana cadde üzerine iki tane büyük tak kurulmuştur. Cumhuriyetin anlamını belirten çeşitli yazılar ve göz kamaştıran ışıklar ile caddeler süslenmiştir. 90 Adana sokaklarına asılmak üzere belirlenen bazı sözler ve asılacak yerler şu şekildedir; Türk genci Atatürk Cumhuriyeti sana emanet etti; Asfalt Cadde Atatürk Parkı önüne, Öz tarihimizi öz dilimizi Cumhuriyet öğretti; Fahri Uğurlu evi civarı, Türk devrimi asrı yıla sığdırdı; Yağ Cami civarı münasip bir yere, Türküm ne mutlu bana; Yeni Otel önü, En büyük kuvvet ulusal birliktir; Taşköprü üzeri münasip bir yer, Denk bütçe düzgün ödeme işte Cumhuriyet Maliyesi; Abidin Paşa Caddesi Ziraat Bankası yakını. 91 Belediye önü, Kuruköprü ve Taşköprü meydanlarında CHP tarafından kurulacak halk kürsülerinde adlarını önceden Parti Başkanlığına veya kürsü komisyonuna bildirmiş olan kişiler tarafından konferanslar verilecektir. Bayram günlerine mahsus olmak üzere halk kürsülerinde söz alan 94 kişi konuşma yapmıştır. 92 Saat de halkevi spor kolunun ciritçileri tarafından Demir köprü civarında cirit oyunları icra edilecektir. 28 Ekim Perşembe günü saat da Vilâyet, parti ve Belediye ve diğer kurumlar adına Atatürk Parkına çelenkler konulacaktır. Bu çelenkler CHP binasından izciler eliyle ve askerî bando eşliğinde Asfalt Caddeyi takiben Atatürk Parkına götürülecektir. İstiklâl Marşı nı müteakip çelenkler abideye konulacak ve Cumhuriyet Marşı ile merasimin ilk bölümü son bulacaktır. Halkevi Spor Komitesi tarafından perşembe öğleden sonra Cumhuriyet Bayramı şerefine cirit oyunları oynanacaktır 93. Bayramın birinci ve ikinci akşamında saat da Belediye önünde ve Halkevinde havaî fişekler atılacak ve mehtap şenlikleri yapılacaktır. Bayramın ikinci günü akşamı saat de Halkevinde bayramla ilgili ve müzikli konferanslar tertip edilmiştir. Bu programda öğretmen Mürşide Akyol, Cumhuriyet ve öğretmen Selami Akal, Cumhuriyetin kısa bir tarihçesi konulu bir konuşma yapmışlardır. Kız Lisesi nden Melahat ve Erkek Lisesi nden Mahmut, Erkek Öğretmen Okulu ndan Ferhat ve Ortaokul dan bir öğrenci tarafından şiirler okunmuştur 94. Bu müzikli konferanslar CHP ne, Belediye önüne, Kuru köprü ve Atatürk Parkına konulacak hoparlörle yayılacaktır. Aynı gece saat de Gazi ve Namık Kemal ilkokullarında ve Erkek Öğretmen Okulu nda halka müsamereler verilmiştir. 90 BCA, BCA, BCA, BCA, BCA,

14 106 ERHAN ALPASLAN 29 Ekim cuma günü Türkiye Cumhuriyeti adına Vali tarafından Hükümet Konağında saat dan a kadar kabul töreni yapılacaktır. 95 Kabul töreni programı ayrıca bildirilecektir. Cumhuriyet Bayramı Kutlama Programları kentin en önemli gazetelerinden biri olan Türk Sözü nde yer almıştır. Kabul töreninden sonra Vali, en üst Askeri Komutanı ile birlikte geçit töreni yerine gidecektir. Geçit töreni, tütün fabrikası civarındaki yeni koşu yerinde yapılacaktır. Geçit törenine katılacak olan askeri kıt alar, okullar, kurumlar vb. flamalarla belirlenen yerlerde duracaklardır 96. Saat 10,30 da Vali ve Komutan tören alanında yer almış olanların önünden geçerek her gurubun karşısında durup bayramlarını kutlayacaklardır. Bundan sonra müzika (bando) İstiklâl Marşı nı ve Cumhuriyet in 10. Yıl Dönümü Marşı nı çalacak ve marşlar hep bir ağızdan söylenecektir. Marşların söylenmesini müteakip geçit töreni başlayacaktır. Geçit törenine katılacak resmî kurumlara mensup kişiler resmî üniformalarını giyeceklerdir. Vatandaşların da bu büyük bayram gününde en yeni ve en temiz elbiselerini giymeleri istenmiştir. 29 Ekim günü saat de bayram onuruna 21 pare top atılmıştır. Aynı gün akşam saat de Askeri kıtalar, okullar, halk kurumlan, sporcular ve halk tarafından fener alayı yapılacaktır. Bu alay Halkevi ve Hükümet Konağı arasındaki caddede toplanarak önde bando olduğu halde şehrin ana caddelerini dolaşacaktır. Alayın gidiş ve idaresini fener alayı komutanlığına tayin edilen istihkâm tabur komutanı idare edecektir. Saat de vilâyet tarafından İsmet İnönü Kız Enstitüsü nde bir balo verilecektir. 30 Ekim saat de sporcular tarafından şehir içerisinde bir gösteri gezisi yapılacak ve saat te stadyumda spor şenlikleri yapılacaktır. Cumhuriyet Bayramı nın başlamasından itibaren sonuna kadar bayram yeri çocuklar için açık bulundurulacaktır 97. CHF Seyhan Teşkilatı İl Yönetim Kurulu Başkanı ve Seyhan Valisi tarafından CHP Genel Sekreterliği ne tarihinde bayram kutlamaları ile ilgili bir rapor gönderilmiştir. Bu raporda; Her gününü taze bir neşe ve her yılını daha geniş ve sürekli refah ve saadetler içinde yaşayarak idrak ettiğimiz Cumhuriyetimizin 14. Yıl Dönümü bayramı ilimizde, bu yıl geçen yıllardan daha üstün varlık, canlılık, heyecan, hareket ve büyük tezahürat arasında karşılanmıştır. ifadesi ile Adana da Cumhuriyet Bayramına halkın büyük bir teveccüh göstermek suretiyle Cumhuriyet idaresine olan bağlılığını bir kez daha teyit etmiş olmaktadır 98. Şehir merkezinde resmî ve özel teşekküller başta olmak üzere CHP Parti teşkilatları ve Halkevlerinin bayram kutlamalarına yaptığı katkılar aynı zamanda halkın kutlamalara büyük bir coşku ve heyecanla katılmış olması, Cumhuriyet çınarının gün geçtikçe serpilmeye başladığının da bir göstergesi olmuştur. Ayrıca bu bayram etkinliklerinin ilçe ve köylere kadar yayılması, kimi zaman köyde yapılacak kutlama programlarına Halkevi, partili ve Belediye üyelerinin de katılmış olması halkta ve köylüde derin intibalar bırakmış, köylüler büyük bayramın mana ve önemini daha iyi anlamışlardır Yılı Adana da Cumhuriyet Bayramı Kutlamaları Cumhuriyet Bayramı nın 15. Yıl Dönümü kutlamalarını yapmak üzere ilk iş olarak Vilâyet Kutlama Komisyonu teşkil edilerek toplantılar yapılmış ve yardımcı komiteler kurularak yapılacak işler sıraya konulmak suretiyle hazırlıklara girişilmiştir. Bu konuda yapılacak faaliyetlerle ilgili CHP Seyhan Teşkilatı İl Yönetim Kurulu Başkanı ve Seyhan Valisi tarafından CHP Genel Sekreterliği ne tarihinde bir rapor sunulmuştur. 99 Adana da Cumhuriyet Bayramı nın 15. Yıl Dönümü Kutlama Töreni ve Şenlikleri Programı bir önceki yıldaki programa benzer şekilde hazırlanmış ve Yeni Adana gazetesinde yayınlanmıştır. Bu programa uygun 95 BCA, BCA, BCA, BCA, BCA,

15 TEK PARTİ DÖNEMİNDE ADANA DA CUMHURİYET BAYRAMI KUTLAMALARI ( ) 107 olarak bayram kutlamaları gerçekleştirilmiştir. Bu konuda CHP Seyhan Teşkilatı İl Yönetim Kurulu Başkanı ve Seyhan Valisi tarafından CHP Genel Sekreterliği ne tarihinde bir rapor bir rapor daha gönderilmiştir. Bu rapora göre; Cumhuriyet rejiminin her geçen yıl daha da güçlendiği, halkın bu rejime olan inancının daha da arttığı, insanların mesut ve müreffeh bir hayat sürdüğü, halkın bu sıcak ve samimi duygular içerisinde birlik ve beraberlik ruhunu taşıdığı, devletin zamanla büyük bir kalkınma hamlesi başlattığı ve her gün yeni ve birbirinden üstün sayısız eserler ortaya koymaya başladığı ifade edilmiştir. Bu itibarla Cumhuriyetin 15. Yıl Dönümü bayramının parti merkez teşkilatının gönderdiği emir ve direktifler doğrultusunda yapılan hazırlıklar ve muntazam programlarla geçen yıllardan daha heyecanlı ve halkın büyük katılımıyla kutlanmıştır 100. Bayram hazırlıkları kapsamında Parti ve halkevleri binaları, resmî ve hususî daireler, okullar, bankalar, fabrikalar, çarşı, sokak ve caddelerle evlerde dahil olmak üzere şehir baştan başa bayraklarla ve yeşilliklerle ve geceleri sabahlara kadar devam eden renkli ve bol ışıklarla süslenerek bayramın büyük manasını anlatacak ve yurttaşların zevk ve heyecanlarını artıracak tertibatla Cumhuriyetin üstünlüğü belirtilmiştir 101. Hazırlanan 30 vecize şehirdeki caddelere, halkın görebileceği en uygun yerlere asılmıştır. Caddelere asılan vecizelerden bazıları şunlardır: Ne Mutlu Türküm Diyene. Türk inkılâbı Türkündür. Büyük millet, büyük insan yetiştirendir. Vatan borcu çalışma ile ödenir. Türk ordusu düşmana düşman, sulha dosttur. Tembel adam, iyi vatandaş değildir. Her fabrika bir kaladır. Cumhuriyet Halk Partisi, halkın partisidir. 15 yıldan bin beş yüzüncü yılımızı görüyoruz. Türk vatanı bölünmez bir bütündür. Tarihle yaşıtız, en genç milletiz. Türk kadını, en büyük inkılâpçıyı sen doğurdun. 102 Ayrıca kartonlar üzerine bastırılan 200 tane levha da şehir merkezinde ve umumi binaların girişlerine, büyük mağazalara, eczanelere asılmak suretiyle Cumhuriyet in 15. Yıl Dönümünde şimdiye kadar yapılan ve başarılan işlerin ana hatları yurttaşlara gösterilmiştir. Bu suretle de Cumhuriyet in gelişimi anlatılarak büyük bayramın zevk ve heyecanla kutlanması temin edilmiştir. Daha önceki yıllarda kurulanlardan farklı olarak şehrin en münasip yerlerine l6 tane büyük tak kurulmuştur. Bayraklarla ve bol elektrik tesisatı ile süslenmiş bulunan bu taklar, güzel görüntüsü ile geceleri çeşitli renklerden oluşan ışıkları ile bayram kutlamalarına ayrı bir çanlılık getirmiştir. Şehrin 3 yerinde kurulmuş olan halk kürsüsünde 91 hatip Cumhuriyetin başarılarından, yurda ve ulusa kazandırmış olduğu değerler üzerinde durarak yurttaşları aydınlatmışlardır. Bayram için hazırlanan duvar levhaları bayramın başlaması ile birlikte belirlenen yerlere astırılmıştır. Vilâyet adına (Seyhan) ismi ile çıkarılıp dağıtılan broşürde Cumhuriyet in 15. Yılı içinde vilâyet dâhilinde başarılan işler, yazı, grafik ve resimlerle 100 BCA, BCA, BCA,

16 108 ERHAN ALPASLAN gösterilmiştir. Bayram törenlerinde bulunmak üzere bazı köylere heyetler gönderilmiştir. Cumhuriyet in 15. Yıl Dönümü bayramı yapılan hazırlıklar ve alınan tedbirlerle şehir merkezi, ilçe ve köylerde diğer yıllardan daha canlı bir şekilde kutlanmıştır Yılı Adana da Cumhuriyet Bayramı Kutlamaları Cumhuriyet Bayramı nın 16. Yıl Dönümü kutlamaları kanun gereği 28 Ekim Cumartesi günü öğleden sonra başlayıp 30 Ekim Pazartesi akşama kadar sürecektir. Buna göre Cumhuriyet Bayramı nın 28 Ekim Perşembe günü saat de Saat Kulesi ndeki vakit düdüğünün çalmasıyla başlayacaktır. Bayramın başlamasını bildirecek olan bu işaretle beraber bütün Fabrika düdükleri ve şehirdeki otomobil ve kamyon kornaları beş dakika çalacaktır. Bayramın başlangıcını şehrin her tarafına yaymak üzere davullar çalınacaktır. Bayram kutlamaları öncesinde resmî daireler; Cumhuriyet Halk Partisi binaları, Halkevi, spor kulüpleri, bütün okullar, bankalar, fabrikalar, ticarethaneler, müesseseler, evler, dükkânlar bayraklarla, çiçeklerle süslenecek, caddelere taklar kurulacak, bayraklar ve elektriklerle ışıklandırılacaktı. Şehrin işlek cadde ve meydanlarına 48 vecize asılmış ve yine resmî daireler, parti binaları, spor kulüpleri, dükkânlar bayraklarla donatılmış, göz kamaştıran ışıklar ile caddeler süslenmiştir. 104 Şehir merkezinde, Belediye önü, Kuruköprü ve Taşköprü, Saat kulesi meydanında 12 halk kürsüsü, kurulmuştur. Bayram süresince buralarda adları Parti Başkanlığı nca seçilip komiteye bildirilecek olan kişiler tarafından konferanslar verilecektir. 28 Ekim Cumartesi günü saat de Demirköprü civarında Halkevi Spor Kolu tarafından tertip edilecek cirit oyunları oynanacaktır. Ayrıca stadyumda Adana Spor Kulübü ile Konya sporcuları arasında bir futbol maçı yapılacaktır. Aynı günün akşamı saat de Halkevi nde Cumhuriyet konulu bir konuşma yapıldıktan sonra bir konser verilecektir Ekim Pazar günü Vali tarafından Hükümet Konağında saat 9.00 dan a kadar kabul töreni yapılacaktır. 106 Valilikte yapılan bu törenden sonra, Vali, en üst Askeri Komutan ve Parti Reisi ile birlikte geçit törenin yapılacağı Cumhuriyet meydanına giderek herkesin bayramını kutlayacaklardır. Geçit törenine katılacak olan Askeri kıt alar, okullar ile kurumlar meydanda kendilerine ayrılmış olan yerlerde duracaklardır. 107 Saat da Vali, en üst Askeri Komutan ve Parti Reisi tören alanında bulunanların bayramlarını kutlayacaklardır. Bundan sonra müzika (bando) İstiklâl Marşı nı ve Cumhuriyet in 10. Yıl Dönümü Marşı nı çalacak ve marşlar hep bir ağızdan söylenecektir. Marşların söylenmesini müteakip geçit töreni başlayacaktır. Geçit törenine katılacak olan resmî kurumlarda görevli olan kişiler resmî üniformalarını giymek zorundadırlar. Vatandaşlar ise bu büyük bayram gününde en yeni ve en temiz elbiselerini giyeceklerdir. 29 Ekim günü saat de bayram onuruna 21 pare top atılacaktır. Aynı gün saat da Belediye, Parti, Halkevi ve Devlet Demiryolları tarafından hazırlanacak çelenkler Halkevi binasından bando ile birlikte toplu olarak izciler vasıtasıyla götürülüp Atatürk anıtına konulacak ve aynı zamanda bir söylev verilecektir. Bayram süresince okullar, kendi öğrencileri ve velilerine programları gereğince müsamere vereceklerdir. Saat de Halkevi salonunda öğrencilere sinema gösterimi yapılacak ve Kız Lisesi nden bir öğrenci tarafından Cumhuriyet konulu bir konuşma yapılacaktır. 108 Aynı akşam saat de Askeri kıtalar, okullar, halk kurumlan, sporcular ve halk tarafından fener alayı yapılacaktır. Bu alay Halkevi ve Hükümet Konağı arasındaki caddede toplanarak önde 103 BCA, BCA, BCA, BCA, BCA, BCA,

17 TEK PARTİ DÖNEMİNDE ADANA DA CUMHURİYET BAYRAMI KUTLAMALARI ( ) 109 bando olduğu halde şehrin genel caddelerini dolaşacaktır. Alayın gidiş ve idaresi Tüm komutanlıktan bir subay, Halk Partisinden bir zat, emniyetten bir komiser ve Belediyeden zabıta amirinden oluşan bir komite tarafından tanzim edilecektir. Saat de Halkevi salonunda öğrencilere sinema gösterimi yapılacak ve Erkek Lisesi nden bir öğrenci tarafından Cumhuriyet konulu bir konuşma yapılacaktır. Aynı akşam vilayet tarafından Kız Enstitüsü nde bir balo verilecektir. 30 Ekim saat da Atatürk Parkı nda tenis sahasının açılış töreni, tenis maçları ve saat den sonra da stadyumda Adana sporcular ile Mersin sporcuları arasında bir futbol maçı yapılacaktır. Cumhuriyet Bayramı nın başlamasından bitmesine kadar bayram yeri çocuklar için açık bulundurulacaktır. 109 Bayram kutlamaları kapsamında CHP Seyhan İl Yönetim Kurulu Başkanlığı tarihinde CHP Genel Sekreterliği ne bayram kutlamaları ile ilgili bir rapor göndermiştir. Bu raporda ; Her yıl dönümünü geçen senelerden daha üstün neşe ve heyecan, bol refah ve saadetler içinde idrak eylediğimiz Cumhuriyetimizin 16. yıldönümü bayramı vilâyetin her tarafında coşkun tezahürlerle kutlanmıştır. 110 denilerek Adana daki kutlamalardaki Cumhuriyet Bayramı heyecanı dile getirilmiştir Yılı Adana da Cumhuriyet Bayramı Kutlamaları Cumhuriyet Bayramı nın 18. Yıl Dönümü kutlama töreni ve şenlikleri programı ayrıntılı bir şekilde hazırlanarak yayınlanmıştır. Bu programda öncelikle bayram hazırlıkları ile ilgili faaliyetler sıralanmıştır. Program üç gün olarak planlanmıştır. Buna göre bayram kutlamaları 28 Ekimde başlayacak ve 30 Ekim gece saat de son bulacaktır. Bayram hazırlıkları için bütün resmî ve özel kurumlara bilgilendirilme yapılmak suretiyle bu faaliyetlere destek vermeleri istenmiştir. Yine daha önceki senelerde olduğu gibi şehirdeki binaların cadde ve meydanların süslenmesi, ışıklandırılması çalışmaları yapılmıştır. Geçit resminin yapılacağı yerde şeref ve kahramanlar tribünleri kurulmuştur. Bayram yerinde çocuklar için salıncak ve atlıkarınca ve diğer eğlence vasıtaları hazırlatılmıştır. Gösteri merkezleri; sinema ve tiyatrolar film ve piyes gösterimi için düzenlenmiştir. Bu hazırlıklardan sonra bayramın ilk günü Belediye meydanında Cumhuriyet Halk Partisi tarafından kürsüler kurulmuş ve burada belirlenen kişiler tarafından konferanslar verilmiştir. Bazı sportif aktiviteler; yüzme ve atlama gösterileri yapılmıştır. Okuma salonları ve müzeler açık tutulmuştur. Mıdık ve Karşıyaka gibi yerlerde davullar çalınarak halk eğlenceleri düzenlenmiştir. 29 Ekim sabahı Halkevi bandosu, Hükümet önünde çeşitli marşlar çalmış ve bir Jandarma kıtası da selam resmi yapmıştır. Vilayet makamında Vali, Ordu mensupları ile birlikte resmî kurumların, müesseselerin, cemiyetlerin, halkın ve konsolosların tebriklerini kabul etmiştir. Daha sonra Vali, en üst Askeri Komutan ve Parti Reisi tören alanında bulunanların bayramlarını kutlayacaklardır. Askeri Bando İstiklâl Marşı nı çalacak ve hep bir ağızdan söylenecektir. Öğleden sonra halk kürsüsünde konferanslar verilecektir. Saat de Halkevinde hoparlörle Cumhuriyet Bayramı üzerine konuşma yapılacaktır. Daha sonra izcilerin, lise ve ortaokul talebeleri ve sporcu gençlerin katılımıyla Halkevi binasından hareketle Atatürk anıtına gidilecek ve Belediye, Parti ve Devlet Demiryolları tarafından hazırlanan çelenkler anıta konulacaktır. Bu etkinliklerin dışında Halkevinde müzik gösterileri, okullarda müsamereler tertip edilmiştir. Akşam saat de kurumların ve halkın katılımıyla fener alayı düzenlenmiştir. Vilayet tarafından Halkevi salonunda balo yapılmıştır. 30 Ekimde halk kürsülerinde konferanslar verilmeye devam edilmiştir. Öğleden sonra spor gösterileri ve bisiklet yarışları yapılmıştır. İsmet İnönü Mektebi nin açılışı yapılmıştır. Akşam ise halk meydanlarda şenlikler düzenlemiş, Halkevi 109 BCA, BCA,

18 110 ERHAN ALPASLAN binasında gösteriler yapılmıştır. 111 CHP Seyhan Vilayet İdare Heyeti Başkanlığı tarihinde CHP Genel Sekreterliği ne bayram kutlamaları ile ilgili bir rapor göndererek 18. Yıl Dönümü kutlamaları en geniş bir hazırlıkla takip ve tatbik edildiği ifade edilmiştir Yılı Adana da Cumhuriyet Bayramı Kutlamaları Cumhuriyet in 20. Yıl Dönümü bayramı kutlamaları doğrultusunda Cumhuriyet Halk Partisi Seyhan Vilayet İdare Heyeti Reisliği bayram kutlama töreni hazırlıkları için CHP binasında yapılan toplantılarda kutlama komiteleri tespit edilmiştir. Bu komiteler şunlardır; Şenlik ve Ses Komitesi; Adana Halkevi Başkanı Basri Arsoy başkanlığında oluşturulmuştur. Bu komitede yer alacak kişilerinin vazifelerinin ana hatları şöyledir; Hoparlör, müzik, caz bando, davul ve benzeri ile bayramın sesli ve şenlikli kutlanmasını sağlamak, çocukların eğlenecekleri yerlerde Halkevi salonlarında, mekteplerde, şehrin münasip meydanlarında ve umuma açık yerlerde bayram süresince sürekli ses şenliği tesis etmek. Bununla ilgili program yapılırken komite CHP Genel Sekreterliği nden gelen talimatnameyi göz önüne alacak, yazılı hükümlere uygun şekilde müzik ve ses yayını belirlenecektir Süsleme Komitesi; Hazım Savcı nın başkanlığında, İbrahim Burduroğlu, Hüsnü Vural, Mahmut Has, Cevat Baykal, Başkomiser Salih Sayın dan ibaret olarak teşkil edilmiştir. Bu komitenin vazifesi; Resmî, özel dairelerle mekteplerin, fabrikaların, çarşı pazar, cadde ve sokakların, evlerin süslemelerini temin etmek, şehrin bayraklarla yeşilliklerle bol ışıkla süslenmesini sağlamak. Cumhuriyetin değerlerini içeren vecizeleri dikkat çekecek şekilde gece de okunacak biçimde ışıklandırmak bilhassa gençlerin toplu halde bulunduğu bayram yerlerine asılmasını sağlamak. Gece yapılacak fener alayları ve atılacak hava fişekleri için Belediye ile temasa geçerek imkânları nispetinde bayram boyunca ışık şenliği temim etmek Balo ve Müsamere Komitesi; Emniyet Müdürü Kemal Kaya Kayalı nın başkanlığında, İsmet İnönü Kız Enstitüsü müdürü Bn. Nezihe Özuyğur, Maarif Müdürü Şevket Süreyya Aytaç, Hakkı Muratlı ile Recep Tümerkan dan teşkil edilmiştir. Bu komitenin vazifesi; kutlama talimatnamesindeki esaslara uygun şenliklerde üstün neşeli balo tertibi sağlamak. Okullarda, Halkevinde, bayram boyunca yapılacak müsamere ve gösterileri tertip etmek. Ayrıca Cumhuriyet balosuna davet edileceklerin listesinin hazırlanmasında CHP Seyhan Vilayet İdare Heyetine yardımcı olmaktır. Köy Komitesi; Vilâyet jandarma Alay komutanı Yarbay Recai Akma nın başkanlığında, Fazlı Mısto, Kerim Uluscutürk ten teşkil edilmiştir. Bu komitenin vazifesi; köylerde yapılacak merasimler için program hazırlamaktır Cumhuriyet Bayramı nın köylerde de anlamlı ve coşkulu kutlanmasını sağlamaktır. Merasim Yerlerini Tespit Etme Komitesi; Askerlik dairesi asbaşkanı Albay Haydar Günalp ın başkanlığında, Emniyet Müdür Muavini Ömer Hardallı, İlk Tedrisat Müfettişi Refik Durlu ve Belediyeden bir fen memurundan teşkil edilmiştir. Bu komitenin vazifesi; merasim yerinin muntazam bir krokisini hazırlayıp törene iştirak edeceklerin tertip ve tanzimini esaslı olarak krokiye yerleştirmektir. 113 Tüm bu hazırlıklar neticesinde gerçekleştirilen Cumhuriyet Bayramı kutlamaları her zamanki gibi dönemin ruhuna uygun bir biçimde coşku ve sevinç ile kutlanmıştır. Bu konuda CHP Seyhan Vilayet İdare Heyeti Başkanlığı tarihinde CHP Genel Sekreterliği ne Bayram kutlamaları ile ilgili bir rapor gönderilerek Cumhuriyetin 20. yıldönümü Bayramına ait CHP Merkez teşkilatından gönderilen kutlama kutlama emri, talimatla birlikte Parti teşkilatına, Halkevlerine ve Halkodalarına tamimen tebliğ ve tevzi edildiği belirtilmiştir. Talimat hükümlerinin en iyi ve geniş bir şekilde temin ve tatbiki için komitelerin faaliyete geçirilmesi dikkatle göz önüne 111 BCA, BCA, BCA,

19 TEK PARTİ DÖNEMİNDE ADANA DA CUMHURİYET BAYRAMI KUTLAMALARI ( ) 111 alınmış, merkezde ve bağlı teşkilatlarla, Halkevleri ve Halkodaları ve ayrıca mahalli hükümet amiri ile el birliği yapılarak bayramım lâyık olduğu değerde kutlanmasına çalışıldığı 114 ifade edilmiştir. Merkezde kutlama törenini hazırlamak için teşkil edilen çeşitli komitelerle iş bölümü yapılmıştır. Teşkil edilen komitelerin yaptıkları çalışmalar sayesinde bayram hazırlıkları zamanında tamamlanmıştır. Şehrin önemli cadde ve meydanları bayraklarla donatılmış, belli yerlere kurulan taklar rengârenk ışıklarla süslenmiş, halk bayram meydanında bu sevinci yaşarken köylerde de aynı neşe ve heyecanla bayramı kutlamıştır. 115 SONUÇ 29 Ekim 1923 de Cumhuriyet in ilan edilmesi Türkiye tarihi açısından önemli olaylardan biridir. Bu itibarla bu günün bayram olarak kutlanması konusu gündeme getirilmiştir yılından itibaren Cumhuriyet in ilan edildiği tarihte tüm ülke genelinde Cumhuriyet Bayramı kutlamaları CHP Merkez teşkilatından gönderilen talimatlara uygun bir şekilde büyük bir coşku ve heyecan içerisinde kutlanmaya başlanmıştır. İlk yıllardaki törenler oldukça gösterişli, canlı, halkın her kesiminden insanların teşrif ettiği yoğun bir katılımla ve tam bir bayram havası içerisinde ve detaylıca hazırlanmış programlar dâhilinde kutlanmıştır. Bu yıllarda yapılan törenlerde Cumhuriyet rejiminin halka benimsetilmesine öncelik verilmiştir. Ayrıca kutlama programları dâhilinde yapılan müsamere, konferans ve müzikli törenlerde Cumhuriyet, vatan, millet ve çağdaş değerlerden sıklıkla bahsedilmiştir. Yine bu törenlerde Vali ve Belediye Başkanlarının yaptıkları konuşmaların dışında öğrenciler tarafından şiirler okunmuş halkın yapılan törenlere katılımını sağlamak için eğlenceler, fener alayı, müsamere gösterileri ve spor müsabakaları tertip edildiği görülmüştür. Adana da yılları arasında yapılmış olan Cumhuriyet Bayramı kutlamalarına yöneticiler büyük bir önem vermişlerdir. Bu programları CHP Seyhan ilçe teşkilatı hazırlamış Halkevi çalışanları da Bayram kutlamalarına yardımcı olmuşlardır. Halk da bu kutlamalara büyük ilgi göstermiş ve yaşlısı-genci, köylüsü-şehirlisi hep birlikte bayramı kutlamışlardır. Nitekim Adana ve köylerde de yurdun diğer bölgelerinde olduğu gibi, Cumhuriyet Bayramı törenleri büyük bir coşku ve sevinç ile halkın, öğrencilerin, askerlerin, sivil toplum örgütlerinin, esnaf kuruluşlarının ve kamu görevlilerinin aktif katılımıyla kutlanmıştır. Adana halkının ortaya koyduğu birliktelik ve bayram algısı, cumhuriyet ideolojisine olan bağlılığın bir göstergesi olmuştur. KAYNAKÇA Arşiv Belgeleri Türkiye Cumhuriyeti Başbakanlık Devlet Arşivleri Genel Müdürlüğü BCA, (1-59). Zabıt Cerideleri Meclis-i Mebusan Zabıt Ceridesi, C. 5, Devre 1, s.175. TBMM Zabıt Ceridesi, C. 3, Devre II, İçtima Senesi I, s TBMM Zabıt Ceridesi, C. 10, Devre 1,içtima 2, s TBMM Zabıt Ceridesi, C. 10, Devre 1,içtima 2, s. 74. TBMM Zabıt Ceridesi, C. 18, Devre II, İçtima Senesi II, s BCA, BCA,

20 112 ERHAN ALPASLAN TBMM Zabıt Ceridesi, C. 18, Devre II İçtima Senesi II, s TBMM Zabıt Ceridesi, C. 24, Devre II, İçtima Senesi III, s TBMM Zabıt Ceridesi, C. 26, Devre V, İçtima Senesi III, s.217. SÜRELİ YAYINLAR Gazeteler Resmi Gazete, Kanun No.2739, Sayı. 3017, s Resmi Gazete, Karar Sayısı.8/3456, Sayı , s. 62. Yerel Gazeteler Türk Sözü, 8 Ekim 1933, s. 2. Türk Sözü Gazetesi Cumhuriyet Bayramında Cumhuriyet Hükümeti Namına Vilayette Yapılacak, 11 Ekim 1934 s Türk Sözü, Cumhuriyeti Kutlama Komitesi Şehrimizde Teşekkül Etti, 26 Temmuz 1933,s2. Türk Sözü, İzcilerimiz Gitti, 26 Ekim 1933, s. 1. Türk Sözü, 29 Ekim 1934, s. 4. Yeni Adana, 17 Eylül 1933, s. 2. Yeni Adana, 24 Eylül 1933, s. 2. Yeni Adana, Cumhuriyet Bayramında Yeni Pullar Çıkacak, 30 Ağustos 1933, s. 2. Yeni Adana, Sporcular Cumhuriyet Marşını Öğrenecek, 5 Ekim 1933, s.2. Yeni Adana, Fırka Reisi Süreyya Bey Sporcular Arasında, 8 Ekim 1933, s.2-3 Yeni Adana, Muallimler Birliğinde Toplantı, 10 Ekim 1933, s. 2. Yeni Adana, Mektepler Bayramda Kaç Müsamere Verecek, 12 Ekim 1933, s Yeni Adana, Halkevi Marşın Öğrenilmesini Temin Etti, 15 Ekim 1933, s 2. Yeni Adana, Mekteplerde Her Gün Üç Konferans Verilecek, 24 Ekim 1933, s. 2. Yeni Adana, Sporcular Perşembe Günü Ankara ya Gidiyor, 24 Ekim 1933, s. 2 Yeni Adana, Sporcu ve İzciler Bu Sabah Ankara ya Gidiyor, 26 Ekim 1933, s. 2. Yeni Adana, 30 Ekim 1933, s Yeni Adana, 31 Ekim 1933, s Yeni Adana, 1 Kasım 1933, s. 2. Yeni Adana, İlk ve orta dereceli mekteplerde dersler 1 Kasım günü tekrar başlamıştır. Mektepler Açıldı, 2 Kasım 1933, s. 2 Kitap ve Makaleler Akbayrak, H. (1987). Osmanlı dan Cumhuriyet e Milli Bayramlar. Tarih ve Toplum, 8(43), İstanbul, Akbulut, D. A.(1995). Samsun un Gazi Günü Ya da 19 Mayıs Bayramı. Atatürk Araştırma Merkezi Dergisi, XI(33), Ankara, Bolat, B. S. (2012). Milli Bayram Olgusu ve Türkiye de Yapılan Cumhuriyet Bayramı Kutlamaları ( ). Ankara: Atatürk Araştırma Merkezi Yayınları.

21 TEK PARTİ DÖNEMİNDE ADANA DA CUMHURİYET BAYRAMI KUTLAMALARI ( ) 113 Çanak, E. (2013). Adana da Cumhuriyet in Onuncu Yılı Kutlamaları. Atatürk Araştırma Merkezi Dergisi, XIII(86), Ankara, Atatürk ve Adana, Gece Kitaplığı, Ankara Çanak E. ve A. Yeşil (2015). Atatürk Döneminde Adana (Seyhan) Vilayetinin Demografik Yapısı. Tarihin Peşinde, Uluslararası Tarih ve Sosyal Araştırmalar Dergisi, (14), Çelebi, M. (1999). Manisa da Cumhuriyetin 10. Yılı Kutlamaları. Toplumsal Tarih, (70), İstanbul, Çelebi, M. (2007). Atatürk ve Manisa. Manisa: Manisa Belediyesi Kültür Yayınları. Çolak, F. (2013). Osmanlı dan Cumhuriyet e 10 Temmuz Hürriyet Bayramı. Konya: Çizgi Kitabevi Yayınları. Demirhan, N. (1997). Türkiye Cumhuriyeti nin Onuncu Yıldönümü Kutlamaları. Atatürk Araştırma Merkezi Dergisi, XIII (37), Ankara, Doğaner, Y. (2007). Cumhuriyet in Onuncu Yıl Kutlamaları. Askeri Tarih Araştırmaları Dergisi, 5(9), Ankara, Ekrem, N. ve E. Ekrem (1997). Uygurlarda Nevruz Kutlamaları. Anayurttan Atayurda Türk Dünyası, (12), Ankara, Genç, R. 1997). Türk Tarihinde ve Kültüründe Nevruz. Anayurttan Atayurda Türk Dünyası, (12), Ankara, 1-7. Güneş, G. Ve M. E. Elmacı (2013). Tek Parti Döneminde Aydın da Cumhuriyet Bayramı Kutlamaları. İzmir: Zeus Kitabevi. Ögel, B. (1988). Dünden Bugüne Türk Kültürünün Gelişme Çağları. 3.Baskı, İstanbul. Sınmaz-Sönmez, C. (2004). Cumhuriyetin Onuncu Yıldönümü Kutlamaları ve 26 Ekim 1933 Tarihli Genel Af Yasası. Ankara Üniversitesi Türk İnkılâp Tarihi Enstitüsü Atatürk Yolu Dergisi, (33-34), Ankara, Süloş, M. (2006). Cumhuriyet Döneminde 1908 Hürriyet Bayramı Kutlamaları. Toplumsal Tarih, no:151, İstanbul, Şahingöz, M. (1999). Osmanlı dan Milli Mücadeleye İstiklal-i Osmani Günü Kutlamaları. Yeni Türkiye Dergisi, (Osmanlı Özel Sayısı), 1, Ankara, Tarım Ertuğ, Z.(2000). Osmanlı Devleti nde Resmi Törenler ve Birkaç Örnek, Yeni Türkiye, Sayı:34, Yıl:6, Ankara, s Tezler Şeneken, S. (2009) lı Yıllarda İzmir de Cumhuriyet Bayramı Kutlamaları. Basılmamış Yüksek Lisans Tezi, İzmir: Dokuz Eylül Üniversitesi Atatürk İlkeleri ve İnkılâp Tarihi Enstitüsü. Ansiklopediler Erdem, S. (1992). Bayram. İslam Ansiklopedisi, İstanbul, C.5. Koca, S. (2002). Eski Türklerde Bayram ve Festivaller. Türkler Ansiklopedisi, Ankara, C. 3. Taş, F. (2002). Türk Meclislerinin Kabul Ettiği Bayramlar. Türkler Ansiklopedisi, Ankara, C.16.

22 114 ERHAN ALPASLAN BELGELER BCA

23 TEK PARTİ DÖNEMİNDE ADANA DA CUMHURİYET BAYRAMI KUTLAMALARI ( ) 115 BCA

24 116 ERHAN ALPASLAN 1- BCA

25 TEK PARTİ DÖNEMİNDE ADANA DA CUMHURİYET BAYRAMI KUTLAMALARI ( ) BCA

26 118 ERHAN ALPASLAN FOTOĞRAFLAR 3-BCA BCA

27 TEK PARTİ DÖNEMİNDE ADANA DA CUMHURİYET BAYRAMI KUTLAMALARI ( ) BCA BCA