Ġbrahim GEZER 1. Tarımsal Mekanizasyon 18. Ulusal Kongresi Tekirdağ 599

Transkript

1 Tarımsal Mekanizasyon 18. Ulusal Kongresi Tekirdağ 599 KAYISIDA FARKLI HASAT YÖNTEMLERĠNĠN HASAT ETKĠNLĠĞĠ VE Ġġ BAġARISI AÇISINDAN KARġILAġTIRILMASI The Comparison of The Effect of Different Harvesting Methods with respect to Harvesting and Work Efficiency Ġbrahim GEZER 1 ÖZET Bu çalışmada, kayısı hasadında kullanılan elle hasat, geleneksel yöntemle hasat ve mekanik hasat yöntemleri, hasat etkinliği ve iş başarısı açısından karşılaştırılmıştır. Araştırma sonucunda hasat etkinliği, elle hasatta % 98.5, geleneksel yöntemle hasatta %100, mekanik hasatta ise % 96.4 olarak gerçekleşirken, iş başarıları ise, ağaç, ürün ve alan iş başarıları olarak, elle hasatta 0.20 ağaç/h, kg/h ve 0.02 da/h; geleneksel yöntemle hasatta 2.30 ağaç/h, kg/h ve 0.23 da/h, ve mekanik hasatta ise 5 ağaç/h, kg/h olarak bulunmuştur. ABSTRACT In this study, manual harvesting, conventional harvesting and mechanical harvesting methods used in apricot harvest are compared with respect to harvesting and work efficiency. As a result of this study, it is found out that harvesting efficiency for manual harvesting, conventional harvesting and mechanical harvesting are 98.5%, 100% and 96.4 respectively, morever, it is found out that tree, yield and area efficiency for manual harvesting are 0.20 tree/h, kg/h and 0.02 acre/h; for conventional harvesting are 2.30 tree/h, kg/h and 0.23 acre/h and for mechanical harvesting are 5 tree/h, kg/h and 0.5 acre/h respectively. 1. GĠRĠġ Türkiye taze kayısı üretiminde %17.6, kuru kayısı üretiminde ise %80 lik bir payla dünya birincisidir. Yakın gelecekte bu rakamların daha da artması beklenmektedir. Ayrıca Türkiye de dünyanın en lezzetli, en kaliteli ve kurutulmaya en uygun kayısısı üretilmektedir (1). Türkiye de i meyve veren, i de meyve vermeyen yaşta olmak üzere toplam kayısı ağacı mevcuttur. Bu rakam, olan Türkiye deki toplam taş çekirdekli meyve ağacı sayısının % 8.43 ne karşılık gelmektedir (2). Malatya ili Türkiye yaş kayısı üretiminde %60, kuru kayısı üretiminde ise %80 lik bir paya sahiptir (3). Bu, dünya üretimi ile karşılaştırıldığında, dünya yaş kayısı üretiminin %10.56 sı, dünya pazarlarına konu olan kuru kayısının ise %67.2 sinin tek başına Malatya ili tarafından karşılandığı görülecektir. Hasat, meyvelerin bitkiden ayrılması, bir araya toplanması, depolanması ve taşınması işlemlerini kapsar. Derim elle, yarı mekanize ve tam mekanize şeklinde üç farklı yöntemle gerçekleştirilebilir. Elle hasatta tüm hasat işlemleri insan gücüyle gerçekleştirilmektedir. Yarı mekanize sistemde yalnız meyveler ve çalışan insanların 1 Yrd.Doç.Dr. İnönü Üniversitesi Malatya MYO, Tarım Alet ve Makinaları Programı, Malatya

2 Tarımsal Mekanizasyon 18. Ulusal Kongresi Tekirdağ 600 taşınması için araç kullanılmaktadır. Tam mekanize sistemde ise meyvelerin daldan ayrılması ve toplanması da mekanik araçlarla yapılmaktadır. Meyvelerin ağaçtan topluca silkelenmelerini amaçlayan mekanik hasat yöntemi, meyve hasadında teknik ilerlemenin sağlandığı alanlardan biridir. Mekanik hasatta; ağacın ana gövdesi ya da dallarını sarsan, ağaca dalgalı olarak hava ya da su püskürten, tırmık biçimindeki yakalama kollarıyla ağacın içine giren vb. makinalar kullanılmaktadır. Mekanik hasat yöntemiyle iş verimi elle toplamaya göre 60 katı kadar artış göstermektedir (4). Hasat sırasında, sarsmayla düşen yumuşak meyvelerin yere çarparak zedelenmelerini önlemek amacıyla tutma platfomları geliştirilmiştir. Tutma platformlarının düşen meyve hızını yavaşlatma özelliği (elastikliği); meyvenin biyolojik akma sınırı, meyve düşme yüksekliği, temas yüzeyi ve meyve kütlesi gibi özellikler dikkate alınarak hesaplanır (5). Türkiye de mevcut kayısı ağaçlarının hemen tamamına yakını geleneksel yöntemle hasat edilmektedir. Yaygın uygulama ise; dalları tekmelemek ya da sırıklarla vurmak suretiyle kayısıların toprağa ya da bir branda üzerine düşürülmesi, oradan da elle toplanarak sandık veya kasalara doldurulması şeklinde olmaktadır (3). Costa ve ark., İtalya şartlarında kayısıda makinalı hasadın sınırlı kullanımının nedenlerini araştırmışlardır. Bu amaçla mekanik hasat ile elle hasadı verim, hasat süresi, maliyet ve zedelenme açısından karşılaştırmışlar ve sonuçta mekanik hasadın sınırlı kullanımının teknik ve ekonomik faktörlere bağlı olmayıp, muhtemelen bu durumun meyve bahçesi büyüklüklerinin, mekanik hasadı optimize edemeyecek kadar küçük olmasına bağlanabileceğini belirtmişlerdir (6). Sansavini ve Costa., Bologna Üniversitesi tarafından dizaynı ve imalatı gerçekleştirilen bir tam teçhizatlı hasat makinasıyla kayısıda mekanik hasat ve budama çalışmaları yapmışlardır. Bu araştırmanın sonucunda hasat makinasının % etkinliğe sahip olduğu, toplama süresinin kat azaldığı, meyve zedelenmesinin ise % arasında değiştiği belirtilmiştir. Ayrıca, yetiştirme sisteminin zedelenmeye etkisi de incelenmiş ve geniş ve serbest şekilli yetiştirmede zedelenmenin % 20, vazo şekilli sistemde ise % 14 olduğu belirtilmiştir (7). Aynı araştırmacıların yaptığı diğer bir çalışmada kayısı hasadında makina kullanımının ortalama % 15 meyve kaybıyla sonuçlandığı gösterilmiştir. Ayrıca, buna ek olarak toplanan meyvelerin % 14 ü az veya çok ciddi zararlar görmüştür. Araştırmacılar bunu; heterojen meyve olgunlaşması, ağaçların uygun olmayan meyve verme alışkanlığı ve muhtemelen makinadan kaynaklanan eksikliklere bağlamışlardır. Makinanın iş başarısı ise ağaç/h olarak bulunmuştur (8). Bu araştırmanın amacı; Malatya yöresinde kayısı hasadında kullanılan elle hasat yöntemi, geleneksel hasat yöntemi ve mekanik hasat yöntemlerini, hasat etkinliği ve iş başarısı açısından karşılaştırmaktır. 2. MATERYAL VE YÖNTEM 2.1. Materyal

3 Tarımsal Mekanizasyon 18. Ulusal Kongresi Tekirdağ 601 Bu araştırma Malatya ilinin Akçadağ ilçesi Gürden Mezrasında özel şahıslara ait bazı kayısı bahçelerinde 1997 yılı hasat döneminde yapılmıştır. Denemelerde Malatya yöresinde en yaygın olarak yetiştirilen ve en iyi kurutmalık çeşit olarak kabul edilen Hacıhaliloğlu kayısı çeşidi esas alınmıştır (9). Denemeye dahil edilen kayısı ağaçlarıyla ilgili bazı özellikler Çizelge 1 de verilmiştir. Çizelge 1. Denemeye dahil edilen kayısı ağaçlarının bazı özellikleri Çeşit Ort. Verim (kg/ağaç) Budama Ort. Gövde Yüks. (m) Ort. Toplam Yüks. (m) Ort. Taç Gen. (m) Sıra Aralığı (m) Hacıhaliloğlu Serbest Denemelerde, mekanik hasat işinde kullanılan kablolu sarsıcı Türk Alman teknik işbirliği çerçevesinde Malatya Ziraat Meslek Lisesi ve Tarımsal Mekanizasyon Eğitim Merkezince Almanya dan getirtilmiştir (Şekil 1). Kablolu sarsıcının bazı özellikleri Çizelge 2 de verilmiştir. Şekil 1. Denemelerde kullanılan kablolu sarsıcı kesit görünüşü

4 Tarımsal Mekanizasyon 18. Ulusal Kongresi Tekirdağ 602 Çizelge 2. Kablolu sarsıcıya ilişkin bazı özellikler Boyutlar Genişlik (mm) 800 (bağlantı kollarıyla birlikte) Derinlik (mm) 450 (şaft hariç) Yükseklik (mm) 650 Kablo Çapı (mm) 8 Kablo Boyu (m) 9 ve 7 (iki adet) Mak. Sarsma Çapı (mm) 300 Genlik (mm) Frekans (Hz) Toplam Ağırlık (kgf) 44 Sarsıcı eksantrik mekanizma ve hareket yönlendirici elamanları sallanma ve bükülmeleri en aza indirecek biçimde rijit bir çerçeve içerisine yerleştirilmiştir. Çerçeve üçgen şeklinde ve üç nokta askı düzenine monte edilebilir özelliktedir. Bir ucu traktör kuyruk mili tarafından döndürülen bir eksantrik mekanizmaya bağlı olan kablonun diğer ucu sarsılacak olan dala bağlanmaktadır. Dal sükunet halinden saptırılınca elastikiyeti dolayısıyla geri gelmekte ve böylece titreşim sağlanmaktadır. Yani titreşim hareketi dalın geriye doğru esnemesiyle tamamlanmaktadır. Bu sarsıcıyla, üzerinde yapılan bazı değişikliklerle 40, 50 ve 60 mm genlik ve Hz frekans uygulanabilmektedir. Ancak denemeler sırasında 50 mm genlik ve 8 Hz frekans uygulanmıştır (3). Sarsıcı Massey Ferguson 165 marka traktörle çalıştırılmıştır. İstenilen frekansı verecek kuyruk mili devri ölçümünde bir mekanik turmetre kullanılmıştır. Denemeler sırasında mekanik yöntemle yapılan hasatta düşürülen meyvelerin toplanmasında üç tekerlekli bir şasi üzerine oturtulmuş ve çift kanatlı bir yapıya sahip bir tutma platformu kullanılmıştır m 2 tutma alanına sahip olan platform açılıp- kapanabilir yapıda ve yüksekliği ayarlanabilir özelliktedir (Şekil 2). Meyvelerin kendiliğinden bir merkezde toplanarak kasa yada sandıklara dolabilmesi için platforma 20 lik bir eğim verilmiştir. Platform, kayısı ağacı taç izdüşümünün yarısını kaplamaktadır. Kullanılan tutma platformunun bazı özellikleri Çizelge 3 de verilmiştir. Geleneksel yöntemle hasatta ise düşürülen meyvelerin toplanması işlemi için iki işçi tarafından ağacın altına serilen brandalar kullanılmıştır. Ayrıca hasat edilen meyvelerin tartılabilmesi için 0.1 kg hassasiyetli bir tartı aleti (baskül) kullanılmıştır.

5 Tarımsal Mekanizasyon 18. Ulusal Kongresi Tekirdağ 603 Şekil 2. Denemelerde kullanılan tutma platformu Çizelge 3. Tutma platformuna ilişkin bazı özellikler Örtü Cinsi Keten dokuma Çerçeve malzemesi Profil boru Platformun Dış Çapı (m) Boyu: 3.5, Eni: 6.5 Çerçevenin Yerden Yüksekliği (m) 1 Toplam Ağırlık (kgf) Yöntem Kayısıların olgunlaşma süreçleri takip edilerek, tam olgunluk dönemine girmiş ağaçlar elle hasat, geleneksel yöntemle hasat ve mekanik hasat olmak üzere üç ayrı yöntemle hasat edilerek her bir yöntem için hasat etkinliği ve iş başarısı hesaplanmıştır.

6 Tarımsal Mekanizasyon 18. Ulusal Kongresi Tekirdağ 604 Elle hasatta meyvelerin toplanmasında kova, sepet ve merdiven gibi yardımcı araçlar kullanılırken, geleneksel yöntemle hasatta, dallar tekmelenmek ve sırıklarla vurulmak suretiyle meyveler zemine serilen branda üzerine düşürülmüştür. Mekanik hasat yönteminde ise düşürülen meyvelerin tutulmasında bir çift kanatlı tutma platformu kullanılmıştır. İş başarıları hesaplanırken, gerektiğinde toplayıcı ünitelerin kurulması ve kablolu silkeleyicinin ağaçla irtibatlandırılması işinde çalışan işçiye yardımcı olunmuştur. Denemeler üç tekerrürlü olarak yürütülmüştür. Hasat etkinliği ve ağaç iş başarısı bizzat ölçümler sonucu bulunurken, diğer veriler Çizelge 1 deki özellikler dikkate alınarak hesaplamalar sonucu elde edilmiştir. 3. BULGULAR VE TARTIġMA Deneme sonuçları, toplu olarak Çizelge 3 de verilmiştir. Çizelge 3. Toplu olarak deneme sonuçları Hasat etkinliği (%) İş başarısı Ağaç (adet/h) Ürün (kg/h) Alan (kg/h) Birim zaman(min./ağaç) Elle hasat Geleneksel hasat Mekanik hasat Denemelere dahil edilen hasat yöntemlerinin her üçü için de elde edilen hasat yüzdeleri yeterli kabul edilebilir. Ayrıca, gerek geleneksel hasat yöntemi gerekse mekanik hasat yöntemi, iş başarısı açısından elle hasatla karşılaştırıldıklarında oldukça avantaja sahip oldukları görülmektedir. Ancak, kablolu sarsıcıyla mekanik hasat, iş başarısı açısından Malatya yöresinde yaygın bir şekilde kullanılan geleneksel yöntemle hasatla karşılaştırıldığında önemli bir avantaj sunmamaktadır. Bu durum, kablolu sarsıcıyla çalışmada ön gerilmeye ihtiyaç duyulması, 8.5 Hz den daha büyük frekansla çalışılamaması, sarsma doğrultusunun özenle seçilmesi zorunluluğu ve her dalın kablolu sarsıcı ile sarsmaya müsait olmaması gibi nedenlerle hasat işleminin uzamasından kaynaklanmaktadır. Bu sorunun, hidrolik kumandalı kelepçe sistemine sahip eksantrik sarsıcılar ve alternatif hareketli kütle dal sarsıcıların kullanımıyla aşılabileceği tahmin edilmektedir. Denemelerde kullanılan çift kanatlı tutma platformunun, yükseklik ayarı, eğime uyum kabiliyeti gibi özelliklerinin mevcudiyetine rağmen mevcut kayısı bahçelerinde kullanımının yeterince pratik olmadığı görülmüştür. Bunun sebebi ise; tutma platformunun ağır oluşu, iş gücü gereksiniminin fazlalığı, şasili ve tekerlekli olması nedeniyle belli bir yüksekliğin altına indirilememesinden dolayı dalları alçak olan ağaçların altına yerleştirilememesi ve bahçelerin çoğunun hendekli, meyilli, taşlı oluşundan dolayı tutma platformunu yerleştirmenin zorluğu ve yoruculuğudur. Dolayısıyla tutma platformuyla ilgili yapılacak çalışmalar, mevcut kayısı ağaçlarının hasadı öncelenerek projelenmeli ve mevcut ağaçlara uyabilir yapıda, ucuz, hafif,

7 Tarımsal Mekanizasyon 18. Ulusal Kongresi Tekirdağ 605 kolay taşınabilen ve ağaçların altına kolayca kurulabilen (gerekirse şasisiz ve tekerleksiz) özellikte olmalıdır. Sonuç olarak,kayısının mekanik hasadıyla ilgili çalışmalar, kesin kanaatler ortaya koymak için henüz oldukça yetersiz olmakla beraber, mevcut kayısı ağaçlarının genellikle serbest şekilli yetiştirilmesi, gövde ve dalların aşırı büyüklüğü, taç yapılarının genişliği, alt dallarla zemin arasındaki mesafenin çok az olması, kayısı bahçelerinin çoğunun mekanik hasadı optimize edemeyecek kadar küçük olması, arazilerin genelde engebeli oluşu vs. nedenlerle kayısıda mekanik hasadın en iyi avantajlarıyla uygulanmasının ancak belirli sınırlar dahilinde mümkün olabileceği sonucuna varılabilir. 4.KAYNAKLAR 1.Atalay, C., Malatya da kuru Kayısı İhracat Pazarlaması ve Sorunları. (Yüksek Lisans Tezi, Basılmamış), İnönü Üniv. Sosyal Bilimler Enst., Malatya, Anonymous., Tarımsal Yapı Başbakanlık DİE, Yayın No. 2097, Ankara, DİE Matbaası, 1-10, Gezer, Ġ., Malatya Yöresinde Kayısı Hasadında Mekanizasyon İmkanlarının Araştırılması (Doktora Tezi, Basılmamış), Selçuk Üniv., Fen Bilimleri Enst., Tarım Makinaları Anabilim Dalı, Konya, Çetinkaya, S., Vişne Hasadında Mekanizasyon Olanakları Üzerinde Bir Araştırma (Doktora Tezi, Basılmamış), Ankara Üniv., Fen Bilimleri Enst., Tarım Makinaları Anabilim Dalı, Ankara, Erdoğan, D., Meyve Hasat Makinaları. Tarım Makinaları Bilimi ve Tekniği Dergisi, Sayı 3, 9-12, Costa, G., Biasi, R., Succi, F., Mechanical Harvesting of Apricots. IX. International Symposium on Apricot Culture, Caserta, , Sansavini, S., Costa, G., Mechanical Harvesting and Pruning of Apricot Trees. Acta Horticulturae, , Sansavini, S., Costa, G., Grandi, M., Lunati, U., Performance and Suitability for Mechanical Harvesting of Processing Apricots: A Comparasion A Six Cultuvars, Two Training Systems and Prune Interstock. Acta Horticulturae, , Pektekin, T., Ülkemizde Yetiştirilen Kayısı Çeşitleri ve Özellikleri. Ekonomik ve Teknik Dergi STANDARD (Kayısı Özel Sayısı), Ankara, 49-53, 1994.

8 Tarımsal Mekanizasyon 18. Ulusal Kongresi Tekirdağ 606