İSTANBUL ÜNİVERSİTESİ

Transkript

1 SE R İ B CİLT 3 4 SAYI İSTANBUL ÜNİVERSİTESİ ORMAN FAKÜLTESİ : DERGİSİ

2 TÜRKİYE DE ORMAN YOL ŞEBEKE PLÂNLARININ DÜZENLENMESİ VE ETÜD APLİKASYONU Doç. Dr. Ö. Bülend S E Ç K İN 1 K ı s a ö z e t B u m akalede, T ürkiye de orm an yol şebeke plânlarının düzenlenmesine ilişkin esaslar, plânlam a çalışm aları, plânlarm yapılm ası, plânlı yollarm etüd aplikasyonu ve keşif evrakm m hazırlanm ası işleri konu edilm ektedir. 1. GİRİŞ T ü rkiy e de Genel O rm an Yol Şebeke P lânların a dayalı orm an yolu inşaatı çalışm aları 1960 lı yılların ilk çeyreğinde başlatılm ıştır. Bu am açla, başlangıçta bir kısım, daha sonra bütün orm an bölge başm üdürlükleri bünyesinde yol plânlam a grup m üdürlükleri k u ru larak bu g ru plar m arifetiyle ülke orm anlarının genel orm an yol şebeke plânlarının düzenlenmesi çalışm aları gerçekleştirilm iştir. P lânlı döneme kadar Türkiye orm ancılığında orm an yollan hemen tam am ıyla günlük ihtiyaçlar gözönünde tu tu larak inşa edilm iştir. Bu nedenle, eğim ve konum itibariyle orm an yolu standardına uym ayan birçok yollarm inşası sözkonusu olmuştur. N itekim 1963 yılı itibariyle tespit edilen m evcut toplam km uzunluğundaki orm an yolunun km si orm an yol şebeke p lânlan dışında bırakılm ıştır (BAYOĞLU ve SEÇKİN 1981). Böylece büyük serm aye y atırım la n heba olup g itm iştir. O rm an yol şebeke plânlam a çalışm aları 1979 yılında tam am lanm ıştır. Bu çalışm alara göre plânlı orm an yolu uzunluğu toplam km olm uştur. Bu çalışm alarda ülkenin sadece verim li orm anları dikkate alınm ıştır. T ürkiye de orm an yolu inşaatı, 1950 lere k ad ar elle ve bu yıllardan itibaren giderek a rta n bir oranda m akine ile gerçekleştirilm iş olup, örneğin son beş yılın sonuçlan şöyle olm uştur : yılları zarfında elle ve m akine ile orm an yolu in şaatı o ran lan 2 in şa edilen M akine ile in şaat uzunluk Elle in şaat E m aneten T aşeron Toplam Yılı km % % '% '% I.Ü. Orman Fakültosl,. Orman İnşaatı, Geodezl ve Fotogrametrl Anabllim Dalı. 2 Orman Gonol Müdürlüğü İnşaat Dairesi Kayıtları. Yayın Komisyonuna Sunulduğu Tarih :

3 YOL ŞEB EKE PLÂNLARI yılı sonu itibariyle toplam plânlı orm an yolu uzunluğunun % 61 i inşa edilm iştir. Geriye kalan kısm ının ise 2000 yılına kadar inşasının tam am lanm ası ve bu arad a revizyon çalışm alarına da geçilm esi öngörülm üştür. 2. ORMAN YOL ŞEBEKE PLANLARININ DÜZENLENMESİ 2.1. Amaç, K apsam ve T arifler Orm an Yol Şebeke Plânlarının Düzenlenmesine A it Y önetm elik te orm an yol şebeke plânlarının am aç ve kapsam ı, «bir orm an topluluğunun entansif o larak işletilm esi için ekim, dikim, bakım, hastalık ve zararlılarla mücadele, yangınlardan koruma veya yangınları söndürme gibi çeşitli orm ancılık hizm etlerinin zam anında, usul ve tekniğine uygun olarak yapılabilm esi am acıyla orm andaki tüm. m eşcerelere ulaşım ı sağlam ak»; tarifi ise, «bir orm an topluluğundan elde edilecek h er çeşit h a sılatı am aca uygun bir şekilde ve sürekli o larak taşım ay a ve çeşitli orm ancılık hizm etlerini yapm aya elverişli dere yolları, yam aç y ollan ve irtib a t yolları gibi birbirine bağlı birçok ana ve tali yolların genel projelerini oluşturm ak» şeklinde ifade edilmektedir. Keza, bütün bir dere sistem ini içine alan su toplam a havzası bir plân ünitesi olarak ele alınm akta, orm an yol şebekesi plânının böyle bir plân ünitesini tam olarak taşım a ve diğer orm ancılık hizm etlerine açacak şekilde düzenlenmesi öngörülm ekte ve plân ünitelerinin birleştirilm esi ile Seri veya Bölge bazm da «Genel O rm an Yol Şebeke Plânı» nm m eydana getirileceği belirtilm ektedir (OGM 1981) Uygulanan Genel Easaslar H er plân ünitesinde taşım anın prensip o larak yukarıdan aşağıya doğru y a pılm ası esas alınm aktadır. A ncak bazen devlet karayolu, dem iryolu ista s yonu, p azar m erkezleri ve fab rik alar ile bağlan tının sağlanm ası durum larında aşağıdan yukarıya doğru taşım a kaçınılm az olm aktadır. H avzalar arasındaki bağlantı en uygun boyun n ok tası veya yerden sağlanm ağ a çalışm akta, yangına hassas m ın tıkalard a yangın em niyet yollan orm an yol şebekesine bağlanm akta ve orm an yolu inşaatında enaz orman alanı kaybı esas alınm aktadır. O rm an yollan üzerinde em niyetle iniş aşağı taşım a için uygulanan boyuna eğim ler prensip olarak % 9 u aşm am aktadır. A ncak bu norm al eğim oranı, çok zor arazi şartları ve teknik zorluklar karşısında istisnai olarak ve kısa m esafeler dahilinde % 12 ye k a d a r çıkartabilm ektedir. Taşım a yönünde prensip olarak ters eğimlere m eydana verilm em ektedir. Bununla birlikte; komşu plân üniteleri arasm da irtib atın kurulm ası, büyük arazi zorluklarının aşılması, m ücbir n o k ta lara tem asm sağlanm ası, m ülkiyet sorunu yaratılm am ası gibi zorunlu hallerde ters eğim uygulam asm a m üsaade edilmektedir. Bu takdirde, en fazla 500 m içinde kalm ak şartiyle % I ye, daha uzun m esafelerde ise % 6 ya k ad ar te rs eğim uygulanm aktadır. ö te yandan zorlayıcı sebepler olm adıkça yol eğimi hiçbir zam an 0-1 düzeyine düşürülm em ektedir.. K urb ve İaşelerde elverişli şa rtla rd a m inim al yarıçap, yol ekseninden itibaren R = l ö 12 m, elverişsiz şa rtlard a ise R = 8 m ye kadar uygulanm aktadır. A ncak son durum da yol genişliğinin % oranında a rttırılm ası gerekm ektedir.

4 114 ö BÜLEND SEÇKİN O rm an yol aralığının, dolayısıyla yol yoğunluğunun tespitinde hektardaki o rtalam a ağaç- serveti kriterine dayanan şu değerler kullanılm aktadır : A ğaç Serveti Yol A ralığı Yol Yoğunluğu m V ha m m /h a < > A ncak hem en eklemek gerekir ki, 1981 yılında çıkarılan «Orman Yol Şebeke P lân ların ın Düzenlenmesine A it Yönetmelik» ile 1500 m lik yol a ra lığı değeri uygulam adan kaldırılmıg olup hektardaki ortalam a serveti 250 m3 den az olan bütün orm an alanları için yol aralığı değeri 1000 m olara k kabul edilmiş bulunm aktadır. Aynı yönetm elikte, 1000 m lik yol a ra lığı öngörülen orm an alanlarında da, orm anların boniteti, istikbal durumu, yangına hassasiyet derecesi, arazinin topoğrafik yapısı ve m akineli bölmeden çıkarm a im kanı gibi hususlar gözönünde bulundurularak orm an yol aralığı değerinin 500 m ye k ad ar indirilebileceği hususu ayrıca yer alm aktadır. O rm an yol yoğunluğunun hesabm da, orm anda korum a, ağaçlandırm a vs. m aksatları için yapılan yollarla, tam am iyle orm ansız alanlarda yapılan yollar dikkate alınm am aktadır. O rm an ünitelerinin işletm eye açılm ası am acıyla A na O rm an Yolu, A Tipi Tali O rm an Yolu ve B Tipi Tali O rm an Yolu olarak genelde üç tip yol sözkonusu olm aktadır. Bu yollar sırasıyla 7 m, 6 m ve 4 m platform genişliğinde inşa edilmektedir. B unlardan hangisinin nerede inşa edileceği hususu üzerinde doğrudan taşınacak hacim m ik tarları etkili olm akta, bu bakım dan şu değerler ölçü o larak alınm aktadır (OGM 1956) : Yol Tipi Gerekti hacim, m3 A na O rm an Yolu < A Tipi Tali O ım an Yolu B Tipi T ali O rm an Yolu > 2.3. Plânların Düzenlenmesi Ön Çalışma H erhangi bir işletm e ünitesi için O rm an Yol Şebeke P lânı hazırlanm adan önce sözkonusu orm anda m evcut bulunan yolların bir envanteri yapılm akta ve bu yolların orm an yol şebekesi plânı içinde kullanılm aya elverişli olup olmadığı İncelenm ektedir. B unlardan orm an yolu sta n d ard la n n a uygun olanlar 1/ ölçekli p a f ta la ra işlenm ekte, diğerleri terkedilerek Yol Şebeke P lânı dışında bırakılm aktadır. Bu yollar özel işaretleri ile plânda gösterilm ekte; ancak kotlam a, sadece orm an yolu sta n d ard la n n a uygun olanlar için yapılm aktadır.

5 YOL ŞEBEKE PLÂ N LA RI 115 Bu arada, diğer kuruluşlara ait m evcut yollarla birlikte, varsa bu kuruluşlarla ileride yapılm ası planlanm ış yollar d a O rm an Yol Şebekesi P lân ı içinde değerlendirilm ektedir. Aynı zam anda plânı yapılacak işletm e Ünitesi O rm an A m enajm an P lam ndan, topoğrafik h aritad an, v arsa hava fotoğraflarından y ara rla n ıla ra k gezilm ekte, orm an arazisinin m ülkiyet durumu, topoğrafik yapısı, orm an sın ın İle orm anlık ve açıklık alan lar incelenerek tesp it edilm ekte ve sağlanan b ütün bilgiler 1/ ölçekli p afta lar üzerine işlenm ektedir H a rita Üzerinde Çalışma O rm an Yol Şebeke P lân ları 1/ ölçekli ve tesviye eğrili h a rita la r üzerinde yapılm aktadır. P lân ünitesinin orm an alanı, ağaç serveti, dolayısıyla hek tard ak i o rtalam a serveti A m enajm an Plânlarından sağlanarak <itibari yol yoğunluğu» ve «itibari yol uzunluğu» bulunm aktadır, örneğin, hektardaki ortalam a ağaç serveti 250 m 3 ten fazla olan bir orm anda itibari yol yoğunluğu 20 m /h a olduğuna göre, bu plân ünitesinin orm an alam ile itibari yol yoğunluğunun çarpım ından itibari yol uzunluğu elde edilmektedir. P lânlam a esaslarına göre h aritala r üzerinde ana ve tali dere yollan ile yam aç yollarının güzergâhları geçirilm ektedir. Bu arada, plânlam a esaslarını bozm am ak şartıyla, orm an yollannm orm an içindeki köy ve m ahallelerden geçirilm esine de çalışılm aktadır. Bunun m üm kün olm am ası halinde, plân ve proje bütünlüğü etkilenm eyecek şekilde en fazla 1.5 km ye k ad a r olan b ir saplam a yolla bu köy ve m ahallelerin orm an yoluna irtib atı sağ lan m ak ta ve bu yola bağlandığı yolun num arası verilm ektedir. O rm an yolu güzergâhı boyunca :. Yolun baş noktası. Menfez 've köprü yerleri. îs tif ve depo için elverişli yerler. K avşak n o k ta lan. Boyun noktaları. O rm ancılık hizm etleri yönünden ulaşılm ası gereken diğer n ok talar. Yolun son noktası gibi m ücbir n o k talar (esas noktalar) belirlenm ektedir. Birbirini takip eden iki esas nokta arasında uygulanm ası gereken ortalam a eğim, bu noktalar arasındaki kot fark ı ve y atay m esafe yardım ıyla bulunm aktadır. Bu o rtalam a eğime göre h a rita üzerinde güzergâh etüdü için haritan ın tesviye eğrileri arasındaki k o t fark ı ve h a rita ölçeğinden y ara rla n ıla ra k pergel açıklığı hesaplanm aktadır. Bu pergel açıklığı değerleri % 5 ve daha büyük eğim o ran lan için % 10 nisbetinde a rttırıla ra k uygulanm aktadır (Tablo 1).

6 116 Ö BÜLEND SEÇKÎN ' Tablo 1. Uygulanan pergel açıklığı değerleri. Eğim \% K ot fark ı m Arazide pergel açıklığı m H arita ölçeği H a rita üzerinde pergel açıklığı m m + % / / ,33 1/ / / ,66 1/ , ,85 1/ , / , ,11 1/ , / , ,90 1/ , ,33 1/ ,3 3,5 E sas n o k talar arasm da uygun pergel açıklığı değerleri ile ilerlem ek, gerektiğinde pergel açıklığı değeri 2 ye, 3 e ve ilah bölünm ek (enterpolasyon) suretiyle yol güzergâhı etüd edilm ekte ve böylece aıftr h a ttı elde edilm ektedir (Resim 1). Resim 1. Tesviye eğrili harita Özerinde sıfır hattının elde edilmesi.

7 YOL ŞEBEKE PLÂNLARI 117 B ir eğimden diğerine geçiş im kan ölçüsünde tedrici olm akta, genelde eğim kırıklıkları arasındaki fa rk % 2 dolayında kalm aktadır. K eza güzergâhlar ilke olara k güneye bakan yam açlar üzerinden geçirilm ekte, sık sık dere geçişlerine m eydan verilmemekte, başka bir deyişle büyük bir inşa güçlüğü olm adıkça güzergâh daim a aynı yam acı izlem ektedir. H er plân ünitesi için durum a göre altern atif ta sla k plânlar hazırlanm akta, bunlardan orm anı en ekonomik ve en iyi şekilde işletm eye açacak ve aynı zam anda diğ-er orm ancılık ve çevre isteklerine de hizm et edecek olan ta sla k plân seçilip uygulanm aktadır A razide Çalışm a H arita üzerinde hazırlanan yol şebekesi plânının araziye uygunluğunun sağlanması, eksiğinin - hatasının giderilmesi için yol güzergâhlarının durum u arazide İncelenmektedir. Bu am açla dere yolu güzergâhları eğim ölçerle kontrol edilmekte, yam aç yolu güzergâhları da karşıdan gözle ya da dürbünle izlenm ektedir. Böylece bu yolların arazideki ta tb ik kabiliyeti kontrol ve tesp it edilm ektedir. Bu esnada gözlenip sap tan an ve düzeltilmesi gereken h ususlar yol şebekesi h aritasın a işaretlenm ekte, tam am layıcı notlar alınm akta ve elde edilen sonuçlara göre plânın ıslahı y a pılm aktadır. E lbette bütün bu çalışm alar yapılırken işletm e m üdürü ve bölge şefinin de görüşleri alınarak bu durum bir protokolle tesp it edilmektedir T am am lam a Çalışm aları G erek h a rita gerekse arazi üzerinde yapılan çalışm alarla son şeklini alan Genel Orm an Yol Şebeke P lâm 'nda yol güzergâhlarına ait eğim değerlerinin, eğim yönlerinin, eğim değişme noktalan ve taşım a yönünün h a rita üzerinde gösterilm esini takiben bu plânın O rm an Genel M üdürlüğü nde m erkez ve ta ş ra ilgilileri ile b irlikte kontrolü yapılm aktadır. Bu kontrolden sonra, şebekede daha önceden m evcut olan, keza plâna yeni alm an yolların baş ve son noktaları isim lendirilerek bunlar sırasıyla Icotlandırılm aktadır. Bu kotlandırm a işi bölge baz alınm ak ve belirli bir noktadan başlanarak sa at yelkovanı istikam etinde ilerlenmek, kod n u m aralan uzun yollarda yolun baş, o rta ve son noktalarına, kısa yollarda ise sadece yolun baş ve son no ktalarına yazılm ak ve çok kısa, sapak, saplam a, kılıç şeklindeki yollara bağlandıkları yolun kod num arası verilm ek suretiyle yapılm aktadır. Bu arada kotlam a sırasında bir bölgeden diğerine geçerken bölgede ileride plâna alınacak yeni yolların olabileceği düşüncesiyle bir m ik tar d a yedek n u m ara bırakılm aktadır. isim lendirm ede, öncelikle 1/ ölçekli h a rita üzerindeki isim ler kullanılm akta, ancak böyle isim lerin olmaması halinde yerel isim lerden faydalanılm aktadır. Kodlandırm a, örneğin bir başm üdürlük dahilindeki bütün işletm e ve bölgeler için şöyle yapılm aktadır : 1 Nolu işletm e A Bölgesi 1 18 B Bölgesi C Bölgesi D Bölgesi E Bölgesi

8 118 ö BÜLEND SEÇKİN 2 Nolu işletm e A Bölgesi B Bölgesi C Bölgesi Bu yolların İn şaat Program ı; A m enajm an ve Silvikültür plânları esasları danilinde işletm e m üdürü ve bölge şefinin görüşleri alınarak «ilk yapılacak yollar», «sonra yapılacak yollar» ve «en son yapılacak yollar» olm ak üzere üç grup halinde hazırlanın a k ta ve bu suretle orm anda yol inşaatının zam an düzeni ta y in ve tespit edilmektedir. K eza yol şebekesi plânındaki bölme num aralan, bölme kılavuzları ve bölme sın ırla n A m enajm an P lânı ndan alınm aktadır. Bu çalışm alar bir tek n ik rap o rla n o k talan m ak ta olup bu raporda, genel hususlar, m evcut yol şebekesi, plânlanan yol şebekesi, ekonom ik hususlar ve yol şebekesinin genel faydaları, ekler ve sonsöz bölüm leri yer alm aktadır. Yol şebeke plânı haritası üzerinde tesviye eğrileri (sarp arazide yüz m etrede bir, diğer arazilerde elli m etrede bir), sulu ve kuru dereler, sırtlar, köy ve mevkii isimleri, depo yerleri, m evcut ve plânlanan orm an yolları, devlet, il ve köy yollan, orm an durumu, yol yoğunluğu cetveli, in şa at program ı cetveli, işaret listesi, görüşleri alm anlar, hazırlayanlar, tasd ik ve tasv ip edenler cetveli yer alm akta ve aydıng er kağıdı üzerine çizilen bu h a rita on n üsha o larak çoğaltılarak bunların altı nüshası özel renklere göre boyanm akta, bu boyanan altı nüshadan beşi teknik rapor cildinin cebine sığacak boyutta kesilip bezlenmekte, altıncı nüshası ise m ürekkeplenip Bölge Şefi nin odasına asılm aktadır. Geriye k alan boyasız dört nüsha da am e n ajm an plânlarının içine konulm aktadır. P lân h aritası ve teknik rapordan m eydana gelen plânlar 20X30 cm boyutunda ciltlenm ektedir. Ciltli plânların bir adedi Bölge Şefliği ne. bir adedi İşletm e Müdürlüğü'ne, bir adedi O rm an Bölge Başm üdürlüğü ne, bir adedi de O rm an Genel Müdürlüğü'ne gönderilm ektedir. Beşinci nüsha, O rm an Y ollan Grup B aşkanhğı'nda kalm aktadır. G erektiğinde bir nüsha boyalı h a rita A ğaçlandırm a Grup M üdürlüğü - ne verilm ektedir. Bu esaslara göre hazırlanan Orm an Yol Şebeke Plânı, O rm an Y ollan G rup Başkanlığı nın uygun m ütalaası üzerine O rm an Bölge Başm üdürlüğü nce incelenip onaylan dıktan ve O rm an Genel M üdürlüğü nün tasvibinden sonra uygulam aya konulm aktadır. Tasvip edilmiş Yol Şebeke P lânları üzerinde m ahalli teşkilatın değişiklik yapm a yetkisi bulunm am aktadır. A ncak bu plânların tadilinde m u tlak za ru re t görüldüğü takdirde O rm an Y ollan Grup B aşkanlığı n ca bir tadilat projesi hazırlanm ası, bunun Orm an Bölge Başm üdürlüğü nce tasdik ve Orm an Genel M üıîürlüğü nce de tasvip edilmesi gerekm ektedir. Değişiklik an cak bu durum da yapılabilm ektedir. Genel O rm an Yol Şebeke P lân la n tam am lanm ış orm anlarda bu plânlarda yer alan yollann dışında hiçbir yolun etüd aplikasyonu ve inşaatı sözkonusu olm am aktadır. S. ETÜD APLİKASYON O rm an yol şebeke plânındaki güzergâhlar aynen araziye aplike edilmektedir. Bu iş yol in şaat şefinin başkanlığında bir ekip tarafından gerçekleştirilm ektedir. Bu iş için in şa at şefi, ekip ve ekipm anı ile birlikte araziye çık arak önce h arita üze

9 YOL ŞEBEKE PLÂ N LA RI 119 rindeki yol güzergâhının başlangıç ya da son noktasını arazide tespit etmektedir. Bunu takiben, örneğin yolun başlangıç.noktasından etüde başlanarak bu noktaya 1 num aralı seviye kazığı çakılm aktadır. Bu k azık tan itib aren h aritad ak i yön ve eğim le m üteakip esas n o k talara doğru seviye kazıkları çak ılarak ilerlenm ekte, bu su retle ya doğrudan, y a d a gerekli ölçme ve düzeltm eler yapıldıktan sonra esas no k taya düşülm ektedir. Adı geçen kazıklar, b aştan itibaren 1, 2, 3, 4, gibi sayılarla num aralanm aktadır. Aplikasyon kesinleştikten sonra da bu kazıkların etra fı ta ş lanıp kireçlenm ektedir. Bu kazıklar arasındaki m esafeler aplikasyon esnasm da çelik şeritm etre y atay ve gergin tu tu la ra k ölçülmekte ve ölçülen değerler etüd k a r nesine yazılm aktadır. Seviye kazığı noktasında kazı ve dolduru değeri sıfır olm aktadır. Çalışm aya bu şekilde devam edilerek, güzergâh aplike edilip son n o k tay a ulaşıldığında sıfır h a ttı elde edilmiş olm aktadır. Makineli orm an yolu inşaatında yolun sıfır hattının araziye geçirilmiş bulunm ası inşaatın yapılm ası için yeterli görülm ektedir. T ürkiye de orm anlar genellikle dağlık arazide yer almış bulunduğundan, etüd aplikasyon sonucunda elde edilen sıfır h atları çoğu kez fazla k ırıklı olm akta, dolayısıyla taşım a araçlarının ra h a t hareket edebileceği ölçüde gerektiğinde doğrultulm a k ta ve bu iş arazide yapılm aktadır. in şa edilecek yolun önemi arttık ça, yani stan dard ı yükseldikçe sıfır h a ttın ın daha uzun m esafelerde doğrultulm ası gerekm ekte, ancak bu takdirde tesviye için yapılacak m ateryal taşım aları, dolgu ve kazı hacim leri ve gerekli sanatyapısı ih tiyacı artm ak ta, diğer bir ifade ile in şaat m asrafları çok büyük rak a m lara ulaşm aktadır. ö te yandan etüd aplikasyonda, seviye kazıklarının yanısıra şen kazıkları d a sözkonusu olm aktadır. Bu kazıkların yerlerinin tespitinde, yam aç eğimleri, yol Standard! arı ve zemin klaslarına (cinsleri) göre hazırlanm ış özel tablolardaki değerlerden yararlanılm aktadır (Tablo 2-5 ). Bu tablolardaki değerlerin yol enkesitindeki yerleri ise ilgili şekilde görülm ektedir (Resim 2). Şev kazığı yeri, örneğin 1 num aralı seviye kazığından itibaren yam aca yukarı tablodaki «g» değerinin taşınm ası suretiyle bulunm aktadır. Bu ifadeden de anlaşılacağı üzere, aynı yol standardı için yam aç eğiminin ve zemin klasınm değiştiği her seviye kazığında yam aç eğimi ve zemin k lasları tesp it edilmekte ve şev kazığı ça-

10 120 Ö BÜLıEND SEÇKİN Tablo 2. Platform genişliği L= 5.0 m zemin toprak - küskü, kazı şevi eğimi m -2 /1, dolgu şevi ağiml n % 67, kalıcı kabarma 6*= / 6 olduğuna göre değişik yamaç eğimlerinde kazı kesitlerine ait değerler. Y am aç Dolgu Kazı K azı K azı Kazı şevi Kazı şevi Yamaç eğimi genişliği genişliği yüksekliği alam uzaklığı uzunluğu eğimi y d k h S u y '% m m m m 1 m m %

11 YOL ŞEBEKE PLÂ N LA RI 121 Tablo 3. Platform genişliği L= 5.0 m zemin toprak - Isüskü, kazı şevi eğimi m= 3/1, dolduru şevi eğimi n = 7o 67, kalıcı kabarma 0k=7o 6 olduğuna göre değişik yamaç eğimlerinde kazı kositlerino alt değerler. ı / Yam aç Dolgu Kazı Kazı Kazı Kazı şevi Kazı şevi Y am aç eğrimi genişliği genişliği yüksekliği alanı uzaklığı uzunluğu eğimi y ' d k h F g u y '% m m m m2 m m % \

12 122 Ö BÜLEND SEÇKİN / Tabio 4. Platform genişliği L= 5.0 m zemin toprak - küskü, kazı şevi eğimi m =4/1, dolduru şevi eğimi n = % 67, kalıcı kabarma 0k= % 6 olduğuna göre değişik yamaç eğimlerinde kazı kesitlerine alt değerler. Y am aç Dolgu Kazı Kazı Kazı K azı şevi K azı şevi Yamaç eğimi genişliği genişliği yüksekliği alam uzaklığı uzunluğu eğimi y d k h F S u y '% m m m m- m m '% , i

13 YOL ŞEBEKE PLÂ N LA RI 123 Tablo 5. Platform genişliği L = 5.0 m zemin kaya, kazı şevi oğıml m =5/1, dolduru şevi eğimi m = %7Ö, kalıcı kabarma 0k= % 16 olduğuna göre değişik yamaç eğimlerinde kazı kesltlerino olt değerler. Y am aç Dolgu Kazı Kazı K azı Kazı şevi Kazı şevi Y am aç eğimi genişliği genişliği yüksekliği alanı uzaklığı uzunluğu eğimi y d k lı P g u y \% m m m m 2 m m % E

14 ?A Ö BÜLEND SEÇKİN kılm aktadır. Seviye kazığı ile şev kazığa arasındaki mesafe, Seviye kazığında güzergâh h attın a dik, fak a t eğik m esafe olarak ölçülmektedir. ö te yandan yol güzergâhı yer yer de röperlenm ektedir. Yani yol seviyesinin alt ya da üst tarafın d a inşaat alanı dışında m evcut dikili bir ağaç y a da k ay a gibi objeler üzerine işaretler konulm akta, şayet bunlar yoksa bir kazıkla bu röperlem e işi gerçeklegtirilm ektedir. Bu işaret y a da kazığa «röper ya da sigorta Uazığn denilm ektedir. Bu röperlem e işlemi 20 k azık ta bir yapılm aktadır. Bu işaretler dozer operatörlerine in şa at sırasında çok büyük fayda sağlam aktadır. Bu obje ya da k a zıklar üzerine röper kazığı ile seviye kazığı arasındaki kot farkı, seviye kazığına olan m esafe ve sem t açısı yazılm aktadır. B unlardan yolun alt tarafındaki ağaçlara konulan işaretler aynı zam anda inşa edilen yolun seviyesini de gösterdiğinden dozer operatörlerinin yol seviyesini göz k ara rı ile kontrol ve ayarlam asında faydalanılm aktadır. Bütün bu kazıkların yerleri bir orm an yolu enkesiti üzerinde örnek olarak gösterilm iş bulunm aktadır (Resim 3). Röper kazığı F\eaim 3. Bir orman yolu enkesiti üzerinde seviye, şev ve röper kazıklarının yerleri. E tü d aplikasyon sırasında ilgili bölge şefinin hazır bulunm ası ya da hiç olm azsa in şa ata başlam adan önce yol güzergâhım gezip görm esi gerekm ektedir. E tü d aplikasyonu takiben yol güzergâhındaki ağaçlar, çalılar ve fundalar kesilip güzergâh dışına çıkarılm aktadır. T oprak dolgusu altm da süceyrat kalm am a sına d ikk at edilm ektedir. Zira bunlar yol platform unun göçmesine sebep olm aktadır. Yol inşaatı için dozerler iş m ahalline gelmeden önce yol güzergâhı m utlaka te mizlenmiş olm aktadır. Yol güzergâhında tem izlenecek sahanın genişliği yol tipine (standardına), y a m aç eğimine ve zemin klaslaıına bağlı olarak değiştiğinden, bu genişlik, örneğin B tipi tali orm an yolunda aynı cins zemin için yam aç eğiminin artm asıyla m ye ulaşırken, bu eğimin azalm ası halinde 7-8 m ye düşm ektedir.

15 YOL ŞEBEKE PLÂ N LA RI KEŞİF EVRAKI E tüd aplikasyonla ilgili arazi işleri tam am landıktan sonra keşif evrakı hazırlanm aktadır. Keşif evrakı; etüd karnesi, m etraj cetveli, I. keşif özeti, tu tan ak, kroki ve te k nik rapordan oluşm aktadır. K eşif hesabı için :. Yamaç eğimine, platform genişliğine ve zem in klasına göre kazı m iktarı (F alanı) m2 cinsinden doğrudan doğruya özel tablolardan alınm aktadır (Tablo 2-5). Bu eğim leri aşan arazilerde kazı alanı enkesit çizilerek bulunm aktadır.. K eşifte dolgu ve to p rak taşım aları hesaba katılm am ak ta, sadece kazı m ikta rla rı dikkate alınm aktadır.. K azıklar arasında zemin k laslan değişiklik gösterdiği takdirde bunlardan en fazla olanının enkesit alanı alınıp kullanılm aktadır.. H esaplarda K arayolları Genel M üdürlüğü nün Birim F iy atları esas alınm aktadır... K eşif evrakına yolun etüd ve aplike edilen güzergâhı ve bu güzergâh üzerinde v arsa sa n a t yapılarının yerlerini ve ortalam a yol eğim lerini gösteren 1/ ölçeğine göre hazırlanm ış bir kroki eklenm ektedir.. Yol güzergâhındaki ağaçların kesilmesi, bunların bölümlere ayrılm ası, inşa a t sahası dışına çıkarılm ası, istif edilmesi vb. işler ü retim m asrafları kalem inden yapılm akta olduğundan bu m asraflar keşif içinde yer alm am aktadır. A ncak kök sökme için, kesme, kök sökme, parçalam a, temizleme ve in şaat sahası dışına nakil, istif vs. işlerine a it K arayolları Genel M üdürlüğü nün B irim F iy a t A n alizindeki ilgili pozlarda yer alan «traktör - buldozeri, çalışm a sa ati m iktarının % 75 i ahnarak birim fiy a t bulunm aktadır. KAYNAKLAR B AYO Ğ LU, S., T ürkiye de Orman Yol Şebekelerinin Tanzim ine A it Esaslar. OGM Y a yım, No. 485/24, Ankara. BA YO Ğ LU, 8., Orman Yollarının S ıfır H attına Göre İnşa E dilm eleri Durum unda U ygulanacak Standard E nkesitler ve H acim Tabloları. İ.Ü. Orman F akültesi Dergisi, Seri B, Cilt 80, Sayı 8, s. 1-29, İstanbul. BAYO Ğ LU, S., SEÇKİN, Ö.B., T ürkiye de Orman Yolu Y a yım Çalışmaları ve Sağladığı Yararlar. D oğum unun 100. Yılında A ta tü rk e A rm ağan, İ.Ü. Orman F akültesi Y ayını No. 2888JS07, s , İstanbul. SEÇKİN, ö. B., 1*978. D em irköy K aram anbayın D evlet Orman İşletm esi Çakm aktepe Bölgesi Yol Şebekesinin Planlam a T ekniği B akım ından A raştırılm ası, OGM Y a yını, No. 622/132, A nkara. SEÇKİN, Ö.B., Orman Y ollan ( Genel Planlam a E saslan). İ.Ü. Orman Fakültesi Dergisi, Seri B, Cilt 82, S a yı 1, s , İstanbul. OGM, İnşaat İşleri E l Kitabı. Orman Genel M üdürlüğü Y ayını, No. 10/149, A nkara. OGM, Orman Yolları Planlaması ve İnşaatı İşlerinin Yönetilm esi H akkında 202 Sayılı Tebliğ. Orman Genel M üdürlüğü Y ayını, 8/B, 8882, A nkara. OGM, Orman Yol Şebeke Planlarının D üzenlenm esine A it Yönetm elik. Orman Genel M üdürlüğü Yayını, A nkara. \