1. BÖLÜM: ENDÜSTRİYEL ELEKTRONİK UYGULAMALARI
|
|
- Aysun Yıldızeli
- 8 yıl önce
- İzleme sayısı:
Transkript
1 1. BÖLÜM: ENDÜSTİYEL ELEKTONİK UYGULAMALAI A. ISI VE IŞIK KONTOL ELEMANLAI 1. Isı kontrol elemanları Elektronik devrelerle sıcaklık kontrolü (denetimi) yapabilmek, ortam sıcaklığını belirlemek, alıcıları yüksek sıcaklıktan korumak vb. gibi amaçlar için ısı kontrol elemanları (sensörler ve transdüserler) kullanılır. a. Termistörler (ısıya duyarlı dirençler, ısıl dirençler) Ortam sıcaklığına bağlı olarak direnç değerleri değişen elemanlara termistör denir. Termistörler, nikel oksit, kobalt, manganez oksitleri, bakır, demir, baryum titanit vb. maddelerden yapılmış elemanlar olup, boncuk, disk, rondela vb. şeklinde üretilirler. Uygulamada kullanılan termistörler çeşitli direnç değerlerinde (10 Ω, 100 Ω, 500 Ω, 1000 Ω, 3000 Ω, 5 kω 10 kω, 20 kω) üretilmektedir. PTC ve NTC örnekleri I. PTC (positive temperature confient) Sıcaklık arttıkça direnç değerleri artan ve üzerinden geçirdikleri akımı azaltan elemanlara PTC denir. PTC'ler, otomatik ısı kontrol cihazlarında, sıcaklık ölçme aletlerinde, renkli TV'lerin tüplerinde dış manyetik alanlardan dolayı ortaya çıkan renk karışmalarının önlenmesinde vb. kullanılır. PTC'nin sağlamlık testi Ohmmetreyle yapılan ölçümde soğukta düşük direnç, ısıtıldığında ise yüksek direnç değeri görülmelidir. II. NTC (negative temperature confient) Yapı olarak PTC'ye benzer. Isındıkça direnci azalır ve üzerinden geçirebildiği akım artar. NTC'nin sağlamlık testi Ohmmetreyle yapılan ölçümde soğukta yüksek direnç, ısıtıldığında ise düşük direnç değeri görülmelidir. Yandaki şekilde PTC ve NTC'nin dirençlerinin sıcaklığa bağlı olarak değişimini açıklayan eğriler verilmiştir. PTC ve NTC sembolleri 1 (Ω) NTC PTC T ( C) PTC ve NTC'lerin direnç değerlerinin sıcaklığa göre değişim eğrileri
2 PTC ve NTC'lerin bazı kullanım alanları Isıya duyarlı devre yapımı, Demanyetizasyon (televizyon ekranlarında görüntü bozulmasının önlenmesi) işlemi, Sıcaklık ölçümü, Transistörlü devrelerde sıcaklık dengeleme, Ölçü aletlerinin korunması, Buzdolaplarında sıcaklık kontrolü, Zaman geciktirme, +12 V Büyük güçlü elektrikli motorların ısıya 3 karşı korunması 1 kω NTC NTC termistörlü soğukta çalışan T 110 kω 2 L devre 110 kω Yandaki şekilde verilen devrede, ortam 110 kω T 2 soğukken NTC'nin direnci yüksek olacağından 1 A T 1 transistörünün beyzine bağlı olan potta BC547 gerilim oluşmaz ve T 1 kesimde kalır. T 1 'in T 1 kesimde olması A noktasındaki gerilimin P BC547 yüksek olmasına neden olur. A noktasının geriliminin yükselmesi T 2 'yi iletime sokar ve kω led yanar. Ortam ısındığında NTC'nin direnci azalır ve İki transistör ve NTC'li soğukta çalışan devre pot üzerinde oluşan gerilim T 1 'i sürer. T 1 'in iletken olması A noktasındaki gerilimin düşmesine neden olur. A noktasının geriliminin düşmesi ise T 2 transistörünü kesime sokar ve led söner. Termokuplun yapısı Yüksek sıcaklıkları ölçmede kullanılan termokupl örnekleri b. Termokupllar (thermocouple, ısıl çift) Yüksek sıcaklığa sahip bir ortamın (fırın, ocak, kazan vb.) sıcaklık değerini klasik termometrelerle belirleyemeyiz. Bu gibi durumlarda kullanabileceğimiz iki eleman, termokupl temelli ölçme devresi ve direnç temelli (termorezistans) ölçme devresidir. Termokupl temelli ölçme sisteminde ısıyı gerilime çeviren bir yapı vardır. Direnç temelli ölçme sisteminde ise ısıya göre direnci değişen elemanlar mevcuttur. Direnç temelli ölçme sistemi daha çok düşük sıcaklıkların (200 ilâ +850 C) ölçülmesinde kullanılmaktadır. Termokuplun yapısı Yukarıdaki şekilde görüldüğü gibi bir uçları birbirine bağlanmış iki farklı metalin (demir ve 2
3 konstantan gibi) birleşim yüzeyleri ısıtılarak elektrik akımı elde etmede kullanılan cihazlara termokupl denir. Termokupllar 200 C ilâ C arasındaki sıcaklık ölçümlerinde kullanılan güvenilir ve ekonomik endüstriyel algılayıcılardır. Termokuplda oluşan elektrik akımı, birleşim noktasının sıcaklığına bağlı olup, metallerin farklı elektriksel ve termik özelliklerinden ileri gelir. Başka bir deyişle, yüksek sıcaklık olan bölümdeki elektronlar yüksek termik enerji içermekte ve bu elektronlar soğuk bölgeye doğru hareket etmektedir. Bu işlem sonucunda ise çıkış uçlarında mikrovolt ile milivolt düzeyinde bir gerilim doğmaktadır. silikon+cam elyaf+kalaylı bakır kılıf silikon+silikon Termokuplun aşınmayı önleyici kılıf içine konması Termokuplların ölçüm yapan kısmı açık (çıplak) olarak fırın içine konmaz. Çünkü, oksidasyon (küflenme) ve diğer dış etkenler elemanı çabuk bozar. Bu nedenle ısıyı algılayan kısım, yukarıdaki şekilde görüldüğü gibi içine oksidasyonu (küflenmeyi) önleyici gaz doldurulmuş koruyucu boru (kılıf) içine yerleştirilir. Termokuplun ısıya maruz kalan kısmını koruyan silindirik yapılı tüp 1200 C'a kadar metalden, 1200 C'ın üzerindeki sıcaklığın söz konusu olduğu yerlerde ise seramik malzemeden üretilir. Koruyucu tüplerin bağlandığı alüminyum dökümden üretilmiş kafa kısmında termokupl telleriyle kompanzasyon (dengeleme) kablosunun bağlantılarının yapıldığı terminaller bulunur. Termokuplda üretilen gerilimin, ölçümü yapan cihaza kadar ulaştırılmasında yukarıdaki şekilde görüldüğü gibi özel yapılı kablolar kullanılır. Kullanılan kabloların yalıtkan tabakası ısıya dayanıklı silikonkauçuk, cam elyafıasbest vb. gibi malzemelerden üretilir. Termokupl seçimi rastgele değil, ölçülecek olan sıcaklığın değeri gözönüne alınarak yapılır. Şöyle ki; plastik üretim endüstrisinde sıcaklık 0 ilâ 400 C arasında, demir çelik sanayiindeki sıcaklık ise 0 ilâ 1800 C arasındadır. Bu sıcaklık farklılığı nedeniyle seçilecek termokupl da ayrı tipte olacaktır. Örneğin düşük sıcaklıkların ölçümünde kromelkonstantan, demirkonstantan, bakırkonstantan ikilisiyle yapılmış termokupllar kullanılır. Yandaki şekilde termokuplun ölçme sistemine bağlanışı gösterilmiştir. Termokuplun ürettiği gerilimin ölçme düzeneklerine ulaştırılmasında kullanılan yüksek sıcaklığa dayanıklı kablolara ilişkin örnekler terminal kutusu terminal terminal soketi bağlantı aracı tutturma borusu ısıya dayanıklı kablolar dış koruyucu tüp iç koruyucu tüp izolatör termokupl bağlantı kutusu C analog ya da dijital yapılı gösterge 3 Termokuplun ölçme düzeneğine bağlanışının basit olarak gösterilmesi
4 Uygulamada kullanılan bazı termokupl tipleri Bakırkonstantan birleşimi termokupl Demirkonstantan birleşimi termokupl Nikel kromnikel birleşimi termokupl Platin radyumplatin birleşimi termokupl Kromelkonstantan birleşimi termokupl Kromelalumel birleşimi termokupl Çeşitli tip termokuplların kullanıldığı sıcaklıklar Termokupl tipi Sıcaklık CuCuNi 200 ilâ +300 C FeCuNi 200 ilâ +800 C NiCrNi 0 ilâ C Termokuplların kullanım alanları Termokupllar uygulamada çok yüksek sıcaklıkların ölçülmesinde kullanılır. Yani, demirçelik, çimento, seramik, cam, kimya, petrol, gıda, kâğıt vb. sektörlerde termokupllu sıcaklık ölçme düzeneklerine rastlarız.. koruyucu boru bağlantı başlığı ezistans (direnç) tipi sıcaklık sensörleri Bütün metaller elektrik akımını az ya da çok iletir. İletkenlerin her birinin akıma karşı gösterdiği direnç değeri farklı olmaktadır. Bir metalin akıma karşı gösterdiği direnç değeri, = ρ.l / S [Ω] denklemiyle bulunur. Denklemde, ρ (ro): Maddeye göre değişen özdirenç değeri, l: Uzunluk, S: Kesit [mm 2 ]'dir. Direnç değişimine göre sıcaklık ölçümünde kullanılan metaller genellikle, platin ve nikeldir. Bu metallerin avantajı direnç değişim karakteristiklerinin iyi olmasıdır. Başka bir deyişle platin, yüksek özdirence sahip olması nedeniyle değil, çalışmasındaki dengesi sebebiyle direnç termometrelerinde kullanılan standart bir metaldir. Platin ve nikelden yapılmış rezistans termometrelerin özellikleri şöyledir: PT100 Ölçme sahası 200 ilâ +550 C Direncin değişimi (Ω/ C) 0,42...0,39...0,32 NI 100 Ölçme sahası 60 ilâ +180 C Direncin değişimi (Ω/ C) 0,47...0,55...0,81 Yarı iletken maddelerden yapılan ısıya duyarlı devre elemanları Yarı iletken temelli sıcaklık algılama sensör ve transdüserleri germanyum, silisyum gibi maddelerden üretilirler. Yapı olarak mercimek kondansatör ya da plastik gövdeli transistörlere benzerler. PTC, NTC, termokupl gibi elemanlarla çok düşük sıcaklık değişimlerini doğru olarak algılamak mümkün değildir. İşte bu noktadan hareketle hassas sıcaklık algılama işlemlerinde yarı iletkenlerden yapılmış kaliteli elemanlar kullanılır. 4 sıcaklıkla direnci değişen eleman (direnç) ezistans tipi sıcaklık sensörünün yapısı
5 Yarı iletkenden yapılmış ısıya duyarlı eleman örnekleri I. LM 35 (kılıf 1) Isıya bağlı olarak gerilim üretir. 55 C ilâ +l50 C'lık sıcaklıkların algılanmasında kullanılır. Her 1 C'lık sıcaklık artışında yaklaşık 10 mv üretir. V besleme kılıf 1 V çıkış şase kılıf 2 II. LM235 (kılıf 2) LM35 ve LM235 tipi sıcaklık algılayıcılarının ayaklarının dizilişi Isıya bağlı olarak gerilim üretir. 40 C ilâ +125 C'lık sıcaklıkların algılanmasında kullanılır. Her 1 C'lık sıcaklık artışında yaklaşık 10 mv üretir. Termistörlü sıcaklık kontrol devreleri Endüstriyel uygulamalarda sıcaklık derecesinin ölçülmesi için bir çok düzenek mevcuttur. Sıcaklık ölçümünde kullanılan bazı elemanlar: PTC, NTC, yarı iletken ısı sensörü, dıştan ısıtmalı bimetal, direnç teliyle ısıtmalı bimetal, kuyruklu (gazlı) termostat ve termokupldur. I. Dijital yapılı sıcaklık ölçme devresi Aşağıdaki şekilde verilen devrede sıcaklık, KTY10 adlı NTC termistörü tarafından algılanıp ICL 7106 entegresine elektrik sinyali olarak uygulanır. ICL 7106 entegresinin içinde analog/ dijital çevirici (ADC) ve display sürücü devreleri mevcuttur. Bu sayede ortam sıcaklığı göstergede (display) okunabilir. Devrede kullanılan 1 trimpotu devre için referans gerilim V besleme U çıkış adj. (ayar) şase adj. (ayar) alt alt alt alt KTY10 (NTC) 1,5 k 150 k 5,6 k 100 pf 100 k 470 k 100 k k 220 k 10 nf 220 nf 100 k 100 nf S 9 V ICL nf IC ,5 hâneli standart LCD display Dijital yapılı sıcaklık ölçme devresi 5
6 ayarını yapar ve "mv/ C" oranını belirler. 2 trimpotu giriş düzeyini ayarlamaya yarar. Devrenin doğru çalışabilmesi için 1 ve 2 trimpotları çok hassas ayarlanmalıdır. Sıcaklık ölçme devresi 40 ilâ +125 C arasındaki değerleri ölçebilir. Devrenin harcadığı enerjinin minimum seviyede olabilmesi için LCD gösterge kullanılmıştır. Devrede ledli display (anodu şase tip yedi parçalı gösterge) kullanılmak istenirse ICL 7107 entegresi kullanılmalıdır. Bu iki entegrenin ayak bağlantıları tamamen aynıdır. II. Sıcaklığı gerilime çeviren devre Aşağıdaki şekilde verilen devrede ortam ısındıkça NTC'nin direnci azalır ve üzerinde oluşan gerilim düşer. Bunun sonucunda opampın 2 numaralı girişinin gerilimi azalır. 741'in 3 numaralı girişinin gerilim değeri sabit olduğundan, iki giriş ucu arasındaki gerilim farkı büyür. Giriş gerilimleri arasındaki farkın büyümesi çıkış geriliminin seviyesini yükseltir. Çıkışın yükselmesi ise tetiklenen sistemde (ampermetre, voltmetre, analogdijital çevirici vb.) değişikliğe neden olur. 470 Ω 10 k 100 nf +12 V 10 k zener diyot 6,8 V 10 k 100 k 100 k Ω 6 V çıkış 0,5 V/ C 10k T 110k 680 k Sıcaklığı gerilime çeviren devre Dijital yapılı sıcaklık ölçme aygıtı III. Dijital yapılı sıcaklık ölçme aygıtı Santigrad ( C) cinsinden sıcaklık ölçümü için üretilmiş cihazdır. Prob içindeki sensör NiCr Ni tipidir. Ölçme sınırları, C arasında değişmektedir. Not: Yukarıdaki şekilde görülen aygıt, Meter firmasınca üretilen D145MF model portatif sıcaklık ölçme cihazı için geçerlidir. Motor ve transformatör gibi aygıtların aşırı sıcaktan korunması Üç fazlı asenkron motorların büyük güçlü ve pahalı modellerinin arızalanmasını (sargılarının yanmasını) önlemek için termistörlerden de yararlanılır. Korunacak motorun statorunun oyuklarına yerleştirilmiş olan sargıların arasına konulan termistörler yüksek sıcaklık oluşması durumunda elektronik devreyi çalıştırarak motorun durmasını sağlar. stator sargı oyuklarına konulan termistör Isıya duyarlı elemanın stator oyuğuna yerleştirilmesi 6
7 I. Termistörlü (PTC, NTC) motor koruma rölesi Termistörlü motor koruma rölesinde alıcıya kumanda eden kontaktörün devre dışı edilmesini sağlayan sistem elektronik yapılı bir devredir. Küçük güçlü ve ucuz tipdeki motorlarda termistörlü koruma rölesi yoktur. Bu yöntem daha çok büyük güçlü, hassas ve pahalı motorların korunmasında kullanılmaktadır. M AA 0 elektronik devreli röle I c. Termostatlar Isı etkisiyle kontakların konum değiştirmesini sağlayan cihazlara termostat denir. Bu elemanlar, ısıtma, soğutma, havalandırma vb. yerlerde sıcaklık derecesini istenilen değerde tutmak amacıyla kullanılırlar. M M 3xPTC Mp Termistörlü motor koruma rölesinin devreye bağlantısı ayar düğmesi Mekanik yapılı (bimetalli) oda termostatı Termostatlar kullanıldıkları yere göre üçe ayrılır: I. Oda termostatı, II. Sıvı termostatı, III. Katı madde termostatı Oda termostatları ortam sıcaklığının sabit tutulmasını kontrol etmede kullanılırlar. Bunlar, gazlı, bimetalli ya da elektronik yapılı olabilir. Sıvı termostatları akışkan özellikli (sıvı) maddelerin sıcaklığının kontrol edilmesinde kullanılır. Yapıları oda termostatlarıyla hemen hemen aynıdır. Katı madde termostatları alternatör ve pahalı tip motorların sargılarının yüksek sıcaklıklardan korunmasında, sıcaklık ölçme, kontrol cihazlarında vb. kullanılırlar. Mekanik yapılı termostatlar yapıları bakımından üçe ayrılır. Bimetalli termostatlar Isıtıldığında genleşme katsayıları farklı olan iki ince metal plaka birbirine yapıştırılarak bimetal elde edilir. Birbirine yapıştırılmış olan metalleri A ve B olarak adlandıralım. Bu birleşime ısı verdiğimiz 7 Direkt ısıtmalı, bimetalli termostat
8 şebekeden şebekeden kontak bimetal kontak ısıtıcı direnç bimetal bimetal bimetal alıcıya soğuk durum alıcıya (a) (b) (c) (ç) sıcak durum a. Direkt ısıtmalı tip bimetalin yapısı b. Endirekt ısıtmalı tip bimetalin yapısı c. Endirekt ısıtmalı bimetalin görünüşü ç. Bimetalin soğuk ve sıcak ortamdaki davranışı bimetal kontak bimetal ısı V alıcı sıcaklık ayar vidası V alıcı Bimetalin ısı ile bükülüşü zaman genleşme katsayısı yüksek olan metal fazla uzamak ister. A ve B birbirine yapışık olduğundan çok uzayan metal kısa kalan metalin üzerine doğru eğilir. İşte bu prensip, maliyeti ucuz, termostatların yapılmasını sağlamıştır. Yukarıdaki "a" şeklinde ütü, elektrik sobası, saç kurutma makinesi vb. gibi cihazlarda kullanılan direkt ısıtmalı tip bimetalli termostatın yapısı verilmiştir. Bu modelde bimetal dışardan gelen ısıyla bükülerek kontakların konumunu değiştirmektedir. Yukarıdaki "b" ve "c" şekillerinde termik aşırı akım rölelerinde kullanılan endirekt ısıtmalı tip bimetalli termostat (ya da termik aşırı akım rölesi) verilmiştir. Bu tip termostatlarda bimetal küçük güçlü bir ısıtıcının içine yerleştirilmiştir. Alıcının çektiği akım normal sınırlar içindeyken rezistans az ısındığından bimetal bükülmez. Alıcının çektiği akım artacak olursa rezistanstan geçen akımın artması bu elemanda oluşan sıcaklığı artırır. Bunun sonucunda bimetal bükülerek kontaklarını konumunu değiştirir. Bimetalli termostatlarda ısı ayarını yapabilmek için bir düğme (ayar vidası) mevcuttur. Bu vida saat ibresi yönünde çevrildiği zaman, düğmenin uç kısmı bimetale yaklaşır. Bu da bimetalin daha yüksek sıcaklıkta devreyi açmasına neden olur. Yandaki şekilde bimetalli oda termostatının iç yapısı ve devreye bağlantısı verilmiştir. Bu eleman oda sıcaklığını istenilen değerde tutmak için kullanılır. Termostatlı ısıtıcı çalıştırıldığı zaman, ortam soğukken alıcı çalışmaya başlar. Bu sırada termostat üzerindeki birinci lamba yanar. Ortam sıcaklığı istenen değere yükseldiğinde bimetal bükülerek kontakların konumunu değiştirir. Mp bimetal kontaklar lamba1 lamba2 ısıtıcı Bimetalli oda termostatının devreye bağlanışı 8
9 Gazlı (körüklü, kuyruklu) termostatlar Gazlı termostatlar hızlı genleşen gazın bulunduğu hazne, körük ve kontaklardan oluşur. Termostatın haznesi, sıcaklığı kontrol edilecek bölgeye monte edilir. Hazne içinde 12, N2 ya da başka bir gaz bulunur. Ortam soğuyunca gazın hacmi azalır. Esnek yapılı körük içeri çekilerek kontakların konumunu değiştirir. Ortam ısınınca ise gaz genleşerek körüğü şişirir ve kontaklar tekrar eski konumuna gelir. Yandaki şekilde gazlı (kuyruklu) termostatlar kullanılarak soğutucunun kontrolüne ilişkin şema verilmiştir. gaz haznesi kontak uçları buzdolabının buzluk bölümü kontaklar gaz haznesi Gazlı (kuyruklu) termostatların yapısı kontaklar körük gaz haznesi gaz haznesi gazlı termostatın körük ve kontak bölümü Civa tüplü bimetalli termostatlar Yandaki şekilde görüldüğü gibi bu tip termostatlar içerisinde kontaklar ve civa bulunan cam tüp ile spiral şeklindeki bimetalden oluşur. Ortam soğukken spiral biçimindeki bimetal kıvrılarak civanın iki kontağı birbirine bağlamasını sağlar. Bu durumda cam hazneden gaz haznesi Gazlı termostatın soğutucu motorunu kontrol edişi bimetal şerit kontaklar açık motor Cam tüplü ve bimetalli termostatın yapısı akım geçer. Ortam ısındığında bimetalden yapılmış spiral açılarak cam hazneyi dikey hâle getirir. Bu durumda civa akarak akım geçişini sona erdirir. 2. Işık kontrol (fotoelektrik) elemanlarının tanıtılması ve incelenmesi İnsan gözü, dalga boyu 380 nanometreden 780 nanometreye kadar olan elektromanyetik dalgaları ışık olarak algılar. Gözün en yüksek duyarlılığı yeşil ile sarı renkleri arasındadır. Ultraviyole (mor ötesi), ve enfraruj (kızıl ötesi) ışınlar ise insan gözü tarafından algılanamaz. 220 V Aydınlatma şiddeti kavramı Işık akısının, dikey olarak aydınlanan yüzeye oranına aydınlatma şiddeti denir. Aydınlatma 9
10 şiddetinin birimi lux'tür. (Lux: ışık, parlaklık) a. LD'ler (light dependent resistance, fotodirenç) Işıkta az direnç, karanlıkta yüksek direnç gösteren devre elemanlarına LD denir. Başka bir deyişle aydınlıkta LD'lerin üzerinden geçen akım artar, karanlıkta ise azalır. LD lerin karanlıktaki dirençleri yaklaşık 1 MΩ aydınlıktaki dirençleri ise 100 Ω ile 5 kω düzeyindedir. Yandaki şekilde LD'lerin direncinin ışığa göre değişimine ilişkin eğri verilmiştir. LD'ler, CdS (kadmiyum sülfür), CdSe (kadmiyum selinür), selenyum, germanyum ve silisyum vb. gibi ışığa karşı çok duyarlı maddelerden üretilmektedir. LD yapımında kullanılan madde, algılayıcının hassasiyetini ve algılama süresini belirlemekte, oluşturulan yarı iletken tabakanın şekli de algılayıcının duyarlılığını etkilemektedir. LD'ye gelen ışığın kozmik ışınlar gamma ışınları odaklaşmasını sağlamak için üst kısım cam ya da şeffaf plastikle kaplanmaktadır. LD'ler çeşitli boyutlarda üretilmekte olup, gövde boyutları büyüdükçe güç değeri yükselmekte ve geçirebilecekleri akım da artmaktadır. Uygulamada yaygın olarak kullanılan bazı LD tipleri: LD03, LD05, LD07, OP60... LD'ler, endüstriyel kumanda sistemlerinde, otomatik gece lambalarında, dijital sayıcılarda, brülörlerde, kanın renk yoğunluğunu belirleyen tıbbî cihazlarda, flaşlı fotoğraf makinelerinde, hareket dedektörlerinde, zil butonlarında vb. kullanılırlar. b. Fotodiyotlar (photodiode, ışığa duyarlı diyot) Üzerine ışık düştüğünde iletken olarak katot ucundan anot ucuna doğru akım geçiren elemanlardır. Fotodiyotlar doğrultmaç diyotlarına benzerler. Tek fark fotodiyotların birleşim yüzeyinin aydınlatılmış (ışık alabiliyor) olmasıdır. Bu elemanlar devreye ters bağlanırlar ve ışık ile ters yöndeki sızıntı akımlarının artması suretiyle kontrol yaparlar. Bu kontrol, ışıkla yarı iletkenin kristal yapısındaki bağların bazı noktalarda kopması sonucu elektron ve oyukların hareketiyle doğan akımın çoğalmasıyla olur. Fotodiyotlarda mercekli kısma gelen ışığa göre katotdan anota doğru akan düşük değerli akım değişir. Geçen akım, ışığın şiddetine bağlı olarak 100 µa150 ma, gerilim ise 0,140,15 10 röntgen ışınları LD sembolleri ultraviyole ışınlar ışık enfraruj ışınlar radyo dalgaları Elektromanyetik ışınlar ve dalga boyları 1 MΩ 10 kω 100 Ω LD örnekleri (Ω) alternatif akım ışık şiddeti lux LD'nin direncinin ışığın şiddetine göre değişim eğrisi
11 ışık mercek gövde PN eklemi V = 12 V 10 kω K A I ters (µama) ışık şiddeti lüks (lux) Fotodiyodun yapısı Işığa bağlı olarak fotodiyodun üzerinden geçen akımın eğrisi K K BPW34 BP104 BPX633 BPW43 A A Fotodiyot sembolleri Çeşitli fotodiyotlar volt arasında değişmekte olup çok küçüktür. Fotodiyotların çalışma hızı son derece yüksektir (yaklaşık 1 ns ile 0,2 µs). Bu hızlı davranışları ve boyutlarının küçük olması sayesinde fiber optik kabloyla veri iletiminde kullanılmaktadırlar. Bu elemanlar, hem bir gerilim üreteci hem de ışık algılayıcı olarak kullanılabilir. Fotodiyotlar enfraruj ışınlara karşı da duyarlıdır. Bunu sağlamak için, diyodun gövdesindeki alıcı kısmın merceği renkli cam ya da plastikten yapılarak normal ışınların etkide bulunması önlenir. + Yaygın olarak kullanılan fotodiyot tipleri: BPW12, + BPW20, BPW30, BPW33, BPW34, BPW63, BPW65. c. Fotopiller (solar cell, fotosel, güneş pili, photo voltaic cell) Güneş enerjisini (gün ışığını) elektrik enerjisine dönüştüren elemanlara fotopil denir. Fotopillerin yapısı ve çalışması şöyledir: Foton absorblanmasıyla (emilmesiyle) oluşan yük taşıyıcılar çoğunlukta oldukları bölgelere sürüklenirler. Birleşim yüzeyinden "I" akımı geçer ve N tipi madde eksi (), P tipi madde ise artı (+) yüklenmiş olur. I akımı, birleşim yüzeyinin ileri yönde kutuplaşmasına ve birleşimin gerilim settinin alçalmasına neden olur. Dış devre açık ise (alıcı yoksa) P den N ye akım geçer ve birleşim Fotopiller ve fotopil paneli yüzeyindeki gerilim setti tekrar yükselir ve P bölgesi eksi (), N bölgesi artı (+) yüklenir. Sonra tekrar foton absorblanarak olay devam eder. Dış devreden akım çekilirse PN birleşim yüzeyindeki potansiyel, elektronları daha yüksek 11 Fotopil sembolleri
12 potansiyele çıkaran batarya (pil) rolü oynamaktadır. Enerjisi yeterli bir ışık demeti PN birleşim yüzeyine düşürülecek olursa, foton, elektronlarla karşılaşıp enerji verebilir. Serbest hâldeki elektronlar valans elektronlarının ancak 1/10 4 'ü kadar olduğundan, bu ihtimal zayıftır. Foton, muhtemel (olası) valans elektronu ile karşılaşır ve ona enerjisini bırakarak iletkenlik bandına çıkarır. Valans bandına çıkan elektron arkasında bir boşluk (artı yük) bırakır. Sonuç olarak P tipi bölge artı (+), N tipi bölge eksi () yüklenerek bir elektriksel potansiyel farkının oluşmasına yol açar. Bu da elektrik akımını doğurur. Foton akısı, birim yüzeyden, birim zamanda geçen foton sayısı olarak tanımlanır. Işık ışınları (fotonlar) fotopil üzerine düştüğünde küçük yarı iletken temelli hücrelerde yaklaşık 0,40,5 V ve 8100 miliamperlik akımın oluşmasını sağlarlar. Güneş pilleriyle 3 V gerilim elde etmek isteniyorsa 6 tanesi birbirine seri olarak bağlanır. Sistemden alınan akım yükseltilmek istendiğinde ise, elemanlar paralel bağlanır. Yüksek gerilim ve akım elde etmek için yapılmış güneş enerjisi panellerinde yüzlerce güneş pili seriparalel bağlı durumdadır. Güneş pili üzerine düşen ışığın şiddeti bir noktadan sonra artırılsa da (örneğin 4000 lux ten sonra) alınan gerilim sabit kalmaktadır. Bu elemanlar, güneş ışığıyla çalışan, saat, radyo, TV, hesap makinesi, otomobil, sokak lambası, uydu vericisi, uçak vb. gibi aygıtlarda kullanılmaktadır. ışık şeffaf yalıtkan yüzey ince metal ızgara kadmiyum (fosfor karışımlı) selenyum (bor karşımlı) gövde Fotopilin yapısı Güneş pili paneliyle çalışan televizyon ç. Fototransistörler (phototransistor) Beyz ucuna ışık düştüğünde CE arasından akım geçişini sağlayan elemanlardır. Fotodiyotlardan farklı olarak ışıkla üretilen akımı yükseltme yaparlar. Bu özellikleri sayesinde fotodiyotlardan çok üstündürler. Üç yarı iletkenin birleşiminden oluşan fotodiyot ışık B C E fototransistörlerin CB uçları arasına bağlanmış olan fotodiyoda yandaki şekilde Fototransistör sembolleri Fototransistörün yapısı görüldüğü gibi ışık enerjisi (foton) gelebilmesi için beyz ucunun bulunduğu kısma mercek şeklinde cam yerleştirilmiştir. Mercek, ışığın içeriye odaklanarak girmesini sağlamaktadır. Fototransistörler iki ya da üç bacaklı olarak üretilir. Üç bacaklı olan modellerde mercek boyanacak olursa eleman normal transistör hâline geçer. Mercek boyanmaz ve beyz ucu da devreye bağlanacak olursa beyze iki etki söz konusu olacağından CE arasından geçen akımın miktarındaki değişme daha fazla olur. İki bacaklı fototransistörlerde (kullanım kolaylığı bakımından) beyz ucu dışarıya çıkarılmaz. Bu elemanlar, TV, video, müzik seti, klima gibi cihazların uzaktan kumanda devrelerinde, gün ışığına duyarlı olarak çeşitli aygıtların ve alarm sistemlerinin çalıştırılmasında vb. kullanılmaktadır. Fotodiyotların üzerinden geçirebildiği akım mikroamper (µa) düzeyindedir. 12
13 Fototransistörler ise miliamper düzeyinde bir akım geçişini mümkün kılarlar. Akımın büyük olması başka bir devreyi çalıştırmada (sürmede) kolaylık sağlar. Fototransistör örnekleri Darlington fototransistör sembolü Bazı fototransistörler: BP103B, BPW40, SFH309, BPY622, BPX99... BP103B tipi fototransistörün karakteristik özellikleri: Kolektöremiter gerilimi (V CE ): 35 V, Kolektör akımı (I C ): 100 ma, Kolektöremiter sızıntı akımı (I CEO ): 5 na. Darlington fototransistörler Bir fototransistör ile normal transistörün arka arkaya bağlanmasıyla elde edilen devre elemanlarına darlington fototransistör denir. Bu elemanların ışığa karşı duyarlılıkları normal fototransistörlere oranla çok fazladır. Işık kontrollü devre örnekleri I. Kaskad bağlantılı karanlıkta çalışan devre Yandaki şekilde verilen devrede LD'ye ışık gelince direnci azalır ve üzerinden geçirdiği akım artar. LD'den geçen akımın pot üzerinde oluşturduğu gerilim T 1 transistörünü iletime sokar. T 1 iletime geçince A noktasındaki gerilim azalır ve T 2 kesime gider. Ortam karardığında LD akım geçirmez. T 1 kesime gider. A noktasının gerilimi yükselir. T 2 iletime geçer ve led yanar. Not: Led yerine röle bağlanacağı zaman 1 kω'luk 3 direnci iptal edilir. II. Darlington bağlantılı karanlıkta çalışan devre Yandaki şekilde verilen devrede ortam karardığında LD'nin direnci artar. Direncin artması bu eleman üzerinde oluşan gerilimin yükselmesine neden olur. LD'de düşen gerilimin yükselmesi T 1 ve T 2 transistörlerini iletime sokar. İletime geçen transistörler röleyi çalıştırır. Ortam aydınlandığında LD'nin direnci düşer. Üzerinde oluşan gerilim azalır. Transistörler kesime gider. Pot ile devrenin ışığa duyarlılık derecesi değiştirilebilir. 1 P 100 k 10 k 2 A BC547 T 1 10 k 3 BC V 1 k led T 2 Kaskad bağlantılı karanlıkta çalışan devre 470 k 33 k P T 1 röle T2 2x BC V 1N4001 Darlington bağlantılı karanlıkta çalışan devre 13
14 III. Fotodiyotlu basit devre Yandaki şekilde verilen devrede fotodiyoda ışık geldiğinde üzerinden geçirdiği akım artar. Bundan dolayı transistörün beyzine giden akım azalır ve bu eleman kesime gider. Transistörün kesime gitmesiyle V çıkış gerilimi maksimum olur. Ortam karardığında ise fotodiyot kesime, transistör iletime geçeceğinden V çıkış gerilimi en düşük (minimum) değere iner. Çıkışa bir led ya da röle bağlanacak olursa karanlıkta çalışan devre elde edilir. IV. Fototransistörlü basit ışığa duyarlı devre Yandaki şekilde verilen devrede ortam aydınlıkken fototransistör iletimde olduğundan V çıkış gerilimi çok küçüktür Ortam karardığında fototransistör kesime gider ve V çıkış gerilimi maksimum değere yükselir. Çıkışa (AB arasına) bir led bağlanacak olursa ışıkta çalışan devre elde edilir. V. Fototransistörlü ışığa duyarlı devre Yandaki şekilde verilen devrede fototransistöre ışık geldiğinde bu eleman iletime geçerek BC547 transistörünü iletime sokar. BC547 iletim V olunca röle çeker ve lamba yanar. Fototransistöre gelen ışık kesildiğinde röle ilk hâline geri döner. 1 trimpotuyla devrenin çalışması istenen aydınlık şiddetinin değeri ayarlanabilir. Görüldüğü üzere verilen devre gün ışığına duyarlı olarak çalışmaktadır. Bu devrenin sadece enfraruj ışınlara karşı duyarlı olmasını istersek fototransistörün mercek kısmını koyu renk şeffaf plastik ile kapatmamız gerekir. Bunu yaptığımız zaman fototransistör sadece enfraruj diyotlu vericiler tarafından yayılan ışınları algılar. Örneğin bir odaya alarm kurmak için ne yapmamız gerektiğini düşünelim. Bu işlem yapılırken odanın bir tarafına yandaki şekilde verilen enfraruj diyotlu verici devresi monte edilir. Bu vericinin tam karşısındaki duvara ise fototransistörlü devre yerleştirilir. İki devre arasına bir cisim girdiği anda fototransistöre gelen enfraruj ışınlar kesilir. Bu ise, fototransistörün BC547 transistörünü kesime sokmasına yol açar. Kesime giden BC547 rölenin kontaklarının konumunu değiştirir ve yanmakta olan lamba söner. 100 k470 k 22 kω fotodiyot BC237 Fotodiyotlu ışığa duyarlı devre fototransistör +12 V 1k 1k V çıkış V çıkış +12 V A B Fototransistörlü basit ışığa duyarlı devre Fototransistörlü basit ışığa duyarlı devre V 220 Ω 220 Ω 10 k 10 k 470 n 470 n Astable multivibratörlü basit enfraruj verici devresi 14
15 Arka sayfada verilen astable multivibratörlü enfraruj verici devresinde transistörler sırayla iletim kesim olarak A noktasında kare şeklinde bir sinyal oluşturur. A noktasında oluşan sinyal sayesinde enfraruj diyot belli frekansta bir ışın yayar. Enfraruj ledin yaydığı ışının frekans değeri P ile değiştirilebilir. d. Optokuplörler (optik kuplaj, optoizolatör, optik bağlaç) Işık yayan eleman ile ışık algılayan elemanın aynı gövde içinde birleştirilmesiyle elde edilen elemanlara optokuplör denir. Bu elemanlarda ışık yayan eleman olarak led, enfraruj led kullanılırken, ışık algılayıcı olarak fotodiyot, fototransistör, fototristör, fototriyak vb. gibi elemanlar kullanılır. Optokuplörler daha çok, ışık yoluyla iki ayrı özellikli devre arasında elektriksel (galvanik) bağlantı olmadan irtibat kurulmasını sağlayan devrelerde kullanılır. Şöyle ki; düşük gerilimle çalışan bir devre ile yüksek gerilimli bir güç devresine optokuplör aracılığıyla kumanda edilebilir. Uygulamada kullanılan bazı optokuplörlerin iç yapısı Optokuplörler 2000 V 5000 V'luk gerilimlere dayanıklı olduğundan en hassas kontrol sistemlerinde güvenle kullanılır. Burada verilen voltaj (gerilim) değerleri iki ayrı özellikli devrenin birbiri arasında akım geçişinin olabilmesi için uygulanması gereken değeri belirtir. Şöyle ki; kumanda devresi 5 V ile çalışsın. Bu devrenin tetikleme akımı göndermesiyle enfraruj led ışın yayarak karşısında bulunan ışığa duyarlı elemanı tetikler. Tetiklenen eleman ise iletime geçerek yüksek voltajlı devrenin çalışmasını sağlar. Optokuplörler, TV, bilgisayar, PLC cihazı, fotokopi makinesi vb. gibi cihazlarda yaygın olarak kullanılmaktadır. yarık enfraruj led fototransistör fotodiyot yüzeyden yansıyan sinyallerle çalışan optointerraptır fototransistör enfraruj diyod ışın yansıtıcı yüzey fototransistör Optointerraptırların yapısı 15 delikli diskin optointerraptır yarığındaki hareketi
16 e. Optointerraptırlar (optointerrupter, açık tip optokuplör) Optointerraptırlar optokuplörlere çok benzeyen devre elemanlarıdır. Tek fark, ışık yayan eleman ile ışığı algılayan eleman arasına bir cisim girmesi mümkün olacak şekilde (açık gövdeli) dizayn edilmiş olmalarıdır. Bu elemanlarda ışık yayan elemana akım uygulandığında oluşan ışık, algılayıcıya ulaşır. Algılayıcının çıkışında maksimum değerde akım oluşur. Araya bir cisim girdiğinde ışık geçişi sona ereceğinden algılayıcı elemanın çıkış akımı da sıfır olur. Optointerraptırlar, bilgisayar faresi (mouse), robot kontrol devresi, fotokopi makinesi vb. gibi cihazlarda kullanılmaktadır. B. TANSİSTÖ UYGULAMALAI 1. Transistörlü anahtarlama devrelerinin incelenmesi ve uygulanması Üç yarı iletkenin birleşiminden oluşmuş devre elemanına transistör denir. Bu elemanın, Beyz (B), emiter (E) ve kolektör (C) olmak üzere üç ayağı vardır. NPN ve PNP olmak üzere iki tipte yapılan transistörler, küçük değerli beyz akımına bağlı olarak CE arasından büyük akım geçişine izin verirler. B C E NPN PNP Yüzey temaslı transistörlerin yapısının basit olarak gösterilmesi NPN ve PNP transistör sembolleri Transistör örnekleri Transistör kelimesi, transfer (aktarma) ve resistor (direnç) sözcüklerinin kısaltılmasıyla ortaya çıkmıştır. Transistörlerin ayak adlarının anlamları: Emiter (emitter): Yayıcı, Kolektör (collector): Toplayıcı, Beyz (base): Taban, giriş, kontrol şeklindedir. NPN tipi transistörlerin yapısı NPN transistör yapılırken iki adet N tipi özelliğe sahip yarı iletken malzemenin arasına ince bir katman hâlinde P tipi malzemeden beyz tabakası yerleştirilmiştir. Araya yerleştirilen beyz tabakası iki büyük tabaka arasındaki elektron oyuk geçişini kontrol etme bakımından görev yapmaktadır. Transistörleri musluğa (vana) benzetmek mümkündür. Musluk, akan sıvıyı denetler (ayarlar). Transistör ise kolektör (C) kolektör (C) geçen akımı denetler. Bu özelliği N sayesinde küçük akımlar aynı biçimde P olmak kaydıyla büyütülebileceği gibi, küçük bir akım ile büyük bir alıcının çalışması da sağlanabilir. P N N PNP tipi transistörlerin yapısı PNP transistör yapılırken iki adet P tipi özelliğe sahip yarı iletken malzemenin arasına ince bir katman hâlinde N tipi beyz (B) emiter (E) 16 NPN transistörlerin yarı iletken yapısı beyz (B) emiter (E) P PNP transistörlerin yarı iletken yapısı
17 malzemeden beyz tabakası yerleştirilmiştir. Araya yerleştirilen beyz tabakası iki büyük tabaka arasındaki elektron oyuk geçişini kontrol etme bakımından görev yapmaktadır. Yükselteç olarak kullanılan transistörler Transistörler kullanılarak teyplerin okuyucu kafası, mikrofon vb. gibi düzeneklerin ürettiği zayıf elektrik sinyalleri güçlendirilebilir. B C çıkış Örneğin mikrofon ses dalgalarını, içindeki mini bobin sayesinde elektrik sinyallerine çeviririr. Bu sinyaller çok küçük değerli olduğundan hoparlörü besleyemez (süremez). İşte bu nedenle araya transistörlü (ya da entegreli) yükselteç C giriş Yükseltilecek sinyal buradan uygulanır. V giriş DC polarma direnci Yükseltilmiş sinyal buradan alınır. devresi konulur. Aşağıdaki şekilde NPN transistörün yükselteç olarak çalıştırılmasına ilişkin temel devre verilmiştir. Not: Transistörlü yükselteç devreleri hakkında ek bilgi alabilmek için temel elektronik kitabına bakınız. Anahtar (onoff elemanı) olarak kullanılan transistörler Transistörün kesim (yalıtım) ve doyum (tam iletim) durumunda olması, elemanın anahtarlama yapıcı olarak çalıştırılmasıdır. Aktif bölgedeki çalışma ise yükselteç devrelerinde geçerlidir. Anahtarlama elemanı olarak kullanılacak transistörün açma kapama (onoff) zamanlarının çok kısa olması gerekir. Özellikle yüksek frekanslı devrelerde, zaman rölelerinde, periyodik çalışan sistemlerde, dijital düzeneklerde açma kapama sürelerinin kısa olması çok önemlidir. Alıcıları mekanik anahtarlarla ve şalterlerle çalıştırıp durdururuz. Yük ( y ) büyüdükçe yüksek akımlı anahtar (şalter) kullanmak gerekir. Bu ise devrede hem çok yer kaplar hem de maliyeti artırır. İşte bu nedenle uygulamada, transistör, tristör, triyak vb. gibi elemanlar kullanılarak küçük bir anahtarla büyük alıcılara kumanda edilebilmektedir. NPN T T V CC yük direnci Transistörlerin yükselteç olarak kullanılışının basitçe gösterilmesi V çıkış Büyük akımın geçtiği şalterlerin olumsuz yönleri I. Şalter açılıp kapatılırken büyük fiziksel kuvvet gerekir. II. Açılıp kapanma esnasında gürültü, kıvılcım, ark olur. III. Kontaklar ark nedeniyle belli bir süre sonra geçirgenliğini kaybeder (bozulur). Yandaki şekilde verilen devrede S mini anahtarıyla L alıcısı (led, lamba, ısıtıcı, motor vb.) çalıştırılabilir. Şöyle ki; S kapatılınca transistörün beyzine küçük bir akım gider. Bu akım transistörün CE uçları arasından yüksek değerli bir akım geçmesine neden olur. Bu sayede L alıcısı çalışmaya başlar. Aslında anahtarlama işlemi yalnızca alıcı çalıştırmayla sınırlı değildir. Şöyle ki; bazı devrelerde osilasyonlu (salınımlı) S 33 kω 10 kω V 330 Ω L NPN BC547 Transistörün anahtar olarak çalıştırılması 17
18 sinyaller elde edebilmek için transistörlü aç kapa (onoff) yapıcı devreler kullanılır. Yani transistör, CE arasından geçen akımı sürekli verir keser. Bu işleme de anahtarlama denir. Transistörlü röle ve kontaktör kumandası Transistörlerle sadece DC ile çalışan alıcıları besleyebiliriz. Yani AC ile çalışan bir motoru transistöre bağlamak mümkün değildir. Ancak araya yandaki şekilde görüldüğü gibi bir röle ya da DC kontaktör bağlanırsa, transistör ile her türlü alıcıya kumanda edilebilir. S 22 kω NPN BC V röle Transistörle rölenin çalıştırılması + 12 V Transistörlerin ayarlı direnç (reosta) olarak kullanılması Büyük güçlü alıcıların akım ayarı, yüksek akımlı ve büyük gövdeli reostayla yapılabilir. Fakat reosta hem çok yer kaplar, hem de ek bir enerji tüketir. Ancak, pot ve transistör temeli üzerine kurulu devrelerle daha iyi akım kontrolü yapmak mümkündür. Yandaki şekilde verilen devrede P nin değeri değiştirildikçe beyze giden tetikleme akımı değişir ve buna bağlı olarak C den E ye geçen akım ayarlanarak L nin gücü kontrol edilmiş olur. 512 V L T BC ,3kΩ P kω 2 1 kω Transistörün ayarlı direnç olarak kullanılması + S 512 V Transistörlü ısı alarm devresi Yandaki şekilde verilen iki transistörlü, kaskat bağlantılı ısıya duyarlı devrede ortam ısındığında NTC'nin direnci azalır. Direnci azalan NTC üzerinde oluşan gerilim küçülür. Küçülen gerilim T 1 transistörünün kesime gitmesine neden olur. T 1 kesime gidince bu elemanın C noktasındaki gerilim yükselir ve T 2 iletime geçer. Ortam soğuduğunda T 1 iletim, T 2 ise kesim olur. 100 k 1033 k T NTC C 1033 k T 1 NPN T 2 NPN +12 V Ω Transistörlü ısı alarm devresi Transistörlü ışık alarm devresi Yandaki şekilde verilen iki transistörlü, kaskat bağlantılı ışığa duyarlı devrede ortam aydınlandığında LD'nin direnci azalır. Direnci azalan LD üzerinde oluşan gerilim küçülür. Küçülen gerilim T 1 transistörünün kesime gitmesine neden olur. T 1 kesime gidince bu elemanın C noktasındaki gerilim yükselir ve T 2 iletime geçer. Ortam karardığında T 1 iletim, T 2 ise kesim olur. 100 k 1033 k LD C 1033 k T 1 NPN T 2 NPN +12 V Ω Transistörlü ışık alarm devresi 18
19 Transistörlü hırsız alarm devresi Yandaki şekilde verilen devrede ince tel kopuk değilken T 1 iletimdedir. T 1 iletimdeyken T 2 transistörünün EB uçları arasında oluşan gerilim çok düşüktür. Bu nedenle PNP tipi T 2 transistörü kesimde kalır. Başka bir deyişle T 1 iletimdeyken T 2 'nin EB ekleminden akım geçmez. Penceredeki ince tel kopunca T 1 kesime gider. T 1 'in kesim olmasıyla birlikte T 2 'nin EB ekleminden küçük değerli bir polarma akımı geçmeye başlar ve T 2 iletim olur. T 2 iletim olunca röle çeker, led söner, siren çalmaya başlar. Devrenin 12 V'luk beslemesi kesilene kadar sirenin çalması devam eder. 2. Transistörlü zaman gecikme devresinin incelenmesi ve uygulanması a. L zaman sabitesi hesabı Bir bobin ya da kondansatöre gerilim uygulandığı ya da uygulanmış olan gerilim kesildiği zaman devrenin akımında hemen yükselme veya düşme olmaz. Akımın kararlı (sabit) hâle gelmesi belli bir zaman sonra olur. Geçici rejim adı verilen bu olay doğrusal değil logaritmik (eğrisel) özellik taşır. Başka bir deyişle üzerinden 3 A geçirebilen bir bobine akım uygulanır uygulanmaz bu elemandan geçen akım anında 3 A olamaz. Bobinin etrafında oluşan manyetik alan geçen akıma ters yönde bir kuvvet oluşturduğundan 3 A düzeyine belli bir süre sonra erişilir. Akımın 0 A'den 3 A'e ulaşması için geçen süre bobinin indüktans (L) değerine bağlı olarak değişim gösterir. İndüktans (endüktans, induktance, self) Öz indükleme EMK'sı, Lenz kanununa göre kendisini oluşturan manyetik kuvvet çizgilerindeki değişikliğe karşıdır. Bobinden geçen akımdaki herhangi bir değişikliğe bobinin karşı koyma yeteneğine bobinin öz indüktansı ya da indüktansı denir. İndüktans L ile gösterilir. Birimi Henry (Henri, H)'dir. Bir bobinde saniyede 1 A'lik akım değişikliği, 1 V'luk EMK (elektromotor kuvvet) indüklüyorsa, bobinin indüktansı 1 H'dir. Henry (H) biriminin ast katları, milihenry (mh), mikrohenry (µh), nanohenry (nh), pikohenry (ph) şeklindedir. Henry (H) biriminin üst katları, kilohenry (kh), megahenry (MH), gigahenry (GH) şeklindedir. Uygulamada en çok milihenry (mh) ve mikrohenry (µh) değerine sahip bobinlerle karşılaşılmaktadır. kh, MH ve GH lik indüktans değerine sahip bobin uygulamada yoktur. Bobinlerin birimleri 1000'er 1000'er büyür ve küçülür. Örnek: 1 H kaç mh'dir. Çözüm: 1000 mh pencerenin iç kısmına bağlanmış ince tel 1047 k T 1 NPN BC k T 2 PNP BC308 siren Transistörlü hırsız alarm devresi +12 V Ω 19
20 Örnek: 220 mikrohenry kaç milihenry'dir. Çözüm: 0,22 mh N sarımlı bir bobinin indüktans değeri, L = N. denklemiyle hesaplanır. Denklemde, L: Bobinin indüktansı, N: Bobinin sarım sayısı, φ : Manyetik alandaki değişim (Weber, Wb), i: Akımdaki değişim (A)'dir. Bobinli devrede akımın yükselişi Yandaki şekilde bobinli bir DC devresi görülmektedir. Devrede bobin bulunmasaydı anahtar kapatılınca geçecek akım, V + A i L I = V eşitliğiyle bulunacaktı. DC ile beslenen L seri devre Devrede bobin olduğu için akım V değerine belli bir zaman sonra ulaşacaktır. Bu gecikmenin nedeni, anahtar kapatılınca devreden geçecek olan akıma, bobin indüktansının karşı koymasıdır. Bu karşı koyma bobinde indüklenen öz indüksiyon EMK'sıyla sağlanmaktadır. Öz indüksiyon EMK'sı kendisini oluşturan akımın yükselmesini önlemeye çalışacak ve akım yandaki şekilde görüldüğü gibi bir süre sonra normal (anma) değerine ulaşacaktır. I = V anahtarın kapatıldığı an Yukarıdaki L seri devredeki EMK (gerilim) denklemi Kirşof'un gerilim kanununa göre göre yazılırsa bu değer, direnç uçlarındaki gerilimle indüktans uçlarındaki gerilimin toplamına eşit olur. Yani, i V = i. + v L ya da V = i. + L. 'dir. t Bu denklemde, L, V sabit olduğuna göre akımın zamanla değişeceği görülür. i. t V V = i. + L. denkleminden i'nin formülünü, i =.(1 L e ) şeklinde çıkarabiliriz. t Denklemde, i: Herhangi bir andaki devre akımı (A), V: Üretecin EMK'sı (V), : Bobinin direnci (Ω), t: Zaman (saniye, s), L: Bobinin indüktansı, (H)e: Doğal (tabii, Neper) logaritmadır. (Neper logaritmanın tabanı e = 2,718'dir.) Bu denklem yukarıdaki şekilde verilen eğrinin matematiksel karşılığıdır. i DC ile beslenen L seri devrede akımın yükseliş eğrisi 5 τ t (s). t V i =.(1 L e L ) şeklindeki akım denkleminde 'nin tersi olan ifadesine seri L L devresinin zaman sabitesi (τ) denir. L τ = şeklindeki zaman sabitesi denkleminin birimi saniye (s)'dir. 20
Sıcaklık Nasıl Ölçülür?
Sıcaklık Nasıl Ölçülür? En basit ve en çok kullanılan özellik ısıl genleşmedir. Cam termometredeki sıvıda olduğu gibi. Elektriksel dönüşüm için algılamanın farklı metotları kullanılır. Bunlar : rezistif
DetaylıDİRENÇ ÇEŞİTLERİ. Sabit dirençler Ayarlı dirençler Entegre tipi dirençler Özel (ortam etkili) dirençler
DİRENÇ ÇEŞİTLERİ Sabit dirençler Ayarlı dirençler Entegre tipi dirençler Özel (ortam etkili) dirençler Sabit dirençler Direnç değerleri sabit olan, yani değiştirilemeyen elemanlardır. Ayarlı dirençler
DetaylıMOTOR KORUMA RÖLELERİ. Motorların şebekeden aşırı akım çekme nedenleri
MOTOR KORUMA RÖLELERİ Motorlar herhangi bir nedenle normal değerlerinin üzerinde akım çektiğinde sargılarının ve devre elemanlarının zarar görmemesi için en kısa sürede enerjilerinin kesilmesi gerekir.
DetaylıSensörler Öğr. Gör. Erhan CEMÜNAL Thomas Alva Edison
Sensörler Öğr. Gör. Erhan CEMÜNAL Sıkı bir çalışmanın yerini hiç bir şey alamaz. Deha yüzde bir ilham ve yüzde doksandokuz terdir. Thomas Alva Edison İçerik TEMEL ELEKTRONİK KAVRAMLARI Transdüser ve Sensör
DetaylıSICAKLIK ALGILAYICILAR
SICAKLIK ALGILAYICILAR AVANTAJLARI Kendisi güç üretir Oldukça kararlı çıkış Yüksek çıkış Doğrusal çıkış verir Basit yapıda Doğru çıkış verir Hızlı Yüksek çıkış Sağlam Termokupldan (ısıl İki hatlı direnç
DetaylıBuna göre, bir devrede yük akışı olabilmesi için, üreteç ve pil gibi aygıtlara ihtiyaç vardır.
ELEKTRİK AKIMI Potansiyelleri farklı olan iki iletken cisim birbirlerine dokundurulduğunda potansiyelleri eşit oluncaya kadar birinden diğerine elektrik yükü akışı olur. Potansiyeller eşitlendiğinde yani
DetaylıBuna göre, bir devrede yük akışı olabilmesi için, üreteç ve pil gibi aygıtlara ihtiyaç vardır.
ELEKTRİK AKIMI ve LAMBALAR ELEKTRİK AKIMI Potansiyelleri farklı olan iki iletken cisim birbirlerine dokundurulduğunda potansiyelleri eşit oluncaya kadar birinden diğerine elektrik yükü akışı olur. Potansiyeller
DetaylıALGILAYICILAR (SENSÖRLER-TRANSDÜSERLER)
ALGILAYICILAR (SENSÖRLER-TRANSDÜSERLER) SENSÖRLER-TRANSDÜSERLER Fiziksel ortam değişikliklerini (ısı, ışık, basınç, ses, vb.) algılayan cihazlara algılayıcılar denir. Algılayıcılar, fiziksel ortam ile
DetaylıElektromanyetik ışınlar ve dalga boyları
Elektromanyetik ışınlar ve dalga boyları İnsan gözü, dalga boyu 380-780 nanometreye kadar olan elektromanyetik dalgaları ışık olarak algılar. EBO 304- Ölçme ve Enstrümantasyon 2 Işığa duyarlı eleman çeşitleri
DetaylıMEKATRONİĞİN TEMELLERİ TEMEL ELEKTRONİK KAVRAMLARI
MEKATRONİĞİN TEMELLERİ TEMEL ELEKTRONİK KAVRAMLARI KONDANSATÖR Kondansatör iki iletken plaka arasına bir yalıtkan malzeme konarak elde edilen ve elektrik enerjisini elektrostatik enerji olarak depolamaya
Detaylı1. Diyot Çeşitleri ve Yapıları 1.1 Giriş 1.2 Zener Diyotlar 1.3 Işık Yayan Diyotlar (LED) 1.4 Fotodiyotlar. Konunun Özeti
Elektronik Devreler 1. Diyot Çeşitleri ve Yapıları 1.1 Giriş 1.2 Zener Diyotlar 1.3 Işık Yayan Diyotlar (LED) 1.4 Fotodiyotlar Konunun Özeti * Diyotlar yapım tekniğine bağlı olarak; Nokta temaslı diyotlar,
DetaylıMakine Mühendisliği İçin Elektrik-Elektronik Bilgisi. Ders Notu-4 Kondansatörler ve Bobinler
Makine Mühendisliği İçin Elektrik-Elektronik Bilgisi Ders Notu-4 Kondansatörler ve Bobinler Kondansatörler Kondansatör, elektronların kutuplanarak elektriksel yükü elektrik alanın içerisinde depolayabilme
DetaylıT.C. DÜZCE ÜNİVERSİTESİ TEKNOLOJİ FAKÜLTESİ BİLGİSAYAR MÜHENDİSLİĞİ BÖLÜMÜ BMT103 ELEKTRİK DEVRE TEMELLERİ DERSİ LABORATUVARI DENEY NO: 7
T.C. DÜZCE ÜNİVERSİTESİ TEKNOLOJİ FAKÜLTESİ BİLGİSAYAR MÜHENDİSLİĞİ BÖLÜMÜ BMT103 ELEKTRİK DEVRE TEMELLERİ DERSİ LABORATUVARI DENEY NO: 7 KONDANSATÖRLER VE BOBİNLER Doç. Dr. İbrahim YÜCEDAĞ Arş. Gör. M.
Detaylı9- ANALOG DEVRE ELEMANLARI
9- ANALOG DEVRE ELEMANLARI *ANALOG VE DİJİTAL KAVRAMLARI *Herhangi bir fiziksel olayı ifade eden büyüklüklere işaret denmektedir. *Zaman içerisinde kesintisiz olarak devam eden işaretlere Analog işaret
DetaylıAşağıdaki formülden bulunabilir. S16-Kesiti S1=0,20 mm²,uzunluğu L1=50 m,özdirenci φ=1,1 olan krom-nikel telin direnci kaç ohm dur? R1=?
S1-5 kw lık bir elektrik cihazı 360 dakika süresince çalıştırılacaktır. Bu elektrik cihazının yaptığı işi hesaplayınız. ( 1 saat 60 dakikadır. ) A-30Kwh B-50 Kwh C-72Kwh D-80Kwh S2-400 miliwatt kaç Kilowatt
DetaylıMakine Mühendisliği İçin Elektrik-Elektronik Bilgisi. Ders Notu-2 Hazırlayan: Yrd. Doç. Dr. Ahmet DUMLU
Makine Mühendisliği İçin Elektrik-Elektronik Bilgisi Ders Notu-2 Hazırlayan: Yrd. Doç. Dr. Ahmet DUMLU DİRENÇLER Direnci elektrik akımına gösterilen zorluk olarak tanımlayabiliriz. Bir iletkenin elektrik
DetaylıELEKTROTEKNİK VE ELEKTRİK ELEMANLARI
ELEKTROTEKNİK VE ELEKTRİK ELEMANLARI HAZIRLAYAN DOÇ.DR. HÜSEYİN BULGURCU 1 Balıkesir-2015 DERS KONULARI 1. Elektriğin Temelleri 2. Elektriksel Test Cihazları 3. Elektrik Enerjisi 4. Termostatlar 5. Röleler
DetaylıT.C. DÜZCE ÜNİVERSİTESİ TEKNOLOJİ FAKÜLTESİ BİLGİSAYAR MÜHENDİSLİĞİ BÖLÜMÜ BMT103 ELEKTRİK DEVRE TEMELLERİ DERSİ LABORATUVARI DENEY NO: 7
T.C. DÜZCE ÜNİVERSİTESİ TEKNOLOJİ FAKÜLTESİ BİLGİSAYAR MÜHENDİSLİĞİ BÖLÜMÜ BMT103 ELEKTRİK DEVRE TEMELLERİ DERSİ LABORATUVARI DENEY NO: 7 KONDANSATÖRLER VE BOBİNLER Doç. Dr. İbrahim YÜCEDAĞ Arş. Gör. Sümeyye
Detaylı14. SİNÜSOİDAL AKIMDA DİRENÇ, KAPASİTE, İNDÜKTANS VE ORTAK İNDÜKTANSIN ÖLÇÜLMESİ
14. SİNÜSOİDAL AKIMDA DİRENÇ, KAPASİTE, İNDÜKTANS VE ORTAK İNDÜKTANSIN ÖLÇÜLMESİ Sinüsoidal Akımda Direncin Ölçülmesi Sinüsoidal akımda, direnç üzerindeki gerilim ve akım dalga şekilleri ve fazörleri aşağıdaki
DetaylıYAKLAŞIM SENSÖRLERİ (PROXIMITY) Endüktif, Kapasitif ve Optik Yaklaşım Sensörleri
YAKLAŞIM SENSÖRLERİ (PROXIMITY) Endüktif, Kapasitif ve Optik Yaklaşım Sensörleri Sanayi fabrika otomasyonunda proximity (yaklasım) sensorler kullanılır. Porximity sensorler profesyonel yapıda cevre sartlarından
DetaylıF AKIM DEVRELER A. DEVRE ELEMANLARI VE TEMEL DEVRELER
ALTERNATİF AKIM DEVRELERİ A. DEVRE ELEMANLARI VE TEMEL DEVRELER Alternatif akım devrelerinde akımın geçişine karşı üç çeşit direnç (zorluk) gösterilir. Devre elamanları dediğimiz bu dirençler: () R omik
DetaylıSensörler. Yrd.Doç.Dr. İlker ÜNAL
Sensörler Yrd.Doç.Dr. İlker ÜNAL Optik Sensörler Üzerine düşen ışığa bağlı olarak üstünden geçen akımı değiştiren elemanlara optik eleman denir. Optik transdüserler ışık miktarındaki değişmeleri elektriksel
DetaylıELEKTRİK ELEKTRONİK DEVRE ELEMANLARI
ELEKTRİK ELEKTRONİK DEVRE ELEMANLARI BCP103 Öğr.Gör. MEHMET GÖL 1 Ders İçeriği Analog ve sayısal sinyal kavramları ler, çeşitleri, uygulama yerleri, direnç renk kodları Kondansatörler, çalışması, çeşitleri,
DetaylıDEVRE ANALİZİ LABORATUARI DENEY 6 KONDANSATÖRÜN VE BOBİNİN DOĞRU AKIM DAVRANIŞI
DEVRE ANALİZİ LABORATUARI DENEY 6 KONDANSATÖRÜN VE BOBİNİN DOĞRU AKIM DAVRANIŞI DENEY 6: KONDANSATÖRÜN VE BOBİNİN DOĞRU AKIMDA DAVRANIŞI 1. Açıklama Kondansatör doğru akımı geçirmeyip alternatif akımı
DetaylıHazırlayan: Tugay ARSLAN
Hazırlayan: Tugay ARSLAN ELEKTRİKSEL TERİMLER Nikola Tesla Thomas Edison KONULAR VOLTAJ AKIM DİRENÇ GÜÇ KISA DEVRE AÇIK DEVRE AC DC VOLTAJ Gerilim ya da voltaj (elektrik potansiyeli farkı) elektronları
DetaylıÜNİTE 5 KLASİK SORU VE CEVAPLARI (TEMEL ELEKTRONİK) Transformatörün tanımını yapınız. Alternatif akımın frekansını değiştirmeden, gerilimini
ÜNİTE 5 KLASİK SORU VE CEVAPLARI (TEMEL ELEKTRONİK) Transformatörün tanımını yapınız. Alternatif akımın frekansını değiştirmeden, gerilimini alçaltmaya veya yükseltmeye yarayan elektro manyetik indüksiyon
DetaylıMultivibratörler. Monastable (Tek Kararlı) Multivibratör
Multivibratörler Kare dalga veya dikdörtgen dalga meydana getiren devrelere MULTİVİBRATÖR adı verilir. Bu devreler temel olarak pozitif geri beslemeli iki yükselteç devresinden oluşur. Genelde çalışma
Detaylıİstanbul Teknik Üniversitesi IEEE Öğrenci Kolu
Direnç Dirençler elektronik devrelerin vazgeçilmez elemanlarıdır. Yaptıkları iş ise devre içinde kullanılan diğer aktif elemanlara uygun gerilimi temin etmektir. Elektronik devreler sabit bir gerilim ile
Detaylıİletken, Yalıtkan ve Yarı İletken
Diyot, transistör, tümleşik (entegre) devreler ve isimlerini buraya sığdıramadağımız daha birçok elektronik elemanlar, yarı iletken malzemelerden yapılmışlardır. Bu kısımdaki en önemli konulardan biri,
DetaylıValans elektronları kimyasal reaksiyona ve malzemenin yapısına katkı sağlar.
Valans Elektronları Atomun en dış kabuğundaki elektronlara valans elektron adı verilir. Valans elektronları kimyasal reaksiyona ve malzemenin yapısına katkı sağlar. Bir atomun en dış kabuğundaki elektronlar,
DetaylıDENEY-8 KONDANSATÖRÜN VE BOBİNİN DOĞRU AKIMDA DAVRANIŞI
DENEY-8 KONDANSATÖRÜN VE BOBİNİN DOĞRU AKIMDA DAVRANIŞI Teorinin Açıklaması: Kondansatör doğru akımı geçirmeyip alternatif akımı geçiren bir elemandır. Yükselteçlerde DC yi geçirip AC geçirmeyerek filtre
DetaylıTEMEL ELEKTRİK-ELEKTRONİK DERSİ SORU BANKASI
TEMEL ELEKTRİK-ELEKTRONİK DERSİ SORU BANKASI TEMEL ELEKTRİK ELEKTRONİK 1 1. Atomun çekirdeği nelerden oluşur? A) Elektron B) Proton C) Proton +nötron D) Elektron + nötron 2. Elektron hangi yükle yüklüdür?
DetaylıSensörler. Yrd.Doç.Dr. İlker ÜNAL
Sensörler Yrd.Doç.Dr. İlker ÜNAL İçerik Algılama Teknolojisi Algılama Mekanizması Uygun Sensör SENSÖR SİSTEMİ Ölçme ve Kontrol Sistemi Transdüser ve Sensör Kavramı Günlük hayatımızda ısı, ışık, basınç
DetaylıYILDIZ TEKNİK ÜNİVERSİTESİ MAKİNE FAKÜLTESİ MEKATRONİK MÜHENDİSLİĞİ BÖLÜMÜ MEKATRONİK MÜHENDİSLİĞİNE GİRİŞ DERSİ. Proje Adı : IŞIĞA DÖNEN KAFA PROJESİ
YILDIZ TEKNİK ÜNİVERSİTESİ MAKİNE FAKÜLTESİ MEKATRONİK MÜHENDİSLİĞİ BÖLÜMÜ MEKATRONİK MÜHENDİSLİĞİNE GİRİŞ DERSİ Proje Adı : IŞIĞA DÖNEN KAFA PROJESİ Proje No : 2 Proje Raporu Adı: HALİL Soyadı: EMUL Öğrenci
DetaylıTEMEL ELEKTRONĠK DERSĠ
TEMEL ELEKTRONĠK DERSĠ ÖĞRETMEYE YÖNELĠK TEST SORU BANKASI HAZIRLAYAN: Öğr.Gör.Aykut Fatih GÜEN 1 ÜNĠTE 1 TEST SORU BANKASI (TEMEL ELEKTRONĠK) DĠRENÇ SORULARI Aşağıdakilerden hangisi, pasif devre elemanlarının
DetaylıÜNİTE 3 KLASİK SORU VE CEVAPLARI (TEMEL ELEKTRONİK)
ÜNİTE 3 KLASİK SORU VE CEVAPLARI (TEMEL ELEKTRONİK) Diyotu tanımlayınız. Diyot bir yönde akım geçiren, diğer yönde akım geçirmeyen elektronik devre elemanıdır. Diyotlarda anot ve katodu tanımlayınız. Diyot
DetaylıMakine Mühendisliği İçin Elektrik-Elektronik Bilgisi. Ders Notu-5 AKTİF DEVRE ELEMANLARI Hazırlayan: Yrd. Doç. Dr. Ahmet DUMLU
Makine Mühendisliği İçin Elektrik-Elektronik Bilgisi Ders Notu-5 AKTİF DEVRE ELEMANLARI Hazırlayan: Yrd. Doç. Dr. Ahmet DUMLU DİYOTLAR Diyot tek yöne elektrik akımını ileten bir devre elemanıdır. Diyotun
DetaylıBÖLÜM X OSİLATÖRLER. e b Yükselteç. Be o Geri Besleme. Şekil 10.1 Yükselteçlerde geri besleme
BÖLÜM X OSİLATÖRLER 0. OSİLATÖRE GİRİŞ Kendi kendine sinyal üreten devrelere osilatör denir. Böyle devrelere dışarıdan herhangi bir sinyal uygulanmaz. Çıkışlarında sinüsoidal, kare, dikdörtgen ve testere
Detaylı(BJT) NPN PNP
Elektronik Devreler 1. Transistörler 1.1 Giriş 1.2 Bipolar Jonksiyon Transistörler (BJT) 1.2.1 Bipolar Jonksiyon Transistörün Çalışması 1.2.2 NPN Transistörün Yükselteç Olarak Çalışması 1.2.3 PNP Transistörün
DetaylıSensörler. Yrd.Doç.Dr. İlker ÜNAL
Sensörler Yrd.Doç.Dr. İlker ÜNAL Optokuplör Optokuplör kelime anlamı olarak optik kuplaj anlamına gelir. Kuplaj bir sistem içindeki iki katın birbirinden ayrılması ama aralarındaki sinyal iletişiminin
DetaylıŞekil-1. Doğru ve Alternatif Akım dalga şekilleri
2. Alternatif Akım =AC (Alternating Current) Değeri ve yönü zamana göre belirli bir düzen içerisinde değişen akıma AC denir. En çok bilinen AC dalga biçimi Sinüs dalgasıdır. Bununla birlikte farklı uygulamalarda
Detaylı2- Tristör ile yük akımı değiştirilerek ayarlı yükkontrolü yapılabilir.
Tristörlü Redresörler ( Doğrultmaçlar ) : Alternatif akımı doğru akıma çeviren sistemlere redresör denir. Redresörler sanayi için gerekli olan DC gerilimin elde edilmesini sağlar. Büyük akım ve gerilimlerin
DetaylıAŞIRI AKIM KORUMA RÖLELERİ Trafolarda Meydana Gelen Aşırı Akımların Nedenleri
Koruma Röleleri AŞIRI AKIM KORUMA RÖLELERİ Trafolarda Meydana Gelen Aşırı Akımların Nedenleri Trafolarda meydana gelen arızaların başlıca nedenleri şunlardır: >Transformatör sargılarında aşırı yüklenme
DetaylıDENEY 5 : TRANSİSTÖRÜN ZAMAN, ISI VE IŞIK ANAHTARI OLARAK KULLANILMASI
DENEY 5 : TRANSİSTÖRÜN ZAMAN, ISI VE IŞIK ANAHTARI OLARAK KULLANILMASI Amaç : Endüstride anahtar olarak kullanılan transistörün kesim ve doyum durumlarındaki çalışmalarını incelemek. Transistörün zaman,
Detaylı8. ALTERNATİF AKIM VE SERİ RLC DEVRESİ
8. ATENATİF AKIM E SEİ DEESİ AMAÇA 1. Alternatif akım ve gerilim ölçmeyi öğrenmek. Direnç, kondansatör ve indüktans oluşan seri bir alternatif akım devresini analiz etmek AAÇA oltmetre, ampermetre, kondansatör
DetaylıBASINÇ (GERİLME) TRANSDÜSERLERİ
BASINÇ (GERİLME) TRANSDÜSERLERİ Tanımı Üzerlerine düşen basınçla orantılı olarak fiziki yapılarında meydana gelen değişimden dolayı basınç seviyesini ya da basınç değişimi seviyesini elektriksel işarete
Detaylı7. DİRENÇ SIĞA (RC) DEVRELERİ AMAÇ
7. DİENÇ SIĞA (C) DEELEİ AMAÇ Seri bağlı direnç ve kondansatörden oluşan bir devrenin davranışını inceleyerek kondansatörün durulma ve yarı ömür zamanını bulmak. AAÇLA DC Güç kaynağı, kondansatör, direnç,
DetaylıYarıiletken devre elemanlarında en çok kullanılan maddeler;
1.. Bölüm: Diyotlar Doç.. Dr. Ersan KABALCI 1 Yarı iletken Maddeler Yarıiletken devre elemanlarında en çok kullanılan maddeler; Silisyum (Si) Germanyum (Ge) dur. 2 Katkı Oluşturma Silisyum ve Germanyumun
Detaylı7. ÜNİTE AKIM, GERİLİM VE DİRENÇ
7. ÜNİTE AKIM, GERİLİM VE DİRENÇ KONULAR 1. AKIM, GERİLİM VE DİRENÇ 2. AKIM BİRİMİ, ASKATLARI VE KATLARI 3. GERİLİM BİRİMİ ASKATLARI VE KATLARI 4. DİRENÇ BİRİMİ VE KATLARI 7.1. AKIM, GERİLİM VE DİRENÇ
DetaylıELEKTRİK-ELEKTRONİK MÜHENDİSLİĞİ Elektrik ve Elektronik Ölçmeler Laboratuvarı Deney Adı: Sensörler. Deney 5: Sensörler. Deneyin Amacı: A.
Deneyin Amacı: Deney 5: Sensörler Sensör kavramının anlaşılması, kullanım alanlarının ve kullanım yerine göre çeşitlerinin öğrenilmesi. Çeşitli sensör tipleri için çalışma mantığı anlaşılıp sağlamlık testi
DetaylıDOĞRU AKIM Doğru Akım Kavramları Doğru Akımın Tanımı
DOĞRU AKIM 1.1. Doğru Akım Kavramları 1.1.1. Doğru Akımın Tanımı Zamanla yönü ve şiddeti değişmeyen akıma doğru akım denir. İngilizce Direct Current kelimelerinin kısaltılması DC ile gösterilir. 1.1.2.
DetaylıHareket halindeki elektrik yüklerinin oluşturduğu bir sistem düşünelim. Belirli bir bölgede net bir yük akışı olduğunda, akımın mevcut olduğu
Akım ve Direnç Elektriksel olaylarla ilgili buraya kadar yaptığımız tartışmalar durgun yüklerle veya elektrostatikle sınırlı kalmıştır. Şimdi, elektrik yüklerinin hareket halinde olduğu durumları inceleyeceğiz.
DetaylıDOĞRU AKIM Doğru Akım Kavramları Doğru Akımın Tanımı
DOĞRU AKIM 1.1. Doğru Akım Kavramları 1.1.1. Doğru Akımın Tanımı Zamanla yönü ve şiddeti değişmeyen akıma doğru akım denir. İngilizce Direct Current kelimelerinin kısaltılması DC ile gösterilir. 1.1.2.
DetaylıSensörler. Yrd.Doç.Dr. İlker ÜNAL
Sensörler Yrd.Doç.Dr. İlker ÜNAL Transdüser ve Sensör Kavramı Fiziksel ortam değişikliklerini (ısı, ışık, basınç, ses, vb.) algılayan elemanlara sensör, algıladığı bilgiyi elektrik enerjisine çeviren elemanlara
DetaylıTemel Kavramlar Doðru Akým (DA, DC, Direct Current) Dinamo, akümülâtör, pil, güneþ pili gibi düzenekler tarafýndan
Bölüm 8: Güç Kaynaðý Yapýmý A. Doðrultmaç (Redresör) Devre Uygulamalarý Elektronik devrelerin bir çoðunun çalýþmasý için tek yönlü olarak dolaþan (DC) akýma gerek vardýr. Bu bölümde doðru akým üreten devreler
DetaylıDirençler. 08 Aralık 2015 Salı 1
Dirençler 08 Aralık 2015 Salı 1 Tanımı ve İşlevi Dirençler elektrik akımına zorluk gösteren elektronik devre elemanlarıdır. Direnç R harfi ile gösterilir, birimi ohmdur. Omega simgesi ile gösterilir (Ω).
Detaylı4. ÜNİTE ALTERNATİF AKIMDA GÜÇ
4. ÜNİTE ALTERNATİF AKIMDA GÜÇ KONULAR 1. Ani Güç, Ortalama Güç 2. Dirençli Devrelerde Güç 3. Bobinli Devrelerde Güç 4. Kondansatörlü Devrelerde Güç 5. Güç Üçgeni 6. Güç Ölçme GİRİŞ Bir doğru akım devresinde
DetaylıSIĞA VE DİELEKTRİKLER
SIĞA VE DİELEKTRİKLER Birbirlerinden bir boşluk veya bir yalıtkanla ayrılmış iki eşit büyüklükte fakat zıt işaretli yük taşıyan iletkenlerin oluşturduğu yapıya kondansatör adı verilirken her bir iletken
Detaylı6. TRANSİSTÖRÜN İNCELENMESİ
6. TRANSİSTÖRÜN İNCELENMESİ 6.1. TEORİK BİLGİ 6.1.1. JONKSİYON TRANSİSTÖRÜN POLARMALANDIRILMASI Şekil 1. Jonksiyon Transistörün Polarmalandırılması Şekil 1 de Emiter-Beyz jonksiyonu doğru yönde polarmalandırılır.
DetaylıSİLİKON KONTROLLÜ ANAHTAR SİLİCON CONTROLLED RECTETİER ( SCR )
Tristörler : SİLİKON KONTROLLÜ ANAHTAR SİLİCON CONTROLLED RECTETİER ( SCR ) Tanımı: Tristör, anot ( A ), katot ( K ) ve geyt ( G ) ucu bulunan ve geytine uygulanan ( + ) sinyal ile A - K arası iletime
DetaylıÜÇ FAZLI ASENKRON MOTORDA KAYMANIN BULUNMASI
DENEY-2 Kapaksız raporlar değerlendirilmeyecektir. ÜÇ FAZLI ASENKRON MOTORDA KAYMANIN BULUNMASI 1. Teorik Bilgi Asenkron Motorların Çalışma Prensibi Asenkron motorların çalışması şu üç prensibe dayanır:
DetaylıSıcaklık ( Isı ) Sensörleri Tarihçesi by İngilizce Öğretmeni Sefa Sezer
İÇİNDEKİLER Sıcaklık ( Isı ) Sensörleri Tarihçesi 1. Sıcaklık ( Isı ) Sensörleri nedir? 1.1 Genel Tanıtım 1.2 Genel Özellikleri 2. Sıcaklık ( Isı ) Sensör Çeşitleri ve Tanımları 2.1 PTC (Positive Temperature
DetaylıZENER DİYOTLAR. Hedefler
ZENER DİYOTLAR Hedefler Bu üniteyi çalıştıktan sonra; Zener diyotları tanıyacak ve çalışma prensiplerini kavrayacaksınız. Örnek devreler üzerinde Zener diyotlu regülasyon devrelerini öğreneceksiniz. 2
Detaylı13. ÜNİTE AKIM VE GERİLİM ÖLÇÜLMESİ
13. ÜNİTE AKIM VE GERİLİM ÖLÇÜLMESİ KONULAR 1. Akım Ölçülmesi-Ampermetreler 2. Gerilim Ölçülmesi-Voltmetreler Ölçü Aleti Seçiminde Dikkat Edilecek Noktalar: Ölçü aletlerinin seçiminde yapılacak ölçmeye
DetaylıHD710 ISI KONTROLLÜ RÖLE MONTAJ KILAVUZU MALZEME LİSTESİ
HD710 ISI KONTROLLÜ RÖLE MONTAJ KILAVUZU MALZEME LİSTESİ AÇIK DEVRE ŞEMASI BASKI DEVRESİ MONTAJ İŞLEM BASAMAKLARI 1. Poşetten çıkan malzemelerinizi, malzeme listesine göre kontrol ediniz. Elinizdeki her
DetaylıÜNİTE 4 KLASİK SORU VE CEVAPLARI (TEMEL ELEKTRONİK)
ÜNİTE 4 KLASİK SORU VE CEVAPLARI (TEMEL ELEKTRONİK) Transistörü tanımlayınız. Beyz ucundan geçen akıma göre, emiter-kollektör arasındaki direnci azaltıp çoğaltabilen elektronik devre elemanına transistör
DetaylıALTERNATİF AKIMIN TEMEL ESASLARI
ELEKTRİK-ELEKTRONİK MÜHENDİSLİĞİ BÖLÜMÜ ELEKTRİK-ELEKTRONİK MÜHENDİSLİĞİNE GİRİŞ DERSİ ALTERNATİF AKIMIN TEMEL ESASLARI Dr. Öğr. Üyesi Ahmet ÇİFCİ Elektrik enerjisi, alternatif akım ve doğru akım olarak
DetaylıKaradeniz Teknik Üniversitesi Elektrik-Elektronik Mühendisliği Bölümü Elektronik Laboratuvarı I ENDÜSTRİYEL KONTROL UYGULAMALARI
Öğr. Gör. Oğuzhan ÇAKIR 377 42 03, KTÜ, 2010 1. Deneyin Amacı Karadeniz Teknik Üniversitesi Elektrik-Elektronik Mühendisliği Bölümü Elektronik Laboratuvarı I ENDÜSTRİYEL KONTROL UYGULAMALARI CDS (Kadmiyum
DetaylıSAKARYA ÜNİVERSİTESİ TEKNOLOJİ FAKÜLTESİ MAKİNA MÜHENDİSLİĞİ BÖLÜMÜ ELEKTRONİK DEVRELER LABORATUARI
SAKARYA ÜNİVERSİTESİ TEKNOLOJİ FAKÜLTESİ MAKİNA MÜHENDİSLİĞİ BÖLÜMÜ ELEKTRONİK DEVRELER LABORATUARI DENEYİ YAPTIRAN: DENEYİN ADI: DENEY NO: DENEYİ YAPANIN ADI ve SOYADI: SINIFI: OKUL NO: DENEY GRUP NO:
DetaylıAA Motorlarında Yol Verme, Motor Seçimi Yrd. Doç. Dr. Aytaç Gören
04.12.2011 AA Motorlarında Yol Verme, Motor Seçimi Yrd. Doç. Dr. Aytaç Gören İçerik AA Motorlarının Kumanda Teknikleri Kumanda Elemanları na Yol Verme Uygulama Soruları 25.11.2011 2 http://people.deu.edu.tr/aytac.goren
DetaylıBAHAR YARIYILI FİZİK 2 DERSİ. Yrd. Doç. Dr. Hakan YAKUT. Fizik Bölümü
2015-2016 BAHAR YARIYILI FİZİK 2 DERSİ Yrd. Doç. Dr. Hakan YAKUT SAÜ Fen Edebiyat Fakültesi Fizik Bölümü Ofis: FEF A Blok, 3. Kat, Oda No: 812, İş tel.: 6092 (+90 264 295 6092) BÖLÜM 6 DOĞRU AKIM DEVRELERİ
DetaylıYILDIZ TEKNİK ÜNİVERSİTESİ MAKİNE FAKÜLTESİ MEKATRONİK MÜHENDİSLİĞİ BÖLÜMÜ MEKATRONİK MÜHENDİSLİĞİNE GİRİŞ DERSİ. Proje Adı Proje No.
YILDIZ TEKNİK ÜNİVERSİTESİ MAKİNE FAKÜLTESİ MEKATRONİK MÜHENDİSLİĞİ BÖLÜMÜ MEKATRONİK MÜHENDİSLİĞİNE GİRİŞ DERSİ Proje Adı Proje No Işığı Takip Eden Kafa - 2 Proje Raporu Adı, Soyadı, Öğrenci Numarası
Detaylı11.1. ELEKTRONİK ATEŞLEME SİSTEMLERİ ( ELECTRONIC IGNATION )
11. DİĞER ELEKTRONİK SİSTEMLER 11.1. ELEKTRONİK ATEŞLEME SİSTEMLERİ ( ELECTRONIC IGNATION ) Elektronik ateşlemenin diğerlerinden farkı, motorun her durumda ateşleme zamanlamasının hassas olarak hesaplanabilmesidir.
DetaylıYILDIZ TEKNİK ÜNİVERSİTESİ MAKİNE FAKÜLTESİ MEKATRONİK MÜHENDİSLİĞİ BÖLÜMÜ MEKATRONİK MÜHENDİSLİĞİNE GİRİŞ DERSİ. Proje Adı Proje No
YILDIZ TEKNİK ÜNİVERSİTESİ MAKİNE FAKÜLTESİ MEKATRONİK MÜHENDİSLİĞİ BÖLÜMÜ MEKATRONİK MÜHENDİSLİĞİNE GİRİŞ DERSİ Proje Adı Proje No Işık İzleyen Araba Projesi Proje No 2 Proje Raporu Adı, Soyadı, Öğrenci
DetaylıSensörler. Yrd.Doç.Dr. İlker ÜNAL
Sensörler Yrd.Doç.Dr. İlker ÜNAL Basınç Sensörleri Üzerlerine düşen basınçla orantılı olarak fiziki yapılarında meydana gelen değişimden dolayı basınç seviyesini ya da basınç değişimi seviyesini elektriksel
DetaylıYarışma Sınavı. 4 Elektrik alan şiddet
1 (1010) 2 =(? ) 10 ) 12 B ) 8 C ) 6 D ) 10 E ) 9 2 Bir iletkenin herhangi bir yerinde alınan kesidinden, 1 saniyede geçen elektrik yükü miktarına ne denir? ) Elektro motor kuvveti B ) kım şiddeti C )
DetaylıELEKTRİK AKIMI Elektrik Akım Şiddeti Bir İletkenin Direnci
ELEKTRİK AKIMI Elektrikle yüklü ve potansiyelleri farklı olan iki iletken küreyi, iletken bir telle birleştirilirse, potansiyel farkından dolayı iletkende yük akışı meydana gelir. Bir iletkenden uzun süreli
DetaylıAşağıdaki şekillerden yararlanarak test soruların cevaplarını vermeye çalışınız.
Aşağıdaki şekillerden yararlanarak test soruların cevaplarını vermeye çalışınız. Aşağıdaki Tariflerin boşluklarına uygun kelimeleri seçiniz izi 1. Ortamdaki ısı,ışık, ses, basınç gibi değişiklikleri algılayan
DetaylıModern Fiziğin Teknolojideki Uygulamaları
40 Modern Fiziğin Teknolojideki Uygulamaları 1 Test 1 in Çözümleri 1. USG ve MR cihazları ile ilgili verilen bilgiler doğrudur. BT cihazı c-ışınları ile değil X-ışınları ile çalışır. Bu nedenle I ve II.
DetaylıASENKRON MOTORLARA YOL VERME METODLARI
DENEY-6 ASENKRON MOTORLARA YOL VERME METODLARI TEORİK BİLGİ KALKINMA AKIMININ ETKİLERİ Asenkron motorların çalışmaya başladıkları ilk anda şebekeden çektiği akıma kalkınma akımı, yol alma akımı veya kalkış
DetaylıŞekil 1: Diyot sembol ve görünüşleri
DİYOTLAR ve DİYOTUN AKIM-GERİLİM KARAKTERİSTİĞİ Diyotlar; bir yarısı N-tipi, diğer yarısı P-tipi yarıiletkenden oluşan kristal elemanlardır ve tek yönlü akım geçiren yarıiletken devre elemanlarıdır. N
DetaylıTemel Kavramlar. Elektrik Nedir? Elektrik nedir? Elektrikler geldi, gitti, çarpıldım derken neyi kastederiz?
Temel Kavramlar Elektrik Nedir? Elektrik nedir? Elektrikler geldi, gitti, çarpıldım derken neyi kastederiz? 1 Elektriksel Yük Elektrik yükü bu dış yörüngede dolanan elektron sayısının çekirdekteki proton
DetaylıHT 250 SET. LCD li Kablosuz Oda Termostatı Kontrolleri. Kullanım
HT 250 SET LCD li Kablosuz Oda Termostatı Kontrolleri HT 250 SET kablosuz oda termostatıdır. Kullanıcı oda termostatını ihtiyacı doğrultusunda ayarlayıp daha konforlu ve ekonomik bir ısınma sağlar. - Hassas
DetaylıELEKTRONİK DEVRE TASARIM LABORATUARI-I MOSFET YARI İLETKEN DEVRE ELEMANININ DAVRANIŞININ İNCELENMESİ
ELEKTRONİK DEVRE TASARIM LABORATUARI-I MOSFET YARI İLETKEN DEVRE ELEMANININ DAVRANIŞININ İNCELENMESİ Yrd. Doç. Dr. Özhan ÖZKAN MOSFET: Metal-Oksit Yarıiletken Alan Etkili Transistor (Geçidi Yalıtılmış
DetaylıYILDIZ TEKNİK ÜNİVERSİTESİ MAKİNE FAKÜLTESİ MEKATRONİK MÜHENDİSLİĞİ BÖLÜMÜ MEKATRONİK MÜHENDİSLİĞİNE GİRİŞ DERSİ. Işığı Takip Eden Kafa 2 Nolu Proje
YILDIZ TEKNİK ÜNİVERSİTESİ MAKİNE FAKÜLTESİ MEKATRONİK MÜHENDİSLİĞİ BÖLÜMÜ MEKATRONİK MÜHENDİSLİĞİNE GİRİŞ DERSİ Işığı Takip Eden Kafa 2 Nolu Proje Proje Raporu Hakan Altuntaş 11066137 16.01.2013 İstanbul
DetaylıŞekil 1: Zener diyot sembol ve görünüşleri. Zener akımı. Gerilim Regülasyonu. bölgesi. Şekil 2: Zener diyotun akım-gerilim karakteristiği
ZENER DİYOT VE AKIM-GERİLİM KARAKTERİSTİĞİ Küçük sinyal diyotları, delinme gerilimine yakın değerlerde hasar görebileceğinden, bu değerlerde kullanılamazlar. Buna karşılık, Zener diyotlar delinme gerilimi
DetaylıT.C. ADIYAMAN ÜNİVERSİTESİ MÜHENDİSLİK FAKÜLTESİ ELEKTRİK-ELEKTRONİK MÜHENDİSLİĞİ BÖLÜMÜ DEVRE ANALİZİ LABORATUVARI I DENEY FÖYLERİ
T.C. ADIYAMAN ÜNİVERSİTESİ MÜHENDİSLİK FAKÜLTESİ ELEKTRİK-ELEKTRONİK MÜHENDİSLİĞİ BÖLÜMÜ DEVRE ANALİZİ LABORATUVARI I DENEY FÖYLERİ Hazırlayan Arş. Gör. Ahmet NUR DENEY-1 ÖLÇÜ ALETLERİNİN İNCELENMESİ Kapaksız
DetaylıGeçmiş yıllardaki vize sorularından örnekler
Geçmiş yıllardaki vize sorularından örnekler Notlar kapalıdır, hesap makinesi kullanılabilir, öncelikle kağıtlardaki boş alanları kullanınız ve ek kağıt gerekmedikçe istemeyiniz. 6 veya 7.ci sorudan en
DetaylıHT 150 SET. LCD li Kablosuz Oda Termostatı Kontrolleri. Kullanım
HT 150 SET LCD li Kablosuz Oda Termostatı Kontrolleri HT 150 SET kablosuz oda termostatıdır. Kullanıcı oda termostatını ihtiyacı doğrultusunda ayarlayıp daha konforlu ve ekonomik bir ısınma sağlar. - Hassas
Detaylı2. HAFTA BLM223 DEVRE ANALİZİ. Yrd. Doç Dr. Can Bülent FİDAN. hdemirel@karabuk.edu.tr
2. HAFTA BLM223 Yrd. Doç Dr. Can Bülent FİDAN hdemirel@karabuk.edu.tr Karabük Üniversitesi Uzaktan Eğitim Uygulama ve Araştırma Merkezi 2 2. AKIM, GERİLİM E DİRENÇ 2.1. ATOM 2.2. AKIM 2.3. ELEKTRİK YÜKÜ
DetaylıTemel elektronik laboratuvarı olarak kullanılmaktadır. Bu laboratuvarda ders alan öğrencilerimiz;
L4 Laboratuvarı Temel elektronik laboratuvarı olarak kullanılmaktadır. Bu laboratuvarda ders alan öğrencilerimiz; Temel pasif devre elemanlarını öğrenir. Temel Elektrik-Elektronik büyüklükleri ve elemanların
DetaylıTEMEL ELEKTRONİK. Kondansatör, DC akımı geçirmeyip, AC akımı geçiren devre elemanıdır.
BÖLÜM 2 KONDANSATÖRLER Önbilgiler: Kondansatör, DC akımı geçirmeyip, AC akımı geçiren devre elemanıdır. Yapısı: Kondansatör şekil 1.6' da görüldüğü gibi, iki iletken plaka arasına yalıtkan bir maddenin
DetaylıTEMEL BİLGİLER. İletken : Elektrik yüklerinin oldukça serbest hareket ettikleri maddelerdir. Örnek olarak bakır, gümüş ve alüminyum verilebilir.
TEMEL BİLGİLER İletken : Elektrik yüklerinin oldukça serbest hareket ettikleri maddelerdir. Örnek olarak bakır, gümüş ve alüminyum verilebilir. Yalıtkan : Elektrik yüklerinin kolayca taşınamadığı ortamlardır.
DetaylıSICAKLIK KONTROLLÜ HAVYA
SICAKLIK KONTROLLÜ HAVYA Dirençler sıcaklığa bağımlıdır. Havyanın ısıtıcı direnci de istisna değildir. Böylece her havyanın sıcaklığı kontrol edilebilir. Ancak, elde 24V la çalışan bir havya olmalıdır
DetaylıBJT (Bipolar Junction Transistor) nin karakteristik eğrilerinin incelenmesi
DENEY 5: BJT NİN KARAKTERİSTİK EĞRİLERİ 5.1. Deneyin Amacı BJT (Bipolar Junction Transistor) nin karakteristik eğrilerinin incelenmesi 5.2. Kullanılacak Aletler ve Malzemeler 1) BC237C BJT transistör 2)
DetaylıKONUM ALGILAMA YÖNTEMLERİ VE KONTROLÜ
KONUM ALGILAMA YÖNTEMLERİ VE KONTROLÜ 1. AMAÇ: Endüstride kullanılan direnç, kapasite ve indüktans tipi konum (yerdeğiştirme) algılama transdüserlerinin temel ilkelerini açıklayıp kapalı döngü denetim
DetaylıERCİYES ÜNİVERSİTESİ MÜHENDİSLİK FAKÜLTESİ ENERJİ SİSTEMLERİ MÜHENDİSLİĞİ BÖLÜMÜ ENERJİ SİSTEMLERİ MÜHENDİSLİĞİ LABORATUARI
ERCİYES ÜNİVERSİTESİ MÜHENDİSLİK FAKÜLTESİ ENERJİ SİSTEMLERİ MÜHENDİSLİĞİ BÖLÜMÜ ENERJİ SİSTEMLERİ MÜHENDİSLİĞİ LABORATUARI DENEY FÖYÜ DENEY ADI FOTOVOLTAİK PANELLERİN ÇEŞİTLERİ VE ÖLÇÜMLERİ DERSİN ÖĞRETİM
Detaylı1. Yarı İletken Diyotlar Konunun Özeti
Elektronik Devreler 1. Yarı İletken Diyotlar 1.1 Giriş 1.2. Yarı İletkenlerde Akım Taşıyıcılar 1.3. N tipi ve P tipi Yarı İletkenlerin Oluşumu 1.4. P-N Diyodunun Oluşumu 1.5. P-N Diyodunun Kutuplanması
DetaylıDoğru Akım Devreleri
Bölüm 28 Doğru Akım Devreleri Elektro Motor Kuvvet Seri ve Paralel Dirençler Kirchhoff un Kuralları RC Devreleri Elektrik Ölçüm Aletleri Öğr. Gör. Dr. Mehmet Tarakçı http://kisi.deu.edu.tr/mehmet.tarakci/
Detaylı