Interpretimi i këngës Neji të Mevlana Xhelaluddin Rumi. Fjalët kyçe: Mevlana Xhelaluddin Rumi, Mesnevia, neji, dashuria

Transkript

1 Interpretimi i këngës Neji të Mevlana Xhelaluddin Rumi Prof. dr. Abdullah Hamiti & Urata Agagjyshi Në këtë punim do të përqëndrohemi në interpretimin e shkurtë të tetëmbëdhjetë bejteve të para të Mesnevisë së Mevlana Xhelaluddin Rumiut për të cilët, në të vërtetë është shkruar mjaft. Kjo është kënga për Nejin (fyellin) e cila i prinë Mesnevsië së Rumiut. Neji përfaqëson njeriun e përsosur. Njeriu i përsosur paraqet njërin nga themelet e mendimit intelektualo-religjioz të Mevlanas, prandaj edhe Mesnevija fillon dhe vazhdon me tregimin, respektivisht klithjen e nejit apo të njeriut të përsosur, pra neji është odë e mrekullueshme për njeriun e përsosur dhe për aftësitë e tij të mahnitshme. Tetëmbëdhjetë bejtet e para të Mesnevisë janë oqean misteresh, që shpalosin para nesh mprehtësinë e mendimit, mjeshtrinë e të shkruarit dhe gjerësinë e kuptimit të Mevlanas. Me këto bejte Mevlana na mëson se vlera e njeriut matet me kapacitein e tij për t u bërë ashik. Në këtë drejtim njeriu duhet t i mësoj vetit që të ndëgjoj, të shohë dhe të ndjejë të vërtetën. Kjo vlerë, në të njëjtën kohë, matet me barrën shpirtërore që individi mund ta bartë. Ndërsa shkalla më e lartë që njeriu mund të ngjitet është ashk ul hakiki, dashuria e vërtetë, e drejtë dhe e përhershme ndaj Zotit të amshueshëm. Fjalët kyçe: Mevlana Xhelaluddin Rumi, Mesnevia, neji, dashuria Hyrje Mevlana Xhelaluddin Rumi është poeti më i madh i botës islame i cili me poezitë e tij mistike dhe të shkruara me gjuhë univerzale të shpirtit njerëzor sot lexohet gjithandej në botë. Shumë dijetarë kanë vlerësuar se poezia e Rumiut është poezi e dashurisë hyjnore, e pasionit mistik dhe e dritës sekrete. Dhe, sigurisht që një nga arsyet pse kaq shumë pëlqehet është thjesht aftësia e tij e shprehjes së qartë, të drejtpërdrejtë të të biseduarit të thellë personal rreth çështjeve të botës shpirtërore dhe të misticizmit. Poezia e Rumiut ka fuqinë të tejkaloj mendjen dhe të derdhet drejtpërdrejtë në zemër. Ky ishte dijetar i shquar dhe poet i cili me

2 poezitë e tij mistike ka ngrohur shpirtërat e të dashuruarve në të Vërtetën, të cilët me hulumtim dhe me udhëtimin shpirtëror i përgjigjen thirrjes për kënaqësinë e Zotit drejt esktazës njësimin me Zotin (fena fillah). Biografia Mevlana Xhelaluddin Rumi lider i ashikëve i lindur në vitn 1217 në Belh të provincës së Horasanit dhe i vdekur në Konja, në vitin 1273, pra në moshën 68 vjeçare. Emrin e kishte Xhelaleddin. Ishte i biri i Bahauddin Veledit të njohur si Sulltan i ulemave ngase ishte ndër ulematë më në zë të kohës. Mevlana ishte vetëm pesë vjeçar kur e përjeton hixhretin, pra kur babai i tij për shkak të rrethanave të krijuara të rrezikut detyrohet me familje ta braktis Belhin. Në rrugëtim e sipër kalon nëpër disa qytete si Nishabur, Bagdat, Kufe, pastaj e kryen haxhin në Meke, vazhdon udhëtimin nëpër Damask derisa pastaj vendoset në Larende (Karaman të Turqisë) ku qëndron shtat vjet duke punuar si muderris në medrese dhe mbasandej me kërkesë të sulltanit Alauddin Kejkubat, Bahauddin Veled me familje vendoset në Konja, kryeqytet i shtetit Selxhuk të turqëve që atëhere ishte shteti më i fuqishëm islam. Kështu Xhelaledinit për shkak se tërë jetën e kalon në Konja e rrethinë i është dhënë emri Rumi (Anadollas), pastaj meqë ishte i dashur shumë i shtohet emri Mevlana (zotëriu ynë) me të cilin i drejtohen udhëheqësit të tarikatit Mësuesi i parë i Mevlanas është babi i tij nga i cili ka marrë mësimet e para. Pas vdekjes së babait të tij Mevlana ka marrë mësime dhe edukim shpirtëror nga Sejjid Burhaneddin Tirmizi i i cili konstaton se Mevlana ishte i përgatitur në dijet e jashtme (zahiri) por se tash duhet të futet në dijet e brendshme (batini) dhe pas këtyre fjalëve Mevlana formalisht fillon sejr-i suluk un (rrugëtimin e ngritjes shpirtërore), dhe këtë arsimim të tij shpirtëror me zikër (përmendje e Zotit), halvet (vetmim), muxhahede (me përpjekje të parreshtur), me murakebe (me vetëkontroll-kontemplacion) e plotëson për nëntë vjet. ii Në ndërkohë Burhaneddini me qëllim që edhe më shumë t i shtoj dijet e përsosjes shpirtërore Mevlanan e dërgon në Halep ku merr mësime në medresenë Hallavije, më pastaj kalon në Damask ku për katër vjet radhazi merr mësime në medresenë Mukaddenijje. Pastaj kthehet në Konja dhe pas këtij arsimimi të

3 mundimshëm Sejjid Burhaneddini i jep Mevlanas ixhazetin (dëshminë e shkruar) se është i pjekur për shejh, për t i udhëzuar njerëzit dhe kthehet i vetëm në Kajseri ku pas një kohe edhe vdes. Pasi Sejjid Burhanedini kthehet në Kajseri, Mevlana ushtron detyrën e myderrizit (mësimdhënësit) në Medresen Alltun Aba. Derisa Mevlana jepte mësime nga shkencat fetare në medrese, në vitin 1244 në Konja paraqitet mistiku i njohur Shemsi Tebrizi i cili do të bëhet murshidi iii i Mevlanas në rrugën e dashurisë hyjnore (ilâhî ashk) me ç rast jeta e tij ndryshon nga themeli. Tani Rumiu nga shkenctari shndërrohet në mistik, në poet të entuziazmit, pasionit. Mevlana tërë kohën e kalon bashk me Shemsi Tebrizin tek i cili e ka parë manifestimin e përsosjes absolute. Ka filluar të preokupohet me zikër e ibadete. Botën e ka parë nga dritarja e zemrës dhe gjithçka e shpjegon me anë të ashkut. Kjo situatë kishte nxitur xhelozinë e disa nxënësve e simpatizantëve të tij dhe e akuzonin Shemsi Tebrizin se ka ndikuar që Mevlana ta braktis mësimdhënien në medrese. Kjo bëri që Shemsi Tebrizi ta braktis Konjan dhe të shkoj në Damask. Mevlana nuk mundi ta përballoj këtë largim të Shemsit dhe e dërgoi në Damask djalin e tij Sulltan Veledin që ta lus të kthehet. Shemsi nuk mundej të mos e përfill këtë lutje prandaj u kthye në Konja. Kthimi i tij në Konja kishte krijuar atmosferë feste. Por nuk shkoj shumë kohë dhe Shemsi u detyrua të largohet, e ka gojëdhëna se edhe e kanë zhdukur. Kjo ishte zhdukja pakthim e Shemsit e që Mevlanan e mërziti shumë dhe sipas të birit të tij Sulltan Veledit pas kësaj zhdukjes së dytë të Shemsit babai i tij kishte filluar të shkruaj poezi dhe të bëjë sema iv pandërprerë. v E kishte kërkuar shumë, por pasi bindet se Shemsi Tebrizi nuk mund të gjindet, atëhere për bashkëbisedues e zgjedh Selahaddin Zerkubin. Dhe pas vdekjes së tij për shoqërues e zgjedh Husameddin Çelebiun, ish nxënësin e tij. Si rezultat i shoqërimit të Mevlanas me Husameddin Çelebiun kemi librin e mrekullueshëm poetik Mesnevinë të cilën Mevlana e dikton e Husameddini e regjistron. Të diktuarit të Mesnevisë bëhet sipas aftësisë së perceptimit të atij që e dëgjon. Mesnevia është një libër përplot urtësi të cilat i dikton Mevlanaja ndërsa dëgjues dhe shkrues është Husameddin Çelebiu i cili ishte halife (zëvendës) i tij. Prandaj Mesnevija gjykuar nga ky aspekt është folur sipas aftësisë së të kuptuarit të Husameddin Çelebiut dhe i përfshin hollësitë

4 dhe fshehtësitë e të folurit të lartë që është zhvilluar midis këtyre dy arifëve (dijetarëve mistik). vi Sikundër e thamë Mevlana para se të takohej me Shemsi Tebrizin, mistikun e pasionuar e të mbushur me ashkun hyjnor ishte një muderris që ligjëronte në Medrese dhe që mbante ligjerata edhe në xhami dhe jepte fetva. Por, pasi mori disa shkëndija nga ai, ndodhi po thuajse ajo që pritej të ndodhte, iu vu flaka atij deti të qetë. Ai kur i vuri zjarrin këtij deti, u përball me një shpërthim shpirtëror aq të madh, sa edhe ai vetë u tret në atë flakë! Vetëm pas këtij shpërthimi lindi vepra e quajtur Mesnevi, një lirikë, një ankesë e vajit, një vepër e cila flet për enigmat dhe urtësitë që përmban njeriu, gjithësia dhe Kur ani. Të shkruarit e Mesnevisë nga Teqeja e Mevlevijve e tregojnë kështu: Husameddin Çelebiu i lidhur me respekt dhe dashuri të madhe ndaj Mevlanas, i kërkon të shkruaj një vepër ku do t u tregonte dervishëve të vërtetat mistike, dhe në atë moment Mevlana nxori një letër të mbështjellë dhe ia dha në dorë Husameddinit. Në letër ishin të shkruar tetëmbëdhjetë bejtet e para të Mesnevisë së ardhshme. Ai i tha: Lexo, dhe Husameddini filloi të lexojë: Bishnev, in nej gjyn shikajet minkunet, Ez gjydahija hikajet minkuned Duke lexuar ai ishte emocionuar dhe sytë i ishin mbushur me lotë që i rridhnin nëpër faqe. Pasi përfundoj leximin i përqafon dorën hazreti Mevlanas dhe i thotë: Zotëria im, Sulltani im i pashoq! Nga thellësia e shpirtit të lutem që të mos u vij fundi këtyre vargjeve Mevlana i pohon Husameddinit se frymëzimi i kishte ardhur nga bota e fshehtë dhe kështu me insistimin e Husameddin Çelebiut Mesnevija Shpirtërore fillon të shkruhet. vii Dhe vetëm këto tetëmbëdhjetë bejte (dyvargësha) Mevlana i ka shkruar me dorë të vet. Ndërsa të gjitha vargjet tjera nga gjashtë vëllimet (25700) i ka shkruar Husameddini diktuar nga Mevlana, kjo është bërë nga të gjitha gjendjet duke vallëzuar, duke qëndruar ulur apo në këmbë. Nganjëherë duke mos pushuar fare e bënte të shkruante, i lexonte vargjet me zë të lartë një nga një, dhe në këtë formë të kujdesshme do të shkruhej Mesnevija në mes viteve dhe përfundoi diku në mes viteve viii Simbolika e 18 bejteve të Nejname-s

5 Mesnevia e ndritur fillon me fjalën Bishnev që do të thotë dëgjo, ku shohim se shkronja e pare është B. Po ashtu edhe Besmelja, që gjithmon duhet ta kemi në gjuhën tonë në fillimin e çdo pune, fillon me shkronjën B. ix Kështu që Mevlana duke e përdorur fjalën Bishnev në mënyrë indirekte e nis këtë vepër me Bismilah, sepse në kulturën e hershme islame, ndonjëherë në fillim të shkrimeve dhe librave, në vend të bismillahit është përdorur e vetme shkronja B. Kjo traditë e të shkruarit është bazuar te thënia e imam Aliut ku thotë se: Gjithçka që ka Kur ani, është përmbledhur te Fatihaja, kurse e gjithë Fatihaja te Bismilahi, ndërsa Bismilahi, si e tërë, përmblidhet te shkronja B x Tetëmbëdhjetë bejtet e para të Mesnevisë janë oqean misteresh, që shpalosin para nesh mprehtësinë e mendimit, mjeshtrinë e të shkruarit dhe gjerësinë e kuptimit të Mevlanas. Me këto bejte Mevlana na mëson se vlera e njeriut matet me kapacitein e tij për t u bërë ashik. Në këtë drejtim njeriu duhet t i mësoj vetit që të ndëgjoj, të shohë dhe të ndjejë të vërtetën. Kjo vlerë, në të njëjtën kohë, matet me barrën shpirtërore që individi mund ta bartë. Ndërsa shkalla më e lartë që njeriu mund të ngjitet është ashk ul hakiki, dashuria e vërtetë, e drejtë dhe e përhershme ndaj Zotit të amshueshëm. Prandaj këto bejte, që përbëjnë edhe kapitullin hyrës të Mesnevisë, si edhe vetë Mesnevia, janë studiuar varg për varg, fjalë për fjalë, madje edhe shkronjë për shkronjë. Lidhur me komentin e tyre kemi vëllime të tëra shumë të pasura xi. Thënë ndryshe, këto tetëmbëdhjetë bejte, konsiderohen si Fatiha-ja e Mesnevisë. Tetëmbëdhjetë bejtet e para Mevlana i hodhi vetë në letër, ndërsa pjesët tjera ai i recitonte, kurse muridi (nxënësi) i tij besnik Husameddin Çelebiu, i shkruante. xii Thamë se tetëmbëdhjetë bejtet e para fillojnë me fjalën bishnev, ndërsa duhet ta theksojmë se ato përfundojnë me vesselam. Kështu që hazreti Mevlana tetëmbëdhjetë bejtet e para i fillon me shkronjën B të Besmeles, ndërsa i përfundon me shkronjën M, Bishnev Vesselam. Dhe këtë fakt studiuesit e krahasojnë me shprehjen hyrëse Bismillahi Rrahmani Rrahim ku fillon me shkronjën B dhe mbaron me shkronjën M, dhe thonë se, edhe këto vargje mund të jenë një Besmele tjetër e Mesnevisë.

6 Në tarikatet sufiste ka vetëm një kusht i cili është të dëgjosh. Njeriu është i detyruar që me vet vullnetin e tij, të lë murshidin e vet ta edukojë. Hazreti Mevlana në Mesnevinë e tij të cilën e fillon me fjalën Dëgjo don të theksoi po këtë lidhje në mes të muridit dhe murshidit. Në suren Ta-Ha të Kur anit Famëlartë në ajetin e trembëdhjetë, Allahu xh. Sh. Duke iu drejtuar hazreti Musas i thotë kështu: Dëgjo shpalljen që po të bëhet ty!. Në mënyrë të përmbledhur në tetëmbëdhjetë bejtet e para të veprës madhështore të Mesnevisë që fillojnë me fjaën Dëgjo dhe mbarojnë me vargjet kuptimplotë: Të pagdhendurit janë të sëmurë, nuk kuptojnë, Edhe në qofshin fjalët e pakëta e të sakta, nuk dëgjojnë, përfshijnë kuptime të përgjithshme dhe përmbajnë në trësinë e tyre plot të vrteta dhe mistere. Interpretimi i shkurtër i bejteve të Nejnames Nejname nga studiuesit quhet kënga për nejin xiii e përbërë nga tetëmbëdhjetë bejte, të cilën, siç pamë e kishte shkruar vetë Mevlana, ndërsa e tërë Mesnevia mëpastaj është shkruar nga Husameddin Çelebiu e recituar nga Mevlana. Nejname domethënë: Kënga për Nejin, e cila është kurora e dashurisë hyjnore që e shpreh Mevlana. Në te do të shohim se Mevlana shprehet qartë se ka frikën që të mos kuptohet nga ata që e dëgjojnë dhe e lexojnë veprën e tij. Këtë brengë që do të mund ta ndeshim edhe te sufijtë e tjerë, te Mevlana e ndeshim në disa vende në këto bejtet e para të Mesnevisë së tij. Në këtë këngë të Mevlanas, që është pjesë hyrëse e Mesnevisë, përshkruhet neji i cili është këputur në kallamishte duke i ndarë degët, i ndarë nga atdheu dhe trupi i djegur me zjarr dhe për shkak se i janë hapur vrima detyrohet të flas, të rënkonte me dhembje pikëllueshëm. Ky mjet që këndonte për hasretin me rënkimin e pikëllueshëm njëkohësisht e përfaqëson njeriun e përkryer dhe flet për vuajtjen e tij. Pra Mesnevia e Mevlanas fillon me këngën për nejin, një këngë metaforike, në të cilën neji (fyelli) I këputur nga trungu i kallamit, ankohet për shkak të ndarjes, pra fillon me këtë bejt:

7 بشنو از نی چون حكایت میكند واز جدائی ها شكایت میكند Vërja veshin këtij neji si vajton, Melodi e tij për ndarjet tregon xiv. Neji këtu i përngjan njeriut në këtë botë, njeriut që posedon mendje dhe irfan (gnozë). Nga goja e tij gjithmonë dalin fjalë dashurie, të ëmbla e me kuptime të thella. Fjala (Melodia) gjithmonë është një urtësi dhe një shprehje e ndarjes. Pra, ankohet për faktin që arifi (gnostiku) është ndarë nga bota shpirtërore dhe ndodhet në dynja. Psherëtima e tij, pasqyron dhembjen e të qenit larg. Nëse mund të parafrazojmë vargjet do të tingëllonin kështu: Dëgjoi këto rënkimet e nejit që nga dita e ndarjes ngjarje tregon, Tregon ngjarjet e ndarjes, të trishtimit e të dhembjes. Pra temë e këtij bejti të parë është ankimi nga ndarja duke u treguar njerëzve vendin nga i cili jemi larguar. کز نیستان تا مرا ب بریده اند از نفیرم مرد و زن نالیده اند Bejti i dytë: Qysh kur më prenë nga kallamishtja, Të prekur qajnë për mua burra e gra! Kallamishtja është atdheu i nejit, është shtëpia e tij. Njeriu apo më mirë të themi shpirti (ruhi) i tij, sikurse neji qe ndarë nga vendi ku ishte krijuar, atje ku ishte mbushur me dashuri të përjetshme, dhe u dërgua në botën e përkohshme, shpirti i njeriut është po aq i ndijshëm dhe i dobët si neji, nga ndarja dhe mungesa qan e rënkon. Ndërsa Abidin Pasha xv këtë bejt e komenton duke thënë se: me kallamishte është për qëllim shkalla e tevhidit dhe bota shpirtërore, dhe shton: Arifi thotë: Për shkak të urdhërit të Allahut, unë jam ndarë nga bota shpirtërore, me këtë ndarje jam shpërngulur në dynja. Jam bërë shok i të gjitha vuajtjeve të dynjasë. Që nga ajo ditë nga zëri im dhe vajtimi im, qajnë e vajtojnë bashk me mua burra e gra xvi. سینه خواهم شرحه شرحه از ف راق تا بگویم شر ح در د اشتیاق thotë. Bejti i tretë: Veç zemra e bërë nga ndarjet cope-copë, Vojtjen e dëshirës mund ta

8 Ndjenjat e njeriut janë si plagë në krahrorin e tij të hapur, mu sikurse vrimat e nejit në trupin e tij. Qëndrimi larg shtëpisë, larg dashurisë së përjetshme, bënë që nga zemra e njeriut të derdhen fjalët, emocionet, vuajtjet. هر كسی كاو دور ماند از اص ل خویش باز جوید روزگار وص ل خویش Bejti i katërt: Kush largohet nga vatani larg, Kërkon të kthehet e ta shoh prapë. Njeriu kur ndodhet larg të Dashurit, larg vendit fisnik ku u krijua, shpirti i tij gjithmonë i vrapon pas në takim. Shpirti ndarjen nuk e përballon, ai asnjëherë nuk është razi me gurbetin. Ai udhëton dhe me padurim pret kohën e takimit, sepse atdheu i tij është atje. Pra njeriu i përsosur meqë vatan të tij burimor e din botën shpirtërore atë gjithmonë e kërkon. Por, meqenëse është urdhëruar në formë kalimtare me qëndru në dynja, derisa t i vie exheli detyrimisht do të qëndroj në dynja dhe, do të bëjë sabër ndaj çdo vuajtjeje me të cilën përballet. من به هر جمعیتی ناالن شدم جف ت ب د حاالن و خوش حاالن شدم Bejti i pestë: Qava e rënkova gjithë për të tjerë, Ndenja bashkë me të këqinj e të mirë. Qenja njerëzore jeton në botë me një ndjenjë të paplotësueshmërisë ku çdo herë ka diçka të humbur. Të mirët e të këqijtë janë në gjendje të tillë sa që të gjithë i bëhen shok nejit në të qarë. هر كسی از ظن خود شد یار من از درون من ن ج ست اسرا ر من Bejti i gjashtë: Gjithkushi m u bë mik siç e mendoi, Por askushi s ma pyeti brengën, s ma kuptoi. Çdo njeri me cilindo emër ta emërtosh do ta heq denimin e ndarjes. Cilado ankesë t i vijë në gojë, cilido trishtim t i vijë në zemër, i buron nga ndarja. Edhe nga ata që janë në dijeni për ndarjen dhe ata që mohojnë atë dhe që janë dakord me këtë botë, shpirtin nga kjo dhembje e ndarjes nuk mund ta shpëtojnë. Por ama, siç shprehet studiuesi: Çdokush sipas aftësisë së vet kuptuese dhe mendore i vë veshin këtij fyelli që shkapërderdh zemrën me zërin e tij të

9 pikëllueshëm apo këtij njeriu të përkryer që ka dëgjuar me frikë këndimet e tij të brendshme, në esencë nuk e lodhë shumë kokën për të kuptuar sekretin që ai don ta thotë. xvii Ndërsa Abidin Pasha këtë bejt e komenton kështu: Derisa unë i këshilloj njerëzit, disa njerëz thonë ne këtë nasihat e kuptuam dhe u bëmë dost me arifin që e thotë m u bashkangjitën mua në mendim dhe në fjalë. Por nuk i kanë kërkuar të vërtetat dhe sekretet e mia. xviii س ر من از نالۀ من دور نیست لیك چشم و گوش را آن نور نیست Bejti i shtatë: Sado e fshehta ime vetë të vajtojë, Jo çdo sy e vesh mund ta dallojë. Edhe këtu Mevlana flet për sekretin/të fshehtën e vuajtjes për të cilin thotë se nuk është i hapur për të gjithë. Te disa njerëz sytë dhe veshët nuk janë të gatshëm të shohin përtej. Fshehtësinë e të qarit të njeriut, urtësinë e pakompletuar të tij, vetëm sytë e atij që kanë parë dhe vetëm veshët e atij që kanë dëgjuar mund ta kuptojnë. Britma në veshin e secilit qaset, lotët e vajtimit i takojnë syve, por zëri dhe loti i fshehtë është përtej të dukshmes dhe të dëgjuarës. Prandaj ka dallim midis atij që atë e njeh në essencë, që e njeh në detaje. Çdokush që shikon një art mahnitet, ama artisti mundohet t i kap thellë shkathtësitë dhe detajet. Ai që e kap detajin e kupton vlerën e artit dhe fuqinë e artistit. Shikimi i njeriut të thjeshtë përbëhet nga soditja, ndërsa shikimi i artistit dhe i ekspertit është një vrojtim hulumtues dhe për të marrë mësim. Çdokush zërin e bilbilit e dëgjon me ëndje dhe kënaqet, por ama arifi (gnostiku) dhe ata që janë ekspertë të zemrës (erbâb-i dil) e kuptojnë domethënien e atij zëri. Mevlana thotë se është i fshehur në klithmën e sekretit që ka mbetur brenda i fshehur, dhe se mesazhi i tij nuk është kuptuar plotësisht. xix تن ز جان و جان ز تن مستور نیست لیك كس را دی د جان دستور نیس Bejti i tetë: Trupi nga shpirti, s është i fshehtë, Por askush s mund ta shohë shpirtin e vet. Bota ku thelbi i kuptimit është i njejtë, trupi dhe shpirti janë një. Mbretërija e padukshme është një me mbretërinë e dukshme. Mbretërija e dukshme u krijua t i bëhet dëshmitar i asaj të padukshmes, prandaj ai që nuk e kërkon shpirtin, bota e dukshme i bëhet perde e dëshmisë.

10 آتش است این بانگ نای و نیست باد هر كه این آتش ندارد نیست باد Bejti i nëntë: Zëri i këtij neji është zjarr, jo frymë, Atij që s e ka këtë zjarr, mos i qoftë e thënë!. Sikur mos të ishte ndarja nga i Dashuri, neji kështu nuk do të rënkonte. Tingujt e dhimbjes së ndarjes që lëshon neji, nuk vijnë nga ajri që i fryn njeriu por nga zjarri i ndarjes. Sikur mos të ishte kjo ndarje, nuk do të kishte zjarr. Ai që s ka qenë i mërguar është pa zjarr në zemër dhe pa emocion, në buzët e tij fjala e dashurisë nuk shkrihet, në zemrën e tij zjarri i dashurisë nuk bie. Dhe ata që nuk i kaplon zjarri i ashkut, janë krijesa vetëm trupore dhe materiale, dhe të tillët duhet ta luftojnë egon e tyre dhe të pastrohen, e tek pastaj ta gjejnë zjarrin e ashkut dhe të jenë të kënaqur e të lumtur. آتش عشق است كاندر نی فتاد جوشش عشق است كاندر م ی فتا Bejti i dhjetë: Zjarri dashuror nejin e ka përfshirë, Vrulli dashuror në verë është shkrirë. Dashuria në shpirtin e njeriut është më shumë se emocion, ajo është zjarr. Zjarri i tillë që buron në shpirt, i ushqen ndjenjat, i manifeston lëvizjet. Dhe ky ashk e ka përfshirë nejin, domerhënë ka kapluar zemrën e arifit (gnostikut). Ideja e të qenunit afër të Dashurit atij i jep lajme që e mbushin me shpresë. Emocioni i kthimit tek Ai, i jep vrull që shkrihet në verë dashurie (sharab-i ashk) me të cilën dehet. نی حریف هر كه از یاری ب رید پرده هایش پرده های ما درید Bejti i njëmbëdhjetë: Të ndarët nga dashuria, shok nejin e kanë, Perdet e nejit i grisën perdet e syve tanë!. Zgjidhja apo ilaçi për ndarjen është bashkimi apo kthimi, por ilaçi nuk gjindet pa e kërkuar. Vajtimet, lutjet, aspiratat dhe dëshirat tona janë ilaçi i plagëve tona. Me perdet ka për qëllim karakteristikat morale të lavdëruara të arifit (gnostikut). Neji me rënkimin e ndarjes së tij nga i Dashuri, perdet e fshehta i shqyen, i copton, sikurse dritaret e syve dhe shpirtat tonë që hapen në kohën kur ne i urojmë lutjet tona.

11 همچو ن ی زهری و تریاقی كه دید همچو ن ی دمساز و مشتاقی كه دید Bejti i dymbëdhjetë: Ku ka si neji, dhe helm, dhe shërim? Ku ka si neji, shijim dhe dëshirim?. Rënkimet dhe të qarat e njeriut sikurse të nejit, në pamje të parë janë si helm por kur duhet përdorur si ilaç është më i miri shërim. Rënkimet e tij i ngjajnë duave dhe lutjeve tona ku në bazë të tyre ndeshemi në rrugën e të Dashurit, ku tregojmë se sa të etur jemi. نی حدیث را ه پ ر خون میكند قصه های عش ق مجنون میكن Bejti i trembëdhjetë: Neji, për rrugën e përgjakur tregon, Neji për dashuritë pasionante tregon. Vajtimi i nejit është lajmëtari i një dashurie me lotë të përgjakshëm. Edhe njeriu për ta arritur të Dashurin duhet të derdhë lotë të përgjakur. Sipas Abidin Pashës: Njerëzit e përsosur me mushkëri të përgjakura tregojnë rrugën përplot ashk e muhabbet xx. دو دهان داریم گویا همچو نی یک دهان پنهانست در لبهای وی Bejti i katërmbëdhjetë: Siç nuk ka gjuha veç veshit myshteri, Dhe për këtë truri, konfidenti i tij. Mevlana me klithmat e tij nga zemra mundohet që ta përcjell mesazhin e tij, sepse fjalët që i thotë gjuha i kupton veshi, por ama fjalët e shkathta që dalin nga zemra vetëm mendja/arsyeja i kishte përshkuar; entuziazmin dhe dashurinë e lartë që arrin dehjen e kuptojnë gnostikët (ehli irfan). در غم ما روزها بیگاه شد روزها با سوزها همراه شد Bejti i pesëmbëdhjetë: Ditët tërë ankth s na ditën mbarim; Me zjarr ndarjeje kaluan ato ditë pa pushim. Njeriu në zindanin e kësaj bote ballafaqohet me dhembje e vuajtje; e mposht pavendoshmëria. Ditët i kalojnë para syve pa i vërejtur fare. Në vend se të përjetoj kënaqësi ai vuan duke i ndjerë dhembjet. Ata që nuk e kanë lidhur zemrën për Allahun e madhërishëm i

12 përjetojnë vrazhdë këto dhembje e vuatje. Por për ata që kanë përjetuar shumë vështirësi, që gjatë jetës kanë kaluar shumë fortuna, që besojnë në merhametin e Allahut, që nuk ndahen nga rruga e drejtë, për ata që janë të drejtë dhe që besojnë se fundi i tyre është i lumtur vuajtjet, mundimet e dynjasë janë pa efekt, sikur të mos ishin. xxi روزها گر رفت گو رو باك نیست تو بمان ای آنكه چون تو پاك نیست Bejti i gjashtëmbëdhjetë: Në paçin kaluar ditët, le të kenë kaluar; O njeri i pastër, të paktën ti, mbetu i gjëlluar!. Në bejtin paraprak u tha se ditët kanë kaluar përplot vuajtje e zjarre nga gjuha e disa njerëzve është shprehur pikëllimi. Dhe kur kujtohet mëshira dhe dashuria e Allahut i jep myzhde atyre që janë të aftë të dëgjojnë këshillime se nuk duhet dhënë rëndësi fare dhembjeve dhe kalimit të ditëve, madje duhet të qeshen, të jenë të lumtur. Dhe, gjithashtu thuhet: Nëse ditët tona kanë kaluar me dhembje assesi nuk është sebep i frikës dhe mundimit. Sepse në dynja edhe dhembjet kalojnë sikur ditët e netët, nuk janë të përhershme. Në vargun e dytë të bejtit përsëri duke iu kthyer Allahut të Madhërishëm duhet të thuhet: O Zot! Edhe nëse ditët tona kalojnë plot dhembje e vuajtje, kemi një zotëri sikur ti të pastër e të gjithëfuqishëm. Pse të kemi frikë e brengë? Është shkalla më e lartë e ashkut, është sikur ashiku i drejtohet mashukut. xxii هر كه جز ماهی ز آبش سیر شد هر كه بی روزیست روزش دیر شد Bejti i shtatëmbëdhjetë: Veç peshkut, të gjithë u ngopën me ujë; Kush s pati fat, mbet me gisht në gojë!. Këtu sinjalizohet për ata që nga krijimi nuk janë peshk mjaftohen me pak ujë, për ata që nuk kanë aftësi shpirtërore dhe që i kuptojnë shumë pak nga sekretet dhe të vërtetat shpirtërore dhe me ate mjaftohen, për ata që mendjen e kanë në shkallë mesatare. Por, sikundër që një peshk nëse natë e ditë nuk është në ujë nuk mund të qëndrojë, po ashtu edhe miqtë e Zotit (evlijaullah) që kanë aftësi të plota shpirtërore gjithnjë dëshirojnë të jenë të lidhur me sekretet dhe situatat shpirtërore. Kur nuk janë vuajnë, janë të pavendosur e të shqetësuar. Ditët e atyre që nuk kanë rizk, për shkak të vuajtjeve trupore, e dyshimeve intelektuale, janë të

13 mundimshme e të gjata. Madje kalojnë pa u ndjerë momentet e gëzimit e të lumturisë. Ditët e dhembshme dhe të vuajtjes janë shumë të gjata e të mundimshme. xxiii Bejti i tetëmbëdhjetë: Shpirti i paditur s di ç do të thotë, Kështu, pra, fjala duhet prerë shkurt!. درنیابد حا ل پخته هیچ خام پس سخن كوتاه باید والسالم Pra tash shprehet se mendja e dynjallëkut prej nga do t i marrë vesh ato që i thonë arifët (gnostikët). Të paditurit/të papjekurit prej nga do t i njohin të përsosurit/të pjekurit. Ky ishte një interpretim i shkurtë dhe i lirë i këtyre tetëmbëdhjetë bejteve të Mesnevisë së famshme të Mevlana Xhelaluddin Rumiut, ku neji rënkon e vajton. Krahasimet e nejit me njeriun (e përsosur) Kuptimi i nejit në Mesnevinë e Mevlanas përfaqëson Insani Kamilin (Njeriun e përsosur). Mevlanaja në Mesnevinë e tij për dëgjuesit e Nejit preferon që me zërin e tij, njerëzit të arrijnë ndjenjat më fisnike. Sepse sekreti i nejit vie në formë zëri, asi fjalë janë ato që të fshehtën e shprehin në formën më të bukur metaforike. Në këtë krahasim ekzistojnë disa urtësi. Sikur zëri i nejit që nuk nxjerret vetvetiu edhe Insan-i Kamil nuk vepron pa frymëzimin e Allahut të Lartësuar, ai është manifestim i vullnetit të Tij. Vendi prej nga vjen Neji në fakt është Nejistani, kallamishtja është vetëm një simbol. Ajo na kujton botën e para-krijimit, në të cilën ne ishim bashkë me Zotin. Megjithatë Allahu i Plotëfuqishëm në lidhje me njeriun thotë se: Dhe i fryva (një sekret) atij nga Shpirti im (nga fuqia ime). xxiv Ky ajet zbulon para nesh faktin se bota jonë shpirtërore mbart një sekret të Zotit, prandaj njerëzit e mbrrimë, duke qenë të vetëdijshëm për këtë, digjen nga dëshira e madhe për t u ribashkuar me burimin e tyre. E sikundër theksohet: Idetë gnostike, educative dhe etike të Mevlanas bazohen në informimin e njeriut për atdheun e tij të vërtetë. Në fillim të Mesnevisë ai në Nejname, e cila në të vërtetë është përmbajtja e kësaj

14 vepre, fjalimin e fillon me atdheun e vërtetë të njeriut. Atdheu i vërtetë I njeriut është mbi botën e materies. Në këtë plantacion të najit ai ka jetuar në një botë përplot pastërti dhe frymëzim, kurse tani ka zbritur në këtë botë përjeton vetminë në vend të huaj dhe në lëvizje të përhershme për t u kthyer në botën tjetër. xxv Neji që ishte në trajtë kallami, u shkëput nga gjendja e tij fillestare dhe ndarja nga atdheu i tij u bë shkak i klithjeve të forta. Edhe tek njeriu ndodhi e njëjta gjë. Krijimi i tij nga balta, shkëputja e shpirtit nga bota e shpirtrave dhe hyrja në kafazin e mishit bëri që atij t i lindë një mall i zjarrtë për botën prej nga erdhi. Ky mall, së bashku me vetëpërmbajtjen, vetëkontrollin, meditimin, dashurinë ndaj Allahut dhe durimin ndaj sfidave të jetës, e pjekin atë deri në shkallën e përsosmërisë (kamil). Neji me ndihmën e frymës së nejzenit (njeriut që ekzekuton në nej) fillon të lëshoj tinguj të bukur, mahnitës dhe plot kuptim, të cilët shijohen sipas stadit shpirtëror të dëgjuesit. Neji nuk nxjer vetëm zë, ai përveç tjerash dëgjuesit dhe nejzeni vet, i hap rrugë për thirrje (luajtje) me ndjenja të ndryshme. Njerëzve u jep qetësi. Në të vërtet ajo çfarë neji interpreton nuk është një zë, është një rënkim i vërtetë, një e qarë. Sa herë që luan në të, përpiqet t ju tregoj njerëzve dertin e tyre, mallin jua sjell në zë. A nuk është edhe njeriu kështu? A nuk fillon të qajë qysh nga lindja? Kur ndahet nga vendlindja ose nga i dashuri a nuk ndjenë mallë për të? A nuk digjet? A nuk përjeton dhimbjen e ndarjes? Neji është dashuri, dashuria duhet përjetuar. Neji e simbolizon njeriun dhe e shpjegon atë. Neji në brendësi është i zbrazët, por i mbushur me frymën e dashurisë. Edhe Mevlana Xhelaluddini është një shpirt që digjet nga dashuria në rrugën e Zotit. Atij vetëm i shtohet etja, nuk ngopet. Përpëlitet dhe emocionohet nga përmallimi i ribashkimit me të Dashurin e tij. Ai është i dehur, tërësisht i dashuruar. Por në kohën e tij, ata që nuk e kuptonin enigmën e frymës së dashurisë dhe gjendjen e tij të mbushur me urtësi, e përgojonin duke thënë gjëra të pavërteta. Ai vuante shumë nga kjo intolerancë, për atë shkak edhe veprën e fillon me fjalën dëgjo, e sikundër e dijmë Kur ani Famëlartë fillon me urdhërin Ikra apo lexo. Interpretuesit e Mevlanas mendojnë se kjo nuk është një rastësi. Mevlana me këtë fjalë ka komentuar edhe fjalën e parë hyjnore që i zbriti pejgamberit Muhammed. Ata sugjerojnë që

15 pjesa e mësipërme të kuptohet edhe në këtë formë: Dëgjoje fjalën e Allahut! Dëgjoje fshehtësinë! Dëgjoje të vërtetën e fshehtë në vetvete! xxvi Sepse Mesnevia është një vesë nga të vërtetat dhe sekretet kur anore, që i serviret burrave të shpirtit. Në vend të përfundimit Duke e përmbyllur do të themi edhe këtë se që të mund t i kuptosh fjalët shumë të thella të arifëve (gnostikëve) sikur Mevlana, nën drejtimin e një të përsosuri në atë profesion, duhet ndjekur një rrugë të caktuar dhe me i jetuar përvojat shpirtërore. Sepse tesavufi është një dije e gjendjeve shpirtërore. Prandaj Mevlana qysh në bejtet e para të Nejnames thekson domosdonë që me këto shprehje ta shpjegoj derdin e vet. Ai është i vetëdijshëm se jo të gjithë njerëzit mund të kuptojnë këto sekrete të zemrës por, kjo varet nga shkalla e aftësisë perceptuese dhe e ngritjes shpirtërore. Për këte Mevlana edhe ankohet shpesh dhe gjithnjë shpreh brengën se mund të keqkuptohet apo se nuk do të kuptohet. Dhe bindja kryesore e njerëzve të tesavufit është kjo. Tesavufi është një punë përvoje shpirtërore. Ata që nuk e jetojnë atë përvojë, është vështirë ta kuptojnë çdo fjalë të sufive. Ama, meqenëse ato që flasin sufitë janë fjalë të zemrës gjithnjë e kanë ruajtur freskinë. xxvii Sikundër mund të shihet nga bejtet e lartshenuar, e që siç kanë konstatuar edhe studiuesit: Mevlana konsideron se kushtimi i vemendjes atdheut të vërtetë e formon dashnorin. Ai që i kushton kujdes atdheut të vërtetë është njeri i zemrës. Tek ai vërehet dashuria, dhembja dhe flijimi dhe ai gjëmon për shkak të ndarjes nga bota e madhështisë. Dhembjen e tij mund ta ndjejë vetëm ai që ka në zemër dhembje për shkak të ndarjes. xxviii Fakti se Mesnevia fillon me fjalën Dëgjo! tregon se është një libër shumë didaktik, moral e udhëzues. Me qëllim që të vë në pah rëndësinë e të dëgjuarit Mevlana Mesnevinë e tij e fillon me këtë fjalë. Të dëgjosh dhe të kuptosh fjalët që dëgjon është shumë e rëndësishme dhe është sekreti i suksesit në jetë. Pra njeriu me qëllim që të mos ketë nevojë që pastaj të pendohet duhet të dëgjojë fjalët dhe të veproj me mendje.

16 LITERATURA: 1. Abidin Paşa, Mesnevi Şerhi, 1. Cilt, İz Yayıncılık, İstanbul, Prof. Dr. Ethem Cebecioğlu, Mevlana Celâleddin-i Rûmi, në Altınoluk, Ocak, Istanbul Prof. Dr. H. Kamil YILMAZ, Mevlânâ yı Anlamak, Altınoluk, Sayı, 214, Istanbul, Fehim Nametak, Pojmovnik divanske i tesavvufske knjizevnosti, Orijentalni institut u Sarajevu, Posebna izdanja XXVII, Sarajevo, Mevlana Xhelaleddin Rumi, Mesnevi, Logos-A, Shkup, Muhammed Beheshti, Mevlana, Mua nuk më përfshin toka, as qielli, Botues: Drita e jetës, Gjilan, Doç. Dr. Nuri Şimşekler, Mesnevî-i Şerif, semazen.net. 8. Osman ERSAN, Aşıklar Sultânı Hazret-i Mevlânâ, Altınoluk, Sayı 238, İsanbul, Osman Nuri Topbash, Pika eliksiri nga deti i Mesnevisë, Botuesi Progres, E-Book: Smashwords, Osman Nuri Topbash, Tasavvufi ose mistika islame, World Graphics Yayinlari, Stamboll, Doç. Dr. Selahaddin Hidâyetoğlu Çelebi, Hakk Nur u Hâle Ziyasi Çelebi Hüsâmeddin Hz. Akademik.semazen.net 12. Ö. Tuğrul İnançer, Dinle neyden, Mesnevi sohbetleri, Sufi kitap, İstanbul, i Sejjid Burhaneddin Muhakkik-i Tirmidhi ( ) i cili për 12 vite me radhë në Belh ka marrë mësime nga babai i Mevlanas, ndrsa pas vdekjes së tij vjen në Konja dhe për shtatë vite e meson Mevlanan. ii Prof. Dr. Ethem Cebecioğlu, Mevlana Celâleddin-i Rûmi, në Altınoluk, Ocak, İstanbul 2007, s. 9. iii Murshid: udhërrëfyes, drejtues, mësues në ngritje shpirtërore, në terminologjinë sufiste shejhi, udhëzimet e të cilit I dëgjojnë dervishët (salik, murid).

17 iv Sema: vallëzim mistik të cilin e manifeston hazreti Mevlana, e që ende sot e manifestojnë dervishët e rendit Mevlevi. Ritual i veçantë që bëhet me qëndrim në këmbë (kijam), pjesë e ritualit me lëvizje (rrotullim) të veçantë, i cili shfaq harmoninë kozmike, karakteristike për mevlevitë. v Prof. Dr. Ethem Cebecioğlu, Mevlana Celâleddin-i Rûmi, në Altınoluk, Ocak, İstanbul 2007, s. 9. vi Osman ERSAN, Aşıklar Sultânı Hazret-i Mevlânâ, Altınoluk, Sayı 238, İsanbul, 2005, s.41. vii Doç. Dr. Nuri Şimşekler, Mesnevî-i Şerif, semazen.net. viii Doç. Dr. Selahaddin Hidâyetoğlu Çelebi, Hakk Nur u Hâle Ziyasi Çelebi Hüsâmeddin Hz. Akademik.semazen.net ix Ö. Tugrul İnançer, Dinle neyden, Mesnevi sohbetleri, Sufi kitap, İstanbul, x Osman Nuri Topbash, Pika eliksiri nga deti i Mesnevisë, Botuesi Progres, E-Book: Smashwords, 2011, fq. 28. xi Që në shekullin e XV Mesnevija fillon të përkthehet në turqishte dhe të komentohet. Disa nga përkthimet, respektivisht komentimet më të rëndësishme të Mesnevisë ishin: 1. Sari Abdullah (vd. 1660), Cevâhir-i Bevâhir-i Mesnevi, I-V p. (mbulon pjesën e parë të Mesnevisë), Istanbul, Matbaa-yi Âmire, / ; 2. Bursalı Ismail Hakki (vd. 1725), Rûhu l Mesnevî, I-II p. (Një pjesë e Mesnevisë), İstanbul, Matbaay-i Âmire, 1287/1870; 3) Âbidin Paşa (vd. 1908), Tercüme ve Şerh-i Mesnevi-yi Şerîf, I-VI p. (Vetëm pjesa e parë e Mesnevisë). İstanbul, 1324/1906; 4. Ahmet Avni Konuk (vd. 1938), Mesnevî Şerhi, në vitet 1937 ende nuk ishte kompletimi i saj për atë arsye nuk u botua dhe sot gjendet në Muzeun e Mevlanas; 5. Tahirü l Mevlevî (Tahir Olgun, vd. 1951), Mesnevi nin Tercümesi ve Şerhi, përfshin katër vëllimet e para dhe një pjesë të vëllimit të gjashtë, ndërmejt viteve ; Abdulbaki Gölpinarlı (vd. 1982), Mesnevi ve Şerhi, I-VI p., Përkthimi dhe komentimi komplet i Mesnevisë. Kjo vepër disa herë u botua nga shtëpi të ndryshme botuese, dhe së fundmi u ribotua tri herë nga Ministria e Kulturës. (I-VI p., Ankara, 2000, botimi i tretë) etj. Natyrisht vepra të shumta të komentimit të Mesnevisë egzistojnë edhe në gjuhën perse, po edhe në gjuhët perëndimore, veçmas në anglishte janë bërë përpjekje të komentimit të Mesnevisë ku dallohet R. A. Nicholson (vd. 1945), Mesnevî-in e përktheu dhe e komentoi në gjuhën angleze, dhe bashkë me tekstin original nxori VIII vëllime. ( ), Leiden Cambridge Univercity Press). xii Osman Nuri Topbash, Pika eliksiri nga deti i Mesnevisë, Botuesi Progres, E-Book: Smashwords, 2011, fq. 29. xiii Wikipedia.org : Neji ose ndryshe naj, është instrument frymorë. Nej kishte marr emrin nga gjuha perse nâ ose nay (kamish). Është njëri ndër instrumentet më të vjetra në botë që vshtë ende në përdorim. xiv Përkthimi i tetëmbëdhjetë bejteve të këngës për Nejin është nga Mithat Hoxha marrë nga vepra: Mevlana Xhelaleddin Rumi, Mesnevi, Logos-A, Shkup, xv Abidin Pasha: është lindur në vitin 1843 në sanxhakun e Prevezës së Shqipërisë. Pas arsimimit në vendlindje vie në Stamboll prej nga e fillon karierën e tij të bujshme, si kajmekam, mytesarrif në vende të ndryshme, ishte nderuar edhe me gradën e Rumeli Bejlerbejit, në vitin 1880 merr postin e vezirit në ministrinë e jashtme dhe në fund edhe vali i Ankaras, dhe, në vitin 1906 vdes në Stamboll. Abidin Pasha dinte mirë turqisht, arabisht, persisht, shqip, frengjisht dhe greqisht dhe njihte mirë letërsitë e këtyre gjuhëve. Më gjerësisht për Abidin Pasha Dinon, për karierën e tij administrativo politike në Perandorinë Osmane dhe për veprimtarinë e tij intelektuale letrare

18 shih: Hasan Kaleshi, Roli i shqiptarëve në letërsitë orientale, në Seminari i kultures shqiptare për të huaj, 2/1976, Prishtinë, fq (Fakulteti Filozofik). Abidin Pasha krahas asaj se ishte nga burrështetasit më të rëndësishëm të periudhës së fundit të Perandorisë Osmane ishte njeri me famë edhe në fushën e letërsisëdhe të filozofisë. Këtë famë të mendimtarit dhe të njohësit të letërsisë e dëshmon vepra e komentimit të tij që bëri Mesnevisë: Tercüme ve Şerh-i Mesnevî-i Şerif, që është përkthim dhe komentim i vëllimit të parë të Mesnevisë që është përgatitur në gjashtë vëllime dhe midis viteve 1300 dhe 1324 hixhri është botuar tre herë. Ne, për nevojat tona, kemi përdorur botimin e vitit 2007 nga edhe i kemi marrë këto shenime biografike për Abidin Pashën. xvi Abidin Paşa, Mesnevi Şerhi, İz Yayıncılık, İstanbul, 2007, s. 18. xvii Prof. Dr. H. Kamil YILMAZ, Mevlânâ yı Anlamak, Altınoluk, Sayı, 214, İstanbul, 2003 xviii Abidin Paşa, Mesnevi Şerhi, 1. Cilt, İz Yayıncılık, İstanbul, 2007, s. 20. xix Prof. Dr. H. Kamil YILMAZ, Mevlânâ yı Anlamak, Altınoluk, Sayı, 214, İstanbul, 2003 xx Abidin Paşa, Mesnevi Şerhi, 1. cilt, İz Yayıncılık, İstanbul, 2007, s. 23. xxi Abidin Paşa, Mesnevi Şerhi, 1. cilt, İz Yayıncılık, İstanbul, 2007, s. 23. xxii Abidin Paşa, Mesnevi Şerhi, 1. Cilt, İz Yayıncılık, İstanbul, 2007, s. 23. xxiii Abidin Paşa, Mesnevi Şerhi, 1. Cilt, İz Yayıncılık, İstanbul, 2007, s. 24. xxiv Kur an, el-hixhr, 29. Përkthimi është marrë nga: Osman Nuri Topbash, Tasavvufi ose mistika islame, World Graphics Yayinlari, Stamboll, xxv Muhammed Beheshti, Mevlana, Mua nuk më përfshin toka, as qielli, Botues: Drita e jetës, Gjilan, 2012, f. 97. xxvi Osman ERSAN, Aşıklar Sultânı Hazret-i Mevlânâ, Altınoluk, Sayı 238, İstanbul 2005, s. 42. xxvii Prof. Dr. H. Kamil YILMAZ, Mevlânâ yı Anlamak, Altınoluk, Sayı, 214, İstanbul, 2003 xxviii Muhammed Beheshti, Mevlana, Mua nuk më përfshin toka, as qielli, Botues: Drita e jetës, Gjilan, 2012, f. 99.

19 Interpretation of song Neji written by Mevlana Celaleddin Rumi Summary In this paper we will focus on the interpretation of the first eighteen short verses of Mathnavi by Mevlana Celaleddin Rumi, for which verses actually is written quite a lot. This is a song for Neji (the flute) which leads Mathnavi of Rumi.Neji represents the perfect man. Perfect man represents one of the foundations of the intellectual-religious thought of Mevlana, therefore Mathnavi starts and continues with the story, respectively cry of Neji or perfect man, so neji is wonderful ode to the perfect man and his amazing skills. The first eighteen verses of Mathnavi are ocean of mysteries, which unfold before us sharpness of thought, the skill of writing and breadth of understanding of Mevlana. With these verses Mevlana teaches us that a man is measured by his capacity to become a lover. In this regard one should teach virtues to hear, see and feel the truth. This value, at the same time is measured with spiritual burden that the individual can bear. While the highest degree that man can ascend is ashk'ul hakiki, true love, right and permanent to the eternal God. Keywords: Meolana Jelaluddin Rrumi, Mathnavi, Ney, Love.