Ulaştırma ve Haberleşme Terimleri Sözlüğü ile ilgili her türlü yorum ve önerileriniz için:

Transkript

1

2 Ulaştırma Bakanlığı Strateji Geliştirme Başkanlığı, Sayılı Fikir Eserleri Kanunu gereğince yazı ile izin almaksızın çoğaltılamaz. Kaynak gösterilerek alıntı yapılabilir. Proje Yöneticisi: Kenan Bozgeyik Proje Koordinatörü: Aysu Müge Yeşil Proje Yayına Hazırlama: Sema Önder Gaye Ölçen Yeşim Ersöz Tashih: Mustafa Temur Elif Selçuk ISBN: T.C. Ulaştırma Bakanlığı Yayınları - 16 Ulaştırma ve Haberleşme Terimleri Sözlüğü Yapım ve Grafik Tasarım: Rıhtım Ajans & Yayınevi Baskı: Özel Matbaası (Necati Bey Cad. Bilecik Psj. No: 27/26 Sıhhiye Ankara T: ) 1. Baskı; Ankara, Mart 2011 Ulaştırma ve Haberleşme Terimleri Sözlüğü ile ilgili her türlü yorum ve önerileriniz için: Ulaştırma Bakanlığı Strateji Geliştirme Başkanlığı Emek Mah. Ulaştırma Bakanlığı Çankaya/ANKARA Tel: (0312) Ulaştırma Bakanlığı Strateji Geliştirme Başkanlığı nın koordinasyonunda hazırlanıp sunulmuştur.

3 ULAŞTIRMA ve HABERLEŞME TERİMLERİ SÖZLÜĞÜ

4 KOORDİNASYON VE YAYIMA HAZIRLAMA STRATEJİ GELİŞTİRME BAŞKANLIĞI Kenan BOZGEYİK - Strateji Geliştirme Başkanı Aysu Müge YEŞİL - Uzman Sema ÖNDER - Şef Gaye ÖLÇEN - Veri Hazırlama ve Kontrol İşletmeni Yeşim ERSÖZ - Memur Mustafa TEMUR - Uzman Yardımcısı Elif SELÇUK - Uzman Yardımcısı ÇALIŞMA GRUBU DLH İNŞAATI GENEL MÜDÜRLÜĞÜ Rasim ALICIOĞLU - Şube Müd. V. Yavuz YEĞİN - Yüksek Mühendis Serdar ÜNSAL - Yüksek Mühendis Cem KİBRİTÇİOĞLU - Mühendis Yakup UYSAL - Mühendis Halil ÖNGÖREN - Mühendis Murat FEYZİFAR - Mühendis Gülsen KİZİROĞLU - Mühendis L.Seval BİLTEKİN - Mimar Serkan UÇAR - Tekniker Aynur TAZE - Tekniker KARAYOLLARI GENEL MÜDÜRLÜĞÜ İlhan KAVASOĞLU - Şube Müdürü Sina KİZİROĞLU - Şube Müd. Yard. İbrahim KAYA - Şef Ali Rıza AKBOYRAZ - Şef Gülnur YAVUZ - Şef Murat Dursun BARUT - Şef Y.Adil ÖĞÜT - Şef Nurgül GÖKÇE - Şef Birol DEMİR - Şef Şükrü Serdar YAKAR - Mühendis Burhan İLHAN - Şehir Plancısı KARA ULAŞTIRMASI GENEL MÜDÜRLÜĞÜ Hüseyin YILMAZ - Gen.Müd.Yard. Ahmet GÜNER - Gen.Müd.Yard. Zafer DAĞLAR - Daire Başkanı M.Celal TÜMER - Daire Başkanı Yılmaz KILAVUZ - Daire Başkanı Yaşar ASİLER - Daire Başkanı İzzet IŞIK - Daire Başkanı Nurhan TÜFEKÇİOĞLU - Daire Başkanı Mahmut GÜRSES - Daire Başkanı Serpil HABİBOĞLU - Şube Müdürü Nihal KURAK - Memur TCDD İŞLETMESİ GENEL MÜDÜRLÜĞÜ Mehmet TURŞAK - Daire Başkanı Mehmet UYSAL - Şube Müdürü Halim ÖZGÜMÜŞ - Şube Müdürü Aydın YILMAZ - Şube Müdürü İsmail TOPÇU - Şube Müdürü Servet TEKİN - Şube Müd. V. Kamuran BASKIN - Baş Mühendis Hacer TULUMTAŞ - Uzman Mühendis Erdal AKGÜN - Uzman Mühendis Özer KUTLAY - Mühendis Esat KARADUMAN - Mühendis Çiğdem KÜÇÜK - Mütercim Şakir AKTAŞ - Başrepartitör DHMİ GENEL MÜDÜRLÜĞÜ Gökhan SORKUNOĞLU - Şube Müdürü Zerrin KURT - Şube Müd. V. Cansel BİÇEN - Şube Müd. V. Mehtap İYBAR - Şef Sevda TURHAN ER - Hava Trafik Kontrolörü Bahadır GÖBEOĞLU - Mühendis Fatih AKSOY - Mühendis Bünyamin Doğan - Mühendis Ahmet KÖSE - Mühendis Semih KARABULUT - Tekniker SİVİL HAVACILIK GENEL MÜDÜRLÜĞÜ Burcu SULTAR - Mühendis DENİZCİLİK MÜSTEŞARLIĞI İsmail Hakkı GEDİKOĞLU - Uzman Tanfer TEMİZKAN - Şef KIYI EMNİYETİ GENEL MÜDÜRLÜĞÜ Mustafa ÇALIŞKAN - Daire Başkanı HABERLEŞME GENEL MÜDÜRLÜĞÜ Erkin GÜNER - Daire Başkanı Muzaffer ÇALIŞKAN - Mühendis BİLGİ TEKNOLOJİLERİ VE İLETİŞİM KURUMU Nurdan ASLAN - Yüksek Mühendis TÜRKSAT ve Kablo TV Hizmetleri A.Ş. Anter TANRIVERDİ - Memur PTT GENEL MÜDÜRLÜĞÜ Cemal DİNÇER - Daire Başkanı Candan ŞENYÜZ - Şube Müdürü Burcu YILDIZ - Memur THY A.O Yasemin ÖZTÜRK POAŞ Alp KARAHAN - Müdür TÖSHİD Musa ALİOĞLU - Genel Sekreter

5 07 SUNUŞ (Bir Sözlüğü Olmak ) 08 GİRİŞ (Bir Yerde Bir Sözlük Varsa) 11 KARAYOLLARI TERİMLERİ 79 KISALTMALAR (Karayolları) 91 DEMİRYOLU TERİMLERİ 145 KISALTMALAR (Demiryolu) 155 HAVAYOLU TERİMLERİ 256 KISALTMALAR (Havayolu) 287 DENİZCİLİK TERİMLERİ 337 KISALTMALAR (Denizcilik) 349 HABERLEŞME TERİMLERİ 376 KISALTMALAR (Haberleşme)

6

7 BİR SÖZLÜĞÜ OLMAK Bütün uygarlıkların yükselmesinde yolun ve yol kavramının kaldıraç etkisi vardır. Haberleşme de bu yol kavramının içindedir. Yazı ve yazılı kültür, uygarlıkların evrensel bir anlam kazanmasında, gelecek kuşaklara aktarılmasında en az yol kadar önem arz eder. Diğer yandan, ulaşım ve haberleşme, doğası gereği toplumun bütün kesimlerini birebir etkilediği kadar, ülkenin içinde bulunduğu bölgeden başlayarak o ülkeyle ticari sosyal ve kültürel ilişkisi olan ülkeleri de etkilemesi açısından evrensel bir niteliğe sahiptir. Ulaşımın her alanında, bilişim ve haberleşmede kat ettiğimiz mesafe sadece ülke olarak bizim kazancımız değil, içinde bulunduğumuz coğrafyanın da bir kazancıdır. Bugüne kadar ulaştırma ve haberleşme alanında eksikliğini hissettiğimiz bir sözlük çalışmasının yapılması da hem de sektörümüz hem de literatürümüz açısından önemli bir kazançtır. Ulaştırma ve Haberleşme Terimleri Sözlüğü, alanında bir ilk olduğu kadar, ilgililer için bir başucu kitabı değeri taşımakta ve yabancı terimlere Türkçe karşılık önerilmesi bakımından da önem arz etmektedir. Anlamlandırma ve ad koyma önceliğine sahip olanların dünyada söz sahibi olduğu gerçeği akıldan çıkarılmamalıdır. Ulaştırma ve Haberleşme Terimleri Sözlüğü çalışmasında emeği geçen arkadaşlarımı tebrik ediyorum. Binali YILDIRIM T.C. Ulaştırma Bakanı

8 BİR YERDE BİR SÖZLÜK VARSA Sözlükler bir dilin envanteridir. O dilin söz varlığını göstermenin yanında, dili kullanan toplumdaki değişimleri de sözlüklerden izlemek mümkündür. Alan sözlükleri ise o alanda çalışmalar yapanlar için birincil kaynak olma özelliğine sahiptir. Ulaştırmanın tüm alt sektörlerini kapsayacak şekilde hazırlanan Ulaştırma ve Haberleşme Terimleri Sözlüğü çalışmasının, önemli bir ihtiyacı karşılayan bir alan sözlüğü çalışması olacağı düşünülmektedir. Ayrıca bu çalışma, ulaştırma ve haberleşmenin her dalında gelişimin seyrinin de fotoğrafını vermektedir. Küreselleşme ile birlikte teknolojik gelişme çabaları tüm dünyaya hakim olmaya başlamış; ulaştırma ve haberleşme sektörüyle ilgili pek çok kavram, 21. Yüzyılın karakteristiğini oluşturmuştur. Ekonominin can damarı olan ulaştırma ve haberleşme sektöründe yaşanan hızlı değişim çok sayıda yeni kavramın kullanımını da beraberinde getirmiştir. Dilimize eklenen bu yeni kavramlarda anlam birliğini sağlamak; bugüne kadar yapılmış çalışmaları gözden geçirmek ve güncellemek suretiyle hazırlanan bu çalışma için Bakanlığımız bağlı, ilgili ve ilişkili kuruluşlarının katılımı ile aşağıda isimleri belirtilen sektör çalışma grupları oluşturulmuştur: Karayolu Çalışma Grubu:Kara Ulaştırması Genel Müdürlüğü (KUGM) ve Karayolları Genel Müdürlüğü (KGM), Demiryolu Çalışma Grubu:Türkiye Cumhuriyeti Devlet Demiryolları (TCDD), Türkiye Lokomotif ve Motor Sanayi Anonim Şirketi (TÜ- LOMSAŞ), Türkiye Vagon Sanayi Anonim Şirketi (TÜVASAŞ), Türkiye Demiryolu Makinaları Sanayi Anonim Şirketi (TÜDEMSAŞ) ve DLH İnşaatı Genel Müdürlüğü, Denizyolu Çalışma Grubu: Denizcilik Müsteşarlığı, Demiryolları, Limanlar, Hava Meydanları (DLH) İnşaatı Genel Müdürlüğü ve Kıyı Emniyeti Genel Müdürlüğü (KEGM), Havayolu Çalışma Grubu: Devlet Hava Meydanları İşletmesi (DHMİ) Genel Müdürlüğü, Sivil Havacılık Genel Müdürlüğü (SHGM) ve DLH İnşaatı Genel Müdürlüğü,

9 Haberleşme Çalışma Grubu: Haberleşme Genel Müdürlüğü (HGM), Türksat Uydu Haberleşme Kablo TV ve İşletme Anonim Şirketi (TÜRKSAT), Bilgi Teknolojileri ve İletişim Kurumu (BTK), Türkiye Posta Telgraf Teşkilatı Genel Müdürlüğü (PTT). Sektör çalışma grupları, faaliyet alanlarına ilişkin verdikleri hizmetlerden, kullandıkları ekipmana ve hizmetten faydalananların bu hizmetleri alırken kullandıkları araçlara kadar geniş bir yelpazede kullanılan terimleri; Terim İngilizce karşılığı Türkçe açıklaması formatına uygun olarak düzenlemişlerdir. Ayrıca sektörde en çok kullanılan ve bilinmesinde fayda görülen kısaltmalar da; Kısaltma Açılımı Türkçe karşılığı formatına uygun olarak düzenlenmişlerdir. Sektörel çalışma grupları tarafından tamamlanan çalışmalar Bakanlığımız Strateji Geliştirme Başkanlığı na gönderilmiş ve bu çalışmalar incelenerek eksik görülen hususlar tespit edilmiş; gerekli düzeltme ve düzenlemeler yapılmıştır. Bakanlığımızın ortak çalışması olan bu sözlüğün, ancak onu kullananların katkıları ile geliştirilip zenginleştirilebileceği düşünülmektedir. Ayrıca gelişen teknoloji, ihtiyaçların değişmesi zaman içinde yeni sözcüklerin ve terimlerin eklenmesini de gerektirecek; dilimizdeki sadeleşme eğilimi de daha uygun karşılıkların bulunmasına ve yerleşmesine olanak sağlayacaktır. Ulaştırma ve Haberleşme Terimleri Sözlüğü kullanıcıların katkılarıyla her geçen gün daha da gelişecektir. Strateji Geliştirme Başkanlığı Proje Yönetim ve Koordinasyon Grubu

10

11 ULAŞTIRMA ve HABERLEŞME TERİMLERİ SÖZLÜĞÜ KARAYOLLARI terimleri

12 ada A ada / island Yayaların geçme ve durmalarına, taşıtlardan inip binmelerine yarayan, trafik akımlarını düzenleme ve trafik güvenliğini sağlama amacıyla yapılmış olan, araçların bulunamayacağı, koruyucu tertibatla belirlenmiş bölüm ve alan. adblue / adblue Motordan çıkan zehirli azot-oksit (NOx), karbonmonoksit (CO) ve hidrokarbonları kimyasal tepkimeyle zararsız azot (N 2 ), karbondioksit ve su buharına (H 2 O) dönüştüren, % 32,5 üre solüsyonu. afuyman / scour Köprü ayağında oyulma. agrega / aggregate Belirli gradasyona ve kaliteye sahip kayaç parçaları, çakıl, kırmataş, kum vb. gibi mineral malzeme veya bunların karışımı. ağır kusurlu araç / gross defective Muayene sonucunda tamirine ihtiyaç duyulacak derecede eksiklikler tespit olunan araç. ağır taşıt / heavy vehicle Karayolları üzerinde seyreden ve toplam yüklü ağırlığı 10 tondan fazla olan otobüs, kamyon ve treyler tipi taşıtlar. ahşap ızgara / wooden grid Sağlam zemin üzerine oturan köprü temelleri altında kullanılan, zemin ile köprü temel tabanı arasında elastomer mesnet görevi görerek, zeminden yapıya aktarılan deprem kuvvetlerini sönümleyen ahşap eleman. ahşap kazık / wooden pile Taşıma gücü zayıf ve gevşek malzemelerden oluşan zeminler üzerine oturan köprülerin, temel sistemlerinde kullanılan zeminden yapıya aktarılan deprem kuvvetlerini sönümleyen ve yükü sağlam zemine aktaran ahşap elemanlar. ahşap köprü / wooden bridge Temel sistemi, ayakları ve döşemesi tamamen ahşap olan köprü. akaryakıt istasyonu / gas station Araçların esas itibariyle akaryakıt, LPG, yağ ve basınçlı hava gibi ihtiyaçları ile ayrıca kişilerin ilk yardım ve zorunlu diğer ihtiyaçlarının sağlandığı yer. akıllı ulaşım sistemleri / intelligent transportation systems Elektronik teknolojisinin ulaştırma sektörüne uygulanması (trafik yönetimi, yol kullanıcılarını bilgilendirme, elektronik ücret toplama sistemleri vb.). aks / axle Üzerinde bir veya daha fazla tekerleğin döndüğü otomobil eksenine dik bir mil. akü / battery Elektrik enerjisini kimyasal enerji halinde depo ederek, devrelerine elektrikli alıcılar bağlandığı zaman bu kimyasal enerjiyi tekrar elektrik enerjisine çeviren cihaz. alıştırma / adaptation Dere yatağından ya da sökümden çıkarılan orijinal köprü taşlarının birleşim yerlerinin düzeltilerek kullanılması. ULAŞTIRMA ve HABERLEŞME TERİMLERİ SÖZLÜĞÜ 12

13 KARAYOLLARI terimleri araç geçme aliyman / alignment Yolun proje yatay hattındaki doğrusal kısmı. alt geçit / underpass Karayolunun diğer bir karayolu veya demir yolunu alttan geçmesini sağlayan yapı. alt temel tabakası / subbase course Üstyapı temel tabakasını taşımak üzere taban zemini üzerine yerleştirilen, belirli fiziksel özelliklere sahip granüler malzemeden oluşmuş üstyapı tabakası. ambar / warehouse Kapalı alanda eşya muhafaza edilmesine olanak sağlayan yer. ampatman / encasement Kademeli temel. ana kiriş / main girder Köprünün boyuna kirişi. ana kontrol merkezi / main control center Otoyol ücret toplama sistemlerinin ve trafik yönetim sistemlerinin bağlı olduğu genel merkez. ana yol / main road (arterial road) Ana trafiğe açık olan ve bunu kesen karayolundaki trafiğin, bu yolu geçerken veya bu yola girerken, ilk geçiş hakkını vermesi gerektiği işaretlerle belirlenmiş karayolu. analiz süresi / analysis period İlk inşaat ve ileride yapılacak takviye dahil olmak üzere, değişik projelendirmelerin ekonomik karşılaştırmalarının yapıldığı zaman süresi. ankraj yapılması / anchorage Uygulanan çekme yükünün yük taşıyan tabakaya aktarılması. anroşman / riprap Köprü ayaklarını ve akarsu kenarındaki yapıları oyulmaya karşı koruyan iri taşlarla yapılan tahkimat çeşidi. antifriz / antifreeze Suyun donma sıcaklığını düşürüp, motorun soğuk havalarda zarar görmesini önlemek amacıyla motorun soğutma suyuna katılan etilen glikol gibi maddeler. antrepo / bonded warehouse Gümrük mevzuatı hükümlerine göre açılmasına izin verilen ve gümrük idaresine verilen beyannameyle gümrük idaresi gözetimi ve denetimi altında eşyanın muhafaza edildiği yer. anyonik bitüm emülsiyonu / anionic bitumen emulsion Bitüm emülsiyonlarında kullanılan emülgatörlerin bitümde çözünen kısmı negatif yüklü ise üretilen emülsiyon anyonik bitüm emülsiyonudur. aplikasyon / application Yol ekseninin araziye uygulanması. ara soğutucu / intercooler, aftercooler Turboşarjerden silindirlere giden havanın havayla (intercooler) veya suyla (aftercooler) soğutulması. araba / car Tekerlekli, motorlu veya motorsuz her tür kara taşıtı. araç / vehicle Motorlu veya motorsuz taşıt. araç geçme / passing Trafikte aynı yönde seyreden araç- 13 ULAŞTIRMA ve HABERLEŞME TERİMLERİ SÖZLÜĞÜ

14 araç muayene istasyonu lardan arkada bulunan aracın öndeki araç ya da araçları soldaki şeritten geçmesi. araç muayene istasyonu / vehicle inspection station Araçların niteliklerinin tespit ve kontrol edildiği, bunun için gerekli cihaz ve personeli bulunan ve araç muayenesinin yapıldığı ve muayene kanallarının olduğu sabit yapıdaki tesisler. araç muayene raporu / vehicle inspection report Karayolu araçlarının özellikleri ve teknik bilgiler ile muayene sonuçlarının yer aldığı/işlendiği belge. araç tartı istasyonu / vehicle weigh station Araçların yüklü veya yüksüz olarak sabit veya taşınabilir cihazlarla tartıldığı yer. arazi taşıtı / land vehicle Karayolunda yolcu veya yük taşıyabilecek şekilde imal edilmiş olmakla beraber bütün tekerlekleri motordan güç alan veya alabilen motorlu taşıt. arazöz kamyon / sprinkler truck Sulama kamyonu. arızi servis / occasional service Ne düzenli yolcu taşımacılığı ne de mekik servis tanımına giren bir servis. ariyet malzemesi / borrow material Yarmadan çıkan malzemenin dolgu için yeterli miktarda veya uygun nitelikte olmaması halinde uygun bir malzeme ocağından alınan malzeme. ariyet ocağı / borrow pit Ariyet malzemesinin temin edildiği ocak. arka dikiz aynası / rear view mirror Arkadan gelen araçları görmeyi sağlayan ayna. arkadan çarpmalı kaza / rearend collision Aynı yönde giden araçlardan arkadan giden bir aracın diğer bir araca arkadan çarpması sonucu meydana gelen kaza tipi. arşivolt (süs kemeri) / archivolt Taşıyıcı kemerin üzerinde ve ona bitişik olarak yapılan dekoratif amaçlı dışa taşkın kemer. art çekim / post tension Kalıbın içine yerleştirilen öngerme donatılarının, beton döküldükten sonra, beton yeterli mukavemeti kazanınca germe işleminin yapılması. asfalt betonu / asphalt concrete Belirli gradasyondaki agrega ve filler ile bitümlü bağlayıcının belirli şartlarda karışımından meydana gelen yüksek niteliğe sahip bir sıcak karışım. asfalt distribütörü / asphalt distributor Bitümemülsiyon püskürtme makinesi. ULAŞTIRMA ve HABERLEŞME TERİMLERİ SÖZLÜĞÜ 14

15 KARAYOLLARI terimleri ATA karnesi asfalt emülsiyonu / asphalt emulsion Bitümün su içinde uygun emülgatörler aracılığıyla dağılması ile oluşan malzeme. asfalt kaplama / asphalt pavement Mineral agrega ile bitümlü bağlayıcının karışımı ile elde edilen yol kaplaması. asfalt kazıyıcı / asphalt milling machine Ömrünü tamamlamış bitümlü sıcak karışım tabakalarının kazınması amacıyla kullanılan araç. asfalt plenti / asphalt plant Bitümlü sıcak karışım üretim tesisi. asfalt yol / asphalt road Kırılmış ve elenmiş değişik gradasyonda agrega tiplerinin ile, karışım formülü esaslarına uygun olarak bitümlü bağlayıcı ile bir plentte karıştırılarak yeterli temeller ile projesindeki profil ve enkesitlerine uygun olarak yapılan yol. asfalt yüzey tabakası / asphalt surface course Bir asfalt kaplamanın genellikle aşınma tabakası olarak da isimlendirilen en üst tabakası. asma köprü / suspension bridge Gelen yükün taşıyıcı halatlar aracılığıyla ana taşıyıcı kabloya ve ankrajlar vasıtasıyla zemin veya kayaya aktarıldığı köprü tipi. astar tabakası / prime coat Emici bir yüzeye uygulanmış, düşük vizkositeli sıvı asfalt. aşındırıcı / abrasive Kar ve buz mücadelesinde kullanılmak üzere en büyük dane boyu 9,5 mm den büyük olmayan elenmiş kum, kırılmış elenmiş ocak taşı, cüruf vb. malzemeler. aşınma (malzemede) / abrasion Yapı malzemelerinin yüzeylerinin çeşitli etkiler (hava, su vb.) nedeniyle bozulması. aşınma tabakası / wearing course Binder tabakası üzerine gelen ve üstyapının en üst tabakasını oluşturan bitümlü sıcak karışım tabakası. ATA karnesi / ATA (temporary admission) carnet Uluslararası ATA sözleşmesi ve eşyanın yurtdışına çıkarılma amacına göre farklılık gösteren ek sözleşme- 15 ULAŞTIRMA ve HABERLEŞME TERİMLERİ SÖZLÜĞÜ

16 ataşman (makinede) ler kapsamında, taraf ülkeler arasında, başka herhangi bir belgeye gerek duyulmaksızın, eşyanın geçici olarak ithalat ve ihracatını sağlayan gümrük belgeleri. ataşman (makinede) / attachment Makineye takılarak, farklı işlerin yapılmasına olanak sağlayan ilave teçhizat. avan proje / preliminary design Projenin uygulamadan önceki, kesinleşmemiş hali. ayırıcı / separator Taşıt yollarını veya yol bölümlerini birbirinden ayıran, bir taraftaki taşıtların diğer tarafa geçmesini yasaklayan, engelleyen veya zorlaştıran karayolu yapısı, trafik tertibatı veya gereci. ayrılma şeridi (yavaşlama şeridi) / deceleration lane Bir platformdan ayrılacak olan bir taşıtın hızlı trafik akımından ayrıldıktan sonra ilerideki kurba güvenle girmek için yavaşlamasını sağlayan bir hız değiştirme şeridi. azami ağırlık / maximum weight Taşıtın güvenle taşıyabileceği azami yükle birlikte ağırlığı. azami dingil ağırlığı / maximum axle load Araçların karayolu yapılarında güvenle ve yapıya zarar vermeden geçebilmeleri için saptanan dingil ağırlığı. azami toplam ağırlık / maximum total weight Araçların karayollarında güvenle ve yapıya zarar vermeden geçebilmeleri için saptanan toplam ağırlık. baba taşı / king post stone Köprübaşlarına ve korkuluğun başlangıç kısımlarına konulan özellikli taşlar. B bağ kirişi / transverse beam Kolonların burkulmasını önlemek için, kolonlar arasına yapılan altyapı elemanı. bağlantı pimi / king pin Yarı römorkun çekicinin beşinci tekeri ile bağlantısını sağlayan ve dövme çelikten mamul bir parça. bağlantı yolu / link road Bir kavşak yakınında karayolu taşıt yollarının birbirine bağlanmasını sağlayan, kavşak alanı dışında kalan ve tek yönlü trafiğe ayrılmış olan karayolu kısmı. bakım ekibi / maintenance team Şube hudutları içindeki yollarda bakım ve onarım hizmetlerini yürütmek üzere bakım işçilerinden oluşturulan ekip. bakım işçisi / maintenance worker Bakım hizmetlerini yerine getiren sanat sınıfı personel. bakımevi / maintenance center Şube şefliklerine bağlı olarak yol bakım hizmetlerini yürüten birim. banket / shoulder Yaya yolu ayrılmamış karayolunda, taşıt yolu kenarı ile şev başı veya hendek iç üst kenar arasında kalan ve olağan olarak yayaların ve hay- ULAŞTIRMA ve HABERLEŞME TERİMLERİ SÖZLÜĞÜ 16

17 KARAYOLLARI terimleri beton katkı malzemesi vanların kullanacağı, zorunlu hallerde de araçların faydalanabileceği kısım. barbakan / weeb hole Yapının arkasından gelen suyu boşaltmak üzere istinat duvarları üzerinde bırakılan drenaj elemanı. basık sivri kemer / lowered pointed arch Üzengi çizgisini beşe bölerek ortadaki bölümün iki noktasından karşılıklı olarak çizilen daire yaylarının kesişmesi ile meydana gelen ve Türk mimarisinde çok kullanılmış olan kemer tipi. basit kiriş köprü / simple beam bridge Kirişleri elastomer mesnetlere oturan, sürekli olmayan (moment aktarmayan) köprü sistemi. basit plak köprü / simple slab bridge Plakları elastomer mesnetlere oturan, sürekli olmayan (moment aktarmayan) köprü sistemi. başkası hesabına yapılan taşıma / transport for the account of someone else Bir taşımacılık işletmesi tarafından karşılığı alınmak üzere gerçekleştirilen taşıma işlemi. başlangıç-son etüdü / origin-destination survey Bir bölgedeki yolcu ve taşıt trafiğinin seyahat başlangıç ve bitiş noktaları hakkında bilgi toplama amaçlı yapılan etüt. Yol kenarı anket uygulama yöntemi, plaka kayıt yöntemi, posta ücreti ödenmiş kartlar yöntemi gibi çeşitli yöntemler. başlık kirişi / bent cap Köprü ayaklarının üzerinde bulunan ve üzerinde boyuna kirişlerin oturduğu üstyapı elemanı. bekoloder, bekokepçe / back-hoe loader Önünde yüklemeyi sağlayan kepçe, arkada kazıcı kısımdan oluşan iş makinesi. beşinci teker (çeki tablası) / fifth wheel Çekici kamyon şasileri üzerinde, aracın boyuna monte edilmiş ve yarı römorkların king pin adı verilen bağlantı elemanını içine güvenli bir şekilde kilitleyecek halde tasarlanmış olan bir parça. beton / concrete Çimento, agrega, su ve gerektiğinde kimyasal ve mineral katkıların uygun oranlarda ve homojen olarak karıştırılmasıyla oluşturulan, başlangıçta plastik kıvamda olup şekil verilebilen, zamanla çimentonun hidratasyonu ile katılaşıp sertleşerek mukavemet kazanan bir yapı malzemesi. beton katkı malzemesi / concrete additives Betonun bazı özelliklerini iyileştirmek veya betona özel nitelikler kazandırmak amacıyla kullanılan ince malzeme. 17 ULAŞTIRMA ve HABERLEŞME TERİMLERİ SÖZLÜĞÜ

18 beton kemer köprü beton kemer köprü / concrete arch bridge Ana açıklığı kemer şeklinde olan, basınca çalışan köprü sistemi. beton sökülmesi / peel off Betonun çeşitli nedenlerle ufalanıp dökülmesi. bezeme (süsleme) / ornament Mimarlık ürünü ve her tür kullanım eşyası üzerinde süsleme amacıyla yapılan çalışmaların tümü. bifuel araç / bi-fuel vehicle Aracın farklı iki yakıt ile çalışabilme özelliğinde olmasıdır.farklı yakıtlar farklı depolarda muhafaza edilirler. Yakıtlardan biri benzin veya mazot diğeri ise CNG, LPG veya hidrojendir. bilgi işaretleri / informatory signs Yol kullanıcılarını, yol ve çevresi ile yol güzergâhında bulunan yerleşme birimleri ve yolculuk sırasında gerekebilecek diğer yardımcı hizmetler hakkında bilgilendiren işaretler. binder tabakası / binder course Temel tabakası üzerine gelen bitümlü sıcak karışım tabakası. binek oto / riding automobile Binmeye yarayan otomobil. birim iş / unit work Keşif özetinde ismi ve fiyatı bulunan, ölçü ve ödenmesi ayrı yapılan iş kısımları. birim maliyet / unit cost Yol bileşenlerinin yapım, bakım, işletme vb. harcamalarının birim cinsinden maliyeti. birim taşıt / unit vehicle Yarı römorku veya römorkuyla birlikte çekiciyi veya araç tescil belgesinde römork takabilir ifadesi varsa römorkuyla birlikte veya tek başına kamyonu ifade eden terim. bisiklet / bicycle En çok 3 tekerleği olan ve üzerinde bulunan insanın adale gücü ile pedal veya tekerleği döndürmesi suretiyle hareket eden ve yolcu taşımalarında kullanılmayan motorsuz taşıt. bisiklet yolu / bicycle road, cycle track Karayolunun, sadece bisikletlilerin kullanmalarına ayrılan kısmı. bitüm / bitumen Ham petrolün rafine edilmesinden elde edilen yada doğal asfalt olarak bulunan, hemen hemen yada tamamen toluende çözünen ve ortam sıcaklığında çok viskoz yada katıya yakın olan, görünürde buharlaşmayan adeziv ve su geçirmeyen malzeme. bitüm emülsiyonu / bitumen emulsion Bitümün su içinde uygun emülgatörler aracılığıyla dağılması ile oluşan malzeme. bitümlü bağlayıcı / bituminous binder Ana bileşeni bitüm olan bağlayıcıların tümünü kapsayan malzeme. bitümlü temel tabakası / bituminous base course Bağlayıcı veya bağlayıcısız bir temel tabakası üzerine inşa edilen bitümlü bağlayıcılı sıcak karışım tabakası. bombe (yol çatı eğimi) / camber Yol platformundaki suların yüzeysel drenajını sağlamak amacıyla yol enkesitinde eksenden iki kenara doğru uygulanan negatif eğim. ULAŞTIRMA ve HABERLEŞME TERİMLERİ SÖZLÜĞÜ 18

19 KARAYOLLARI terimleri brükner bordür / kerb, curb Kaldırım ve refüjleri yoldan ayırmak ve yol yüzeyine gelen suları rögarlara iletmek vb. amaçlarla, kaldırım ve refüj kenarlarına dizilen çeşitli boy ve kesitlerde betondan imal edilen yapı elemanı. bosaj / bossage Antik duvar örgüsünde dikdörtgenler prizması biçiminde yontulmuş taş bloklarının hafif dışbükey bırakılmış, kaba ya da düz olarak işlenebilen ön yüzlerine verilen ad. boş giriş / unladen entry Boş bir aracın yük veya yolcu almak ve aracın kayıtlı olduğu ülke topraklarına bu yük veya yolcuyu bırakmak için diğer ülkenin topraklarına girmesi. boşaltma / unloading Yükün araçtan indirilmesi. boşaltma gözü (hafifletme gözü) / discharcing cell Feyezan durumunda çalışan ve aynı zamanda köprü ayaklarına aktarılan yükleri azaltmak amacı ile açılmış göz. boşluklu plak köprü / hollow slab bridge Tabliyesinde boşluk bulunan köprü. bowstring köprü / bowstring girder bridge Ana taşıyıcı sistemi beton kemer olup, ara çubuklar ile üstyapıyı taşıyan köprü sistemi. boya ve cam küreciği tabancaları / paint and glass beads guns Yol üstü çizgi ve işaretleme tabancaları. boykesit / profile, longitudinal section Yol ekseninin düşey düzlemdeki izdüşümü veya kotlu yol ekseni. boyuna devamlı çizgi / longitudinal continuous line Trafik seyir halinde taşıtların önündeki araçları geçmemeleri gerektiğini belirten çizgi. boyuna kesikli çizgi / longitudinal dashed line Trafik seyir halinde taşıtların önündeki taşıtları geçebileceklerini belirten çizgi. boyuna paralel devamlı iki çizgi / longitudinal double continuous line Trafik seyir halinde her iki yöndeki trafikte de öndeki araçların geçilemeyeceğini belirten çizgi. bölünmüş yol / dual carriageway, divided road Bir yöndeki trafiğe ait taşıt yolunun bir ayırıcı ile belirli şekilde diğer yöndeki taşıt yolundan ayrılması ile meydana gelen karayolu. brükner / mass haul diagram Yarmadan dolguya veya ariyetten dolguya ve yarmadan depoya yapılacak en ekonomik taşımaların ve bunların mesafelerinin grafik gösterimi. 19 ULAŞTIRMA ve HABERLEŞME TERİMLERİ SÖZLÜĞÜ

20 buzla mücadele buzla mücadele / ice removal Yağan karın buzlaşmasını ya da yol sathındaki nemin ve suyun buzlaşmasını önlemek amaçlı tuz yada tuzaşındırıcı ile yapılan çalışma. büz (boru) menfez / pipe culvert Yüzeysel drenaj için kullanılan daire kesitli demirsiz yapılar. C canlı bitkisel siper / living tree fence Bitkisel kar siperi. cep / lay-bay Taşıtların kısa süreli duruşlar için faydalandıkları belirli uzunluktaki genişletilmiş yol kısmı. CMR belgesi / CMR road waybill CMR anlaşmasının hükümlerini kabul eden ülkelerce kullanılan bir karayolu taşıma belgesi. Ç çaplanmış moloz taş / hammerdressed rubble stone Kenarları çekiçle düzeltilmiş dikdörtgen ya da çok kenar yüzlü düzgün yüzeyli taş. çarpacak / bolster Taşların kenarlarındaki fazlalıkları düzeltmekte kullanılan geniş ağızlı taşçı aleti. çarpma yastığı / crash cushion Genellikle refüj başlarında kullanılan ve kaza anında aracın içerisinde bulunanların maruz kalacağı şiddeti azaltacak şekilde tasarlanan cihazlar. çatlak / cracks Asfalt kaplamanın taşıma gücünü kaybetmesi sonucu yüzeyde oluşan bozulma şekli. çatlakların doldurulması / crack sealing Yol üst yapısındaki çatlakların bitümlü bağlayıcı malzeme ile doldurulması. çevresel etki değerlendirmesi (ÇED) ön raporu / draft environmental impact assessment (DEIA) Çevresel etki değerlendirmesi çalışmalarının sonuçlarını içeren ön rapor. çekici / truck tractor, road tractor Römork ve yarı römorkları çekmek için imal edilmiş olan ve yük taşımayan motorlu taşıt. çekme kazığı / tension bar Köprü temellerinde kullanılan ve çekmeye yarayan kazık. çelik ağ / steel wire mesh Taşıt yoluna şevlerden taş, kaya vb. düşmesini engellemek amacıyla kullanılan tel ağ. çelik kafes kirişli köprü / steel truss girder bridge Üst yapısı çelik kirişlerden meydana gelen ve bir noktada toplanan köprü sistemi. çelik kirişli köprü / steel bridge Kirişleri çelik malzemesi ile yapılan köprü. ULAŞTIRMA ve HABERLEŞME TERİMLERİ SÖZLÜĞÜ 20

21 KARAYOLLARI terimleri çok bölmeli gaz konteyneri çelik kutu kesitli köprü / steel box girder bridge Üstyapısı çelik levhalardan olan, levhaları kaynak veya bulonlarla birleştirilen köprü sistemi. çerçeve kiriş köprü / rigid frame beam bridge Üstyapısı ile altyapısı monolitik (beraber) çalışan ve kiriş ile tasarlanan bir köprü sistemi. çerçeve plak köprü / rigid frame slab bridge Üstyapısı ile altyapısı monolitik (beraber) çalışan ve tabliyesi plak olan bir köprü sistemi. çevre yolu / peripheral road Transit trafiğin kent merkezine girmeksizin geçişini sağlamak amacıyla yapılan ve kenti kuşaklayan karayolu. çığ / avalanche dağın bir noktasından kopup yuvarlanan ve yuvarlandıkça büyüyen kar kümesi. çığ durdurucular / avalanche arresters Çığın akışını yavaşlatmak ve durdurmak amacıyla çığ birikme bölgesinin üst sınırına yakın inşa edilen yapılar. çığ engelleri / avalanche retarders Çığ patikalarına inşa edilen, çığın hareket enerjisini dağıtarak çığ birikme bölgesinin küçültülmesini sağlayan yapılar. çığ saptırıcı yapılar / avalanche deflectors Çığın akış yönünü değiştirmek amacıyla inşa edilen sedde ve duvarlar. çığ tüneli / snow shed Yolu çığ etkilerinden korumak amacıyla yapılan tünel. çıkmalı kiriş köprü / cantilever beam bridge Üst yapısı mesnete basmayan kirişli köprü sistemi. çıkmalı plak köprü / cantilever slab bridge Üst yapısı mesnete basmayan plak tabliyeli köprü sistemi. çift tamburlu asfalt silindiri / double drum asphalt roller Çift bandajlı yol silindiri. çimento / cement Su ile karıştırıldığında hidratasyon reaksiyonları ve prosesler nedeniyle priz alan ve sertleşen bir hamur (pasta) oluşturan ve sertleşme sonrası suyun altında bile dayanımını ve kararlılığını koruyan, inorganik ve ince öğütülmüş hidrolik bağlayıcı. çimento şerbeti / grout Çimentolu akıcı harç. çizgi çimlendirme / stripe sodding Dolgu şevlerinde çim parçalarının yola paralel olarak çizgiler halinde yerleştirilmesi işlemi. çizgisel harita / graphical, analog map Dijital özelliği olmayan harita, analog harita. çizgisel yük / line load Doğrusal yayılı yük. çok bölmeli gaz konteyneri / multiple element gas container Bir bağlantı elemanıyla birbirine bağlanan ve sabit bir yüzeye veya 21 ULAŞTIRMA ve HABERLEŞME TERİMLERİ SÖZLÜĞÜ