: Dr. Murat ATEŞ. Ölçme Değerlendirme Uzmanı : Hasan PEKTAŞ. : Ekoyay Eğitim Yayıncılık, Matbaacılık - Ankara Sertifika No: 19777

Transkript

1

2 Her hakkı saklıdır ve EKOYAY Eğitim Yayıncılık San. ve Tic. Ltd. Şti. ne aittir. Kitabın metin, soru ve şekilleri kısmen de olsa hiçbir surette alınıp yayımlanamaz. Editör Dil Uzmanı Görsel Tasarımcı Program Geliştirme Uzmanı : Dr. Murat ATEŞ : Mustafa BEKTAŞ : Hüseyin Turhan SOLAK : Doç. Dr. Ali Murat SÜNBÜL Ölçme Değerlendirme Uzmanı : Hasan PEKTAŞ Rehberlik ve Gelişme Uzmanı Baskı : Yıldız TANRIVER : Ekoyay Eğitim Yayıncılık, Matbaacılık - Ankara 2016 Sertifika No:

3 3

4

5 5

6 İÇİNDEKİLER TANITIM ŞEMASI ÜNİ TE BATI TESİRİNDEKİ TÜRK EDEBİYATINA GİRİŞ (YENİLEŞME DÖNEMİ TÜRK EDEBİYATI)...10 YE Nİ LEŞ ME DÖ NE Mİ...11 ÜNİ TE DE ĞER LEN DİR ME Sİ ÜNİ TE TAN Zİ MAT DÖ NE Mİ EDE Bİ YA TI ( ) TAN Zİ MAT DÖ NE Mİ EDE Bİ YA TININ OLU ŞU MU ÖĞ RE Tİ Cİ ME TİN LER COŞ KU VE HE YE CA NI Dİ LE GE Tİ REN ME TİN LER (Şİ İR) OLAY ÇEV RE SİN DE OLU ŞAN EDEBÎ ME TİN LER a. An lat ma ya Bağ lı Ede bî Me tin ler (Ro man, Hikâye) b. Gös ter me ye Bağ lı Ede bî Me tin ler (Ti yat ro Metinleri) TAN Zİ MAT DÖ NE Mİ EDE Bİ YA TININ GE NEL ÖZEL LİK LE Rİ...71 ÜNİ TE DE ĞER LEN DİR ME Sİ ÜNİ TE SER VE Tİ FÜ NUN EDE Bİ YA TI (EDE Bİ YA TI CE Dİ DE) ( ) VE FEC RİA Tİ TOP LU LU ĞU ( ) SER VE Tİ FÜ NUN EDE Bİ YA TININ OLU ŞU MU ÖĞ RE Tİ Cİ ME TİN LER COŞ KU VE HE YE CA NI Dİ LE GE Tİ REN ME TİN LER (Şİ İR) VE MEN SUR Şİ İR a. Şi ir b. Men sur Şi ir OLAY ÇEV RE SİN DE OLU ŞAN EDEBÎ ME TİN LER a. An lat ma ya Bağ lı Ede bî Me tin ler (Hikâye) b. An lat ma ya Bağ lı Ede bî Me tin ler (Roman) SER VETİFÜNUN EDE Bİ YA TININ GE NEL ÖZEL LİK LE Rİ FEC RİA Tİ TOP LU LU ĞU ( ) Fec ria ti Şi i ri ÜNİ TE DE ĞER LEN DİR ME Sİ

7 4. ÜNİ TE MİLLÎ EDE Bİ YAT DÖ NE Mİ ( ) MİLLÎ EDE Bİ YAT DÖ NE MİNİN OLU ŞU MU ÖĞ RE Tİ Cİ ME TİN LER COŞ KU VE HE YE CA NI Dİ LE GE Tİ REN ME TİN LER (Şİ İR) a. Sa de Dil ve He ce Öl çü süy le Ya zıl mış Şi ir b. Saf (Öz) Şi ir c. Hal kın Ya şa yış Tar zı nı ve De ğer le ri ni An la tan Man zu me ler d. Mil lî Ede bi yat Dö ne mi Şi i rinin Özellikleri OLAY ÇEV RE SİN DE OLU ŞAN EDEBÎ ME TİN LER An lat ma ya Bağ lı Ede bî Me tin ler a. Hi kâ ye b. Ro man c. Millî Edebiyat Dönemi An lat ma ya Bağ lı Ede bî Eserlerin Özellikleri Gös ter me ye Bağ lı Ede bî Me tin ler MİLLÎ EDE Bİ YAT DÖ NE Mİ NİN GE NEL ÖZEL LİK LE Rİ ÜNİ TE DE ĞER LEN DİR ME Sİ PROJE ÇALIŞMASI PROJE DEĞERLENDİRME ÖLÇEĞİ ÖZ DEĞERLENDİRME FORMU TERİMLER VE KAVRAMLAR SÖZLÜĞÜ KAY NAK ÇA TÜR Kİ YE HA Rİ TA SI TÜRK DÜN YA SI HA Rİ TA SI

8 TANITIM ŞEMASI Bu sü reç, ders için ge rek li olan mal - ze me nin be lir le ne rek is ten me si, in ce le ne - cek ko nu ve met ni sez di re cek so ru lar ya da et kin lik ler yo luy la ön bil gi le rin ha re ke - te ge çi ril me si ev re le ri ni kap sa mak ta dır. 9 ve 10. sı nıf ta edin di ği niz bil gi - ler le iliş ki len dir me ler ya pıl mış tır. Tan zi mat fli i ri, ye ni ke li me le ri, in ce ve sa de sa mim i his le ri yük sek ve de i flik ha yal le riy le es ki fli ir den ay r l m fl ye ni ça dafl Tanzimat Dönemi Edebiyatı ( ) bir ma hi yet ka zan m fl t r. Agâh S r r LE VEND 3. COŞKU VE HEYECANI DİLE GETİREN METİNLER (ŞİİR) HA ZIR LIK 9. s n f Türk ede bi ya t ders ki ta b n z n Cofl ku ve He ye ca n Di le Ge ti ren Me tin ler ad l 2. üni te si nin fii ir n ce le me Yön te mi ko nu su nu göz den ge çi ri niz. 10. s n f Türk Ede bi ya t ders ki ta b n z n s lam Uy gar l Çev re sin de Ge li flen Türk Ede bi ya t ad l 3. üni te si nin Di van fii i ri ko nu su nu göz den ge çi re rek ga zel ve ka si de na z m bi çim le ri nin fle kil ve içe rik özel lik le ri ni ha t r la y n z. Na m k Ke mal ile Ab dül hak Ha mit Tar han ın ha ya t, eser le ri ve ede bî gö rüfl le ri hak k n da bir arafl t r ma ya pa rak el de et ti i niz bul gu la r def te ri ni ze ya z n z. Kla sisizm ve ro man tizm ak m la r n n özel lik le ri hak k n da bir arafl t r ma ya p n z. Avrupa daki Ay d n lan ma Dö ne mi nin özel lik le ri ni arafl t r n z. Şairlerin sosyal konularla ilgili eleştirilerini şiirler aracılığıyla ifade etmeleri şiirin hangi cephesini ortaya koymaktadır? Bu sü reç, öğ ren ci le rin eleş ti rel ve ya - ra tı cı dü şün me, ile ti şim kur ma, araş tır masor gu la ma, prob lem çöz me, ka rar ver me, bil gi tek no lo ji le rin den ya rar lan ma, Türk çe - yi doğ ru, et ki li ve gü zel kul lan ma, sa nat ese rin den zevk al ma be ce ri le ri nin ge liş ti - ril me si amaç la rı na yö ne lik ola rak met nin ya pı, te ma, dil ve an la tım ba kım la rın dan çö züm len me si ni kap sar. GA ZEL Di yâr- küf rü gez dim bel de ler kâ flâ ne ler gör düm Do lafl t m mülk-i s lâ m bü tün vî râ ne ler gör düm Bu lun dum ben da hi Dâ rü fl-fli fâ-y Bâb- Âlî de Fe lâ tun u be en mez an da çok dî vâ ne ler gör düm Hu zûr- kû fle-i mey hâ ne yi ben gör me dim git di Ne mec lis ler ne sah bâ lar ne ifl ret-hâ ne ler gör düm Ci hân nâ m n da ki bir mak tel-i âm e yo lum düfl tü Hü kû met der ler an da bir ni ce sal hâ ne ler gör düm Zi yâ de mez hu mâ r key fi ne mey hâ ne-i deh rin Bu ifl ret-geh te ben çok dur ma d m am mâ ne ler gör düm Gü nü müz Türk çe siy le Zi ya Pa fla Ziya Pafla ( ) Kü für di ya r de ni len Ba t y, Av ru pa y gez dim ve ora da bel de ler, kâ fla ne ler ya ni mü kem me li yet, seç kin gü zel lik ler gör düm; di er ta raf tan s lam ül ke le ri nin bu lun du u Do u yu da do lafl t m ve ora da ise hep vi ra ne - ler, pe ri flan l k gör düm. Bir za man lar ben de Dâ rüfl fli fa ya ni ak l has ta ne si du ru mun da ki Ba b â li de, Hü kû met te bu lun dum ve ora - da, ak l n tem sil ci si ün lü fi lo zof Ef la tun u bi le be en me yen bir y n za val l in san gör düm. Bir çok mec lis ler, fla rap lar, iç ki içi len yer ler gör müfl ol ma ma ra men hiç bir yer de, mey ha ne kö fle sin de ki hu - zu ru mut lu lu u bu la ma d m git ti. Ad na ci han de ni len in san la r n kat le dil di i bir ye re yo lum düfl tü; ora da Hü kû met ad ve ri len bir y n sal - ha ne (kat let me, in san la r öl dü rüp yok et me ye ri) gör düm. Zi ya, hiç bir mih net, ezi yet, s k n t bu dün ya n n key fi, da ha do ru su Hü kû met ka p s n da kal mak için çek - me ye de mez çün kü ben bu yer de faz la kal ma mak la bir lik te çok fley ler gör düm, ö ren dim. 36 Edebiyatla Düşünce, Sosyal ve Siyasi Hayatın İlişkisi Bu sü reç, öğ ren ci le rin der se et kin bir şe kil de ka tı - lım la rı nı sağ la mak ama cıy la ya pıl ma sı is te nen ders içi ve okul dı şı et kin lik le ri kap sar. 2. Et kin lik: Ha z r la d n z Os man l Dev le ti nin Ge ri le me Se bep le ri ve Os man l Dev le ti nde ki Ge ri le me yi Dur dur ma ya Yö ne lik Ted bir ler ko nu lu ça l fl ma la r n z s n f ar ka dafl la r n za su nu nuz. Din - le di i niz su num lar dan ve ta rih ders le rin den el de et ti i niz bil gi lerden hareketle afla da ki yö ner ge - le ri uy gu la y n z. a) Os man l Dev le ti nde sos yal, siyasi ve askerî dü ze nin bo zul ma sı nın se bep le ri ne ler dir? b) Os man l Dev le ti nde ki ye ni lefl me ha re ket le ri nin han gi alan lar da öne ç k t n ve dev le ti yö ne - ten ay d n la r n ni çin bu ye ni lik le ri is te dik le ri ni belirleyiniz. c) As ke rî alan da ki ye ni lefl me ça ba la r n dan is te ni len so nuç la r n al n p al na ma d n yo rum la y n z. ç) Ye ni lefl me ha re ket le ri nin, ge ri le me nin bir se be bi mi yok sa so nu cu mu ol du u nu tar t fl n z. Ulafl t n z so nuç la r söz lü ola rak ifa de edi niz. 3. Et kin lik: Yan da ki şe kil de Os man lı Dev le ti ni güç lü kı lan sos yal dü ze nin mer ke zi oto ri te çev re sin de na sıl şe kil len di ği gö - rül mek te dir. 17. yüz yıl or ta la rın dan iti ba ren bu ya pı nın bo - zul ma sı nın se bep le ri ni açık la yı nız. 1. Ha râ bât ve ler le yen Ba t ad l me tin ler de Ba t dü flün ce si nin, ya fla ma bi çi mi nin ve bi lim sel ça l fl ma la r n ör nek gös te ril me si ve mo del ola rak su nul ma s n n se bep le ri ni Zi ya Pa fla ile Sa dul lah Pa fla n n bir dö nem Av ru pa da bu lun duk la r n dik ka te ala rak yo rum la y n z. Yo rum la rı nı zı söz lü ola - rak ifa de edi niz. 2. ler le yen Ba t ad l me tin de Sa dul lah Pa fla n n Os man l Dev le ti nin ge ri le me si ne yö ne lik ola - rak han gi se bep le ri ile ri sür dü ü nü açıklayınız. 3. Bu bö lüm de in ce le di i niz me tin ler den, yap m fl ol du u nuz et kin lik ten ve Tan zi mat Fer ma - n n n ilan edil me sü re ci ve içe ri i hak k n da ki arafl t r ma n n so nuç la r n dan ha re ket le Tan zi mat Fer - ma n n n ilan edil me si ni ha z r la yan se bep le ri def te ri ni ze ya z n z. 4. Ha râ bât ve ler le yen Ba t ad l me tin ler de elefl ti ri len ge le nek sel Os man l zih ni ye ti ne ait un - sur lar ile ör nek gös te ri len mo dern Ba t zih ni ye ti ne ait un sur la r be lir le ye rek afla da ki tab lo ya ya z n z. Tab lo da ki bul gu lar fl n da Tan zi mat ön ce si (sko las tik) zih ni yet ile Tan zi mat la bir lik te olufl tu rul ma - ya ça l fl lan (il mî) zih ni ye ti kar fl lafl t r n z. Ulaş tı ğı nız so nuç la rı mad de ler hâ lin de tah ta ya ya zı nız. ge le nek sel Os man l zih ni ye ti ne ait un sur lar mo dern Ba t zih ni ye te ait un sur lar 13 8

9 Edebiyatla Düşünce, Sosyal ve Siyasi Hayatın İlişkisi A. Afla da ki so ru la r söz lü ola rak ce vap la y n z. Tan zi mat Fer ma n n n ilan edil me sebeplerini aç k la y n z. Bu sü reç te ya pı, te ma, dil ve an la tım öge le ri nin iç içe gi re rek oluş - tur duk la rı or ga nik bir li ğin an lam de - ğe ri ile bu an la mın oluş ma sı nı sağ la - yan öge ler ara sın da ki iliş ki be lir le nir. Bu sü reç, öğ re ni len bil gi nin ne de re ce öğ re nil - di ği nin ve kul la nıl ma ya ha zır hâ le ge lip gel me di ği nin be lir len me si ama cıy la fark lı tip ler de ki so ru lar la oluş - tu rul muş tur. Ay rı ca bu sü reç te ka za nım lar la bi re bir ör tü şen geç miş yıl la ra ait Öğ ren ci Seç me ve Yer leş - tir me Sı na vı so ru la rı na da yer ve ril miş tir. ÖLÇME VE DE ERLEND RME Tan zi mat la bir lik te Ba t dü flün ce si ne, ya fla ma bi çi mi ne ve Ba t da ger çek lefl ti ri len bi lim sel ge lifl me le re il gi du yul ma s n n sebeplerini aç k la y n z. Tan zi mat ön ce si zih ni yet ile Tan zi mat son ra s zih ni yet ara s n da ne gi bi fark l l k lar var d r? Edebiyatla Düşünce, Sosyal ve Siyasi Hayatın İlişkisi ANLAMA YORUMLAMA 1. Tak lit ile as l n unut ma / Mil li ye ti ni ha kîr tut ma. di ze le rin den ha re ket le Zi ya Pa fla n n Ba t l - lafl ma an la y fl n yo rum la y n z. 2. ler le yen Ba t met ni ne gö re dö ne min Os man l top lu mu ile Ba t top lum la r ara s n da ki be lir gin fark l l k la r be lir le yi niz. Or ta ya ç kan so nuç la ra gö re Os man l Dev le ti nin ge ri kal ma se bep le ri ni açıklayınız. 3. Afla da Os man l Dev le ti nin XIX. yüz y l da fark l alan lar da ger çek lefl tir me ye ça l fl t ba z ye - ni lik ler s ra lan m fl t r. Bu ye ni lik le rin han gi alan la ra ait ol du u nu be lir le ye rek afla da ki tab lo üze rin - de ki uy gun yer le re ya z n z. Tab lo da ki bil gi ler den ha re ket le bu ye ni lefl me ça ba la r n n is te ni len so - nuç la rı verip vermediğini tartışınız. Tar t fl ma so nuç la r n söz lü ola rak ifa de edi niz. Di van n kal d r la rak ye ri ne na z r l k la r n (ba kan l k) ku rul ma s 1864 Vi la yet Ni zam na me si ile ül ke nin san cak, ka za ve köy le re ay r l ma s Os man l yurt ta fl olan her ke sin ka nun önün de eflit ol ma s Dev let me mur la r na fes, pan to lon ve ce ket giy me zo run lu lu unun ge ti ril me si Gay ri müs lim le rin dev let me mu ru ol ma la r n n ve as ke rî okul la ra gir me le ri nin önü nün aç l ma s Her ke sin can, mal, rz ve na mus gü ven li i nin dev let ga ran ti si al t n da ol ma s Ya ban c la r kü çük dü flü re bi le cek ifa de le rin kul la n m n n ya sak lan ma s Ver gi sis te mi nin de ifl ti ril me si ve her ke sin ge li ri ne gö re ver gi öde me si Ban ka la r n ku rul ma s Ka ra yo lu ve de mir yo lu ya p m na önem ve ril me si Or du nun k ya fet ve ayak ka b ih ti ya c n n gi de ril me si ama c y la çe flit li fab ri ka la r n ku rul ma s Ye ni çe ri or du su nun kal d r l ma s ve fark l isim ler de ye ni or du la r n ku rul ma s Av ru pa ya ö ren ci gön de ril me si Res mî ve si vil ga ze te le rin ç ka r l ma s lk ve or ta de re ce li okul la r n; t p, mü hen dis lik, hu kuk gi bi fark l alan lar da yük se kö re tim ku - rum la r n n aç l ma s Mah ke me le rin her ke se aç k hâ le ge ti ril me si ve yar g lan ma dan kim se ye ce za ve ril me me si si ya si alan da ki ye ni lik ve ge lifl me ler sos yal ha ya ta yö ne lik dü zen le me ler eko no mi ala n n da ki ye ni lik ler as ke rî alan da ki ye ni lik ler B. Afla da ki cüm le le rin so nu na yar g lar do ru ise D, yan l fl ise Y ya z n z. Os man lı Dev le ti nin son dö nem le rin de or du dü ze ni nin bo zul ma sı, dev let ya pı sın da ki çö zül me nin en te mel se be bi dir. ( ) Os man l Dev le ti ni yö ne ten ler dev le ti ayak ta tut mak için yö ne tim ala n n da, e i tim ha ya t n da ve as ke rî sis tem de de i flik lik yap mak zo run da kal m fl lar d r. ( ) Ba t y ya k n dan ta n yan Tan zi mat Dö ne mi ya zar la r, Ba t da ki ha ya ta, sos yal ya p ya, hu kuk an la y fl na ve e i tim dü ze ni ne kar fl ç k m fl lar d r. ( ) e i tim ala n n da ki ye ni lik ler dü flün ce ha ya t n n ge li fli mi ne yö ne lik dü zen le me ler 4. Gü nü müz de de si ya si, sos yal, eko no mik, as ke rî alan lar da ve e i tim ala n n da Ba t kay nak l ne gi bi uy gu la ma ve ye ni lik le rin ya p l d n tar t fl n z. Tar t fl ma so nuç la r n tah ta ya ya z n z. 14 C. Afla da ki çok tan seç me li so ru la r n doğru cevaplarını işaretleyiniz. 1. Os man lı top lu mun da XIX. yüz yı la ka dar, hal kın si ya si dü şün ce le ri ni yön len di ren önem li ge - liş me ler ol ma mış tır. Bu du rum afla da ki ler den han gi si ni en gel le mifl tir? A) Ge le nek ve gö re nek le rin gü cü nü ko ru ma sı nı B) Din ile dev let iş le ri nin bir lik te yü rü tül me si ni C) Yö ne ten ler ile halk ara sın da kül tür far kı oluş ma sı nı D) Hal kın yö ne ti me bağ lı lı ğı nın sür me si ni E) De mok ra si an la yı şı nın ge liş me si ni ÖSS II. Mah mut tan iti ba ren, Os man l ül ke sin de Av ru pa usu lün de e i tim gö ren ay d n bir s n f ye - tifl mifl tir. Bu s n f fla h s la ra gö re de vam l de i flen bir yö ne tim ye ri ne, hu ku ka da ya l, ku rum la r olan ye ni bir yö ne ti min ku rul ma s için ça l fl m fl t r. Bu du ru ma gö re Os man l ay d n la r n n ulafl mak is te di i amaç afla da ki ler den han gi - si dir? A) Os man l top lu mun da ulus bi lin ci ni yer lefl tir mek B) Ö re tim sis te min de iki li i kal d r mak C) Ve ra set sis te mi ni de ifl tir mek D) Ge le nek ve gö re nek le ri sür dür mek E) Ege men lik an la y fl n de ifl tir mek ÖSS Felâtun Bey ile Râk m Efendi - Ahmet Mithat Efendi (Bu eseri önümüzdeki haftalarda derste iflleyeceksiniz.) 15 Bu sü reç, üni te de ki ko nu la rın ta ma mı ile il - gi li fark lı tür ler de ki so ru la rı kap sa mak ta dır. ÜN TE DE ERLEND RMES A. Afla da ki so ru la r söz lü ola rak ce vap la y n z. Ede bi ya t n sos yal ve si ya si ha yat la ilifl ki si ni, ör nek ler ve re rek aç k la y n z. Ya y n lan d k la r dö nem ler de ba z ede bî eser le rin ya sak lan ma s ve san sü re u ra ma s ede bi ya t n han gi alan lar la ilifl ki si ni or ta ya ko yar? Ye ni lefl me Dö ne min de Os man l Dev le ti ni et ki le yen fi kir ak m la r han gi le ri dir? Os man l Dev le ti nde ki ye ni lefl me ha re ket le ri ni ha z r la yan se bep ler ne ler dir? Bu ye ni lefl me ha re - ket le ri nin ede bi ya t na s l et ki le di i ni aç k la y n z. B. Afla da ki cüm le ler de bofl b ra k lan yer le ri uy gun ifa de ler le dol du ru nuz. Bir dö nem de ki sos yal, si ya si, ida ri, ad li, as ke rî, di nî güç le rin, si vil top lum ör güt le ri nin, ti ca ri ha - ya t n, e i tim et kin lik le ri nin bir lik te olufl tur duk la r or tam ve bun la r n hiç bi ri ne in dir ge ne me yen duy gu, an la y fl ve zevk bü tü nü ne.. de nir. Tan zi mat Fer ma n pa di flah.. dö ne min de.. ta ra f n dan ha z r - la na rak. y l n da ilan edil mifl tir. Os man l Dev le ti nin Ba t da bü yük çap ta top rak kay bet ti i ilk ant lafl ma olan.... Os man l Dev le ti n de ki ye ni lefl me sü re ci nin bafl lan g c ka bul edi lir. C. Afla da ki cüm le le rin so nu na yar g lar do ru ise D, yan l fl ise Y ya z n z. Bu bö lüm; öğ ren ci le re oku ma sev gi si ve alış - kan lı ğı ka zan dır mak, öğ ren ci le ri Mil lî Eği tim Ba kan lı - ğın ca oluş tu ru lan Li se ler için 100 Eser lis te sin de yer alan eser le re yön len dir mek, öğ ren ci le ri ders ki ta - bı içe ri sin de me tin ola rak bir kıs mı nı in ce le dik le ri ese rin ta ma mı nı oku ma la rı nı teş vik et mek ama cıy la tav si ye edi len eser le rin yer al dı ğı bö lüm dür. Kur ma ca ol ma s se be biy le ede bî ese rin ger çek ha yat la hiç bir il gi si yok tur. ( ) Ede bi yat, ev re ni, ta bia t, in sa n an la t r ve ya flam dan bes le nen bir sa nat ko lu dur. Bu yö nüy le de in sa n il gi len di ren her fley ede bi yat la il gi li dir. ( ) Fel se fe de, sos yo lo ji de ve psi ko lo ji de so yut ola rak di le ge ti ri len dü flün ce ler ede bî eser ler de in san ya flan t s y la bir le fle rek so mut la fl r. ( ) Os man l Dev le ti nde ki ye ni lefl me ha re ket le ri ka muo yu bas k s y la bafl la m fl t r. ( ) Ye ni lefl me ha re ket le ri sü re cin de Ba t dan Os man l top lu mu na gi ren fi kir ak m la r dev let ida re ci le ri ni, as ker s n f n et ki le mifl an cak ede bi yat çev re le rin de et ki li ol ma m fl t r. ( ) Ç. Afla da ki çok tan seç me li so ru la r n doğru cevaplarını işaretleyiniz. 1. Afla da ki ler den han gi si Tan zi mat Dö ne mi ye ni lefl me ha re ket le ri nin özel lik le rin den bi ri de il dir? A) Top rak ka y p la r se be biy le as ke rî alan da ki ye ni lefl me ça ba la r n n öne ç k ma s B) Av ru pa se vi ye si nin ya ka la na bil me si ama c y la mo dern e i tim ku rum la r n n aç l ma s C) Hal k n ye ni lefl me için yö ne ti me bas k yap ma s D) Hu kuk ala n n da Ba t l norm la r n ka bul edil me ye bafl lan ma s E) s tan bul da Be yo lu çev re sin de Ba t l bir ha yat tar z n n hü küm sür me ye bafl la ma s 2. Afla da ki ta ri hî olay lar dan han gi si Tan zi mat Ede bi ya t n n olu flu mu nu ha z r la yan et ken ler - den bi ri de ildir? A) Av ru pa da dai mi el çi lik le rin açıl ma sı B) Tan zi mat Fer ma nı nın ila nı C) Is la hat Fer ma nı nın ila nı D) Mat baa nın ku rul ma sı E) Pat ro na Ha lil ayak lan ma sı 16 9

10 10

11 1. ÜN TE Batı Tesirindeki Türk Edebiyatına Giriş (Yenileşme Dönemi Türk Edebiyatı) YENİLEŞME DÖNEMİ HA ZIR LIK 1. Et kin lik: 2 gru ba ay r l n z. Os man l Dev le ti nin Ge ri le me Se bep le ri ve Os man l Dev le - ti nde ki Ge ri le me yi Dur dur ma ya Yö ne lik Ted bir ler ko nularını paylaşınız, bu konuda bir arafl - t r ma yap ınız. El de edi len bil gi le ri bir su num hâ li ne ge ti ri niz. Tan zi mat Fer ma n n n ilan edil me sü re ci ve içe ri i hak k n da bir arafl t r ma ya p n z. Si ze gö re top lum lar ne den de ğiş me ve ye ni leş me ih ti ya cı du yar lar? Ya şa dı ğı nız top lum da ne le rin değişmesini ve yenileşmesini istiyorsunuz? Niçin? HA RÂ BÂT... s ter isen an la mak ci hâ n Ö ren me li Av ru pa li sâ n Et mifl ora da fü nûn te rak kî Tah sîl den ey le me te vak kî Bil mek ge rek an da ki fü nû nu, Terk ey le ta as sub u cü nû nu An s z ki fli tâm flâ ir ol maz Bir kim se li sân la kâ fir ol maz... K l ter ce me an la r zi yâ de Tâ mil le tin ede is ti fâ de Efl ar na hem de ey le dik kat An lar da da bafl ka d r fe sâ hat... Ahz ey le sa nâ yi ü ulû mun Terk ey le ze mâ im ü rü sû mun Tak lit ile as l n unut ma Mil li ye ti ni ha kîr tut ma... Zi ya Pa fla Günümüz Türkçesiyle Dünyay anlamak istersen Avrupa lisan n ö renmelisin. Orada (Avrupa da) fen bilimleri ilerlemifltir, Bunlar ö renmekten geri durma! Oradaki fen bilimlerini bilmek gerek, Tutuculu u ve çılgınlığı terk et! Kifli onsuz tam flair olmaz Bir kimse yabanc dil ö renmekle kâfir olmaz Onlar çokça tercüme et, Milletin onlardan yararlans n. (Avrupal lar n) fiiirlerine de dikkat et, Onlarda (bu fliirlerde) güzellik baflkad r. Bilimleri ve sanayiyi ele geçir, Gösterifl ve ay plamay terk eyle! (Baflkalar n ) taklit ederek asl n unutma, Milliyetini küçük görme! 11

12 Edebiyatla Düşünce, Sosyal ve Siyasi Hayatın İlişkisi Paris ten genel bir görünüm (19. yüzy l sonlar ) stanbul - Üsküdar Meydan (19. yüzy l sonlar ) LER LE YEN BA TI Av ru pa da ulu sal ege men lik ve hal k n ya fla ma ko lay l n sa la yan flah si te fleb büs ler öy le par - lak so nuç lar mey da na getir mifl tir ki in san bu na hay ran ka l r. Ben de rim ki bir mem le ke tin sa de ce bü yük ve yük sek ya p la r bi le o mem le ke tin hür ri yet için de mi yok sa is tib dat al t n da m ya fla d n n bi rer de li li ola bi lir. Me se la Av ru pa da bü yük bü yük ya p lar gö rür sü nüz. Bun la r n ne ol du u nu sor du u nuz za man Mil let Mec li si, Mil lî Ban ka, bil gi ve hü ner sa hip le ri nin mey da na ge tir mifl ol duk la r en ye ni ta r m alet le ri ser gi si, fi la n n ti ca ret ha ne si, mil let ki tap l, ulu sal mü ze, dev let ti yat ro su ol duk la r ce va b n al r s n z. Bi zim mem le ket te ise bü yük ya p la r n ya hü kû met da ire si ya da bir ih ti flam l sa - ray ol du u nu gö rür sü nüz. Bu da gös te rir ki Av ru pa da ege men lik mil let te bu lu nu yor. Bi zim mil le ti - miz ise flim di ye ka dar hü kû me tin a r eli ve bas k s al t n da du ru yor du. Al lah n yar d m y la bun dan son ra Os man l lar da ar t k hür ri ye te da ya l bir ka nun la ida re edi le cek, mem le ket le rin de ni ce ni ce ge - lifl me ler ve iler le me ler mey da na ge ti re cek ler dir. fiu s ra lar da zen gin li in art ma s n n en bü yük ne den le rin den bi ri olan ti ca re tin ge rek Av ru pa da ve ge rek bi zim mem le ket te, ne fle kil de ya p l mak ta ol du un dan da söz et mek is te rim. Evet, bu hu - sus ta Av ru pa l lar la bi zim ara m z da çok bü yük fark var d r. Her fley den ön ce Frenk ler ge ce le ri ni gün - düz le re ka tar lar. Biz ler on sa at ça l fl r sak on lar on al t sa at ça l fl r lar. Biz gün de on ku rufl ka zanç ile ye ti nir sek on lar yir mi ku rufl la bi le ye tin mez ler. Biz de, me se la bir ku mafl ç dük kâ n na gi rer si niz. Üç dört çe flit ku mafl to pu in dir tir si niz. On la r al ma y p da bir be flin ci yi is te ye cek ol sa n z dük kân c da bir hofl nut suz luk be lir ti si gö rür sü nüz. fl al t n c ya ge lin ce o hofl nut suz luk si zi hor la ma ya ka dar va r r. Ye din ci de ise he rif si zi âde ta azar lar. Av ru pa da ise dük kân c lar müfl te ri ye çok iyi dav ra n r lar ve bel - ki dük kân da ki bü tün mal la r, son de re ce ter bi ye li bir dav ra n fl la, önü nü ze dö ker ler de yi ne kü çük bir kafl ça t k l bi le gös ter mez ler. So nun da da si zi mah cup edip üç befl, her ne ise bir al fl ve rifl le ka - p ya ka dar da u ur lar lar. Ak l ma gel mifl ken flu nu da an la ta y m: On befl on al t ya fl n day d m. Ki tap oku ma ya me ra k m faz la ol du un dan, sa haf lar çar fl s na s k - ça gi der dim. Bir gün yi ne git tim. Bir sa haf tan iki üç cilt ki tap sa t n al d m. Çar fl n n Be ya z t ta ra f n - da ki ka p s n dan ç k p gi der ken al mak is te di im hâl de na s l sa unut mufl ol du um bir ki tap ak l ma gel di. Dön düm, tek rar o sa ha f n dük kâ n na var d m. La kin bir çey rek ön ce aç k bu lu nan dük kâ n n ka pan m fl ol du u nu gö rüp fla fl r d m kal d m. Ya n n da ki dük kân sa hi bin den sor dum. Adam ca z ba - na de di ki: Ak flam la ra ka dar bek le ye cek de il ya; Al lah be re ket ver sin, bu gün kü ka zan c n yap t. Dük kâ n n ka pa d, evi ne git ti... Sa de ce bu mi sal bi le biz le rin ça l fl ma an la y fl m z ile on la r n ki ara s n da bu lu nan bü yük far k gös - ter me ye ye ter li dir. Sa dul lah Pa fla Şemsettin Kutlu, Tanzimat Dönemi Türk Edebiyat Antolojisi 12

13 Edebiyatla Düşünce, Sosyal ve Siyasi Hayatın İlişkisi 2. Et kin lik: Ha z r la d n z Os man l Dev le ti nin Ge ri le me Se bep le ri ve Os man l Dev le ti nde ki Ge ri le me yi Dur dur ma ya Yö ne lik Ted bir ler ko nu lu ça l fl ma la r n z s n f ar ka dafl la r n za su nu nuz. Din - le di i niz su num lar dan ve ta rih ders le rin den el de et ti i niz bil gi lerden hareketle afla da ki yö ner ge - le ri uy gu la y n z. a) Os man l Dev le ti nde sos yal, siyasi ve askerî dü ze nin bo zul ma sı nın se bep le ri ne ler dir? b) Os man l Dev le ti nde ki ye ni lefl me ha re ket le ri nin han gi alan lar da öne ç k t n ve dev le ti yö ne - ten ay d n la r n ni çin bu ye ni lik le ri is te dik le ri ni belirleyiniz. c) As ke rî alan da ki ye ni lefl me ça ba la r n dan is te ni len so nuç la r n al n p al na ma d n yo rum la y n z. ç) Ye ni lefl me ha re ket le ri nin, ge ri le me nin bir se be bi mi yok sa so nu cu mu ol du u nu tar t fl n z. Ulafl t n z so nuç la r söz lü ola rak ifa de edi niz. 3. Et kin lik: Yan da ki şe kil de Os man lı Dev le ti ni güç lü kı lan sos yal dü ze nin mer ke zi oto ri te çev re sin de na sıl şe kil len di ği gö - rül mek te dir. 17. yüz yıl or ta la rın dan iti ba ren bu ya pı nın bo - zul ma sı nın se bep le ri ni açık la yı nız. 1. Ha râ bât ve ler le yen Ba t ad l me tin ler de Ba t dü flün ce si nin, ya fla ma bi çi mi nin ve bi lim sel ça l fl ma la r n ör nek gös te ril me si ve mo del ola rak su nul ma s n n se bep le ri ni Zi ya Pa fla ile Sa dul lah Pa fla n n bir dö nem Av ru pa da bu lun duk la r n dik ka te ala rak yo rum la y n z. Yo rum la rı nı zı söz lü ola - rak ifa de edi niz. 2. ler le yen Ba t ad l me tin de Sa dul lah Pa fla n n Os man l Dev le ti nin ge ri le me si ne yö ne lik ola - rak han gi se bep le ri ile ri sür dü ü nü açıklayınız. 3. Bu bö lüm de in ce le di i niz me tin ler den, yap m fl ol du u nuz et kin lik ten ve Tan zi mat Fer ma - n n n ilan edil me sü re ci ve içe ri i hak k n da ki arafl t r ma n n so nuç la r n dan ha re ket le Tan zi mat Fer - ma n n n ilan edil me si ni ha z r la yan se bep le ri def te ri ni ze ya z n z. 4. Ha râ bât ve ler le yen Ba t ad l me tin ler de elefl ti ri len ge le nek sel Os man l zih ni ye ti ne ait un - sur lar ile ör nek gös te ri len mo dern Ba t zih ni ye ti ne ait un sur la r be lir le ye rek afla da ki tab lo ya ya z n z. Tab lo da ki bul gu lar fl n da Tan zi mat ön ce si (sko las tik) zih ni yet ile Tan zi mat la bir lik te olufl tu rul ma - ya ça l fl lan (il mî) zih ni ye ti kar fl lafl t r n z. Ulaş tı ğı nız so nuç la rı mad de ler hâ lin de tah ta ya ya zı nız. ge le nek sel Os man l zih ni ye ti ne ait un sur lar mo dern Ba t zih ni ye te ait un sur lar 13

14 Edebiyatla Düşünce, Sosyal ve Siyasi Hayatın İlişkisi ANLAMA YORUMLAMA 1. Tak lit ile as l n unut ma / Mil li ye ti ni ha kîr tut ma. di ze le rin den ha re ket le Zi ya Pa fla n n Ba t l - lafl ma an la y fl n yo rum la y n z. 2. ler le yen Ba t met ni ne gö re dö ne min Os man l top lu mu ile Ba t top lum la r ara s n da ki be lir gin fark l l k la r be lir le yi niz. Or ta ya ç kan so nuç la ra gö re Os man l Dev le ti nin ge ri kal ma se bep le ri ni açıklayınız. 3. Afla da Os man l Dev le ti nin XIX. yüz y l da fark l alan lar da ger çek lefl tir me ye ça l fl t ba z ye - ni lik ler s ra lan m fl t r. Bu ye ni lik le rin han gi alan la ra ait ol du u nu be lir le ye rek afla da ki tab lo üze rin - de ki uy gun yer le re ya z n z. Tab lo da ki bil gi ler den ha re ket le bu ye ni lefl me ça ba la r n n is te ni len so - nuç la rı verip vermediğini tartışınız. Tar t fl ma so nuç la r n söz lü ola rak ifa de edi niz. Di van n kal d r la rak ye ri ne na z r l k la r n (ba kan l k) ku rul ma s 1864 Vi la yet Ni zam na me si ile ül ke nin san cak, ka za ve köy le re ay r l ma s Os man l yurt ta fl olan her ke sin ka nun önün de eflit ol ma s Dev let me mur la r na fes, pan to lon ve ce ket giy me zo run lu lu unun ge ti ril me si Gay ri müs lim le rin dev let me mu ru ol ma la r n n ve as ke rî okul la ra gir me le ri nin önü nün aç l ma s Her ke sin can, mal, rz ve na mus gü ven li i nin dev let ga ran ti si al t n da ol ma s Ya ban c la r kü çük dü flü re bi le cek ifa de le rin kul la n m n n ya sak lan ma s Ver gi sis te mi nin de ifl ti ril me si ve her ke sin ge li ri ne gö re ver gi öde me si Ban ka la r n ku rul ma s Ka ra yo lu ve de mir yo lu ya p m na önem ve ril me si Or du nun k ya fet ve ayak ka b ih ti ya c n n gi de ril me si ama c y la çe flit li fab ri ka la r n ku rul ma s Ye ni çe ri or du su nun kal d r l ma s ve fark l isim ler de ye ni or du la r n ku rul ma s Av ru pa ya ö ren ci gön de ril me si Res mî ve si vil ga ze te le rin ç ka r l ma s lk ve or ta de re ce li okul la r n; t p, mü hen dis lik, hu kuk gi bi fark l alan lar da yük se kö re tim ku - rum la r n n aç l ma s Mah ke me le rin her ke se aç k hâ le ge ti ril me si ve yar g lan ma dan kim se ye ce za ve ril me me si si ya si alan da ki ye ni lik ve ge lifl me ler sos yal ha ya ta yö ne lik dü zen le me ler eko no mi ala n n da ki ye ni lik ler as ke rî alan da ki ye ni lik ler e i tim ala n n da ki ye ni lik ler dü flün ce ha ya t n n ge li fli mi ne yö ne lik dü zen le me ler 4. Gü nü müz de de si ya si, sos yal, eko no mik, as ke rî alan lar da ve e i tim ala n n da Ba t kay nak l ne gi bi uy gu la ma ve ye ni lik le rin ya p l d n tar t fl n z. Tar t fl ma so nuç la r n tah ta ya ya z n z. 14

15 Edebiyatla Düşünce, Sosyal ve Siyasi Hayatın İlişkisi ÖLÇME VE DE ERLEND RME A. Afla da ki so ru la r söz lü ola rak ce vap la y n z. Tan zi mat Fer ma n n n ilan edil me sebeplerini aç k la y n z. Tan zi mat la bir lik te Ba t dü flün ce si ne, ya fla ma bi çi mi ne ve Ba t da ger çek lefl ti ri len bi lim sel ge lifl me le re il gi du yul ma s n n sebeplerini aç k la y n z. Tan zi mat ön ce si zih ni yet ile Tan zi mat son ra s zih ni yet ara s n da ne gi bi fark l l k lar var d r? B. Afla da ki cüm le le rin so nu na yar g lar do ru ise D, yan l fl ise Y ya z n z. Os man lı Dev le ti nin son dö nem le rin de or du dü ze ni nin bo zul ma sı, dev let ya pı sın da ki çö zül me nin en te mel se be bi dir. ( ) Os man l Dev le ti ni yö ne ten ler dev le ti ayak ta tut mak için yö ne tim ala n n da, e i tim ha ya t n da ve as ke rî sis tem de de i flik lik yap mak zo run da kal m fl lar d r. ( ) Ba t y ya k n dan ta n yan Tan zi mat Dö ne mi ya zar la r, Ba t da ki ha ya ta, sos yal ya p ya, hu kuk an la y fl na ve e i tim dü ze ni ne kar fl ç k m fl lar d r. ( ) C. Afla da ki çok tan seç me li so ru la r n doğru cevaplarını işaretleyiniz. 1. Os man lı top lu mun da XIX. yüz yı la ka dar, hal kın si ya si dü şün ce le ri ni yön len di ren önem li ge - liş me ler ol ma mış tır. Bu du rum afla da ki ler den han gi si ni en gel le mifl tir? A) Ge le nek ve gö re nek le rin gü cü nü ko ru ma sı nı B) Din ile dev let iş le ri nin bir lik te yü rü tül me si ni C) Yö ne ten ler ile halk ara sın da kül tür far kı oluş ma sı nı D) Hal kın yö ne ti me bağ lı lı ğı nın sür me si ni E) De mok ra si an la yı şı nın ge liş me si ni ÖSS II. Mah mut tan iti ba ren, Os man l ül ke sin de Av ru pa usu lün de e i tim gö ren ay d n bir s n f ye - tifl mifl tir. Bu s n f fla h s la ra gö re de vam l de i flen bir yö ne tim ye ri ne, hu ku ka da ya l, ku rum la r olan ye ni bir yö ne ti min ku rul ma s için ça l fl m fl t r. Bu du ru ma gö re Os man l ay d n la r n n ulafl mak is te di i amaç afla da ki ler den han gi - si dir? A) Os man l top lu mun da ulus bi lin ci ni yer lefl tir mek B) Ö re tim sis te min de iki li i kal d r mak C) Ve ra set sis te mi ni de ifl tir mek D) Ge le nek ve gö re nek le ri sür dür mek E) Ege men lik an la y fl n de ifl tir mek ÖSS Felâtun Bey ile Râk m Efendi - Ahmet Mithat Efendi (Bu eseri önümüzdeki haftalarda derste iflleyeceksiniz.) 15

16 ÜN TE DE ERLEND RMES A. Afla da ki so ru la r söz lü ola rak ce vap la y n z. Ede bi ya t n sos yal ve si ya si ha yat la ilifl ki si ni, ör nek ler ve re rek aç k la y n z. Ya y n lan d k la r dö nem ler de ba z ede bî eser le rin ya sak lan ma s ve san sü re u ra ma s ede bi ya t n han gi alan lar la ilifl ki si ni or ta ya ko yar? Ye ni lefl me Dö ne min de Os man l Dev le ti ni et ki le yen fi kir ak m la r han gi le ri dir? Os man l Dev le ti nde ki ye ni lefl me ha re ket le ri ni ha z r la yan se bep ler ne ler dir? Bu ye ni lefl me ha re - ket le ri nin ede bi ya t na s l et ki le di i ni aç k la y n z. B. Afla da ki cüm le ler de bofl b ra k lan yer le ri uy gun ifa de ler le dol du ru nuz. Bir dö nem de ki sos yal, si ya si, ida ri, ad li, as ke rî, di nî güç le rin, si vil top lum ör güt le ri nin, ti ca ri ha - ya t n, e i tim et kin lik le ri nin bir lik te olufl tur duk la r or tam ve bun la r n hiç bi ri ne in dir ge ne me yen duy gu, an la y fl ve zevk bü tü nü ne.. de nir. Tan zi mat Fer ma n pa di flah.. dö ne min de.. ta ra f n dan ha z r - la na rak. y l n da ilan edil mifl tir. Os man l Dev le ti nin Ba t da bü yük çap ta top rak kay bet ti i ilk ant lafl ma olan.... Os man l Dev le ti n de ki ye ni lefl me sü re ci nin bafl lan g c ka bul edi lir. C. Afla da ki cüm le le rin so nu na yar g lar do ru ise D, yan l fl ise Y ya z n z. Kur ma ca ol ma s se be biy le ede bî ese rin ger çek ha yat la hiç bir il gi si yok tur. ( ) Ede bi yat, ev re ni, ta bia t, in sa n an la t r ve ya flam dan bes le nen bir sa nat ko lu dur. Bu yö nüy le de in sa n il gi len di ren her fley ede bi yat la il gi li dir. ( ) Fel se fe de, sos yo lo ji de ve psi ko lo ji de so yut ola rak di le ge ti ri len dü flün ce ler ede bî eser ler de in san ya flan t s y la bir le fle rek so mut la fl r. ( ) Os man l Dev le ti nde ki ye ni lefl me ha re ket le ri ka muo yu bas k s y la bafl la m fl t r. ( ) Ye ni lefl me ha re ket le ri sü re cin de Ba t dan Os man l top lu mu na gi ren fi kir ak m la r dev let ida re ci le ri ni, as ker s n f n et ki le mifl an cak ede bi yat çev re le rin de et ki li ol ma m fl t r. ( ) Ç. Afla da ki çok tan seç me li so ru la r n doğru cevaplarını işaretleyiniz. 1. Afla da ki ler den han gi si Tan zi mat Dö ne mi ye ni lefl me ha re ket le ri nin özel lik le rin den bi ri de il dir? A) Top rak ka y p la r se be biy le as ke rî alan da ki ye ni lefl me ça ba la r n n öne ç k ma s B) Av ru pa se vi ye si nin ya ka la na bil me si ama c y la mo dern e i tim ku rum la r n n aç l ma s C) Hal k n ye ni lefl me için yö ne ti me bas k yap ma s D) Hu kuk ala n n da Ba t l norm la r n ka bul edil me ye bafl lan ma s E) s tan bul da Be yo lu çev re sin de Ba t l bir ha yat tar z n n hü küm sür me ye bafl la ma s 2. Afla da ki ta ri hî olay lar dan han gi si Tan zi mat Ede bi ya t n n olu flu mu nu ha z r la yan et ken ler - den bi ri de ildir? A) Av ru pa da dai mi el çi lik le rin açıl ma sı B) Tan zi mat Fer ma nı nın ila nı C) Is la hat Fer ma nı nın ila nı D) Mat baa nın ku rul ma sı E) Pat ro na Ha lil ayak lan ma sı 16

17 3. Os man l Dev le ti nde ye ni lik ta raf tar la r afla da ki le rin han gi sin de rol oy na m fl t r? A) 31 Mart Ola y n n ç k ma s n da B) Ab dü la ziz in taht tan in di ril me sin de C) II I. Se lim in taht tan in di ril me sin de D) Genç Os man n taht tan in di ril me sin de E) Tar hun cu Ah met Pa fla n n öl dü rül me sin de ÖSS He pi miz dün ya ya gel di ği miz de bir top lu mun, ai le nin, kim li ğin için de bu lu ruz ken di mi zi. Ede bi - yat iş te bu ka lıp la rı kır ma ara yı şın dan do ğar. Ha yal ve ger çek, ya şam ve ölüm, ben ve öte ki ara sın - da ki bü tün du var la rı bir bir yı kar. Böy le ce ken di ne öz gü bir bi çim de, ha ya tın ve in sa nın özü ne eği le - bil me yi, ona sev giy le ba ka bil me yi ola nak lı kı lar. Çün kü ro man, öy kü, şi ir gi bi ede bi yat ürün le ri bir baş ka sı nın acı sı nı ilik le rin de his se de bil me, ken di ni bir baş ka in sa nın ye ri ne ko ya bil me ye te ne ği ka - zan dı rır. Çok fark lı ke sim ler den in san la ra ses le nir, on la rın ka pı la rı nı ça lar; bu yur edi lir. İn san lar ve top lum lar ara sın da köp rü ler ku rar. Bu par ça da ede bi ya t n ifl lev le ri ara s n da afla da ki ler den han gi si ne yer ve ril me mifl tir? A) Top lum sal so run la ra çö züm ler ge tir me B) Yer le şik de ğer le ri sor gu la ma gü cüy le do nat ma C) İn san la rın bir bi ri ni an la ma sı nı ko lay laş tır ma D) Kül tür le ri bir bi ri ne ya kın laş tır ma E) Ya şa mı, öz gün bir yak la şım la al gı la ma yı sağ la ma YGS Oku-yo rum k s m n da si ze öne ri len ki tap lar ile oku du u nuz di er ki tap la r afla da ki Ki tap Oku ma Öz De er len dir me Öl çe i ne gö re de er len di ri niz. K TAP OKUMA ÖZ DE ERLEND RME ÖLÇE Ölçütler Okuma amac m belirledim. Konuyla ilgili önceki bilgilerimi hat rlad m. Okuyacaklar mla ilgili tahminlerde bulundum. Dikkatli okudum. Okuduklar m zihnimde canland rd m. Okurken metnin sonucuyla ilgili tahminlerde bulundum. Karakterin duygu ve düflüncelerini anlayabildim. Okudu um hikâyenin ögelerini belirledim. Önemli düflünceleri fark edip bunlarla ilgili notlar ald m. Anlamad m yerleri tekrar okudum. Okuduklar m baflkalar yla tart flt m. Okuduklar m özetledim. Dereceler Evet K smen Hay r yi bir okuyucu olmak ve okuma al flkanl kazanmak için yapmam gerekenler:

18 18

19 2. ÜN TE Tanzimat Dönemi Edebiyatı ( ) 1. TANZİMAT DÖNEMİ EDEBİYATININ OLUŞUMU HA ZIR LIK Os man l Dev le ti nde II I. Se lim dö ne min den iti ba ren ya p l mak is te nen ye ni lik ler ve bu ye - ni lik le rin han gi alan lar da ya p l mak is ten di iy le il gi li bir arafl t r ma ya p n z. Ede bi yat ta Tan zi mat n ne za man ve ni çin bafl la d n arafl t r n z. Tan zi mat Dö ne mi nin ta n n m fl ede bi yat ç la r n n na s l ye tifl tik le ri ni arafl t r n z. Tan zi mat Dö ne min de ya y n la nan ga ze te ler ve bu ga ze te le rin özel lik le ri hak k n da bir arafl t r ma ya p n z. Top lu mu de rin den et ki le yen sos yal, si ya si ve as ke rî olay la rın ede bi ya tın muh te va sı na te - sir edip et me di ği ni söz lü ola rak ifa de edi niz. TAN Z MAT FER MA NI Os man l Dev le ti do u flun dan be ri fle ri a ta son de re ce ba l ol du un dan sal ta nat kuv vet li ve halk re fah için de idi. Fa kat 150 y l dan be ri bir bi ri ar d n dan ge len ga ile ler ve çe flit li se bep ler yü zün den fle ri a ta ve ka nun la ra uyul ma d n dan es ki kuv vet ve zen gin lik güç süz lük ve fa kir li e dön müfl tür. fie ri ka nun lar la yö ne til me yen mem le ket le rin ayak ta ka la ma ya ca aç k bir ger çek ol du un dan tah - ta ç k t m z gün den be ri bü tün dü flün ce miz, s rf mem le ke ti kal k n d r mak ve hal k re fa ha ka vufl tur - mak nok ta s n da top lan m fl t r. Hâl bu ki dev le ti mi zin co ra fi ko nu mu, ve rim li top ra ve hal k n ye te - ne i göz önü ne al n r sa ge re ken ifl le re gi ri flil di i tak dir de befl on y l için de Tan r n n yar d m y la di le - di i miz fley le rin ger çek le fle ce i mey dan da d r. Bu se bep le Tan r n n yar d m na ve Pey gam be rin ru - ha ni ye ti ne gü ve ne rek bun dan böy le dev le tin ve ül ke nin yö ne ti mi için ba z ye ni ka nun lar ko nul ma s ge rek li gö rül müfl tür. Bu ka nun la r n esas la r ise can gü ven li i, rz ve na mu sun ve mül ki ye tin ko run - ma s, ver gi nin be lir len me si ve ge re ken as ke rin top lan ma s ve hiz met sü re si nok ta la r n da top la n r. fiöy le ki dün ya da can dan ve rz ve na mus tan da ha aziz bir fley yok tur. Bir in san on la r teh li ke de gör dük çe ken di ya ra t l fl n da iha ne te e i li mi ol ma sa bi le can ve na mu su nu ko ru mak için mu hak kak bir ha re ke te kal k fl r. Bu nun ise dev let ve mem le ke te ne ka dar za rar l ola ca mey dan da d r. Bu na kar fl l k flu da bir ger çek tir ki in san ca n n dan ve na mu sun dan emin olur sa do ru luk tan ay r l maz. fli ve gü cü ile u ra fla rak yal n z dev let ve mil le ti ne ya rar l olur. Mal gü ven li i ne ge lin ce bu ol maz sa kim - se dev le ti ne ve mil le ti ne s na maz ve ül ke nin kal k n ma s na il gi gös ter me yip sü rek li bir kay g için de ya flar. Hâl bu ki flu da bir ger çek tir ki ma l n dan emin olan kim se, ken di ifliy le u ra fl r, ge çim çev re si - 19

20 Tanzimat Dönemi Edebiyatı ( ) Tanzimat Ferman n n orijinal flekli ni ge nifl let me ye ça l fl r ve ken din de her gün dev let ve mil let gay re ti ve va tan sev gi si ar tar. Ver gi le rin be lir li ol ma s nok ta s na ge lin ce bir dev let ül ke si ni ko ru mak için el bet te as ke re muh taç t r ve bu nun için ge re ken gi de ri yap mak zo run da d r. Bu gi der ise te baa n n ver - gi siy le mey da na ge le ce in den bu nun da ha iyi bir du - ru ma ge ti ril me si yol la r n ara mak önem li dir. Es ki den bir ge lir kay na sa y l m fl olan te kel be la s n dan ya - k n da kur tul duk. fiim di ye ka dar as la bir fay da s gö - rül me yen y k c il ti zam yö ne ti mi bu gün de yü rür lük - te dir. Bu yön tem bir mem le ke tin si ya si ve ma li ifl le ri - ni bir ada m n key fi ne ve hat ta bas k s al t na tes lim et - mek de mek tir. E er bir de ada m n iyi bir ka rak te ri yok sa yal n z ken di ç ka r na ba k p her ifli zu lüm den iba ret ola cak t r. fl te bu se bep le bun dan son ra her - ke sin em la ki ne ve kud re ti ne uy gun bir ver gi be lir le - ne rek kim se den faz la bir fley al n ma ya cak ve dev le - tin ka ra ve de niz as ke rî gi der le ri ile öte ki gi der le ri ni ge rek li ka nun lar la s n r lan d r p bel li ede rek gi der ler ona gö re ya p la cak t r. As ker so ru nu da hi söy le di i - miz gi bi önem li so run lar dan d r. Ül ke si ni ko ru mak için as ker ver mek hal k n boy nu nun bor cu dur. Fa kat flim - di ye ka dar böl ge le rin nü fus mik ta r göz önün de tu tul - ma ya rak ki min den çok, ki min den az as ker is ten mek - te idi. Bu da hem dü zen siz li e hem de ta r m ve ti ca - re tin za rar gör me si ne se bep ol mak ta idi. Öte yan dan as ker li e ge len le rin ömür le ri nin so nu na ka dar bu hiz met te b ra k l ma la r ken di le ri nin ümit siz li e düfl - me le ri so nu cu nu ya rat mak ta, soy sop sa hi bi ol ma la - r n ön le mek te idi. Bu ne den le bun dan son ra her böl - ge den ge rek ti i za man is te ne cek as ke rin da ha iyi bir yön te me gö re al n ma s ve dört befl y l sü rey le, s ray - la hiz met et me le ri ni sa la ya cak bir yön tem bu lun ma - s ge rek mek te dir. Bu dü zen li ka nun lar ç ka r l ma d k ça kuv vet len me, kal k n ma ve hu zur müm kün ol ma y p hep si nin esa s da yu ka r da aç k la nan nok ta lar dan iba ret tir. Bun dan son ra suç lu la r n da va la r fle ri at ka nun la - rı na gö re her ke sin önün de in ce le nip hü küm ve ril me dik çe hiç kim se hak k n da giz li aç k idam ve ze - hir le me gi bi ifl lem ler ya p l ma ya cak, hiç kim se bafl ka s n n rz ve na mu su na el uza ta ma ya cak ve her - kes mal ve mül kü ne tam bir ser best lik le sa hip ola cak ve kul la na cak ve kim se kim se nin ifli ne ka r - fla ma ya cak. Söz ge li mi bi ri bir suç ifl le mifl ol sun, onun mi ras ç la r onun su çu ile suç lan d r l ma ya ca - n dan suç lu nun ma l na dev le tin el koy ma s y la mi ras ç lar, hak la r n dan yok sun b ra k l ma ya cak t r. Te ba am z dan olan Müs lü man la r n ve di er mil let le rin (di nî ce ma at ler) bu el koy ma lar dan is tis na s z fay da lan ma la r için can, rz, na mus ve mül ki yet mad de le rin de, fle ri at hük mü ge re in ce bü tün ül ke hal k na ta ra f m z dan tam ga ran ti ve ril mifl tir. Bafl ka hu sus la ra da hi oy bir li iy le ka rar ve ril me si ge - rek ti in den Mec lis-i Ah kâm- Ad li ye üye le ri, ge re i ka dar ço al t la cak ve ve kil ler, dev let adam la r be lir li gün ler de ora da top la na cak ve her kes dü flün ce le ri ni hiç çe kin me den ser best çe söy le ye rek can ve mal gü ven li i ve ver gi le rin be lir len me si hu sus la r na da ir ge re ken ka nun la r ka rar al t na ala - 20

21 Tanzimat Dönemi Edebiyatı ( ) I. Abdülmecid (Tan zi mat Fer ma n n ilan eden Osmanl Padiflah ) cak lar, öte yan dan as ke rî dü zen le me (tan zi mat- as ke riy ye) Bab- Se ras ke ri Da rü fl-flu ras n da söy le fli lip ge re ken ka nun lar ka rar lafl t r la cak t r. Her ka nun ka ra ra ba lan d k ça hatt- hü ma - yu nu muz la onay lan ma s için ta ra f m za arz olu na cak t r. fie ri a ta uy gun olan bu ka nun lar an cak din ve dev let, mülk ve mil le ti kal - k n d r mak için yürürlüğe ko nu la ca n dan ta ra f m z dan bu na ay - k r ha re ket vu ku bul ma ya ca na ant içi lip H r ka-i fie ri fe oda - s n da bü tün ule ma ve ve kil le rin hu zu run da, Tan r ad y la ay r ca ant içi le cek tir. Ule ma ve ve kil ler de ant et ti ri le cek ler dir. Bu se - bep le ule ma dan ve zir ler den kim olur sa ol sun, bun dan son ra bu fle ri at ka nun la r na ay k r ha re ket eden le rin or ta ya ç kan suç la r - na gö re rüt be ye, ha t r ve gö nü le ba k l mak s z n la y k ol duk la r ce za ya çarp t r l ma la r için özel bir ce za ka nun na me si dü zen le - ne cek tir. Bü tün me mur la r n flim di ki du rum da ye ter li ma afl la r var d r. Ol ma yan la r n da du ru mu ayar la na cak t r. Onun için fle ri - at ba k m n dan çok kö tü sa y lan ve ül ke nin y k l ma s na en bü - yük se bep olan rüfl ve tin bun dan son ra ol ma ma s n n da bir ka nun la sa lam bir fle kil de sa lan ma s - na ça l fl la cak t r. Aç k la nan bu hu sus lar, es ki yö ne ti min yön te mi ni ta ma m y la de ifl ti rip ye ni lefl tir me de mek ola - ca n dan bu ira de-i fla ha ne miz s tan bul hal k na ve bü tün im pa ra tor luk aha li si ne ilan edi lip du yu ru - la ca gi bi dost dev let le rin bu yön te min in flal lah son su za ka dar kal ma s na ta n k ol mak üze re s tan - bul da otu ran se fir le ri ne de res men bil di ri le cek tir. Yü ce Tan r he pi mi zi ba fla r l k l s n, ko nu la cak ka nun la ra ay k r ha re ket eden ler, yü ce Tan r n n la - ne ti ne u ra s n lar ve son su za ka dar fe lah bul ma s n lar, âmin. 3 Ka s m 1839 Pa zar Be kir Öz türk, Tan zi mat Ede bi ya t 1. Os man l Dev le ti nde II I. Se lim dö ne min den iti ba ren ya p l mak is te nen ye ni lik ler ve bu ye ni lik - le rin han gi alan lar da ya p l d y la il gi li bir arafl t r ma yap m fl t n z. Arafl t r ma so nuç la r n dan ha re ket le afla da ki tab lo yu dol du ru nuz. Os man l Dev le ti n de II I. Se lim dö ne min den iti ba ren ya p l mak is te nen ye ni lik ler ad li alan da ya p lan ye ni lik ler si ya si alan da ya p lan ye ni lik ler as ke rî alan da ya p lan ye ni lik ler ma li alan da ya p lan ye ni lik ler ida ri alan da ya p lan ye ni lik ler 21

22 Tanzimat Dönemi Edebiyatı ( ) 2. Os man l Dev le ti nde II I. Se lim dö ne min den iti ba ren ya p lan ye ni lik ler çer çe ve sin de Tan zi mat Fer ma n n in ce le yi niz. Tan zi mat Fer ma n yla ge ti ril mek is te nen ye ni lik le ri be lir le ye rek afla da ki tab lo üze rin de gös te ri niz. Tan zi mat Fer ma n yla ge ti ril mek is te nen ye ni lik ler ad li alan da ya p lan ye ni lik ler si ya si alan da ya p lan ye ni lik ler as ke rî alan da ya p lan ye ni lik ler ma li alan da ya p lan ye ni lik ler ida ri alan da ya p lan ye ni lik ler 3. Tan zi mat Fer ma n yla ge ti ril mek is te nen ye ni lik le rin özel lik le ri ni be lir le ye rek bu ye ni lik le rin dev le tin yö ne ti miy le il gi li s n r l dü zen le me ler mi yok sa kök ten de i flim ler mi ol du u nu belirtiniz. 4. Yap t n z arafl t r ma so nuç la r n dan ha re ket le Tan zi mat ile ge ti ril mek is te nen de i flik lik le ri kim - le rin ni çin is te dik le ri ni açıklayınız. 5. Ede bi yat ta Tan zi mat n ne za man ve ni çin bafl la d y la il gi li arafl t r ma so nuç la r n dan ha re ket - le afla da ki gra fi i yo rum la y n z. Yorumlarınızı sözlü olarak ifade ediniz Lale Devrinin başlaması 1776 Mühendishane-i Bahri Hümayunun açılması 1789 Fransız İhtilali 1793 Nizam-ı Cedit Ocağının kurulması 1826 Yeniçeri Ocağının kaldırılması 1829 Kıyafet Nizamnamesinin yayımlanması 1831 Takvim-i Vekayi adıyla ilk Türkçe gazetenin yayımlanması 1839 Abdülmecit in tahta çıkması 1839 Tanzimat Fermanı nın ilan edilmesi 1840 Ceride-i Havadis adlı gazetenin yay mlanması 1842 Askerî Baytar Mektebinin aç lması 1847 Maarif-i Umumiyye Nezaretinin kurulması 1856 Islahat Ferman nın ilan edilmesi 1860 Tercüman- Ahval in yay mlanması ( lk özel Türk gazetesi) 1862 Tasvir-i Efkâr adlı gazetenin yay mlanması 1863 Darülfünunun aç lması 1867 Nam k Kemal ve Ziya Pafla nın Avrupa ya kaçmaları 1867 Sultan Abdülaziz in Avrupa seyahatine ç kması 1868 Hürriyet Gazetesi nin yay mlanması 1870 Mizah gazetesi Diyojen in Türkçe yay mlanması 1870 Basiret Gazetesi nin yay mlanması 1873 Vatan yahut Silistre oyununun sahnelenmesi 1876 Kanuniesasi (Anayasa) nin ilan edilmesi 1877 lk Meclis-i mebusan ın törenle aç lması 1878 Tercüman- Hakikat adlı gazetenin yay mlanması 1881 Nam k Kemal in Cezmi adl roman nın yay mlanması Tanzimat Döneminin başlangıcı Tanzimat Dönemi Türk Edebiyatının başlangıcı 6. Yap t n z arafl t r ma so nuç la r n dan ha re ket le Tan zi mat Dö ne minin ta n n m fl ede bi yat ç la r nın na s l ye tifl tik le ri ni söyleyiniz. 22

23 Tanzimat Dönemi Edebiyatı ( ) TER CÜ MÂN-I AH VÂL MU KAD D ME S Ma dem ki iç ti ma i bir top lu luk hâ lin de ya fla yan halk bir ta k m ka nu ni gö rev ler le yü küm lü dür; bu halk el bet te va ta n n n men fa at le ri ile il gi li fi kir ve gö - rüfl le ri ni -ya z l ve ya söz lü ola rak- aç k la ya bil me yi, ka nu nun ken di si ne ba fl la m fl bu lun du u hak lar - dan bi ri ola rak be nim se ye cek tir. E er bu id dia ya bir bel ge ara n la cak ol sa maa rif kuv ve tiy le zih ni aç l m fl olan me de ni mil let le rin yal n z si ya si ga ze te - le ri ni gös ter mek ye te bi lir. Bu ko nu Os man l Dev le ti ta ra f n dan da an la fl l - m fl ve ka bul edil mifl ol du un dan do la y d r ki Mec - lis-i Âlî-i Tan zi mat n ku rul du u s ra lar da, ka nun lar ve ni zam lar la il gi li ta sa r la r n ya z l ola rak bil di ri le bi - le ce i hu su sun da her ke se res men izin ve ril mifl ti. Hat ta yü ce hü kû me tin mü sa ade siy le Os man l ül - ke le ri için de ki Müs lü man bu lun ma yan uy ru un ken di dil le rin de bu gün ç kar mak ta ol duk la r ga ze - te ler bi le bel ki ken di le ri ne ve ril mifl olan hak lar dan çok da ha faz la ser best li e sa hip tir ler. Bu na kar fl - l k as l Türk çe ga ze te ler me se le si ne ge lin ce res mî Tercümân- Ahvâl gazetesinin 77. say s n n ilk sayfas olma yan bir ga ze te nin de vam l ola rak ç ka r l ma s ko nu sun da -her ne den se- ül ke nin ger çek sa hi bi bu lu nan Türk ler den hiç bir kim se zah me te kat lan - mak is te me mifl tir. He le flü kür ol sun, pa di fla h n ve hü kû me tin ada le ti sa ye sin de, bu nok sa n da gi der mek na sip ol - du. fiöy le ki bu yol da Türk çe bir ga ze te nin ya y m lan ma s için ge çen ler de sun du u muz bir di lek çe - nin ka bul ve tas di ki hu su sun da Mec lis-i Maa rif-i Umu mi yeden ve ri len bir maz ba ta, ka bi ne ta ra f n - dan da be e ni lip onay lan d ve ni ha yet pa di flah haz ret le ri ta ra f n dan da mü sa ade ye la y k gö rül dü. Bun dan bafl ka her de fa ç ka r l d k ça bir nüs ha s n n -la y k ol ma d hâl de- ken di le ri ne su nul ma s için de emir buy rul du. Bu su ret le es ki si ye ni si ne ve ye ni si es ki si ne üs tün ola rak ar ka ar ka ya mey da na ge len yü ce tefl vik ler den do la y na s l te flek kür ede ce im den aciz ol du u mu zu hal ka da ilan et mek is te riz. fiim di bu ga ze te, iç ve d fl olay lar dan se çil mifl ba z ha va di si ve çe flit li kül tü rel ko nu la ra da ir fay - da l bir ta k m ba his le ri yaz ma ya ve ya y n la ma ya va s ta ola ca n dan do la y ken di si nin Ter cü mân- Ah vâl un va n y la ad lan d r l ma s mü na sip gö rül dü. Aç k la ma ya lü zum yok tur ki söz ve ko nufl ma, me ram la r n an la ta bil mek için in san la ra Tan r ta - ra f n dan ar ma an edil mifl en bü yük bir kud ret ol du u gi bi in san ak l n n en gü zel ica d olan ya z da me ra m m z ka lem le an la ta bil mek bil gi ve al fl kan l n dan iba ret tir. fl te bu ger çe e da ya n l mak su - re tiy le gi de rek bü tün hal k n ko lay l k la an la ya bi le ce i bir de re ce de bu ga ze te nin ya z la r n ka le me al - ma y ön gör dü ü mü zü -s ra s gel mifl ken- ha t r lat mak is te riz. İbrahim fiinasi fiemsettin Kutlu, Tanzimat Dönemi Türk Edebiyat Antolojisi 7. Ter cü mân- Ah vâl Mu kad di me si ad l me tin den ha re ket le Tan zi mat y l la r n da ga ze te ci li e önem ve ril me si nin se bep le ri ni söz lü ola rak ifa de edi niz. 8. Tan zi mat Dö ne min de ya y m la nan ga ze te ler ve özel lik le ri hak k n da ki arafl t r ma n z n or tak so - nuç la r n tah ta ya ya z n z. 23

24 Tanzimat Dönemi Edebiyatı ( ) CE LÂL MU KAD D ME S Ye ni tar z n or ta ya ç k fl n dan be ri her alan da ya z lan ki tap lar bafl ka bir aç k l k, bafl ka bir hik met li fi kir pey da ve hat ta dost lar ara s n da kar fl l k l gön de ri len kâ t lar bi le sa mi mi yet na m na iki - yüz lü lük ten, edep ve ter bi ye ad na sah te yal tak l k tan kur tu la rak fik rin ter cü ma n ve vic da n n di li sa y la bi le cek bir me zi yet hâ s l et me ye bafl la d gi bi ede bi yat ta üç ye ni flu be mey da na gel di ki bun lar si ya si ma ka le ler, ro man ve ti yat ro dur. Buna göre İstanbul da neşriyat Takvim (Takvim-i Vekayi) ile başlamış ve sonra buna Ceride (Ceride-i Havadis) de eklenmişti. Fakat bunlarda bent denilecek bir şey var ise resmî kararların farklı bir şekilde ilan edilerek yazılışından ibaret olduğu için makale türünün tarihî olarak ortaya çıkışı merhum Şinasi nin eserleriyle neşriyat âlemini süslediği zamanlara rastlar. Ede bi ya t m z da ha ye ni do ufl hâ lin de bu lun du un dan ta bi i si ya si ba his ler de Ba t mil let le ri nin bin de bi ri mer te be si ne va ra ma d k. fiu ka dar var ki on lar da nefl ri yat la r n n bafl lan g ç la r n da ede bî k s m la r n bu flu be sinde bi zim ka dar bi le ge nifl lik ve sü rat gös te re me mifl ler. He le o yol da olan nefl - ri ya t n mü na se bet li si mü na se bet si zin den ay r l p da bir ye re top lan mak la z m gel se zan ne de riz ki al t yüz se ne den be ri ya z lan ki tap lar için de bu gün fay da la n l ma s müm kün olan la r n hep sin den da ha üs tün bir mec mu a meydana gelir. Ro man k s m n da ye ni bir tür ola rak ka bul edi fli mi ze fla fl l ma s n. Es ki eser ler ara sın da b ret nü - ma, Mu hay ye lât, As l ile Ke rem gi bi bir ta k m hi kâ ye ler var d. Fa kat ge le nek sel kü tüp ha ne miz - de mev cut olan bir kaç ter cü me den an la fl la ca üze re ro man dan mak sat; geç me mifl se bi le geç me - si im kân dâ hi lin de olan bir ola y ah lak, âdet ler, his ler ve ih ti mal le re da ya nan bü tün ay r n t la r y la be - ra ber tas vir et mek tir.... Ti yat ro ya ge lin ce bu ede bî tür ga yet mas raf l bir sah ne ile mil lî ah la k m za gö re pek güç el de edi - len bir oyun cu gru bu na muh taç ol ma s na ra men di li miz de hi kâ ye k s m n dan bir kaç kat faz la iler - le me gös ter di i mey dan da d r. Bu gün nefl ri ya t m z için de te lif ol sun ter cü me ol sun en gü zel hi kâ - ye le ri miz den da ha gü zel yir mi befl otuz oyun bu la bi li riz.... Na m k Ke mal Kâzım Yetiş, Namık Kemal in Türk Dili ve Edebiyatı Üzerine Görüşleri ve Yazıları 9. Ce lâl Mu kad di me si ad l met ne gö re Tan zi mat Dö ne miy le bir lik te Türk ede bi ya t na han gi tür - le rin gir di ği ni söz lü ola rak ifa de edi niz. 10. Ce lâl Mu kad di me si ad l met ni in ce le ye rek Tan zi mat son ra s Türk ede bi ya t n da sosyal faydaya önem verilip verilmediğini tar t fl n z. İncelediğiniz metinde sosyal fayda ilkesini yansıtan örnekler bulunuz. 11. Tan zi mat Dö ne miy le il gi li yap t n z arafl t r ma lar ve bu bö lüm de in ce le di i niz me tin ler den ha - re ket le Tan zi mat Dö ne mi nin zih ni ye ti hak k n da ç ka r m lar da bu lu nu nuz. Ulafl t n z so nuç la r mad - de ler hâ lin de tah ta ya ya z n z. 12. Yap tı ğı nız araş tır ma nın so nuç la rın dan ha re ket le Tan zi mat ile ge ti ril me si dü şü nü len ye ni lik le ri kim le rin ni çin is te di ği ni söyleyiniz. 24

25 Tanzimat Dönemi Edebiyatı ( ) ANLAMA YORUMLAMA 1. Tanzimat Fermanı adlı metinden hareketle Tanzimat ın ilanı ile getirilmek istenen yeniliklerin konu başlıklarını aşağıda boş bırakılan yerlere yazınız Ter cü mân- Ah vâl Mu kad di me si ad l met ne gö re Os man l Dev le ti nde si vil bir ga ze te ç ka - r l ma s n n ge rek çe le ri ne ler dir? Söz lü ola rak ifa de edi niz. 3. Ga ze te, Tan zi mat dö ne min de Türk top lu mu nun ne tür ih ti yaç la r n kar fl la mış tır? Gü nü müz de top lu mun ben zer ih ti yaç la r n n han gi tür araç lar la kar fl lan d n tar t fl n z. Ba s n n top lum ha ya t n - da ki ye ri ni ve öne mi ni söyleyiniz. 4. Tan zi mat Dö ne min de or ta ya ç kan ga ze te, ro man, ti yat ro gi bi tür le rin han gi ih ti yaç lar kar fl - s n da or ta ya ç k tı ğı nı aşa ğı da boş bı ra kı lan ye re ya zı nız Tan zi mat Dö ne miy le il gi li yap t n z arafl t r ma lar ve bu bö lüm de in ce le di i niz me tin ler den ha - re ket le Tan zi mat la bir lik te sos yal, si ya si ha yat ve ede bi yat alan la r n da de i flen un sur lar ne ler dir? baş lık lı bir dü flün ce ya z s ka le me al n z. 6. Ce lâl Mu kad di me si ad l met nin ilk pa rag ra f n da ya zar, ye ni ede bî tarz la es ki yi kar fl lafl t r r - ken bu an la y fl la r na s l or ta ya koy mufl tur? Ya za r n bu ba k fl aç s na ka t l p ka t l ma d n z se bep le - riy le bir lik te söz lü ola rak ifa de edi niz. 7. Bu bö lüm de in ce le di ği niz me tin ler den ha re ket le Türk ede bi ya tı nı et ki le yen si ya si fi kir le ri nin ede bi ya tı mı za nas ıl yan sı dı ğı nı açık la yı nız. 8. Tanzimat Dönemi Türk edebiyatında hangi edebî türlerin yaygın olarak kullanıldığını açıklayınız. 25

26 Tanzimat Dönemi Edebiyatı ( ) ÖLÇME VE DE ERLEND RME A. Afla da ki cüm le ler de bofl b ra k lan yer le ri uy gun ifa de ler le dol du ru nuz. İlk özel ga ze te ol ma özel li ği ta şı yan... Şi na si ve Agah Efen di ta ra fın dan çı ka rıl mış tır da ilan edi len Tan zi mat Fer ma nı... adıy la da bi li nir. B. Afla da ki cüm le le rin so nu na yar g lar do ru ise D, yan l fl ise Y ya z n z. Tan zi mat Dö ne mi Türk ede bi ya t n da sa nat yap ma kay g s n dan çok top lum sal fay da ön plan da d r. ( ) Tan zi mat Dö ne min de ya p l mak is te nen ye ni lik ler, kök ten bir de ifl me yi de il dev le tin yö ne ti miy le il gi li ba z dü zen le me le ri ni kap sar. ( ) Tan zi mat Dö ne min de ya p l mak is te nen ye ni lik ler Batı kaynaklıdır. ( ) C. Afla da ki çok tan seç me li so ru la r n doğ ru ce vap la rı nı işa ret le yi niz. 1. Tan zi mat Fer ma n ile Ver gi le rin her ke sin ge lir le ri ne gö re dü zen li bir fle kil de top lan ma s Hiç kim se nin hak s z ye re ve yar g s z idam edil me me si Her ke sin ken di mal ve mül kü ne sa hip ol ma s il ke le ri ka bul edil mifl tir. Afla da ki ler den han gi si bu il ke ler de gö ze ti len ler den bi ri d e i ldir? A) Eşit lik B) Ada let C) Özel mül ki yet D) Ki şi hak la rı E) Ba ğım sız lık ÖSS Tan zi mat Dö ne min de, Os man l Dev le ti nde Av ru pa ile ilifl ki ler art m fl, ül ke de ga ze te ler ç - ka r l m fl, bu ga ze te ler de si ya si ve kül tü rel ko nu lar hak k n da ya z lar ya z l ma ya bafl lan m fl t r. Afla da ki ler den han gi si nin bu du ru mun so nuç la r n dan bi ri ol du u s av un ul amaz? A) Hal kın ay dın lan ma sı B) Hal kın ye ni lik ha re ket le ri ne ön cü lük et me si C) Hal kın ül ke de olup bi ten le re il gi duy ma sı D) Oku ma-yaz ma nın önem ka zan ma sı E) Kül tü rel et ki le şi min art ma sı ÖSS Tan zi mat Fer ma n n n ken di sin den ön ce ya p lan s la hat ha re ket le rin den çok da ha önem li bir bel ge sa y l ma s n da, I. Av ru pa nın üs tün lü ğü nün ka bul edil me si, II. Te ba a ara sın da ki ay rı ca lık la rın gi de ril me si, II I. Yö ne tim le il gi li ye ni esas la rın ge ti ril me si, du rum la r n dan han gi le ri nin et ki li ol du u sa vu nu la bi lir? A) Yal nız I B) Yal nız II C) Yal nız II I D) I ve II E) II ve II I ÖSS Sergüzeflt - Samipaflazade Sezai (Bu eseri önümüzdeki haftalarda derste iflleyeceksiniz.) 26

27 Tanzimat Dönemi Edebiyatı ( ) Tan zi mat tan bu gü ne ka dar Türk ay d n la r na hâ kim olan ana fi kir, hal k uyan d r mak, hal ka ye ni duy gu lar ve dü flün ce ler afl - la mak ol mufl tur. Meh met KAP LAN 2. ÖĞRETİCİ METİNLER HA ZIR LIK Tan zi mat Dö ne min de ka le me alın mış öğ re ti ci me tin ler bu lu nuz. Bul du u nuz ya z la r, s - n f ta in ce le mek üze re ko nu la r na gö re ay r n z. Rö ne sans ha re ke ti hak k n da bil gi top la y n z. Rö ne sans n han gi alan lar da ne gi bi de i - flim le ri ge tir di i ni, han gi fi kir le rin güç len me sin de et ki li ol du u nu be lir le me ye ça l fl n z. Zi ya Pa fla nın ha ya t, fi kir le ri ve ede bî gö rüfl le ri hak k n da bir arafl t r ma ya p n z. Mu al lim Na ci nin ha ya t, fi kir le ri ve ede bî gö rüfl le ri hak k n da bir arafl t r ma ya p n z. Şu râ-yı Üm met ga ze te si hak kın da bir araş tır ma ya pı nız. Tan zi mat Dö ne mi ede bi yat çı la rı nın, ol duk ça faz la öğ re ti ci me tin ka le me al ma la rı nın se - bep le ri ne ler ola bi lir? fiöy LE BÖY LE... Eser ler gü zel ol sun da Do u lu ol sun Ba t l ol sun id rak eh li nin mak bu lü olur. Do u nun eser le ri ni dü zel tip ay k la ma ya yar d m, Ba t n n eser le - ri nin se çi mi ne dik kat et me li yiz. D fla r dan ala ca m z fley le rin ne gi bi fley ler ol ma s ge rek ti i ni ne - den bil me ye lim? Hik met mü mi nin yi ti i dir onu ne re de bu lur sa al r. hik met li sö zü nü flim di de il bin bu ka dar se ne ev vel al m fl bir mil le tiz. Do u nun eser le ri ni dü zel tip ay k la mak tan ni çin çe ki ne lim? Ne za ma na ka dar bir ta k m mü na se bet siz söz le ri edeb-i mil lî miz di ye ken di ken di mi zi al da t r ca s na tak dir edip du ra ca z.... Bir adam mil le ti ne men sup olan fley le re -is ter se ku sur lu ol sungön lün de tut ku his set mi yor sa mut la ka ya kö tü ni yet li dir ya da tak - lit çi lik et ki siy le ta bi i yö ne li mi ne ters düfl mek te dir. Muallim Naci ( ) Dai ma se vi len fley ler mil lî fley ler dir. Me se la Fran s z ede bi yat ç la r n n eser le rin den ti yat ro lar ter - cü me edi yo ruz. Sah ne de gös te ri me ko nu yor. Hal k m z sey rey li yor. Son ra bir ti yat ro da ken di miz ya z yo ruz. O da ic ra edi li yor. Sey ro lu nu yor. Aha li miz han gi sin den mem nun ve mü te es sir olu yor? El bet te bi zim yaz d m z dan! Çün kü bi zim yaz d m z, ah va li mi ze ve mil lî ah la k m za uy gun bu lu nu yor. Am a Fran s z edi bi nin ese ri ba z ri va ye - te gö re da ha üs tün ol ma ya cak m? Öy le üs tün ola cak ki onun ya n n da ya ban c eser le ri ne al çak gö - rün me ye bafl la ya cak. Ede bi ya t m z Fran s z ede bi ya t na ye tifl tir mek müm kün dür am a -mil le tin kal bi bofl ol du un danbi zi Fran s z his si ya t y la lez zet len me ye al fl t r mak müm kün de il dir. Mil let le rin his le rin de ba zen or tak l k da gö rü lür. Bu ra la r ko nu mu zun d fl n da d r. 27

28 Tanzimat Dönemi Edebiyatı ( ) Me se la Fran s z l bi ze yut tur mak yok mu, ifl te bu ola maz de mek is ti yo rum. Ha s l her mil let ken di mil li ye ti ni mu ha fa za ede rek yük sel me ye ça l fl ma l d r. Özel lik le Os man l mil le ti -ki ye te nek ola rak mil let le rin g p ta et ti i mev ki de dir- bu yol dan as la ay r l ma ma l d r. Di er mil let ler den ik ti bas et me ye lim mi ya? di ye cek ka dar söz an la maz bir Os man l n n as r - m z da vü cu du nu ta sav vur ede mem. Zi ra ik ti bas s z hiç bir yük se li flin or ta ya ç ka ma ya ca afli kâr d r. Tak li di ne özen di i miz mil let ler den han gi si ik ti bas s z yük sel mifl?... Mu al lim Na ci Celâl Tarakçı, Muallim Nâcî Efendi ve Eserlerinden Seçmeler CUM HU R YET DA RE S LE K fi LE RE BA LI YÖ NE T M N FAR KI Cum hu ri yet ida re sin de pa di flah, im pa ra tor, sad ra zam, ha ri ci ye na z rı fa lan yok tur. Mem le ke tin pa di fla h, im pa ra to ru, kra l, sad ra za m hep mem le ket aha li si dir. Cum hu ri yet ida re sin de bir ni ce mil - yon halk, bir kaç men fa at pe rest flah s n hü küm ve key fi ne esir ol ma y p zen gin ve fa kir her kes ki fli sel öz gür lük ve hak la r n mu ha fa za dan uzak t r. Cum hu ri yet ida re sin de ku rayla, zor la ve zu lüm le as ker yaz mak ve ni ce yüz bin ki fli yi evin den bar k n dan ve iflin den gü cün den uzak lafl t r p k fl la lar da çü rüt - mek usu lü yok tur. Zi ra mem le ket her ke sin ol du u ve her kes ma l n n düfl man sal d r s n dan ko run - ma s na elin den gel di i ka dar ka t l mak ya ra d l fl n ge re i ol du u için kü çük bü yük her kes as ker dir. Ge rek ti i za man si la h n ka pan ko flar. Bu na de lil, s viç re hal k bir iki mil yon nü fus tan iba ret iken bir gün ken di ne ha riç ten ta ar ruz edil se birkaç yüz bin as ker sev ki ne muk te dir dir. Ve bu se bep ten dir ki s viç re ida re si, ci va r n da ki dev let le rin ken di le ri ne sal d r ma ya ca n dan emin dir. Cum hu ri yet ida re sin de ter sa neye lü zum olan ke res te ve ha lat için aha li an gar ya kul la n l maz. E er ida re ye ke res te ve ha lat la z m sa pa ra s n ve rir, aha li den sa t n al r. Cum hu ri yet ida re sin de ga ze te ler hü kû me te ya ran ma ih ti ya c his set me yip ka nun hük mü da ire - sin de her tür lü elefl ti ri de ser best tir. Bi na ena leyh ida re nin en kü çük bir ku su ru nu dev ay na s y la gö - rür gi bi bü yü tüp k ya met ler ko pa r r lar. Cum hu ri yet ida re sin de bir mil let mec li si olur. Bu nun aza s n halk se çer. Ya ni aha li nin en ha mi - yet li ve ma lu mat l olan la r se çi lip belirli bir süre için aza ola rak ata n r. Ve yi ne aha li den ha mi yet ve ma lu mat ta ak ran la r n dan iyi dü flü nen bir zat da hi ge çi ci ola rak bu mec li sin bafl kan l na se çi lir. Cum hu ri yet ida re sin de her fla h s me de ni hu kuk ça ne ka dar hür ve öz gür ise ka nun la ra da o öl - çü de uy mak zo run da d r.... Zi ya Pa fla Yeni Türk Edebiyat Antolojisi II 1. Et kin lik: Cum hu ri yet da re si ile Ki fli le re Ba l Yö ne ti min Far k ad l met ni yapı unsurları bakımından in ce le ye rek pa rag raf lar da ve ril mek is te nen dü flün ce ve ile ti le ri (an lam bir li i ne sa hip kü me le ri) afla da ki tab lo üze rin de uy gun yer le re ya z n z. Tab lo yu in ce le ye rek be lir le di i niz dü flün - ce ve ile ti le rin met nin te mel ile ti si et ra f n da na s l bir lefl ti i ni söz lü ola rak ifa de edi niz. 1. paragraf : paragraf : paragraf : paragraf : paragraf :... Metnin temel iletisi:... 28

29 Tanzimat Dönemi Edebiyatı ( ) fiöy le Böy le ve Cum hu ri yet da re si ile Ki fli le re Ba l Yö ne ti min Far k ad l me tin le rin ya z l fl ama c n be lir le ye rek tab lo da boş bırakılan yerlere ya z n z. met nin ya z l fl ama c fiöy le Böy le Cum hu ri yet da re si ile Ki fli - le re Ba l Yö ne ti min Far k Yazılış amaçlarını da göz önünde bulundurarak metinlerin oluşmasına imkân sağlayan zihniyeti belirleyiniz. Me tin de ki dü flün ce nin en k sa ve yo un ifa de si nin ana dü flün ce ol du u gö rü flün den ha re ket - le fiöy le Böy le ve Cum hu ri yet da re si ile Ki fli le re Ba l Yö ne ti min Far k ad l me tin le rin ana dü - flün ce si ni tab lo da boş bırakılan yerlere ya z n z. met nin ana dü flün ce si fiöy le Böy le Cum hu ri yet da re si ile Ki fli - le re Ba l Yö ne ti min Far k fiöy le Böy le ve Cum hu ri yet da re si ile Ki fli le re Ba l Yö ne ti min Far k ad l me tin ler de ele al - nan ana dü flün ce nin ro man, ti yat ro gi bi fark l an lat ma bi çim le riy le de ifa de edi lip edi le me ye ce i ni tar t fl n z. Ulafl t n z so nuç la r söyleyiniz. fiöy le Böy le ve Cum hu ri yet da re si ile Ki fli le re Ba l Yö ne ti min Far k ad l me tin le rin ana dü - flün ce le riy le dö ne min sos yal ya fla y fl ve ger çek li i ara s n da ki ilifl ki hak k n da ne ler söy le ne bi lir? Dü - flün ce le ri ni zi söz lü ola rak ifa de edi niz. 1. Sı nı fa ge tir di ği niz me tin ler de ele alı nan ana dü şün ce le rin o dö nem de ya zıl mış baş ka me tin - ler de de ele alı nıp alı n ma d n tar t fl n z. Tar t fl ma so nuç la r n ar ka dafl la r n z la pay la fl n z. 2. fiöy le Böy le ve Cum hu ri yet da re si ile Ki fli le re Ba l Yö ne ti min Far k ad l me tin ler de ele al nan ana dü flün ce le rin gü nü müz de ele al n p al na ma ya ca n tar t fl n z. Ulafl t n z so nuç la r açıklayınız. 3. fiöy le Böy le ve Cum hu ri yet da re si ile Ki fli le re Ba l Yö ne ti min Far k ad l me tin le rin ya z l fl amaç la r n, ana ve yar d m c dü flün ce le ri ni dik ka te ala rak me tin le rin mer ke zî oto ri te (sa ray yö ne ti mi) ve halk la ilifl ki si ni aç k la y n z s n f dil ve an la t m der sin de iş le di ği niz an la t m tür le ri hak k n da ki bil gi le ri ni zi kul la na - rak fiöy le Böy le ve Cum hu ri yet da re si ile Ki fli le re Ba l Yö ne ti min Far k ad lı me tin le rin an la t m tü rü nü ve özel lik le ri ni be lir le ye rek tah ta ya ya z n z. 29

30 Tanzimat Dönemi Edebiyatı ( ) 5. fiöy le Böy le ve Cum hu ri yet da re si ile Ki fli le re Ba l Yö ne ti min Far k ad l me tin ler de yer alan te rim, kav ram ve gün de lik ha yat la il gi li ke li me le ri be lir le ye rek afla da ki tab lo üze rin de ki uy gun yer le re ya z n z. Met nin ge nel an la m n dü flün dü ü nüz de bu ke li me ler den na s l ya rar la n l d n söz - lü ola rak ifa de edi niz. fiöy le Böy le Cum hu ri yet da re si ile Ki fli le re Ba l Yö ne ti min Far k te rim ler kav ram lar gün lük ha ya ta da ir ke li me ler 6. fiöy le Böy le ve Cum hu ri yet da re si ile Ki fli le re Ba l Yö ne ti min Far k ad l me tin le rde yer alan dilimize Tanzimat ın ilanından sonra girmiş kavram, ifade, söz ve söz gruplarını belirleyiniz. Bunların edebî eserlerde yer almaya başlamasının sebeplerini söyleyiniz. 7. fiöy le Böy le ve Cum hu ri yet da re si ile Ki fli le re Ba l Yö ne ti min Far k ad l me tin le rin ö re ti ci ni te li e sa hip ol duk la r n da dik ka te ala rak me tin ler de ki ifa de le rin aç k l k ve ke sin lik dü zey le ri ni be - lir le yi niz. Me tin le rin tür le ri ile me tin ler de kul la n lan ifa de ler ara s n da ki ilifl ki yi söz lü ola rak ifa de edi niz. 8. fiöy le Böy le ve Cum hu ri yet da re si ile Ki fli le re Ba l Yö ne ti min Far k ad l me tin le rin han gi ge le ne e ba l ola rak ka le me al n d k la r n be lir le yi niz. da re-i cum hu rî ye de bir mil let mec li si olur. Bu nun âzâ s n ahâ li in ti hâb eder. Ya ni ahâ li nin en ha mi yet li ve ma lû mât l olan la r se çi lip bir müd det-i mu ay ye ne için âzâ nas be di lir. Ve yi ne ahâ li den ha mi yet ve ma lû mât ta ser-fi râz- ak ran olan bir zat da hi mu vak ka ten bu mec li sin ri ya se ti ne in ti hâb olu nur. (Cum hu ri yet da re si ile Ki fli le re Ba l Yö ne ti min Far k ad lı me tnin aslından bir alın tı) Tu na n n bu zu çö zül dük ten son ra emn ü emân olur fa kat Tu na buz la r tâ Al man di ya r n dan be ri sü rük le yüp ge tir dik de kal a dî vâ r n n yük sek li i sek sen z râ ol du u hâl de ni ce ker re buz lar bir bi ri üze ri ne kat kat y lup kal a dî vâ r n dan içe ri çok ke re ler buz pa re le ri gi rüp ni ce ev ler ha râp et mifl dir. (Se ya hat na me ad lı me tin den bir alın tı) 2. Et kin lik: Yu ka r da Tan zi mat Dö ne mi ne ve di van ede bi ya tı dö ne mi ne ait öğ re ti ci me tin le rin öz - gün şek lin den alın mış cüm le ler yer al mak ta dır. Her iki met ni in ce le ye rek afla da ki so ru la r ce vap - la y n z. Her iki met ni dil ve ifa de ba k m n dan kar fl lafl t ra rak me tin ler ara sın da ki ben zer lik le ri be lir le yi niz. Cum hu ri yet da re si ile Ki fli le re Ba l Yö ne ti min Far k ad l me tin de di van ede bi ya t ge le ne i - ne ait un sur la r be lir le me ye ça l fl n z. Tan zi mat ede bi ya tıy la or ta ya çı kan ye ni lik le rin di van ede bi ya t ge le ne i ni ta ma men or ta dan kal d r p kal d r ma d n tar t fl n z. Ulafl t n z so nuç la r söz lü ola rak ifa de edi niz. Tan zi mat Dö ne min de ge le nek sel (es ki) ve Ba tı lı (ye ni) un sur la rın bir ara da var l n sür dür me - si ni na s l yo rum lu yor su nuz? Tan zi mat Dö ne min de es ki-ye ni ça t fl ma s nın ya fla n p ya flan ma d n be lir le me ye ça l fl n z. Bu du rum ede bî eser le re de yan s m fl m d r? Ör nek ler ver iniz. 30

31 Tanzimat Dönemi Edebiyatı ( ) Her iki met ni kar fl lafl t ra rak be lir le di i niz ben zer lik ve fark l l k la r afla da ki tab lo ya ya z n z. Cum hu ri yet da re si ile Ki fli le re Ba l Yö ne ti min Far k Seyahatname ben zer lik ler fark l l k lar Et kin lik so nun da or ta ya çı kan bil gi ler ışı ğın da Tan zi mat Dö ne min de di van ede bi ya tın dan ge len öğe ler le Tan zi mat la ge ti ri len ye ni lik le rin bir lik te kul la nı lıp kul la nıl ma dı ğı nı tar tı şı nız. Tar tış ma so nuç - la rı nı ar ka daş la rı nız la pay la şı nız. 3. Et kin lik: Afla da fiu râ-y Üm met ad lı ga ze tey le il gi li aka de mik bir ça l fl ma n n çin de ki - ler bö lü mü yer al mak ta d r. Ya y n la nan ya z la r n ko nu bafl l k la r n dik ka te ala rak ga ze te de han gi ö - re ti ci me tin tür le ri ne yer ve ril di i ni be lir le me ye ça l fl n z. Gü nü müz ga ze te le ri nin içe rik le ri ni bu ba - k m dan de er len di ri niz. Ç N DE K LER Say fa ÖZET II ABS TRACT III İÇİN DE Kİ LER IV KI SALT MA LAR X ÖN SÖZ XI 1. ŞU RÂ-YI ÜM MET GA ZE TE Sİ NİN İN CE LEN ME Sİ Gİ RİŞ OS MAN LI DA BA SIN İT Tİ HAT VE TE RAK Kİ CE Mİ YE Tİ JÖN TÜRK BA SI NI ŞU RÂ-YI ÜM MET İN NEŞ RE BAŞ LA MA SI ŞU RÂ-YI ÜM MET İN YA YIN PE Rİ YO DU VE SAY FA SA YI SI ŞU RÂ-YI ÜM MET İN BA SIM VE DA ĞI TIM MER KEZ LE Rİ ŞU RÂ-YI ÜM MET İN ŞE KİL ZEL LİK LE Rİ, Fİ YA TI VE SER LEV HA LA RI ŞU RÂ-YI ÜM MET İN MUH TE VA SI ŞU RÂ-YI ÜM MET İN YA ZAR KAD RO SU TAB LO LAR 47 2.YA ZAR AD LA RI NA GÖ RE FİH RİST KO NU LA RI NA GÖ RE FİH RİST DİL VE EDE Bİ YAT Ede bi yat İle İl gi li Ma ka le ler Ede bi Eser ler 349 A) Bİ YOG RA Fİ 349 B) HA TI RA 350 C) MEK TUP 350 D) Şİ İR 357 E) MÜ LA KAT 358 F) FIK RA Dil Ten kit ve Po le mik Ya zı la rı Ter cü me Eser ler 362 RO MAN TEF Rİ KA SI Ede bi yat İle İl gi li Ha ber ler SOS YAL HA YAT EĞİ TİM VE ÖĞ RE TİM TA RİH Sİ YA SET İç Si ya set Dış Si ya set Ulus la ra ra sı İliş ki ler HA BER LER AS KE Rİ KO NU LAR İK Tİ SAT DİN TIP BA SIN GA ZE TE NİN AÇIK LA MA LA RI BİL Dİ Rİ AZIN LIK LAR GÖÇ MEN LER TEK ZİP NEK RO LO Jİ TE ŞEK KÜR TA Zİ YE O. İLAN LAR Ki tap İla nı Der gi İla nı Ga ze te İla nı Ki tap çı İla nı Ti yat ro İla nı Kon ser İla nı Kon fe rans İla nı Muh te lif İlan lar ŞU RÂ-YI ÜM MET TEN SE ÇİL MİŞ YA ZI LAR DİL VE EDE Bİ YAT Ede bi yat İle İl gi li Ma ka le ler Ede bi yat ta Va tan per ver lik Ali Nus ret 581 Ede bi yat ta As ker lik Ali Nus ret 587 Dün, Bu gün, Ya rın Hik met Re ca i 592 fiu râ-y Üm met ga ze te sinin ( ) ve (140-1/ ) Sa y la r n n Sis te ma tik n dek si- n ce le me si-se çil mifl Ya z la r n Çe vi ri si (Yay mlanmam fl Yüksek Lisans Tezi), s ma il Be dir 31

32 Tanzimat Dönemi Edebiyatı ( ) Cum hu ri yet da re si ile Ki fli le re Ba l Yö ne ti min Far k ad l me tin de ya za r n cum hu ri yet, hu - kuk, hür ri yet gi bi so yut kav ram la r me tin de han gi ör nek ve aç k la ma lar la so mut lafl t r d n söz lü ola rak ifa de edi niz. Ya za r n cum hu ri yet kav ra m na yük le di i an lam la r bu gü nün ba k fl aç s y la yo - rum la y n z. 9. fiöy le Böy le ve Cum hu ri yet da re si ile Ki fli le re Ba l Yö ne ti min Far k ad l me tin ler dö ne - min ga ze te le rin de ya y m lan m fl ya zı lar dır. Fark l alan lar ve ko nu la ra ait ya z la ra yer ve ril me sin den ha re ket le ga ze te nin kül tür ve ede bi yat ha ya t m z da ki ye ri ve öne mi hak k n da ki ç ka r m la rı nı zı sözlü olarak ifade ediniz. 10. Yap t n z arafl t r ma n n so nuç la r n dan ve Cum hu ri yet da re si ile Ki fli le re Ba l Yö ne ti min Far - k ve fiöy le Böy le ad l me tin ler den ha re ket le Mu al lim Na ci ve Zi ya Pa fla n n fik rî ve ede bî yö nü hak k n da ç ka r m lar da bu lu nu nuz. Eser ler de ya zar la r n fik rî ve ede bî yön le ri ni yan s tan gö rüfl ve ifa - de le ri ya zar-eser ilifl ki si ba la m n da de er len di ri niz. Ulafl t n z so nuç la r arkadaşlarınızla paylaşınız. ATA TÜRK ÇÜ ÇA DAfi LAfi MA NIN TÜRK TOP LU MUN DA K SO NUÇ LA RI Ata türk ün dün ya ca ka bul edi len ve bi li - nen bel li bafl l iki ni te li in den bi ri Mil lî Mü - ca de le, di e ri de ça dafl lafl ma ha re ket - le ri nin ön de ri ol ma s d r. Ni te kim 9 Ey lül 1922 de, düfl man de ni ze dö kü lüp z mir al n d k tan ve Mil lî Mü ca de le Sa va fl ka za n l - d k tan son ra Ata türk ün As l ifl flim di bafl l - yor. söz le ri ile Ulu sal Kur tu lufl Ha re ke - ti nin ikin ci ve bel ki de esas afla ma s olan ça dafl lafl ma ham le si ne ön ce lik ve h z ver di i ni bi li yo ruz. Ni te kim UNES CO dan bafl la ya rak bir - çok ku ru lufl ve ki fli nin çe flit li ve si le ler le ve özel lik le Ata türk ün 100. Do um Y l dö nü mü Prog ram la r do la y s y la Ata türk ün ça - dafl lafl ma ön de ri ni te li i ni bir ev ren sel Mus ta fa Ke mal Atatürk, Kas ta mo nu dö nü flü ken di si ni kar fl la yan lar la ger çek ola rak ka bul et tik le ri ni ve Ata türk çü lük ü bir ça dafl lafl ma ide o lo ji si ola rak ka bul eden gö rü flün Tür ki ye de ve d fl dün ya da gi de rek yay g n l k ka zan d n bi li yo ruz. Ata türk çü ça dafl lafl ma n n mem le ke ti miz de dev let, fi kir ve eko no mi ala n n da ki sa y s z so mut ne ti ce le ri ni gör me mek im kân s z d r. Bu ça dafl lafl ma n n en bü yük ese ri olan Tür ki ye Cum hu ri ye ti - nin altmış bir y l l k dö ne min de çe flit li ve hat ta bü tün alan lar da sa la nan ba fla r ve iler le me le ri; Dev - let s ta tis tik Ens ti tü sü nün ve çe flit li ku rum la r n ya y n la d ra kam lar da önü mü ze ser mek te dir. Bü yük Ata türk ü mil let çe bir ke re da ha anar ken bir ça dafl lafl ma ide o lo ji si olan Ata türk çü lü - ün Türk top lu mu nun çe flit li alan lar da ger çek lefl tir di i kök lü de i flik lik le ri ve bu nun, al nan ve gö - rü nen so mut so nuç la r n özet le mek te ya rar gö rü yo ruz. Ata türk çü ça dafl lafl ma n n en önem li ve kök lü so nuç la r n n dev let yö ne ti mi ve re jim ko nu sun - da ger çek lefl ti ril di i ne flüp he yok tur. Os man l Dev le ti nin ye ri ne ku ru lan ve ça m z n ve de mok ra - si nin ge rek le ri ne en uy gun olan Ata türk Cum hu ri ye ti nin ulu sal ege men li e, mil li yet çi lik, halk ç l k 32

33 Tanzimat Dönemi Edebiyatı ( ) ve la ik lik il ke le ri ne ve ak l c -bi lim ci esas la ra da yan d n, bu nun için de sal ta na t n ve ha li fe li in kal - d r l ma s, tek ke ve za vi ye le rin ka pa t l ma s, la ik lik il ke si nin bü tün ger çek le ri ile ana ya sa da yer al ma - s gi bi önem li in k lap la r n ya p l d n, mil lî hâ ki mi yet pren si bi nin so nu cu olan çok par ti li re jim in ül - ke miz de yer lefl ti ril me si için ise cum hu ri ye tin ilk y l la r n dan iti ba ren bu yol da bir ta k m de ne me le rin ya p l d n ve ni ha yet ül ke mi zin bu gün ger çek an la m ile çok par ti li (plu ra list) bir re ji me ka vufl tu rul - du u nu bi li yo ruz. Os man l Dö ne min de ki k s mi mo dern lefl me ha re ket le rin den fark l, bü tün cü (to tal) bir ça dafl lafl - ma ide olo ji si olan Ata türk çü lük sa de ce si ya sal ve eko no mik de il sos yal ve kül tü rel ça dafl lafl ma - y da ön gör mek te dir. Bu ne denle Ata türk çü ça dafl lafl ma uy gu la ma s es na s n da, ül ke miz de her an lam da ça dafl ve uy gar bir top lum ya rat ma ça l fl ma la r n n ya p l d n ve böy le bir top lum ya rat ma ya yö ne lik in k - lap ç uy gu la ma la r n ger çek lefl ti ril di i ni bi li yo ruz. K ya fet in k la b, ka d n hak la r, ulus la ra ra s tak vim ve öl çü de i flik lik le ri ve so ya d ka nu nu nun ka - bu lü gi bi uy gu la ma lar, Tür ki ye de ye ni sos yal dü zen ya rat ma ama c n gü den Ata türk çü ça dafl - lafl ma n n so mut ör nek le ri dir. Di er ta raf tan, Ata türk çü mil li yet çi lik ten esin le nen ve ül ke miz de ulu sal kül tür ve e i tim an la y fl ge tir mek is te yen Ata türk çü ça dafl lafl man n E i tim Bir li i Ka nu nu, ya z ve dil in k la b ve ye ni ta rih an la y fl gi bi in k lap ç uy gu la ma la r na ta n k olu yo ruz. Fa kat sos yal alan da en önem li ça dafl lafl ma ha re ke ti nin ül ke miz de ger çek lefl ti ri len ve yer lefl ti - ri len ye ni hu kuk dü ze ni ol du u na da flüp he yok tur. La ik cum hu ri yet top lu mun da, din esas la r na da ya nan hu kuk sis te mi nin ya fla ya ma ya ca göz le min den ha re ket edi le rek la ik hu kuk ka bul edil mifl, bu nun da te mel ta fl 4 Ekim 1926 da ka bul edi len Türk Me de ni Ka nu nu ile Türk Borç lar Ka nu nu ol - mufl tur. Ye ni Me de ni Ka nun da ai le ala n ile mi ras ko nu sun da er ke in bü tün ay r ca l k la r kal d r l m fl, ka d n ve er kek ara s n da mut lak eflit lik sa lan m fl t r. 30 Ekim 1984 gü nü, Mür ted Ova s nda, gü nü mü zün çok güç lü tek nik özel lik le ri ne sa hip F 16 sa vafl uça n üre te cek fab ri ka n n te me li nin at l ma s, ça dafl tek no lo ji nin en ön de ge len le rin den bi ri olan ha va c l k tek no lo ji si ni mem le ke ti mi ze ge tir me nin mut lu ve an lam l bir ola y ol mufl tur. Bu gi ri flim, ay n za man da Ata türk çü ça dafl lafl ma n n da bir ge re i dir. Bi lin di i gi bi Ata türk, bi - lim ve tek no lo ji ye çok önem ver mifl ve bu nu vur gu la m fl t r. K sa ca Ata türk çü lü ün he def le rin den bi ri de ilim, tek no lo ji ve ak l n reh ber li i al t n da sü rek li ça dafl lafl ma d r. Bü yük Ata türk ün Onun cu Y l Nut ku nda ya ni 1933 te söy le di i gi bi Yap t k la r m z as la ye ter li gör me yiz. Çün kü da ha çok ve da ha bü yük ifl ler yap mak mec bu ri ye tin de ve az min de yiz... Bu nun için biz ce za man öl çü sü de geç mifl as r la r n gev fle ti ci zih ni ye ti ne gö re de il, as r m z n sü rat ve ha - re ket kav ra m na gö re dü flü nül me li dir. Ge çen za ma na oran la da ha çok ça l fla ca z. Da ha az za man - da, da ha bü yük ifl ler ba fla ra ca z. Ata türk çü ça dafl lafl ma n n he de fi olan Türk mil le ti nin en me de ni ve en mü ref feh mil let ola rak var l n yük selt me di na mik ide ali ne na s l ula fl la cak t r? Bu idea lin da ha ay r n t l ve so mut he def le ri ne ler dir? Bu idea le ulafl ma da ne gi bi esas lar gö ze ti le cek ve Türk mil le ti nin di na mik idea le ulafl ma - s n da na s l bir dav ra n fl uy gu la na cak t r? Ata türk çü ide olo ji ve dü flün ce sis te mi ni iyi tet kik et ti i miz ve ö ren di i miz tak dir de bü tün bun la r n ce vap la r n bul mak müm kün dür. Ata türk ün me se la Türk; övün, ça l fl, gü ven! di rek ti fi hem fi kir ve hem de ha re ke ti içe ren ve Türk in sa n n n ve top lu mu nun en me de ni ve en mü ref feh se vi ye ye ya ni di na mik ide al he de fi ne 33

34 Tanzimat Dönemi Edebiyatı ( ) ulafl t ra cak ni te lik te ve bafl l ba fl na bir dav ra n fl ö re ti si dir. Zi ra bu di rek tif, her fley den ön ce Türk - le rin uy gar l k sa va fl n da yap t k la r ile övü ne rek ken di gü cü ne gü ven ve ümi di ni art t r ma s n di er ta - raf tan ise de vam l ve da ha çok ça l fl ma s ge rek ti i ni an lat mak ta ve ni ha yet bu me de ni yet sa va fl n - da Türk mil le ti nin hu zur la ça l fl ma s için dev le ti olufl tu ran güç le re gü ven me si ge rek ti i ni ha t r lat - mak ta d r. Dai ma da ha güç lü, da ha me de ni ve da ha mü ref feh bir Tür ki ye yi ön gö ren Ata türk çü ça dafl - lafl ma ve onun zih ni ye ti; uy gar l k ve re fa ha, mil lî bi rik ve be ra ber li e, ba r fla ve in san l a yö ne lik - tir. Bu ni te lik le ri ile de hem mil lî hem sos yal hem de ev ren sel dir. s met G R T L ANLAMA YORUMLAMA 1. fiöy le Böy le ad l me tin den ha re ket le Mu al lim Na ci nin Ba t l lafl ma ve Ba t l eser ler kar fl s n - da ki tav r n be lir le yi niz. Mu al lim Na ci nin na s l bir Bat l lafl ma y sa vun du u nu söz lü ola rak ifa de edi - niz. 2. Cum hu ri yet da re si ile Ki fli le re Ba l Yö ne ti min Far k ad l me tin de Zi ya Pa fla n n cum hu ri yet re ji mi nin han gi özel lik le ri ni di le ge tir di i ni mad de ler hâ lin de afla da bofl b ra k lan ye re ya z n z. Bun - lar dan ha re ket le Zi ya Pa fla n n dev rin yö ne tim an la y fl na ba k fl n söyleyiniz Ba t da ki Rö ne sans ha re ke ti ile Tan zi mat Dö ne mi ara s n da ne gi bi ben zer lik ler bu lun du u nu tar t fl n z. El de et ti i niz so nuç la r söz lü ola rak ifa de edi niz. 4. Fi kir ala n n da es ki-ye ni ça t fl ma s gü nü müz de de var m d r? Gü nü müz de es ki ve ye ni kav - ram la r ne le ri ifa de et mek te dir? Es ki ve ye ni kav ram la r nın gü nü müz de ki çağ rı şım la rıy la o dö nem - de ki çağ rı şım la rı nı kar fl lafl t r n z. Be lir le di i niz ben zer ve fark l yön le ri arkadaşlarınızla paylaşınız. 5. Tan zi mat Dö ne mi Türk ede bi ya t n da cum hu ri yet kav ra m n n tar t fl l m fl ol ma s 1923 te ilan edi len cum hu ri yet re ji mi nin han gi yö nü nü or ta ya koy mak ta d r? Tan zi mat Dö ne min de ile ri sü rü len fi kir le rin Türk dü flün ce ha ya t na et ki si ni tar t fl n z. Tar t fl ma so nuç la r n söz lü ola rak ifa de edi niz. 6. Ata türk çü Ça dafl lafl ma n n Türk Top lu mun da ki So nuç la r ad l me tin de yer alan Os man l Dö ne min de ki k s mi mo dern lefl me ha re ket le rin den fark l bü tün ce (to tal) bir ça dafl lafl ma ide olo ji si olan Ata türk çü lük, sa de ce si ya sal ve eko no mik de il sos yal ve kül tü rel ça dafl lafl ma y da ön gör - mek te dir. ifa de sin den ha re ket le Os man l Dev le ti nde ki ye ni lefl me ha re ket le ri ile cum hu ri yet son ra - s ye ni lefl me ha re ket le ri nin han gi aç lar dan fark l l klar gös ter di i ni söyleyiniz. 34

35 Tanzimat Dönemi Edebiyatı ( ) ÖLÇME VE DE ERLEND RME A. Afla da ki so ru la r söz lü ola rak ce vap la y n z. Tan zi mat Dö ne miy le bir lik te ga ze te çev re sin de kül tür ve ede bi yat ha ya t m za gi ren ö re ti ci me tin tür le ri han gi le ri dir? Fran s z h ti la li son ra s dün ya y et ki le yen Ba t l fi kir ler Tan zi mat Dö ne mi Türk ede bi ya t n da ö re ti ci me tin le re na s l yan s m fl t r? B. Afla da ki cüm le le rin so nu na yar g lar do ru ise D, yan l fl ise Y ya z n z. Tan zi mat Dö ne mi ö re ti ci me tin le rin de kul la n lan dil ol duk ça süs lü ve a r d r. ( ) Tan zi mat Dö ne mi Türk ede bi ya t n da ö re ti ci tür de ki ya z lar ge nel lik le ga ze te ler de nefl re dil mifl tir. ( ) Tan zi mat Dö ne mi Türk ede bi ya t n da ö re ti ci metinlerin yazılış amacı halk bilinçlendirmek ve halka yeni fikirler aşılamaktır. ( ) C. Afla da ki çok tan seç me li so ru la r n doğ ru ce vap la rı nı işa ret le yi niz. 1. Os man lı İm pa ra tor lu ğu dö ne min de ye ni tarz da öğ re tim ya pan okul la rın ya nın da, ma hal le mek tep le ri ve med re se ler de var lık la rı nı sür dür müş ler dir. Bu du rum afla da ki ler den han gi si ne yol aç m fl t r? A) Din sel bas kı nın art ma sı na B) Ye ni bir eği tim po li ti ka sı nın sap tan ma sı na C) Kül tür ça tış ma la rı nın or ta ya çık ma sı na D) Okur-ya zar sa yı sı nın azal ma sı na E) Bi lim ve tek no lo ji nin ge liş me si ne ÖSS Os man l Dev le ti nde, I. Tan zi mat Dö ne minde, Ba t l an la y fl la ça l flan okul la r n ya n n da med re se le rin var l n sür - dür me si II. kin ci Mah mut Dö ne minde, dev let me mur la r n n ka vuk ye ri ne fes giy me le ri nin ka bul edil me si II I. kin ci Mah mut un, res mi ni dev let da ire le ri ne as t r ma s IV. Os man l mat ba as n n ku rul ma s ve din ki tap la r d fl n da ki ki tap la r n mat baa da ba s l ma - s na izin ve ril me si uy gu la ma la r n dan han gi le ri, top lu mun bel li bir ke si mi nin tep ki sin den çe ki nil di i ni gös te rir? A) l ve II B) l ve IV C) II ve III D) II ve IV E) III ve IV ÖSS Atatürk, Bilim ve teknik nerede ise oradan alacağız ve herkesin kafasına koyacağız. Bilim ve teknik için kayıt ve şart yoktur. demiştir. Atatürk bu sözüyle, afla dakilerden hangisini vurgulam flt r? A) Gelişme ve kalkınmanın zaman alacak bir süreç olduğunu B) Çağın bilimsel gelişmelerinin izlenmesi ve bunlardan yararlanılması gerektiğini C) Ulusların uygarlıklara sahip çıkması gerektiğini D) Bilim ve tekniğin ulusal olduğunu E) İktisadi kalkınmada yabancı sermayeden yararlanmak gerektiğini ÖSS

36 HA ZIR LIK Tanzimat Dönemi Edebiyatı ( ) Tan zi mat fli i ri, ye ni ke li me le ri, in ce ve sa de sa mim i his le ri yük sek ve de i flik ha yal le riy le es ki fli ir den ay r l m fl ye ni ça dafl bir ma hi yet ka zan m fl t r. Agâh S r r LE VEND 3. COŞKU VE HEYECANI DİLE GETİREN METİNLER (ŞİİR) 9. s n f Türk ede bi ya t ders ki ta b n z n Cofl ku ve He ye ca n Di le Ge ti ren Me tin ler ad l 2. üni te si nin fii ir n ce le me Yön te mi ko nu su nu göz den ge çi ri niz. 10. s n f Türk Ede bi ya t ders ki ta b n z n s lam Uy gar l Çev re sin de Ge li flen Türk Ede bi ya t ad l 3. üni te si nin Di van fii i ri ko nu su nu göz den ge çi re rek ga zel ve ka si de na z m bi çim le ri nin fle kil ve içe rik özel lik le ri ni ha t r la y n z. Na m k Ke mal ile Ab dül hak Ha mit Tar han ın ha ya t, eser le ri ve ede bî gö rüfl le ri hak k n da bir arafl t r ma ya pa rak el de et ti i niz bul gu la r def te ri ni ze ya z n z. Kla sisizm ve ro man tizm ak m la r n n özel lik le ri hak k n da bir arafl t r ma ya p n z. Avrupa daki Ay d n lan ma Dö ne mi nin özel lik le ri ni arafl t r n z. Şairlerin sosyal konularla ilgili eleştirilerini şiirler aracılığıyla ifade etmeleri şiirin hangi cephesini ortaya koymaktadır? GA ZEL Di yâr- küf rü gez dim bel de ler kâ flâ ne ler gör düm Do lafl t m mülk-i s lâ m bü tün vî râ ne ler gör düm Bu lun dum ben da hi Dâ rü fl-fli fâ-y Bâb- Âlî de Fe lâ tun u be en mez an da çok dî vâ ne ler gör düm Hu zûr- kû fle-i mey hâ ne yi ben gör me dim git di Ne mec lis ler ne sah bâ lar ne ifl ret-hâ ne ler gör düm Ci hân nâ m n da ki bir mak tel-i âm e yo lum düfl tü Hü kû met der ler an da bir ni ce sal hâ ne ler gör düm Zi yâ de mez hu mâ r key fi ne mey hâ ne-i deh rin Bu ifl ret-geh te ben çok dur ma d m am mâ ne ler gör düm Zi ya Pa fla Ziya Pafla ( ) Gü nü müz Türk çe siy le Kü für di ya r de ni len Ba t y, Av ru pa y gez dim ve ora da bel de ler, kâ fla ne ler ya ni mü kem me li yet, seç kin gü zel lik ler gör düm; di er ta raf tan s lam ül ke le ri nin bu lun du u Do u yu da do lafl t m ve ora da ise hep vi ra ne - ler, pe ri flan l k gör düm. Bir za man lar ben de Dâ rüfl fli fa ya ni ak l has ta ne si du ru mun da ki Ba b â li de, Hü kû met te bu lun dum ve ora - da, ak l n tem sil ci si ün lü fi lo zof Ef la tun u bi le be en me yen bir y n za val l in san gör düm. Bir çok mec lis ler, fla rap lar, iç ki içi len yer ler gör müfl ol ma ma ra men hiç bir yer de, mey ha ne kö fle sin de ki hu - zu ru mut lu lu u bu la ma d m git ti. Ad na ci han de ni len in san la r n kat le dil di i bir ye re yo lum düfl tü; ora da Hü kû met ad ve ri len bir y n sal - ha ne (kat let me, in san la r öl dü rüp yok et me ye ri) gör düm. Zi ya, hiç bir mih net, ezi yet, s k n t bu dün ya n n key fi, da ha do ru su Hü kû met ka p s n da kal mak için çek - me ye de mez çün kü ben bu yer de faz la kal ma mak la bir lik te çok fley ler gör düm, ö ren dim. 36

37 Tanzimat Dönemi Edebiyatı ( ) 1. Ga zel bafl l klı metinde dile getirilen düşünceleri dikkate alarak metnin oluşmasını sağlayan zihniyet hakkında çıkarımlarda bulununuz. Ulaştığınız sonuçları sözlü olarak ifade ediniz. 2. Ga zel bafl l k l met nin ahenk ve ya p un sur la r n, te ma s n be lir le ye rek afla da ki tab lo ya ya - z n z. Be lir le di i niz özel lik ler le fli i rin na z m bi çi mi ara s n da il gi ku ru nuz. AHENK UNSURLARI ölçü uyak redif sese dayalı edebî sanatlar YAPI UNSURLARI nazım birimi nazım birimi sayısı uyak şeması TEMA NAZIM TÜRÜ 3. Ga zel de ki bi rim le rin bir bir le riy le ilifl ki si ni be lir le yi niz. fii ir de ki bi rim le rin fli i rin te ma s et ra f n - da na s l bir lefl ti i ni söyleyiniz. 4. Ga zel de ki bi rim ler de (be yit ler) ve ril mek is te nen ile ti le ri be lir le ye rek afla da boş bı ra kı lan uy - gun yer le re ya z n z. Her bi ri min di er bi rim ler le ve ta ma m için de ki ifl le vi ni fli i rin te mel duy gu ve ile - ti si ni de dik ka te ala rak söz lü ola rak ifa de edi niz. 1. beyit : beyit : beyit : beyit : beyit :... Gazelin temel duygu ve iletisi : Ga zel ad l me tin de yer alan ta rih ve sos yal de er ler le ilifl ki li söz ve söz grup la r n belirleyerek aşağıda boş bırakılan yere yazınız. Bu un sur la r n met nin ya z l d ta ri hî dö nem ve dö ne min dü - flün ce dün ya s y la ilifl ki si ni belirtiniz

38 Tanzimat Dönemi Edebiyatı ( ) GA ZEL He mî fle mer düm-i çefl mim izâr- yâ ra ba kar Gö züm o pen ce re den sahn- lâ le zâ ra ba kar Za man ge lür yi ne zer rin ka deh alur eli ne Çe men de ner kis-i fleh lâ he mân ba hâ ra ba kar Ne sîm-i lût fu na d r in ti zâ r fülk-i di lin Çok ol du sâ hil-i mih net de rüz gâ ra ba kar Se ni ge lür ifli düp bâ a yâ se men câ nâ Ç kup o flevk ile dî vâr- reh gü zâ ra ba kar Ne i ti bâr bu ev zâ a merd olan Yah yâ Ne zil le te na zar ey ler ne i ti bâ ra ba kar fieh yü lis lam Yah ya Gü nü müz Türk çe siy le Göz be be ğim her za man sev gi li nin ya na ğı na ba kar ve san ki gö züm o pen ce re den la le bah çe si nin or ta sı - nı sey re der. Bah çe de hep ba ha rın ge le ce ği ta ra fa ba kan, onu bek le yen şeh la ba kış lı ner gis, za man ge lir, eli ne yi ne al tın ka deh alır (Sa rı sa rı açı lır.). Gö nül ge mi si nin bek le di ği se nin lüt fu nun esin ti si - dir; ni ce za man dır ki elem kı yı sın da rüz gâ rın çık ma sı - nı bek le mek te dir. Ey sev gi li! Ya se min, se nin bah çe ye gel di ği ni işit miş de o ne şe ile ge çe ce ğin yol da ki duva ra çı kıp ba kı yor. Ey Yah ya! Mert olan kim se, bu dav ra nış la ra ni ye de ğer ver sin? Öy le bir in san ne zil let ve ha ka re te al - dı rış eder ne de iti ba ra kıy met ve rir. 6. Zi ya Pa fla n n ga ze liy le fiey hü lis lam Yah ya n n ga ze li ni kar fl lafl t ra rak fli ir ler ara s n da ki ben - zer ve fark l yön le ri afla da ki tab lo da uy gun yer le re ya z n z. Ga zel (Zi ya Pa fla) Ga zel (fiey hü lis lam Yah ya) ben zer lik ler fark l l k lar 7. Zi ya Pa fla n n ga ze liy le fiey hü lis lam Yah ya n n ga ze li ni te ma la r ba k m n dan kar fl lafl t r n z. Tan zi mat ede bi ya t n da fli ir de te ma an la y fl n n di van fli i ri ne gö re de i flip de ifl me di i ni se bep le riy - le bir lik te söz lü ola rak ifa de edi niz. 8. Zi ya Pa fla n n Ga zel bafl l k l me tin de di le ge tir di i gö rüfl ve elefl ti ri le rin gü nü müz de de ge - çer liliğini koruyup korumadıklarını tar t fl n z. Ay n te ma ile bir fli ir yaz sa n z han gi gö rüfl ve elefl ti ri le - re yer ve rir si niz? 9. Zi ya Pa fla n n Ga zel bafl l k l fli i rin de kul la n lan di yâr- küfr- bel de ler kâ flâ ne ler, mülk-i s lâmvi râ ne ler, Bâb- Âlî- dâ rü fl-fli fâ gi bi ben zet me ve ifa de ler den ha re ket le fli ir de yer alan ye ni kav ram - la r ve ye ni imaj la r be lir le yi niz. fii i re gir mifl ye ni kav ram lar ve bu kav ram la r n mey da na ge tir di i ye - ni imaj la r tah ta ya ya z n z. 10. Yap m fl ol du u nuz arafl t r ma n n so nuç la r n da dik ka te ala rak Zi ya Pa fla n n ga ze lin de ki ye ni kav ram la r n Ay d n lan ma Dö ne mi dü flün ce siy le ilifl ki si ni arkadaşlarınızla paylaşınız. 11. Zi ya Pa fla n n ga ze liy le fiey hü lis lam Yah ya n n ga ze li ara s n da ki ben zer lik ler den ha re ket le fli - i rin, ge le nek le ilifl ki si ni aç k la y n z. 12. Bu üni te nin Ö re ti ci Me tin ler bö lü mün de Zi ya Pa fla hak k n da bir arafl t r ma yap m fl t n z. Arafl t r ma so nuç la r n dan da ya rar la na rak ga zel den Zi ya Pa fla n n fik rî ve ede bî yö nü hak k n da ç - ka r m lar da bu lu nu nuz. Bu na gö re eser le fla ir ara s n da ki ilifl ki yi söz lü ola rak ifa de edi niz. 38

39 Tanzimat Dönemi Edebiyatı ( ) Nam k Kemal ( ) HÜRR YET KASÎDES Gö rüp ah kâm- as r mün ha rif s dk u se lâ met ten Çe kil dik iz zet ü ik bâl ile bâb- hü kû met ten Usan maz ken di ni in san bi len ler hal ka hiz met ten Mü rüv vet-mend olan maz lû ma el çek mez i ânet ten Ha kîr ol duy sa mil let flâ n na nok san ge lir san ma Ye re düfl mek le cev her sâ k t ol maz kadr ü k y met ten Vü cû dun kim ha mîr-i mâ ye si hâk-i va tan dan d r Ne gam râh- va tan da hâk olur sa cevr ü mih net ten Mûî ni zâ li min dün ya da er bâb- de nâ et tir Kö pek tir zevk alan say yâd- bî-in sâ fa hiz met ten He men bir feyz-i bâ kî terk eder bir zevk-i fâ ni ye Ha ya t n kad ri ni âlî bi len ler hüsn-i flöh ret ten Ne den dir halk ta tûl-i ha yâ ta bun ca ra bet ler Ne dir in sânâ bil mem men fa at h fz- emâ net ten Ci hân da ken di ni her ferd den al çak gö rür ol kim Utan maz ken di nef sin den de âr ey ler me lâ met ten Fe lek ten in ti kâm al mak de mek tir ehl-i id râ ke Edip tez yîd-i gay ret müs te fîd ol mak ne dâ met ten Du rur ah kâm- nus ret it ti hâd- kalb-i mil let te Ç kar âsâr- rah met ih ti lâf- re y-i üm met ten Eder ted vîr-i âlem bir me kî nin kuv ve-i az mi Ci hân tit rer se bât- pây- er bâb- me tâ net ten Ka zâ her fey zi ni her lût fu nu bir vakt için sak lar Fü tûr et me sa k n mil let te ki za f u be tâ et ten Gü nü müz Türk çe siy le Ça n de er yar g la r n n do ru luk tan ve sa mi mi - yet ten sap m fl olduğunu gö re rek ken di ar zu muz ve say g n l m z ile dev let ka p s n dan ay r l d k. Ken di ni in san bi len ler, dev le te hiz met et mek ten usan maz; mü rüv vet sa hi bi olan lar, maz lum la ra yar - d m et mek ten çe kin mez. E er mil let hor gö rül müfl se onun şa n na bir ek - sik lik ge le ce i ni san ma. Cev her, ye re düfl mek le de e rin den bir fley kay bet mez. Vü cu dun hamurunun ma ya s va tan top ra d r. Vü cut ac için de va tan yo lun da top rak olur sa en kü çük bir üzün tü duyulmaz. Dün ya da za li min yar d m c s afla l k kim se ler dir. İn saf s z av c ya hiz met ten zevk alan an cak kö pek tir. Ha ya tın de ğe ri ni şöh re tin gü zel li ğin den üs tün tu - tan lar bilirler ki edebî feyz geçici zevklere tercih edilir. n san lar da uzun ömre rağbet nedendir, emaneti saklamak insana ne menfaat sağlar? O kişi kendini dünyadaki herkesten alçak görür, ayıplanmaktan kaçınır fakat kendi nefsinden utanmaz. Ak l l ve bi linç li olan la r n yap t k la r n dan pifl man olup ça l fl ma la r n art t r ma s ve bun lar dan ders al - ma s, fe lek ten in ti kam al ma s de mek tir. Ba fla r n n, üs tün lü ün de e ri mil le tin gö nül bir li - in de du rur, ko ru ma ve kol la ma eser le ri ise üm - me tin dü flün ce si nin çar p fl ma s ile ortaya ç kar. k ti dar sa hi bi ki fli nin azim gü cü dün ya n n bir dü - ze ne gir me si ni sa lar, me ta net sa hi bi ki fli le rin ayak la r n sa lam bas ma s ile ci han tit rer. Ka der her fey zi ni, her lüt fu nu bir za man için sak lar; mil let te ki gev flek lik ten ve za y f l k tan sa k n kork ma. 39

40 Tanzimat Dönemi Edebiyatı ( ) De il dir flîr-i der-zen cî re töh met acz-i ak dâ m Fe lek te baht utan s n bî-na sîb er bâb- him met ten Zi yâ dûr ise evc-i rif atin den z t râ rî dir Hi câb et sin ta bî at yer de kal m fl ka abi li yet ten Biz ol nesl-i ke rîm-i dû de-i Os mâ ni yâ n z kim Mu ham mer dir se râ pâ mâ ye miz hûn- şehâdetten Biz ol âlî- hi mem er bâb- cidd ü iç ti hâ d z kim Ci hân gî râ ne bir dev let ç kar d k bir aflî ret ten Biz ol ul vî-ni hâ dâ n z ki mey dân- ha miy yet te Bi ze hâk-i me zâr eh ven ge lir hâk-i me zel let ten Ne gam pür âtefl-i hevl ol sa da gav gâ-y hür ri yet Ka çar m merd olan bir cân için mey dân- gay ret ten Ke mend-i cân-gü dâz ej der-i kahr ol sa cel lâ d n Mü rec cah t r yi ne bin ker re zen cîr-i esâ ret ten Fe lek her tür lü es bâb- ce fâ s n top la s n gel sin Dö ner sem kah be yim mil let yo lun da bir azî met ten An l s n mes le im de çek ti im cevr ü me flak kat ler Ki ed nâ zev ki âlâ d r ve zâ ret ten sa dâ ret ten Va tan bir bî-ve fâ nâ zen de-i tan nâ ze dön müfl kim Ay r maz sâ d kân- afl k n âlâm- gur bet ten Mü ber râ y m re câ vü havf den in dim de âli dir Va zîfem men fa at ten hak k m ağ râz- hü kû met ten Ci vân mer dân- mil let le ha zer gav gâ dan ey bi dâd Erir flem flîr-i zul mün âtefl-i hûn-i ha miy yet ten Ne müm kün zulm ile bîdâd ile im hâ-y hür ri yet Ça l fl id râ ki kal d r muk te dir sen âde mi yet ten Gö nül de cev her-i el mâ sa ben zer cev her-i gay ret Ezil mez flid det-i taz yîk ten te sîr-i s k let ten Ne ef sûn kâr imifl sin âh ey dîdâr- hür riy yet Esîr-i afl k n ol duk ger çi kur tul duk esâ ret ten Se nin dir flim di cezb-i kal be kud ret setr-i hüsn et me Ce mâ lin tâ ebed dûr ol ma s n en zâr- üm met ten Ne yâr- cân imifl sin âh ey üm mid-i is tik bâl Ci hâ n sen sin âzâd ey le yen bin ye s ü mih net ten Se nin dir devr-i dev let hük mü nü dün yâ ya in fâz et Hü dâ ik bâ li ni h f zey le sin her tür lü âfet ten Ki lâb- zul me kal d gez di in nâ zen de sah râ lar Uyan ey yâ re li flîr-i ji yân bu hâb- gaf let ten Na m k Ke mal Zin ci re vu rul mufl as la na ayak la r n n bağ lı ol - ma sı töh met de il dir, bu dün ya da na sip siz him - met sa hip le rin den ta lih utan s n. Ifl k, yük sek li in do ru un dan uzak sa ça re siz lik - ten dir; ta bi at yer de sü rü nen ka bi li yet ten utan s n. Biz, o Os man l lar bo yu nun ulu so yun da n z. Ma ya m z bü tü nüy le fle ha det ka n ile ka r l m fl t r. Biz, o yü ce, ha mi yet li, ça l fl kan ve güç lü ki fli le - riz ki bir kü çük afli ret ten dün ya ya hük me den bir dev let ç kart t k. Biz, ha mi yet mey da nın da öy le yü ce ya ra t l fl l bir mil le tiz ki bi zim için ölüm, ayak lar al tın da ezil - mek ten da ha iy dir. Hür ri yet mü ca de le si, baş tan ba şa kor ku ate - şiyle do lu ol sa da dert de ğil. Mert bir kişi, can için gay ret mey da nın dan ka çar mı? Cel la d n can ya kan ke men di ac ma s z bir ej der ol sa bi le esa ret zin ci rin den bin de fa da ha iyi dir. Fe lek her tür lü ezi yet yol la r n top la s n gel sin, mil let yo lun da hiz met ten dö ner sem kah pe yim. Bu yol da çek ti im ac lar, s k n t lar an l s n; bu - nun en ba sit zev ki bi le ve zir lik ten, sad ra zam l k - tan da ha iyi dir, yü ce dir. Va tan bir ve fa s z, alay c sev gi li ye dön müfl, aş - k na ba l olan la r gur bet âle min den ay r m yor. Kor ku dan, yal var ma dan, ya kar ma dan uza m; be nim na za rım da gö re vim, men fa atim den; hal - k m, hü kû me tin kö tü ni yet le rin den da ha üs tün dür. Ey ada let siz (kişi), mil le tin yi it le riy le mü ca de - le den sa k n! Se nin zul mü nün kı lı cı, ha mi yet ka n - n n ate fli kar s s n da erir. Zu lüm le, ifl ken cey le hür ri ye ti or ta dan kal d r - mak ne müm kün? E er ken dinde o gü cü gö rü - yor san in sa no lun dan id ra ki kal d r ma ya ça l fl. Gö nül de ça l fl ma cev he ri, el mas cev he ri ne ben zer; a r l n te si rin den, bas k n n flid de tin den ezil mez. Ey hür ri ye tin gü zel yü zü, sen ne bü yü le yi ciy - mifl sin! Ger çi esa ret ten kur tul duk der ken se nin afl k n n esi ri ol duk. fiim di kal bi fet he de cek güç sen de dir, gü zel li - i ni giz le me; yü zü nün gü zel li ği mil le tin na zar la - r n dan ebe di ye te ka dar uzak kal ma s n. Ey ge le ce in umu du, sen ne can dos tuy mufl - sun; dün ya y bü tün üzüntü ve s k n t lar dan kur ta - ran sen sin. Hük met me ça senin dir, hük mü nü dün ya ya ge çir; Al lah yü ce li i ni her tür lü be la dan ko ru sun. Ey kük re yen ya ra l as lan, bu gaf let uy ku sun - dan uyan. Se nin gez di in gü zel sah ralar zul mün kö pek le ri ne kal d. 40

41 Tanzimat Dönemi Edebiyatı ( ) 13. Hür ri yet Ka si de si bafl l k l met nin ahenk ve ya p un sur la r n, te ma s n be lir le ye rek afla da - ki tab lo ya ya z n z. Be lir le di i niz özel lik ler le fli i rin na z m bi çi mi ara s n da il gi ku ru nuz. AHENK UNSURLARI ölçü uyak redif sese dayalı edebî sanatlar YAPI UNSURLARI nazım birimi nazım birimi sayısı uyak şeması TEMA NAZIM TÜRÜ 14. Hür ri yet Ka si de si ad l me tin de yer alan ta rih ve sos yal de er ler le ilifl ki li söz ve söz grup la - r n n alt la r n çi zi niz. Bu un sur la r n met nin ya z l d ta ri hî dö nem ve dö ne min dü flün ce dün ya s y la ilifl ki si ni söz lü ola rak ifa de edi niz. 15. Hür ri yet Ka si de si nin te ma s n bu lu nuz. fii i rin te ma s ile dö ne min ta ri hî olay la r, sos yal so - run la r, fik rî ve si ya si ge lifl me le ri ara s n da ki ilifl ki yi aç k la y n z. 16. fii ir de Na m k Ke mal in han gi ko nu lar la il gi li gö rüfl ve elefl ti ri ler di le ge tir di i ni mad de ler hâ - lin de tahtaya yazınız. Bu na gö re fli i rin ya z l fl ama c n aç k la y n z. 17. Kla sisizm ve ro man tizm ak m la r n n özel lik le ri hak k n da bir arafl t r ma yap m fl t n z. Bu arafl t r ma n n so nuç la r n dan da ya rar la na rak Hür ri yet Ka si de si nde ki kla sisizm ve ro man tiz me ait un sur la r tab lo da bofl b ra k lan yer le re ya z n z. fii i rin kla sik ve ro man tik un sur lar la ve Ba t dü flün ce - siy le ilifl ki si ni aç k la y n z. Hür ri yet Ka si de si klasisizme ait unsurlar romantizme ait unsurlar 18. Hür ri yet Ka si de si fli i ri nin si ze his set tir dik le ri ni aşağıda boş bırakılan yere yazınız Na m k Ke mal in ha ya t ile eseri ara s n da ki ilifl ki yi söz lü ola rak ifa de edi niz. 41

42 Tanzimat Dönemi Edebiyatı ( ) MAK BER Ey vâh! Ne yer, ne yâr kal d Gön lüm do lu âh ü zâr kal d. fiim di bu ra day d, git ti el den Git ti ebe de, ge lip ezel den. Ben git tim o hâk sâr kal d, Bir gû fle de târ mâr kal d ; Bâ kî, o enîs-i dil den ey vâh, Bey rut ta bir me zâr kal d. Ner de ara y m o dil-rü bâ y? Kim den so ra y m o bî-ne vâ y? Bil dir ba na ner de, ner de yâ Rab? Kim at t be ni bu der de yâ Rab? Der ler ki: Unut o âfli na y, Git ti, tu ta rak reh-i be kâ y. S s n m ha yâ le bu ha ki kat? Gör sün mü gö züm bu mâ ce râ y?... Ç k Fa t ma, lâhd den k yam et, Yâ d m da ki hâ li ne de vam et. Ketm et me bu râ z, söy le bir söz. Ben is te rim âh öy le bir söz... Gül ler gi bi meyl-i ib ti sâm et, Dâ - di le ça re bul, me râm et: Bir tat l ba k fl la, bir gü lüfl le Ey yâm- ha yâ t m ta mâm et.... Abdülhak Hamit TARHAN Gü nü müz Türk çe siy le Ey vah, ne yer ne yâr kal dı! Gön lüm ac ve inil ti ler için de kal d. fiim di bu ra day d elden git ti. Ezel den ge lip ebe de git ti. Ben git tim; o ka ra top rakta kal d. Bir kö fle de dar ma da n k bir hâl de kal d. Ey vah, o gö nül yol da fl n dan ge ri ye, Bey rut ta bir me zar kal d! O gö nül al c y ne re ler de ara ya y m? Ona sip si zi kim ler den so ra y m? Ya Rab bil dir ba na, o ne re de dir? Be ni bu der de kim at t, ya Rab? Der ler ki o es ki ta n d unut ar t k; O, son suz luk yo lu nu tu tup git ti! n san ha ya li, bu ger çe i na s l ka bul eder? Göz bu ma ce ra ya na s l da ya n r?... Ç k Fa t ma lah din den, do rul. Ha t ram da ki hâ li ne de vam et. Bu s r r sak la ma, bir söz söy le; Ah! ben öy le bir söz is te rim. Gül ler gi bi gü lüm se, te bes süm et. Gö nül ya ra s na bir ça re bul ma ya ça l fl. Bir tat l ba k fl la, bir gü lüfl le Öm rü mün ge ri ka lan gün le ri ni ta mam la Mak ber adlı met nin ahenk ve ya p un sur la r n, te ma s n be lir le ye rek afla da ki tab lo ya ya z - n z. Be lir le di i niz özel lik ler le fli i rin na z m bi çi mi ara s n da il gi ku ru nuz. AHENK UNSURLARI ölçü uyak redif sese dayalı edebî sanatlar YAPI UNSURLARI nazım birimi nazım birimi sayısı uyak şeması TEMA NAZIM TÜRÜ 42

43 Tanzimat Dönemi Edebiyatı ( ) 21. Mak ber de ki bi rim le rin bir bir le riy le ilifl ki si ni be lir le - yi niz. fii ir de ki bi rim le rin fli i rin te ma s et ra f n da na s l bir lefl ti - i ni söz lü ola rak ifa de edi niz. 22. Mak ber fli i rin de te ma n n bi rey sel mi yok sa sos yal içe rik li mi ol du u nu tar t fl n z. Ab dül hak Ha mit in ha ya t y la fli i rin ya z l fl ama c ara s n da na s l bir ilifl ki var d r? Bu na gö - re Tan zi mat Dö ne mi eser le rin de bi rey ve bi rey sel lefl me ol gu su nun fli i re yan s ma la r n açıklayınız. 23. Zi ya Pa fla n n ga ze li, Hür ri yet Ka si de si ve Mak - ber fli ir le ri ni te ma ba k m n dan kar fl lafl t r n z. Me tin le rin te - ma la r n n bir bir le riy le ilifl ki li olup ol ma d n tar t fl n z. Tar t fl - ma so nuç la r n arkadaşlarınızla paylaşınız. Et kin lik: 3 gru ba ay r l n z. Bu bö lüm de in ce le di i niz Ga zel, Hür ri yet Ka si de si ve Mak ber ad lı fli ir le ri grup - Abdülhak Hamit Tarhan ( ) lar ara s n da pay la fl n z. Tan zi mat la bir lik te ede bi ya t m za gi ren ye ni lik ler ba la m n da Ga zel, Hür ri yet Ka si de si ve Mak ber fli ir le ri ni yo rum la y n z. Su num hâ li ne ge tir di i niz yo rum la r n z be lir le ye ce i niz grup söz - cü le ri ara c l y la s n fa tak dim edi niz. Her üç fli ir ara s n da ki ben zer ve fark l yön le ri be lir le ye rek tah - ta ya ya z n z. ANLAMA YORUMLAMA 1. Di van fli i riy le Tan zi mat fli i ri ara s n da ki ben zer lik ve fark l l k la r afla da ki tab lo da bofl b ra k lan yer le re ya z n z. ben zer lik ler fark l l k lar zih ni yet ahenk dil ya p te ma ger çek lik ge le nek 2. Zi ya Pa fla, Di yâr- küf rü gez dim bel de ler kâ flâ ne ler gör düm/do lafl t m mülk-i s lâ m bü tün vi - râ ne ler gör düm be yi tin de Av ru pa ül ke le ri ile Os man l Dev le ti ni kar fl lafl t r mak ta dır. Siz de Av ru pa ile Tür ki ye yi ge liş miş lik yö nün den kar şı laş tı ran bir dü flün ce ya z s ka le me al n z. 43

44 Tanzimat Dönemi Edebiyatı ( ) 3. Afla da ki tab lo da Na m k Ke mal in Hür ri yet Ka si de si bafl l k l fli i rin de yer alan ba z kav ram - lar yer al mak ta d r. fii ir de bu kav ram la rın han gi yön le riy le ele alın dık la rı nı afla da ki tab lo da boş bı - ra kı lan yer le re ya z n z. Hür ri yet Ka si de si hür ri yet ida re va tan mil let Os man l va zi fe hak 4. Aşağıda, Ata türk ün Na m k Ke mal ile il gi li dü flün ce le ri ni yan s tan me tin ler yer al mak ta d r. Bu me tin ler den ha re ket le Na m k Ke mal in hür ri yet, va tan ve ta rih ko nu la r n da Ata türk ü na s l et ki le di - i ni yo rum la y n z. Yo rum la r n z ar ka dafl la r n za söz lü ola rak ifa de edi niz. Ata türk 13 Ocak 1921 gü nü TBMM kür sü sün den flöy le ses len mifl tir: Na m k Ke mal de mifl tir ki: Va ta n n ba r na düfl man da ya d han çe ri ni Yok mu dur kur ta ra cak bah t ka ra mâ de ri ni? fl te bu kür sü den, bu mec lis-i âli nin rei si s fa t y la he yet-i âli ni zi tefl kil eden bü tün aza n n her bi ri na m na ve bü tün mil let na m na di yo rum ki: Va ta n n ba r na düfl man da ya s n han çe ri ni, Bu lu nur kur ta ra cak baht ka ra mâ de ri ni. Ata türk, kin ci nö nü za fe ri nin ka za n l ma s do la y s y la ken di le ri ne bir teb rik tel gra f gön de ren Na m k Ke mal in o - lu Ali Ek rem Bo la y r Bey`e ver mifl ol du u ce vap ta flöy le di - yor du: Ana do lu nun ru hu, bü tün di re niş kay na ğı nı ta ri hî geç - Mustafa Kemal ATATÜRK mi şin den al mış tır. Bi ze bu mu kad des fey zi üf le yen ger çek dost la rın ruh la rı ara sın da say gı de ğer ba ba nı zın pek bü yük bir ye ri var dır. Ya ra lı va ta nın kur tu luş ve ba ğım sız lı ğı için öl mek yo lun da bu gün kü nes le fe da kâr lı ğı öğ re ten bü yük Ke mal hak kın da öv gü le ri mi zi tek ra ra ve si le olan tel graf na me ni ze özel ola rak şük ran la rı mı su na rım efen dim. 10 Ni san 1921 TBMM Rei si M. Ke mal 44

45 Tanzimat Dönemi Edebiyatı ( ) ÖLÇME VE DE ERLEND RME A. Afla da ki so ru la r söz lü ola rak ce vap la y n z. Tan zi mat Dö ne miy le bir lik te Türk fli i rin de or ta ya ç kan ye ni lik ler ne ler dir? Tan zi mat Dö ne mi fla ir le ri ni çin da ha çok Fran s z fla ir le rin den et ki len mifllerdir? B. Afla da ki cüm le le rin so nu na yar g lar do ru ise D, yan l fl ise Y ya z n z. Tan zi mat Dö ne mi Türk fli i rin de fle kil ola rak es ki ye ba l ka l n m fl, içe rik te Ba t l fi kir ler fli i re gir mifl tir. ( ) Tan zi mat Dö ne mi Türk fli i ri ya fla n lan ger çek lik ten ko puk, so yut kav ram la ra ve ha ya le da ya l bir fli ir dir. ( ) Namık Kemal, Tanzimat Dönemi Türk şiirinin en önemli temsilcilerinden biridir. ( ) C. Afla da ki çok tan seç me li so ru la r n doğ ru ce vap la rı nı işa ret le yi niz. 1. Afla da ki ler den han gi si Tan zi mat Dö ne mi fla ir le ri ara s n da yer al maz? A) Zi ya Pa şa B) Na mık Ke mal C) Şi na si D) Ab dül hak Ha mit Tar han E) Ah met Mit hat Efen di 2. Bu sa nat çı mı zın adı anı lın ca öte ki dal lar da ver di ği ürün ler den çok, şi i ri ge lir ak la. Şi ir le rin - de de ği şik dö nem ler var dır. Genç lik yıl la rın da bi çim ve içe rik yö nün den es ki şi i rin izin de yü rür ken Şi na si ile ta nış tık tan son ra asıl yo lu nu bul muş tur. Şi ir ler de es ki bi çim yi ne sür müş ama içe rik de - ğiş miş tir. Özel lik le de sos yal ko nu la ra ağır lık ver miş tir. An cak va tan ve öz gür lük aş kı nı di le ge ti - ren şi ir le riy le da ha çok ta nı nır. Bu par ça da sö zü edi len sa nat ç afla da ki ler den han gi si dir? A) Zi ya Pa şa B) Ce nap Şa ha bet tin C) Na mık Ke mal D) Re ca iza de Mahmut Ek rem E) Tev fik Fik ret ÖSYS Afla daki dizelerin hangisinde özellikle Tanzimat Dönemine özgü bir kavram yoktur? A) Memleket bitti yine bitmedi hâlâ sen ü ben Bize bu hâl ile bizden büyük olmaz düşmen B) Olmuş insâna taasub bir onulmaz illet Hüsn-i tedbîrin ile kurtulur andan millet C) Felek her türlü esbâb-ı cefâsın toplasın gelsin Dönersem kahpeyim millet yolunda bir azîmetten D) Kanı ol gül gülerek geldiği demler şimdi Ağlarım hâtıra geldikçe gülüştüklerimiz E) Ne efsûnkâr imişsin âh ey dîdâr-ı hürriyyet Esîr-i aşkın olduk, gerçi kurtulduk esâretten YGS Vatan yahut Silistre - Nam k KEMAL (Bu eseri önümüzdeki haftalarda derste iflleyeceksiniz.) 45

46 Tanzimat Dönemi Edebiyatı ( ) Tan zi mat ç la r n za ma n ta ri hi mi zin da ha can l, da ha gü rül tü lü de vir le ri dir. On lar, ye ni birta k m esas la r yay mak için kuv vet ve iman la ça l fl yor lar, bun dan y l m yor lar d. Bu y l ma mak; ye ni lik le re, de i flik lik le re ve dü zelt me le re ça l fl mak za ten o za ma n n umu mi ru hun da mev cut tur. Fu at KÖP RÜ LÜ 4. OLAY ÇEVRESİNDE OLUŞAN EDEBÎ METİNLER 4. a. Anlatmaya Bağlı Edebî Metinler (Roman, Hikâye) HA ZIR LIK 9. s n f Türk ede bi ya t ders ki ta b n z n Olay Çev re sin de Olu flan Ede bî Me tin ler ad l 3. üni te si nin An lat ma ya Ba l Ede bî Me tin le ri n ce le me Yön te mi ko nu su nu göz - den ge çi ri niz. Des tan, ma sal, halk hi kâ ye si ve mes ne vi örnekleri bu la rak s n fa ge ti ri niz. Ah met Mit hat Efen di ile Sa mipa fla za de Se za i hak k n da bir arafl t r ma ya p n z. Ba fla r te ma s n ele alan bir ya z ya za rak s n fa ge ti ri niz. Cum hu ri ye tin Türk ka d n na sa la d hak lar ko nu sun da bir arafl t r ma ya p n z. Yabancı kültürlerin birebir taklit edilmesinin nasıl sonuçlar doğurabileceğini açıklayınız. FE LÂ TUN BEY LE RÂ KIM EFEN D Fe lâ tun Bey ile Râ kım Efen di zıt özel lik le re sa hip iki ya kın ar ka daş - tır. An ne si ve fat eden Fe lâ tun Bey in ba ba sı alaf ran ga ha yat me rak lı - sı olan Mus ta fa Me ra kî Bey dir. Ba ba sı nın şe kil ci li ği Fe lâ tun Bey e de yan sır. Ya şa dı ğı top lu ma ya ban cı la şan ve git tik çe yoz la şan Fe lâ tun Bey, Be yoğ lu nda gez me yi, eğ len me yi, alış ve riş yap ma yı Ba tı lı laş ma ola rak al gı lar. Ba ba sı nın yar dı mıy la baş la dı ğı dev let da ire si ne dü zen - siz ya şan tı sı ne de niy le pek uğ ra maz. Râ kım Efen di ise plan lı, prog - ram lı, ça lış kan, öl çü lü bir genç tir. Ufak ken ba ba sı nı kay be den Râ kım Efen di an ne si ve da dı sı ile bir lik te ya şa mak ta dır. Öğ re ni mi ni ta mam - la mak la kal maz, ken di ken di ni sü rek li ye ni ler. Fran sız ca, Arap ça ve Fars çayı iyi de re ce de öğ re nir. Bu ara da ev iş le rin de yar dım et me si a- ma cıy la Ca nan adı nı ver di ği bir hiz met çi alır. Râ kım Efen di bir sü re son ra bir İn gi liz ai le nin Can ve Mar g rit ad lı iki kı zı na ders ver me ye baş lar. Bir cu ma gü nü Râ k m her za man ol du u gi bi Mis ter Zik - las n evi ne gi din ce ki me te sa düf et se be e nir si niz? Fe lâ tun Ahmet Mithat Efendi ( ) Be y e. Râ k m, Fe lâ tun Be y i, k z lar la va li de si ve pe de ri ya n n - da bu lup ders gü nü ol du un dan on lar la bir lik te mu al lim efen - di nin gel me si ni bek le di i ni hat ta k z la r ken din ce im ti han et ti i ni gör dü. Fe lâ tun Bey, Râ k m Efen - di yi gö rün ce aya a kal ka rak n gi liz ler de an la s n di ye Fran s z ca ko nufl ma ya bafl la d : Fe lâ tun Ha ha hay! Sen mi idin bi ra der, ha n m la r n ho ca s? Râ k m (Mah zun bir ifa dey le) Evet efen dim, ben de niz dim be yim! Mis ter Zik las Vay de mek olu yor ki ta n fl k l n z var d r. Fe lâ tun (Ga yet gu rur lu, ken din den emin) Evet! Ken di le ri ne mu hab be tim tam d r. O da be ni se ver, zan ne de rim. 46

47 Tanzimat Dönemi Edebiyatı ( ) Râ k m Dün ya da be nim sev me di im adam m var d r? Ben ki her ke sin gü zel dü flün ce le ri ne flid det le muh ta c m. Her ke si sev me ye bu nun için de mec bu rum. Fe lâ tun (Râ k m a) Mis ter ve Mis ters Zik las ile ta n fla l iki ay ol du. Si zin de bu ra ya ge li fli niz i- ki ay geç mifl ama na s l sa te va fuk edil me mifl. Râ k m K s met bu gün için mifl efen dim. Fe lâ tun Ta n fl ma m z pe der efen di va s ta s y la ol du. Ken di le ri ni ben den ev vel ta n ma fle re fi ne ulafl m fl lar. Son ra da be ni ge ti rip Mis ter Zik las n k z la r na tak dim et ti ler. Mis ter Evet, bun dan do la y pe der efen di haz ret le ri ne na s l te flek kür ede ce i mi zi bi le me mek - te yiz. Fe lâ tun (Ken din den emin hâ li ne bi raz al çak gö nül lü lük ka ta rak) O si zin ne za ke ti niz den dir efen dim. Ara dan ba z ha va yi söz ler geç tik ten son ra: Râ k m Be yi miz mü saa de bu yu rur mu su nuz? Bi raz da der se ba ka l m m? Fe lâ tun (Bi raz ön ce ki hâ liy le te bes sü mü nü de vam et ti re rek) Hay hay! Hat ta ben de flim di, ha - n m la r im ti han edi yor dum. Râ k m Na s l ba ri, iyi bul du nuz mu? Fe lâ tun (Ay n yüz ifa de siy le) Ha n m la r n ze kâ la r na ve gay ret le ri ne söy le ne cek söz var m? Fa - kat bi ra der, ben bu ders le rin için de ba z fley ler gö rü yo rum da bir ma na ve re mi yo rum. K sa ca... fiu elifba da bu pe, çe, je, harf le ri var m ya? Biz mek tep te iken elif, be, te, se, cim, ha, h, dal, zal, r, ze, sin, fl n... di ye oku duk, bun la r gör me dik. Bun la ra ne isim ver me li? Can Evet mu al lim efen di! Fe lâ tun Bey öy le söy le di, bi zim ak l m z ka r fl t. Râ k m Ha y r efen dim! Bu aç k la ma da ak l ka r fl t ra cak bir fley yok. Fe lâ tun Bey da ha iyi si ni bi lir ler ama bir den bi re ak l la r na gel me di. Çün kü Be y im, biz mek tep te bu yur du u nuz gi bi oku duk. Ama bi zim oku du u muz elif ba yal n z Arap ça için dir. Türk çe için ise on dan da ha faz la, bir kaç har - fe da ha ih ti ya c m z var d r. Me se la pa fla, ça vufl, müj de ya za ca m z za man na s l ya za r z? El bet te bu harf le re ih ti yaç duy maz m y z? Me er Fe lâ tun Bey, Râ k m Efen di gel me den bu harf le ri gö rüp de es ki elif ba ol ma d n dü flün - dü ü za man, ha z r flu ra da ace mi n gi liz le re Ef la tunluk sat mak için mu al lim olan ki fli nin as la Türk çe bil me di i ni ve böy le adam la ra mü ra ca at edi lir se k z la r n hiç bir fley ö re ne me ye cek le ri ni or taya sü - re rek he nüz kim o ldu u nu bil me di i ho ca y bir gü zel ala ya al m fl imifl. Bu de fa, ken di si iflin do ru - su nu ö re nin ce su ra t na ga rip bir k r m z l k ge le rek: Fe lâ tun Evet evet! Hak k n z var. An la d m. Mis ter Ben de böy le dü flün mek te yim. Biz de Türk çe harf le ri ö ren mek için bir tab lo var d r, ora da harf ler gös te ril mek te dir. Fe lâ tun Be nim de ak l ma gel di efen dim. Bir flüp hem daha var ama söy le mek için mu al lim efen di haz ret le ri nin mü sa ade le ri ni is te rim. Râ k m Es ta furul lah efen dim! Amaç ha n m la r n bir fley ler ö ren me si dir. Uy gun olur sa yap t - n z aç k la ma lar dan biz de is ti fa de ede riz. Fe lâ tun Es ta fu rul lah efen dim! Ha t r ma ge len flu ki biz flu be yi gör müfl sek de böy le be ler gör me mi fliz dir. Ha ni de mek is te rim ki efen dim böy le kar ma fl k fley ler le ha n m la r n zih ni bo zul ma sa da ha iyi olur. Mar grit Öy le ama bu harf le ri ö ren me mifl ol sak harf le ri bir bi ri ne na s l bi tifl ti re bi li riz. fl te pe - de ri min bi raz ön ce ge tir di i tab lo bu ra da, bi zim ya n m z da d r. Biz ho ca efen di nin ver di i ders le ri bu na denk de il bun dan da ha üs tün bul mak ta y z, di ye tab lo yu aç p söz ko nu su olan har fi gös ter - diy se de Râ k m ona lü zum gör me den bir ka lem ala rak: Efen dim! Me se la Mus ta fa ya za cak ol sak -mim-sad-t -fe-ye- di ye yaz ma y z. Bun la r mut la ka bir lefl ti ri riz, de yin ce Fe lâ tun bu nun far k na var m fl, bu kez utan c ön ce ki utan c n da geç mifl tir. 47

48 Tanzimat Dönemi Edebiyatı ( ) Ro man dan ti yat ro ya uyar la na rak de fa lar ca sah ne le nen Felâtun Bey ile Râk m Efen di oyu nu nun z mir Dev let Ti yat - ro su ta ra f n dan 2008 y l n da ki gös te ri min den bir sah ne Am ma yap t n z ha! Ar t k Fe lâ tun harf le ri, he ce le ri de bil me sin olur mu? Bil mi yor de il di. Fa kat ha ni ya ba z adam lar var d r ki ken di bil dik le ri fley le ri na s l ö ren mifl ol - duk la r n bil mez ler. fl te Fe lâ tun Bey de bil di i fle yi na s l ö ren mifl ol du u nu bil me yen ler den di. Fe lâ tun Bey düfl tü ü mah cu bi yet üze ri ne da ha faz la dur ma y p bi raz son ra kalk t git ti. Râ k m ise o git tik ten son ra ne fa zi le ti ne de ce ha le ti hak k n da bir ke li me bi le et me yip yal n z ken di ifliy le mefl - gul ol du. Ak fla mü ze ri gi der ken de Zik las la r a, Efen dim böy le haf ta da bir ders ha n m lar için az ve ba na et ti i niz lü tuf ise hiz me ti me nis pet le çok. Ri ca ede rim ders le ri haf ta da iki gü ne ç kar ma ma mü saa de edi niz. de mifl ve bu ri ca s mem nu ni yet le kar fl lan m fl t r. Bir ay için de Râ k m Efen di nin Mis ter Zik las n evin de ka zan d iti ba r n de re ce si ni ö ren mek is - ter mi si niz? O ka dar ki Râ k m Bey ai le için de yal n z ho ca s fa t y la ka bul edil mez; bir ai le dos tu gi bi hür met gö rür; na mus lu, mah cup, ya zar kim li i olan âlim bir fla h s ola rak ka bul edi lip bu na gö re dav ra n l r d. O ak flam Râ k m evi ne bi raz er ken ce gel di ve evin de ola a nüs tü bir du rum gör dü. Gör dü ü fley Ca nan n ev de olma ma s y d. Râ k m Da d! Ca nan ne re de? Fe da yi Bu ra da d r be yim. Râ k m Bu ra n n ne re sin de? fl te evi miz üç oda bir so fa dan iba ret. Her ye re bak t m yok. Fe da yi (Bi raz bo zu la rak) Bu ra da d r be yim. fiim di ge lir. Râ k m Ca n m, ne re de ise söy le. Söy len me ye cek bir yer de ise onu da söy le. Ben den sak l bir ifli niz var di ye mi ina na y m? Fe da yi Val la hi be yim, biz bu ifli sen den sak l gör me ye ka rar ver mifl tik ama ha ta et mi fliz. Râ k m (Te lafl la) Ne ol du ca n m? Fe da yi Bir fley ol du u yok. Kom flu muz... Be ye fen di ca ri ye ler için pi ya no ö ret mek üze re bir ma dam tut mufl. Biz de he ves et tik. Sa na söy le mifl ol say d k izin ver mez sin di ye kork tuk da... 48

49 Tanzimat Dönemi Edebiyatı ( ) Râ k m (Bi raz öf key le) Evet, da d c m! zin ver mez dim. fiim di de iz nim yok tur. Ca nan pi ya no ö ren mek he ve si ne düfl müfl se hiç bir di le i mi ge ri çe vir me yen Ce nabıhak bu di le i min ka bu lü için de ko lay l k gös te rir. Sa na dü flün ce le ri mi do ru dan do ru ya söy le ye yim mi? Sen ya n n da ol ma d k - tan son ra Ca nan n so kak ka p s n dan d fla r ç k ma s na ra z de i lim. Sen ya n n da ol duk tan son ra ne re ye is ter sen al gö tür. Dün ya n n hâ li aca yip tir. Son ra k za ver di - i miz ter bi ye yi ka bul et ti re mez sek ya z k et mifl olu ruz. Bu ders ler sı ra sın da Can, Râ kım Efen di ye âşık olur. Ca nan ı se ven Râ kım, Can ın bu âş kı na kar şı lık ver - mez. İş ha ya tın da ba şa rı dan ba şa rı ya ko şan Râ kım, Ca nan la ev le ne rek mut lu bir yu va nın te me li ni atar. Râ kım Efen di ile il gi li bu olum lu ge liş me ler ya şa nır ken Fe lâ tun Bey cep he sin de ise hüs ran üs tü ne hüs ran ya şan mak - ta dır. Ba ba sı nı kay be den Fe lâ tun Bey, Po li ni ad lı ha fif meş rep bir ka dın la ya şa ma ya baş lar ve mi ra sı nın ta ma - mı nı tü ke tin ce de Ak de niz ada la rın dan bi rin de bir mu ta sar rıf lık el de ede rek İs tan bul dan ay rı lır. Ah met Mit hat Efen di Fe lâ tun Bey ile Râ kım Efen di 1. Fe lâ tun Bey ile Râ k m Efen di ad l met nin olay ör gü sü nü be lir le ye rek aşa ğı da ki şe ma üze - rin de boş bı ra kı lan yer le re ya zı nız. Olay ör gü sün de be lir ti len le rin ya fla n l p ya fla n la ma ya ca n ger - çek lik ve kur ma ca ba la m n da açık la yı nız. 2. Fe lâ tun Bey ile Râ k m Efen di ad l met nin olay ör gü sü nü in ce le di i niz de his set tik le ri ni zi ve dü flün dük le ri ni zi söyleyiniz. 3. Fe lâ tun Bey ile Râ k m Efen di met nin de yer alan ki fli le rin özel lik le ri ni ve bu ki fli le rin olay ör - gü sün de ki ifl lev le ri ni be lir le yi niz. Ro man da ki ki fli le rin met nin ya z l d dö ne mi yan s t p yan s t ma d - n se bep le riy le bir lik te sözlü olarak ifade ediniz. 4. Fe lâ tun Bey ile Râ k m Efen di ad l me tin de yer alan me kâ na ait un sur la r n alt la r n çi zi niz. Bu un sur la r n me tin de ki ifl le vi ni be lir le yi niz. Me tin de ki me kân un sur la r y la ger çek ha yat ta kar fl la fl l p kar fl la şılama ya ca n açıklayınız. 5. Fe lâ tun Bey ile Râ k m Efen di ad l me tin de yer alan za ma na ait un sur la r be lir le yi niz. Me tin - de ki za man la ya fla n lan za man ara s n da ki ilifl ki yi aç k la y n z. 6. Fe lâ tun Bey ile Râ k m Efen di ro ma n n dan al nan par ça da ki ki fli, za man ve me kân un sur la - r n met nin bü tün lü ü ve bir bir le riy le uyum la r aç s n dan de er len di niz. Or ta ya ç kan so nuç la r tah - ta ya ya z n z. 7. Fe lâ tun Bey ile Râ k m Efen di ad l met nin te ma s n be lir le yi niz. Te ma n n ger çek lik le ilifl ki si ni sözlü olarak ifade ediniz. 49

50 Tanzimat Dönemi Edebiyatı ( ) 8. Afla da ki tab lo da ro man tizm ve rea lizm ak m la r n n be lir gin özel lik le rin den ba z la r ve ril mifl - tir. Tab lo da Fe lâ tun Bey ile Râ k m Efen di met ni ne uy gun olan özel lik le ri ifla ret le yi niz. Bu na gö re me tin de ki te ma n n ve ki fli le rin han gi ede bî ak ma ve dü flün ce ye ba l ka l na rak an la t l d n def te - ri ni ze ya z n z. Kla si siz min öne ç kar d ak l ve sa du yu nun ye ri ne duy gu, cofl ku ve ha ya li mer ke ze oturt mufl tur. n san do a s n ve iç dün ya y an lat mak ye ri ne d fl dün ya y renk li, göz al c ve abart ma l bi çim de be tim le mifl ler dir. Romantizm de a li ze edil mifl ka rak ter ler ye ri ne halk tan ki fli ler ede bi ya ta gir mifl; din, mil li yet çi lik, ba t l ina n fl lar ve mi to lo ji gi bi un sur lar eser le re so kul mufl tur. Sa nat ç lar, top lum için sa nat an la y fl çer çe ve sin de sa na t top lu mu dö nüfl tür me nin bir ara c ola - rak kul lan m fl lar bu ne den le de eser ler de ken di le ri ni giz le me mifl ler dir. Olay la r n an la t m n da rast lan t la ra ol duk ça faz la yer ve ril mifl tir. Kla si siz min dil ve ede bi yat ta ki afl r ku ral c yak la fl m ye ri ne ku ral c l k tan ka ç n ma; ka pa l ve süs - lü bir üs lup, fla i ra ne bir an la t m be nim sen mifl tir. An la t lan la r n ger çek ol ma s pren si bin den ha re ket le rea lizm de göz le me ve bel ge le re da ya l bir an la - t m kul la n l m fl t r. Rea list sa nat ç lar, eser le rin de ken di ki fli lik le ri ni giz le mifl ler; top lu mu ve in sa n bi lim insanı nes nel - li iy le iyi-kö tü, gü zel-çir kin de me den yan s t m fl lar d r. Realizm Ko nu la r nı ger çek ya flam dan al d n dan realist eser ler de ola a nüs tü olay ve ki fli le re yer ve ril me - mifl tir. Rea list ya p t lar da aç k, yap ma c k s z, söz sa nat la r n dan uzak bir üs lup kul la n l m fl t r. Sa nat ç lar bi - çim gü zel li i ne ve ku sur suz lu u na önem ver mifl ler dir. n san lar, ya fla d k la r çev rey le bir lik te ele al n m fl t r. n san ki fli li i nin olu flu mun da çev re nin et ki si ve öne mi be lir til mifl tir. Rea list sa nat ç lar, sa nat için sa nat an la y fl na sa hip tir. Bu sebeple sa na t ve ede bi ya t top lu mu de ifl tir mek için e i tim ve mü ca de le ara c ola rak gör me mişlerdir. 9. Fe lâ tun Bey ile Râ k m Efen di met nin de ya za r n ele al d te ma n n top lum sal ha yat la ilifl ki si - ni be lir le yi niz. Belirlediğiniz özellikleri aşağıda boş bırakılan yere yazınız Fe lâ tun Bey ile Râ k m Efen di met nin de te ma n n ai le ha ya t çev re sin de ge lifl me si nin se bep - le ri ne ler dir? Tan zi mat Dö ne min de ki ge le nek ve Ba t l lafl ma ça t fl ma s nın ai le ha ya tın da da gö rü lüp gö rül me di ği ni açık la yı nız. 50

51 Tanzimat Dönemi Edebiyatı ( ) 11. Fe lâ tun Bey ile Râ k m Efen di ad l met nin an la t c ve an la tı cı nın ba k fl aç s y la il gi li doğ ru bil gi le ri afla da ki tab lo ya işa ret le yi niz. Or ta ya çı kan bil gi le re gö re met nin kim ta ra fın dan an la tıl dı - ğı nı ve an la tı cı nın ba kış açı sı nı söz lü ola rak ifa de edi niz. Felâtun Bey ile Râkım Efendi An la t c, yal n z ca ken di gör dük le ri ni ve ken di iç dün ya s n ifa de et mifl tir. Di er kah ra - man la r n iç dün ya s n dan ha ber siz dir. An la t c, ifa de et ti i olay lar da her fle yi gö ren ve bi len ila hî bir ba k fl aç s na sa hip üçün - cü bir ki fli dir. An la t c, ola y n kah ra man la r n dan bi ri dir. Ben an la t m n kul la n r. An la t c, olay la r o an la t m ile su nar. An la t c, kah ra man la r n iç dün ya la r n oku ya bi lir. An la t c, ola y n kah ra ma n de il dir. An la t c ola ya ken di yo rum la r n kat ma z, ola y bir ka - me ra ta raf s z l ile yan s t r. 12. Aşa ğı da Fe lâ tun Bey ile Râ kım Efen di ro ma nın dan kı sa bir bö lüm yer al mak ta dır. Met ni ta - ra ya rak gün lük ko nuş ma di li ne ait ke li me ve ifa de le rin alt la rı nı çi zi niz. Ya za rın, ro man da hal kın di li - ne yak laş ma is te ği ni dö ne min sos yal şart la rı nı da göz önü ne ala rak açık la yı nız. Fe da yi Val la hi be yim, biz bu ifli sen den sak l gör me ye ka rar ver mifl tik ama ha ta et mi fliz. Râ k m (Te lafl la) Ne ol du ca n m? Fe da yi Bir fley ol du u yok. Kom flu muz... Be ye fen di ca ri ye ler için pi ya no ö ret mek üze re bir ma dam tut mufl. Biz de he ves et tik. Sa na söy le mifl ol say d k izin ver mez sin di ye kork tuk da... Râ k m (Bi raz öf key le) Evet, da d c m! zin ver mez dim. fiim di de iz nim yok tur. Ca nan pi ya no ö ren mek he ve si ne düfl müfl se hiç bir di le i mi ge ri çe vir me yen Ce na bı hak bu di le i min ka bu lü için de ko lay l k gös te rir. Sa na dü flün ce le ri mi do ru dan do ru ya söy le ye yim mi? Sen ya n n da ol ma d k - tan son ra Ca nan n so kak ka p s n dan d fla r ç k ma s na ra z de i lim. Sen ya n n da ol duk tan son ra ne re ye is ter sen al gö tür. Dün ya n n hâ li aca yip tir. Son ra k za ver di - i miz ter bi ye yi ka bul et ti re mez sek ya z k et mifl olu ruz. 13. Ah met Mit hat Efen di hak k n da bir arafl t r ma yap m fl t n z. Arafl t r ma so nuç la r n dik ka te ala - rak Fe lâ tun Bey ile Râ k m Efen di ro ma n y la ya zar ara s n da ki iliş ki hak kın da çı ka rım lar da bu lu nu - nuz. Çı ka rım la rı nı zı aşa ğı da boş bı ra kı lan ye re ya zı nız

52 Tanzimat Dönemi Edebiyatı ( ) SER GÜ ZEfiT Sami Paflazade Sezai ( ) Dil ber, Kaf kas ya dan ka çı rı lıp İs tan bul a ge ti ri len do kuz ya şın da bir kız - dır. Ha cı Ömer ad lı esir tüc ca rı ta ra fın dan es ki Har put Mal Mü dü rü Mus ta - fa Efen di nin ko na ğı na kırk li ra ya sa tı lır. Dilber ge rek evin ha nı mı nın ge rek se evin ha la yı ğı Ta ra vet in zul mü ne ma ruz ka lır. Ya şı nın ve be de ni nin çok üs tün de iş ler de ça lış tı rı lan Dil ber, kö tü mu ame le le re da ha faz la da ya na ma ya rak bir kış ge ce si ev den ka çar. So ğuk tan ba yı lır. Göz le ri ni mek tep ar ka da şı La ti fe nin evin de açar. Ya şa - dık la rı nı La ti fe nin bü yü kan ne si ne an la tır. Bü yü kan ne Dil ber e acır ve onu sa tın al mak is ter. Ne var ki Mus ta fa Efen di, Dil ber i sat maz. Dil ber in gör - dü ğü ezi yet iyi ce şid det le nir. Bu ara da Mus ta fa Efen di ye ni den me mu ri ye - te ata nır ve Dil ber i alt mış beş li ra ya baş ka bir esir ci sa tın alır. Esir ci ta ra - fın dan eği ti len Dil ber, yüz el li li ra ya bu kez Asaf Pa şa nın ko na ğı na sa tı lır. Asaf Pa şa nın Pa ris te re sim öğ re ni mi gö ren oğ lu Ce lal Bey, Dil ber i mo - del ola rak kul la nır. Za man la ara la rın da duy gu sal bir ya kın lık olu şur. Oğ lu - nun hâ lin den olan la rı an la yan Zeh ra Ha nım, Dil ber i ale la ce le sa tar. Dil ber âde ta ka de ri ne is yan eder. Ken di si gi bi bir esir olan Ça re saz la dert le şir. O ge ce Dil ber le be ra ber bir oda da ya tan Ça re saz, dur ma dan Kaf kas ya dan, esa ret ten, a la ya a la ya bah se di yor du. Bü tün ben li i ni he ye can lan d ran ke der, se si ne flid det li bir üzün tü, di li ne ga - rip bir ak c l k ver mifl ti. Dil ber, esa ret ar ka da fl n n bu al fl l ma d k hâ li ne üzü le rek sor du: Ni çin a l yor sun? Hiç! A la mak esir li in en bü yük hak k d r. Biz o hür ri ye te sa hi biz! Ga rip fley! Aca ba bu bi ça re Ça re saz n kal bi ni kim k r m fl t ki Dil ber so yu nup da ya ta na gir di - i hâlde yi ne dur ma dan men dil le göz le ri ni si le rek a lamak ta de vam edi yor du. Dil ber ya ta n dan kal ka rak: Ça re saz! Yal n z dö kü len göz yafl la r ac d r. Sen hiç bir der di ni ben den giz le mez ken bu s t ra - b n n se be bi ni ni çin sak l yor sun? Mem le ke tin de ge çen bir fley mi ha t r na gel di? Yok sa ço cuk ken an ne nin ku ca n da a la d n m ha t r la d n? Sen kal bi ni ba na da aç maz san bu ra da hâ li ne ha n m lar m ac ya cak, bey ler mi a la ya cak? Oh! Yok yok! On la r n na za r n da, a la yan bir esir, mut la ka da ya a, ce za ya, azar lan ma ya la - y k t r. n sa n n s t ra b na, has ta l na inan ma y p da ya ta n dan kal d ra rak has ta has ta hiz met et ti ren - ler de kalp mi olur? Mer ha met mi bu lu nur? Dil ber i ku cak la y p bir kaç ke re öp tük ten son ra: Hem fli re ci im. Se nin gön lün pek yu mu flak t r. Ba na ac r s n, bi li rim... Bir fley yok, flim di su sar, ya ta ma gi re rim. Sen ra ha t na bak. Bir fley yok! ki si de ya tak la r na gir di ler. Da ha büs bü tün sa bah ol ma m fl t ki oda ya bir ka d n gi re rek Dil ber i ya ta n dan kal d r d. Dil ber: Ne is ti yor su nuz, di ye sor du u za man: Kalk, boh ça n top la. Yafl ma n yap. Se nin bu evde k s me tin bu ka dar m fl, ce va b n ver di. Dil ber pe ri flan saç la r y la ya ta n aya ku cun da du rup mu hab bet sa ba h gi bi ye ni uya nan göz le ri - ni, el le riy le ovufl tu ra rak bü yük bir hay ret le: Ne söy lü yor bu? An la m yo rum, di yor du. Zi ra bu genç zi hin, iki gün ön ce ki bir saa det gü nünü böy le bir ma tem ya r n n n iz le ye ce i ni an - la mak tan aciz di. Bu ka d n, bir idam mah kû mu nu ölüm ye ri ne da vet eden bir gar di yan gi bi k z n ba - flu cun da her tür lü duy gu dan uzak ola rak du ru yor ve sü rek li: 52

53 Tanzimat Dönemi Edebiyatı ( ) Ça buk ol... Sa bah ol ma dan bu ev den ç - ka ca z... Efen di le ri nin em ri böy le... sö zü nü tek rar edi yor du. Dil ber oda s n da ki çek me ce - sin den yafl ma n, fe ra ce si ni ç ka r p da ay na - n n kar fl s n da, a z n dan al d i ne ler le saç la - r n top la d za man, bu ka d n ye rin den k m l - da ma ya rak du ru yor, oda n n kö fle sin de ki Ça re - saz ise ar t k se si ifli ti le cek su ret te a l yor du. Dil ber in göz le rin de üzün tü yafl la r n dan eser gö rün mü yor du. Yal n z ren gi nin, yap t yafl - mak tan far k kal ma m fl t. Fe ra ce si ni gi ye rek iler le yin ce Ça re saz ar ka s n dan ye ti fle rek bir müd det bir bir le ri nin yü zü ne bak t k tan son ra ku cak lafl t lar. Dil ber in yü zün de ki so uk luk, ar ka da fl n n du dak la r na ha fif bir tit re me ver mifl ti. Dil ber ön de, bu ka d n ar ka da ola rak bah çe - ye in dik le rin de: Ha ni boh çan k z m, di ye sor du u za man, o ana ka dar hiç bir fley söy le me yen Dil ber: s te mem, de di. Dil ber ka bul et me di i hâl de ka d n, boh ça Ha rem de Ya flam, John Fre de rick Le wis (1857) ken di sine ka l r ümi diy le tek rar oda ya ç ka rak boh ça y kol tu u na al p dön dü ün de Ça re saz söz söy le mek ten aciz bir hâl de a la ya rak par ma n dan bir yü zük ç ka r p: Al, bu nu be nim ta ra f m dan ona ver, di ye ka d na yal var d. Dil ber, bir gün ev vel bir mut lu luk cen ne ti nin bah çe si say d bah çe de, sa bah, gü zel lik ve par - lak l y la kufl lar bü yük bir is tek ve cofl kun luk la öt me ye bafl la d k la r hâl de hiç bir fley his set me ye rek zih ni dü flün mek, ci er le ri ne fes al mak gü cü nü kay bet ti i için in sa na kor ku ve re cek ka dar uçuk olan ren giy le bah çe nin bir ta ra f na kon mufl Ve nüs hey ke li ne ben zi yor du. Ka d n dön dü ün de Dil ber i b rak t yer de bu la rak iki si bir lik te yü rü me ye bafl la d lar. Bi raz uzak - la fl n ca iki ta ra f bü yük a aç lar la çev ri li olan bir yo lun so nun da, sa ba h n ha fif sis le ri ara s n da gö rü - nen bu köfl ke, bu aflk yu va s na, Dil ber son bir has ret ba k fl y la bak t. Se ne ler ce otur du u ve bil has sa bir kaç ay dan be ri ken di si ni mest eden yü ce duy gu la r n in di i bir yer olan bu ev, a aç la r n ara s n da, sis li bir gö ün al t nda, de rin bir ses siz lik için de yal n z ba fl - na du ru yor du. Dil ber, ora da ki bir kö fle ye, bir ta fl n üze ri ne otu rup da ebe di yen ve da et ti i bu eve, bu aflk ma - be di ne sa at ler ce ba ka rak bir den bi re hü cum eden duy gu la r n flid de tiy le, ay r l n dar be si ve bil has - sa ha ka ret le ayak lar al t na alı nan sev gi nin hay si ye tiy le ora c k ta mah vol mak is ti yor du. Ya n n da ki ka - d n bu du rak la ma ya ma ni olun ca ha ya t n son da ki ka la ra yak lafl t n da his so lu na bi len müt hifl bir st rap la bah çe ka p s n dan ç k t lar. Ora da, tar la lar da ça l fl mak için pek er ken uya nan ame le, tek tük, ifl le ri nin ba fl na gi di yor, bir ço - ba n n ça y r la ra do ru gö tür dü ü ko yun lar ve ku zu lar me li yor du. Kö yün mi na re sin de bir mü ez zin, M s r a, Ce za yir e, Tu nus a mah sus olan Arap na me le ri üze ri ne ezan oku yor ve se si o le ke siz bir mer mer sü tu na ben ze yen mi na re den, la ci vert bir âle me do ru yük se le rek sa ba h n sü kû net ve flef - faf l için de gök yü zü ne ak se de rek tek rar ye re dö kül dü ü es na da, uzak tan iki gün ev vel Ce lal 53

54 Tanzimat Dönemi Edebiyatı ( ) Bey in gös ter di i yal n z me zar fark edi li yor du. Bu lun duk la r yo lu bi raz da ha ta kip edip de se her vak - ti nin ga yet uçuk renk li fl n n, ken di si ni çev re le yen par mak l k lar dan ge çe rek üze ri ne ak set ti i kab - rin yan ına ge lin ce o da ki ka ya ka dar ola a nüs tü ses siz gö rü nen Dil ber, o aflk pe ri si ni ok fla ma ya la - y k olan el le ri ni, o an da en ka y t s z bir fi lo zo fu sa at ler ce dü flün dü re cek ka dar de rin bir aflk hüz nü ifa de eden yü zü ne ka pa ya rak me za r n aya ku cu na düfl tü. O gö nül çe len en dam, top ra n üze ri ne ka - pan d za man, befl ya fl n da ki ço cuk la ra mah sus bir flid det le h ç k ra h ç k ra a l yor du. Ne bü yük ümit siz lik, ne bü yük kalp k r k l! A la y fl n dan, uzak ta ifli ne gi den bir ame le bi le yo lun üze rin de dur mufl tu. Ya n n da ki vah fli ka d n da te lafl ede rek uzak tan ame le ye: O lum, bi raz su bul. di yor du. Dil ber in sa tıl dı ğını öğ re nen Ce lal Bey ke de rin den has ta la nır. Mı sır da zen gin bir tüc ca ra sa tı lan Dil ber, e- fen di si nin ha re mi ne gir me yi ka bul et me yin ce bir oda ya hap se di lir. Ha re ma ğa sı Cev her, Dil ber in çek ti ği sı kın - tı la rı öğ re nir ve onu kur tar mak is ter. Fa kat iş ler yo lun da git mez. Ha rem da ire si ne da ya dı ğı mer di ven den dü şe - rek ölür. Ne ya pa ca ğı nı şa şı ran Dil ber, öz gür lü ğü ve kur tu lu şu Nil Neh ri n de bu lur. Sa mi Pa fla za de Se za i Sergüzeflt 14. Ser gü zeflt ad l met nin olay ör gü sü nü bir fle ma hâ lin de tah ta ya çi zi niz. Olay ör gü sün de be - lir ti len le rin ya fla n l p ya fla n la ma ya ca n ger çek lik ve kur ma ca ba la m n da tar t fl n z. Ulaş tı ğı nız so nuç la rı arkadaşlarınızla paylaşınız. 15. Ser gü zeflt ad l met nin olay ör gü sü nü in ce le di i niz de his set tik le ri ni zi ve dü flün dük le ri ni zi söz lü ola rak ifa de edi niz. 16. Ser gü zeflt met nin de yer alan ki fli le rin özel lik le ri ni ve bu ki fli le rin olay ör gü sün de ki ifl lev le - ri ni be lir le yi niz. Ro man da ki ki fli le rin met nin ya z l d dö ne mi yan s t p yan s t ma d n se bep le riy le bir lik te izah edi niz. 17. Ser gü zeflt ad l me tin de yer alan me kâ na ait un sur la r n alt la r n çi zi niz. Bu un sur la r n me - tin de ki ifl le vi ni be lir le yi niz. Me tin de ki me kân un sur la r y la ger çek ha yat ta kar fl la fl l p kar fl la şı la ma - ya ca n açıklayınız. 18. Ser gü zeflt ad l me tin de yer alan za ma na ait un sur la r be lir le yi niz. Me tin de ki za man la ya fla - n lan za man ara s n da ki ilifl ki yi aç k la y n z. 19. Ser gü zeflt ro ma n n dan al nan me tin de ki ki fli, za man ve me kân un sur la r n met nin bü tün lü - ü ve bir bir le riy le uyum la r aç s n dan de er len di niz. Or ta ya ç kan so nuç la r tah ta ya ya z n z. 20. Ser gü zeflt ad l met nin te ma s n be lir le yi niz. Te ma n n ger çek lik le ilifl ki si ni söz lü ola rak ifa - de edi niz. 21. Ser gü zeflt met nin de ya za r n ele al d te ma n n top lum sal ha yat la ilifl ki si ni be lir le yi niz. Ulaş tı ğı nız so nuç la rı aşa ğı da boş bı ra kı lan ye re ya zı nız

55 Tanzimat Dönemi Edebiyatı ( ) 22. Ser gü zeşt ad l met nin kim ta ra fın dan an la tıl dı ğı nı ve an la tı cı nın ba kış açı sı nı belirleyerek aşağıda boş bırakılan yere yazınız Fe lâ tun Bey ile Râ k m Efen di ve Ser gü zeflt ad l me tin le rin e i ti ci yön le ri nin olup ol ma d - n tar t fl n z. Tar t fl ma so nuç la r na gö re dö ne min ro man an la y fl hak k n da ç ka r m lar da bu lu nu nuz. 24. Fe lâ tun Bey ile Râ k m Efen di ve Ser gü zeflt ad l me tin ler den bi ri ni se çe rek ro man da ele al nan te ma hak k n da ki dü flün ce le ri ni zi di le ge ti ren bir ya z ka le me al n z. Be en di i niz ya z la r s n f pa no su na as n z. 25. Ser gü zeflt ad l me tnin ya z l d ğ dö nem le iliş ki le ri ni be lir le yi niz. Ulaş tı ğı nız so nuç la rdan hareketle metinlerdeki hâkim zihniyet hakkında çıkarımlarda bulununuz. Çıkarımlarınızı sözlü olarak ifade ediniz. 26. Ser gü zeflt ad l me tin de yer alan yer li ve ma hal lî öge le ri be lir le ye rek aşa ğı da boş bı ra kı lan ye re ya zı nız. Bu öge ler den ha re ket le ede bi yat-top lum ilifl ki si hak k n da ç ka r m lar da bu lu nu nuz Fe lâ tun Bey ile Râ k m Efen di ve Ser gü zeflt ad l me tin le rin sa nat yap mak ama c y la m yok - sa hal k e it mek ama c y la m ka le me al n d n tar t fl n z. Ulafl t n z so nuç la r defterinize yazınız. 28. Fe lâ tun Bey ile Râ k m Efen di ve Ser gü zeflt ad l me tin le rin tema bakımından birbirleriyle ilişkili olup olmadığını açıklayınız. 29. Ba fla r te ma s n ele alan ya z n z s n fa oku yu nuz. Oku du u nuz ya z la r n ko nu la r n be lir le yi - niz. Ay n te ma y ele al ma s na ra men ya z la r n z ara s n da ne gi bi fark l l k la r n bu lun du u nu tar t fl - n z. Tar t fl ma so nuç la r n dan ha re ket le Fe lâ tun Bey ile Râ k m Efen di ve Ser gü zeflt ad l me tin ler - de ele al nan te ma la r n bafl ka eser ler de de ifl le nip ifl le ne me ye ce i ni söz lü ola rak ifa de edi niz. 30. S n fa ge tir di i niz des tan, ma sal, halk hi kâ ye si ve mes ne vi ile Ser gü zeflt met ni ni ki fli, za - man, me kân, dil ve an la t m ba k m n dan kar fl lafl t r n z. Ulafl t n z so nuç la r dik ka te ala rak ro man tü - rü nü an lat ma ya ba l di er tür ler den ay ran be lir gin özel lik le ri mad de ler hâ lin de def te ri ni ze ya z n z. 31. Sa mi pa fla za de Se za i hak k n da yap t n z arafl t r ma so nuç la r n göz önü ne ala rak Ser gü - zeflt ro ma n n dan ha re ket le ya za r n fik rî ve ede bî yö nü hak k n da ç ka r m lar da bu lu nu nuz. 32. Tan zi mat Dö ne mi ro man la rın da te ma nın bir bi riy le bağ lan tı lı olup ola ma ya ca ğı nı tar tı şı nız. Tar tış ma so nuç la rı nı ar ka daş la rı nız la pay la şı nız. 55

56 Tanzimat Dönemi Edebiyatı ( ) ANLAMA YORUMLAMA Ara l k 1948 de Bir lefl mifl Mil let ler Ge nel Ku ru lun da ka bul edi len n san Hak la r Ev ren sel Bil di ri si nin 4. mad de si Hiç kim se kö le lik ve ya kul luk al t n da bu lun du ru la maz, kö le lik ve kö le ti ca - re ti her tür lü bi çim de ya sak t r. flek lin de dir. Bil dir ge de bu mad de nin yer al ma s n Ser gü zeflt ro - ma n n da ele al nan ko nu ile ilifl ki len di re rek yo rum la y n z. 2. Ah met Mit hat Efen di nin Ro man oku mak tan mak sat yal n z ma sal m din le mek tir? Biz, her ro - ma n m z da ka ari le ri mi zin (oku yu cu la r m z n) ma lu ma t n (bil gi le ri ni) tev si ede cek (ge nifl le te cek) bir - kaç la k r d söy le mez sek içi miz ra hat et mez. sö zü nü ya za r n ve dö ne min ro man an la y fl ba k m n - dan yo rum la y n z. 3. Ser gü zeflt ro ma n n da ki Dil ber ka rak te ri ne gü nü müz de rast la n la bi lir mi? Cum hu ri ye tin Türk ka d n na sa la d hak la r ve bu hak la r n top lum sal ya p m z na s l et ki le di i ni ko nu alan bir ya z ka - le me al n z. 4. Ser gü zeflt ro ma n n da yer alan A la mak esir li in en bü yük hak k d r. Biz o hür ri ye te sa hi - biz! cüm le siy le ya za r n top lu ma han gi me sa j ilet mek is te di i ni aşa ğı da boş bı ra kı lan ye re ya zı nız Fe lâ tun Bey ile Râ k m Efen di ad l me tin de yer alan di ya log la r ara n z da rol da l m ya pa rak can lan d r ma ya ça l fl n z. Can lan d r ma ya ça l fl t n z ka rak ter le rin han gi özel lik le ri ne dik kat et ti i ni zi söyleyiniz. 6. Bu bö lüm de oku du ğu nuz Fe lâ tun Bey ile Râ kım Efen di ve Ser gü zeşt ro man la rın dan ha - re ket le Tan zi mat yıl la rın da ki top lum sal ha yat ile il gi li çı ka rım lar da bu lu nu nuz. Çı ka rım la rı nı zı arkadaşlarınızla paylaşınız. 7. Fe lâ tun Bey ile Râ k m Efen di ve Ser gü zeşt ro man la rın da Tan zi mat yıl la rı nı yan sı tan öge - le ri aşa ğı da ki tab lo da boş bı ra kı lan ye re ya zı nız. Or ta ya çı kan bil gi le re gö re eser le rin ya zıl dık la rı dö - ne min hâ kim zih ni ye tin den na sıl et ki len dik le ri ni söz lü ola rak ifa de edi niz. Fe lâ tun Bey ile Râ k m Efen di Ser gü zeflt dönemin zihniyetini yansıtan ögeler 56

57 Tanzimat Dönemi Edebiyatı ( ) ÖLÇME VE DE ERLEND RME A. Afla da ki so ru la r söz lü ola rak ce vap la y n z. Tan zi mat Dö ne mi Türk ede bi ya t n da ro man tü rü nün öne ç kan özel lik le ri ne ler dir? Tan zi mat Dö ne mi Türk ro ma n n da ta ri hî ve sos yal ko nu la r n ifl len me si nin se bep le ri ne ler dir? B. Afla da ki cüm le ler de bofl b ra k lan yer le ri uy gun ifa de ler le dol du ru nuz. Eser le rin de hal ka bir fley ler ö ret mek ve oku ma y sev dir mek ama c gü den Tan zi mat ro ma n de ni lin ce ilk ak la ge len ki fli dir. Tan zi mat Dö ne mi nin en dik ka te de er eser le rin den bi ri olan... Sa mipa fla za de Se za i nin rea list an la y fl la ka le me al d bir ro ma n d r. C. Afla da ki cüm le le rin so nu na yar g lar do ru ise D, yan l fl ise Y ya z n z. Ba t l lafl ma y yan l fl an la yan kah ra man ti pi ne Tan zi mat Dö ne mi ro man la r n da s k ça rast la n r. ( ) Tan zi mat Dö ne mi ro man la r n da kla si sizm, ro man tizm, rea lizm ve na tü ra liz min et ki le ri gö rü lür. ( ) Tan zi mat Dö ne mi ro man la r n da toplumsal meselelere yer verilmemiştir. ( ) Ç. Afla da ki çok tan seç me li so ru la r n doğ ru ce vap la rı nı işa ret le yi niz. 1. Tanzimat romanıyla ilgili aşağıda yer alan yargılardan hangisi yanlıştır? A) Ko nu lar ge nel lik le gün lük ha yat tan ya da ta rih ten alı nır. B) Ca ri ye lik ku ru mu nu ve alaf ran ga lık özen ti si ni iş ler. C) Ki şi ler ge nel lik le tek yön lü ele alı nır; iyi ler mü kâ fat lan dı rı lır. D) Olay la rın akı şın da rast lan tı la ra çok sık başvurulur. E) Ro ma nın için de bil gi ve öğüt ver mek ten ka çı nı lır. 2. Biz de ro man Ha lit Zi ya ile baş lar. Na mık Ke mal in ro ma nı, sa de ce de ne me de kal dı. Onun - la he men ay nı yıl lar da işe baş la yan Mit hat Efen di nin hal ka oku ma zev ki ni aşı la mak ta ki hiz me ti in kâr edi le mez. Fa kat sa nat ya pı tı nın ilk ko şu lu olan, bi çim den dai ma yok sun du. Bir çok so ru na do kun ma sı na, ha ya tı mız da ki ay kı rı lık la rı gör me si ne hat ta şöy le böy le sü rük le yi ci olay lar bul ma ye te ne ği ne kar şın yaz dık la rı na hiç bir ha yat sı cak lık ğı ge çi re me di. Bul du ğu ba zı yer li tip ler, ro - man cı lık sa na tı na, an cak baş ka la rı nın elin de ye ni den yoğ rul duk tan son ra mal ol du. Par ça da Ah met Mit hat n ro man c l na ilifl kin özel lik ler den han gi si ne de i nil me mifl tir? A) Oku yu cu nun ge nel bil gi si ni ge niş let me yi amaç la ma sı B) Ge niş halk kit le le ri ne oku ma yı sev dir me si C) Ro man la rı nın tek nik yön den ku sur lu ol ma sı D) Ki mi ro man la rın da rea lizm iz le ri nin bu lun ma sı E) Ki mi ro man la rın da yer li ha yat sah ne le ri ne rast lan ma sı ÖSYS-1982 Mor Salk ml Ev - Halide Edip ADIVAR 57

58 Tanzimat Dönemi Edebiyatı ( ) 4. b. Göstermeye Bağlı Edebî Metinler (Tiyatro Metinleri) HA ZIR LIK 9. s n f Türk Ede bi ya t ders ki ta b n z n Olay Çev re sin de Olu flan Ede bî Me tin ler ad l 3. üni te si nin Gös ter me ye Ba l Ede bî Me tin le ri n ce le me Yön te mi ko nu su nu göz - den ge çi ri niz. fii na si nin ha ya t, eser le ri, sa nat an la y fl ve dü flün ce le ri hak k n da bir arafl t r ma ya p n z. Ge le nek sel Türk ti yat ro su ve Mo dern Türk ti yat ro su hak kın da bir araş tır ma ya pı nız. Ge - le nek sel Türk ti yat ro su na ait bir me tin bu la rak sı nı fa ge ti ri niz. 1. Et kin lik: 4 gru ba ay r l n z. Afla da lis te hâ lin de su nu lan arafl t r ma ko nu la r n dan bi ri ni se - çe rek ko nu hak k n da grup ça arafl t r ma ya p n z. El de et ti i niz bil gi le ri bir su num hâ li ne ge ti ri niz. Tan zi mat Dö ne min de ti yat ro ala n n da Ba t ede bi ya t n dan ya p lan çe vi ri ler, ya z lan öz gün eser ler Tan zi mat Dö ne min de sah ne le nen ti yat ro oyun la r ve oyun la r n ne re de ve kim ler ta ra f n - dan sah ne len dik le ri Ti yat ro ta ri hi miz içe ri sin de yer li oyun cu la r n han gi dö nem de or ta ya ç k t k la r Ti yat ro oyun la r n n hal ka aç k ola rak ne za man ser gi len me ye bafl la d ve hal k n bu oyun - la ra olan tep ki si Te le viz yon, si ne ma gi bi gör sel ma ter yal le rin ol ma dı ğı nı da dü şü ne rek Tan zi mat yıl la rın - da ti yat ro nun öne mi hak kın da ne ler söy ler si niz? fia R EV LEN ME S Genç bir fla ir olan Müfl tak Bey, Kum ru Ha n m la gö rü cü usu lü ile ev le ne cek - tir. Müfl tak Bey, ev le ne ce i gün se vin cin den ye rin de du ra ma mak ta d r. He ye can ve te lafl için de bir an ön ce ni kâ h n k y l p bit me si ni ve Kum ru Ha n m la bafl ba - fla kal ma y is te mek te dir. He ye ca n n ya k n dos tu Hik met Efen di yle pay la fl r. K N C FIK RA Müfl tak Bey, Zi ba Du du Z BA DU DU Müj de, ev la d m müj de... Ge lin Ha n m ge li yor, yol - da d r. MÜfi TAK BEY Ah, be nim va li de ci im! Sen ol ma san ya ben has re ti me ka vu flur mu idim? Bu nun için sa na ne iyi lik ede ce i mi bil - mi yo rum. fiinasi ( ) Z BA DU DU Ay o ul, böy le ha y r l ifl ler de bu lun ma d k tan son ra ya lan c dün ya da ne du ru yo rum? He le bu mü rüv ve ti ni de gör düm ya bun dan son ra ya fla mak ne me la z m, is te mem, is te mem fa kat gö züm ka pan ma dan bir de ev lat la r n ak sa kal l gö rey dim... MÜfi TAK BEY Ar t k be ni mu ra d ma er dir din ya ya fla öm rün ol duk ça. (Ne flâ t n dan s ç ra ya rak oy na ma ya bafl lar.) Z BA DU DU A ku zum bi raz a r bafl l ol sa na! Ar t k ba fl n dan ni kâh geç ti; ac z k utan, utan MÜfi TAK BEY Vay adam ev le nir ken utan ma l d r m ya? Be nim bil di im bu nun ak si ne dir. Her ney se, sen hay di var Ha n m d fla r da bek le yedur. Ben de bu ra da bi raz ken di ken di me utan ma y mefl ke de yim... 58

59 Tanzimat Dönemi Edebiyatı ( ) ÜÇÜN CÜ FIK RA MÜfi TAK BEY (Ken di ken di ne) fiim di be nim Kum ru cu um ka fe si ne gi re cek ha! Ah, bir ke re ka na d n n al t na gi re bil sey dim! Fa kat in san k s m n n ye di i bir yem var d r ya, ad na pa ra der ler; e er on dan is te ye cek olur sa me - se la, ey n ol mufl, ben de elim den ge le ni esir - ge mem ya... Ve re bi le ce im fley çok mu, to pu bir te sel li. Bir de yüz gö rüm lü ü nü na s l et me - li? Adam sen de... O da ko lay. fiöy le bir kaç be yit ve ri ve ri rim ves se lam... fiar KI Bir Kum ru sun sen, tab a mu vâ f k Yap sam yu va n si nem de lâ y k. Can u gö nül den ben ol dum âfl k. Yap sam yu va n si nem de lâ y k. Be nim gi bi fa kir fla i rin ve re ce i yüz gö rüm - lü ü bu ka dar olur. DÖR DÜN CÜ FIK RA Müfl tak Bey, Zi ba Du du, Hab be Ka d n, Sâ ki ne Ha n m Z BA DU DU Ev lad m Ge lin Ha n m getir dik. Gel, koltu u na gir de kö fle ye oturt! MÜfi TAK BEY (Ne flâ t n dan tür lü tür lü tu haf l k lar ede rek Sâ ki ne Ha n m Hab be Ka d n ku cak la - m fl ol du u hâl de kar fl lar.) Va ayy! Z BA DU DU (Hab be Ka d n a) A dost lar! Da mat Bey, Ge lin Ha n m gö rür gör mez se vin cin den ba y l d. MÜfi TAK BEY Ha y r, se vin cim den ba y l m yo rum, ke de rim den yü re i me ini yor, ah! HAB BE KA DIN (Zi ba Du du ya) A, za val l Ge lin Ha n m bir tit re me al d. Ama n n, al bas ma s n? (Sâ ki ne Ha n m, san dal ye ye otur tur.) MÜfi TAK BEY Ne dir bu? Z BA DU DU fl te, öm rün ol duk ça sa na can yol da fl ola cak sev gi li iya lin Sâ ki ne Ha n m! MÜfi TAK BEY O, ba na can yol da fl ola ca na, be nim ca n m ç k sa da ha ca n ma min net tir. Z BA DU DU (Hab be Ka d n a) Adam lar! Da mat Bey sa y k la ma ya bafl la d. Ga li ba se fa s n dan ak l n fla fl r m fl. *HAB BE KA DIN (Zi ba Du du ya) Bî ça re, has re ti ne ka vufl tu u için se vinç de li si ol du. MÜfi TAK BEY (Hüzünle) Ah, ah, ah! Z BA DU DU A la ma y n d k. Sen a la ya ca na düfl man la r n a la s n! MÜfi TAK BEY Ah! Düfl man la r m bu hâ li mi bil se ler na s l gü ler ler. MEV Koleji Özel Güzelbahçe Lisesi ö rencilerinin sergiledi i fiair Evlenmesi oyunundan bir sahne Z BA DU DU Hay di ku zum, Ge lin Ha n m n du va n aç da yü zü nü gör; bi raz gön lün aç l s n! MÜfi TAK BEY Ne ye la z m, yü zü nü gö re yim de bir kat da ha yü re im mi kalk s n? Z BA DU DU Aç ev la d m aç... Sev gi lin ol du u na flüp hen kal ma s n (Hab be Ka d n ile be ra ber, Sâ ki ne Ha n m n du va n Müfl tak Bey e aç t r mak için zorlar.). 59

60 Tanzimat Dönemi Edebiyatı ( ) MÜfi TAK BEY s te mem... (Eli ni çe ker ken Sâ ki ne Ha n m n du va ile i re ti sa ç ka za en eli ne ili flir ka l r ve Sâ ki ne Ha n m n yü zü ve ak saç la r aç l r.) Bu ne? Z BA DU DU Vay. Za val l k z ca z n s r ma gi bi na zik saç la r n yo lup ç kar d. MÜfi TAK BEY Eyy, va k a ak saç la r be yaz s r ma gi bi, bak sa na na s l pa r l pa r l par l yor? Z BA DU DU Ay, o la k r d ona de il, Yen ge Ka d n la ba na d r. Ben, sa na harf at ma y ö re ti rim. (Hab be Ka d n a) Hay di, Yen ge Ka d n, Ge lin Ha n m ça buk d fla r ç kar da ni kâ h n k yan efen di yi ça - rt; ya n m z da ki kah ve de dir. Ora da bu lu nan ma hal le li yi al s n da gel sin, flu na bir me ram an lat s n - lar. BE fi N C FIK RA Müfl tak Bey, Zi ba Du du MÜfi TAK BEY Vay ma hal le li be ni zor ile gü ve i mi ko ya cak lar? Z BA DU DU Evet, ya gü ve i ko yar lar ya hap se... MÜfi TAK BEY Böy le bir kad n ile bir ev de yat mak tan sa sa fa y ha t r ile ha pis te yat mak da ha ha y r l d r. Z BA DU DU He le sen bir ker e hap se gir de bak, çe ke ce in ezi yet ler yü zün den ne dert le re u rar s n. MÜfi TAK BEY Adam sen de... Sa yen de pey da et ti im borç lu la r m n dua s be re ke tiy le pe kâ - lâ sa pa sa lam ya fla r m. Z BA DU DU Ya has ta olur san ezka za? MÜfi TAK BEY Ya borç lu la r m da ba na he kim gön der me yip bak t r maz lar sa fa ra za. Z BA DU DU Ay, ne ya pa bi lir sin? MÜfi TAK BEY Son ra ken di le ri ne bü yük za ra r m do ku nur. Z BA DU DU Ne za ra r n do ku na cak m fl ba ka y m? MÜfi TAK BEY Kör ola y m, on la ra nis pe ti me ölü rüm ha.... YE D N C FIK RA Müfl tak Bey, Hab be Ka d n. Zi ba Du du, Ebu l-lâk lâ ka, Ba tak Ese, Atak Kö se, Hik met Efen di ATAK KÖ SE (Ar ka s n da kü fe ve bir elin de kürk ve bir elin de sü pür ge ile) s te me yiz. H K MET EFEN D (da hi Atak Kö se nin ar ka s n dan ye ti fle rek) Ne is te mi yor su nuz? ATAK KÖ SE Ben ne bi le yin, ma hal le li is te me yiz di yor, ben de öy le di yo run. El bet te on la r n böy le de me le rin de hak k va d r. H K MET EFEN D Ay ma hal le li nin ne den hak k var? ATAK KÖ SE Hak k ol du u nu pek ya vuz bi lü rün am ma bak do ru su ne den hak k ol du u nu bil men. H K MET EFEN D Öy le ise bil me di in fle ye ne ka r fl yor sun? ATAK KÖ SE Vay, ne ye ka r fl man? Ben de bu ma hal le nin gal bur üs tü ne ge len le rin den de il mi yin? H K MET EFEN D Sen kim olu yor sun? ATAK KÖ SE Da ha hâ lâ sen be nim kim ol du u mu bil mi yo mu sun? H K MET EFEN D Ha y r. ATAK KÖ SE Öy ley se sen de bil me di i ni ne ye so ru yor sun? Hay ca hil hay! fiim di tu tup da sa - na an la ta cak m y n ki ben da hi öte ki ma hal le de ki ra c y n ve bu ma hal le de süp rün tü cü ba fl y n di ye? 60

61 Tanzimat Dönemi Edebiyatı ( ) H K MET EFEN D Hay flafl k n hay! ATAK KÖ SE Se nin de ak l n olay d, be nim gi bi flafl k n olur dun. Mas la hat ta ne vam fl. Hay di ora dan sü pü rü ver ba ka y m. EB UL-LÂK LÂ KA (Müfl tak Bey i gös te re rek) Vay, sen flu nun gi bi bir ka ba hat li ye sa ha bet edi - yor sun ha? R za-yi ka ba hat ayn-i ka ba hat tir. Sen de an n gi bi ce za y müs te hak s n. H K MET EFEN D Aman efen dim, ben ken di ka ba ha ti mi an la d m ama onun ka ba ha ti n olu yor an la ya ma d m. EB UL-LÂK LÂ KA Da ha ne ol sun? Ken di si ne ni kâh et ti im k z is te mi yor da onun kü çü ü nü is ti yor, bu ne de mek tir? H K MET EFEN D Efen dim, ga zaplan ma y n z; (giz li ce bir pa ra ke se si gös te re rek) kü çük k z sen den is te riz. BA TAK ESE Efen di ne dir o, rüfl vet mi al yor su nuz? EB UL-LÂK LÂ KA (Ba tak Ese ye) Ben öy le fley mi ka bul ede rim? s te mem, (giz li ce Hik met Efen di ye) yan ce bi me ko. (Hik met Efen di, ke se yi ce bi ne ko yar.) ATAK KÖ SE Giz li ce yan ce bi me ko mu di yor su nuz? EB UL-LÂK LÂ KA Ha y r, yan ca ni bim de dur ma git di yo rum; ta ki ben den flüp he len me ye si niz. ATAK KÖ SE Ga li ba pa ra y al m fla ben zi yor su nuz. EB UL-LÂK LÂ KA Ha fla süm me ha fla. E er ben pa ra ya eli mi sür düm se el le rim k r l s n! H K MET EFEN D Aman efen dim, ha ki kat her ne ise la y k y la mey da na ç ka r n da ona gö re fla - n n za dü fle ni ifl le yin! EB UL-LÂK LÂ KA Böy le ki ba ra ne yo luy la me ra m n z ifa de bu yu ru flu nuz dan gön lüm de ki hid - det git ti de ye ri ne mer ha met gel di. (Ma hal le li ye) Ya hu, ma hal le li, ben bu ifl te bafl ka tür lü hak ka niy - yet gör me ye bafl la d m zi ra son ra dan ha t r ma bir fley gel di. MA HAL LE L Ne dir o? EB UL-LÂK LÂ KA Ha ni, ni kâ h n k y d m bü yük k z d r di ye de min den ik rar et mifl tim ya? MA HAL LE L Öy le ya? EB UL-LÂK LÂ KA Fa kat bü yük k z de mek ten mu ra d m, yafl ta bü yük de il dir; boy da bü yük de mek ma na s na d r zi ra bü yük k z k rk ya fl n geç mifl ol du u hâl de Da mat Bey in den gi ola maz. fl - te be nim bil di im bu ka dar d r. Her bir za man da ve her bir me kân da böy le do ru ca s na fle ha det ede rim. BA TAK ESE Siz bun c la y n dil ik rar et tik ten ge ri, biz de kabl (kalb) ile tas dik ede riz. MA HAL LE L Hay hay. EB UL-LÂK LÂ KA (Hab be Ka d n a) Yen ge Ka d n, boy da bü yük ya ni yafl ta kü çük olan as l Ge - lin Ha n m var ge tir; ken di elim le Da mat Be y e tes lim ede yim. Bir da ha yan l fl l k ol ma s n! (Hik met Efen di ye) Da ha bafl ka bir yan l fl ol mufl var sa söy le yin, on la r da hi has bi ce dü zel te yim zi ra bu ma - ku le ha y r l hiz met te bu lun ma y ken di me bir bü yük if ti har bi li rim. BA TAK ESE (Müfl tak Bey e) Be ye fen di, de min den si ze de di im ilaf la r n he pi ci i fla ga içün - dü. Si zi ga sa ve ti niz vak tin de gül dü rüp e len dir mek is te yo dum. ATAK KÖ SE (Hik met Efen di ye) Efen dim, tev be ol sun ki bir da ha ma hal le nin süp rün tü sün den bafl ka bir ifli ne ka r flur sam adam de i lin. SE K Z N C FIK RA Müfl tak Bey, Hik met Efen di, Zi ba Du du Hab be Ka d n, Kum ru Ha n n, Eb ul-lâk lâ ka, Ba tak Ese, Atak Kö se, Ma hal le li 61

62 Tanzimat Dönemi Edebiyatı ( ) HAB BE KA DIN (Kum ru Ha n m bir hâl de ge ti rir ki kâh a lar gi bi göz le rini o ufl tu rur kâh bir eliy - le yü zü nü ka pa y p par mak la r n n ara s n dan yan yan Müfl tak Bey e ba kar.) fl te efen dim, as l Ge - lin Ha n m. EB UL-LÂK LÂ KA (Hab be Ka d n a) O ne ye a l yor? Sa k n Da mat Bey imi zi is te me mez lik et - me sin? HAB BE KA DIN (Kum ru Ha n m la ku lak ku la a f s l dafl t k tan son ra) Efen dim, a la ma s n n se - be bi ni sor dum an la d m; öy le zan net ti i niz gi bi de il mifl. EB UL-LÂK LÂ KA Ey, na s l m fl? HAB BE KA DIN Ah, za val l dert li ta ze cik. Ev ve la Da mat Bey e va ra ma d m di ye kah r n dan pek çok a la m fl, ifl te o bofl ye re dök tü ü göz yafl la r na ac y p da flim di ona a l yor mufl. EB UL-LÂK LÂ KA (Kum ru Ha n m a ya vafl ça) A la d n gör dük çe öy le yü re im kal k yor ki mer ha me tim den, yen ge li i ni ken dim ede ce im ge li yor. (Kum ru Ha n m Müfl tak Bey e el ele ve re - rek) Al n z efen dim, ar t k yü zü nü gül dür me nin ça re si ne ba k n z. He men hofl hâl ile ge çin me ni zi can gö nül den du a ede rim. (Hik met Efen di ye) Bun ca da ha bir ifli niz kal d m? H K MET EFEN D Ha y r, fa kat gü ve yi ile ge lin den bafl ka ev de bu lu nan la r n cüm le si ni be ra ber gö tür me ni zi ri ca ede riz. EB UL-LÂK LÂ KA Ri ca ne imifl, em re di niz efen dim. (Ma hal le li ye) Hay di ma hal le li! (Zi ba Du - du ya) Hay di k la vuz ka d n! (Hab be Ka d n a) Hay di, yen ge ka d n! DO KU ZUN CU FIK RA Müfl tak Bey, Hik met Efen di, Kum ru Ha n m MÜfi TAK BEY (Kum ru Ha n m kol tu u na al m fl ve bir bir le ri ne yan yan naz ile ba ka rak mü te hay - yir kal m fl iken) Vay, sen ma hal le li ile be ra ber git mi yor mu sun? H K MET EFEN D Ha y r, sa na bir iki la k r d m var. MÜfi TAK BEY A ca n m, sa bah gel de bir iki bin ta ne si ni söy le. Bak, o za man na s l can ku la - ile din le rim. H K MET EFEN D Yok, yok flim di söy le ye ce im. MÜfi TAK BEY Ey, hay din, ça buk ol! (Ba fl n Kum ru Ha n m dan ya na çe vi rip Hik met Efen di nin la k r d s na ku lak ver mez.). H K MET EFEN D Ey be nim sev gi li dos tum! MÜfi TAK BEY Da ha bit me di mi? H K MET EFEN D Vay, dur ba ka l m, bafl la ya y m. MÜfi TAK BEY Am ma uzun mufl ha! H K MET EFEN D Be nim gi bi bir dos tu na da n fl ma dan ev len di i ne tev be mi? MÜfi TAK BEY Aman sen de gü na h m m ç ka r yor sun, ne dir bu? H K MET EFEN D fl te ken di men faa ti için aflk ve mu hab bet tel lal l na kal k flan k la vuz k s m - n n sö zü ne iti mat ede nin hâ li bu dur. MÜfi TAK BEY Ah, a kar defl, gi de ce in ye re am ma geç ka l yor sun ha, öy le iflin den ge ri kal - d na as la ra z ol mam. H K MET EFEN D Sen ve iyâ lin bir bi ri ni zi her ci het le ta n d n z hâl de ev le nir ken ne be la la ra u ra d n ba k n d k. MÜfi TAK BEY Vay, ev len mez den ev vel is ti ha re ye yat mak is ti yor dum; her na s l sa unut mu - flum. Aman, ak l m da iken va ra y m, is ti ha re ye ya ta y m. Gö re ce im rü ya la r son ra yi ne sa na tabir et - ti ri rim. 62

63 Tanzimat Dönemi Edebiyatı ( ) H K MET EFEN D Ya bir bir le ri nin ah va li ni as la bil me ye rek ev bark olan la r n hâ li na s l olur; var bun dan k yas ey le... MÜfi TAK BEY (Göz le ri ni ovufl tu ra rak) Of, na si hat s k n t s ile bir uy kum gel di ki tarif ede mem. Ruh sa t n olur sa az c c k var sam uy ku ke stir sem ol maz m? H K MET EFEN D fl te ben gi di yo rum. Var ar t k, ne ya par san yap fa kat al d n der si unut ma ha! MÜfi TAK BEY Adam, hiç unu tur mu yum? Ben o der si al n ca ya ka dar az zah met mi çek tim? Her ne ise ev len me nin il mi ni pe kâ lâ ö ren dim. Memul ede rim ki ame liy ya t n gü zel ce ic ra s n da hiç - bir ku sur et mem. brahim fii na si fiair Evlenmesi 1. fia ir Ev len me si ad l metinde anlatılan olayın nasıl bir zihniyetin ürünü olduğunu açıklayınız. 2. fia ir Ev len me si ad l met ne ait olay ör gü sü nü afla da ki fle ma da bofl b ra k lan yer le re ya zı - nız. Olay ör gü sün de be lir ti len le rin ya fla n l p ya fla n la ma ya ca n ger çek lik ve kur ma ca ba la m n - da tar t fl n z. Tar tış ma so nuç la rı nı söz lü ola rak ifa de edi niz. 3. fia ir Ev len me si ad l met nin olay ör gü sü nü in ce le di i niz de his set tik le ri ni zi ve dü flün dük le ri - ni zi söz lü ola rak ifa de edi niz. 4. fia ir Ev len me si met nin de yer alan ki fli le rin özel lik le ri ni ve bu ki fli le rin olay ör gü sün de ki ifl lev - le ri ni be lir le yi niz. Me tin de ki ki fli le rin met nin ya z l d dö ne mi yan s t p yan s t ma d n se bep le riy le bir lik te izah edi niz. 5. fia ir Ev len me si ad l me tin de yer alan me kâ na ait un sur la r n alt la r n çi zi niz. Bu un sur la r n me tin de ki ifl le vi ni be lir le yi niz. Me tin de ki me kân un sur la r y la ger çek ha yat ta kar fl la fl l p kar fl la şı la - ma ya ca n söyleyiniz. 63

64 Tanzimat Dönemi Edebiyatı ( ) 6. fia ir Ev len me si ad l me tin de yer alan za ma na ait un sur la r be lir le yi niz. Me tin de ki za man la ya fla n lan za man ara s n da ki ilifl ki yi aç k la y n z. 7. fia ir Ev len me si ad l ti yat ro ese rin den al nan par ça da ki ki fli, za man ve me kân un sur la r n met nin bü tün lü ü ve bir bir le riy le uyum la r aç s n dan de er len di niz. Or ta ya ç kan so nuç la r tah ta ya ya z n z. 8. fia ir Ev len me si metninde te ma s n be lir le yi niz. Te ma n n ger çek lik le ilifl ki si ni söz lü ola rak ifa - de edi niz. 9. fia ir Ev len me si met nin de ya za r n ele al d te ma n n top lum sal ha yat la ilifl ki si ni aşağıda boş bırakılan yere yazınız fia ir Ev len me si ad l met ni in ce le ye rek Tan zi mat Dö ne mi ti yat ro su nun dil an la y fl hak k n da ç ka r m lar da bu lu nu nuz. 11. fia ir Ev len me si met nin de ele al nan gö rü cü usu lüy le ev len me prob le mi nin gü nü müz top - lu mun da da ge çer li li i ni ko ru yup ko ru ma d n belirtiniz. 12. S n fa ge tir di i niz Ge le nek sel Türk Ti yat ro su na ait me tin ler ile fia ir Ev len me si met ni ni ki fli, olay ör gü sü, te ma, za man, me kân, dil ve an la t m un sur la r ba k m n dan kar fl lafl t r n z. Be lir le di i niz ben zer lik le ri ve fark l l k la r afla da ki tab lo ya ya z n z. Ben zer lik ler den ha re ket le mo dern Türk ti yat - ro sun da ki ye rel un sur lar; fark l l k lar dan ha re ket le Tan zi mat ti yat ro su nun ti yat ro mu za ge tir di i ye ni - lik ler hak k n da ç ka r m lar da bu lu nu nuz. Te ma şa dan ti yat ro ya na sıl ge çil di ği ni açık la yı nız. Ge le nek sel Türk Ti yat ro su fia ir Ev len me si ben zer lik ler fark l l k lar 13. fii na si hak k n da yap t n z arafl t r ma ve fia ir Ev len me si ad l me tin den ha re ket le ya za r n fik - rî, ede bî yö nü hak k n da ç ka r m lar da bu lu nu nuz. Çı ka rım la rı nı zı ar ka daş la rı nız la söz lü ola rak pay la - şı nız. 64

65 Tanzimat Dönemi Edebiyatı ( ) VA TAN YA HUT S L S TRE İs lâm Bey, ku şat ma al tın da bu lu nan Si lis tre ye yar dı ma git mek ama cıy la ha zır lık yap mak ta dır. İs lâm Bey i bu dü şün ce sin den vaz ge çir me ye ça lı şan Ze ki ye ba şa rı lı ola maz. Ata la rı nın kı rk iki şe hit ver di ği ni be lir ten İs lâm Bey, böy le bir so rum lu luk tan kaç ma sı nın ken di si ne ya kış ma ya ca ğı nı söy ler. Ze ki ye nin ai le si de şe ref li bir ma zi ye sa - hip tir. Kar de şi şe hit ol muş, yıl lar ön ce cep he ye gi den ba ba sın dan ise bir da ha ha ber alı na ma mış tır. İs lâm Bey ka rar lı bir bi çim de Si lis tre ye ha re ket eder ken er kek kı lı ğı na gi ren Ze ki ye de giz li ce onu ta kip eder. K N C SAH NE SIT KI BEY Ka le de kal mak is te yen ler, bir ta ra fa ay r l s n! B R GÖ NÜL LÜ Hep bu ra da kal mak is ti yo ruz ki bu ra ya gel dik! Bir bi ri miz den ni çin ay r la ca z? SIT KI BEY (Hiç kim se ye yüz ver me ye rek) A a lar! Düfl man su yu geç ti. fieh rin öbür ta ra f n da, her kes bir bi ri ne gi riyor. Mem le ket biriki gü ne ka dar bü tün bü tün ku fla t lacak gi bi gö rü nü yor. Al lah ze val ver me sin, dev let, ka lesi ni ken di as ke ri ile ko ru ma ya muk te dir dir. çi niz den her kim bu ra da bu - lun mak is te mez se Pa fla dan izin var, he men bu gün d fla r ç k s n! B R GÖ NÜL LÜ Düfl man çok, as ker az... Bi zi da ha azaltmak m is ti yor su nuz? AB DUL LAH ÇA VUfi As ker az ol mak la k ya met mi ko par? Az dan az olur, çok tan çok. SIT KI BEY K ya met mi ko par? K ya met mi ko par? Sen sus da bi raz flun lar söy le sin! AB DUL LAH ÇA VUfi Ay, ben söy le yin ce k ya met mi... SIT KI BEY (La k r d s n ke se rek) Sub ha nal lah! A a lar! Kufla t l ma da kur flun dan, gül le den bafl - ka aç l k, su suz luk da var. Kim ken di ni kur tar mak is ter se... B R GÖ NÜL LÜ (Al ba y n kar fl s na ge le rek) Bey! Bey! Biz, bu ra ya ken di is te i miz le gel dik! Ge - li fli miz an cak bu gün için di. Siz bir eli niz le bi ze düfl ma n gös te ri yorsu nuz, bir eli niz le ka ça cak ka p - y! Sa ç ma sa ka l ma ak düfl me di i ne mi ba k yor sun? Ben, ya fla d m kâ fi gö rü yo rum. Ke fe ni mi boy nu ma, fle hit li i gö zü me ald m, Ba dat tan bu ra ya ka dar o ni yet le gel dim! AB DUL LAH ÇA VUfi fl te hep si de böy le söy le ye cek, hep si de bu ak l da... Ay, ne da r l yor - sun? Bir ke re de ifl be nim de di im gi bi ç kar sa k ya met mi ko par? SIT KI BEY (Hiç bi ri ne il ti fat et me ye rek gö nül lü ye) Bi ra der, sö züm si ze de il! B R GÖ NÜL LÜ Han gi mi ze dir? D ER B R GÖ NÜL LÜ Han gi mi zi, da ha kav ga bafl la madan düfl man dan yüz çe vi re cek ka dar al çak zan ne di yorsu nuz? SIT KI BEY Pe kâ lâ! Siz de bi zim gi bi va tan yo lun da öl mek is ti yor su nuz. Gay re ti niz Al lah n ya - n n da bo fla git mez. Ha ya t n z gi der se ad n z ka l r. n san ola na, öl dük ten son ra bir gü zel ad b rak - mak bel ki hiç öl me mek ten hay r l d r. Gön lü nü zü sa lam tu tun, ölüm den kork ma y n ki kork sa n z da, kork ma sa n z da el bet te bir gün ge lir, si zi bu lur! Kur tu la ma ya ca fley den kaç mak, in sa na yak fl maz! (Ze ki ye ye) Ço cuk! ZE K YE Efen dim! SIT KI BEY (Bir ga rip ba k fl la yü zü ne ba ka rak) Sen kimsin? ZE K YE (Te lafl la) Adem. SIT KI BEY Ad n ne dir? ZE K YE (Ken di ni top la ya rak) Adem, efen dim. SIT KI BEY (Ken di ken di ne) Ne mü na se bet siz hül ya lar! (Ze ki ye ye) Ka le den ç ka bi lir sin! ZE K YE Ka le de kal ma ya izin yok mu? SIT KI BEY Ço cu um, ne ifle ya rar s n ki se ni al ko ya l m? ZE K YE Va tan için öle ce im! Bafl ka ne hiz met is ter si niz? SIT KI BEY Sen da ha si lah kul la na maz s n. 65

66 Tanzimat Dönemi Edebiyatı ( ) Na m k Ke mal in ha ya t n ve mü ca de le si ni ele alan, içe ri sin de Va tan ya hut Si lis tre oyu nun dan sah ne ler de ba r n d ran, bafl rol le ri ni Cü neyt Ar k n ve Fat ma Gi rik in oy na d 1969 ya p m Va tan ve Na m k Ke mal isim li si ne ma fil mi nin afifl le ri ZE K YE Ben, si ze ca n m su nu yo rum; siz, ba na ya fl m n kü çük lü ü nü söy lü yor su nuz. Bu ra ya adam öl dür mek için mi gel di niz, öl mek için mi? Öl dür mek için ise be ni de öl dü rün. Öl mek için ise emin olun ki siz den da ha ko lay, da ha ra hat ölü rüm. AB DUL LAH ÇA VUfi (Al bay a yak la fla rak) çi miz de flu za val l ço cuk ka l n ca k ya met mi ko par? SIT KI BEY Sen, ga li ba bir va kit ge le cek ki ka le el den gider se yi ne K ya met mi ko par? di ye - cek sin. AB DUL LAH ÇA VUfi Ha y r, be yim! Ben öl me den, ka le el den git mez. Öl dük ten son ra da la k r - d söy le ye mem ya! Na s l K ya met mi ko par? de rim. ZE K YE Ben den ne is ti yor su nuz? Va tan, bir Al lah tek ke si de il mi dir? Tek ke ye ge len kur ba - n n se miz li i ne, za y fl na ba k l r m? Lüt fe din, ço cuk la r n za da dev let yolun da öl me ye izin ve rin! Bu ka dar genç ler ve rem den, ve ba dan ölü yor, bir iki si de kur flun dan, gül le den ölür se ne olur? AB DUL LAH ÇA VUfi fiu... san ki ne olur? K ya met mi kopar? SIT KI BEY (fief kat le Ze ki ye nin yü zü ne ba ka rak) Ço cuk... (Ken di ken di ne) B y k s z öl mek is - ter, ak sa kal l s öl mek is ter. Ne di ye yim? Al lah, cüm le si ni va ta na ba fl la s n! ÜÇÜN CÜ SAH NE S LÂM BEY (Gö sün de bir kaç ya ra ol du u hâl de ko fla rak) Bey! Bey! ZE K YE Ah! S LÂM BEY Su dan geç ti ler! ZE K YE Kan l ni flan la r gö sün de du ru yor! S LÂM BEY On bin ka dar var d lar. Üç yüz ki fli ile kar fl la d k. Üç sa at u rafl t k... Üç sa at te... Ah, üç sa at te... Ar ka dafl la r n hep si top rak ol du, hep si ahi re te git ti. La kin en az n dan, iki düfl man ol sun be - ra ber gö tür dü. Ce na ze le ri yer de ya t yor. Hâ lâ düfl man, uyur ars lan gör müfl kar tal gi bi birbi ri ne yak la - fla m yor da yan la r n dan do la fl yor. Bey! Üç yüz ki fli idik. On bin sün gü ye kar fl dur duk. Gül le ara s n - dan sek tik. Ba fl m za do lu gi bi kur flun ya d. Ak bet, sün gü sün gü ye gel dik. Os man l n n ne de mek ol du u nu gös ter dik. He pi miz öl dük... Ah, hep si öl dü! Ye di ki fli kal d k... Sa l k la kal ma yay d k. Al lah da bi lir ki ben, on la ra ka vufl mak is te dim... Al lah da bi lir ki ben, her ke sin önün de idim... Cep ha nem tü ken di, k l c m k r l d, kol la r m dan tut tu lar, kol la r m bir tür lü kur ta ra ma d m. Be ni zor la ka le ye çek ti - ler. Ne ya pa y m? Ben ölü mü ko va la d m, tu ta ma d m. Be ni, ko va la yan lar tut tu lar. Esir ol dum, ba ri va - tan dafl la r ma esir ol ma ma l y d m. Ah, va tan! Va tan! Se nin ha ya t n teh li ke de, ben hâ lâ sa du ru yo rum! (Ze ki ye, bu söz ler ara s n da, ya vafl ya vafl s lâm Bey e yak la fl r. s lâm Bey ba y l r, Ze ki ye nin ku - ca na dü fler. Her kes et ra f na top la n r.) 66

67 Tanzimat Dönemi Edebiyatı ( ) SIT KI BEY Ab dul lah, bu ra ya gel! fiim di, Be y i al r s n, do ru be nim oda ma gö tü rür sün, her hiz - me ti ne ba kar s n. Cer rah ça r r s n, he kim ge ti rir sin. Ben ge lin ce ye ka dar bir da ki ka ya n n dan ay r l - maz s n, an la d n m? AB DUL LAH ÇA VUfi yi ama ya düfl man kav ga ya bafl larsa ben bu lun ma ya cak m y m? SIT KI BEY Bu lun ma d n va kit, k ya met mi ko par? AB DUL LAH ÇA VUfi Evet, öy le ya... K ya met mi ko par? K ya met kop maz ama... her ne ise... (Ken di ni to parla ya rak) Ben de bir ka le yi kur tar ma ya ça l fla ca ma, böy le ka le ler de er bir yi i di kur - tar ma ya ça l fl r sam k ya met mi ko par? ( s lâm Bey i ku cak la y p kal d r mak is ter.) ZE K YE Çe kil! fl te, ca n m ku ca m da... fl te, ölüm hâ linde... Onu da sen mi ala cak s n? Bi li - yor mu sun? An l yor mu sun? Se vi yo rum! SIT KI BEY Ne ol dun ço cu um? ZE K YE (Ken di ni fla fl ra rak ve top la ma ya ça l fla rak, s lâm Ab dul lah Ça vufl a b ra k r ve ya vafl ya - vafl do rulur.) Kim? Ben mi? De mek ki bil mi yor su nuz... de mek... ki... (Bü tün bü tün ken di ni top - la ya rak ya lan c bir da ya n k l l k la) an la ma m fl s n z! Ben, Ma nas t r l y m. fiim di ye ka dar bu ada m n sa - ye sin de ya fla d m. fl te, ölü yor... Gö rü yor su nuz ya... Ölü yor! Ca n m al p da onu ve re bi lir mi si niz? Ve - re mez si niz, de il mi? Ba ri b ra k n da ben onun ko na n da do dum, o da öle cek se be nim ku ca m - da öl sün. Va tan ne dir, bi li yor su nuz. Gönül ne dir, bil mez mi si niz? SIT KI BEY Git... git, yav rum! Sen de be ra ber git! (Göz le ri ni si le rek) Ne ka dar se ne dir ki in sa - n n gö zü na s l ya fla r r, unut mufl tum. İs lâm Bey te da vi edi lir. Ken di ne gel di ğin de ya nı ba şın dan ay rıl ma yan Ze ki ye yi ta nır. Bu ara da düş man as - ker le ri ka le yi ele ge çir mek üze re sal dı rı la rı nı iyi ce ar tı rır. Düş man cep ha ne li ği ni ate şe ver mek için İs lâm Bey, Ze - ki ye ve Ab dul lah Ça vuş gö nül lü olur. Bu zor lu gö re vi ba şa rıy la ye ri ne ge ti rir ler. İs lâm Bey, Sıt kı Bey e bü tün olup bi te ni an la tır. Sıt kı Bey in Ze ki ye nin yıl lar ön ce cep he ye gi den ba ba sı ol du ğu an la şı lır. Bü yük bir mut lu - luk la ba ba kız ku cak la şır lar. İs lâm Bey ile Ze ki ye nin dü ğün le ri bu coş kuy la ya pı lır. Nam k Kemal Vatan yahut Silistre 14. Va tan ya hut Si lis tre ad l met nin oluşmasına etki eden zihniyeti belirleyiniz. 15. Va tan ya hut Si lis tre ad l met nin olay ör gü sü nü gös te ren afla da ki fle ma üze rin de bofl b - ra k lan yer le ri uy gun ifa de ler le dol du ru nuz. Olay ör gü sün de be lir ti len le rin ya fla n l p ya fla n la ma ya - ca n ger çek lik ve kur ma ca ba la m n da tar t fl n z. Tartışma sonuçlarını sözlü olarak ifade ediniz. 67

68 Tanzimat Dönemi Edebiyatı ( ) 16. Va tan ya hut Si lis tre ad l met nin olay ör gü sü nü in ce le di i niz de his set tik le ri ni zi açıklayınız. 17. Va tan ya hut Si lis tre met nin de yer alan ki fli le rin özel lik le ri ni ve bu ki fli le rin olay ör gü sün de - ki ifl lev le ri ni be lir le yi niz. Me tin de ki ki fli le rin met nin ya z l d dö ne mi yan s t p yan s t ma d n se bep - le riy le bir lik te izah edi niz. 18. Va tan ya hut Si lis tre ad l me tin de yer alan me kâ na ait un sur la r n alt la r n çi zi niz. Bu un sur - la r n me tin de ki ifl le vi ni be lir le yi niz. Me tin de ki me kân un sur la r y la ger çek ha yat ta kar fl la fl l p kar fl la - şı la ma ya ca n söz lü ola rak ifa de edi niz. 19. Va tan ya hut Si lis tre ad l me tin de yer alan za ma na ait un sur la r be lir le yi niz. Me tin de ki za - man la ya fla n lan za man ara s n da ki ilifl ki yi aç k la y n z. 20. Va tan ya hut Si lis tre ad l ti yat ro ese rin den al nan par ça da ki ki fli, za man ve me kân un sur la - r n met nin bü tün lü ü ve bir bir le riy le uyum la r aç s n dan de er len di niz. Or ta ya ç kan so nuç la r aşağıda boş bırakılan yere yazınız Va tan ya hut Si lis tre ad l met nin te ma s n be lir le yi niz. Te ma n n ger çek lik le ilifl ki si ni ifade e- diniz. 22. Va tan ya hut Si lis tre met nin de ya za r n ele al d te ma n n top lum sal ha yat la ilifl ki si ni be lir - le yi niz. 23. fia ir Ev len me si ve Va tan ya hut Si lis tre ad l me tin le rin sa nat yap mak ama c y la m yok sa hal k e it mek ama c y la m ka le me al n d n tar t fl n z. Ulafl t n z so nuç la r def te ri ni ze ya z n z. 24. Na m k Ke mal in ha ya tı ve fi kir le ri ile Va tan ya hut Si lis tre ad l me tin ara s n da ki ilifl ki yi söz - lü ola rak ifa de edi niz. 2. Et kin lik: 1. grup ta ki ö ren ci ler Tan zi mat Dö ne min de ti yat ro ala n n da Ba t ede bi ya t n dan ya - p lan çe vi ri ler, ya z lan öz gün eser ler ko nu lu ça l fl ma la r n s n f ta sun sun lar. 2. grup ta ki ö ren ci ler Tan zi mat Dö ne min de sah ne le nen ti yat ro oyun la r ve oyun la r n ne re de ve kim ler ta ra f n dan sah ne len dik le ri ko nu lu ça l fl ma la r n s n f ta sun sun lar. 3. grup ta ki ö ren ci ler Ti yat ro ta ri hi miz içe ri sin de yer li oyun cu la r n han gi dö nem de or ta ya ç k - t k la r ko nu lu ça l fl ma la r n s n f ta sun sun lar. 4. grup ta ki ö ren ci ler Ti yat ro oyun la r n n hal ka aç k ola rak ne za man ser gi len me ye bafl la d ve hal k n bu oyun la ra tep ki si ko nu lu ça l fl ma la r n s n f ta sun sun lar. Etkinlik sonunda Türk ti yat ro sun dan mo dern Türk ti yat ro su na na s l ge çil di i ni an la tan Te ma - fla dan Ti yat ro ya bafl l k l bir du var ga ze te si ha z r la y n z. 68

69 Tanzimat Dönemi Edebiyatı ( ) ya z l fl ama c ko nu ki fli ler me kân za man ANLAMA YORUMLAMA 1. fii na si nin fia ir Ev len me si ad l oyu nun da dö ne min top lum sal ha ya t na da ir han gi iz ler bu lun - mak ta d r? Bu iz ler den ha re ket le ese rin, ya z l d dö ne mi yan s tan bir bel ge ni te li i ta şı yıp ta şı ma - dı ğı nı se bep le riy le bir lik te söz lü ola rak ifa de edi niz. 2. Afla da ki tab lo da Tan zi mat Dö ne min de ka le me al nan gös ter me ye ba l ede bî me tin le rin ni - te lik le riy le il gi li ba z özel lik ler s ra lan m fl t r. Bu özel lik ler den Tan zi mat Dö ne mi ti yat ro an la y fl n yan - s tan ifa de le ri be lir le ye rek tab lo da ki ku tu cuk la r ifla ret le yi niz. Be lir le di i niz özel lik ler den ha re ket le Tan zi mat Dö ne min de ti yat ro nun yük len di i ifl lev le ri açıklayınız. Tan zi mat Dö ne mi ay d n la r, hal k e it mek dü flün ce siy le ti yat ro dan ya rar lan m fl lar d r. Ti yat ro, ede bî di lin sa de lefl me si ne hiz met et mifl tir. Tan zi mat Dö ne mi ay d n la r, halk tan zi ya de üst ta ba ka ya ve yö ne ti ci le re yö ne lik eser ler ka le me al - m fl lar d r. Tan zi mat Dö ne mi ay d n la r, sos yal prob lem le re dik kat çek mek ve ka muo yu olufl tur mak için ti yat - ro dan ya rar lan m fl lar d r. Oku ma yaz ma ora n n n dü flük ol du u yer ler de sey ret me nin oku ma dan da ha et ki li ol du u dü flün - ce sin den ha re ket le ti yat ro dan fay da la n l m fl t r. Tan zi mat Dö ne mi ti yat ro eser le ri nin di li hal k n kul lan d ko nufl ma di lin den uzak, süs lü ve a r bir dil dir. Tan zi mat Dö ne mi ay d n la r, ti yat ro va s ta s y la dü flün ce le ri ni ve tek lif le ri ni hal kı e len di re rek ilet - me yo lu nu seç mifl ler dir. Tan zi mat Dö ne mi ti yat ro eser le rin de top lum sal te ma lar dan zi ya de bi rey sel te ma lar ele al n m fl t r. Tan zi mat Dö ne mi ti yat ro eser le ri Ba t l ha yat tar z n an lat t için ma hal lî ve yer li un sur lar dan uzak t r. 3. fia ir Ev len me si ad l oyun da yer alan ki fli le rin ad la r ile ka rak ter özel lik le ri ara s n da ki pa ra lel - lik le ri arkadaşlarınızla paylaşınız. 4. Şa ir Ev len me si ad l oyun da yer alan ki fli le rin ko nufl ma bi çim le ri ile sos yal sta tü le ri ve kül tür se vi ye le ri ara s n da ki pa ra lel lik le ri söz lü ola rak ifa de edi niz. 5. Na m k Ke mal in hür ri yet ve va tan hak k n da ki dü flün ce le ri Va tan ya hut Si lis tre met ni ne na - s l yan s m fl t r? Dü flün ce le ri ni zi belirtiniz. 6. Na m k Ke mal in Ti yat ro e len ce dir. Fa kat e len ce le rin en fay da l s d r. cüm le si ni ya za r n ve dö ne min ti yat ro an la y fl ba k m n dan yo rum la y n z. 7. fii na si nin fia ir Ev len me si ve Na m k Ke mal in Va tan ya hut Si lis tre ad l ese ri ni ya z l fl ama - c, ko nu, ki fli, me kân, za man aç s n dan de er len di re rek me tin ler ara s n da ki or tak yön le ri be lir le yi - niz. El de et ti i niz bil gi le ri afla da ki tab lo ya ya z n z. fia ir Ev len me si - Va tan ya hut Si lis tre 69

70 Tanzimat Dönemi Edebiyatı ( ) ÖLÇME VE DE ERLEND RME A. Afla da ki so ru la r söz lü ola rak ce vap la y n z. Tan zi mat Dö ne mi Türk ede bi ya t n da ti yat ro tü rü nün ge nel özel lik le ri ne ler dir? Tan zi mat Dö ne mi Türk ede bi ya t n da ti yat ro tü rü nün öne ç kan tem sil ci le ri kim ler dir? B. Afla da ki cüm le ler de bofl b ra k lan yer le ri uy gun ifa de ler le dol du ru nuz. Tan zi mat Dö ne min den ön ce Türk top lu mun da...,... ve... gi bi ge le nek sel ti yat ro tür le ri yer al mak tay dı. Na m k Ke mal ta ra f n dan 1873 y l n da ka le me al nan... ad l ti yat ro ese ri oy nan d dö - nem de hal k ga le ya na ge tir di i ge rek çe siy le ya sak lan m fl t r. C. Afla da ki cüm le le rin so nu na yar g lar do ru ise D, yan l fl ise Y ya z n z. Tan zi mat Dö ne mi ti yat ro eser le rinde hal k e len di re rek e it me amacı güdülmüştür. ( ) Tan zi mat Dö ne mi Türk ti yat ro su, Ba t l ti yat ro nun ya n n da ge le nek sel tiyatronun iz le ri ni de ta fl r. ( ) Tan zi mat Dö ne minde kaleme alınan tiyatro eserleri sahnelenmemiştir. ( ) Ç. Afla da ki çok tan seç me li so ru la r n doğ ru ce vap la rı nı işa ret le yi niz , Türk ede bi ya tın da... tarz da ya zıl mış... ti yat ro dur. Ya pı tın... (1859) ve... (1860) yıl lar da Tür ki ye de Türk çe oyun lar oy na nan ti yat ro yok tu. Yu ka r da bofl b ra k lan yer le re, s ra s y la afla da ki ler den han gi si nin ge ti ril me si ge re kir? A) Za val lı Ço cuk - öz gün - bir - be ğe nil di ği - ya yıl dı ğı B) Afi fe An je lik - ye ni - son - bi lin me di ği - ta nınm adı ğı C) Şa ir Ev len me si - Ba tı lı - ilk - ya zıl dı ğı - ba sıl dı ğı D) Ha san Mel lah - bi li nen - ger çek - övül dü ğü - ye ril di ği E) Aşk-ı Mem nu - mo dern - kla sik - okun du ğu - se vil di ği ÖSS (I) Tan zi mat Dö ne mi ti yat ro sun da çe şit li ko nu lar iş le nir. (II) İş le ni len ko nu lar, ge nel lik le top - lum sal bo yut lu ni te lik ler ta şır. (II I) Ör ne ğin Na mık Ke mal in Za val lı Ço cuk ve Gül ni hal ad lı ya pıt la - rın da va tan ko nu su iş len miş tir. (IV) Re ca iza de Mah mut Ek rem, Ah met Mit hat, Ab dül hak Ha mit, Teo dor Ka sap gi bi sa nat çı lar da ti yat ro ala nın da ya pıt lar or ta ya koy muş lar dır. (V) Bu alan da ürün ve ren ler kla si sizm ve ro man tizm akım la rı nın et ki sin de kal mış tır. Bu par ça da ki nu ma ra lan m fl cüm le le rin han gi sin de bil gi yan l fl var d r? A) I B) II C) II I D) IV E) V YGS brahim Efendi Kona - Samiha AYVERD 70

71 Tan zi mat dev ri, dev le rin ye tifl ti i bir de vir dir. lim de, si ya set te, ida re de ve ede bi yat ta ken di ni gös te ren be re ket li ge lifl me cid - den hay ret edi le cek fley dir. Na m k Ke mal in, Ab dül hak Ha mit in, fii na si nin, Ek rem Bey in, Se za i Bey in ede bi yat ta tem sil et tik - le ri o bü yük de vir kar fl s n da in san, dü flün dük çe da ha çok duy gu la n yor, da ha çok he ye can la n yor. Tan zi mat dev ri uzun bir k fl - tan son ra co flan, f fl k ran bir ba har hâ lin de dir. Ham dul lah Su phi TAN RIÖ VER 5. TANZİMAT DÖNEMİ EDEBİYATININ GENEL ÖZELLİKLERİ HA ZIR LIK 10. s n f Türk Ede bi ya t ders ki ta b n z n Ta rih çin de Türk Ede bi ya t ad l 1. üni te si - nin Türk Ede bi ya t n n Dö nem le re Ay r l ma s n da ki Öl çüt ler ko nu su nu göz den ge çi ri niz. 1. Et kin lik: 3 gru ba ay r l n z. Afla da lis te hâ lin de su nu lan arafl t r ma ko nu la r n dan bi ri ni se - çe rek ko nu hak k n da grup ça arafl t r ma ya p n z. El de et ti i niz bil gi le ri bir su num hâ li ne ge ti ri niz. Tan zi mat Dö ne mi Ede bi ya t n et ki le yen sos yal, si ya sal ve kül tü rel or ta m n ya p s Tan zi mat Dö ne min de Türk kül tü rü ile Ba t kül tü rü ara s n da ki et ki le flim Tan zi mat Dö ne mini et ki le yen sa nat, ede bi yat ve dü flün ce ak m la r Tanzimat Dönemi edebiyatçılarının ortak bir amaçlarının olup olmadığını sözlü olarak ifade ediniz. 2. Et kin lik: 1. grup ta ki ö ren ci le rin ha zır la dı ğı Tan zi mat Dö ne mi ede bi ya t n et ki le yen sos yal, si ya sal ve kül tü rel or ta m n ya p s ko nu lu su nu mu din le yi niz. Su num dan edin di i niz bil gi ler fl n - da afla da yer alan tab lo yu uy gun ifa de ler le dol du ru nuz. Et kin lik so nun da Tan zi mat Dö ne mi ede - bi ya t n et ki le yen sos yal, si ya sal ve kül tü rel or ta m n ede bî eser le re na s l yan s d n yo rum la y n z. Tan zi mat Dö ne mi ede bi ya t n et ki le yen sos yal, si ya sal ve kül tü rel or ta m n ya p s kül tü rel ya p si ya sal ya p sos yal ya p 71

72 Tanzimat Dönemi Edebiyatı ( ) 3. Et kin lik: 2. grup ta ki ö ren ci leri olarak Tan zi mat Dö ne min de Türk kül tü rü ile Ba t kül tü rü ara - s n da ki et ki le flim ko nu lu ça l fl ma la r n zı s n f ta arkadaşlarınıza sununuz. Su num dan edin di i niz bil - gi ler fl n da afla da yer alan tab lo yu uy gun ifa de ve ör nek ler le dol du ru nuz. Tab lo da ki bul gu lar - dan ha re ket le Ba t kül tü rü ile Türk kül tü rü ara s n da ki et ki le fli mi söz lü ola rak ifa de edi niz. Türk kül tü rü ile Ba t kül tü rü ara s n da ki et ki le flim Türk kül tü rü nü et ki le yen mad di un sur lar (mi ma ri, gi yim tar z, e len ce, al fl ve rifl, ye mek vb.) Türk kül tü rü nü et ki le yen ma ne vi un sur lar (fi kir ler, gör gü ku ral la r, hu kuk vb.) 4. Et kin lik: 3. grup ta ki ö ren ci ler Tan zi mat Dö ne mi ni et ki le yen sa nat, ede bi yat ve dü flün ce ak m - la r ko nu lu ça l fl ma la r n s n f ta sun sun lar. Su num dan edin di i niz bil gi ler fl n da Tan zi mat Dö ne mi ni et ki le yen sa nat, ede bi yat ve dü flün ce ak m la r n bir lis te hâ lin de tah ta ya ya z n z. Bu un sur la r n Tan zi - mat ede bi ya t n na s l fle kil len dir di i ni Tanzimat Dönemi Edebiyatı adlı ünitede incelemiş olduğunuz metinlerden hareketle tar t fl n z. Tar t fl ma so nuç la r n defterinize yazınız. 1. Tan zi mat Dö ne mi ne ait ro man, ti yat ro, şi ir ve ö re ti ci me tin ör nek le ri in ce le mifl ti niz. Bu me - tin le rin dil özel lik le ri ni ve ya z l fl amaç la r n dik ka te ala rak ya z di li nin ko nufl ma di li ne yak la fl p yak - lafl ma d n se bep le riy le bir lik te aç k la y n z. 2. Afla da ki tab lo da Tan zi mat Dö ne min de ga ze te tü rü nün ifl le vi ve top lum ha ya t n da ki ye ri ile il gi li ba z özel lik ler s ra lan m fl t r. Bu özel lik ler den Tan zi mat Dö ne mi ga ze te ci lik an la y fl n yan s tan ifa de le ri be lir le ye rek tab lo da ki ku tu cuk la r ifla ret le yi niz. Be lir le di i niz özel lik ler den ha re ket le Tan zi - mat Dö ne min de ga ze te nin yük len di i ifl lev le ri açıklayınız. Tan zi mat Dö ne mi ay d n la r, hal k e it mek dü flün ce siy le ga ze te den ya rar lan m fl lar d r. Ga ze te, ya z di li nin ko nufl ma di li ne yak lafl ma s na hiz met et mifl tir. Ga ze te ler, dev let ida re ci le ri ni des tek le mek için ya y n lan m fl t r. Tan zi mat Dö ne mi ay d n la r, sos yal prob lem le re dik kat çek mek ve ka muo yu olufl tur mak için gazeteden ya rar lan m fl lar d r. Ga ze te, fark l si ya si ve ede bî dü flün ce le rin tar t fl l ma s na bir ze min olufl tur mufl tur. Ga ze te ler sa de ce ha ber ver mek ama c y la kul la n l m fl t r. Tan zi mat Dö ne mi gazetelerinde top lum sal te ma lar dan zi ya de bi rey sel te ma lar ele al n m fl t r. Tan zi mat Dö ne mi ga ze te le ri Ba t l ha yat tar z n nın Türk top lu mu na ta nı tıl ma sın da önem li bir rol üst len miş tir. Ga ze te; ro man, fli ir, ti yat ro vb. ede bî tür le rin oku yu cuy la h z l ve ko lay bir bi çim de bu lufl ma s n - da et ki li bir araç t r. Halk, ga ze te le rin ya y n lan ma s için dö ne min dev let adam la r ve ay d n la r na bas k yap m fl t r. 72

73 Tanzimat Dönemi Edebiyatı ( ) ÖLÇME VE DE ERLEND RME A. Afla da ki so ru la r söz lü ola rak ce vap la y n z. Tan zi mat Dö ne mi Türk ede bi ya t n et ki le yen sos yal, si ya sal ve kül tü rel et ken ler ne ler dir? Tan zi mat Dö ne mi Türk ede bi ya t n da et ki li olan dü flün ce ve sa nat ak m la r ne ler dir? Tan zi mat Dö ne mi Türk ede bi ya tı nın ge nel özel lik le ri ne ler dir? B. Afla da ki cüm le le rin so nu na yar g lar do ru ise D, yan l fl ise Y ya z n z. Tan zi mat Dö ne mi sa nat ç la r hal k e it mek ga ye si ta fl d k la r n dan hal k n an la yabi le ce i sa de bir dil kul lan ma ya özen gös ter mifl ler dir. ( ) Tan zi mat Dö ne mi Türk ede bi ya t 1839 y l n da Tan zi mat Fer ma n n n ila n y la bafl lar. ( ) Tan zi mat Dö ne mi Türk ede bi ya tı özel lik le Fran sız ede bi ya tın dan et ki len miş tir. ( ) Tan zi mat Dö ne mi sa nat çı la rı nın or tak özel li ği hep si nin ti yat ro tü rün de eser ver miş ol ma la rı dır. ( ) C. Afla da ki çok tan seç me li so ru la r n doğ ru ce vap la rı nı işa ret le yi niz. 1. Tan zi mat Ede bi ya t y la il gi li afla da ki yar g lar dan han gi si ya nl flt r? A) Ma ka le, fık ra, de ne me gi bi Ba tı dan alın mış ya zı tür le ri bu dö nem de ga ze te ler ara cı lı ğıy - la ede bi ya tı mı za gir miş tir. B) Ye ni na zım şe kil le riy le bir lik te di van ede bi ya tı na zım şe kil le ri de kul la nıl mış tır. C) Ah met Mit hat, Şem set tin Sa mi bu dö ne min ro man cı la rın dan dır. D) Va tan, mil let, ada let, hür ri yet gi bi kav ram lar bu dö nem de kul la nıl ma ya baş lan mış tır. E) Bu dö nem de çı kan res mî ga ze te ler, Ter cü mân-ı Ah vâl ve Tas vîr-i Ef kâr dır. ÖSS Tan zi mat ın ilk ku şa ğı nı oluş tu ran Şi na si, Zi ya Pa şa, Na mık Ke mal ve Ah met Mit hat bu dö - ne min top lum sal ya şa mı nı de ği şik öl çü ler de ede bi ya ta yan sıt ma ya ça lış mış tır. İlk ku şak tan son ra,...,...,...,... olu şan ikin ci ku şak, bu top lum sal sa nat an la yı şı nı ar ka pla na ata rak da ha çok in san ı ve onun ki şi sel se rü ve ni ni ele al mış tır. Bu par ça da ve ri len bil gi le re gö re bofl b ra k lan yer le re afla da ki ler den han gi si ge ti ri - le bi lir? A) Tev fik Fik ret - Ce nap Şa ha bet tin - Ali Ek rem - Sü ley man Na zif ten B) Ha lit Zi ya - Meh met Ra uf - Hü se yin Ca hit - Ah met Şu a yıb dan C) Rı za Tev fik - Meh met Emin - Meh met Âkif - Mu al lim Na ci den D) Re ca iza de Ek rem - Ab dül hak Hâ mit - Sa mi pa şa za de Se za i - Na bi za de Na zım dan E) Yah ya Ke mal - Ha li de Edip - Ya kup Kad ri - Re fik Ha lit ten ÖSS Rübab- fiikeste - Tevfik F KRET (Bu eseri önümüzdeki haftalarda derste iflleyeceksiniz.) 73

74 ÜN TE DE ERLEND RMES A. Afla da ki so ru la r söz lü ola rak ce vap la y n z. Os man l Dev le ti nde, Tan zi mat la ge ti ril mek is te nen ye ni lik le ri ve bu ye ni lik le rin özel lik le ri ni aç k - la y n z. Ede bi yat ta Tan zi mat ne za man ve ni çin bafl la m fl t r? Tan zi mat Dö ne min de ga ze te nin kül tür ve ede bi yat ha ya t aç s n dan öne mi ne dir? Bu dö nem de ga ze te ci li e önem ve ril me si nin se bep le ri ni aç k la y n z. Tan zi mat Dö ne mi Türk ede bi ya t n da te ma, dil ve ifa de bi çi mi ba kı mın dan ge le nek sel (es ki) ve Ba tı lı (ye ni) ola rak ni te len di ri le bi le cek iki fark lı an la yı şın or ta ya çık ma sı nın se bep le ri ni aç k la y n z. B. Afla da ki cüm le ler de bofl b ra k lan yer le ri uy gun ifa de ler le dol du ru nuz. Tan zi mat Dö ne mi nin ilk Türk çe ga ze te si olan res mî bir ga ze te ol ma özel li i ta fl yor du. Eser le rin de va tan, mil let, hak, ada let, ah lak, hu kuk gi bi kav ram la ra s k ça yer ve ren.... top lum için sa nat an la y fl n be nim se mifl tir. Tan zi mat Dö ne min de bir çok ye ni li in ön cü sü olan fii na si, Türk ede bi ya t n n ba s l ilk ti yat ro su ka bul edi len.. ad lı ese rin de ya za r d r. Te mel özel li ği ger çek çi lik olan ve ro man tiz me tep ki ola rak or ta ya ç kan..... akı mı Tan zi mat Dö ne min de Türk ede bi ya t n et ki le yen ede bî ak m lar dan bi ri ol muş tur. C. Afla da ki cüm le le rin so nu na yar g lar do ru ise D, yan l fl ise Y ya z n z. Os man l Dev le ti nde ye ni lefl me ha re ket le ri pa di flah II. Se lim dev rin de bafl la m fl t r. ( ) Tan zi mat Dö ne miy le bir lik te Türk fli i rin de ye ni kav ram lar ve bu kav ram la ra ba l ola rak ye ni imaj lar or ta ya ç k m fl t r. ( ) Tan zi mat Dö ne min de Türk fli i ri en faz la n gi liz ede bi ya t n dan et ki len mifl tir. ( ) Tan zi mat Dö ne min de ti yat ro eser le ri ge nel lik le sah ne len mek için de il okun mak için ka le me al n m fl t r. ( ) Dem de me, Ab dül hak Ha mit in elefl ti ri tü rün de ki en önem li ese ri dir. ( ) Ç. Afla da ki çok tan seç me li so ru la r n doğ ru ce vap la rı nı işa ret le yi niz. 1. Afla da yer alan Tanzimat roman yla ilgili efllefltirmelerden hangisi yanl flt r? A) İlk yerli roman - Şemsettin Sami - Taaşşuk-ı Talat ve Fitnat B) İlk tarihî roman - Ahmet Mithat - Hasan Mellah C) İlk köy romanı - Nabizade Nazım - Karabibik D) İlk psikolojik roman - Mehmet Rauf - Eylül E) İlk realist roman - Recaizade Mahmut Ekrem - Araba Sevdası 74

75 2. Afla daki Tanzimat Dönemi bas n hayat yla ilgili efllefltirmelerden hangisi yanl flt r? A) İlk özel Türkçe gazete - Tercüman-ı Ahval B) İlk resmî Türkçe gazete - Tasvir-i Efkâr C) İlk mizah dergisi - Diyojen D) İlk yarı resmî gazete - Ceride-i Havadis E) İlk çocuk dergisi - Mümeyyiz 3. Tan zi mat ede bi ya t n n ku ru cu la r n dan d r. fii ir de yaz m fl ol mak la bir lik te as l ünü nü ga ze te ci lik ala n n da ki ça l fl ma la r y la sa la d. Ç kar d Tâs vir-i Ef kâr ga ze te sin de hal k n an la ya ca bir dil le yaz - ma n n ge rek ti i ni sa vun du. Düz ya z da nok ta la ma ifla re ti ni kul la na rak dü flün ce le ri ni k sa, ya l n cüm - le ler le an lat t. Ko nufl ma di li ni ba fla r y la kul la na rak Ba t tek ni i ne uy gun ti yat ro nun ilk ör ne i ni de o ver di. Bu par ça da sö zü edi len sa nat ç afla da kiler den han gi si dir? A) Na m k Ke mal B) Zi ya Pa fla C) fii na si D) fiem set tin Sa mi E) Agâh Efen di ÖSYS Z iya Pa fla, t iya tr oda e len ce ile sos yal fay da y bir lefl ti rip ti yat ro yu fay da l bir e len ce I II III IV ola rak ni te len dir mifl tir. Onun ti yat ro hak k n da ki dü flün ce le ri ni ba z ma ka le le ri ile C el âle ddin Har zemflah Mu kad di me si nden ö ren mek müm kün dür. V Bu cüm le de ki al t çi zi li söz ler den han gi sin de bil gi yan l fl var d r? A) I B) II C) II I D) IV E) V ÖSS Türk ede bi ya tın da Ah met Mit hat Efen di nin F el âtun Bey ile Râ kım Efen di, Na mık Ke mal in İ nt ibah, I II Sa mi pa şa za de Se zâ i nin Ze hra, Re ca iza de Mah mut Ek rem in Ar aba Sev da sı, Na bi za de Na zım ın II I IV Se rg üzeşt isim li ya pıt la rı sos yal içe rik li ro man la ra ör nek ola rak gös te ri le bi lir. V Yu ka r da ki cüm le de nu ma ra lan m fl ya p t lar dan han gi le ri bir bi riy le yer de ifl ti rir se bil gi yan - l fl gi de ril mifl olur? A) I ile II B) I ile IV C) II ile II I D) III ile V E) IV ile V ÖSS I. Ma ka le açık la yı cı ni te lik II. Oto bi yog ra fi 3. ki şi li an la tım II I. Kö şe ya zı sı gün cel so run lar IV. Hi ta bet ses len me söz le ri V. Ma sal te ker le me ler Yu ka r da ki nu ma ra lan m fl te rim ler den han gi si, kar fl s n da kiy le ili flk ile nd ir il emez? A) I B) II C) II I D) IV E) V YGS

76 7...., Tas vir-i Ef kâr da ya yım la nan Li san-ı Os ma nî nin Ede bi ya tı Hak kın da Ba zı Mü la ha zâ tı Şâ mil dir ad lı ma ka le si nin... Dö ne min de ki dil an la yı şı nı be lir le ye cek dü - zey de bir içe ri ği var dır. Bu cüm le de bofl b ra k lan yer le re afla da ki ler den han gi le ri s ra s y la ge ti ril me li dir? A) Na mık Ke mal in - Mil lî Ede bi yat B) fii na si nin - Tan zi mat C) Re ca iza de Mah mut Ek rem in - Ser ve ti fü nun D) Tev fik Fik ret in - Fec ria ti E) Yah ya Ke mal Be yat l n n - Cum hu ri yet YGS I. Ser gü zeflt II. Ara ba Sev da s II I. Fe lâ tun Bey ile Râ k m Efen di IV. Ma i ve Si yah V. Mü reb bi ye Yu ka r da ki ya p t lar dan han gi le rin de Ba t l lafl ma n n yan l fl an la fl l ma s n n ya rat t so nuç - lar ifl len mifl tir? A) I ve II B) I ve IV C) II ve II I D) II ve V E) IV ve V YGS Oku-yo rum k s m n da si ze öne ri len ki tap lar ile oku du u nuz di er ki tap la r afla da ki Ki tap Oku ma Öz De er len dir me Öl çe i ne gö re de er len di ri niz. K TAP OKUMA ÖZ DE ERLEND RME ÖLÇE Ölçütler Okuma amac m belirledim. Konuyla ilgili önceki bilgilerimi hat rlad m. Okuyacaklar mla ilgili tahminlerde bulundum. Dikkatli okudum. Okuduklar m zihnimde canland rd m. Okurken metnin sonucuyla ilgili tahminlerde bulundum. Karakterin duygu ve düflüncelerini anlayabildim. Okudu um hikâyenin ögelerini belirledim. Önemli düflünceleri fark edip bunlarla ilgili notlar ald m. Anlamad m yerleri tekrar okudum. Okuduklar m baflkalar yla tart flt m. Okuduklar m özetledim. Dereceler Evet K smen Hay r yi bir okuyucu olmak ve okuma al flkanl kazanmak için yapmam gerekenler:

77 77

78 3. ÜN TE Servetifünun Edebiyatı (Edebiyatıcedide) ( ) ve Fecriati Topluluğu ( ) 1. SERVETİFÜNUN EDEBİYATININ OLUŞUMU HA ZIR LIK Ser ve ti fü nun te ri mi nin an la m n, ay n ad la ç kan der gi nin ne za man, kim ta ra f n dan ç - ka r l d n ve Ser vet fü nun ede bi ya t n da bu der gi nin öne mi ni arafl t r n z. Tev fik Fik ret, Ce nap fia ha bet tin, Ha lit Zi ya Uflak l gil, Meh met Ra uf gi bi Ser ve ti fü nun ede bi ya t n n ön de ge len isim le ri nin e i tim du rum la r, ya fla ma bi çim le ri ve ede bi yat an la y fl la r hak k n da bir arafl t r ma ya p n z. Tan zi mat son ra s Türk ede bi ya t n da Re ca iza de Mah mut Ek rem ve Mu al lim Na ci nin tem - sil et ti i ede bi yat an la y fl n n özel lik le ri hak k n da bir arafl t r ma ya p n z. 1. Et kin lik: 3 gru ba ay r l n z. Afla da lis te hâ lin de su nu lan arafl t r ma ko nu la r n dan bi ri ni se - çe rek ko nu hak k n da grup ça arafl t r ma ya p n z. El de et ti i niz bil gi le ri bir su num hâ li ne ge ti ri niz. Tan zi mat son ra s Türk ede bi ya t n da ye ni lefl me yi sa vu nan la r n ön de ge len isim le rin den Re ca iza de Mah mut Ek rem in tem sil et ti i ede bi yat an la y fl n n özel lik le ri hak k n da bir arafl t r - ma ya p n z. Tan zi mat son ra s Türk ede bi ya t n da es ki ile ye ni ara s n da bir yol iz le yen Mu al lim Na ci nin tem sil et ti i ede bi yat an la y fl n n özel lik le ri hak k n da bir arafl t r ma ya p n z. Tan zi mat son ra s Türk ede bi ya t n da es ki yi (ge le ne i) sa vu nan Ha c b ra him Efen di nin tem sil et ti i ede bi yat an la y fl n n özel lik le ri hak k n da bir arafl t r ma ya p n z. Ha tı ra ya zı la rı nın ede bî dö nem le ri ve ede bî akım la rı an la ma da na sıl bir fay da sağ la ya ca - ğı nı açık la yı nız. MAT BU AT HA TI RA LA RIM... Ah met Mit hat la ön gö rü len şir ket su ya düş tük ten son ra Mu sav ver Ter cü man-ı Ha ki kat çı kar ma umu du da uç muş tu. Ye ni den, haf ta lık ga ze te im ti ya zı bul mak için koş mam ge re ki yor du. (...) var olan ga ze te ler den bi riy le uyu şup o ga ze te ye ek gi bi re sim li der gi kur mak zo run day dım. O ta rih te İs tan - bul da Ah met Mit hat ın Ter cü man-ı Ha ki kat in den baş ka gün lük ola rak Fi lip Efen di nin es ki Va kit i ye - ri ne çı kan Ta rik i, en es ki ga ze te miz olan Churc hill (Çör çil) in Ce ri de-i Ha va dis inin ye ri ne ge çen Saa - det ve Ga la ta da Mil let Ha nın da ya yım la nan Rum ca Kons tan ti no po lis sa hi bi D. Ni ko lai di nin öğ le den 78

79 Servetifünun Edebiyat ( ) ve Fecriati Toplulu u ( )... Servetifünun dergisi son ra çı kar mak ta ol du ğu Türk çe Ser vet ga ze te le ri var - dı. Türk çe Ser vet te ben de ajans tel graf ha ber le ri çe vir - men li ği yap mış tım. D. Ni ko lai di ye baş vur dum, ufak bir üc ret kar şı lı ğın - da Ser vet ga ze te si ne bir fen ni ek çı kar mak üze re ruh sat alıp bu ruh sa tı ba na ver me yi ka bul et ti, di lek çe - si ni ver di. (...) Ar tık ben se vin cim den ka bı ma sığ mı yor - dum. Çün kü da ha mat baa yı kur ma dan Top ha ne Mü şi - ri ye tin de ki çe vir men lik gö re vim den çe ki le rek ken di mi bü tün bü tün mat ba cı lık dün ya sı na ada mış tım ve ga ze - te ci ol mak is ti yor dum. Ser vet in eki bi çi min de iz ni çı - kan Ser ve ti fü nun un ha zır lı ğı na baş la dım. (...) ve 1891 Mart ının 27 nci gü nü Ser ve ti fü nun un ilk sa yı sı nı çı - kar dım.... Ser ve ti fü nun 1892 de say fa la rı nı ço ğalt mış, re sim - le ri ni gü zel leş tir miş, bi lim sel ve tek nik içe rik le çı kı yor - du. İlk ya za rı Na bi zâ de Nâ zım dı. Mah mut Sa dık ve Ah - met Ra sim Bey ler le Dok tor Be sim Ömer Pa şa da ay nı za man da yaz ma ya baş la dı lar. (...) bu sı ra da Ser ve ti fü nun, Re ca iza de nin ko ru ma sın da ye ni bir ha yat bul ma ya baş lı yor du. Ek - rem Bey, bu ye ni ha ya tı mat ba amı za Tev fik Fik ret i ge tir mek le açı yor du. Re ca iza de Ek rem Bey, Mek teb-i Mül ki ye de ho cam dı; ken di si ne sev gi ve say gım çok de rin di. (...) Ba ba Ta hir, Ba bıa li yo ku şun da ta nın ma ya baş la mış tı. Çı kar dı ğı Ma lû mat ad lı der gi de taş kın - lık lar et ti ği için üç dört kez Mat bu at Mü dür lü ğü nün buy ru ğuy la sü re siz ka pa tıl dı ğı hâl de er te si gün sad ra za mın ba ğış la ma sı na eri şe rek çı kı yor du.... Bu de re ce ge mi azı ya al mış olan Ba ba Ta hir, Türk ede bi yat ta ri hi nin en na zik ve ki bar ki şi si olan Re ca iza de Ek rem Bey e bi le sal dı rı yor du. Ve bu sal dı rı dan Ede bi yat-ı Ce di de do ğu yor du.... Re ca iza de Ek rem Bey, Şem sa adın da kü çük bir eser ya yım la mış tı. Bu ye ni ki tap üze ri ne Ser ve - ti fü nun da öğ ren ci den öğ ret me ne kar şı sev giy le bir kaç sa tır yaz mış tı. (...) Ba ba Ta hir ise ya yım la - mak ta ol du ğu Ma lû mat der gi si ne üs tat Ek rem in ese ri ni baş tan ba şa ak ta rı ver miş ti. Ba ba Ta hir gi - bi bir ada mın der gi sin de Şem sa nın ya yım lan ma sı na çok üzü len Ek rem Bey, bi ze bir mek tup gön - der di.... Bu mek tu bun ya yım lan ma sın dan son ra Ek rem Be ye fen di Ser ve ti fü nun la iliş ki si ni çok iç li dış lı du ru ma ge tir miş ve bir kış ak şa mı ye ni yö ne tim ye ri mi zi zi ya ret le riy le onur lan dır mış tı (1895) yı lı na rast la yan bu kış zi ya re tin de Ek rem Bey yal nız de ğil di. Ba kı şı çok güç lü, iri vü - cut lu, pek se vim li yüz lü bir de li kan lıy la bir lik te gel miş ti. Çok sev di ğim üs ta dın el le rin den öper ken de li kan lı yı gös te re rek: - Si ze Te vfik Fik ret Bey i ge tir dim, de di. Ken di si be nim çok sev di ğim ye te nek li bir genç tir. Mek - tep fi lan gi bi ki mi der gi ler de eser le ri de çık tı. Ama ben is ti yo rum ki Tev fik Fik ret Bey, Ser ve ti fu - nun un ol sun! Ka ra rı he men ver miş tik. Bü yük üs ta dın is te ği üze ri ne Tev fik Fik ret Bey, Ser ve ti fü nun un ya zı ve dü zelt me iş le ri ni ka bul et miş ti; ben ona içe rik ko nu sun da bü tün yet ki le ri ver miş tim. 79

80 Servetifünun Edebiyat ( ) ve Fecriati Toplulu u ( ) Bu gö rüş me de Ede bi yat-ı Ce di de top lu lu ğu ku rul muş olu yor du ar tık haf ta da üç dört kez üs tat Ek rem ak şam la rı bi ze uğ ru yor du. Tev fik Fik ret Bey dü zen li ge li yor du ve her ge li şim de ar ka daş la rı ar tı yor du. Ser ve ti fü nun a da ha ön ce den il gi gös te ren Ce nap Şa ha bet tin, Ke mal za de Ali Ek rem, Şa ir Sa fa, Ha lit Zi ya, Si ret, Sü ley man pa şa za de Sa mi, Re şit Bey, Meh met Ra uf, Dok tor Su at, Sü - ley man Na zif, Hü se yin Ca hit, Ca vit, Şu ayb, Ah met Hik met, Hü se yin Kâ zım Ede bi yat-ı Ce di de ai - le si ni ku ru yor lar dı. Bu yü ce ay dın lan ma ge mi si nin kap tan lı ğı nı üs tat Ek rem ya pı yor; Tev fik Fik ret Bey ge mi nin na zik, na rin ve yö ne ti mi güç ma ki ne le ri ni ola ğa nüs tü be ce riy le iş le ti yor du... Ah met İh san TOK GÖZ Mat bu at Ha tı ra la rım 1. Yap t n z arafl t r ma n n so nuç la r n dan ve Mat bu at Ha tı ra la rım ad l me tin den ha re ket le Ser - ve ti fü nun der gi si çev re sin de olu flan ede bi ya ta ne den Ede bi ya tı ce di de (ye ni ede bi yat) de nil di i ni aşa ğı da boş bı ra kı lan ye re ya zı nız Et kin lik: 1. grup öğrencileri olarak Tan zi mat son ra s Türk ede bi ya t n da ye ni lefl me yi sa vu - nan la r n ön de ge len isim le rin den Re ca iza de Mah mut Ek rem in tem sil et ti i ede bi yat an la y fl n n özel lik le ri ko nu lu ça l fl ma la r n zı s n f ta arkadaşlarınıza sununuz. 2. grup öğrencileri olarak Tan zi mat son ra s Türk ede bi ya t n da es ki ile ye ni ara s n da bir yol iz - le yen Mu al lim Na ci nin tem sil et ti i ede bi yat an la y fl n n özel lik le ri ko nu lu ça l fl ma la r n zı s n f ta sununuz. 3. grup öğrencileri olarak Tan zi mat son ra s Türk ede bi ya t n da es ki yi (ge le ne i) sa vu nan Ha c b- ra him Efen di nin tem sil et ti i ede bi yat an la y fl n n özel lik le ri ko nu lu ça l fl ma la r n zı s n f ta sununuz. Din le di i niz su num lar dan ha re ket le Tan zi mat son ra s Türk ede bi ya t n da ye ni yi, es ki yi ve or ta yo lu (iti da li) sa vu nan la r n kim ler ol du u nu ve ede bi yat gö rüfl le ri ni afla da ki tab lo ya ya z n z. Tan zi mat son ra s Türk ede bi ya t n da ede bî ça t fl ma lar ede bî an la y fl lar tem sil ci le ri ede bi yat gö rüfl le ri ye ni lik çi ler or ta yo lu sa vu nan lar es ki yi sa vu nan lar 80

81 Servetifünun Edebiyat ( ) ve Fecriati Toplulu u ( ) 2. Tev fik Fik ret, Ce nap fia ha bet tin, Ha lit Zi ya Uflak l gil, Meh met Ra uf gi bi Ser ve ti fü nun ede bi - ya t n n ön de ge len isim le ri hak k n da bir arafl t r ma yap m fl t n z. Arafl t r ma so nuç la r n dan ve yu ka r - da ki me tin den ha re ket le bu ede bi yat ç la r n e i tim du rum la r ve ya fla ma bi çim le ri ile il gi li dü flün ce - le ri ni zi söz lü ola rak ifa de edi niz. 3. Ser ve ti fü nun ede bi ya t n n tem sil ci le ri nin sa nat an la y fl la r n afla da bofl b ra k lan ye re ya z n z. Bu dö ne min ede bi yat an la şın da es te tik kay gı lar mı yok sa to pum sal fay da dü şün ce si mi et ki li ol - muş tur? Tartışınız. Ulaştığınız so nuç la r mad de ler hâ lin de aşa ğı da boş bı ra kı lan ye re ya z n z Mat bu at Ha tı ra la rım ad l me tin de yer alan Ab dül ha mit, Ser ve ti fü nun dan bek le di ği özel hiz - met le ri gör me di ği için bi ze yâr ol mu yor du. ve Ab dül ha mit bir ara bu re sim le ri bi ze bas tır mış son - ra da al dı ğı jur nal lar yü zün den bi zi sa da kat siz ler s ra s na koy mufl tu. gi bi ifa de ler den ha re ket le Ser ve ti fü nun Dö ne mi me tin le rin de Tan zi mat Dö ne mi ne k yas la dev rin sos yal so run la r na ni çin da - ha az de i nil di i ni aç k la y n z. ANLAMA YORUMLAMA 1. Mat bu at Ha tı ra la rım ad l met ne gö re Ede bi ya t ce di de yi des tek le yen ler ve Ede bi ya t ce di de - ye kar fl ç kan lar kim ler dir? Ya zar, bun la r han gi yön le riy le or ta ya koy mak ta d r? Aç k la ma la r n z afla da ki tab lo ya ya z n z. Ede bi ya t ce di de yi des tek le yen ler ve özel lik le ri Ede bi ya t ce di de ye kar fl ç kan lar ve özel lik le ri 81

82 Servetifünun Edebiyat ( ) ve Fecriati Toplulu u ( ) 2. Mat bu at Ha tı ra la rım ad l me tin de Ede bi ya t ce di de Top lu lu u nun ve bu isim len dir me nin or - ta ya ç k fl na s l an la t l m fl t r? Açıklayınız. 3. Ya za r n Mat bu at Ha tı ra la rım ad l me tin de ile ri sür dü ü dü flün ce ve yo rum la r n nes nel olup ol ma d n tar t fl n z. Bu met nin ta ri hi bir bel ge özel li i ta fl y p ta fl ma d n söz lü ola rak ifa de edi niz. 4. Mat bu at Ha tı ra la rım ad lı me tin den ha re ket le Ser ve ti fü nun un bi lim sel ve tek nik içe ri ği nin ne za man ede bî bir hü vi ye te bü rün dü ğü nü be lir le yi niz. Ulaş tı ğı nız so nuç la rı aşa ğı da boş bı ra kı lan ye - re ya zı nız Ser ve ti fü nun der gi si et ra fın da olu şan ede bi ya tın Ede bi ya tı ce di de ola rak ad lan dı rıl ma sı nı ne - ye bağ lı yor su nuz? Bu du ru mun Ba tı te si ri al tın da ge li şen Türk ede bi ya tı nın han gi özel li ği ni or ta ya koy du ğu nu belirtiniz. Re ca iza de Ek rem, ede bi yat ho ca m z ol mufl tu. Biz de mem nu ni ye te ni ha yet yok tu. Ek rem, sa - ç n, sa ka l n ta ra y fl, otu ru flu, kal k fl, se lâm ve ri fli ile can l bir ede bi yat mu al li mi idi... Ye ri ne Na ci Efen di ta yin edil di. Hiç unut mam, ilk der se gel di i gün dü. Bo yun ba bir ta ra f git mifl, ce ket ye ri - ne giy di i sof bir kaç renk ol mufl, sa ka l b y na ka r fl m fl, ge nifl bir gü lüm se me ile ka p dan gi rin - ce so uk bir dufl yap m fl t k... Na ci Efen di ders le ri ni uzun kâ t la ra ya zar, s n f ta bi ze yaz d r r, mat - baa da mü ret tip le re diz di rir di. Ede bi yat ders le ri, im la ve ez ber ders le ri ol mufl tu. Ba zen faz la ne fle - le nir, ba fl n ka fl r, bir be yit söy ler, son ra da a z n ku lak la r na ka dar açan bir gü lüfl le; Hofl düfl - tü. di ye rek ken di ken di ni be e nir di. Mehmet KAP LAN Tev fik Fik ret 6. Yu ka rı da Meh met Kap lan n nak let ti i Tev fik Fik ret e ait bir anı yer al mak ta dır. Bu anı ya gö re ye - ni ve es ki tarz han gi yön le riy le so mut lafl t r l m fl t r? Bu du ru mu ede bi yat ve ha yat tar z ilifl ki si aç s n dan yo rum la y n z. Yo rum la rı nı zı aşa ğı da boş bı ra kı lan ye re ya zı nız Es ki-ye ni ça t fl ma s n n gü nü müz de de de vam edip et me di i ni ve ede bi ya t m z da es ki-ye ni ça t fl ma s n n bu lu nup bu lun ma d n tar t fl n z. Tar t fl ma so nuç la r n arkadaşlarınızla paylaşınız. 8. Gü nü müz de ya y n la nan ede bi yat der gi le rin den bil dik le ri ni zi ar ka dafl la r n za ta n t n z. Ede bi yat der gi le ri nin top lu mu mu zun kül tür ha ya t n da ki ye rini ve öne mi ni söz lü ola rak ifa de edi niz. 82

83 Servetifünun Edebiyat ( ) ve Fecriati Toplulu u ( ) ÖLÇME VE DE ERLEND RME A. Afla da ki so ru la r söz lü ola rak ce vap la y n z. Ser ve ti fü nun ede bi ya t na dâ hil olan sa nat ç lar kim ler dir? Re ca iza de Mah mut Ek rem in Ser ve ti fü nun ede bi ya t n n olufl ma s n da ki ro lü nü aç k la y n z. Servetifünün Dönemindeki eski-yeni çatışmasının temel sebebi nedir? B. Afla da ki cüm le le rin so nu na yar g lar do ru ise D, yan l fl ise Y ya z n z. Ser ve ti fü nun sa nat ç la r Sa nat top lum için dir. an la y fl n be nim se mifl ler dir. ( ) Ser ve ti fü nun ede bi ya t na Ede bi ya t ce di de de de nir. ( ) Ser ve ti fü nun ede bi ya t, Tanzimat Dönemi edebiyatına tepki olarak ortaya çıkmıştır. ( ) C. Afla da ki çok tan seç me li so ru la r n doğ ru ce vap la rı nı işa ret le yi niz. 1. Tan zi mat Dö ne mi Türk ede bi ya t y la Ser ve ti fü nun ede bi ya t n n kar fl lafl t r l ma s y la il gi - li afla da ki yar g lar dan han gi si yan l fl t r? A) Tan zi mat ede bi ya t n da sos yal ve si ya si ko nu la ra, Ser ve ti fü nun Ede bi ya t n da bi rey sel ko - nu la ra yö ne lifl var d r. B) Tan zi mat ede bi yat ç la r hal k n an la ya bi le ce i, sa de bir dil an la y fl n be nim ser ken Ser ve - ti fü nun Ede bi yat ç la r süs lü ve a r bir dil kul lan m fl lar d r. C) Tan zi mat ede bi ya t n da hal k bi linç len dir me nin bir ara c ola rak gö rül dü ü için ti yat ro tü - rü ne önem ve ril mifl Ser ve ti fü nun ede bi ya t n da ise ti yat ro ala n n da önem li eser ler ya z l ma m fl t r. D) Tan zi mat Dö ne mi ro man la r n da rea liz min, Ser ve ti fü nun ro man la r n da ise ro man tizm ak - m n n et ki le ri bas k n ola rak gö rü lür. E) Tan zi mat fla ir le ri fle kil ola rak di van ede bi ya t ge le ne i ni sür dü rür ken Ser ve ti fü nun fla ir le ri so ne ve ter za ri ma gi bi Fran s z ede bi ya t n dan al nan ye ni na z m fle kil le ri ni kul lan m fl lar d r. 2. Bir der gi çev re sin de top la nan, ye ni bir du yar l, ye ni bir fli ir di li ni yer lefl tir me ye ça l flan bu fla ir le rin fli ir le ri, bir ara y fl dö ne mi nin bü tün ka r fl k et ki le ri ni içer mek te dir. Ro man tik ve sim ge ci - dir ler. On la r n fli ir le rin de, düfl le ger çek ça t fl ma s, ka ram sar l k, ka ç fl te ma la r ege men dir. Hem dö ne min si ya sal ko flul la r hem de be nim se dik le ri sa nat an la y fl, on la r n içi ne ka pa l, bi rey ci bir fli - i re yö nel me le ri ne yol aç m fl t r. Bu par ça da ta n t lan fla ir ler afla da ki le rin han gi si için de yer al r? A) Tan zi mat çı lar B) Ede bi yatıce di de ci ler C) Fecriati ci ler D) Ye di Me şa le ci ler E) Mil lî Ede bi yat çı lar ÖSYS Eylül - Mehmet Rauf (Bu eseri önümüzdeki haftalarda derste iflleyeceksiniz.) 83

84 Sa nat kâr ede bi ya ta bir ye ni lik tat bik eder, ede bi ya ta yap t ehem mi yet li bir rol le ede bi yat ta ri hi ne ge çer. Bu nok ta dan ede - bi yat ce di deci ler mu hak kak ki ede bi yat ta ri hi mi ze geç mifl tir. Re flat Nu ri GÜNTE K N 2. ÖĞRETİCİ METİNLER HA ZIR LIK Servetifünun döneminde yayımlanan Fikir Hareketleri der gisi ve dergilerin ö re ti ci me - tin tür le ri nin ge li fli mi ne kat k s üze ri ne bir arafl t r ma ya p n z. Hü se yin Ca hit Yal ç n, Ce nap fia ha bet tin ve Meh met Ra uf un ha yat la r ve ede bî fi kir le ri hak k n da bir arafl t r ma ya p n z. Edebiyatçı - toplum ilişkisi açısından öğretci metinlerin önemini açıklayınız. Ede bî Ten kit Hüseyin Cahit Yalçın ( ) SER VE T FÜ NUN EDE B YA TI Ku sur lar ve Ma ze ret ler - Ser ve ti fü nun Ne Yap t? Ser ve ti fü nun ede bi ya t bir fla he ser ver me di. Ver me di, ne ya pa l m? Kefl ke böy le bir mu vaf fa ki yet gös te re bil se idi. Çün kü bu yal n z Ser ve ti fü - nun ede bi ya t n n de il, bü tün mil le tin bir mu vaf fa ki ye ti ola cak t ve onun - la he pi miz her za man için if ti har ede cek tik. Ne ça re, her kes elin den ge - le ni ya pa bi li yor. fia he ser ler öy le bir mah sul ki pek naz l ye ti fli yor lar. Ser - ve ti fü nun ede bi ya t n dan son ra da onu bek le dik, bek le yip du ru yo ruz. Ede bi ya t m z n gök le rin de böy le bir p r l t he nüz yok. fia he ser den vaz geç tik. Ser ve ti fü nun ya z la r için de za ma n n n ha ya t - n can l can l gös te ren var l k tan ko pa r l m fl bir par ça gi bi bi ze hâ lâ ha yat tit re me le ri ne be di i bir zevk ve ren bir ro man da yok. Evet, yok. Ser ve ti fü - nun cu lar bu nu da ya pa ma d lar. Ser ve ti fü nun ede bi ya t na ait bir ese ri eli mi ze al d m z za man üs lup bi zi s k yor; su ni bir li san; bir çok Arap ve Acem ke li me le ri, bir çok ter kip ler. Bu da do ru. Gü ya en sa de ya zan ben idim. fiim di ba z ya z la r ma ben gü lü yo rum. Fa kat ne ya pa l m? Bi zim eli miz den bu ge li yor du, is te di i miz ka dar mu vaf fak ol ma ma m z, fe na yap ma m z ye ni le rin mu vaf fa ki ye ti ne bir en gel tefl kil et mez ya. Fa kat bu gün mu vaf fak olan lar, bu - gün Ser ve ti fü nu nu oku ya ma yan lar aca ba bi zim ara m z da ya fla sa lar d ne ya pa bi le cek ler di ve ne ka - dar mu vaf fak ola cak lar d?... Fa kat ne ka dar es ki mifl olur sa ol sun, Ser ve ti fü nun li sa n, ren gi ve ahen gi, ge nifl li i ve sa na ta hür me ti ile ede bi ya t m z da k y met li bir mer ha le ol mak vas f n her za man mu ha fa za ede cek tir. Sa na ta hür met... Bu Ser ve ti fü nun mu har rir le ri için mü mey yiz bir va s f t r. s ma il Ha bip Bey in pek do ru bir gö rüfl le söy le di i gi bi Ser ve ti fü nun ede bi ya t ka ri in (okurun) ço u nu de il, gü zi de si ni ara - d : fii a r sa nat için sa nat t ; te sel li si mü zey yen ve müm taz gö rün mek ti. Sa na t n yal n z sa nat için ol du - u nu hay k r mak, Ser ve ti fü nun için san sü rün kufl ku lan ma la r n ya t fl t r ma ba k m n dan bir za ru ret ti. Fa kat ay n za man da, sa mi mi bir ka na at ti. O za man dan be ri be nim bu ima n m de ifl me den du ru yor. 84

85 Servetifünun Edebiyat ( ) ve Fecriati Toplulu u ( ) Sa na t n bir va s ta ola ca n ka bul ede mi yo rum. Sa nat do la y s ile ah la ka, iç ti ma iya ta te sir ede bi lir, bu na bir fley de ni le mez. Fa kat sa na t sa nat ha ri cin de fley ler için bir alet ola rak kul lan mak onun ma - hi ye ti ni an la ma mak olur. Ser ve ti fü nun, iç ti ma iyat ta asa let ta raf ta r de il di fa kat üs lup ta bir asa let bu - lun du u na ka ni idi. Çok okuyucu bul mak için ba ya, adi, ami ya ne ifa de ler ce vaz ver mek ten tik si nil - di. Sa de lik ile adi li in ay r ay r fley ler ol du u nu an la m fl t. Sa de lik ten uzak lafl ma s n da, et ra f n da ki mua r z la r n adi ve ami ya ne ifa de le ri nin do ur du u ak sü lâ me lin de te si ri ol ma m fl de il dir. Fa kat Ser - ve ti fü nun üs lu bu nu ara da ta san nu ve te kel lüf yap ma c k la r na ka dar sü rük le yen as l amil sa nat kâ ra - ne üs lup mey li dir, ma na ve ruh tan müs ta kil bir ahenk, bir renk ve gü zel lik ar ka s n da kofl ma s d r. Ser ve ti fü nun mu har rir le ri nin ede bi yat ta ri hin de öl mez hiz met le ri Tan zi mat Ede bi ya t ile bafl la yan Garp l lafl ma ce re ya n na ka ti ve ni ha i flek li ni ver me le ri dir. Ser ve ti fü nun mer ha le sin den son ra d r ki Tür ki ye de Garb n te lak ki si da ire sin de bir ede bi yat var d r. de ni le bi lir. Ser ve ti fü nun bir tek nik ge - tir di. Ser ve ti fü nun bir is ti ka met gös ter di. fl te bu ka dar. Ser ve ti fü nun bir ede bi yat in hi sa r de il dir. Ken di sin den son ra ge len ne sil le re hiç de ifl me ye cek ka l p lar b rak mak, dai ma için de yü rü ne cek ç - r lar aç mak id di as n da bu lun ma d. Bi la kis ede bi yat sa ha s na sa na t n hak k ve flar t olan hür ri ye ti ge tir mek is ti yor du. Koy du u pren sip bu idi. Ser ve ti fü nun mu har rir le ri ka bi li yet le ri de re ce sin de, za - ma n n çiz di i im kân hu dut la r için de eser ler vü cu da ge tir di ler. Bun lar ede bi ya t m z için dai mi bir meflk ola cak de il di ler. Bun lar ede bi ya t m z n son ra dan yük se le ce i mer ha le le ri ölç mek için bir mu ka ye se nok ta s ola rak ka la cak lar d r. Ser ve ti fü nun dan son ra ki ede bi yat te ka mül le ri, fi kir ve his ce re yan la r ne ka dar muh te lif is ti ka met le re da l r lar sa da l s n lar, ar ka ya dö nüp de bak t k la r za - man hep ay n nok ta da bir lefl tik le ri ni gö re cek ler dir: Ser ve ti fü nun Ede bi ya t. Ser ve ti fü nun dar bir ede bi yat mek te bi vü cu da ge tir me di. Hat ta s k ma na s y la bir ede bi yat mek te bi bi le de il dir, bir pren sip ila n d r, ede bi yat hu ku ku be yan na me si dir. Ser ve ti fü nun ede bi ya t n n Türk genç li i nin ru hu üze rin de ki de rin te si ri de bun dan ile ri gel mifl tir. Ser ve ti fü nun ede bi ya t az bir ce maa te hi tap edi yor du fa kat bu öz bir ce ma at ti. Ser ve ti fü nun za ma n - na ye tifl mifl olan mü nev ver Türk nes li bu gün hâ lâ Ser ve ti fü nun ya z la r n bir vecd ve tak dir ile ha t r lar. Hü se yin Ca hit YAL ÇIN Hüseyin Tuncer, Servet-i Fünun Edebiyat 1. Ser ve ti fü nun Ede bi ya t ad l met nin ya z l fl ama c n ve hangi düşünceye bağlı kalınarak yazıldığını tartışınız. Ulaştığınız sonuçlara bağlı olarak metnin oluşmasına imkân sağlayan zihniyeti belirleyiniz. 1. Et kin lik: Ser ve ti fü nun Ede bi ya t ad l met ni in ce le ye rek pa rag raf lar da ve ril mek is te nen dü - flün ce ve ile ti le ri (an lam bir li i ne sa hip kü me le ri), met nin ana fik ri ni afla da ki tab lo üze rin de uy gun yer le re ya z n z. Tab lo yu in ce le ye rek be lir le di i niz dü flün ce ve ile ti le rin met nin ana fik ri et ra f n da na - s l bir lefl ti i ni ve ay n ana fik rin o dö nem de ya z l m fl di er tür ler de ele al n p al na ma ya ca n tar t - fl n z. Tar t fl ma so nuç la r n söz lü ola rak ifa de edi niz. 1. paragraf : paragraf : paragraf : paragraf : paragraf : paragraf : paragraf : paragraf : paragraf :... Metnin ana düşüncesi:... 85

86 Servetifünun Edebiyat ( ) ve Fecriati Toplulu u ( ) 2. Ser ve ti fü nun Ede bi ya t ad l met nin ana fik riy le dö ne min sos yal ha ya t ve ger çek li i ara s n - da ki ilifl ki yi belirtiniz. 3. Ser ve ti fü nun Ede bi ya t ad l met nin han gi dü flün ce ye ba l ka l na rak ya z l d n tar t fl n z. Ulafl t n z so nuç la r söz lü ola rak ifa de edi niz. 2. Et kin lik: Ser ve ti fü nun Ede bi ya t ad l met ni dil ve an la t m özel lik le ri ba k m n dan in ce le ye rek afla da ki yö ner ge le ri uy gu la y n z. a) Me tin de yer alan ifa de le rin ne öl çü de ke sin ve aç k ol du u nu tar t fla rak ulafl t n z so nuç la r arkadaşlarınızla paylaşınız. b) Me tin de yer alan te rim, kav ram ve gün de lik ha yat la il gi li söz cük le ri be lir le ye rek bun lar la met - nin tü rü ara s n da ki ilifl ki yi gösteriniz. 4. Ser ve ti fü nun Ede bi ya t ad l me tin de yer alan so mut ifa de le ri be lir le ye rek bun lar la met nin tü - rü ara s n da ki ilifl ki yi açıklayınız. 5. Yap m fl ol du u nuz arafl t r ma n n so nuç la r n dan ve Fi kir Ha re ket le ri der gi sin de ya y m la nan Ser ve ti fü nun Ede bi ya t ad l me tin den ha re ket le der gi le rin ö re ti ci me tin tür le ri nin ge li fli mi ne katk - s n tar t fl n z. Ulafl t n z so nuç la r aşağıda boş bırakılan yere ya z n z Ki ta b n z n Tan zi mat Dö ne mi Ede bi ya t ad l 2. üni te si nin Ö re ti ci Me tin ler ko nu sun da yer alan Cum hu ri yet da re si ile Ki fli le re Ba l Yö ne ti min Far k met ni ile Ser ve ti fü nun Ede bi ya t ad l met ni kar fl lafl t ra rak me tin ler ara s n da ki ben zer lik ve fark l l k la r afla da ki tab lo ya ya z n z. Cum hu ri yet da re si ile Ki fli le re Ba l Yö ne ti min Far k Ser ve ti fü nun Ede bi ya t ben zer lik ler fark l l k lar 7. Hü se yin Ca hit Yal ç n hak k n da yap t n z arafl t r ma so nuç la r n göz önü ne ala rak Ser ve ti fü nun Ede bi ya t ad l me tin den ha re ket le ya za r n fik rî ve ede bî yö nü hak k n da ç ka r m lar da bu lu nu nuz. Çı - ka rım la rı nı zı tahtaya yazınız. 8. Hü se yin Ca hit Yal ç n n ha ya t ile Ser ve ti fü nun Ede bi ya t ad l me tin ara s n da ki ilifl ki yi söz lü ola rak ifa de edi niz. 86

87 Servetifünun Edebiyat ( ) ve Fecriati Toplulu u ( ) Gezi Yaz s BER L N-V YA NA So uk ve ru tu bet li bir son ba har ak fla m Vi ya na ya gi de cek tre ne bin mek üze re ga ra gel dim. S k s k ka tar lar do lu yor ve fle hir den uzak la fl yor du. Bir kaç da ki ka fla hi di ol du um bu azi met ler bil mem ni çin ve na s l ba na, nü fus- bel de nin gar lar da tif tik len di i his si ni ver di... Ni ha yet ifl te Vi ya na ya gi de cek va gon lar da ha z r lan m fl ve zin cir len mifl ti. Gu rup tan iki sa at son ra ha re ket et tik. Bi raz ma il ya an bir ya mur la bir lik te et ra fa kül ren gi bir du man ve bu du man la be ra ber ak flam ka ran l sa kil ve ke sif in mifl ti. Ka ta r m z gar dan ç kar ken gök yü zü sim si yah çi se li yor du. Pek a r bir ge ce: Gü ya ka ran l k d fla r dan va go nun pen ce re le ri ne da ya n yor. Ya mu run se si ni te ker lek le rin ça - t r t s eze rek sus tur du ve ha riç te san ki yal n z bir sü kût kal d, a la yan ve tit re yen ka ra bir sü kût! Bu ma mum ve ya mur lu zul met-i ha zan için de gâh ü bi gâh de mir yo lu fe ner le rin den bi ri ve ya bir ka ç s lak atefl bö cek le ri gi bi ka ç yor ve na di ren bü yük bir elek trik fa nu su kan l bir göl ge k zar t - s ile ka ran l pat la t yor du... Er te si sa bah uyan d m z za man içe ri sin den tu lu gü ne fli ge çer ken kum ru gö sü gi bi ya nar dö ner bir ser vet-i reng alan sis ufuk ta bir Bo hem ya kö yü ne gü ya se def to zun dan bir ho toz do ku yor du. Bü tün bir yd- ha zan için de ce nub- flar ki ye do ru gi di yor duk. lk mev ki f n ci va r n da ki sa rar m fl ot - lar ara s n da yal n z ibi i gö rü nen bir ho roz öt tü: San d m ki son ba har için den bir ge lin cik hay k r yor! Yer yer sis par ça la r mi ni mi ni bu lut lar hâ lin de ot la ra ta k l yor, kü çük fi dan la r örüm cek li yor. Sol gun yap rak l dal la r tül bent li yor, her ilifl ti i ne ha fif bir ima me-i rü ya sa r yor du. Or man lar mev si min sa r ve k r m z kö pük le riy le ca be ca taç lan m fl ve ba z a aç lar âde ta uzun bi rer ho roz gi bi ibik len mifl ti. Ba na öy le ge lir ki güz fas l ta bia t n bil has sa ve da için ha z r lan d ne fis bir sah ne dir. fiim di et ra - f ma bak t k ça her fley den ay r l r gi bi içim de bir ac l k his se di yor dum. Or man dan ç k m fl, ova ya dal m fl t k, ar za l ve ç p lak bir ova... Göl ge de eri til mifl gi bi ha fif ve ru tu - bet li bir zi ya or ta l a bir rü ya ay d n l ve ri yor du: Dün ak flam ki ya mu ru ha t r la tan bir gü nefl bu lut la r n Berlin Tren stasyonu (19. yüzy l sonlar ) 87

88 Servetifünun Edebiyat ( ) ve Fecriati Toplulu u ( ) ar ka s n da giz li idi. Ta uzak ta kül ren gi bir köy, bo dur bir çan ku le siy le uf kun sis le ri al t n da ezi li yor du. Tren den kö ye ka dar tar la lar bir bi ri ya n n da ve bir bi ri nin ar d s ra gi di yor, çift çi ru hu ve çift çi ha ya t gi - bi ra kit ve mut ta rit gi di yor ve gi di yor, ko yun lar dan ve öküz ler den da ha mu ti ve da ha sa kit gi di yor ve gi di yor du. Yüz le ri top rak ren gin de ka d n lar -gü nefl ten deb ba lan m fl el le ri kaz ma ve kü rek sap la r n - da mü te kal lis- tar la lar üs tün de e il mifl ça pa l yor ve top ra ek me e kal bet mek için ça ba l yor du. Her bi ri mest-i kuv vet ve mah mur- me ta net, ses siz ve can l bi rer sa ban d! Bu ka d n cilt le ri, için de ki ahe - nîn ma ki ne le ri ni dü flün dür dü; bu müs tes na mah luk la ra: top ra n ko ca la r di ye ce im ge li yor du. On - la r sey re der ken içim den: Ya Rab bi, af fet! Ben de ara s ra ça l fl t m ve yo rul dum de me ye cü ret et tim! di yor dum. Ha yat ta ta b u is ti ra hat k r lar da bu lu nur; biz fle hir li ler, ne sa yi ne ra ha t ta ma m y la ta n ma - y z; han gi miz bir çift çi gi bi uyur ve bir çift çi gi bi uya n r? Ha yat- ha ki kiy ye yi âlem-i zi ra at ya flar, bi zim - ki an cak tak lid-i ha yat... An cak ekin ler ara s n da in san bir ne bat gi bi ta bi i ya fla ya bi lir... H r ç n bir rüz gâr si si par ça l yor du. Kül al t n dan bir kor par ça s ç kar gi bi bu har için den ate flî bir gü - nefl do du. fiim di, da n k Bo hem ya kar ye le ri ara s n dan ge çi yor duk. Ara s ra to par lak bir a aç tan son - ba ha r n le pis ka ba fl te mes sül edi yor du. Bo hem ya köy le ri nin bir hu su si ye ti var: Ha ne le rin sü sü cep he - le rin de de il ka p lar da ve pen ce re ler de de il fa kat dam lar da! ti raf ede rim ki dam la r bu ka dar ara yifl li eb ni ye yi bafl ka hiç bir yer de gör me dim. Ta sav vur bu yu ru nuz: Ren gâ renk ki re mit ler hur de pe send bir iti - na ile öy le bir hüsn-i ter ti be maz har ol mufl ki ek ser me sâ ki nin üst sa t h la r na, se ma ya kar fl bir ha dî ka- mu al la ka de ni le bi lir. Mü zeh heb tu la lar la dam lar da gâh bi na n n ta rih-i in fla s n, gâh ba ni nin na m n ve gâh iki si ni bir lik te gö rü yor su nuz. Bo hem ya da pek ha ra ret li bir ha yat his so lun mu yor du. On befl as r l k hum ma-y ta ri hî den son ra mem le ket gü ya din len mek ve ya uyu mak ih ti ya c n duy mufl tu. Ce nap fia ha bet tin nci Enginün, Cenap fiahabettin 9. Ber lin-vi ya na adl met ni n ya z l fl ama c n ve hangi düşünceye bağlı kalınarak yazıldığını tartışınız. Ulaştığınız sonuçlara bağlı olarak metnin oluşmasına imkân sağlayan zihniyeti belirleyiniz. 10. Ber lin-vi ya na adl met inde anlam birli ine sahip kelimelerin metnin iletisi etraf nda nas l birlefltiğini aç klay n z. 11. Ber lin-vi ya na adl met ni n ana fikrini belirleyiniz. Ana fikrin o dönemde yaz lm fl di er türlerde ele al n p al namayaca n sözlü olarak ifade ediniz. 12. Ber lin-vi ya na adl met ni n ana fikriyle dönemin sosyal hayat ve gerçekli i aras ndaki iliflkiyi aç klay n z. 13. Ber lin-vi ya na adl met ni n hangi düflünceye ba l kal narak yaz ld n belirleyiniz. 3. Et kin lik: Ber lin-vi ya na ad l met ni dil ve an la t m özel lik le ri ba k m n dan in ce le ye rek afla da ki yö ner ge le ri uy gu la y n z. a) Me tin de yer alan ifa de le rin ne öl çü de ke sin ve aç k ol du u nu tar t fla rak ulafl t n z so nuç la r belirtiniz. b) Me tin de yer alan te rim, kav ram ve gün de lik ha yat la il gi li söz cük le ri be lir le ye rek bun lar la met - nin tü rü ara s n da ki ilifl ki yi açıklayınız. 14. Ber lin-vi ya na ad l me tin de yer alan so mut ifa de le ri be lir le ye rek bun lar la met nin tü rü ara s n - da ki ilifl ki yi söz lü ola rak ifa de edi niz. 15. Ce nap fia ha bet tin hak k n da yap t n z arafl t r ma so nuç la r n göz önü ne ala rak Ber lin-vi ya na ad l me tin den ha re ket le ya za r n fik rî ve ede bî yö nü hak k n da ç ka r m lar da bu lu nu nuz. Ç ka r m la r n - z arkadafllar n zla paylafl n z. 16. Ce nap fia ha bet tin in ha ya t ile Ber lin-vi ya na ad l me tin ara s n da ki ilifl ki yi belirtiniz. 88

89 Servetifünun Edebiyat ( ) ve Fecriati Toplulu u ( ) Hat ra DOST LUK LAR Bi zim en be lir gin bir hâ li miz de bir bi ri mi ze kar fl sa mi mi lik le ri miz ve sev gi le ri miz di. Bir kaç ke re da ha yaz m fl t m, yi ne tek rar ede ce im: Bu dost luk la r m z eser le ri miz de ken di ni gös - te ren ruh ya k n l sa ye sin de mey da na gel di i için dir ki her tür lü teh li ke le re kar fl di renç gös ter mifl ve ta ri fin üs tün de sa lam ol mufl tur. Biz ler bir bi ri mi zi da ha ön ce ler den ta n m yor duk. Tev fik Fik ret, Ha lit Zi ya, Ce nap fia ha bet tin, Hü - se yin Ca hit ve öte ki ler hiçbi ri bir bi ri ni ta n ma d hâl de, son ra dan ve eser le ri nin okun ma s n dan mey da na gel me bir s cak l k la bir bir le ri ni sev mifl ler di. Bu o ka dar sa lam bir ba ol du ki y l lar, uzun y l lar onun s cak l n so u ta ma d lar. Bu dost luk en te miz ve güç lü bir sa mi mi lik le ve her gün kü te mas la r m z sa ye sin de flid det le art mak flar t y la 1901 y l n da Ca hit in bir ma ka le siy le Ser ve t-i Fü nûn un mah ke me ye ve ril di i ve ka pa t l d za ma na ka dar git tik çe ar ta rak de vam et ti. Me se la haf ta n n he men her gü nü pos ta ha ne s ra s n da, fie ker ci R fat n ya n n da ki, flim di ban ka olan bi na n n ikin ci ka t n da, Ser vet-i Fü nûn ida re ha ne sin de mut lak su ret te bu lu flur duk. Biz le re kar fl olan la r n hü cum la r ara m z da ki ba la r da ha da güç len di rir, ay n da va için ç r p nan kalp le ri miz bin bir ba la ba la n r. Ay n ga ye u run da ge re kir se ha ya t m z fe da ya bi zi yö nel tir di. Bu top lan t la r n he men de vam l üye le ri bir ke re en ta bi i bafl ta der gi de ki gö re vi ge re i, her gün gel mek mec bu ri ye tin de ol du un dan Tev fik Fik ret, son ra o za man ki de niz su bay l gö re vi min bü - yük mü sa ade sin den is ti fa de eden ben dim, ilk se ne he men her gün Ce nap fia ha bet tin de bu lu nur - du. Öte ki ler: Hü se yin Ca hit, Ha lit Zi ya -me mu ri yet le rin den do la y - an cak ak flam la r ya hut da ka ça - mak ya pa bil dik le ri za man lar ge lir ler di. Ce nap, Ka ran ti na da gö rev al p Ara bis tan a git tik ten son ra onun var l n dan mah rum kal m fl t k. fl te böy le, ak fla ma ka dar ida re ha ne de ge len gi den ler le ve her bi ri nin ge ti rip tek rar et ti i ede bi - yat de di ko du la r y la çe ne çal d k tan son ra ak flam olur ve ba zen Fik ret be ni de bir lik te evi ne gö tür - mek için s rar eder di. Ken di si ilk za man lar Ak sa ray da ki ko nak ta otu rur du. Ca hit ise bu ra ya befl da - ki ka l k bir me sa fe de, ba ba s n n evin de otur du un dan, be nim Fik ret e git ti im ge ce ler onun da mut - la ka ora ya gel me si ya hut be nim Ca hit te bu lun du um ak flam lar hep bir lik te Fik ret in evi ne git me - miz de ifl mez bir âdet ol mufl tu. Son ra Fik ret, Ru me li hi sa r na ta fl n d. fiim di ye ni bir âdet bafl la m fl t. Haf ta da bir kaç ge ce Ah met fiu a yip, Ca vit, ben ve ba zen Ca hit ora da top la n r d k. Aman bu ge ce le rin ne fle le ri, gü rül tü le ri, saa det le ri... fiu a yip in mefl hur bir kah ka ha s var d. Bu bir kah ka ha de il âde ta t n la yan bir ç n g rak t. San ki te lafl l te lafl l hay k ran bir is tas yon ça n. Bu ç n g ra a kim ha re ket ve re bi lir se onun için bir saa det de mek ti. Hat ta d fla r da, ka la ba l k yer ler de me se la Te pe ba fl nda ya da Bo a zi çi va pu run da her - han gi bir tu haf l k la onu böy le gül dü re bil mek ger çek ten pek bü yük bir zevk olur du. O, ken di ni tu ta - ma ya rak ar ka ar ka ya ve uzun uzun öt tü ü va kit et raf ta her ke sin ba k fl bi ze yö ne lir ve ne fley le bafl - la d kah ka ha s za val l n n mah cup olup k zar ma s y la son bu lur du. Bu top lan t lar da ne ler den bah set mez dik ki? Ta bi i ede bi yat ko nu la r n dan he men hiç d fla r ç k - ma mak üze re ko nufl ma ko nu la r na her fley gi rer di. He men her bi ri miz o gün ler de oku du u muz ki - 89

90 Servetifünun Edebiyat ( ) ve Fecriati Toplulu u ( ) tap lar hak k n da ba his ler açar, ba his ler s ra s n da bir tar t fl ma ç kar sa hep bir den ka r fl r ve sa at ler ce ge ve ze le nir dik. Bu ge ce ler den bafl ka gün düz le ri de ya Hi sar te pe le ri ne ya hut yu - ka r Bo a zi çi ne ç k p ora lar da gez di i miz olur du. Fik ret ta bi at la ko - yun ko yu na kal mak tan ç l g n bir zevk du yar d. Tam bir ta bi at âfl y - d. Hep bir lik te do la fl r ken me se la bir du var ko vu un da aç m fl bir ya - ba ni çi çek gö rür ya da r h t m tafl la r n n ara s n da yo sun lafl m fl her - han gi bir ye flil lik far k e der, kar fl s na ge çip mef tun mef tun onu sey - re der, ok flar ve se ver, kay na yan co flan ifa de siy le bun lar hak k n da öv gü ler, fli ir ler okur son ra a r vü cu du nun ve iri ayak la r n n ham le siy - le tek rar ha re ke te ge lir, iler ler di. Tevfik Fikret ( ) Fik ret in bir bafl ka âde ti da ha var d : Bir ye re gi der ken yol üs tün - de rast la d lev ha la r ve me zar tafl la r n bü yük bir önem ve dik kat le okur, ki mi si ne iti raz ede rek ki mi si ni be e ne rek oku ma d k bir tafl ve lev ha b rak maz d. Ve böy le rast la d m z bü tün gü zel fley le re hay ran l k la ta k l p, bü tün ga rip fley le re gü lüp ba y l p te pe ler de, va di ler de, yo kufl lar da, inifl ler de, de re ler de, köp rü ler de sa at ler ce hiç yo rul mak s z n ge - zer dik. Tev fik Fik ret in Bo az da en çok sev di i yer ler den bi ri de Kan l ca ko ru suy du. O bu ra da gün ler - ce a aç la r n al t n da gez mifl, ye mifl ve uyu mufl tur. fia yet bi ri miz her na s l sa meç hul bir kö fle kefl fe der sek mut la ka öte ki le re de bu ra s n ha ber ve - rip her ke si ora ya gö tür me yi bir gö rev edin mifl tik. Böy le ce ben on la ra Ta rab ya n n, Bey koz un, Bent ler yo lu nun, Bü yük de re ve Sa r yer su la r n n bü tün kö fle ve bu cak la r n gös te rip ta n t t m gi bi; Ca hit de bi ze Kan l ca n n gü zel lik le ri ni ö ret mifl, en üc ra kö fle le ri ne ka dar biz le ri gez dir mifl ti. Hi sar te pe le ri nin ve Bal ta li ma n ko vuk la r n n us ta s da Fik ret ti. Böy le, ak fla ma ka dar a aç lar al t n da ve toz lu yol lar da ge zip ge zip yo ru lur, ak flam yi ne Hi sar da - ki Fik ret in evi ne dö ner, bit mez tü ken mez kay nak lar dan bit mez tü ken mez ye ni ko nufl ma ko nu la r ç - ka r r, bun lar dan as la yo rul maz d k. Böylece saatlerce her şeyden bahsederek konuştuğumuz geceler, en sonra haberimiz olmadan bahsin muzip konularda karar kıldığını farketmiştik. Birgün içimizden biri bu noktaya dikkatimizi çekti. Artık bu bahis bazen yine haberimiz olmadan ve bazen birimizin dalgınlığıyla bile bile, yine bu iniş yokuşlarla dolu yola dökülürdü. O zaman Şuayib in kahkahalarını görmeliydiniz. Gerek konunun çekiciliğinden gerek kendisi özel hayatında bir melek masumluğu sürdüğünden, bu işlerin hiç olmazsa lakırdısından olsun zevk almak neşesiyle kahkahaları artık bir istasyon çanı değil bir katedral kampanası gibi uzun akislerle çınlardı. Ah, flim di ha t r la ma s bi le de rin ür per ti ler le var l ma hü zün ve ma tem sa çan bu mut lu gün ler! Meh met Ra uf Şemsettin Kutlu, Servetifünun Dönemi Türk Edebiyatı Antolojisi 17. Dost luk lar ad l met nin ya z l fl ama c n ve hangi düşünceye bağlı kalınarak yazıldığını tartışınız. Ulaştığınız sonuçlara bağlı olarak metnin oluşmasına imkân sağlayan zihniyeti belirleyiniz. 90

91 Servetifünun Edebiyat ( ) ve Fecriati Toplulu u ( ) 18. Dost luk lar adl met inde anlam birli ine sahip kelimelerin metnin iletisi etraf nda nas l birlefltiğini belirleyerek aşağıda boş bırakılan yere yazınız Dost luk lar adl met ni n ana fikrini belirleyiniz. Ana fikrin o dönemde yaz lm fl di er türlerde ele al n p al namayaca n sözlü olarak ifade ediniz. 20. Dost luk lar adl met ni n ana fikriyle dönemin sosyal hayat ve gerçekli i aras ndaki iliflkiyi aç klay n z. 21. Dost luk lar ad l met nin han gi dü flün ce ye ba l ka l na rak ya z l d n tar t fl n z. Ulafl t n z so - nuç la r arkadaşlarınızla paylaşınız. 4. Et kin lik: Dost luk lar ad l met ni dil ve an la t m özel lik le ri ba k m n dan in ce le ye rek afla da ki yö ner ge le ri uy gu la y n z. a) Me tin de yer alan ifa de le rin ne öl çü de ke sin ve aç k ol du u nu tar t fla rak ulafl t n z so nuç la r söz lü ola rak ifa de edi niz. b) Me tin de yer alan te rim, kav ram ve gün de lik ha yat la il gi li söz cük le ri be lir le ye rek bun lar la met - nin tü rü ara s n da ki ilifl ki yi belirtiniz. 22. Dost luk lar ad l me tin de yer alan so mut ifa de le ri be lir le ye rek bun lar la met nin tü rü ara s n - da ki ilifl ki yi söz lü ola rak ifa de edi niz. 23. Ki ta b n z n Tan zi mat Dö ne mi Ede bi ya t ad l 2. üni te si nin Ö re ti ci Me tin ler ko nu sun da yer alan Şöyle Böyle met ni ile Dostluklar ad l met ni kar fl lafl t ra rak me tin ler ara s n da ki ben zer lik ve fark l l k la r afla da ki tab lo ya ya z n z. Şöyle Böyle Dostluklar ben zer lik ler fark l l k lar 24. Meh met Ra uf hak k n da yap t n z arafl t r ma so nuç la r n göz önü ne ala rak Dost luk lar ad l me tin den ha re ket le ya za r n fik rî ve ede bî yö nü hak k n da ç ka r m lar da bu lu nu nuz. 25. Meh met Ra uf un ha ya t ile Dost luk lar ad l me tin ara s n da ki ilifl ki yi söz lü ola rak ifa de edi niz. 91

92 Servetifünun Edebiyat ( ) ve Fecriati Toplulu u ( ) Makale MAKALE-İ EDEBİYE: KAFİYE Kafiye kulak için midir, göz için midir? Kulak için olursa mesela hayat-neşat, hep-müzehhep, icaz-incaz gibi sonlarındaki harfler aslında farklı olduğu hâlde Türkçede birbirlerinden farksız olarak telafuz edilen kelimeler biribirine kafiye olabilecek, göz için olursa buna müsaade edilmeyecek. Bendenizce kafiyenin kulak için olduğu bahse lüzum kalmayacak kadar açıktır. Bir müziğin düzenini müzisyenlerin dizilişinde veya kıyafetlerinin uyumlu olmasında mı arayacağız? Yoksa duyacağımız güzel seslerin ahenkli uyumunda mı? Evet, Araplar neşat ı hayat a kafiye yapmazlar fakat gözde kafiyeden hoşnut olsun diye değil. Araplar neşat ın tı sıyla hayat ın te sini başka başka telaffuz ederler de onun için. Bizim telaffuzumuzda ise o iki harf arasında bir fark görülmez ve bu sebeple o kelimelerin kafiyelendirilmesinde asla tereddüt edilmez. Bundan on sene kadar önce bendeniz yine bu fikirde bulunarak Gayret adlı yazıda yer alan: Seyr-i sahrâ dile neşât verir Mürde bir kalbe nev-hayât verir beytini kafiyeli bir biçimde söylemiştim. O zamandan şimdiye kadar hükümlerimi daha ileriye götürdüm, vaktiyle Elhân da yayımlanan Kafiyesiz Bir Şiir yazısıyla tecrübemi ve fikirlerimi geliştirip genişlettim ve şimdi kendimce esaslı bir fikir hâline getirdim ki bu makale ile açıklamak istediğim asıl budur: Kafiye nedir? Istılâhât-ı Edebiye de şöyle tarif ediliyor: Hem söyleyiş hem mana yahut yalnız söyleyiş veya yalnız mana yönüyle farklı oldukları hâlde mısraların ya beyitlerin sonlarında ya da bunların sonlarına doğru bulunan yerlerde telaffuzda serbest olmak, harfler ve hareketlerden ibaret olmak üzere tekrar eden şeylerin tamamıdır. Peki kafiyenin lütfu nedir? Takdîr-i Elhân da şöyle deniliyor: Vezinli sözlerin kafiyeli de olmasını gönül arzu ediyor. Bir makamda müziğin namelerinin bir ses ile karar bulmasındaki uyuma sebep neyse görünüşte bundaki de odur. Şimdi açıklamamızı yapalım. Biz şiirde neye dikkat edeceğiz? Manaya mı, söze mi? Elbette ne yalnız manaya ne de yalnız söze diyebiliriz. Belki esas dikkat edilmesi gereken nokta güzellik ve mananın gücü olmakla beraber söyleyiş güzelliğini de dikkatten uzak bulundurmamalı demeliyiz. Şu halde bir kaç beyitten oluşan bir manzumenin mısralarını, beyitlerini öteden beri alıştığımız gibi kafiyeli bulmakla hoşnut olmayı ve daima bu yolla şiir yazmada ısrar etmeyi mazur görürüz. Fakat bir cihet var: Sözün güzelliğini ne dereceye kadar lüzumlu sayacağız? Buna bir sınır çizmek lazımdır. Böyle bir masada görüş ileri sürmek acizane haddim değilse de bu bahis sebebiyle bu konudaki fikrimi açıklamaya mecbur oluyorum. Kendi zevk ve fikrime göre söz için göstereceğimiz dikkat, anlamı ihlal ve anlamın cereyanını izgal etmemek şartıyla mukayyet bulunmalıdır. Hatta Talîm-i Edebiyât ta feş-â-feş-i dâmân ve çın çın-ı halhal tamlamaları beğeniliyor. Buna sebep? Sebep o hatalı tabirleri barındıran: Pür etti kuçeyi sıyt-ı feş-â-feş-i dâmân Erişti zirve-i nâhide çınçın-ı halhal beytinin ihtivâ ettiği fevkalade güzellik; sebep o hatalı tamlamaları beyitten atarak yerlerine o füzelliği muhafaza etmek üzere hatasız başka bir ifade bulabilmekteki zorluk değil mi? Demek ki böy- 92

93 Servetifünun Edebiyat ( ) ve Fecriati Toplulu u ( ) le olağanüstü şartlarda kuralları hiçe saymak caiz oluyor. Öyleyse kafiyeperverlikte ısrar edilmesini mazur görmekte biraz tereddüt edelim. Kafiyenin kulağa verdiği lezzet neden ileri gelirse gelsin inkâr edilemez. Ancak hiç düşünüyor muyuz ki bu lezzeti elde edebilmek için manen ne kadar fedakârlıkta bulunuyoruz. Burasını bırakalım Üstat Ekrem söylesin. Tartüffe müterciminin eseri kafiyesiz yazmasındaki mazeretini söylesin: Tartüffe müterciminin eseri kafiyesiz yazmasındaki mazeretini anlattığı sırada kafiyeli yazmak gerektiği hâlde kitabı aslına tamamıyla uygun olarak yazabilmekte bir mütercimin karşılaşacağı güçlükleri izah ettikten sonra yazar der ki: Bunun tercüme saymayıp taklit hükmünde saysak bile görülebilecek büyük bir kusur vardır ki eserin kafiye belasıyla uğrayacağı yapmacıklık şaibesidir. Şiir zorlama olursa doğal olamaz. Doğal olmazsa da fena olur. Öyle değil mi? Öyledir, o kadar öyle ki bundan doğru bir söz olamaz. Demek ki şiirlerimizi kafiyeli yazabilmek için doğallık gibi en mühim bir belagat unsurunu feda ediyoruz. Yalnız bu değil! Bu kafiye hatırı için bazı kere en güzel bir fikri, en latif bir hissi terk etmek mecburiyetinde de bulunuyoruz.... Yunan ve Latin şairleri kafiyesiz şiir söylermiş hatta İngilizlerin büyük şairi Shakespeare (Şekspir) bile bazı şiirlerinde kafiye iltizam ederse birçoklarında etmez imiş. Biz kendimizle büyük şairlerden daha çok iktidar mı tasavvur ediyoruz ki vezinden başka söyleyeceğimiz bir manzumenin her beytinin nihayeti veya her iki mısranın sonları mutlaka aynı harf olmalıdır gibi bir kurala tahammül etmekten çekinmiyoruz? Özelliği gereği cümlelerimizde genellikle fiiller sonda olduğu için lisanımız kafiyeye hiç müsait değildir. Hasılı âcizane fikrim şudur ki kafiyeyi ne kadar hafifletebilirsek şiirimiz o kadar gelişme gösterir. Menemenlizade Tahir Servetifünun dergisi, S 258, 20 Şubat Kafiye adlı metnin yazılış amacını ve metnin hangi düşünceye bağlı kalınarak yazıldığını belirleyiniz. Metnin oluşmasına zemin hazırlayan zihniyet hakkındaki düşüncelerinizi arkadaşlarınızla paylaşınız. 27. Metindeki anlam birliğine sahip birimleri belirleyerek bu birimlerin metnin iletisi etrafında nasıl birleştiğini açıklayınız. 28. Metnin ana fikrini bulunuz. Metnin ana fikrinin o dönemin edebiyat hayatıyla ilişkisini açıklayınız. 5. Et kin lik: Aşağıdaki yönergeler ışığında metnin dil ve anlatım özelliklerini belirleyiniz. Metinde yer alan ifadelerin ne ölçüde kesin ve açık olduğunu belirtiniz. Yazar, metinde hangi terim, kavram ve gündelik hayatla ilgili sözcüklere yer verilmiştir? Yazar, düşüncelerini açıklamak amacıyla hangi somut ifadelere başvurduğunu belirtiniz. Metnin dil ve anlatım özellikleri ile türü arasındaki ilişkiyi açıklayınız. 29. Kafiye adlı metin Servetifünun dergisinin 20 Şubat 1896 tarihli 258. sayısında yayımlamıştır. Bu bilgiden hareketle öğretici metinlerle dönemin dergileri arasındaki ilişkiyi sözlü olarak ifade ediniz. 30. Metinde, yazarın kafiyeyle ilgili savunduğu görüşleri belirleyiniz. Bu görüşlere katılıp katılmadığınızı sebepleriyle birlikte açıklayınız. 93

94 Servetifünun Edebiyat ( ) ve Fecriati Toplulu u ( ) ANLAMA YORUMLAMA 1. Hü se yin Ca hit Yal ç n ın Ser ve ti fü nun Ede bi ya t ad l me tin de Ser ve ti fü nun Dö ne mi ede bi yat an la y fl n n han gi özel lik le ri ni di le ge tir di i ni be lir le yi niz. Be lir le di i niz özel lik le ri mad de ler hâ lin de aşağıda boş bırakılan yere yazınız Ber lin-vi ya na ad l me tin de an la m n bil me di i niz ke li me le rin alt la r n çi ze rek bu ke li me le rin an lam la r n söz lük ten bu lu nuz. Ö re ti ci bir ni te lik te ol ma s na ra men me tin de an la m bi lin me yen ke li me le rin çok lu u nu Ser ve ti fü nun ede bi ya t n n dil an la y fl aç s n dan de er len di ri niz. 3. Ber lin-vi ya na ad l me tin de ya zar, ne re yi ta n t mak ta d r? Me tin de ta n t lan ye rin han gi özel - lik le ri nin di le ge ti ril di i ni be lir le yi niz. 4. Ber lin-vi ya na ad l me tin den ha re ket le ya za r n be en di i ve vur gu la d in sa na öz gü özel lik - le ri söz lü ola rak ifa de edi niz. 5. Dost luk lar ad l me tin de ge çen fla h s isim le ri ni be lir le yi niz. Bu ki fli le rin bir bir le riy le ilifl ki le ri hak k n da me tin de han gi ay r n t la r n bu lun du u nu söyleyiniz. 6. Dost luk lar ad l me tin de Tev fik Fik ret in s tan bul sev gi si nin han gi ay r n t lar la vur gu lan d n açıklayınız. 7. Ser ve ti fü nun Ede bi ya t, Ber lin-vi ya na ve Dost luk lar ad l me tin le rin ya z l fl amaç la r n, tür le ri ni ve tü re ait özel lik le ri ni be lir le ye rek afla da ki tab lo da bofl b ra k lan yer le re ya z n z. ya z l fl ama c tü rü tü re ait özel lik ler Ser ve ti fü nun Ede bi ya t Ber lin-vi ya na Dost luk lar 94

95 Servetifünun Edebiyat ( ) ve Fecriati Toplulu u ( ) ÖLÇME VE DE ERLEND RME A. Afla da ki cüm le ler de bofl b ra k lan yer le ri uy gun ifa de ler le dol du ru nuz. Ser ve ti fü nun Dö ne min de an tü rün de ba fla r l eser ler ve ren... ta ra f n dan ya z lan K rk Y l, Sa ray ve Öte si, Bir Ac Hi kâ ye ad l eser ler, ya za r n ha ya t n ve çev re si ni ay d n lat ma s ba - k m n dan çok önem li dir. Ser ve ti fü nun Dö ne mi ne ka dar ede bî de er ta fl ma yan ge zi ya z s tü rü nün dö ne mi nin en ba - fla r l ör nek le ri ni ve ren... ge zi in ti ba la r n Hac Yo lun da, Su ri ye Mek tup la r ve Av ru pa Mek tup la r ad l eser ler de top la m fl t r. B. Afla da ki cüm le le rin so nu na yar g lar do ru ise D, yan l fl ise Y ya z n z. Ser ve ti fü nun Dö ne min de ede bi yat ta ri hi ve fel se fe alan la r n da önem li eser ler ka le me al n m fl t r. ( ) Ser ve ti fü nun Dö ne mi ö re ti ci me tin le rin de hal k n gün lük ko nufl ma di li ne ya k n sa de bir dil kul la n l m fl t r. ( ) Ser ve ti fü n Döneminde yazılan öğretici metinler genellikle toplumsal konuları ele almıştır. ( ) C. Afla da ki çok tan seç me li so ru la r n doğ ru ce vap la rı nı işa ret le yi niz. 1. Ser ve ti fü nun Dö ne mi ö re ti ci me tin le ri nin ge nel özel lik le riy le il gi li aşa ğı da ki yar gı lar - dan han gi si yan lış tır? A) fii ir ve ro man tür le rin de ol du u gi bi ö re ti ci me tin tür le rin de de a r ve sa nat l bir dil kul - la n l m fl t r. B) Ede bî ten kit, an, ge zi ya z s, mi zah, hi civ ve f k ra tü rün de ö re ti ci me tin ler ka le me al n - m fl t r. C) Ö re ti ci me tin ler, bi rey sel ve ede bî ko nu lar çev re sin de olufl tu rul mufl tur. D) Ö re ti ci me tin ler de hal k sos yal ve si ya si ko nu lar da ay d n lat mak ga ye si gö rü lür. E) Hü se yin Ca hit Yal ç n, Ce nap fia ha bet tin, Ha lit Zi ya Uflak l gil, Ah met fiu ayp, Hü se yin Su - at Yal ç n ö re ti ci me tin ala n n da eser ve ren sa nat ç lar d r. 2. O gü ne ka dar ya zı nı mız da anı, ya zın sal de ğer de tür de ğil di. Mo dern an lam da ro man cı lı ğı - mı zın ku ru cu su sa yı lan ya za rı mız, ilk kez ya zın sal de ğer de anı lar yaz mış tır. Hem ya zın sal hem si - ya sal ni te lik te olan bu anı la rı nı do kuz cilt te top la mış ve kırk yı lı kap sa yan ilk beş cil di ne Kırk Yıl adı nı ver miş tir. Bu par ça da afla da ki ya zar la r n han gi sin den söz edil mek te dir? A) Hü se yin Rah mi Gür p nar B) Re ca iza de Mah mut Ek rem C) Ya kup Kad ri Ka ra os ma no lu D) Re flat Nu ri Gün te kin E) Ha lit Zi ya Uflak l gil ÖSYS Mai ve Siyah - Halit Ziya UfiAKLIG L (Bu eseri önümüzdeki haftalarda derste iflleyeceksiniz.) 95

96 fii i ri miz, ilk ola rak Fik ret in ve Ce nap n elin de sa de ce aruz ka l p la r için de bir ve zin li söz ol mak tan ç ka rak in san ru hun dan ve ta bi at tan ge len çe flit li ses le rin ahenk lefl ti ril me siy le bir me lo di, bir mü zik hâ li ne gir mifl tir. Ya kup Kad ri KA RA OS MA NO LU 3. a. Şiir 3. COfiKU VE HEYECANI D LE GET REN MET NLER (fi R) VE MENSUR fi R HA ZIR LIK Par na sizm ede bi yat ak m n n özel lik le ri ve par na siz min rea lizm ak m y la ilifl ki si hak - k n da bir arafl t r ma ya p n z. Sem bo lizm ede bi yat ak m n n özel lik le ri hak k n da bir arafl t r ma ya p n z. Ser best müs te zat na z m flek li nin ge nel özel lik le ri ve Türk ede bi ya t n da or ta ya ç k fl hak k n da bir arafl t r ma ya p n z. Tev fik Fik ret in ha ya t ve ede bî gö rüfl le ri hak k n da bir arafl t r ma ya p n z. İçe rik ve bi çim yö nün den şi i rin ye ni lik le re açık bir sa nat olup ol ma dı ğı nı tar tı şı nız. Duy - gu la rın ifa de edil me si için fark lı tarz lar aran ma sı nın se bep le ri ne ler ola bi lir? MÂÎ DEN Z Sâf u râkid... Hani akflamki tagayyür, heyecan? Bir çocuk rûhu kadar pür-nisyân, Bir çocuk rûhu kadar flimdi münevver, lekesiz, Uyuyor mâî deniz. Ben bütün bir gecelik cûflifl-i ahzân mla, O hayâlât- perîflân mla Müteflekkî, lâim, Karfl dan safvet-i mahmûrunu seyretmedeyim... Yok, buland rmas n âlûde-i zulmet bu nazar Rûh- mâ sûmunu, ey mâî deniz; Âh, lâkin ne zarar; Ben bu gözlerle mükedder, âciz, Sana bakt kça tesellî bulurum, aldan r m; Mai bir göz elem-i kalbime a lar san r m... Tev fik Fik ret Gü nü müz Türk çe siy le Ar, du ru... Ha ni ak flam ki cofl ku, he ye can? Bir ço cuk ru hu ka dar her fle yi unu tan, Bir ço cuk ru hu ka dar flim di nur lu, le ke siz, Uyu yor, ma vi de niz. Ben bü tün bir ge ce lik ke der le ri min cofl kun lu uy la, O pe ri flan ha yallerimle fii kâ yet çi ve dar g n, Mah mur saf l n kar fl dan sey ret me de yim... Yok, bu lan d r ma s n, ka ran l k lar çök tü ren ba k fl m Se nin ma sum ru hu nu, ey ma vi de niz; Ah ama ne ç kar Ben ke der li ve aciz, bu göz ler le Sa na bak t k ça te sel li bu lu rum, al da n r m: Ma vi bir göz kal bim de ki der de a lar sa n r m... 96

97 Servetifünun Edebiyat ( ) ve Fecriati Toplulu u ( ) 1. Ser ve ti fü nun Dö ne mi nin sos yal ve kül tü rel flart la r n dik ka te ala rak Mâ î De niz fli i rindeki hâkim zihniyeti belirleyiniz. Metni oluşturan zihniyet ile ya z l d dö nem ara s n da ki ilifl ki yi söz lü ola rak ifa de edi niz. 2. Mâî Deniz bafl l k l fli i rin ahenk ve ya p un sur la r n, te ma s n be lir le ye rek afla da ki tab lo ya ya z n z. Be lir le di i niz bu özel lik le rin fli i re ne ler ka zan d r d n söyleyiniz. AHENK UNSURLARI ölçü uyak redif sese dayalı edebî sanatlar YAPI UNSURLARI nazım birimi nazım birimi sayısı uyak şeması TEMA NAZIM TÜRÜ 3. Mâ î De niz ad l fli ir de ki söy le yifl tar z, kafiye, iç kafiye, aliterasyon gibi ses benzerliklerinin şiire neler kazandırdığını açıklayınız. 4. Mâ î De niz ad l fli ir de ki bi rim ler de an la t lan la r be lir le ye rek afla da boş bı ra kı lan yer le re ya - z n z. Her bi ri min di er bi rim ler le ve fli i rin ta ma m için de ki ifl le vi ni met nin te ma s n da dik ka te ala - rak açık la yı nız. 1. bölüm : bölüm : bölüm :... Şiirin teması: Mâî Deniz fli i ri nin te ma s y la dö ne min sos yal ve si ya si ger çek li i ara s n da bir ba lan t olup ol ma d n tar t fl n z. Ulafl t n z so nuç la r söz lü ola rak ifa de edi niz. 6. Mâî Deniz fli i ri ile ki ta b n z n Tan zi mat Ede bi ya t ad l 2. üni te si nin Cofl ku ve He ye ca n Di - le Ge ti ren Me tin ler (fii ir) ko nu sun da yer alan fli ir le rin te ma la rı nı aşa ğı da ki tab lo ya ya zınız. Bu me - tin le ri te ma la r ba k m n dan kar fl lafl t r n z. Or ta ya ç kan bul gu lar fl n da Ser ve ti fü nun fli i rin de te ma an la y fl n n de i flik lik gös te rip gös ter me di i ni be lir le yi niz. Mâî Deniz Gazel (Ziya Pafla) Hürriyet Kasidesi Makber 97

98 Servetifünun Edebiyat ( ) ve Fecriati Toplulu u ( ) 7. Sa na bak t k ça te sel lî bu lu rum, al da n r m;/mâ î bir göz elem-i kal bi me a lar sa n r m di ze le - rin den ha re ket le fli ir di li nin söy le yifl ve ahenk ba k m n dan do al dil le ben ze flen ve ay r lan yön le ri ni be lir le yi niz. Ser ve ti fü nun fli i rin de do al di lin mi yok sa fli ir di li nin mi bas k n ola rak kul la n l d n söz - lü ola rak ifa de edi niz. 1. Et kin lik: a) Afla da ki di ze le ri nes re dö nüfl tü re rek bofl bı ra kı lan uy gun yer le re ya z n z. Di ze - ler le ne sir cüm le le ri ni kar fl lafl t ra rak fli ir cüm le si nin ne sir cüm le si ne yak la fl p yak lafl ma d n be lir - le yi niz. şi ir den al nan di ze ler: di ze le rin nes re dö nüfl tü rül me si: Sâf u râ kit... Ha ni ak flam ki ta ay yür, he ye cân?... Bir ço cuk rû hu ka dar pür-nis yân,... Bir ço cuk rû hu ka dar flim di mü nev ver, le ke siz,... Uyu yor mâ î de niz... b) Mâ î De niz fli irin in ta ma m n bir ne sir ya z s ola rak ye ni den dü zen le ye rek ken di ifa de le ri niz le afla da ki bofl b ra k lan ye re ya z n z Mâ î De niz fli i rin de do al çev re nin na s l ve han gi yön le riy le tas vir edil di i ni fli ir den ör nek ler gös te re rek açıklayınız. 9. Mâ î De niz fli i rin den saf vet-i mah mûr, rûh- mâ sûm gi bi fli i re yan an lam de e ri ka zan d ran söz, söz gru bu ve cüm le le ri bu lu nuz. Bun la r n söz lük an lam la r n ve fli ir de ka zan d k la r yan an lam - la r be lir le yi niz. fii ir de de ni zin can l bir var l k ola rak dü flü nül me si, fla i rin ruh hâ liy le de ni zin h r ç n ve dur gun hâl le ri ara s n da bir ba ku rul ma s ke li me le rin yan an lam de e ri ka zan ma la r n ne ka dar et - ki le miş tir? Dü flün ce le ri ni zi ar ka dafl la r n zla paylaşınız. 10. Mâ î De niz fli i rin de yer alan cû flifl-i ah zân (hü zün le rin cofl kun lu u), ha yâ lât- pe rî flân (pe ri - flan ha yal gö rün tü le ri) gi bi im ge ler Ser ve ti fü nun Dö ne min de fli i ri mi ze gi ren ye ni ifa de ler dir. fii ir den ha re ket le bu tarz ye ni kav ram ve im ge le rin Ser ve ti fü nun fli i rin de ni çin kul la n l m fl ola bi le ce i ni açıklayınız. 11. Mâ î De niz fli i rin de yer alan söz sa nat la r n bu lu nuz. Söz sa nat la r n n fli ir de ki ifl le vi ni söz lü ola rak ifa de edi niz. 12. Mâ î De niz fli i rin de duy gu la rın top lum sal mı yok sa bi rey sel has sa si yet ler den mi bes len di ği - ni tar t fl n z. Ulafl t n z so nuç la r def te ri ni ze ya z n z. 98

99 Servetifünun Edebiyat ( ) ve Fecriati Toplulu u ( ) 2. Et kin lik: Par na sizm ede bi yat ak m n n özel lik le ri ve rea lizm ak m y la ilifl ki si hak k n da bir arafl t r ma yap m fl t n z. Bu arafl t r ma n n so nuç la r n dan ha re ket le Mâ î De niz fli i rin de tas vir edi len - le rin re sim ara c l y la ifa de edi lip edi le me ye ce i ni tar t fl n z. Ulafl t n z so nuç lar do rul tu sun da afla da ki bofl b ra k lan ye re Mâ î De niz fli i ri ni yan s tan bir re sim çiz me ye ça l fl n z. 13. Mâ î De niz fli i ri ni yo rum la ya rak fli i rin siz de uyan d r d duy gu la r afla da bofl b ra k lan ye - re ya z n z

100 Servetifünun Edebiyat ( ) ve Fecriati Toplulu u ( ) DE N Z HAS RE T Gö züm de bir dam la su de niz olup ta fl yor, Çöl ler de kal m fl gi bi ya n yor, ya n yo rum. Bü tün ge mi ci le rin ru hu ben de ya fl yor; Ba fl m da ki gök le ri bir de niz sa n yo rum. Na s l ya fla ya ca m ey de niz, sen den uzak? Ya n p sö nü yor gi bi göz le rim de fe ne rin! Uyu yor mu li man da her ge ce sal la na rak Al tun dan çi vi ler le ça k l m fl ge mi le rin? Sev mi yo rum su yun da y kan ma m fl rüz gâ r, Dal ga la r n gö züm de tü tü yor ma vi, ye flil... çi mi gül dür mü yor sen siz ay fl k la r, Uf kun dan yük sel me yen gü nefl ler gü nefl de il! Bir gün ne hir ler gi bi ça la ya rak de rin den Da lar dan, or man lar dan sa na aka cak m y m? Ey de niz, flöy le bir gün sa na ba ka cak m y m, El ma bah çe le rin den, f n d k bah çe le rin den? Ömer Bed ret tin UfiAK LI DENİZ... Taşı öper, ıslatır, Bağrını vura döve. Yine der ki: Ben deniz. Elbette sana deniz derler, Hay deniz arkadaş. Suyun tükenmesin, Çağın geçmesin. Dellenme, n oluyorsun, Yardım et bize, Biz kimiz zaten: Kıyı insanları, Balıkçılar işte... Açız, üşürüz, hasmanemizsin, Bağırma öyle sert vurma, Aç yeşil kutunu,... Pablo Neruda çev.: Enver Gökçe 3. Et kin lik: Yu ka r da ki fli ir ler den ha re ket le afla da ki yö ner ge le ri uy gu la y n z. a) Ser ve ti fü nun Dö ne mi ne ait Mâ î De niz fli i ri ile gü nü müz fli ir le rin den De niz Has re ti ve De- niz şiirlerini te ma ba k m n dan kar fl lafl t r n z. Ay n te ma da ya z l ma la r na ra men fli ir ler ara s n da te - ma n n ifl le ni fli ba k m n dan han gi fark l l k la r gö rü yor su nuz? Mâî Deniz fli i rin de ele al nan te ma n n ev ren sel bir ni te lik ta fl y p ta fl ma d n be lir le yi niz. b) Mâî Deniz fli i rin de ki te ma n n gü nü müz fli ir le rin den De niz Has re ti fli i rin de de ele al n ma s n na s l yo rum lu yor su nuz? Ay n te may la ye ni fli ir ler ya z l p ya z la ma ya ca n söz lü ola rak ifa de edi niz. c) Mâî Deniz fli i ri ile De niz Has re ti fli i ri ni afla da ki tab lo da be lir ti len un sur lar ba k m n dan kar - fl lafl t r n z. fii ir ler ara s n da ki ben zer lik ve fark l l k la r tab lo da ki uy gun yer le re ya z n z. ben zer lik ler fark l l k lar zih ni yet ahenk şiir dili ya p ger çek lik ge le nek 14. Tev fik Fik ret hak k n da yap t n z arafl t r ma so nuç la r n göz önü ne ala rak Mâ î De niz ad l fli - ir den ha re ket le fla i rin fik rî ve ede bî yö nü hak k n da ç ka r m lar da bu lu nu nuz. 15. Tev fik Fik ret in ha ya t ile Mâ î De niz ad l fli ir ara s n da ki ilifl ki yi gösteriniz. 100

101 Servetifünun Edebiyat ( ) ve Fecriati Toplulu u ( ) Gü nü müz Türk çe siy le EL HÂN-I fi TÂ Bir be yaz ler ze, bir du man l uçufl; Efli ni gâ ib ey le yen bir kufl Gi bi kar Ge çen ey yâm- nev ba hâ r arar... Ey ku lû bun sü rûd- fley dâ s, Ey ke bû ter le rin ne flî de le ri, O ba hâ r n bu ifl te fer dâ s : Kap la d bir de rin sü kû ta ye ri Kar lar Ki ha mû flâ ne dem-be-dem a lar! Ey uçar ken dü flüp ölen ke le bek, Bir be yaz rî fle-i ce nâh- me lek Gi bi kar Se ni sol gun ha dî ka lar da arar; Sen açar ken çi çek ler üs tün de Ufa c k bir çi çek li yel pâ ze, Na fl n üs tün de flim di ey mür de Bafl la d par ça par ça per vâ ze Kar lar Ki se mâ dan dü fler dü fler a lar! Uç tu nuz, git ti niz siz ey kufl lar; Kü çü cük, ser-se fîd bay kufl lar Gi bi kar Si zi dal lar da, lâ ne ler de arar. Git ti niz, git ti niz siz ey mür gân, fiim di bofl kal d ser-te-ser yu va lar; Yu va lar da -ye tîm-i bî-ef gân! - Son ka lan mâ î tüy le ri ko va lar Kar lar Ki ha va da uçar uçar a lar! Des tin de ey se mâ-y fli tâ tû de tû de dir Berg-i se men, ce nâh- ke bû ter, se hâb- ter... Dök ey se mâ-re vân- ta bî at gu nû de dir;- Hâk-i si yâ h n üs tü ne sâ fî flü kû fe ler! Her flâh sâr flim di -ne yap rak, ne bir çi çek! - Bir tû de-i z lâl ü si yeh-reng ü nâ-ümîd... Ey dest-i âs mân- fli tâ, dur ma, dur ma, çek Her flâh sâ r n üs tü ne bir süt re-i se fîd! KIfi MU S K LE R Bir be yaz tit re yifl, bir du man l uçufl Efli ni kay bet mifl bir kufl Gi bi kar Ge çen ilk ba har gün le ri ni arar... Ey kalp le rin ç l g n na me le ri Ey gü ver cin le rin ila hi le ri, O ba ha r n ifl te bu dur ya r n, ge le ce i: Kap la d bir de rin ses siz lik le ye ri Kar lar Ki ses siz ce za man za man a lar. Ey uçar ken dü flüp ölen ke le bek, Bir be yaz me lek ka na d n da te lek Gi bi kar Se ni sol gun bah çe ler de arar. Sen açar ken çi çek ler üs tün de Ufa c k çi çek li bir yel pa ze, Ce na zen üs tün de flim di ey ölü, Bafl la d par ça par ça uç ma ya Kar lar Ki gök ler den dü fler dü fler a lar. Uç tu nuz, git ti niz siz ey kufl lar; Kü çü cük be yaz bafl l bay kufl lar Gi bi kar Si zi dal lar da, yu va lar da arar. Git ti niz, git ti niz siz ey kufl lar, fiim di bofl kal d büs bü tün yu va lar, Yu va lar da -se si ç k ma yan ye tim- Son ka lan ma vi tüy le ri ko va lar Kar lar Ki ha va da uçar uçar a lar. Elin de, ey k fl gö ü, y n y n d r Ya se min yap rak, gü ver cin ka na d, yük lü bu lut lar Dök ey gök -ta bia t n ru hu uy ku da d r- Ka ra top ra n üs tü ne bem be yaz çi çek ler... Her ko ru luk flim di -ne yap rak, ne bir çi çek!- Ümit siz ve si yah renk li bir göl ge ler y n... Ey k fl gö ünün eli dur ma, dur ma çek Her ko ru luk üs tü ne bir be yaz çe lenk. 101

102 Servetifünun Edebiyat ( ) ve Fecriati Toplulu u ( ) Cenap fiahabettin ( ) Gök ler den emel ler gi bi rî zân olu yor kar, Her sû da ha yâ lim gi bi pû yân olu yor kar. Bir bâd- ha mû flun per-i sâ f n da uyuk lar Tar z n da du rur bir ara l k son ra uçar lar. Sol dan sa a, sa dan so la ler zân ü gi rî zân, Gâh uç ma da tüy ler gi bi gâh ol ma da rî zân, Kar lar... Bü tün el hâ n me zâ mîr-i sü kû tun, Kar lar... Bü tün ez hâ r ri yâz- me le kû tun... Dök hâk-i si yâh üs tü ne, ey dest-i se mâ dök, Ey dest-i se mâ, dest-i ke rem, dest-i fli tâ dök: Ez hâr- ba hâ r n ye ri ne berf-i se fî di, El hân- tu yû run ye ri ne samt- ümî di!.. Ce nap fia ha bet tin Gök ler den ar zu lar gi bi dö kü lü yor kar. Her yan da ha ya li m gi bi kofl tu ru yor kar. Sus mufl bir rüz gâ r n saf ka na d n da uyuk lar Tar z n da du rur bir ara l k, son ra uçar lar. Sol dan sa a, sa dan so la tit re ye rek, ka ça rak Kâh uça rak tüy ler gi bi kâh yu var la na rak. Kar lar, ses siz lik su re le ri nin, bütün na me le ri... Kar lar, giz li âlem bah çe le ri nin bütün çi çek le ri... Dök ka ra top rak üs tü ne, ey gök eli dök, Ey gök eli, ba fl eli, ey k fl eli dök: Ba har çi çek le ri nin ye ri ne bem be yaz ka r, Kufl ses le ri ye ri ne umut sus kun luk la r! El hân- fii tâ adlı fli i rin ahenk ve ya p un sur la r n, te ma s n be lir le ye rek afla da ki tab lo ya ya - z n z. Be lir le di i niz bu özel lik le rin fli i re ne ler ka zan d r d n söz lü ola rak ifa de edi niz. AHENK UNSURLARI ölçü uyak redif sese dayalı edebî sanatlar YAPI UNSURLARI nazım birimi nazım birimi sayısı uyak şeması TEMA NAZIM TÜRÜ 102

103 Servetifünun Edebiyat ( ) ve Fecriati Toplulu u ( ) 17. El hân- fii tâ ad l fli ir de ki söyleyiş tarzı, kafiye, aliterasyon gibi ses benzerliklerinin şiire neler kazandırdığını açıklayınız. 18. El hân- fii tâ ad l fli ir de ki söy le yifl tar z ve ses ile Ser ve ti fü nun fli i ri nin ge nel özel lik le ri ara - s n da ki ilifl ki yi aç k la y n z. 19. El hân- fii tâ ad l fli ir de ki bi rim ler de an la t lan la r be lir le ye rek afla da boş bı ra kı lan uy gun yer le re ya z n z. Her bi ri min di er bi rim ler le ve fli i rin ta ma m için de ki ifl le vi ni met nin te ma s n da dik - ka te ala rak açık la yı nız. 1. bölüm : bölüm : bölüm :... Şiirin teması El hân- fii tâ fli i ri nin te ma s y la dö ne min sos yal ve si ya si ger çek li i ara s n da bir ba lan t olup ol ma d n tar t fl n z. Ulafl t n z so nuç la r söz lü ola rak ifa de edi niz. 4. Et kin lik: Sem bo lizm ve par na sizm ede bi yat ak m la r n n özel lik le ri hak k n da bir arafl t r ma yap m fl t n z. Bu arafl t r ma n n so nuç la r n dan ha re ket le El hân- fii tâ fli i rin de sem bo lizme ve par na - sizme ait un sur la r be lir le ye rek afla da ki tab lo da bofl b ra k lan yer le re ya z n z. Bu un sur la r Ser ve - ti fü nun fli i ri nin ge nel özel lik le riy le ilifl ki len di ri niz. sem bo lizme ait un sur lar El hân- fii tâ par na sizme ait un sur lar 21. El hân- fii tâ fli i rin de ki sem bo lik ifa de ler le yan an lam de e ri ka za nan söz, söz gru bu ve cüm le ler ara s n da ki ilifl ki yi be lir le yi niz. a) El hân- fii tâ fli i rin de yer alan söz sa nat la r n bu lu nuz. b) fii ir de söz sa nat la r n n ve yan an lam de e ri ta fl yan ke li me le rin kul la n l ma s ile fli ir de im ge ve sem bol le rin or ta ya ç k ma s ara s n da na s l bir ba ku ru la bi le ce i ni belirtiniz. 22. El hân- fii tâ fli i rin de sem bo lik ifa de le rin kul la n l ma s n n sebeplerini söz lü ola rak ifa de edi niz. 23. Ser ve ti fü nun Dö ne mi nin sos yal ve kül tü rel flart la r n dik ka te ala rak El hân- fii tâ fli i ri ile ya - z l d dö nem ara s n da ki ilifl ki yi açıklayınız. 24. El hân- fii tâ fli i rin de, duy gu la rın top lum salmıyok sa bi rey sel has sa si yet ler den mi bes len - di ği ni tar t fl n z. Ulafl t n z so nuç la r def te ri ni ze ya z n z. 25. El hân- fii tâ fli i rin de ka r n ya fl an la t l mak ta d r. Afla da ki so ru lar dan ha re ket le fli ir de an - la t lan lar ile an la t c ara s n da ki ilifl ki yi be lir le yi niz. a) fii ir de an la t c n n nes nel bir tu tum mu yok sa öz nel bir tu tum mu ser gi le di i ni fli ir den ör nek ler ve re rek gös te ri niz. b) fii ir de an la t lan lar la an la t c n n ruh hâ li ara s n da pa ra lel lik ler ku ru lup ku ru la ma ya ca n söy le yi niz. 103

104 Servetifünun Edebiyat ( ) ve Fecriati Toplulu u ( ) c) fii ir de ki ta bi at tas vir le rin den ha re ket le an la t c nın ke li me ler le re sim yap ma ya ça l flan bir res - sam ola rak nitelendirilip nitelendirilemeyeceğini sebepleriyle birlikte açıklayınız. 26. Bu üni te nin Ö re ti ci Me tin ler ad l bö lü mün de Ce nap fia ha bet tin hak k n da bir arafl t r ma yap m fl t n z. Bu arafl t r ma n n so nuç la r n dan ve El hân- fii tâ ad l fli ir den ha re ket le fla i rin fik rî ve ede bî yö nü hak k n da ç ka r m lar da bu lu nu nuz. 27. Ce nap fia ha bet tin in ha ya t ile El hân- fii tâ ad l fli ir ara s n da ki ilifl ki yi söz lü ola rak ifa de edi niz. fi TÂ Y YE Ci hân için de bü rû det b rak t fasl- fli tâ Bi ri bi ri ne so vuk dep re nür ze mîn ü se mâ... Bü rü di yer yü zi ni seyr idün ya an ka r Sü rün di ak l n yü zi ne zen-i dün yâ Dem-i ba hâr da gû yâ ki nev-hat idi ze mîn A ar d mih net ü cevr-i fli tâ ile hay fâ... Yah yâ Bey Gü nü müz Türk çe siy le KIŞ KASİDESİ K fl mev si mi ci ha na so uk luk b rak t ; O yüz den yer ve gök bir bi ri ne so uk dav ran mak ta d r.... Yer yü zü nü bü rü dü; ya an ka r sey re din; Dün ya ka d n yü zü nü pud ra la d. Ba har vak ti, yer yü zü san ki tü yü ye ni bit mifl genç idi; Ya z k ki k fl n s k n t ve çi le si ile sa ç sa ka l a ar d. KÜL BE- fi T YÂK... Ne ye dûfl ol sa çefl mim bun da her dem tâ ze vü ter dir, fiu â-i mihr-i en ver pâ re pâ re kirm-i ahterdir. Bu lut lar kenz-i gev her dir, mu ras sa-saz-ı mefl cer dir, Do ar ak flam la r bir mâ i y l d z rûh-per ver dir, Çe men dir, bahr d r, kûh-sâr d r, sûbh-i re bîîdir, Bu yer ler de do an bir flâ ir ol mak pek ta bîî dir.... Ab dül hak Ha mit TAR HAN Gü nü müz Türk çe siy le ARZU KULÜBESİ Bu ra da gö züm ne yi gör se her an ta ze ve di ri dir. Par lak gü ne flin fl n la r par ça par ça y l d z bö ce i dir. Bu lut lar cev her ha zi ne si, a aç la r n sü sü dür. Ak flam la r ru hu sa ran bir ma vi y l d z do ar. Çe men dir, de niz dir, da d r, ilk ba har sa ba h d r Bu yer ler de do an la r n bir fla ir ol ması pek ta bii dir Et kin lik: Yu ka r da ki fli ir ler den ha re ket le afla da ki yö ner ge le ri uy gu la y n z. a) Ser ve ti fü nun Dö ne mi ne ait El hân- fii tâ ile di van ede bi ya t na ait fii tâ iy ye ad l fli i ri ve Tan - zi mat ede bi ya t na ait Kül be-i fl ti yâk fli i ri ni afla da ki tab lo da be lir ti len un sur lar ba k m n dan kar fl - lafl t r n z. fii ir ler ara s n da ki fark l l k la r tab lo da ki uy gun yer le re ya z n z. te ma zih ni yet ahenk fli ir di li ger çek lik fii tâiyye El hân- fii tâ Külbe-i İştiyâk b) Tab lo ya yaz d n z bil gi ler fl n da El hân- fii tâ fli i ri nin di van fli i ri, Tan zi mat Dö ne mi fli i ri ile ba lan t s n ge le nek çer çe ve sin de de er len di ri niz. Ulafl t n z so nuç la r def te ri ni ze ya z n z. 104

105 Servetifünun Edebiyat ( ) ve Fecriati Toplulu u ( ) ANLAMA YORUMLAMA 1. Mâî Deniz fli i rin de de ni zin du ru muy la il gi li ke li me ve ifa de ler le fla i rin ruh hâ liy le il gi li ke li me ve ifa de le ri be lir le ye rek afla da ki tab loda bofl b ra k lan yer le re ya z n z. Tab lo da ki bil gi ler fl n da Mâî Deniz fli i ri nin ta bi at fli i ri mi yok sa ya za r n ken di ben ini ifa de eden bir fli ir mi ol du u nu açıklayınız. de ni zin du ru muy la il gi li ke li me ve ifa de ler fla i rin ruh hâ liy le il gi li ke li me ve ifa de ler 2. Mâî Deniz fli i rin de de ni zin ak flam ki du ru mu ile sa bah ki du ru mu na s l tas vir edil mifl tir? De - ni zin du ru mu na gö re fla i rin ak flam ki ve sa bah ki ruh hâl le ri nin fli i re na s l yan s d n aç k la y n z. 3. El hân- fii tâ fli i rin de ken di an la m d fl n da kul la n lan ke li me ve ifa de le rin alt la r n çi zi niz. Bu ke li me ve ifa de le rin fli i rin an la m na kat k s n belirtiniz. 6. Et kin lik: 2 gru ba ay r l n z. 1. grup ola rak Mâî Deniz, 2. grup ola rak El hân- fii tâ fli i rin de vur gu la nan ta bi at öge le ri ni be lir le yi niz. Bu öge le rin ve ri li flin de ta bia t ol du u gi bi res met me nin mi yok sa duy gu la r ifa de eder ken ta bi at un sur la r n bir araç ola rak kul lan ma n n m amaç lan d n par - na sizm ak m n n özel lik le ri ni de göz önün de bu lun du ra rak tar t fl n z. Tar t fl ma so nuç la r n grup söz - cü le ri ara c l y la söz lü ola rak ifa de edi niz. 4. Mâî Deniz ve El hân- fii tâ fli ir le ri nin fle kil ve içe rik ba k m n dan Türk fli i ri ne ge tir di i ye ni - lik le ri be lir le yi niz. Ser ve ti fü nun fli i ri ni di van fli i ri ve Tan zi mat Dö ne mi fli ir le rin den ay ran özel lik le ri mad de ler hâ lin de tah ta ya ya z n z. 5. El hân- fii tâ fli i ri ni oku du u nuz da zih ni niz de can la nan man za ra y an la tan bir ya z ka le me al - n z. ÖLÇME VE DE ERLEND RME A. Afla da ki cüm le ler de bofl b ra k lan yer le ri uy gun ifa de ler le dol du ru nuz. Ro man tizm ak m na tep ki ola rak Fran sa da or ta ya ç kan ve fli ir de öl çü, ka fi ye ve ses uyu mu gi bi fle kil un sur la r n çok önem se yen... ak m, d fl dün ya y nes nel bir ba - k fl la an la t r. Bu ak m n et ki sin de fli ir ya zan fla ir ler fli ir le rin de ki fli lik le ri ni giz le mifl ler dir; fli i ri, fl k, göl ge, renk ve çiz gi ler le sa la ma y dü flü nür ler. Türk ede bi ya t n da özel lik le... Dö ne min de il gi gör müfl tür. Tev fik Fik ret ve Ce nap fia ha bet tin bu ak m n Türk ede bi ya t n da ki en önem li tem sil ci le ri sa y la bi lir. Ser ve ti fü nun Dö ne min de Fran s z fli i rin den al nan, fli ir de ifadelerin bir di ze ya da be yit te bit - me yip di er di ze, be yit ve ya bend le re kay ma s y la olu flan... na z m n nes re yak lafl t n n gös ter ge le rin den dir. 105

106 Servetifünun Edebiyat ( ) ve Fecriati Toplulu u ( ) B. Afla da ki cüm le le rin so nu na yar g lar do ru ise D, yan l fl ise Y ya z n z. Ser ve ti fü nun Dö ne min de par na siz min ve sem bo liz min et ki siy le fli i re re sim ve mu si ki gi rer. ( ) Ser ve ti fü nun Dö ne min de Fran s z fli i rin den so ne ve ter za ri ma gi bi na z m tür le ri al n m fl, ka l p lafl m fl ve zin le rin d fl na ç k l m fl t r. ( ) Ser ve ti fü nun Dö ne min de ro man da ol du u gi bi fli ir de de dev rin si ya si ve sos yal ko nu la r ifl len mifl tir. ( ) C. Afla da ki çok tan seç me li so ru la r n doğ ru ce vap la rı nı işa ret le yi niz. 1. Afla da ki yar gı lar dan han gi si Ser ve ti fü nun fla ir le ri için sö yl en emez? A) An la m n di ze ya da be yit te ta mam lan ma s ku ra l n y k m fl lar ve cüm le yi öz gür lü ü ne ka - vufl tur mufl lar d r. B) Aruz öl çü sü nü kul lan m fl lar an cak aru zun di ze ler üze rin de ki ege men li i ni de y ka rak bir fli ir de bir den çok ka l ba yer ver mifl ler dir. C) Her fley fli i rin ko nu su ola bi lir. gö rü flü nü be nim se mifl ler fa kat dö ne min si ya sal bas k la r sebebiyle aflk, do a, ai le ha ya t ve gün de lik ya fla m n ba sit ko nu la r na e il mifl ler dir. D) fii ir ler de cofl ku lu, ro man tik bir üs lup kul lan m fl lar d r. E) Ka fi ye ku lak için dir. gö rü flü nü be nim ser ler. 2. Ye ni bir du yar lı lı ğı, ye ni bir şi ir akı mı nı ge liş ti rir ken Ba tı yı gü nü gü nün e iz ler ler. Ama bir ara - yış dö ne mi nin bü tün ka rı şık et ki le ri ni içe rir şi ir le ri. Ro man tik, par nas çı, sem bo list tir ler. Do ğa ya yö ne lir ler. Ama bir re sim dir do ğa on lar için. Düş le ger çek ça tış ma sı, ka ram sar lık, ka çış ege men - dir şi ir le ri ne. Hem be nim se dik le ri sa nat an la yı şı hem de dö ne min si ya sal ko şul la rı, içi ne ka pa nık, bi rey ci bir şi i re yö nel me le ri ne yol aç mış tır. Bu par ça da fli ir le ri nin or tak özel lik le rin den söz edi len fla ir ler, afla da ki ler den han gi - siy le ad lan d r l r? A) Beş He ce ci ler B) Tan zi mat çı lar C) Ye di Me şa le ci ler D) Ser ve ti fü nun cu lar E) Mil lî Ede bi yat çı lar ÖSYS Afla da ki ler den han gi si Ser vetifü nun cu la r n fli ir özel lik le rin den bi ri de il dir? A) Ka fi ye de şe kil den çok, ses ben zer li ği ne önem ver me B) Ko nu bir li ği ne ve bü tün gü zel li ği ne önem ver me C) Na zı mı nes re yak laş tır ma D) Ko nuy la ve zin ara sın da bir ahenk il gi si ara ma E) Her ke sin an la ya bi le ce ği bir dil kul lan ma ÖSYS Diyorlar ki - Ruflen Eflref ÜNAYDIN 106

107 Ede bi ya t na za ri ye ler de il eser ler ya par. Eser ler le te yit ve te spit edil meyen na za ri ye ler bir ku ru laf y n n dan iba ret ka l r. Bu nun için dir ki k rk se ne ye ya k n bir fa s la ile Ha lit Zi ya, ede bi yat âle min de bu gün hiç ya ban c kal m yor ve iti raf et me li dir ki hâ - lâ bü yük bir us ta ola rak önü müz de du ru yor. Hü se yin Ca hit YAL ÇIN 3. b. Mensur Şiir HA ZIR LIK Men sur fli ir kav ra m n n an la m, özel lik le ri ve ede bi ya t m z da ki ye ri hak k n da bir arafl t r - ma ya p n z. Ha lit Zi ya Uflak l gil hak k n da ki bil gi le ri ni zi tek rar göz den ge çi ri niz. Ders te kul lan mak üze re s n fa bir fli ir met ni ve bir ne sir ya z s ge ti ri niz. Ser ve ti fü nun fli i ri ni ifl ler ken fli i rin nes re yak lafl t n ö ren mifl ti niz. Bu an la y fl n de va m ola rak fli ir ler de ele al nan ko nu la r n ve ifl le nen duy gu la r n ne sir di liy le ifa de edi lip edi le me ye - ce i ni tar t fl n z. Ulafl t n z so nuç la r söz lü ola rak ifa de edi niz. G R YE- TA B AT Se ma-y sah ra y ke sif bir süt re-i ma te mi is ti la et mifl. Et ra f ha zin bir zul met kap la m fl, de rin bir sü kût için de ba ra n n ahes te ahes te sü kû tun dan bafl ka bir fley ifli til mi yor. fiems, bu lut lar ara s n dan o de re ce ke sif gö rü nü yor ki bir per de-i si riflk al t n da ki göz le ri an d r yor. Mev cu dat, ma tem-i ta bia ta kar fl ha zin ha zin sü kût edi yor Se ma gir ye le ri ni saç mak ta de vam edi yor. Ta bia t n flu hâl-i me lal-en gi zi be ni mec lub et ti. S k let-i ba ran al t n da dal la r n, sar k t m fl olan bir a a c n al t na otur dum. Göz le rim sah ra n n me na z r- ye s-ami zi ni müfl ta ka ne, mü te lez zi za ne do lafl t. Kal bim de bir mem nu ni ye ti ha zi ne his se di yo rum. Mev cu da t be nim le be ra ber gir ye-ni sar- ye is gör mek te ga rip bir lez zet bul dum. Ha lit Zi ya UfiAK LI G L 107

108 Servetifünun Edebiyat ( ) ve Fecriati Toplulu u ( ) 1. Gir ye-i Ta bi at adlı me tnin oluşmasına zemin hazırlayan zihniyeti belirleyiniz. 2. Ser ve ti fü nun Dö ne min den ön ce Gir ye-i Ta bi at adlı me tne ben zer me tin le rin ede bi ya t m z da bu lu nup bu lun ma d n tar t fl n z. Yap t n z arafl t r ma n n so nuç la r n dan da fay da la na rak men sur fli - i rin ede bi ya t m za na s l ve ne re den gel di i ni arkadaşlarınızla paylaşınız. 3. Gir ye-i Ta bi at ad l me tnin te ma sın be lir le ye rek tah ta ya ya z n z. 4. Gir ye-i Ta bi at ad l me tinde yer alan fiems, bu lut lar ara s n dan o de re ce ke sif gö rü nü yor ki bir per de-i si riflk al t n da ki göz le ri an d r yor. ve Göz le rim sah ra n n me na z r- ye s-ami zi ni müfl ta - ka ne, mü te lez zi za ne do lafl t. ifa de le rin den ha re ket le men sur fli i rin dil ve an la t m özel lik le ri hak k n - da ç ka r m lar da bu lu nu nuz. Ulafl t n z so nuç la r söz lü ola rak ifa de edi niz. 5. Gir ye-i Ta bi at ad l men sur fli i ri yo rum la y n z. fii i rin siz de uyan d r d duy gu la r def te ri ni ze ya - z n z. 6. Men sur fli ir hak k n da yap t n z arafl t r ma n n so nuç la r n dan ve Gir ye-i Ta bi at ad l me tinden ha re ket le men sur fli ir hak k n da ki dü flün ce le ri ni zi ar ka dafl la r n za söz lü ola rak ifa de edi niz. Or tak dü - flün ce le ri mad de ler hâ lin de tah ta ya ya z n z. 7. Gir ye-i Ta bi at ad l me tin den ha re ket le Ha lit Zi ya Uflak l gil in fik rî ve ede bî yö nü hak k n da ç - ka r m lar da bu lu nu nuz. 8. Gir ye-i Ta bi at ad l met ni in ce le ye rek Ha lit Zi ya Uflak l gil in ese re yan s yan özel lik le ri ni ar ka - dafl la r n za söz lü ola rak ifa de edi niz. 1. Et kin lik: Gir ye-i Ta bi at ad l me tin den ha re ket le afla da ki yö ner ge le ri uy gu la y n z. a) Men sur fli i rin ses, ifa de tar z ve te ma ba k m n dan fli ir den fark l olup ol ma d n tar t fl n z. b) Men sur fli ir de ve zin, ka fi ye, di ze gi bi fle kil ve ahenk un sur la r n n olup ol ma d n tar t fl n z. c) Gir ye-i Ta bi at metninin yapı unsurların nesre mi yoksa nazma mı yakın olduğunu tartışınız. ç) Ha lit Zi ya Uflak l gil in bir fla ir de il ne sir us ta s ol du u nu göz önü ne al d n z da men sur fli i rin sa nat ç n n duy gu la r n ifa de et me de ki ro lü nü tar t fl n z. Bu et kin lik sü re cin de yap m fl ol du u nuz tar t fl ma la r n so nuç la r n dan ha re ket le men sur fli i rin özel lik le ri ni be lir le yi niz. So nuç la r mad de ler hâ lin de tah ta ya ya z n z. ANLAMA YORUMLAMA 1. S n fa ge tir di i niz ne sir ya z s ve fli ir met ni ni men sur fli ir ler le dil ve an la t m özel lik le ri ba k m n - dan kar fl lafl t r n z. Men sur fli i rin fli i re ve nes re ben ze yen özel lik le ri ni afla da ki tab lo ya ya z n z. men sur fli i rin fli i re ve nes re ben ze yen özel lik le ri men sur fli i rin fli i re ben ze yen özel lik le ri men sur fli i rin nes re ben ze yen özel lik le ri 2. S n fa ge tir di i niz ne sir ya z s n, fli ir met ni ni ve Gir ye-i Ta bi at ad l men sur fli i ri ya z l fl amaç - la r ba k m n dan kar fl lafl t r n z. Me tin le rin ya z l fl amaç la r ile tür özel lik le ri ara s n da ki ilifl ki yi söz lü ola rak ifa de edi niz. 108

109 Servetifünun Edebiyat ( ) ve Fecriati Toplulu u ( ) 2. Et kin lik: a) Afla da ki tab lo da men sur fli ir le il gi li ba z özel lik ler s ra lan m fl t r. Bu özel lik le ri in - ce le ye rek men sur fli i re ait olan la r n tab lo üze rin de ifla ret le yiz. Men sur şi ir ler, gün lük ko nuş ma di liy le kaleme alınır. Ve zin, ka fi ye, di ze gi bi un sur lar men sur şi ir de de bu lu nur. Men sur şi ir ler ses, söy le yiş ve te ma ba kı mın dan şi ir özellikleri taşır. Ser ve ti fü nun Dö ne min de men sur şi ir tü rü yay gın la şır. Men sur şi ir de ün lem le re ve ses le niş le re yer ve ri lir. Men sur şi ir ler di van ede bi ya tı şi ir ge le ne ği nin de va mı dır. Men sur şi ir 19. yüz yıl da Fran sa da or ta ya çık mış tır. Men sur şi i rin Türk ede bi ya tın da ki ilk tem sil ci si Ha lit Zi ya Uşak lı gil dir. Men sur şi ir ler baş lık la rı olan, ba ğım sız, kı sa ve yo ğun ya zı lar dır. Men sur şi ir ler de top lum sal ko nu lar ve duy gu lar iş le nir. Men sur şi ir, ne sir yo luy la şa i ra ne söy le yi şin amaç lan dı ğı bir şi ir tü rü dür. Tas vir ve çö züm le me le re önem ve ril di ği için uzun cüm le ler ter cih edi lir. b) Men sur fli ir tü rü ne ait özel lik le ri dik ka te ala rak aflk, yal n z l k, öz lem, ta bi at gü zel lik le ri te ma - la r n dan bi ri ni ifl le yen bir men sur fli ir ka le me al n z. Ya z la r n z s n f pa no sun da ser gi le yi niz. A. Afla da ki so ru la r söz lü ola rak ce vap la y n z. Men sur fli i rin genel özel lik le ri ne ler dir? ÖLÇME VE DE ERLEND RME Men sur fli i rin or ta ya ç k fl se bep le ri ne ler dir? B. Afla da ki cüm le le rin so nu na yar g lar do ru ise D, yan l fl ise Y ya z n z. Men sur fli ir düz ya z ile fli ir sel, fla i ra ne söy le yi flin amaç lan d bir ya z tü rü dür. ( ) Men sur fli ir le re man zu me de de nir. ( ) Mensur şiir, divan edebiyatında sıkça kullanılmıştır. ( ) C. Afla da ki çok tan seç me li so ru la r n doğ ru ce vap la rı nı işa ret le yi niz. 1. Mensur şiirle ilgili aşağıdaki yargılardan hangisi yanlıştır? A) 19. yüz y l da Fran sa da or ta ya ç k m fl t r. B) Türk ede bi ya t n da ki ilk tem sil ci si Ha lit Zi ya Uflak l gil dir. C) Be lir li bir olay ör gü sü var d r. D) Tas vir ve çö züm le me le re önem ve ril di i için uzun cüm le ler ter cih edi lir. E) Bi rey sel duy gu lan ma la r n or ta ya kon du u fla i ra ne ürün ler dir. 2. Afla da ki sa nat ç lar dan han gi si men sur fli ir tü rün de eser ver me mifl tir? A) Tev fik Fik ret B) Ha lit Zi ya Uşak lı gil C) Meh met Ra uf D) Ce lal Sa hir E) Hü se yin Ca hit 109

110 Mehmet Rauf un romanlar nda, küçük ve büyük hikâyelerinde, aflka bu kadar yer verifli, kendi özel hayat n n gere idir. O, bu tür eserlerinde kendi kiflili inden s yr lmam fl, kahramanlar nda bile kendi duygu ve düflünceleriyle yaflam flt r. Erdo an COfiKUN 4. OLAY ÇEVRESİNDE OLUŞAN EDEBÎ METİNLER 4. a. Anlatmaya Bağlı Edebî Metinler (Hikâye) HA ZIR LIK Ders te kul lan mak üze re s n fa bir halk hi kâ ye si, bir ma sal met ni ge ti ri niz. 9. s n f Türk Ede bi ya t ders ki ta b n z n Olay Çev re sin de Olu flan Ede bî Me tin ler ad l 3. üni te si ni göz den ge çi re rek afla da ki so ru la r ce vap la y n z. Türk ede bi ya t n da Tan zi mat Dö ne min den ön ce an lat ma ya ba l han gi tür ler bu lun mak ta - d r? Bu tür le rin özel lik le ri ne ler dir? Tan zi mat ön ce si Türk ede bi ya t n da öy kü le yi ci an la t m n özel lik le ri ni abar t (mü ba la a), ka l p lafl m fl söz ve ifa de ler, ko nufl ma di li ne ya k n l k gi bi un sur lar dan ha re ket le be lir le yi niz. Mo dern (Ba t l tarz da) hi kâ ye nin Türk ede bi ya t n da or ta ya ç k fl hak k n da bil gi top la y n z. Hi kâ ye tarz la r ve bu tarz la r n özel lik le ri ne ler dir? Tan zi mat yıl la rın dan baş la ya rak ede bi ya tı mı za ye ni ede bî tür le rin gir me si nin se bep le ri ne ler dir? ANA-KIZ Sum mer Pa las (Sa m r Pa las) n önün de ya hut Ka len der Bur nu nda rast gel mez sem Ye ni köy yo - lun da mut lak bu lur dum; bi ri, yafl l s, flüp he siz ana s, saç la r na ya p fla rak bir flap ka ol mak tan zi ya - de bir par ça si yah bez de ni le cek bafl l al t n da ak saç la r n n bir k s m giz len mifl, dai ma önü ne bak - mak tan göz le ri nin ifa de si gö rün mez bir ka d n, si yah el bi se si nin etek le ri ni iki eliy le iki ta raf tan kal d - ra rak r h t m n üze rin den ses siz ce yü rür ken k z -yan dan ba k l n ca si yah kafl la r y la göz le ri gü zel bir çeh re va at eden fa kat son ra göz le ri bir yor gun luk ve b k k n l k ifa de si ile bu vaa di al da tan genç k zomuz la r n n üze rin de e re ti du ran ba fl n da sa de bir si yah flap ka ile ya n n da gi der di. lk de fa rast gel di im za man, bu ni san da, he nüz Ta rab ya n n yaz l k ki bar mi sa fir le ri nin Be yo - lu nda k fl ek sik siz ola rak dol mufl say d k la r mev sim de, ya z n o ka dar ne zih ve müm taz bir halk ile dop do lu olan sa hil ler ten ha, köy ten ha, r h t m ten ha ol du un dan he men dik ka ti mi çek mifl ler di. Her ak fla müs tü gez me ye ç k t k ça bun la ra mut la ka rast ge lir dim. Bu ka dar ten ha l k ta bi le ya n m - dan ge çer ler ken ka ba hat li ço cuk lar gi bi ses siz, bafl la r n e e rek gez mek ten zi ya de ehem mi yet li bir ifl için ko flar ca s na h z la ve cid di yet le yü rür ler di; yal n z kal d k la r hiç bir be fle rin arafl t r ma da ire si nin için de bu lun ma d k la r za man ne ya pa cak la r n me rak eder dim; o za man da böy le yas l, böy le sus - kun dur mak için aca ba na s l bir se bep le ri var d? Yü zün de, bir kaç bü yük hat çi zil mifl ih ti yar dai ma de niz ta ra f n dan yü rür, genç k z ona ye tifl mek için zor la n yor mufl gi bi te lafl l ca, bi raz ge ri den gi der - di, ba z Ki reç bur nu nda ki ya hut Sum mer Pa las n önün de ki ka ne pe de otur duk la r olur du fa kat bir ki fli nin yak lafl t n his set se ler otur duk la r ye rin as l sa hi bi ge li yor mufl gi bi he men kal ka rak ak si ta - ra fa do ru uzak la fl r lar d. Çok me rak et mek le be ra ber o de re ce ga rip bir say g his sim var d ki ken - di le ri ni ra hat s z et me mek için ge çe cek le ri yer ler den pek uzak do la fl r, ba kar sam ra hat s z olur lar di - ye bafl ka fley le mefl gul ola rak dal g n gö rü nür, on la r hu zur ve vü cu dum la ra hat s z et me mek için her 110

111 Servetifünun Edebiyat ( ) ve Fecriati Toplulu u ( ) fle yi ya par d m. O s ra da kö yün böy le dai mi zi ya ret çi le ri he men on lar la ben den iba ret ti fa kat bü tün ted bir le ri me ra men al fl t ra ma d m; dai ma o çe kin gen lik, dai ma o ya ba ni lik ile gör düm; bu öy le bir ya ba ni lik ti ki in sa n giz len mek is te yen bir s r r n kar fl s n da bu lun du u na inan d r r d. Bir gün, bil mem na s l bir mü na se bet le bir kaç dost Bü yük de re ye ka dar git tik. Sa bah le yin gü zel bafl la yan gün ak fla ma do ru h r ç n ço cuk lar gi bi bir den de i fli ver mifl, ya mur ha ber ve ren bir rüz - gâr bir kaç gün den be ri ku ru yan yol la r n toz la r n ka s r ga lar la sa vur ma ya bafl la m fl t. Bent ler yo lun da bir çok halk ge zi ni yor du, ara ba lar Sa r yer in ge zin ti ye ç kan lar dan bir ço u bu ta ra fa gir mifl ti. A r a r kö yün için den ge çip is ke le ye ka dar iler le di i miz za man Bo az n üze rin den uça rak git mifl bu lut lar - dan dam la lar in me ye bafl la d, he men ora da ki ga zi no ya s n d k. Da ha va pur vak ti ne üç çey rek var - d. Ya mu run kov du u ge zin ti ye ç kan lar o ta raf la r n tek bey gir li mu ha cir ara ba la r y la çil yav ru su gi bi da l yor, ba z la r ge lip is ke le ba fl n da top la nan hal ka bir kaç ki fli da ha ila ve edi yor du. Ek se ri si mek - tep li as ker di. Ana-k z n, flim di da ha zi ya de h z lan m fl ya mu run al t n da sü rat le gel dik le ri ni gör düm; ga zi no nun bah çe si ne at l d lar. Va li de nin il gi li hâl le ri ni gör me liy di: Is lan m fl k z n na s l me rak edip onu na s l ih ti mam la ku ru la d n gö ren ler pek bü yük bir gö nül ba n n hu zu run da ol duk la r n an lar lar d. Bah çe ye do ru iler le dim, ora da bi ri ken halk ara s n da ra hat s z gö rü nüp gö rün me dik le ri ni me rak edi yor dum, par mak l k ta du ran bir ara ba c y la ko nu flu yor du, iflit ti im bir ke li me den va pu ru sor duk - la r n an la d m. Son ra bir ara ba pa zar l bafl la d : Ara ba c, Ta rab ya için se kiz ku rufl is ti yor du. On lar befl ku rufl ver di ler. Ve öte ki nin faz la söz le ri ni ar t k din le me ye rek ar ka la r n dön dü ler; o ye di ku ru fla in mifl ti fa kat ka d n lar dan gör dü ü so uk mu ame le onu da vaz ge çir di, bafl ka müfl te riy le mefl gul ol - ma ya bafl la d. Bu es na da gar son bah çe yi dol du ran ka la ba l hofl gör me ye rek her ke si otur ma ya da vet eder gi bi mu ame le ler le do lafl ma ya bafl la d, bu ha re ket te d fla r yö ne len befl on ki fli nin yo lu üze rin de ka lan ana-k z ken di le ri ne mah sus o ya ba ni lik ile ge ri ler ler ken gar so nun gös ter di i san dal - ye le rin önün de bu lun du lar ve san ki za ten otur mak is ti yor lar m fl gi bi uza n lan bu san dal ye le re otu - ru ver di ler. Gar son ne is te dik le ri ni so ra rak çe kil di, genç k z s lak flem si ye siy le yer de ki ça k l la r ka r fl - t ra rak bir fley ler söy lü yor, va li de kor kunç çeh re siy le sü kût edi yor du; bir den ba fl n kal d r p d fla r - da ki flid det li ya mu ra bak t ; iki ku rufl b ra ka rak kalk t k la r n ve ne is ke le ye ne de ara ba la ra bak ma - dan kö ye do ru yü rü dük le ri ni gör düm. Eski stanbul dan bir görünüm, Faosto Zonaro (1901) 111

112 Servetifünun Edebiyat ( ) ve Fecriati Toplulu u ( ) Va pur la Ta rab ya ya gel mifl, bir müd det is ti ra hat tan son ra ha va n n bir den aç l d n gö rüp tek rar gez me ye ç k m fl t m ki bun la ra s rıl s k lam ola rak dö nü yor lar ken te sa düf et tim, de mek ki ka ra dan gel mifl ler di. Dai ma ace ley le, cid di bir ifl gör me ye gi der gi bi yü rü dük le rin den bu gün kü bu müfl kül se fer de s lak l k la r n dan bafl ka bir de i flik lik yok tu. Va li de nin tav r n da ki va kar ve mu hab bet k z da ki ye tim tav r her za man ne ise yi ne o idi. Bir den bu ha re ket le ri nin se be bi ni bul mak is te dim; dü flün düm ki bun lar ara ba y va pu ra bin mek için red det mifl ler di, va pu ra ise cep le rin de ki pa ra y ga zi no ya b rak ma ya mec bur ol duk la r için bi ne - me mifl ler di. O za man na za r m da bu iki ka d n da ha zi ya de bü yü dü. Ak flam Ka len der de kö yün dok - to ru na rast ge lin ce he men bir ba ha ne ile on lar dan bah set tim ve ö ren dim ki k z n ba ba s bir bü yük tüc car em rin de müs tah dem mifl, ge çen k fl ve fat ede rek bun la r an cak ge çi ne bi le cek bir ge lir ile yal - n z b rak m fl; yü rü yüfl le ri, gi yi nifl le ri ile bi zi o ka dar çok mefl gul eden flu gü zel n gi liz le rin otur duk la r evin ar ka s n da ki kü çük ev de otu ru yor lar m fl. Bun dan son ra na zarıdik ka ti mi da ha zi ya de çe ken bafl ka fley ler le mefl gul ol du um için mi bil - mem fa kat çok son ra bir gün bu ih ti yar ka d n yal n z gö rün ce çok tan be ri ken di le ri ne rast gel me di - i mi ha t r la d m ve yal n z l, hâ lin de ki k r k l k bir den bi re be ni o ka dar mü te es sir et ti ki me rak et tim, k z n dü flün düm. fiim di da ha sü rat le, h z la yü rü yor du, ba fl omuz la r na da ha çok gö mül müfl tü; böy - le ko flar ca s na git ti i ye rin ec za ne ol du u nu son ra ç kar ken rastge lin ce an la d m; dok tor la bir fley - ler gö rü flü yor du, elin de ila c y la uzak la fl n ca dok to run uzat t eli al p s ka rak göz le rim le sor dum; te - bes süm ede rek k z n n on befl gün dür fe na has ta ol du u nu fa kat flim di iyi lefl me ye bafl la d n an - lat t. Son ra, dai ma has ta l k lar, ölü ler le mefl gul ol du u için bun la r al fl l m fl ola rak ka bul et me ye al fl - m fl u ur suz bir ka y t s z l k la on la r b ra ka rak ken di hu su si fley le ri ne geç ti. Ay r l d m za man o ka dar ga rip bir te sir için dey dim ki yal n z ca bir ta ra fa çe ki lip dü flün mek is ti yor dum. Dün ya da k z n dan bafl ka kim se si kal ma m fl olan bu ih ti yar ka d n n onu da kay bet mek teh li ke si - ne dü flün ce ne elim, ne elim ge ce ler ge çir di i ni dü flü nü yor dum. Onu sa l na ka vufl mufl gör mek için ne fe da kâr l k la ra, ne zah met le re se vinç ve mut lu luk ol gun lu uy la ra z ol du u nu, kim bi lir ne uy - ku suz luk lar, ra hat s z l k lar la bu has ta l k müd de ti ni ge çir di i ni dü flü nür, be nim için pek ya ban c olan bu iki vü cu dun ha ya t m da bu ka dar mü him bir mev ki al fl la r na fla fl r yor dum. Meh met Ra uf Rahim Tar m, Seçme Hikâyeler 1. Ana-K z ad l me tin de ese rin yan s t t dö ne me ait un sur la r be lir le ye rek bir lis te hâ li ne tah - ta ya ya z n z. Bu ra dan ha re ket le me tnin oluşmasına imkân sağlayan zihniyeti ve metinle ya z l d dö nem ara s n da ki ilifl ki yi aç k la y n z. 2. Ana-K z ad l met ni oku ya rak afla da ki met ne ait olay ör gü sü nü gös te ren fle ma üze rin de ki bofl b ra k lan yer le ri uy gun ifa de ler le dol du ru nuz. Olay ör gü sün de be lir ti len le rin ya fla n l p ya fla n la - ma ya ca n ger çek lik ve kur ma ca ba la m n da tar t fl n z. Ulaş tı ğı nız so nuç la rı söz lü ola rak ifa de edi niz. 112

113 Servetifünun Edebiyat ( ) ve Fecriati Toplulu u ( ) 3. Ana-K z ad lı met nin de yer alan ki fli le rin özel lik le ri ni ve bu ki fli le rin olay ör gü sün de ki ifl lev le - ri ni be lir le yi niz. 4. Ana-K z ad l me tin de yer alan me kâ na ait un sur la r n alt la r n çi zi niz. Bu un sur la r n me tin de - ki ifl le vi ni be lir le yi niz. Me tin de ki me kân un sur la r y la ger çek ha yat ta kar fl la fl l p kar fl la şılama ya ca - n söz lü ola rak ifa de edi niz. 5. Ana-K z ad l me tin de yer alan za ma na ait un sur la r ve bu un sur la r n me tin de ki ifl le vi ni be lir - le yi niz. Ser ve ti fü nun Dö ne mi hak k n da da ha ön ce edin di i niz bil gi ler den ha re ket le me tin de ki za - man la ese rin ya z l d za man ara s n da ki ilifl ki yi aç k la y n z. 6. Ana-K z ad l me tin de ki ki fli, za man ve me kân un sur la r n met nin bü tün lü ü ve bir bir le riy le uyum la r aç s n dan de er len di niz. Or ta ya ç kan so nuç la r tah ta ya ya z n z. 7. Ana-K z ad l me tin de ki te mel ça t fl ma nok ta s n, ça t fl ma y mey da na ge ti ren se bep ler le bir - lik te be lir le ye rek def te ri ni ze ya z n z. 8. Ana-K z ad l me tin de ki te mel ça t fl ma dan ha re ket le met nin te ma s n be lir le yi niz. Te ma n n ger çek lik le ilifl ki si ni açıklayınız. 9. n sa na öz gü ger çek li in me tin de na s l ifl len di i ni söz lü ola rak ifa de edi niz. 10. Ana-K z ad l met nin dil, anlatım özelliklerini, an la t c s nı ve an la t c nın ba k fl aç s n be lir le ye - rek def te ri ni ze ya z n z. 11. Ana-K z hi kâ ye sin de yer alan fi zi ksel ve ru hsal tas vir le rin alt la r n çi zi niz. An la t c n n tas vir ve tah lil de ta k n d tav r hi kâ ye nin dil ve an la t m özel lik le ri ni de dik ka te ala rak be lir le me ye ça l fl - n z. Çev re niz de ki bir ki fli ve ya efl ya y ben zer fle kil de tas vir edi niz. 12. Hi kâ ye tü rü, çe flit le ri ve ede bi ya t m z da or ta ya ç k fl hak k n da bir arafl t r ma yap m fl t n z. Arafl - t r ma dan el de et ti i niz bil gi ler fl n da Ana-K z ad l met nin han gi ge le ne e ait ol du u nu; met nin ba l ol du u hi kâ ye tar z n be lir le yi niz. Met nin hi kâ ye tar z n be lir ler ken me tin de ki han gi un sur lar - dan ya rar lan d n z söz lü ola rak ifa de edi niz. 13. Ana-K z ad l met ni s n fa ge tir di i niz ma sal ve halk hi kâ ye si me tin le riy le ya p, te ma, dil ve an la t m ba k m la r n dan kar fl lafl t ra rak el de et ti i niz bil gi le ri afla da ki tab lo ya ya z n z. ma sal halk hi kâ ye si Ana-K z ya p te ma dil ve an la t m 14. Ana-K z ad l met ni yo rum la y n z. Hi kâ ye de an la t lan lar la il gi li olum lu ve olum suz dü flün ce - le ri ni zi açıklayınız. 15. Ana-K z ad l me tin den ha re ket le Meh met Ra uf un fik rî ve ede bî yö nü hak k n da ç ka r m lar - da bu lu nu nuz. 16. Ana-K z ad l met ni in ce le ye rek Meh met Ra uf un ese re yan s yan özel lik le ri ni ar ka dafl la r n zla paylaşınız. 113

114 Servetifünun Edebiyat ( ) ve Fecriati Toplulu u ( ) ANLAMA YORUMLAMA 1. Ana-K z ad l hi kâ ye de ya za r n kah ra man lar hak k n da ki ilk in ti ba la r ne ler dir? Ola y n ak fl na gö re ya za r n dü flün ce le ri nin na s l de ifl ti i ni be lir le yi niz. 2. Ana-K z ad l hi kâ ye de ana ile k z n ya mur lu bir ha va da ev le ri ne ara bay la ve ya va pur la de - il yü rü ye rek dön me le ri nin se be bi ne dir? Ay n du rum da siz ol sa n z na s l dav ra n r d n z? 3. Ana-K z ad l hi kâ ye nin de va mı nı yaz mak is te se niz hi kâ ye ni zi na sıl kur gu lar dı nız? Dü şün ce - le ri ni zi ar ka daş la rı nız la pay la şı nız. 4. Ana-K z ad l hi kâ ye de ya za r n ana ve k z y la il gi li di le ge tir me yip oku yu cu nun sez gi si ne ve yo ru mu na b rak t fi zi ksel ve ruh sal özel lik ler hak k n da ç ka r m lar da bu lu nu nuz. Ç ka r m la r n z söz - lü ola rak ifa de edi niz. ÖLÇME VE DE ERLEND RME A. Afla da ki so ru la r söz lü ola rak ce vap la y n z. Ser ve ti fü nun Dö ne mi ne hâ kim olan sa nat için sa nat an la y fl hi kâ ye le rin dil ve an la t m n ne fle kil de et ki le mifl tir? Ser ve ti fü nun Dö ne min de a r l k l ola rak han gi hi kâ ye tar z na ait eser ler ve ril di i ni ör nek ler ve re rek aç k la y n z. B. Afla da ki cüm le le rin so nu na yar g lar do ru ise D, yan l fl ise Y ya z n z. Ser ve ti fü nun Dö ne mi hi kâ ye le rin de a r l k l ola rak ro man tizm ak m n n et ki si gö rü lür. ( ) Ser ve ti fü nun Dö ne mi hi kâ ye le ri nin bir ço u Fran s z ede bi ya t n dan ter cü me dir. ( ) Ser ve ti fü nun Dö ne mi hi kâ ye le ri ne divan edebiyatı geleneği hâkimdir. ( ) C. Afla da ki çok tan seç me li so ru la r n doğ ru ce vap la rı nı işa ret le yi niz. 1. Afla da ki Ser ve ti fü nun Dö ne mi hi kâ ye ci li iy le il gi li yar g lar dan han gi si yan l fl t r? A) Tan zi mat la ede bi ya tı mı za gi ren hi kâ ye tü rü nün ol gun ör nek le ri bu dö nem de ve ril miş tir. B) Ser ve ti fü nun sa nat çı la rı nın içe dö nük, ka ram sar ba kı şı hi kâ ye le re yan sı mış tır. C) Hi kâ ye ler de me kân ge nel lik le İs tan bul dur. D) Hi kâ ye ler de aşk, ta bi at, mer ha met, ya zar la rın ken di gün lük ya şa yı şı ve ya kın çev re si gi - bi fer dî ko nu lar ve psi ko lo jik tah lil ler ağır lık ta dır. E) Hi kâ ye ler tek nik açı dan ol duk ça za yıf tır. 2. Afla da ki Ser ve ti fü nun Dö ne mi hi kâ ye tü rü ne ait ya zar- eser efl lefl tir me le rin den han - gi si yan l fl t r? A) Ce nap Şa ha bet tin- Hac Yo lun da B) Meh met Ra uf- Son Emel C) Ha lit Zi ya Uuşaklıgil-Bir İz di va cın Ta rih-i Mu aşa ka sı D) Ah met Hik met Müftüoğlu- Hâ ris tan ve Gü lis tan E) Hü se yin Ca hit Yalçın-Ha yat-ı Mu hay yel Türkçülü ün Esaslar - Ziya Gökalp 114

115 Ede bi ya t ce di de Ba t n n sa na t n, sa nat an la y fl la r n ala rak ve gö rüfl aç la r n da ha ge nifl ufuk la r kav ra ya bi le cek fle kil de ge - nifl le te rek sa nat sa ha s n da ki ye ri ni al m fl; ta bia t, in san ha ya t n da ha ta bii, da ha in sa ni, da ha mo dern bir his ve an la y fl la tas vir et mifl tir. Ha lit Zi ya UfiAK LI G L 4. b. Anlatmaya Bağlı Edebî Metinler (Roman) HA ZIR LIK Roman türünün Türk edebiyat nda ortaya ç k fl hakk nda bir araflt rma yap n z. Eylül roman n n Türk edebiyat ndaki yeri hakk nda bir araflt rma yap n z. Realizm edebî ak m n n genel özellikleri, olay örgüsünün kurgulanmas ve realist eserlerde duygular n nas l anlat ld hakk nda bilgi toplay n z. Daha önce yapm fl oldu unuz Mehmet Rauf ve Halit Ziya Uflakl gil in hayatlar ve edebî fikirleri hakk ndaki araflt rmalar n sonuçlar n gözden geçiriniz. Diğer edebî türlerle kıyaslandığında roman hangi yönleriyle farkl l k gösterir? EY LÜL Sü rey ya, beş yıl dır ev li ol du ğu ka rı sı Su at la bir lik te ba ba sı na ait, şeh re uzak bir bağ evin de otur mak ta dır. An cak bu ra dan hoş lan ma mak ta, de ni ze ya kın bir yer de ya şa mak is te mek te dir. Eşi nin bu ar zu su nu ye ri ne ge tir mek is te yen Su at Ha nım ba ba sın dan al dı ğı pa ray la Bo ğa zi çi nde bir ya lı ki ra lar. Ya lı ya Sü rey ya nın ha la sı - nın oğ lu Ne cip i de da vet eder ler. Sü rey ya sü rek li de niz le ha şır ne şir olur ken Su - at ile Ne cip pi ya no ça la rak va kit ge çi rir ler. Bir za man son ra Su at, Ne cip ile or tak nok ta sı nın Sü rey ya dan da ha faz la ol du ğu nu fark eder. Yaz ta ti li sü re sin ce Su at ile Ne cip ara sın da duy gu sal bir ya kın laş ma olur. Fa kat bu ya kın laş ma yı ah la ki bul ma - dık la rı için bir bir le ri ne açı la maz lar. Na mus, sa da kat gi bi de ğer le ri çiğ ne mek is te - mez ler. Ne cip ya lı dan ay rıl ma yı çı kış yo lu ola rak gö rür. Gi der ken Su at ın el di ve nin - den bi ri ni giz li ce ya nı na alır. Bir sü re son ra Ne cip in ti fo ya ya ka lan dı ğı ha be ri ge - Mehmet Rauf ( ) lir. Sü rey ya ile Su at, Ne cip i zi ya re te gi der. On dan iyi leş me dö ne mi ni ya lı da ge çir - me si ni is ter ler. Bu sı ra da el dive nin Ne cip te ol du ğu or ta ya çı kar. Su at ola yı an lar. Ne cip utan cın dan sap sa rı olur. Üçü bir lik te tek rar ya lı da ya şa ma ya baş lar. Su at ile Ne cip ara sın da ki duy gu sal lı ğı sez me ye baş la yan Sü - rey ya yaz bi tip ey lül ayı ge lin ce ko na ğa dö ner. Su at ın ruh dün ya sında âde ta bir yı kım yaşanmaktadır. Artık Suat için ha ya t, ey lül ayın da sa ra ran ve çü rü yen yap rak lar demektir.... Ha va, yi ne o s cak l k ve ren gin üze ri ne flim di his se dil mez bir tül çe kil mifl gi bi sak l bir göl ge ye, s cak l k ha fif bir par lak l a, an cak du yu lan bir l k esin ti ye dö nüfl müfl, fl k yal n z bir yan s ma hâ lin - de ya y l yor, de ni zin la ci vert göz le ri san ki bu la na rak gö sün de f fl k ran o kes kin ba har ko ku suy la Bey koz ko yu na do ru so kul duk ça ka ra r yor du. Ça y r büs bü tün s s z bul du lar, a aç la r n göl ge le ri, ya r bu lut lu gök yü zü al t n da ki ça y r so luk, me lul du. Yal n z son ya mur la r n ve dün kü gü ne flin ver di i bir ta ze lik le hü zün lü bir ye flil lik var d ; on - la r n ça y r n bu ren gin de ki gü zel lik ten söz eder ler ken Su at ç nar lar dan sa r, ku ru dü flen yap rak la r n kap la d yol lar da ya mur lar la s la na rak olufl tur duk la r ça mu ra, bu çü rü müfl yap rak la ra ba ka rak fl- te! di yor du... Ne cip et ra f na ba k na rak Ha va n n ren gi git gi de so lu yor, de di. Ve bas to nuy la kar fl dan a r a r yük se len bu lut y n la r n gös ter di. Sü rey ya: Ey, ne ola cak, de di. Ge çenki ha va la r dü flün se ne... Ney di o ya mur, o rüz gâr? 115

116 Servetifünun Edebiyat ( ) ve Fecriati Toplulu u ( ) Am ma dün ve ön ce ki gün ne ka dar par lak t, bir yaz gü nü gi bi... Bu na son ba har de mifl ler! Bu ka dar gü zel lik ve s cak l k ver dik ten son ra ey lül den da ha ne bek - le nir? Bi lir si niz ya ey lül hü zün ve yas ay d r. Bu söz üze ri ne Su at a, ha ya t n n bu ça, öm rü nün, ka d n l n n ey lü lü gi bi gel di. Ey lül! Öy le bir ay ki ge çen her gü zel gü nü için ona min net tar ol mak ge rek li dir. Ey lül üzün tü ve öz lem ay d r, içi ne bir kaç gün lük k fl sal d r s n dan ac düfl tü ü için in san o gü zel ha va la r n, de vam l ya z n ar t k geç ti i - ni an la y p üzü lür ve öz lem çe ker... Ken di ha ya t da böy le de il miy di? Son gün le rin gü zel li in den son ra flim di yi ne ola nak s z l a, hü zün ve kas ve te düfl me mifl miy di? T p k flim di düfl tü ü gi bi yaz da far k na bi le var ma dan na s l elin de ki mut lu lu u ka ç r p ilk k fl sal d r s y la te es süf edi yor sa o da de min an la y p es ki gün le rin öz - le mi ni çek me mifl miy di? Ha ya ta ye ni bafl tan bafl la mak ar zu su, bu gün tek rar yaz ol sun is te i gi bi bir fley de il miy di? Bir se ne dir onu ha rap eden en di fle le rin, ac la r n ne ol du u nu ar t k iyi ce an l yor: fl te be nim ey lü lüm! di yor du. Ey lül! He nüz renk ve gü zel ko ku lar bit mifl fa kat ba ha r n bol renk le ri his se dil mez fle kil de kay bol - mufl tu. Bu kay bo lufl ta ge ri gel mek is ter bir ta v r var d ama bu hofl, ac, h r ç n bir ta v r d ve bu na ra - men ba ha r n ren gi so lu ver di. Ar t k uyan m fl, do a n n ru hu nu gö rü yor du; yap rak la r n na s l sa rar m fl, bir ço u nun dü flüp ça mur lar da çü rü müfl ol du u nu gö rü yor ve flim di ha va ne ka dar gü zel ol sa ne ka dar çe ki ci, bu renk ve gü zel ko ku la r n ne ka dar ve fa s z ne ka dar ele avu ca s maz, el dey ken de - e ri bi lin me mifl öy le ce har can m fl bir ha zi ne ol du u nu ac ac gö rü yor du. fl te ar t k ne bir çi çek kal - m fl t ne de gü zel bir ko ku... Ar t k da yan ma gü cü de kal ma m fl t, hep si çü rü müfl tü... Es ki den ya sa umur sa maz lar d, ya mur dan son ra ye ni bir ha yat, ye ni bir ta ze lik ge lir di: fiim diy se... fl te ya mur, ifl te k fl her fle yi çü rü tü yor du. Her fle yi... Evet, her fley çü rü yor, her fley... n san lar çü rü me ye cek ler mi? Ey lülde, san ki ba ha ra öz lem çe - ken me lul bir ta ze lik san ki üze ri ne çö ken k fl n; ken di ni yok et mek is te yen son ba ha ra ra men de - vam et mek yi ne ba har ol mak mü ca de le si var d r fa kat bu nun muh taç ol du u fley ler den yok sun dur 116

117 Servetifünun Edebiyat ( ) ve Fecriati Toplulu u ( ) ve ken di sin de de da yan mak gü cü kal ma m fl t r, do a da bu nu an la m fl gi bi ac bir dü flün cey le üs - tü ne çö ken s s z l n, ya s n al t n da ezi le rek du rur. Ne ka dar u ra fl r sa u rafl s n ne ka dar da ya na bi - lir se da yan s n k fl n ga lip ge le ce i ar t k her fle yin, her ümi din bit ti i ni bu na da yan mak ge rek ti i ni an la mak tan do an bir güç süz lük le a lar... Ne renk ne de gü zel ko ku... fl te yap rak lar ölü yor... Rüz - gâr in saf s z, ya mur inat ç ; her fley çü rü yor, oh! Her fley çü rü yor! O za man ey lül ken di ne, do a da ilk y l g n l k ay, ölüm lü lü ün ilk his ay, ilk ya rar s z ve ac do lu ça t fl ma ar zu su gi bi ha ya t n ne ol du u nu an la y p far k na va r l ma dan ge çen gü zel ma zi nin has re tiy - le ilk boy nu bü kü len ay gi bi gö rün dü. Ayak la r n n al t n da ça mur lan m fl çü rük yap rak la ra ba ka rak: Evet her fley çü rü yor, de mek biz de çü rü ye ce iz, di ye dü flün dü. De mek ki çü rü ye cek ti, o da çü rü ye cek ti? Böy le hiç bir mut lu luk gel me den da ha he nüz bek ler - ken, k sa ca s ha ya t n n na s l uy ku da geç mifl ol du u nu an la d k tan son ra ar t k bir fley de yap mak müm kün ol ma d n gö re rek böy le çü rü mek, bit mek ona pek in saf s z ca, pek ac ge li yor du. Hâl bu ki ifl te on da ya fla mak için da ha flid det li bir ar zu, mut lu luk tan yok sun ol ma mak, ha ya t n ka ç r ma mak için de rin bir ih ti yaç, ge re kir ce ça t fl ma ye te ne i var d. Fa kat her fley bofl de il mi? Ne ol sa ne ya p l sa/k fl gel me ye cek mi? Ya ge lin ce ye ka dar... Hiç mi hiç mi bir fley ya p la maz? Böy le gö re rek an la ya rak bi le bi le ha yat ve mut lu luk tan vaz geç me ye kat lan mak tan bafl ka bir fley müm kün de il mi? De rin bir hü zün için de, bu gö rüfl me ler den dal g n ko nu flan Sü rey ya ile Ne cip e bak t, Sü rey ya Ne - cip e bir fley an la t yor du; eliy le ile ri yi gös te re rek söy ler ken Ne cip de Su at a ba k yor du; o za man, göz - ler ara s n da, bu gün ilk de fa cid di, atefl li bir çar p fl ma ol du; Ne cip bu ba k fl ta ne ka dar de rin, ac bir fli kâ yet ve yar d m ça r s gör düy se Su at da onun göz le rin de o ka dar de rin, o ka dar iç ten bir sev gi, her ça t fl ma ya ha z r, her de ne yi me sa hip, ölüm le re ka dar sü re cek bir ba l l k gö rü yo rum san d ve bu ona a r ge len bir ça re siz lik, kim se siz lik duy gu su için de bü yük bir avun tu ver di; o ka dar ki ona bak - t k ça de vam ede bi len bu duy gu yu sü rek li k l mak için bak t, göz le ri ne hük mü ge çe me ye rek on la r n bak ma s na izin ver di, böy le, bir bir le ri ne bir sü re bak t lar, san ki göz ler uzun sü re bir bi rin den ka çan ruh la r n ar t k kar fl ko ya ma maz l y la za y f ve has ta, ac do lu bir kar fl l k la bü yü len mifl, yor gun du lar. Fa kat bun da güç ve ren bir hâl var d, müp hem, uzak bir kur tu lufl ümi di gi bi bir fley san ki bir ök - süz ve ça re siz ruh lar için bir bi ri nin göz le ri nin de rin lik le rin de bit mifl ha yat la r n n te da vi si var gi bi bir fley; ifl te bu nun için göz ler bir an olup bir bir le rin den ay r l d k la r za man tek rar se ma ya ko flup yi ne ümit ve güç bul mak ih ti ya c can l kal m fl t. Bu nu bil me ye rek dü flü ne me ye rek ar t k bo yun e me yen bir do al yö ne lifl le ya p yor lar d, o ka dar ki bü tün o ser sem lik için de ak fla ma ka dar üç dört de fa da - ha öy le ba k fl t lar. Fa kat bu bir çok ar zu dan, ar zu la r n bir ço u nun ce sa ret ve kar fl koy ma so nu cun - da ey le me geç mifl ol ma s n dan son ra müm kün olu yor du. So nun da ak flam olup son va pur la Ru me li ye ge çer ler ken Sü rey ya, Ne cip i gö tür mek is te yip de o red det ti i za man ba k fl la r tek rar bir bir le ri ni ara d ve bu kez bu bu lufl may la öy le mut lu kal d lar ki bu uzun san ki uzun bir dert lefl me ol du. Ne cip bü tün giz li lik le ri nin avun tu suy la uy ku lu, Su at bir bi - le me mez lik, bir kar fl ko ya ma maz l k la yor gun, san ki be ra ber ol ma ma la r n n ac s n ne ka dar bir bir - le ri için ya fla d k la r n an la ta rak ç kar mak için de rin de rin ba k fl t lar.... Ko nak ta kim se nin bu lun ma dı ğı bir sı ra da Su at ile Ne cip bir bir le ri ne sev gi le ri ni iti raf eder ler. Su at, el di ve ni - nin di ğer te ki ni de Ne cip e ve rir. Bu tek el di ven Su at a gö re onun kal bi nin di ğer ya rı sı dır. Bir ge ce ko nak ta yan - gın çı kar. Her kes kor ku ile dı şa rı fır lar, can la rı nı kur tar ma te la şı na ka pı lır. Bu kar ga şa da Su at ın or ta lar da ol ma - dı ğı fark edi lir. Sü rey ya, yan gın ye ri ne gir me ye te red düt eder. Ne cip, Su at ı kur tar mak için alev ler içi ne da lar fa - kat her iki si de çö ken ta va nın al tın da ka la rak can ve rirler. Meh met Ra uf Ey lül 117

118 Servetifünun Edebiyat ( ) ve Fecriati Toplulu u ( ) 1. Ey lül ro ma n n dan al nan met nin ya z l d dö nem le iliş ki si ni tartışınız. El de et ti ği niz bil gi lerden hareketle metnin oluşmasına zemin hazırlayan zihniyeti açıklayınız. 1. Et kin lik: a) Ey lül ro ma n n n tam met ni ni oku ma n z is ten mifl ti. Ey lül ro ma n n n olay ör gü - sü nü gös te ren fle ma üze rin de ki bofl b ra k lan yer le ri uy gun ifa de ler le dol du ru nuz. Olay ör gü sün de be lir ti len le rin ya fla n l p ya fla n la ma ya ca n ger çek lik ve kur ma ca ba la m n da tar t fl n z. Ulaş tı ğı - nız so nuç la rı defterinize yazınız. b) Ey lül ro ma n n dan al nan par ça n n ro ma n n ge nel olay ör gü sü için de ki ye ri ni yukarıdaki fle - ma üze rin de ifla ret le yi niz. Bu ra dan ha re ket le olay la olay ör gü sü ara s n da ki fark l l k la r açıklayınız. c) Ey lül ro ma n n dan al nan par ça nın temel çatışma noktalarını belirleyiniz. Metne bü tün lük ka - zan d ran ola y aç k la y n z. Bu ola y n ro ma n n olay ör gü sü ne ne kat t n tar t fl n z. Tar t fl ma so nuç - la r n söz lü ola rak ifa de edi niz. 2. Ey lül met nin de yer alan ki fli le rin olay ör gü sün de ki ifl lev le ri ni, özel lik le ri ni ve bu ki fli le rin bir - bir le riy le ilifl ki le ri ni be lir le yi niz. 3. Ro man da ki ki fli le rin met nin ya z l d dö ne mi yan s t p yan s t ma d n se bep le riy le bir lik te aç k - la y n z. 4. Ey lül ad l me tin de yer alan me kâ na ait un sur la r n alt la r n çi zi niz. Bu un sur la r n me tin de ki ifl - le vi ni be lir le yi niz. Me tin de ki me kân un sur la r y la ger çek ha yat ta kar fl la fl l p kar fl la şılama ya ca n açıklayınız. 5. Ey lül ad l me tin de yer alan za ma na ait un sur la r be lir le yi niz. Me tin de ki za man la met nin ya - z l d dö ne min il gi si ni aç k la y n z. 6. Ey lül ro ma n n dan al nan bölümdeki ki fli, za man ve me kân un sur la r n met nin bü tün lü ü ve bir bir le riy le uyum la r aç s n dan de er len di niz. Or ta ya ç kan so nuç la r tah ta ya ya z n z. 7. Ey lül ro ma n n dan al nan met nin ya p ve an lam ba k m n dan bü tün lük olufl tu rup olufl tur ma - d n tar t fl n z. Ulafl t n z so nuç la r söz lü ola rak ifa de edi niz. 8. Ey lül ro ma n n dan al nan bölümün te ma s n be lir le yi niz. Bu te ma n n ro ma n n te ma s ile ilifl - ki si ni be lir le yi niz. Me tin de ki te ma y in sa na öz gü ger çek lik ba k m n dan yo rum la y n z. 9. Ey lül met ninin kim ta ra f n dan an la t l d n ve an la t c n n ba k fl aç s n belirleyiniz. Ulaştığınız sonuçları defterinize yazınız. 118

119 Servetifünun Edebiyat ( ) ve Fecriati Toplulu u ( ) 10. Ey lül ro ma n n dan al nan bölümde yer alan tas vir ve tah li le yö ne lik ifa de le rin alt la r n çi zi niz. Bu ifa de ler den ha re ket le an la t c n n tas vir ve tah lil le ri yan s t r ken ne le re dik kat et ti i ni açıklayınız. 11. Ey lül ro ma n n dan al nan met ne yö ne lik yo rum la r n z def te ri ni ze ya z n z. Yo rum la r n z ar - ka dafl la r n z la pay la fl n z. Yo rum lar ara s n da ki ben zer lik ve fark l l k la r n se bep le ri ni belirtiniz. Me tin - de ki ki fli ler den bi ri nin ye ri ne ken di ni zi ko ya rak olay lar kar fl s n da na s l dav ra na ca n z arkadaşlarınızla paylaşınız. 12. Ro man tü rü nün Türk ede bi ya t n da or ta ya ç k fl hak k n da bir arafl t r ma yap m fl t n z. Yap m fl ol du u nuz arafl t r ma so nuç la r n dan ha re ket le Ey lül ro ma n n dan al nan met nin han gi ge le ne e ait ol du u nu söyleyiniz. 13. Ey lül ro ma n n dan al nan bölümü ve ro ma n n ta ma m n dik ka te alarak eser de han gi ede bî ak m n iz le rinin olduğunu belirleyiniz. Bu ede bî ak m n özel lik le ri ni yan s tan un sur la r mad de ler hâ - lin de tah ta ya ya z n z. 2. Et kin lik: Ey lül ro ma n n n te ma s n be lir le yi niz. Ro ma n n ede bî de e ri ni tar t fl n z. Et kin lik so - nun da yap m fl ol du u nuz arafl t r ma so nuç la r n da göz önü ne ala rak Ey lül ro ma n n n ede bi yat ta - ri hi miz de ki ye ri ni tartışınız. Tartışma sonuçlarını tahtaya yazınız. 14. Ey lül ro ma n n da ki ruh çö züm le me le ri ve tas vir le ri dik ka te al d n z da ro man da ki olay la r n siz de ger çek lik fik ri uyan d r p uyan d r ma d n tar t fl n z. Rea lizm hak k n da yap t n z arafl t r ma so - nuç la r n dik ka te ala rak Ey lül ro ma n n da ki olay ör gü sü nün özel lik le ri ni mad de ler hâ lin de aşağıda boş bırakılan yere yazınız Rea lizm ak m n n Ey lül ro ma n n n an lat ma tar z n na s l et ki le di i ni ro man dan ör nek ler ve - re rek tar t fl n z. Tar t fl ma so nuç la r n açıklayınız. 16. Rea lizm ak m n n ger çek lik le il gi li il ke le ri ni mad de ler hâ lin de tah ta ya ya z n z. Ey lül ro ma - n n da bu il ke le rin bu lu nup bu lun ma d n tar t fl n z. Tar t fl ma so nu cun da Ey lül ro ma n n da ger çek - li in na s l tem sil edil di i ni söz lü ola rak ifa de edi niz. 17. Meh met Ra uf hak k n da ki bil gi le ri ni zi göz önü ne ala rak Ey lül ro ma n n dan ha re ket le ya za - r n fik rî ve ede bî yö nü hak k n da ç ka r m lar da bu lu nu nuz. 18. Ey lül ro ma n y la ya zar ara s n da na s l bir ilifl ki ku ru la bi lir? Düşüncelerinizi söyleyiniz. 119

120 Servetifünun Edebiyat ( ) ve Fecriati Toplulu u ( ) Halit Ziya Uşaklığil ( ) MA VE S YAH Or ta hâl li bir ai le nin ço cu ğu olan Ah met Ce mil, Mül ki ye nin son sı nı fın da ta le - bey ken ba ba sı nı kay be der. An ne si nin ve kız kar de şi nin ge çi mi ni üst len mek zo run - da ka lır. Ya ban cı dil bil mek ten ve şi ir yaz mak tan baş ka me zi ye ti ol ma yan Ah met Ce mil, ça lış ma ha ya tın da bü yük sı kın tı lar ya şar. Özel ders ve rir, ki tap çı la ra po li si - ye ro man çe vi ri le ri ya par. Bu iş ler has sas ya pı lı bir genç olan Ah met Ce mil i pek mut lu et mez. Okul ar ka da şı olan Hü se yin Naz mi yle ede bi yat ve şi ir üze ri ne soh - bet et mek en bü yük zevk le rin den dir. Bu ara da Hü se yin Naz mi nin kız kar de şi La - mi a yı sev mek te dir. Ah met Ce mil ma vi bir ge ce de Te pe ba şı nda Ha liç e ba kan bir ağa cın al tın da ma vi ha yal le re da lar. (...) Ah met Ce mil san ki bir düfl ten uyan d, ya n na yö re si ne bak t. fiim - di her fley ger çe e ge ri dön müfl ol du. Ba fl n çe vir di; bu ra da ni çin bu lun du u nu an la mak için dü flün dü, bak - t, o za man ak l na gel di. Ar ka dafl la r kufl ku suz ora da, ifl te flu ra c k tan bir par ça s n gör dü ü bah çe - nin ka la ba l ara s n da ola cak lar d. On la r n ya n na git me ye ne ge rek var? Ta öte de dö nen bir tab - lo nun yal n z bir par ça s bi çi min de gö zü nün önün den ak p gi den flu sey ran c k la ra, a aç la r n ara s n - da kü me kü me otu ran bü tün bu hal ka ken di si nin bir ba, ilin ti si var m ki git sin de o ka la ba l n içi - ne at l s n? O, bu dün ya da her kes ten uzak, her ke se ya ban c de il mi?.. fiim di ken di si ni bi raz top lu yor, fla kak la r n da ha fif bir se rin lik du yu yor, bey ni ni atefl ten bir bu lut - la ör ten bu har ya vafl ya vafl aç l yor du. Onun dün ya s ifl te flu ya vafl ya vafl aç lan bey ni nin için de ki ma vi bir gök yü zü, o ma vi gök yü zü nün için de bir çok gü lüm se yen umut y l d z la r n dan bafl ka bir fley de il di. Ora da da bir el mas ya mu ru... fl te, göz le ri ni ka pa y n ca gö rü yor: Ma vi bir gök yü zü al t n da bü yük bir k r sal yer ki sa ba h n hü - zün den, ne fle den, renk ten ve ka ran l k tan, ses siz lik ten ve ez gi ler den, göl ge den ve ha yal den o bir - bi ri nin hem ay n s hem de gay ri si sa n lan z t l k lar dan mey da na gel mifl hâ li al t n da da ha uy ku sun dan ta ma m y la ay la ma m fl mah mur luk lar la yük len mifl sis ler ar ka s n da bo u lan ufuk la ra do ru uza y p git sin... Üze rin de bir gök yü zü ki ge ce den kal ma si yah l k lar la gün dü zün ilk pa r l t la r n n bir lefl me sin den olufl mufl es mer bir renk le göz le ri lü tuf lan d r r; bir be lir siz renk al t n da ma vi bir at las hâ lin de gö rü - nen gök yü zü nün de rin bir kö fle sin den ço ban y l d z n n be yaz gü lü cü ü hâ lâ gö rü nür; ba kir bir ka t k - s z l k la ay d n lan m fl bir göz gi bi bak mak ta d r... O la ci vert lik le rin bir ya n n da, da ha be lir siz, bir nur dan toz sav ru lu yor gi bi dir. Bu k r sal ye rin üze - rin den, o gök yü zü nün al t n dan, bir pe ri ala y n n ka nat la r y la dal ga la n yor de ne bi len ha fif bir ha va uçar ki dik kat edi lir se bir ruh sal dün ya n n ez gi li se si ne ben zer me lo di ler le tit rer. Bü tün gö rün tü ler sa bah la ra öz gü o renk li bel li be lir siz lik için de ha va ve ha yal den olufl mufl bir göl ge bi çi min de du rur. Ama bir za man ge lir ki bir den bi re bir gör kem li lik ça la ya n dö kü lür; bi raz ön ce sö nük du ran gök - yü zü san ki bir yan g n la do lar. Uf kun bir kö fle sin den gü ne flin gö sün den k r sal böl ge ye bir nur tu - fa n dö ker. Gök yü zü nün bu gör kem li yan g n al t n da k r sal böl ge kar ma ka r fl k l k tan s y r l r, bü tün or - ta l k ta ze bir ha ya t n can l l ile tu tu flur... Ah met Ce mil bu ra da, ha ya li nin bu gös te rifl li tab lo su nu ya fla t r ken: Ah! O umut gü ne fli!.. di yor du. Onu ne ka dar y l lar dan be ri bek li yor du... Da ha yir mi iki ya fl n day d. Öy le bir yafl ta, genç li in öy le bir duy gu sal dö ne min de ki dü flü nüfl, ay - d n l k bir gök yü zü nün el mas ya mu ru al t n da par lak hül ya dün ya la r n da ka nat ları k r l m fl bir kufl gi - bi da ha top rak la ra düfl me mifl; göz ler fl k l bir ha yal uf ku nun nur la r y la do lu iken bir per de al t n da si yah bir kö fle nin aç l mak üze re ol du u nu da ha gör me mifl; yal n z ay d n l k, gü ler yüz lü bir sa ba h n 120

121 Servetifünun Edebiyat ( ) ve Fecriati Toplulu u ( ) dü flü ne dal m fl; umut gü ne fli nin üze ri ne ta uzak lar da bir uf kun için de ha z r la nan bu lut la r n dö kül me - ye ha z r ol du u nu an la ma m fl t. Da ha yir mi iki ya fl n da; bü tün ruh sal dün ya s yal n z bir umu dun ger çek lefl me si ni bek li yor... Üne erifl mek, ede bi yat ç ol mak, her kes çe ta n n mak... Bu gün o ka dar ac l k la r na gö üs ger mek için ha ya t nı ze hir le di i bu ede bi yat dün ya s n n bir gün yük sek do ruk la r na ç k mak ve ad n o ka dar yük selt mek ki... O, dü flü nüp ha yal et ti i o yük sek de re ce ye bir s n r bu la m yor; son ra da bu den li yük sel me emel le ri ne ka p l yor ol du un dan (do la y ) ken di ken di ne uta n yor du. Ede bi yat ç ol mak, ün ka zan mak... Y l lar dan be ri bü tün dü flün ce si bu de il miy di?... Ah met Ce mil, Mi rat-ı Şu un ad lı bir ga ze te de işe baş lar. Kız kar de şi İk bal, ga ze te sa hi bi nin oğ lu Veh bi Bey le ev le nir. So nun da ha ya tı nın bel li bir dü ze ne gir di ği ni dü şü nen Ah met Ce mil, ar dı ar dı na ya şa dı ğı ta lih siz lik ler yü - zün den âde ta yı kı lır. Veh bi Bey den sü rek li da yak yi yen İkbal, ço cu ğu nu dü şü rür ve ma ruz kal dı ğı şid det yü - zün den ölür. Dos tu Hü se yin Naz mi yurt dı şın da bir dev let gö re vi ne ata nır. Pla to nik aş kı La mi a bir su bay la ev - le nir. Ya şa dı ğı bun ca acı ve üzün tü den son ra Ah met Ce mil, İs tan bul dan ay rıl ma ya ka rar ve rir. An ne si ni ya nı na ala rak va pu ra bi ner. Ge ce ka ran lı ğın da, son de fa İs tan bul u sey re der. fiim di Ah met Ce mil in göz le ri bu la n yor du. Bü tün de ni zi, gök yü zü nü bu bu la n k l k için de ka r fl - t r d ; ar t k gör me ye rek ba k yor du. Bi raz son ra ayak la r n n al t n da giz li bir h fl l t y la, ge ce le rin s r la r - n ta fl ma ya ha z r la nan su la r n üze ri ne ge nifl, uzun bir göl ge düfl tü. O va kit va pu run ke na r na, tah ta ka ne pe nin üze ri ne otur du. Dir se i ni da ya d, ba fl n avu cu nun içi ne koy du; ak fla m n se rin bir rüz gâ r y la saç la r uçu fla rak göz le ri nin önün de ha z r la nan ge ce ye bak ma ya bafl la d. Bu ra da sa at ler ce böy le, ye mek için afla in mek is te me ye rek gü ver te nin flu s s z hâ lin de bu ra - da, dü flün mek için kal ma y ye le ye rek otur du. Ama dü flü ne me di; yal n z bu ra da ge ce nin so uk hüz - 121

122 Servetifünun Edebiyat ( ) ve Fecriati Toplulu u ( ) nü nü so lu ya rak bü tün ha ya t n n çi le ve ezi yet le ri ni din len dir mek, bu ka ran l ze hir le ye rek iyi lefl ti ri - ci ve ken din den ge çi ri ci bir ilaç gi bi iç mek, ka na ka na ci er le ri ni onun la dol dur mak is ti yor du. Bu, si yah bir ge cey di... Öy le bir ge ce ki gök ler bü tün kan dil le ri ni sön dü re rek de niz le re bi lin mez - lik ler dün ya s n n giz li fley le ri ni dök mek için ha z r lan m fl gi biy di. Yal n z iler de, di rek ler le ba ca n n bi - rer ser se ri bi çi min de yü rü yen gölgele ri ne ka ran l k lar için de yol gös te ri ci lik eden va pu run k r m z lam ba s, bu si yah l k lar ara s n da aç l m fl uzak bir k r m z göz gi bi par l yor du. Bu si yah l k lar... Ah met Ce mil, ifl te flu saç la r n n ara s n da üflü te rek ge çen rüz gâ r n, ka nat la r n ç r pa ç r pa bu si - yah l k la r gök ler den de niz le re dök tü ü nü se zin li yor, gö rü yor, on la r n dü flü flü nün f s l t s n ifli ti yor du. Ken di ken di si ne için den hep ki fli sel üs lu bu nun de yim le ri ni yi ne le ye rek: San ki bir bâ rân- dürr-i si - yah di yor du. Bir den bu si yah ge ce nin kar fl s n da ak l na bir bafl ka ge ce nin an s gel di: Ta hül ya ha ya t n n bafl lan g c n da, umut la r n n pa r l pa r l par la mak ta ol du u za man da, Te pe ba fl Bah çe si nde, Ha liç e ba ka rak sey ret ti i ma vi ge ce ile bâ rân- el mas (el mas ya mu runu) an m sa d. Göz le ri nin önün de o ma vi ge cey le bu si yah ge ce kar fl kar fl ya gel di: Ma vi ve si yah. Ah! Za val l h r pa lan m fl, ezil mifl ha yat! Ma vi bir ge cey le si yah bir ge ce ara s n da ge çen flu na sip - siz, baht s z ömür! Bir el mas ya mu ru al t n da ge li fle rek flim di bir si yah in ci ya mu ru nun al t n da gö - mü len o emel çi çek le ri! fl te, ifl te, gö rü yor; göz le ri nin önün den ya an bu si yah l k lar, de ni ze dö kül dük çe bir can çe kifl me hâ li nin ez gi siy le bo u lan bu ka ran l k lar, ifl te bun lar o hül ya ha ya t n n üze ri ne çe ki len bir yas ke fe ni de il miy di? O va kit de ni ze bak t : Si yah bir de niz... Ka ran l n için de ge mi nin ke na r n da es mer bir kö pük le kay na fla rak ka ç flan o si yah l k la r gö rü yor; al t n da kor kunç, ür kü tü cü yok lu un ku run tu su nu ve ren si yah l k tan bafl ka bir fley gör mü yor du. Ah! Bu de ni zin ka ran l k la r n da sak la nan ger çek ler, as l ger çek! Bir ka rar at l m, yal n z bir kü çük bir ha re ket... Ora ya gi de bi lir di. Ora ya git mek, bu si yah l n içi ne -bir da ha ç k la maz, ge ri dö nü le mez- de rin lik le ri ne git mek. Dal ga lar uzun, ka l n bi rer si yah y lan gi bi k v ra na k v ra na, yu var la na yu var la na aç l yor; bel li siz bir dil le ka ran l k la r n son suz uzak l k la r na do ru se ri le rek onu ça r yor lar d. Bun la r n bu si yah ku ca na at l mak, ya r n do a cak olan o gü ne flin ha ya t n se fil lik le riy le alay eden fl n dan kaç mak, bu si yah l k lar için de son suz bir yok luk la mut lu ve ra hat la m fl hâl de yu var - la n p git mek.. O za man ken di si ni bu dal ga la r n ara s n da sü zü lüp, tat l bir bay g n l k la ken din den geç mifl ola rak, si nir le ri uyu fla rak de ni zin o dip siz uçu rum la r na ini yor hâl de dü flün dü. ni yor, bit me yen bir dü flüfl le ka ran l k la r ta ba ka ta ba ka ya ra rak, flu si yah dal ga ları y n y n s r t na ala rak, ya vafl ya vafl dü zen li bir ahenk le, yok lu a tam bir tes lim olufl la ini yor du. Evet, bir ka rar at l m, yal n z bir kü çük ha re ket, na sip siz ge çen ha ya tiy le flu ya rar s z vü cut ara - s n da bu de ni zin bü tün si yah ta ba ka la r n bir set zin cir le me si gi bi b ra ka rak ta flu de ni zin bir tür lü so nu bu lun ma yan de rin lik le ri ne ka dar ine cek ti. Bir den bi re sil kin di; ta ya n ba fl n da bir ses: Ce mil, ni çin ka ran l k la yal n z otu ru yor sun? di yor du. O va kit tit re ye rek aya a kalk t : Ge li yor dum an ne, de di ve ha yat ta bir umu du kal ma m fl bu ço cuk, ya vafl ya vafl, bu si yah ge - ce den, flu ken di si ni çe kip al mak is te yen yok luk tan ay r la rak, var l n da ha güç lü lük le bu se se uya - rak an ne si ni iz le di... Ha lit Zi ya UfiAK LI G L Mai ve Siyah 122

123 Servetifünun Edebiyat ( ) ve Fecriati Toplulu u ( ) 3. Et kin lik: a) Ma i ve Si yah ro ma n n n tam met ni ni oku ma n z is ten mifl ti. Ma i ve Si yah ro ma - n n n olay ör gü sü nü gös te ren fle ma üze rin de ki bofl b ra k lan yer le ri uy gun ifa de ler le dol du ru nuz. Olay ör gü sün de be lir ti len le rin ya fla n l p ya fla n la ma ya ca n ger çek lik ve kur ma ca ba la m n da tar t fl n z. Tartışma sonuçlarını sözlü olarak ifade ediniz. b) Ma i ve Si yah ro ma n n dan al nan par ça n n ro ma n n ge nel olay ör gü sü için de ki ye ri ni yu ka r - da ki fle ma üze rin de ifla ret le yi niz. Bu ra dan ha re ket le olay la olay ör gü sü ara s n da ki fark l l k la r belirtiniz. c) Ma i ve Si yah ad lı me tin de ele alı nan te mel ola yı be lir le yi niz. Bu ola y n ro ma n n olay ör gü - sü ne ne kat t n tar t fl n z. Tar t fl ma so nuç la r n defterinize yazınız. 19. Ma i ve Si yah met nin de yer alan ki fli le rin olay ör gü sün de ki ifl lev le ri ni, özel lik le ri ni ve bu ki - fli le rin bir bir le riy le ilifl ki le ri ni be lir le yi niz. 20. Ma i ve Si yah ad l me tin de yer alan ki fli le rin met nin ya z l d dö ne mi yan s t p yan s t ma d - n se bep le riy le bir lik te aç k la y n z. 21. Ma i ve Si yah ad l me tin de yer alan me kâ na ait un sur la r n alt la r n çi zi niz. Bu un sur la r n me - tin de ki ifl le vi ni be lir le yi niz. Me tin de ki me kân un sur la r y la ger çek ha yat ta kar fl la fl l p kar fl la şılama - ya ca n söz lü ola rak ifa de edi niz. 22. Ma i ve Si yah ad l me tin de yer alan za ma na ait un sur la r be lir le yi niz. Me tin de ki za man la met nin ya z l d dö ne min il gi si ni aç k la y n z. 23. Ma i ve Si yah ro ma n n dan al nan par ça da ki ki fli, za man ve me kân un sur la r n met nin bü - tün lü ü ve bir bir le riy le uyum la r aç s n dan de er len di niz. Or ta ya ç kan so nuç la r tah ta ya ya z n z. 24. Ma i ve Si yah ro ma n n dan al nan met nin ya p ve an lam ba k m n dan bü tün lük olufl tu rup olufl tur ma d n tar t fl n z. Ulafl t n z so nuç la r söz lü ola rak ifa de edi niz. 25. Ma i ve Si yah ro ma n n dan al nan bölümün te ma s n be lir le yi niz. Bu te ma n n ro ma n n te ma - s ile ilifl ki si ni be lir le yi niz. Me tin de ki te ma y in sa na öz gü ger çek lik ba k m n dan yo rum la y n z. 26. Ma i ve Si yah adlı metinin dil ve anlatım özellikleriyle ilgili çıkarımlarınızı arkadaşlarınızla paylaşınız. 27. Ma i ve Si yah met ninin kim ta ra f n dan an la t l d n ve an la t c n n ba k fl aç s n belirleyiniz. Ulaştığınız sonuçları defterinize yazınız. 123

124 Servetifünun Edebiyat ( ) ve Fecriati Toplulu u ( ) 28. Ma i ve Si yah ro ma n n dan al nan par ça da yer alan tas vir ve tah li le yö ne lik ifa de le rin alt la - r n çi zi niz. Bu ifa de ler den ha re ket le an la t c n n tas vir ve tah lil le ri yan s t r ken ne le re dik kat et ti i ni söyleyiniz. 29. Ma i ve Si yah ro ma n n dan al nan met inle ilgili yo rum la r n z aşa ğı da boş bı ra kı lan ye re ya - zı nız. Yo rum la r n z ar ka dafl la r n z la pay la fl n z. Yo rum larınız ara s n da ki ben zer lik ve fark l l k la r n se - bep le ri ni açıklayınız. Me tin de ki ki fli ler den bi ri nin ye ri ne ken di ni zi ko ya rak olay lar kar fl s n da na s l dav ra na ca n z açıklayınız Ma i ve Si yah ro ma n n dan al nan met nin ya z l d dö nem le iliş ki si ni açık la yı nız. El de et ti ği - niz bil gi le ri mad de ler hâ lin de tah ta ya ya z n z. 31. Ro man tü rü nün Türk ede bi ya t n da or ta ya ç k fl hak k n da bir arafl t r ma yap m fl t n z. Yap m fl ol du u nuz arafl t r ma so nuç la r n dan ha re ket le Ma i ve Si yah ro ma n n dan al nan met nin han gi ge - le ne e ait ol du u nu söz lü ola rak ifa de edi niz. 32. Ma i ve Si yah ro ma n n dan al nan par ça y ve ro ma n n ta ma m n dik ka te ala rak eser de han - gi ede bî ak m n iz le rinin da ha be lir gin ola rak yer aldığını belirleyiniz. Bu ede bî ak m n özel lik le ri ni yan s tan un sur la r mad de ler hâ lin de tah ta ya ya z n z. 33. Ma i ve Si yah ro ma n n n te ma s n be lir le yi niz. Ro ma n n ede bî de e ri ni tar t fl n z. Tar t fl ma so nuç la r n tah ta ya ya z n z. Yap m fl ol du u nuz arafl t r ma so nuç la r n da göz önü ne ala rak Ma i ve Si yah ro ma n n n ede bi yat ta ri hi miz de ki ye ri ni belirtiniz. 34. Ma i ve Si yah ro ma n n da ki ruh çö züm le me le ri ve tas vir le ri dik ka te al d n z da ro man da ki olay la r n siz de ger çek lik fik ri uyan d r p uyan d r ma d n tar t fl n z. Rea lizm hak k n da yap t n z arafl - t r ma so nuç la r n dik ka te ala rak Ma i ve Si yah ro ma n n da ki olay ör gü sü nün özel lik le ri ni mad de ler hâ lin de tah ta ya ya z n z. 35. Rea lizm ak m n n Ma i ve Si yah ro ma n n n an lat ma tar z n na s l et ki le di i ni ro man dan ör - nek ler ve re rek tar t fl n z. Tar t fl ma so nuç la r n arkadaşlarınızla paylaşınız. 36. Rea lizm ak m n n ger çek lik le il gi li il ke le ri ni dik ka te ala rak Ma i ve Si yah ro ma n n da bu il ke - le rin bu lu nup bu lun ma d n tar t fl n z. Tar t fl ma so nu cun da Ma i ve Si yah ro ma n n da ger çek li in na - s l tem sil edil di i ni söz lü ola rak ifa de edi niz. 4. Et kin lik: Tan zi mat Dö ne mi ne ait Fe lâ tun Bey ile Râ k m Efen di ile Ser gü zeflt ro man la r n Ser ve ti fü nun Dö ne mi ne ait Ey lül, Ma i ve Si yah ro man la r y la ya p un sur la r (olay ör gü sü, ki fli ler, za man, me kân), tas vir ler, tah lil ler, an la t c ba k m la r n dan kar fl lafl t r n z. Or ta ya ç kan so nuç la r dik - ka te al d n z da han gi dö ne me ait me tin le rin ro man tek ni i ba k m n dan da ha ol gun ol du u nu se - bep le riy le bir lik te defterinize yazınız. 37. Ha lit Zi ya Uflak l gil hak k n da ki bil gi le ri ni zi göz önü ne ala rak Ma i ve Si yah ro ma n n dan ha - re ket le ya za r n fik rî ve ede bî yö nü hak k n da ç ka r m lar da bu lu nu nuz. 38. Ma i ve Si yah ro ma n y la Ha lit Zi ya Uşak lı gil ara s n da na s l bir ilifl ki ku ru la bi lir? Çıkarımda bulununuz. 124

125 Servetifünun Edebiyat ( ) ve Fecriati Toplulu u ( ) ANLAMA YORUMLAMA 1. Ro man, yol bo yun ca gez di ri len bir ay na d r. sö zü nü yo rum la y n z. Yo rum la rı nı zı defterinize yazınız. 2. Ma i ve Si yah ad lı me tin de Ah met Ce mil in iç dün ya s n yan s tan han gi ifa de ler yer al mak ta - dır? Bu ifa de ler den ha re ket le Ah met Ce mil in na s l bir ki fli li e sa hip ol du u nu söz lü ola rak ifa de edi niz. 3. Ma i ve Si yah ad lı me tin de yer alan me kân un sur la rıy la (d fl çev re) Ah met Ce mil in ruh hâ li ara s n da na s l bir iliş ki ku rul du ğu nu açık la yı nız. 4. Ma i ve Si yah ad lı met in de rea lizm ak m n n özel lik le ri ni yan s tan han gi un sur la r n yer al d - n be lir le yi niz. Be lir le di ği niz un sur la rı aşa ğı da boş bı ra kı lan ye re ya zı nız Ma vi ve si yah siz de han gi duy gu la r uyan d r yor? Ma i ve Si yah ad l me tin de ma vi ve si yah renk le ri ne han gi an lam la r n yük len di i ni be lir le ye rek ro ma na ni çin Ma i ve Si yah ad ve ril di i ni açıklayınız. 6. Ma i ve Si yah ad l me tin de Ah met Ce mil in ha yal le riy le ya fla m ara s n da ki çe lifl ki yi yan s tan ifa de le ri be lir le yi niz. Bu ifa de ler den ha re ket le Ser ve ti fü nun Dö ne mi nin sa nat ç ti pi hak k n da ç ka - r m lar da bu lu nu nuz. Ç ka r m la r n z def te ri ni ze ya z n z. 7. Ma i ve Si yah met nin de ki tas vir le ri be lir le yi niz. Bu tas vir ler de ki duy gu sal l dö ne min sa nat an la y fl y la ilifl ki len di ri niz. 8. Ey lül ay siz de han gi duy gu la r ça r fl t r yor? Ey lül ad l me tin de ey lül ayı ile il gi li han gi ben - zet me ve tas vir ler yer al mak ta d r? Ya za r n tas vir le re yük le di i psi ko lo jik an lam la r be lir le ye rek ro - ma n n ad ile içe ri i ara s n da ki ilifl ki yi aç k la y n z. 9. Ey lül ad l me tin den ha re ket le ese rin psi ko lo jik ro man ola rak ni te len di ril me si nin se bep le ri ni söz lü ola rak ifa de edi niz. 10. Ma i ve Si yah ve Ey lül me tin le rin de Ser ve ti fü nun nes ri ne ait han gi özel lik le rin bu lun du u - nu tar t fl n z. Tar t fl ma so nuç la r n aşa ğı da ki tab lo da boş bı ra kı lan yer le re ya zı nız. Mai ve Siyah Eylül 125

126 Servetifünun Edebiyat ( ) ve Fecriati Toplulu u ( ) ÖLÇME VE DE ERLEND RME A. Afla da ki cüm le ler de bofl b ra k lan yer le ri uy gun ifa de ler le dol du ru nuz. Ser ve ti fü nun Dö ne mi ro man la r n da, a r l k l ola rak... ve... ede bî ak m la r n n et ki si gö rü lür. Türk ede bi ya t n da psi ko lo jik ro man tü rü nün ilk ör ne i ola rak ka bul edi len... ro ma n... ta ra f n dan ka le me al n m fl t r. B. Afla da ki cüm le le rin so nu na yar g lar do ru ise D, yan l fl ise Y ya z n Ma i ve Si yah ro ma n n da ma vi renk le ro man kah ra ma n n n ha yal le ri, si yah renk le ro man kah ra ma n n n ha yal k r k l k la r sem bo li ze edil mifl tir. ( ) Ser ve ti fü nun Dö ne mi ro man la r na iyim ser lik hâ kim dir. ( ) Ser ve ti fü nun Dö ne minde sade bir dil kullanılmıştır. ( ) C. Afla da ki çok tan seç me li so ru la r n doğ ru ce vap la rı nı işa ret le yi niz. 1. Ede bi yat ta rea liz min ön cü sü ol muş tur. Ro man la rın da ay dın ki şi le ri ve çev re le ri ni, hi kâ ye le - rin de ise hal kın ya şa yış ve âdet le ri ni an lat ma ya ça lış mış tır. Eser le rin de, alı şıl mış olan dan ay rı bir söz di zi mi var dır. Ba tı lı ro man ve hi kâ ye tek ni ği ne uy gun, ilk ba şa rı lı ör nek ler onun dur. Ro man la - rın da, ruh çö züm le me le ri ne önem ver miş tir. Bu özel lik le rin tü mü ne bir den sa hip olan ya zar, afla da ki ler den han gi si dir? A) Re ca iza de Mah mut Ek rem B) Na bi za de Na zım C) Ha lit Zi ya Uşak lı gil D) Ya kup Kad ri Ka ra os ma noğ lu E) Ha li de Edip Adı var ÖSYS Aş kın ikin ci pla na atıl dı ğı bu ro man da top lum sal ha ya ta yer ve ril miş ol ma sı, bu ya pı tın en önem li özel li ği dir. Ro man da Ah met Ce mil, yal nız iç dün ya sıy la de ğil, bağ lı bu lun du ğu top lum sal çev rey le bir lik te ve ril miş tir. Okur ken onun, ço cuk lu ğun dan bu ya na han gi top lum sal çev re de ye - tiş ti ği, ai le ve okul ha ya tı nı, kar şı laş tı ğı sı kın tı la rı bü tün ay rın tı la rıy la öğ re ni yo ruz. Bu genç şa i rin ye ni bir şi ir ya rat mak için ne ler dü şün dü ğü nü, ver di ği mü ca de le le ri, düş ma nı olan es ki ede bi yat ta raf tar la rı nın ve o de vir ba sın ha ya tı nın iç yü zü nü gö rü yo ruz. Bu ba kım dan ya pı tı, o dö ne min ve Do ğu ile Ba tı ede bi yat la rı ara sın da ki dü şün ce ça tış ma sı nın ro ma nı ola rak da ka bul ede bi li riz. Bu par ça da özel lik le ri an la t lan ro man ve ya za r afla da ki ler den han gi sin de ve ril mifltir? A) Ey lül - Meh met Ra uf B) Şıp sev di - Hü se yin Rah mi Gür pı nar C) Pa ris te Bir Türk - Ah met Mit hat D) Ma i ve Si yah - Ha lit Zi ya Uşak lı gil E) Ha yal İçin de - Hü se yin Ca hit Yal çın ÖSYS Göl Saatleri - Ahmet Haflim (Bu eseri önümüzdeki haftalarda derste iflleyeceksiniz.) 126

127 Ede bi ya t ce di de, bir mer ha le, bir de vir bafl lan g c d r ve her de vir bafl lan g c n da ol du u gi bi on da da ek sik ler, ku sur lar, nok - san lar ol ma s çok ta bi idir. Mah mut YE SA R 5. SERVETİFÜNUN EDEBİYATININ GENEL ÖZELLİKLERİ HA ZIR LIK Ki ta b n z n Tan zi mat Dö ne mi Ede bi ya t ad l 2. üni te si nin Tan zi mat Dö ne mi Ede bi ya t - n n Ge nel Özel lik le ri ko nu su nu göz den ge çi ri niz. 1. Et kin lik: 2 gru ba ay r l n z. Afla da lis te hâ lin de su nu lan arafl t r ma ko nu la r n dan bi ri ni se - çe rek ko nu hak k n da grup ça arafl t r ma ya p n z. El de et ti i niz bil gi le ri bir su num hâ li ne ge ti ri niz. Ser ve ti fü nun ede bi ya t n et ki le yen sos yal, si ya sal ve kül tü rel or ta m n ya p s Ser ve ti fü nun ede bi ya t n et ki le yen sa nat, ede bi yat ve dü flün ce ak m la r Şa ir ve ya zar la rın top lum sal ve si ya si ko nu la rı ir de le yen eser ler yaz ma sı nı doğ ru bu lu yor mu su nuz? Dü şün ce le ri ni zi ar ka daş la rı nız la pay la şı nız. 2. Et kin lik: a) Ser ve ti fü nun ede bi ya t n et ki le yen sos yal, si ya sal ve kül tü rel or ta m n ya p s ko - nu lu ça l fl ma n z s n f ar ka dafl la r n za su nu nuz. Su num dan el de et ti i niz bil gi ler ve Ser ve ti fü nun ede bi ya t hak k n da bu üni te bo yun ca edin di i niz bil gi ler fl n da afla da ki tab lo yu dol du ru nuz. Tab lo yu in ce le ye rek Ser vetifü nun ede bi ya t n et ki le yen sos yal, si ya sal ve kül tü rel or ta m n ya p s n aç k la y n z. Ser ve ti fü nun ede bi ya t n et ki le yen sos yal, si ya sal ve kül tü rel or tam sos yal or ta ma ait özel lik ler si ya sal or ta ma ait özel lik ler kül tü rel or ta ma ait özel lik ler b) Ser ve ti fü nun ede bi ya t n et ki le yen sa nat, ede bi yat ve dü flün ce ak m la r ko nu lu ça l fl ma n z s n f ar ka dafl la r n za su nu nuz. Su num dan el de et ti i niz bil gi ler ve bu üni te de in ce le di i niz Ser ve ti - fü nun ede bi ya t na ait me tin ler den ha re ket le Ser ve ti fü nun ede bi ya t n et ki le yen sa nat, ede bi yat ve dü flün ce ak m la r n bafl l k lar hâ lin de tah ta ya ya z n z. Bu ak m la r n me tin le re na s l yan s d n ör nek - ler ve re rek aç k la y n z. 127

128 Servetifünun Edebiyat ( ) ve Fecriati Toplulu u ( ) 1. Tan zi mat ve Ser ve ti fü nun ede bi ya t n n ge nel özel lik le ri ni dik ka te ala rak afla da ki tab lo la r dol du ru nuz. Tab lo lar da or ta ya ç kan bil gi ler fl n da Ser ve ti fü nun ede bi ya t n Tan zi mat ede bi ya t n - dan ay ran özel lik le ri afla da ki bofl b ra k lan ye re ya z n z. Ser ve ti fü nun fli i ri ni Tan zi mat fli i rin den ay ran özel lik ler Tan zi mat fli i ri nin özel lik le ri Ser ve ti fü nun fli i ri nin özel lik le ri dil ya p ahenk un sur la r te ma sa nat an la y fl ede bî ak m lar Ser ve ti fü nun nes ri ni Tan zi mat nes rin den ay ran özel lik ler Tan zi mat nesrinin özel lik le ri Ser ve ti fü nun nesrinin özel lik le ri dil ya p ahenk un sur la r te ma sa nat an la y fl ede bî ak m lar Ser ve ti fü nun ede bi ya t n Tan zi mat ede bi ya t n dan ay ran özel lik ler:

129 Servetifünun Edebiyat ( ) ve Fecriati Toplulu u ( ) ÖLÇME VE DE ERLEND RME A. Afla da ki so ru la r söz lü ola rak ce vap la y n z. Ser ve ti fü nun Dönemi edebiyatçıları kimlerdir ve hangi türlerde eserler vermişlerdir? Ser ve ti fü nun ede bi ya t n da şi ir, hi kâ ye ve ro man tür le rin de sa nat ak m la r n n han gi özel lik le - ri nin yer al dı ğı nı be lir le yi niz. Bu özel lik le ri afla da boş bı ra kı lan yer le re ya z n z B. Afla da ki cüm le le rin so nu na yar g lar do ru ise D, yan l fl ise Y ya z n z. Ser ve ti fü nun Dö ne mi sa nat ç la r, Sa nat, sa nat için dir. gö rü flü nü be nim se mifl ler, ha ki kat ten ka ça rak ha ya le ve ta bia ta s n m fl lar, ko nu ola rak gün lük ha ya t n ufak te fek me se le le ri ni ele almışlardır. ( ) Ser ve ti fü nun fli i rin de Tan zi mat Dö ne min de ki na z m bi çim le ri kul la n l m fl; he ce öl çü sü ve göz için ka fi ye an la y fl be nim sen mifl; fli ir di liy le ne sir di li ara s n da ki ay r m de rin lefl mifl tir. ( ) Ser ve ti fü nun Dönemi edebiyaçıları yenileşmeye karşıdırlar. ( ) C. Afla da ki çok tan seç me li so ru la r n doğ ru ce vap la rı nı işa ret le yi niz. 1. Has ta Ço cuk, Nes rin ve Ba l k ç lar, gün lük ha yat ta iz le nim le rin den esin le ne rek olufl tu rul - mufl man zum hi kâ ye le ri dir. Man zu me ler de Fik ret in yap t fley, ko nufl ma di li ne ya k n bir fli ir di - li ni bul mak ol mufl tur. Ay r ca aruz la ya z l m fl di ze le rin, öte den be ri sü re ge len ba m s z l n boz - mufl ve man zu me yi di ze ler den olu flan bir bü tün hâ lin den, bas ba ya cüm le ler den ya p l m fl bir ya - z hâ li ne ge tir mifl tir. Bu pa rag raf ta Tev fik Fik ret in han gi özel li in den söz edil me mifl tir? A) Naz mı nes re yak laş tır ma sın dan B) Şi ir le rin de top lum sal ko nu la ra da de ğin me sin den C) Be yit bü tün lü ğü nü kır ma sın dan D) Aru zu, Türk çe ye us ta lık la uy gu la ma sın dan E) Şi ir le rin de ya şa nı lan ger çek le ri yan sıt ma sın dan ÖSYS Tan zi mat Dö ne mi şa ir le rin den Re ca iza de Mah mut Ek rem in çev re sin de top la nan genç ler, ar tık ken di baş la rı na var ol ma nın yol la rı nı arar lar ve bir der gi de bir le şir ler. Bun la rın ara sın da, son - ra dan ro man cı ola rak ün ka zan mış iki ya za rı mız da var dır. Pa rag raf ta sö zü edi len der gi ile iki ya za r m z afla da ki le rin han gi sin de bir ara da ve - ril mifl tir? A) Ser vetifü nun; Ha lit Zi ya, Meh met Ra uf B) Ma lu mat; Hü se yin Ca hit, Ah met Ra sim C) Genç Ka lem ler; Ha lit Zi ya, Ömer Sey fet tin D) Ser vetifü nun; Sa mipa fla za de Se za i, Hü se yin Ca hit E) Ma lu mat; Meh met Ra uf, Hü se yin Rah mi ÖSYS

130 Ben ce (Fec ria ti) is mi nin de la let et ti i sö zü tut mufl tur: Ede bi yat ta ri hi miz de Mil lî Ede bi yat-bu gün kü Ede bi yat di ye an lan ol duk ça fe yiz li dev re ye o k z l l k tan, git tik çe nur la flan bir kaç kes kin flu le dö kül me siydi, o dev re da ha sö nük ka la cak t, bel ki de göz gö zü gör me ye cek ti. Re fik Ha lit KA RAY FECRİATİ TOPLULUĞU ( ) HA ZIR LIK Fec ria ti söz gru bu nun söz lük an la m nı araş tı rı nız. Fec ria ti Top lu lu u nun or ta ya ç k fl ve bu top lu luk için de yer alan sa nat ç lar ve eser le ri hak k n da bir arafl t r ma ya p n z. Fec ria ti Top lu lu un dan son ra Türk ede bi ya tın da han gi ede bî top lu luk la rı ve sa nat an la - yış la rı nın or ta ya çık tı ğı nı araş tı rı nız. Sanatın ve edebiyatın var olma amacı nedir? Düşüncelerinizi arkadaşlarınızla paylaşınız. SİNAYI EMEL VE FECRİATİ... fl te, bun dan tam otuz bir se ne ev vel, Ba b aâ li mes ci di nin kar fl s n da ki Hi lâl isim li mat baa da, bir ce mi yet kur mak için Fa ik Ali re is li in de top la nan genç ler bu ede bî te flek kü le isim arar lar ken ilk ön - ce ile ri sü rü len ke li me si nayıemel ol mufl tur. Ne mü na se bet le, di ye cek si niz... Emel in as l Türk çe si um ma d r. Yu ka r da ki ter kip bu iti bar la an lat ma s epey ce uzun bir ma - na ya ge li yor du, da ha do ru su bu is mi bu lan lar on da böy le bir ma na ola ca veh mi ne ka p l yor lar - d : Mu sa ye ni ce mi ye tin rem zi dir; o, na s l Si nâ Ya r ma da s n da Tûr un te pe si ne ç ka rak Rab ile bu - lufl mak su re tiy le mes le i nin son had di ne erifl ti ise bi zim ede bî te flek kül de öy le bir de re ce ye yük - sel me ümi di ni ta fl ya rak bu ümit le ça l fla cak. Uzun ifl, zor ifl, ka r fl k ifl... En do ru su Ede bi ya t ce di - de ye has bir ke li me, ha yal ve fi kir tu haf l var. Ede bi yat ta ri hi, Fec ria ti için bafl lan g ç ta Ser ve ti fü nun ede bi ya t n n de va m d r hük mü nü ve rir; do ru dur. Do ru ol du u nun bir is pa t da sinayıemel in mec lis te ken di si ne ta raf tar bul ma s d r. Fa - kat ka bul edil me yi fli de genç le rin o te sir den ça buk kur tu la cak la r na bir ifla ret sa y la bi lir. Si nâ yi tek lif eden ler ara s n da Ah met Ha flim in bu lun ma s ih ti ma li çok kuv vet li dir. Zi ra fla i rin: Fi râz-i-zir ve-i-si nâ-i-kah ra yük se le rek Ora dan, Ora dan düfl mek, öl mek is ti yo rum! m s ra la r bu ke li me ye kar fl mu hab be ti ni gös ter mek te dir. Sinayıemel i be en me yip m r l da nan lar dan bi ri de ben dim. Ama ben kim dim? Sa r çiz me li Meh - met a a n n he nüz çiz me si bi le ol ma yan bir ufa c... Ga la ta sa ray da ki ar ka dafl lar ca ta n n m fl da ol - sam da ha mat bu at ta tek sa t r ya z m bi le ç k ma d için mec lis te ki le rin ço un ca za y f, sol gun, ç tk - r l d m bir ço cuk... Tah sin Na hit, o za man Jön Türk pi ye si ni oy nat m fl bir ya r flöh ret ti; Ham dul lah Sup hi ken di si ni ya z la r y la he men he men ta n t m fl t ; hofl, yaz ma m fl ol sa da f t ri bir ka bi li yet le, za rif k ya fe tiy le, bü yük sü va zi yet le riy le ken di si ni yi ne ta n n m fl flek le so ka bi lir, ta n t r d. Mü fit Ra tıp, çok - tan sah ne ye ç k m fl, Zor Ni kâh mu vaf fa ki yet le oy nan m fl ve ti yat ro ten kit le ri yap m fl t. Emin Bü - lent spor cu, Ah met Ha flim kav ga c, fia ha bet tin Sü ley man cofl kun, Ah met Sa mim, Ce lal Sa hir ve Fa ik Ali, Ser ve ti fü nun dan ya di gâr bi na ena leyh üçü de nü fuz lu idi. Mec lis te, zan ne de rim, dos tum 130

131 Servetifünun Edebiyat ( ) ve Fecriati Toplulu u ( ) Ali Sü ha, Ce mil Sü ley man, Meh met Beh çet, Köp rü lü za de de bu lu nu yor du. Bu he nüz meç hul ler ara - s n da Ya kup Kad ri ile ben de ka r fl m fl t m ve öy le ha t r l yo rum ki si nayıemeli o meç hul ler gru bu nun müfl te rek ho mur tu la r ye re çarp m fl t. Fec ri ati nin isim ba ba s kim dir, bu tek li fi kim yap t, unut mu flum. Fa kat si nayıemel gi bi bi zi hem ter kip hem mu hay yi le yü kü al t n da ezen is min ar ka s n dan Fec ria ti ara m za bir de met çi çek gi bi renk li ve ha fif dü flü ve rin ce üze ri ne ko flufl tuk, öte ki, s r k ha mal la r n n h nk di ye ye re at t k la r bir bal - ya gi bi or ta da ka la kal d. Fec ri ati yi, is tih za ol sun di ye ba z la r, din ifl le ri ders le rin de ta ri fi ge çen Fec ri kâ zip e ya ni sa bah ol ma dan ev vel tan ye ri nin ya lan c k tan bi raz a a r p yi ne ka rar ma s, tek rar ka ran l a gö mül me si ha - di se si ne ben zet mifl ler di. Do ru de il. Zi ra fe cir, lü gat ba k m n dan gü nefl uf kun al t n da on se kiz de - re ce ye va s l ol du u za man tan ye rin de hâ s l olan ha fif k z l l k de mek tir; gü ne flin do u flu ma na s na gel mez. Ni te kim fla fak da ba t fl tan son ra garp ta gö rü len ay n ren ge de nir. Fec ria ti ter ki bin de, bu iti - bar la bir ken di ni kü çük gör me ve gös ter me ne za ke ti var d r, son ra ya vâ de di yor. Ben ce is mi nin de la let et ti i sö zü tut mufl tur: Ede bi yat ta ri hi miz de Mil lî Ede bi yat -Bu gün kü ede - bi yat- di ye an lan ol duk ça fe yiz li dev re ye o k z l l k tan git tik çe nur la flan bir kaç kes kin flu le dö kül me - siy di, o dev re da ha sö nük ka la cak t, bel ki de göz gö zü gör me ye cek ti. Ka ran l a uza nan mu mun kad ri ni ge ce yol cu su na sor ma l. Refik Halit KARAY Yeni Mecmua FEC R A T EDEBÎ TOP LU LU U BE YAN NA ME S fiim di ye ka dar mem le ke ti miz de ede bi yat ke li me si nin ka zan d önem ve cid di ye ti an la yan ve bu öne mi hal ka an la tan te red düt et me den söy le ye bi li riz ki pek az kim se gel mifl tir. Ede bi yat ta ri hi - mi zi in ce ler sek en par lak de vir ler de bi le ede bi ya t n en ge nifl ma na s y la an la fl l p an la t l ma d n gö - rü rüz. Onun için biz de sa nat ve ede bi yat, dai ma bofl va kit le rin hofl bir ar ka da fl ol mak tan faz la bir önem ka zan ma m fl ve bun la r n, duy gu la r n e i til me si nin ge li fli mi ne hiz met yo luy la bir mil le tin iler le - me si ne ön cü lük et ti i tak dir edi le me mifl tir. Es ki de vir ler den ay r l p için de bu lun du u muz as ra ge - lin ce ya vafl ya vafl bu an la y fl n de ifl me ye u ra d n gö rü rüz. 131

132 Servetifünun Edebiyat ( ) ve Fecriati Toplulu u ( ) Na m k Ke mal ve ça dafl la r bir çok mü na se bet le bu ko nu da ki fi kir le ri ni söy le mifl ler dir. Ke mal Bey in Ede bi yat s z mil let, dil siz in san gi bi dir. sö zü mefl hur dur. Fa kat ka mu oyu nun, an la ma mak tan ve an la mak için hiç bir ha y r l ve cid di yol gös te ri ci bu la ma - mak tan hâ s l olan il gi siz li i ne, böy le bir cüm le nin de va ol ma s el bet te müm kün de il dir. Bu za ma - na mah sus ede bi yat la r n da bu hu sus ta hiz met le ri gö rül mek le be ra ber Os man l ka mu oyu nun bu yol gös te ri ci yi ke sin ola rak bul du u ta rih, iti raf et me li ki Ede bi ya t ce di de mi zin genç ve fa al ze kâ la r n n Ser ve ti fü nun say fa la r n da ede bî mek tep le ri ni ilk kur duk la r za ma na rast lar. Bu ede bî top lu lu un ku - ru cu la r o der gi nin say fa la r n da çev re si ni ay d n la tan fl k l bir burç va zi fe si ni gö rü yor du. (...) Bun lar iler de tek rar top lan mak ümi diy le hep si da l p git ti ler. Hür ri ye tin ila n ile ye ni den fl k la r n n bek len - di i za man ise pek az is tis na s ile, ar t k on lar es ki ha yal le ri nin kra li çe si olan sa nat ve ede bi ya ta kar - fl bir il gi siz lik bu lu tu na bü rün müfl ler di. Bu nu söy le mek le biz den ön ce ge len le re iti raz et mek ar zu - sun da de i liz. Zi ra on la r n ede bi ya t m za et tik le ri hiz me ti tak dir et me mek her hâl de ka dir bil mez lik olur. Biz on la ra geç mifl ça l fl ma la r için te flek kür ile flim di ye ve ge le ce e göz le ri mi zi çe vi re ce iz. fl te bu ge le ce e bak mak azim ve ni ye tiy le Fec ria ti ku ru lu yor. Fec ria ti üye le ri ken di le ri ne, her - kes ten çok ede bi yat se ver ve ka rar l ol mak tan faz la bir de er ve önem ver mek ce sa re ti ni bul ma - mak la be ra ber te me li ni at t k la r ku ru lu flun bu ilim ve ede bi yat çö lün de ye flil bir göl ge lik ol ma s n bek ler ken flim di lik Av ru pa da ki ben zer le ri nin kü çük bir ör ne i ni tem sil et me ye ve gös ter me ye ça l - fla cak lar d r. Di lin, ede bi ya t n, ede bî ve sos yal ilim le rin ge lifl me si ne hiz met et mek, ay r ay r flu ra da bu ra da fi liz le nen ka bi li yet le ri si ne sin de top la ya rak bir lik ve be ra ber li in mey da na ge ti re ce i kuv vet - le ge lifl me ye, fi kir ça t fl ma la r n n par la ta ca ha ki kat flim fle iy le fi kir le ri ay d n lat ma ya ça l fl mak! fl te Fec ri ati nin ka rar ve ni ye ti nin ama c! Fec ria ti üye le ri nin ça l fl ma la r n n mey ve le ri ni içe re cek bir kü tüp ha ne ku rul mak üze re dir. Ede bi - ya t ce di de nin par lak ze kâ la r na da tan ye ri ol mak me zi ye ti ne sa hip olan Ser ve ti fü nun der gi si, ya y n or ga n d r. Bun dan bafl ka mem le ke ti mi zin duy gu ve dü flün ce ha ya t n n ge lifl me si ni te min ede cek önem li Ba t eser le ri ni ken di üye le ri ne ve mü kâ fat l ya r fl ma lar la d fla r dan se çi le cek ki fli le re ter cü me et ti rip ya y n lat mak, hal ka aç k kon fe rans lar ve re rek hal k n ede bî zev ki nin yük sel me si ne, özel bil gi si nin s - n r la r n ge nifl let me ye ça l fl mak, Ba t ül ke le rin de ki ben zer ku rum lar la ilifl ki ve mü na se bet ku ra rak mem le ke ti mi zin ede bî mah sul le ri ni Ba t ya, Ba t n n fl k la r n Do u ufuk la r na ak ta ra cak sa lam ve yü ce bir ak ta r c va zi fe si gör mek, Fec ri ati nin emel le ri ara s n da d r. Ha z r la nan ve hü kû me te ve ri len ni zam na me nin bir ör ne i ya k n da ya y m la na cak t r. Ay d n la r m - z n bu ha y r l te fleb bü sü tefl vik ve tak dir edi ci bir ifa dey le kar fl la ya ca na emi niz. Çün kü ac bir iti - raf ol mak la be ra ber söy le mek ten çe kin me yiz ki mem le ke ti mi zin il me, sa na ta ih ti ya c çok faz la d r. Bu ih ti ya c gi der mek için at la cak en kü çük ad m, kur tu lu fla, yük sel me ye do ru at l m fl de mek tir ve bun dan mah rum ol mak aziz va tan için ac bir ök süz lük tür. Fec ria ti Top lu lu u ad na kâ ti bi Mü fit Ra tip Ah met Sa mim, Ah met Ha flim, Emin Bü lent, Emin La mi, Tah sin Na hit, Ce lal Sa hir (Bafl kan), Ce - mil Sü ley man, Ham dul lah Sup hi, Re fik Ha lit, Şa ha bet tin Sü ley man, Ab dül hak Hay ri, z zet Me lih, Ali Ca nip, Ali Sü ha, Fa ik Ali, Fa z l Ah met, Meh met Beh çet, Meh met Rüfl tü, Köp rü lü za de Meh met Fu - at, Mü fit Ra tip, Ya kup Kad ri. Nurullah Çetin, II. Meşrutiyet Dönemi Türk Edebiyatı 132

133 Servetifünun Edebiyat ( ) ve Fecriati Toplulu u ( ) 1. Tan zi mat Dö ne mi ede bi ya t n n olu flu mun da sos yal ve si ya sal zih ni yet de i flik lik le ri, Ede bi ya - t ce di de nin or ta ya ç k ma s n da es ki-ye ni ça t fl ma s gi bi hu sus lar et ki li ol muş tur. Fec ria ti Top lu lu u - nun olu flu mun da da bun la ra ben zer sos yal, si ya si ve kül tü rel se bep le rin et ki li olup ol ma d n tar t - fl n z. Ulafl t n z so nuç la r söz lü ola rak ifa de edi niz. 2. Fec ria ti Top lu lu u nun ilk or ta ya ç k fl n da ya y m la nan Fec ria ti Be yan na me si nde im za s olan sa nat ç la r n isim le ri ni def te ri ni ze ya z n z. 3. Yap m fl ol du u nuz arafl t r ma so nuç la r n dan ha re ket le Fec ria ti sa nat ç la r n n han gi alan lar da eser ver dik le ri ni lis te hâ lin de afla da ki bofl b ra k lan ye re ya z n z. Lis te yi dik ka te ala rak Fec ria ti sa - nat ç la r n n ede bî be yan na me le rin de ön gör dük le ri alan lar da eser ler ka le me alıp ala ma dık la rı nı se - bep le riy le bir lik te açık la yı nız. Sa nat ç n n ad eser ad ese rin tü rü Et kin lik Ya kup Kad ri Ali Ca nip Re fik Ha lit Ham dul lah Sup hi Ah met Ha flim ( ) ( ) ( ) ( ) ( ) Fec ria ti Top lu lu u, y l la r ara s n da fa ali yet gös ter mifl tir. Top lu luk için de yer alan sa - nat ç lar, top lu lu un da l ma s n dan son ra da eser ler ver mifl ler hat ta bir ço u flöh ret le ri ni da ha ile ri - ki y l lar da or ta ya koy duk la r eser ler le ka zan m fl lar d r. Yu ka r da Fec ria ti Top lu lu u na dâ hil olan sa - nat ç la r n ba z la r n n do um ve ölüm ta rih le ri ve ril mifl tir. Bu ta rih le re ba ka rak afla da ki so ru la r ya - n t la y n z y l n da Fec ria ti Ede bî Be yan na me si ya y m lan d n da ad ve ri len sa nat ç la r n kaç ya fl n da ol duk la r n be lir le yi niz. Fec ria ti Top lu lu un dan son ra Türk ede bi ya tın da or ta ya çı kan ede bî top lu luk la rı ve sa nat an - la yış la rı üze ri ne bir araş tır ma yap mış tı nız. Yap mış ol du ğu nuz bu araş tır ma dan ve yu kar da ve ri len sa nat ç la r n ölüm ta rih le rin den ha re ket le Fec ria ti Top lu lu u nun da l ma s n dan son ra (1912) bu sa nat - ç la r n fark l ede bî top lu luk lar ve et kin lik ler için de bu lu nup bu lun ma d k la r n açık la yı nız. 133

134 Servetifünun Edebiyat ( ) ve Fecriati Toplulu u ( ) ANLAMA YORUMLAMA 1. Fec ria ti ve Ya kup Kad ri ad l met ne gö re Fec ria ti Top lu lu u nun ku ru lufl se rü ve ni nin na s l an - la t l d n söz lü ola rak ifa de edi niz. 2. Fec ria ti Top lu lu u Be yan na me si ad l me tin den ha re ket le Fec ria ti sa nat ç la r n n ede bî gö rüfl - le ri ni be lir le ye rek mad de ler hâ lin de tah ta ya ya z n z. 3. Fec ria ti Top lu lu u Be yan na me si ad l me tin den biz de sa nat ve ede bi yat, dai ma bofl va kit - le rin hofl bir ar ka da fl ol mak tan faz la bir önem ka zan ma m fl ve bun la r n, duy gu la r n e i til me si nin ge - li fli mi ne hiz met yo luy la bir mil le tin iler le me si ne ön cü lük et ti i tak dir edi le me mifl tir. gi bi Ser ve ti fü - nun Dö ne mi nin ede bi yat an la y fl n elefl ti ren cüm le ler bu lu nuz. Bu cüm le ler den ha re ket le Fec ria ti Top lu lu u nun or ta ya ç k ma ge rek çe le ri hak k n da ç ka r m lar da bu lu nu nuz. Ç ka r m la r n z arkadaşlarınızla paylaşınız. 4. Fec ria ti Top lu lu u nun k sa bir sü re de da l ma s n n se bep le ri ni tar t fl n z. Tar t fl ma so nun da ulafl t n z or tak nok ta la r mad de ler hâ lin de tah ta ya ya z n z. ÖLÇME VE DE ERLEND RME A. Afla da ki so ru la r söz lü ola rak ce vap la y n z. Fec ria ti Top lu lu u nun dil an la y fl n aç k la y n z. Fec ria ti Top lu lu u nun da l ma se bep le ri ni aç k la y n z. B. Afla da ki cüm le le rin so nu na yar g lar do ru ise D, yan l fl ise Y ya z n Fec ria ti Top lu lu u ede bi ya t m za her han gi bir ye ni lik ge ti re me mifl, Ser ve ti fü nun ede bi ya t n n de va m ol mak tan öte ye gi de me mifl tir. ( ) Fec ria ti sanatçıları en bü yük ba fla r y hi kâ ye ve ro man tür le rin de gös ter mifl lerdir. ( ) Fec ria ti topluluğu edebiyatımızdaki en kısa ömürlü edebî topluluktur. ( ) C. Afla da ki çok tan seç me li so ru la r n doğ ru ce vap la rı nı işa ret le yi niz. 1. Bi rey ci sa nat an la yı şı, bi ze Ede bi yatıce di deden mi ras kal mış tı ve biz bu nu söy le mek le or ta ya ye ni bir gö rüş ge tir mi yor duk. Öy le ya, Ede bi yatıce di de ci le rin, özel lik le Hü se yin Ca hit le Meh met Ra - uf un, Dr. Rı za Tev fik le es te tik ko nu su üze rin de tar tı şı lır ken ter ter te pi nir ce si ne Gü zel lik gö re ce li dir, gü zel lik gö re ce dir. de yiş le ri nin, bi zim Sa nat ki şi sel ve say gı ya de ğer dir. sö zün den far kı ney di? Bu par ça da, ya za r n biz de di i kim ler ola bi lir? A) Ga rip çi ler B) Ser vetifü nun cu lar C) Ye ni Li san cı lar D) Ye di Me şa le ci ler E) Fecriati ci ler ÖSYS da Fecriati Top lu lu ğu na ka tıl dı. Bu top lu lu ğun da ğıl ma sın dan son ra da şi ir ler yaz ma - yı sür dür dü. Şi ir le ri nin hep si de aruz la ya zıl mış tır. Aşk ve do ğa te ma la rı nı iş le di ği, sem bo lizm akı - mı an la yı şı na uy gun ola rak yaz dı ğı şi ir ler de ha ya le ve mü zi ğe bü yük önem ver di. Güç lü şi ir le ri ya - nın da, de ği şik ko nu la rı yo ğun bir dil le an la tan fık ra la rı da var dır. Bu ra da sö zü edi len sa nat ç afla da ki ler den han gi si dir? A) Ah met Ha şim B) Ce nap Şe ha bet tin C) Sü ley man Na zif D) Fa ruk Na fiz Çam lı bel E) Yah ya Ke mal Be yat lı ÖSYS

135 Fec ri ati ci ler, sa na t top lum dan so yut la ma m fl, sa na t n bir ifl le vi ol du u nu ka bul et mifl, oyun la r n da top lum sal so run la ra yö - nelmiş, fli ir le rin de ve öy kü le rin de se vi ye da ha çok yer ver mifl ler dir. Hik met D Z DA RO LU Fecriati Şiiri HA ZIR LIK Tah sin Na hit in ha ya t ve ede bi yat an la y fl hak k n da bil gi top la y n z. Bu üni te nin Cofl ku ve He ye ca n Di le Ge ti ren Me tin ler (fii ir) ve Men sur fii ir ad l 3. bö lü - mün de sem bo lizm hak k n da yap t n z arafl t r ma so nuç la r n göz den ge çi ri niz. Şi ir yaz ma nın ve oku ma nın in sa nın iç dün ya sın da na sıl et ki ler oluş tu ra bi le ce ği ni söz lü o- la rak ifa de edi niz. UZLETTE Akflam n dûd- lâciverdîsi niyor bahçenin a açlar na; Güllerin bûy-i mest ü flehevîsi Kalbi hasretle eyliyor imlâ... Esiyor bâd- flûh u eflâtun, Esiyor akflam n ipek nefesi, fiimdi kalbim onunlad r meflhûn, Yafl yor bende hüsn-i muktebesi... Bir hafif flu le-i mutalsamla Nîm mer i olan bütün yollar Onu bulmak için mi böyle uzar? Onu teflbîh için midir zühâle Zülf-i fleb takt ahter-i elmâs Bana hep eyliyor onu ihsâs Her ne varsa güzel bu uzlette. Tahsin Nahit Gü nü müz Türk çe siy le Akflam n laciverte çalan duman, Bahçenin a açlar na iniyor... Güllerin sarhofl ve flehvetli kokusu Kalbi hasretle dolduruyor. Eflatun ve fluh rüzgâr esiyor, Akflam n ipek nefesi esiyor. fiimdi kalbim onunla doludur, çime dolan güzellik bende yafl yor. Bir hafif, t ls ml fl kla Yar ayd nl k olan bütün yollar Onu bulmak için mi böyle uzar? Onu Zühal y ld z na benzetmek için mi, Gece saçlar na elmas y ld zlar takt? Bana hep onu hissettiriyor Her ne varsa bu güzel yaln zl kta. 135

136 Servetifünun Edebiyat ( ) ve Fecriati Toplulu u ( ) 1. Fecriati topluluğuna mensup sanatçıların edebiyat görüşlerini de dikkate alarak Uzlette adlı şiirin oluşmasına imkân sağlayan zihniyeti belirtiniz. 2. Uz let te bafl l k l fli i rin te ma s n, dil özel lik le ri ni, ahenk ve ya p un sur la r n be lir le ye rek afla da ki tab lo ya ya z n z. Be lir le di i niz bu özel lik ler den ha re ket le fli i rin ya p s na öz gü özel lik ler le ahenk ve söy - le yifl bi çi mi ara s n da na sıl bir ilifl ki ol du ğu nu açık la yı nız. AHENK UNSURLARI ölçü uyak redif sese dayalı edebî sanatlar YAPI UNSURLARI nazım birimi nazım birimi sayısı uyak şeması DİL ÖZELLİKLERİ TEMA NAZIM TÜRÜ 3. Uz let te bafl l k l fli i ri, ki ta bı nı zın 96. say fa sın da yer alan Mâ î De niz ad lı şi ir ile ahenk un sur la r ve dil özel lik le ri ba k m n dan kar fl lafl t r n z. Ben zer ve fark l özel lik le ri afla da ki tab lo ya ya z n z. dil özel lik le ri ahenk un sur la rı ben zer lik ler fark l l k lar 4. Uz let te ad l me tin den ha re ket le Tah sin Na hit in fik rî ve ede bî yö nü hak k n da ç ka r m lar da bu lu nu nuz. 5. Uz let te ad l met ni in ce le ye rek Tah sin Na hit in ese re yan s yan özel lik le ri ni ar ka dafl la r n za söz lü ola rak ifa de edi niz. 6. Tah sin Na hit in ha ya t, fik rî ve ede bî yö nü, Fec ria ti Top lu lu u nun sa nat an la y fl n da göz önün de bu lun du ra rak fli i ri yo rum la y n z. Yo rum la r n z def te ri ni ze ya zı nız. 136

137 Servetifünun Edebiyat ( ) ve Fecriati Toplulu u ( ) ANLAMA YORUMLAMA 1. Uz let te ad l me tin de Fec ria ti Top lu lu u nun sa nat an la y fl n yan s tan ifa de ve im ge le ri be lir - le yi niz. Be lir le di i niz özel lik le ri söz lü ola rak ifa de edi niz. 2. Uz let te fli i ri ni ya zar ken fla i rin için de bu lun du u ruh hâ li hak k n da ç ka r m lar da bu lu nu nuz. Ç ka r m la r n z defterinize yazınız. 3. Uz let te ad l fli ir de fla ir, ak flam, yol lar, rüz gâr gi bi kav ram la ra han gi an lam la r yük le mek te - dir? fia i rin ruh hâ liy le bu kav ram lar ara s n da ki ilifl ki yi aç k la y n z. 4. Uz let te ad l fli i rin Fec ria ti Top lu lu u nun Sa nat, flah si ve muh te rem dir. an la y fl na uyup uy - ma d n tar t fl n z. Tar t fl ma so nuç la r n arkadaşlarınızla paylaşınız. 5. Uz let te fli i ri siz de han gi duy gu la r uyan d r yor? Bu duy gu la r di le ge ti ren k sa bir ya z ka le - me al n z. ÖLÇME VE DE ERLEND RME A. Afla da ki so ru la r söz lü ola rak ce vap la y n z. Fec ria ti fli i ri ni et ki le yen sa nat ak m la r han gi le ri dir? Fec ria ti Top lu lu u na dâ hil olan fla ir ler kim ler dir? B. Afla da ki cüm le le rin so nu na yar g lar do ru ise D, yan l fl ise Y ya z n z. Fec ria ti fli i rin de ge nel lik le aflk ve ta bi at te ma la r ifl len mifl tir. ( ) Fec ria ti fla ir le ri fli ir le rin de aruz öl çü sü ya n n da he ce öl çü sü nü de kul la na rak fli i re ye ni bir fle kil an la y fl ge tir mifl ler dir. ( ) Fec ria ti şiirinde halk şiirinin söyleyiş özellikleri görülür. ( ) C. Afla da ki çok tan seç me li so ru la r n doğ ru ce vap la rı nı işa ret le yi niz. 1. Afla da ki ler den han gi si Ser ve ti fü nun ile Fec ria ti fli i ri nin or tak özel lik le rin den bi ri de - il dir? A) Fran s z ede bi ya t n ör nek al ma la r B) Sa nat an la y fl la r n bir be yan na me ile du yur ma la r C) Arap ça, Fars ça söz cük ve tam la ma lar dan olu flan a r bir dil kul lan ma la r D) Sa nat, sa nat için dir. an la y fl n be nim se me le ri E) Aruz öl çü sü nü kul lan ma la r 2. Pa ul Va lery Bir ede bî ese rin de e ri, her ki fli ye gö re ay r bir yo ru ma mey dan ver me - sin den dir. de mifl tir. Afla da ki fla ir le ri miz den han gi si Pa ul Va lery ile ay n an la y fl ta d r? A) Tev fik Fik ret B) Ce nap Şa ha bet tin C) Yah ya Ke mal D) Ah met Ha şim E) Or han Ve li ÖSYS Memleket Hikâyeleri - Refik Halit KARAY (Bu eseri önümüzdeki haftalarda derste iflleyeceksiniz.) 137

138 ÜN TE DE ERLEND RMES A. Afla da ki so ru la r söz lü ola rak ce vap la y n z. Tan zi mat Dö ne mi öğ re ti ci me tin le ri ile Ser ve ti fü nun Dö ne mi öğ re ti ci me tin le ri ara sın da ki be lir - gin fark lı lık lar ne ler dir? Ser ve ti fü nun Dö ne min de ağır lık lı ola rak han gi ede bî tür ler de eser ler ya zıl dı ğı nı ör nek ler ve re rek açık la yı nız. Fec ria ti şi i ri nin ge nel özel lik le ri hak kın da bil gi ve ri niz. B. Afla da ki cüm le ler de bofl b ra k lan yer le ri uy gun ifa de ler le dol du ru nuz. Tey fik Fik ret in Ser ve ti fü nun Dö ne min de yaz dı ğı şi ir le ri... ad lı ki tap ta top lan mış tır. Ka fi ye, öl çü, re dif gi bi fle kil un sur la r na ba l kal ma dan duy gu ve dü flün ce le rin ses, ahenk, söy - le yifl ve te ma özel lik le ri ni yan s ta cak fle kil de k sa ve yo un ola rak ka le me al n d ya z la ra de nir. Ma i ve Si yah ro ma n n n bafl kah ra ma n olan. Ser ve ti fü nun Dö ne mi - nin fla ir tipini tem sil eder. Sa nat için sa nat an la y fl na ba l olan Fer cia ti sa nat ç la r.. il ke - si ni be nim se mifl ler dir. Bun dan do la y fli ir le ri ol duk ça bi rey sel dir. C. Afla da ki cüm le le rin so nu na yar g lar do ru ise D, yan l fl ise Y ya z n z. Ser ve ti fü nun Der gi si et ra fın da bir ara ya ge len ede bi yat çı lar, sa nat ta fay da yı de ğil es te tik zev ki ön pla na çı kar mış lar dır. ( ) Mensur şiirde hem aruz hemde hece vezni kullanılır. ( ) Ser ve ti fü nun Dö ne mi sa nat ç la r eser le rin de ge nel lik le sos yal so run la r ele al m fl lar d r. ( ) Ser ve ti fü nun fli i rin de ri tim ve ahen ge çok önem ve ril me mifl tir. ( ) Ser ve ti fü nun Dö ne mi fli i rin de Tan zi mat Dö ne mi fli i ri ne gö re bi rey sel ko nu lar a r l k l ola rak ifl len mifl tir, fli ir dili da ha a r ve süs lü dür. ( ) Tan zi mat Dö ne min de ki es ki-ye ni tar t fl ma la r Ser ve ti fü nun Dö ne min de de de vam et mifl tir. ( ) Ç. Afla da ki çok tan seç me li so ru la r n doğ ru ce vap la rı nı işa ret le yi niz. 1. Servetifünun roman yla ilgili aşağıdaki yargılardan hangisi yanlıştır? A) Romanda devrin siyasal bask lar sebebiyle sosyal konulardan uzak durulmufltur. B) Romanda ilk olarak stanbul d fl na ç k larak Anadolu ele al nmaya bafllanm flt r.. C) Romanda, yer yer romantik ögelere rastlansa da genel olarak realizm ön plandad r. D) Romanda dil a r, üslup sanatkârânedir. E) Roman tekni i sa lamd r. 2. Fec ria ti ede bi ya t ile ilgili aşağıdaki yargılardan hangisi yanlıştır? A) Za man za man he ce vez ni ni kul lan mış lar böy le lik le Mil lî Ede bi yat Dö ne mi nin alt ya pı sı nı oluş - tur muş lar dır. B) Şi ir de ge nel lik le ta bi at ve aşk te ma la rı iş len miş tir. C) Ta bi at tas vir le ri ger çek ten uzak ve sub jek tif tir. D) Arap ça ve Fars ça ke li me ve tam la ma lar la do lu, gün lük dil den uzak ve ka pa lı bir şi ir di li kul - la nıl mış tır. E) Ser ve ti fü nun cu la rın ak si ne ti yat ro tü rün de eser ler ka le me alın mış tır. 138

139 3. Afla da ki ler den han gi si Fec ri ati ci le rin ede bi yat la il gi li amaç la r n dan bi ri de il dir? A) Ba tı da ki ben zer le ri gi bi dil, ede bi yat ve sa na tın ge liş me si ne, iler le me si ne hiz met et mek B) Genç le ri bir ara ya ge tir mek, se vi ye li fi kir mü na ka şa la rıy la hal kı ay dın lat mak C) Ar tık ede bî bir var lık gös te re me yen Ser ve ti fü nun cu la rın ede bî an la yış la rı nı sür dür mek D) De ğer li ve önem li ya ban cı eser le ri Türk çe ye ka zan dır mak E) Ba tı da ki ben zer to plu luk lar la te mas kur mak, böy le ce Türk ede bi ya tı nı Ba tı ede bi ya tı na yak - laş tır mak, Ba tı ede bi ya tı nı Türk ede bi ya tı na ta nıt mak 4. Tev fik Fik ret in fli ir le ri nin özel lik le riy le il gi li ola rak afla da ve ri len bil gi ler den han gi si yan - l fl t r? A) Aru zun ka l p la r n mü zi ka li te le ri ba k m n dan ilk kez de er len di ren odur. B) Ki mi le rin de ko nufl ma di li nin an la t m özel lik le ri ni kul lan m fl t r. C) Özel lik le Türk çe söz cük le re yer ver mifl tir. D) Di van naz m n n müs te zat flek li ni de ifl ti re rek ye ni bir na z m flek li olufl tur mufl tur. E) Parnasizm akımından etkilenmiştir. 5. Ye ni bir du yar lı ğı, ye ni bir şi ir di li ni oluş tur ma ya ça lı şır ken Ba tı yı he men he men gü nü gü nü ne iz le miş ler dir. Şi ir le ri nin im ge ler le yük lü, sa nat lı bir ya pı sı var dır. Özel lik le ben zet me ler ve sı fat lar la var - lık la rın ger çek gö rü nüş le ri ni de ğiş tir me ye ça lış mış lar dır. Aşk, do ğa, ai le ya şa mı, ki şi sel te dir gin lik ve ya kın ma te ma la rı nı şi ir le rin de bol bol iş le miş ler dir. Bu par ça da sö zü edi len ede bi yat top lu lu u ve onun üye le rin den bi ri afla da ki le rin han - gi sin de bir lik te ve ril mifl tir? A) Tan zi mat - Ab dül hak Ha mit Tar han B) Ser ve ti fü nun - Ce nap Şa ha bet tin C) Ga rip çi ler - Or han Ve li Ka nık D) Mil lî Ede bi yat - Mehmet Emin Yur da kul E) Cum hu ri yet Dö ne mi - Fa ruk Na fiz Çam lı bel ÖSYS Ser vetifü nun ede bi ya tı nı oluş tu ran şa ir ler ara sın da...,...; öy kü cü ve ro man cı lar ara sın da...,... ad la rı nı sa ya bi li riz. Bu cüm le de bofl b ra k lan yer le re afla da ki ler den han gi si s ra s y la ge ti ril me li dir? A) Zi ya Pa şa nın - Na mık Ke mal in - Re ca iza de Mah mut Ek rem in - Ah met Mit hat Efen di nin B) Tev fik Fik ret in - Ce nap Şa ha bet tin in - Ha lit Zi ya Uşak lı gil in - Meh met Ra uf un C) Ab dül hak Ha mit Tar han ın - Mu al lim Na ci nin - Şem set tin Sa mi nin - Na bi za de Na zım ın D) Meh met Emin Yur da kul un - Meh met Akif Er soy un - Hü se yin Rah mi Gür p nar n - Ah met Ra sim in E) Ah met Ha flim in - Yah ya Ke mal Be yat l n n - Ha li de Edip Ad var n - Ya kup Kad ri Ka ra os ma - no lu nun YGS Ser ve ti fü nun Dö ne min de ya fla d hâl de bu top lu lu un d fl n da ka lan, yö ne lim ve ya ra t la r y la bu top lu luk tan ay r özel lik ler ta fl yan sa nat ç la r m z dan bi ri de... Onun ay na tut tu u ya flam ke si ti, Ser ve ti fü nun cu lar dan ay r d r. Ser ve ti fü nun cu lar var s l, ay d n ke si min köflk ve ko nak ya fla m n n gö rün tü le riy le olufl tur mufl lar d r ya p t la r n. Onun an lat t ya flam sa s tan bul un yok sul la r n n ya da or ta s n f n n ya fla m d r. Ki mi ro man la r n da es ki s tan bul ya fla m n n be tim le me le ri ne de rast la r z. Ör ne in Ce hen nem lik ve Met res te, Bo a zi çi ya l la r n da ki; f fet, fi p sev di ve Te sa düf te, Ak sa ray da ki ya fla m an la t r. Bu par ça da bofl b ra k lan ye re afla da ki ler den han gi si ge ti ril me li dir? A) Hü se yin Rah mi Gür p nar d r B) Ah met Ra sim dir C) Re flat Nu ri Gün te kin dir D) Hü se yin Ca hit Yal ç n d r E) Ha lit Zi ya Uflak l gil dir YGS

140 8. Ser ve ti fü nun fli i ri ile Fec ria ti fli i ri nin bafl l ca özel lik le rinden biri, kul la n lan mal ze me de ki birliktir. Fec ria ti fli i ri nin bafl l ca te ma la r, Ser ve ti fü nun fli i rin de ol du u gi bi, aflk ve do a d r. Aflk ka dar do a I II be tim le me le ri de tü müy le öz nel dir. Dil de Ser ve tifü nun cu la r n tut tu u yol be nim se ne rek fli ir di li ne III Arap ça ve Fars ça dan ye ni söz cük ler al n m fl, ko nufl ma di lin den uzak la fl l m fl t r. Ve zin, yi ne aruz dur. IV An cak Fec ri ati ler de Ser ve ti fü nun cu lar gi bi sem bo lik fli ir den uzak dur mufl tur. V Bu par ça da ki nu ma ra lan m fl cüm le ler den han gi sin de bil gi yan l fl var d r? A) I B) II C) III D) IV E) V YGS Servetifünun Dönemi nesri için afla daki yarg lardan hangisi söylenemez? A) Halka bilgi vermek, halkı aydınlatmak gibi bir amacı yoktur. B) Diğer dönemlere oranla tiyatroya daha çok değer verilir. C) Türkçe yetersiz bulunur, Osmanlıca dan bol bol yararlanılır. D) Arapça, Farsça eski-yeni sözcükler kullanılır. E) Yeni kavramları karşılamak için yeni tamlamalar türetilir. Oku-yo rum k s m n da si ze öne ri len ki tap lar ile oku du u nuz di er ki tap la r afla da ki Ki tap Oku ma Öz De er len dir me Öl çe i ne gö re de er len di ri niz. K TAP OKUMA ÖZ DE ERLEND RME ÖLÇE Ölçütler Okuma amac m belirledim. Konuyla ilgili önceki bilgilerimi hat rlad m. Okuyacaklar mla ilgili tahminlerde bulundum. Dikkatli okudum. Okuduklar m zihnimde canland rd m. Okurken metnin sonucuyla ilgili tahminlerde bulundum. Karakterin duygu ve düflüncelerini anlayabildim. Okudu um hikâyenin ögelerini belirledim. Önemli düflünceleri fark edip bunlarla ilgili notlar ald m. Anlamad m yerleri tekrar okudum. Okuduklar m baflkalar yla tart flt m. Okuduklar m özetledim. Dereceler Evet K smen Hay r yi bir okuyucu olmak ve okuma al flkanl kazanmak için yapmam gerekenler:

141 141

142 4. ÜN TE Millî Edebiyat Dönemi ( ) 1. MİLLÎ EDEBİYAT DÖNEMİNİN OLUŞUMU HA ZIR LIK 1. Et kin lik: 4 gru ba ay r l n z. Afla da XIX. yüz y l so nu ile XX. yüz y l bafl la r n da Os man l Dev le ti ni güç len dir me ye yö ne lik ola rak or ta ya ç kan ve si ya si, sos yal ve dü flün ce ha ya t n da et ki li olan fi kir ak m la r s ra lan m fl t r. Lis te hâ lin de su nu lan arafl t r ma ko nu la r n dan bi ri ni se çe - rek ko nu hak k n da grup ça arafl t r ma ya p n z. El de et ti i niz bil gi le ri bir su num hâ li ne ge ti ri niz. XIX. yüz y l so nu ile XX. yüz y l bafl la r n da Os man l Dev le ti ni güç len dir me ye yö ne lik ola rak sa vu nu lan Ba t c l k ak m n n or ta ya ç k fl, tem sil ci le ri ve ile ri sü rü len gö rüfl ler hak k n da bir arafl t r ma ya p n z. XIX. yüz y l so nu ile XX. yüz y l bafl la r n da Os man l Dev le ti ni güç len dir me ye yö ne lik ola rak sa vu nu lan Os man l c l k ak m n n or ta ya ç k fl, tem sil ci le ri ve ile ri sü rü len gö rüfl ler hak k n da bir arafl t r ma ya p n z. XIX. yüz y l so nu ile XX. yüz y l bafl la r n da Os man l Dev le ti ni güç len dir me ye yö ne lik ola rak sa vu nu lan s lam c l k ak m n n or ta ya ç k fl, tem sil ci le ri ve ile ri sü rü len gö rüfl ler hak k n da bir arafl t r ma ya p n z. XIX. yüz y l so nu ile XX. yüz y l bafl la r n da Os man l Dev le ti ni güç len dir me ye yö ne lik ola rak sa vu nu lan Türk çü lük ak m n n or ta ya ç k fl, tem sil ci le ri ve ile ri sü rü len gö rüfl ler hak k n da bir arafl t r ma ya p n z. Ulus-dev let kav ra m hak k n da bil gi top la y n z. Mil lî ede bi yat ile mil li yet çi ede bi yat kav ram la r n n içe rik le ri ve fark l l k la r hak k n da bir arafl t r ma ya p n z. Mil lî Edebiyat Döneminin isimlendirimesinde neden millî ifadesi kullanılmış olabilir? ÜÇ TARZ-I S YA SET Os man l ül ke le rin de, Garp ten feyz ala rak kuv vet ka zan mak ve te rak ki ar zu la r uya na l, bel li bafl l üç si ya si yol, ta sav vur ve ta kip edil di sa n yo rum: Bi rin ci si, Os man l hü kû me ti ne ta bi muh te lif mil let - le ri tem sil ede rek ve bir lefl ti re rek bir Os man l mil le ti vü cu da ge tir mek. kin ci si, hi la fet hak k n n Os - man l Dev le ti hü küm dar la r n da ol ma s n dan fay da la na rak bü tün s lam la r söz ko nu su hü kû me tin ida re sin de si ya se ten bir lefl tir mek (Frenk le rin Pa nis la mizm de dik le ri). Üçün cü sü, r ka da ya nan si - ya si bir Türk mil le ti tefl kil et mek. 142

143 Millî Edebiyat Dönemi ( ) Yusuf Akçura ( ) Bu yol lar dan ilk iki si nin, bir za man la r n Os man l Dev le ti umu mi si - ya se ti ne mü him te si ri ol du. Son ra ki ise an cak ba z mu har rir le rin ya - z la r n da gö rül dü. Os man l mil le ti vü cu da ge tir mek ar zu su, pek yük sek bir ha ya lî ga - ye ye, pek yük sek bir ümi de do ru yü cel mi yor du. As l mak sat, Os - man l mem le ke tin de ki müs lim ve gay ri müs lim aha li ye ay n si ya si hak la r ta n mak ve va zi fe le ri yük le mek; böy le ce ara la r n da tam mü sa - vat hu su le ge tir mek; fi kir ler ce ve din ce tam ser bes tî ver mek; bu mü - sa vat ve ser bes tî den fay da la na rak söz ko nu su aha li yi ara la r n da ki din ve soy ih ti laf la r na ra men yek di e ri ne ka r fl t ra rak ve tem sil ede - rek Ame ri ka Bir le flik Hü kû met le rin de ki Ame ri kan mil le ti gi bi müfl te rek va tan la bir lefl mifl ye ni bir mil li yet, Os man l mil le ti mey da na ç kar - mak ve bü tün bu zor ame li ya t n ne ti ce si ola rak da Dev let-i Aliy ye-i Os ma ni ye yi as lî flek liy le ya ni eski hu dut la r y la mu ha fa za ey le mek ti.... Os man l mil li ye ti si ya se ti nin ba fla r s z l üze ri ne s la mi yet po li ti ka s mey dan al d. Av ru pa l la r n Pa nis la mizm de dik le ri bu fi kir son za man lar da Genç Os man l l k tan ya ni Os man l mil le ti tefl ki li si ya - se ti ne k s men ifl ti rak eden f r ka dan do du. Ev vel le ri en zi ya de va tan ve Os man l l k ya ni va tan - da mes kûn bil cüm le halk tan mü rek kep bir Os man l l k ni da la r y la ifle bafl la yan Genç Os man l fla ir - le ri nin ve si ya set çi le ri nin bir ço u nun du rufl nok ta s s la mi yet ol du. Av ru pa için de bu lun mak, Garp fi kir le ri ni ya k n dan gör mek, on la r n bu de i fli mine en kuv vet li se bep ler idi. (...) Ec ne bi di yar da iken ek se ri si mem le ket le ri ni uzak tan da ha kav ra y fl l bir na zar la gör me ye, din ve r k n Şark için git tik çe ar tan si ya si ehem mi ye ti ni ve bu ci het le Os man l mil le ti ih da s ar zu su nun bey hu de li i ni an la ma ya mu vaf fak ol du lar. Ar t k var kuv ve ti pa z ya ve rip s lam un sur la r n -ev ve la Os man l ül ke le rin de ki le ri, son ra bü tün kü - re-i arz da ki le ri- soy fark la r na bak mak s z n din de ki or tak l k tan is ti fa de ile ta ma men bir lefl tir me ye, her Müs li min en kü çük ya fl n da ez ber le di i Din ve mil let bir dir. ka ide si ne uya rak bü tün Müs lü - man la r, son za man la r n mil let ke li me si ne ver di i ma na ile bir tek mil let hâ li ne koy ma ya ça l fl mak lü zu mu na ka ni ol du lar. Bu, bir ci het ten Os man l ül ke le ri sa kin le ri ara s n da ay r fl ma la r ve fark l lafl - ma la r da vet ede cek ti, Müs lim Os man l te baa s ile gay ri müs lim ler ar t k ay r la cak t. La kin di er ci - het ten, bü yük bir im ti zaç ve it ti ha da se bep ola cak t. Bü tün Müs lü man lar bir le fle cek ti.... Irk üze ri ne müs te nit bir Türk si ya si mil li ye ti hu su le ge tir mek fik ri pek ye ni dir. Ge rek flim di ye ka - dar Os man l Dev le ti nde, ge rek se ge lip ge çen di er Türk dev let le ri nin hiç bi ri sin de bu fik rin mev cut ol du u nu zan net mi yo rum. (...) Tan zi mat ve Genç Os man l l k ha re ket le rin de de Türk le ri bir lefl tir mek fik ri nin var l na da ir hiç bir be lir ti ye rast gel me dim. (...) fiu mu hak kak ki son za man lar da s tan bul da Türk mil li ye ti ar zu eden bir mah fel, si ya si ol mak tan zi ya de il mî bir mah fel te flek kül et ti.... Os man l ül ke le ri nin, s tan bul dan bafl ka yer le rin de bu fik rin ta raf tar la r olup ol ma d n bil mi yo - rum. La kin Türk lük si ya se ti de t p k s lam si ya se ti gi bi umu mi dir; Os man l hu dut la r ile mah dut de - il dir. Bi na ena leyh, kü re nin Türk ler ile mes kûn di er nok ta la r na da göz at mak ik ti za eder.... Yu suf AK ÇU RA 143

144 Millî Edebiyat Dönemi ( ) 2. Et kin lik: XIX. yüz y l so nu ile XX. yüz y l bafl la r n da Os man l Dev le ti ni güç len dir me ye yö ne lik ola rak savunulan Ba t c l k, Os man l c l k, s lam c l k ve Türk çü lük ak m la r n n or ta ya ç k fl, tem sil ci le ri ve ileri sürülen gö rüfl ler hak k n da ki ça l fl ma la r n z s ra s y la s n fa su nu nuz. Din le di i niz su num lar dan ha re ket le afla da ki tab lo yu dol du ru nuz. or ta ya ç k fl se bep le ri Osmanlı Devleti nde XIX. yüzyıl sonlarında ortaya çıkan fikir akımları Ba t c l k ama c te mel dü flün ce si tem sil ci le ri or ta ya ç k fl se bep le ri Os man l c l k ama c te mel dü flün ce si tem sil ci le ri or ta ya ç k fl se bep le ri s lam c l k ama c te mel dü flün ce si tem sil ci le ri or ta ya ç k fl se bep le ri Türk çü lük ama c te mel dü flün ce si tem sil ci le ri 1. Üç Tarz- Si ya set ad l me tin de söy le nen ler ve XIX. yüz y l so nu ile XX. yüz y l bafl la r n da Os - man l Dev le ti ni güç len dir me ye yö ne lik ola rak or ta ya ç kan fi kir ak m la r n n amaç la r n dik ka te ala - rak dö ne min sos yal ve si ya si ya p s hak k n da ç ka r m lar da bu lu nu nuz. Ç ka r m la r n z arkadaşlarınızla paylaşınız. 2. Üç Tarz- Si ya set ad l me tin ve su num lar dan el de eti i niz bil gi ler fl n da Ba t c l k, Os man - l c l k, s lam c l k ve Türk çü lük ak m la r n n or ta ya ç k fl la r, amaç la r ve te mel dü flün ce le ri ara s n da ki or tak nok ta y be lir le yi niz. Or ta ya ç k fl la r iti ba r y la bu ak m la r n bir bir le ri ne et ki le ri ni tar t fl n z. Tar - t fl ma so nuç la r n defterinize yazınız. 3. Sos yal, ta ri hî, fik rî ve il mî bir içe ri e sa hip olan Üç Tarz- Si ya set ad l met ni dil ve an la t m özel lik le ri aç s n dan de er len di ri niz. Met nin dil ve an la t m özel lik le ri ile Mil lî Ede bi yat Dö ne mi nin dil an la y fl ara s n da ne gi bi pa ra lel lik ler bu lun du u nu söz lü ola rak ifa de edi niz. 144

145 Millî Edebiyat Dönemi ( ) IR KI MIN TÜR KÜ SÜ Biz, O uz lar so yu olan Türk le riz; lk ate fli par la tan, lk sa pan la sert top ra a to hum atan, lk oca a te mel ko yan hep bi ziz. Her bu cak ta vah fli yel ler eser ken Is g-göl de ça d r ku ran biz var d k; Ural lar da boz ay lar ge zer ken lk ker va n biz Uy gur lar ç kar d k.... E i li niz ey fle ref ler, ey flan lar Ey rk la ra al t n des tan ya zan lar! Biz dev le rin, fil le rin Diz çök tü ü kuv ve tiz; Es ki, ye ni dil le rin An lat t mil le tiz!... Hiç bir za lim kuv vet bi zi sar sa maz; Yer ler, gök ler dur duk ça, Gö üs ler de kalp le ri miz ur duk ça Bu Türk lü e kim se me zar ka za maz.... Meh met Emin YUR DA KUL AKIN CI TÜR KÜ LE R Tu na boy la r n da s ra ser vi ler Tan ye li es tik çe ses siz a lar m fl, Gül bah çe le rin de bay kufl lar öter... fiu vi ra ne lik ler es ki ba lar m fl! Na maz gâh bir ot luk: Kal ma m fl ta fl, Çefl me ler den akan: Kan l göz ya fl! Or da bir gü zel var, ça t l m fl ka fl, Ak al n na ka ra çat k ba lar m fl! K r k mi na re den du yul maz ezan... Hep ocak lar sön müfl, dev ril mifl ka zan. Bir inil ti duy dum, san d m bir ozan, Se si me ses ve ren kar l da lar m fl! Sö üt dal la r n da has ta ser çe ler Es ki ak n des ta n n he ce ler... Tu na a l yor mufl ba z ge ce ler Gö sün de ke fen siz fle hit ler var m fl!... Hay di es ki ozan, al sa z ele, Düfl man lar içi ne düfl sün vel ve le. De ki: Hor bak ma y n bu dur gun se le, O, yet mifl bir kav me ak n ç kar m fl! Fu at KÖP RÜ LÜ Zeybekler, Müzeyyen Karaçiftci (2009) 145

146 Millî Edebiyat Dönemi ( ) 4. Tan zi mat ç lar, Mefl ru ti yet fik ri et ra f n da bir lefl ti ler ve ede bi ya t bu fik rin ya y l ma s n da bir araç ola - rak kul lan d lar. Bu na ben zer ola rak 1911 son ra s Türk ede bi ya t n da mil lî dev let ve mil let lefl mey le il gi li fi kir le ri an lat ma da ede bi ya t n bir araç ola rak kul la n l p kul la n l ma d n tar t fl n z. Tar t fl ma so nun da 1911 son ra s n da ile ri sü rü len fi kir le rin, me tin tür le ri ni ve an la t m bi çim le ri ni na s l et ki le di i ni aç klay n z. 5. Ulus-dev let kav ra m hak k n da ki arafl t r ma y ve bu bö lüm de yer alan me tin le ri dik ka te al d - n z da Mil lî Ede bi yat Dö ne min de ki ede bî ve fik rî et kin li in ulus-dev let or tak pay da s et ra f n da bir - le flip bir lefl me di i ni tar t fl n z. Ulafl t n z so nuç la r söz lü ola rak ifa de edi niz. 6. Mil lî ede bi yat ile mil li yet çi ede bi yat kav ram la r n n içe ri i ve fark l l k la r hak k n da bir arafl - t r ma yap m fl t n z. Arafl t r ma n n so nuç la r n dan ha re ket le bu iki kav ra m n ne an la ma gel dik le ri ni ve bu kav ram la r n bir bi rin den fark l olan yön le ri ni afla da ki tab lo da bofl b ra k lan yer le re ya z n z. Mil lî ede bi yat ne de mek tir? Mil li yet çi ede bi yat ne de mek tir? Mil lî ede bi yat ile mil li yet çi ede bi yat kav ram la r ara s n da ki fark l l k lar 7. Yu ka r da ki tab lo ya yaz d n z bil gi le ri de dik ka te ala rak Ir k m n Tür kü sü ve Ak n c Tür kü le - ri ad l me tin le rin han gi si nin mil lî ede bi yat, han gi si nin mil li yet çi ede bi yat kav ram la r y la ni te len - di ri le bi le ce i ni se bep le riy le bir lik te açıklayınız. 8. Ir k m n Tür kü sü ve Ak n c Tür kü le ri ad l me tin le ri dil özel lik le ri ve ahenk un sur la r ba k m n - dan kar fl lafl t ra rak be lir le di i niz ben zer lik le ri söz lü ola rak ifa de edi niz. Han gi fli ir de Türk çü lük fik ri be lir gin dir? Or ta ya ç kan so nuç la ra gö re mil li yet çi ede bi ya t n dil, ya p ve muh te va özel lik le ri ni sözlü olarak ifade ediniz. ANLAMA YORUMLAMA 1. Üç Tarz- Si ya set ad l me tin den ha re ket le Os man l c l k, s lam c l k ve Türk çü lük ak m la r n n or - ta ya ç k fl se bep le ri ni ve ge nel amaç la r n be lir le ye rek afla da ki tab lo üze rin de ki uy gun yer le re ya z n z. Os man l c l k or ta ya ç k fl se bep le ri ge nel amaç la r s lam c l k Türk çü lük 2. Üç Tarz- Si ya set ad l me tin de ya zar, söz ko nu su fi kir ak m la r n dan han gi le ri ni, ni çin elefl - tir mek te dir? Ya za r n han gi fi kir ak m n da ha uy gu la na bi lir ola rak ni te len dir di i ni ya za r n ile ri sür dü - ü ge rek çe ler le bir lik te aç k la y n z. 146

147 Millî Edebiyat Dönemi ( ) 3. Üç Tarz- Si ya set ad l me tin de yer alan Tan zi mat ve Genç Os man l l k ha re ket le rin de de Türk le ri bir lefl tir mek fik ri nin var l na da ir hiç bir be lir ti ye rast gel me dim. cüm le sin den ha re ket le Tan - zi mat Dö ne mi Türk ede bi ya t n da s k l k la ifl le nen mil li yet per ver lik fik ri ile ya za r n ile ri sür dü ü Türk çü - lük fik ri nin fark l l k la r hak k n da ç ka r m lar da bu lu nuz. Ç ka r m la r n z söz lü ola rak ifa de edi niz. Os man l c l k or ta ya ç k fl se be bi ha re ket nok ta s te mel ama c so nuç Rus ya n n Pa ns la vizm po li ti ka s gü de rek Os man l Dev le ti nde ki Hris ti yan un sur la r k fl k rt ma s. Din, dil, rk ve mez hep fark - l l gö zet mek si zin Os man l s n r la r içe ri sin de ya fla yan bü tün un sur la r Os man l kim li - i et ra f n da top la mak su re tiy - le dev le ti za y f la tan fi kir le rin ve is yan la r n önü ne geç mek. Os man l Dev le ti nin y k - l fl n n önü ne geç mek, dev - le ti es ki ih ti flam l gün le ri ne ka vufl tur mak. Bal kan lar da ki is yan lar so - nu cu Hris ti yan top lu luk la r n Os man l Dev le ti n den kop ma - la r. Os man l c l k ak m n n ge - çer li li i ni yi tir me si s lam c l k Hris ti yan la r n dev let ten bir bir kop ma la r üze ri ne dev le tin ço un - lu u nu olufl tu ran Müs lü man la r bir ara da tut mak su re tiy le Rus ya ve Bat ıl dev let ler kar fl s n da güç lü bir sa vun ma olufl tur ma, Os man l s - n r la r d fl n da Ba t l ül ke le rin hâ ki - mi ye ti al t n da bu lu nan Müs lü man - la r kar fl bir güç ola rak kul lan ma düşüncesi Ül ke nin ge ri kal m fl l n n se be bi nin s lam ol ma d, Ba - t l dev let le ri ile ri gö tü ren bi - lim, ça l fl ma gi bi hu sus la r n s - lam da mev cut ol du u, ge ri kal m fl l n s la mi yet ten uzak - lafl ma n n so nu cu ol du u s lam n de er yar g la r n top lum da güç len di re rek sos yal ve ah la ki çö zül me yi dur dur mak, Müs lü man la r din ça t s al t n da top la ya rak güç lü bir si ya si ya p olufl - tur mak 1911 Ar na vut is yan la r ile s lam c l k fik ri nin si ya si ka na - d n n za y f la ma s, I. Dün ya Sa - va fl sü re cin de ba z Arap afli - ret le ri nin n gi liz ler le ifl bir li i yap ma la r. Böy le lik le Müs lü - man la r Os man l ça t s al t n da top la ma dü flün ce si nin if las et - me si. Ba t c l k Ba t l dev let le rin bi lim, sa nat, fle hir lefl me, tek no lo ji, dü flün ce, eko no mi gi bi alan lar da güç len me - si. Ba t l dev let le rin iler le me si - ni sa la yan fi kir le rin ve ha yat tar z n n mo del al n ma s y la Os - man l y Ba t l dev let ler gi bi güç lü bir dev let hâ li ne ge tir me Ba t y ya ka la mak için Ba t l lar gi bi ol mak ge rek ti - i fik rin den ha re ket le Ba tı lı norm la rı ül ke de hâ kim kıl - mak Ba t ya ait ba z fi kir le rin al n - ma s y la Ba t l olu na ma ya ca, Ba t n n mad di ve ma ne vi de - er le riy le bir bü tün ol du u fik - ri nin top lum ta ra f n dan be nim - sen me me si Türk çü lük Kim se ye ben ze me mek özü ne dön mek dü flün ce sin den ha re ket le dev le tin as li un su ru olan Türk kim - li i ni pe kifl ti re rek halk tan güç alan güç lü bir ira de olufl tur ma dü şün - ce si Türk kim li i ne da ya l ola rak Os man l Dev le ti ni güç len dir - me, Os man l s n r la r d fl n da ki Türk ler le bir lik sa la ya rak Ba t kar fl s n da güç lü bir si ya si bir - lik olufl tur mak Dil bir li i, ta rih bir li i, va - tan bir li i, mil let bir li i, ül kü bir li i gi bi un sur lar dan ha - re ket le ye ni ve güç lü bir Türk kim li i olufl tur mak Türk kim li i ne da ya l Tür ki - ye Cum hu ri ye ti nin ku rul ma s 4. Yu ka r da ki tab lo da Os man l Dev le ti nde or ta ya ç kan fi kir ak m la r ve bu ak m lar hak k n da ba - z aç k la ma lar yer al mak ta d r. Tab lo yu in ce le ye rek fi kir ak m la r n n han gi ih ti yaç lar çer çe ve sin de or - ta ya ç k t n be lir le yi niz. Türk çü lük ak m n n Os man l top lu mun da ge nifl bir yer bul ma s n n se bep - le ri ni defterinize yazınız. 5. Ir k m n Tür kü sü ad l fli ir de Türk mil le ti nin han gi özel lik le ri nin vur gu lan d n be lir le yi niz. Be - lir le di i niz özel lik le ri tah ta ya ya z n z. 6. Ir k m n Tür kü sü ad l fli i ri Türk çü lük ak m n n amaç la r çer çe ve sin de yo rum la y n z. Yo rum la - r n z ar ka dafl la r n z la pay la fl n z. 7. Ak n cı Tür kü le ri ad l fli ir de ak n c ke li me si nin ne le ri ça r fl t r d n söz lü ola rak ifa de edi niz. 8. Ak n cı Tür kü le ri ad l fli i ri Bal kan lar da ki top rak ka y p la r m z ba la m n da yo rum la y n z. fia i rin ak n c la r n nez din de geç mi fle öz lem duy ma s dö ne min Os man l top lu mu nun ruh hâ li hak k n da han - gi ipuç la r n ver mek te dir? Ç ka r m la r n z söyleyiniz. 9. Ak n cı Tür kü le ri ad l fli ir de Tu na Neh ri nin yer al ma s n n se bep le ri nin ne ler ola bi le ce i ni söz - lü ola rak ifa de edi niz. 10. Ir k m n Tür kü sü ad l fli ir de Os man l Dev le ti nin s n r la r d fl n da bu lu nan Is g-göl (Bu gün K r - g zis tan s n r la r içe ri sin de dir.), Ural Da la r gi bi yer ad la r kul la n l r ken Ak n cı Tür kü le ri fli i rin de Tu - na Neh ri nin yer al ma s n mil lî ede bi yat-mil li yet çi ede bi yat kav ram la r çer çe ve sin de yo rum la y n z. Yo rum la r n z ar ka dafl la r n z la pay la fl n z. 147

148 Millî Edebiyat Dönemi ( ) ÖLÇME VE DE ERLEND RME A. Afla da ki so ru la r söz lü ola rak ce vap la y n z. Mil lî Ede bi yat Dö ne mi ni ha z r la yan se bep ler ne ler dir? Os man l Dev le ti nde 19. yüz y l son la r n da or ta ya ç kan fi kir ak m la r n n han gi or tak nok ta lar - da bir lefl tik le ri ni aç k la y n z. B. Afla da ki cüm le ler de bofl b ra k lan yer le ri uy gun ifa de ler le dol du ru nuz. Os man l Dev le ti nin ku ru lufl ve yük sel me dö nem le rin de sa hip ol du u zih ni ye tin sa nat ta ve ede bi yat ta ta kip edil me si ni sa vu nan fi kir ak m na.. ad ve ril mek te dir. Mil lî Ede bi yat Dö ne mi sa nat ç la r en çok fi kir ak m n dan et ki len mifl ler dir. C. Afla da ki cüm le le rin so nu na yar g lar do ru ise D, yan l fl ise Y ya z n z. Mil lî Ede bi yat Dö ne min de her ede bî ve fik rî et kin lik ulus-dev let hâ li ne gel me kay g s et ra f n da bir lefl mifl tir. ( ) Mil lî Ede bi yat Dö ne min de sos yal, ta ri hî, fik rî ve il mî te ma lar sa de bir dil le, do al bir söy le yifl ve an la t m la ifa de edil mifl tir. ( ) Mil lî Ede bi yat Akımının oluşumuna etki eden temel düşünce Türkçülük ideolojisidir. ( ) Ç. Afla da ki çok tan seç me li so ru la r n doğ ru ce vap la rı nı işa ret le yi niz. 1. Afla da ki ler den han gi si Os man l Dev le ti nde XIX. yüz y l son la r n da or ta ya ç kan dü - flün ce ak m la r n dan bi ri de il dir? A) Meşrutiyetçilik B) Türk çü lük C) Os man lı cı lık D) Ba tı cı lık E) İs lam cı lık 2. Millî Edebiyat Akımı 1911 yılında Ömer Seyfettin ve Ali Canip in çıkardıkları Yeni Mecmua I II III IV dergisi ile başlar. Bu edebiyat, yazı diliyle konuşma dilinin birleştirilmesini, dilde sadeliği, Türk tari- V hine ve millî kaynaklara yönelmeyi amaçlar. Yukar daki parçada numaraland r lm fl yerlerden hangisinde bilgi yanl fll yap lm flt r? A) I B) II C) III D) IV E) V 3. Os man lı İm pa ra tor lu ğu nun son dö ne min de İs lam cı lık ve Os man lı cı lık an la yış la rı et ki le ri ni yi ti rir ken ye ni bir an la yış güç ka zan mış tır. Bu ye ni an la y fl afla da ki ler den han gi si dir? A) Mil li yet çi lik B) Is la hat çı lık C) Dev let çi lik D) La ik lik E) Me de ni yet çi lik ÖSS Kendi Gök Kubbemiz - Yahya Kemal BEYATLI (Bu eseri önümüzdeki haftalarda derste iflleyeceksiniz.) 148

149 Ça l fl ma m n esa s n tefl kil ede cek nok ta lar pek ba sit; Arap ça, Fars ça tam la ma la r n hiç lü zu mu yok tur. Bun lar an cak süs Millî Edebiyat Dönemi ( ) için dir. Ki min gös te re cek, tefl hir ede cek fik ri yok sa on la r çok kul la n r. E er ter kip ler terk olu nur sa tas fi ye de bü yük bir ad m at l - m fl ol maz m? Bu nu yal n z ba fla ra mam. Ge li niz Ca nip Bey, ede bi yat ta, li san da bir ih ti lal vü cu da ge ti re lim. Ah bü yük fi kir, ça l fl - mak, se bat is ter. Ömer Sey fet tin HA ZIR LIK 2. ÖĞRETİCİ METİNLER 9. S n f Türk Ede bi ya t ders ki ta b n z n Ö re ti ci Me tin ler ad l 4. üni te si ni göz den ge çi ri niz. Genç Ka lem ler der gi si ve bu der gi nin Türk ede bi ya t n da ki ye ri ve öne mi hak k n da bil - gi top la y n z. Ömer Sey fet tin, Ham dul lah Sup hi Tan r ö ver ve Re flat Nu ri Gün te kin in ha yat la r ve ede - bî gö rüfl le ri hak k n da bir arafl t r ma ya p n z. Ko nufl ma di li, ya z di li, ya fla yan Türk çe, ede bî dil, s tan bul Türk çe si, stan dart Türk çe, gün lük ko nufl ma di li kav ram la r hak k n da bil gi top la y n z. Dil le il gi li bu kav ram la r n or ta ya ç k - ma s n n se bep le ri üze ri ne ç ka r m lar da bu lu nu nuz. Ç ka r m la r n z ar ka dafl la r n z la pay la fl n z. Türk çe ye ya ban cı dil ler den ke li me ve ku ral lar gir me si han gi olum suz luk la rı or ta ya ç ka - ra bi lir? Dü şün ce le ri ni zi ar ka daş la rı nız la pay la şı nız. Ma ka le Es ki Li san YE N L SAN Ne dir? As la ko nu flul ma yan, La tin ce ve b ra ni ce gi bi yal n z ken di siy le mefl gul olan la r n zevk ve id - ra ki ne ta al luk eden bir fley... Si ze bu nun ta ri hi ni ça bu cak çi ze lim. Biz As ya dan Gar b a, Ana do lu ya hic ret et mi fliz. Din ve ede bi ya t bi ze Ara bi ve Fa ri si ö ret mifl. Hat ta bir za man lar res mî li sa n m z Fa - ri si ol du u gi bi bir pa di fla h m z da Arap ça y bi ze umu mi ve mil lî bir li san ol mak üze re ka bul et tir me - ye kal k fl m fl. Hic re ti mi zin ilk as r la r n da Ara bi ve Fa ri si bir çok ke li me ler li sa n m za gir mifl. Bu nun ka - ti yen za ra r yok. La kin ede bi yat, sa nat ve do la y s y la te zey yün-i fik rî Ara bi ve Fa ri si ka ide ler de ge tir - mifl. Türk çe mu va ze ne si ni kay bet mifl. Ta bia ta mu ha lif ve son de re ce su ni bir hâl kes bet mifl. Fa kat na s l sa yi ne as l n, esa s olan fi il ler ve si ga la r n is tik la li ni mu ha fa za et mifl tir. fl te bu is tik lal dir ki bu - gün bi ze Türk çe yi tek rar es ki sa fi yet ve su hu le ti ne, ta bi ili i ne ir ca et mek ümit le ri ni ve ri yor. Ede bi ya t m z Bu nu da k sa ca söy le ye lim: Ta bia ta mu ha lif ede bi ya t m z n bir bi rin den fark l muh te lif dev re ler ge çir di i ni id di a et mek ma na s z d r. Ede bi ya t m z n ta ri hi ni ya zan lar, ta bi i ol mak tan zi ya de sâ ri ve ir - si bir tas nif ve ya hut tak lit sa ika s na ma lûp ola rak bu nu yap m fl lar d r. Mut la ka bir dev re is ti yor sa - n z söy le ye lim. Bu öy le muh te lif ve mü te ad dit de il an cak iki dev re var d r. 1. fiar ka do ru: ran a 2. Gar b a do ru: Fran sa ya Vak tiy le flar ka do ru, ran a gi den le ri bu gün gar ba gi den le re ben ze te bi li riz. On lar söz de Türk çe yaz d k la r di van la r n ya n na flöh ret ve ik ti dar la r n te yit ve tak vi ye et mek için bir de Fa ri si di van yap - ma s n ih mal et mez ler mifl. fiim di ki genç le rin Fran s z ca man zu me ler ve pi yes ler ter tip edip if ti har et - me le ri gi bi

150 Millî Edebiyat Dönemi ( ) Genç Ka lem ler der gi si nin 29 fiu bat 1911 ta rih li 16. sa y s n n ka pa 150 Mil lî Ede bi ya t m z Yok mufl. Hâ lâ da yok. Olan lar da mu ha re be ve ta - sav vuf tas vir le rin den ip ti da i flar k lar dan iba ret tir. Bu ni - çin? Ni ye bi zim mil lî ede bi ya t m z yok? Se bep pek ba - sit... zah ede lim: Ede bi yat ne dir? Es ki na za ri ye ye gö re fli ir ve ha yal sa na t de il mi? fii ir ler, he men umu mi - yet le de ne cek de re ce de aflk ve mu afla ka hi kâ ye le ri - dir. Aflk, se vifl mek ise do la y s y la biz de mem nu dur.... fiar ka Do ru Arap lar be de vi yet sa ye sin de ka d n lar la mu afla ka ede bil mifl ler, ha ki ka ten mü es sir ve muh rik fli ir ler vü - cu da ge tir mifl ler dir. Bi zim me de ni s la mi ye ti miz ka - d n lar la er kek le ri flid det le bir bi rin den ay r d n dan ha - ki ki ve ma riz aflk la ra mey dan kal ma m fl. Ha ki ki aflk lar ol ma y n ca fla ir ler ha yal le riy le mu afla ka ya bafl la m fl lar. fii ir le rin de -ha ki ka tin o ba sit sa de li i ne mu ka bil- ha - ya lin mu tan tan, ala ca l, bofl su ni li i hu su le gel mifl tir. Sa mi mi ha re ket eden ler, ha ki ka ti yaz mak is te yen ler de ah lak s z l k la r Bi zans his le rin den ma mul hey kel ler dik mifl ler dir.... Gar b a Do ru Mu al lim Na ci öl dük ten son ra flark dev re si ni hak k y la mu ha fa za ede cek adam kal ma m fl. Âkif Pa - fla dan be ri bi na s na, tefl ki li ne bafl la n lan Av ru pa mek te bi mey dan al m fl. Ab dül ha mit in sa ye sin de si ya set ve cid di yet le ifl ti gal kül li yen la vo lun du un dan bu gün ken di le ri ne dün kü ler de ni len es ki ede bî Ser ve ti fü nun he ye ti or ta ya ç k m fl t r. Fik ret le Ce nap cid den gü zel fa kat son de re ce mil li ye - ti mi ze, his si mi ze zev ki mi ze mu ha lif Fran s z ca fli ir ler vü cu da ge tir mifl ler. Fa ik Ali ikin ci bir Ab dül hak Ha mit ol ma ya ça ba la m fl, Ha lit Zi ya, Fran s z ro man la r n has sa ten Re ne Ma ize roy (Rö ne Me zi ro) u oku ya rak sa hi fe sa hi fe nak le bafl la m fl ha s l hiç bi ri si esas l ve mü him bir te ced düd gös te re me mifl - ler yal n z çal m fl lar, çal m fl lar, çal m fl lar. Eser le ri nin isim le ri ni bi le Fran s z ca dan ay nen afl r m fl lar.... Bu gün kü ler Ya ni Fec ria ti... Bun la r n ye gâ ne me zi ye ti dün kü ler na m n ver dik le ri es ki Ser ve ti fü nun kü me - si nin ma hi ye ti ni ta ma m y la de il se bi le nis pe ten an la m fl ol ma la r d r. Fa kat he nüz ken di le ri de ye ni bir fley yap ma m fl lar an cak be en me dik le ri dün kü le rin su ni eser le ri ni sa hi fe sa hi fe tek rar et mifl ler - dir. Dün kü ler en kul la n l ma yan ke li me le ri es ki ka mus sa hi fe le ri ara s n da bu la rak bir mu vaf fa ki yet - mifl gi bi li sa na kat ma ya ça l fl r lar d ki bu gün kü ler yal n z bu mü na se bet siz li i tak lit et me di ler... Ta bi i oku ya cak lar, ça lı şa cak lar, te kâ mül ede cek ler, he le hiç şüp he siz asır lar dan be ri bi zi mil lî bir ede bi yat tan mah rum bı ra kan es ki ve su ni li sa nı terk ede cek ler dir. Evet ümi di miz on lar da dır. Es ki - le rin hep si öl dü. Dün kü ler fel ce uğ ra dı lar. Ar tık ye gâ ne na sip le ri ölüm dür. Es ki li sa nı ya şa tan bu - gün bu gün kü ler in dir. On la rın dün kü le ri tak lit et mek ten vaz geç tik le ri da ki ka ha ki ki bir fe cir ola cak, on la rın sa ye sin de ye ni bir li san la te ren nüm olu nan mil lî bir ede bi yat do ğa cak tır.... Has ta l k lar Ede bi ya t m z n ma zi si, hâ li hak k n da muh ta sar fa kat ol duk ça va z h bir kro ki yap t k zan ne de riz. Gö rü lü yor ki flim di ye ka dar mil lî bir ede bi yat vü cu da ge tir me mi fliz. Es ki ler ran a te vec cüh et mifl, ye -

151 Millî Edebiyat Dönemi ( ) ni ler ya ni dün kü ler ken di le ri için ye ni bir li san ib da et me ye lü zum gör me ye rek ve müm kün ol du u ka dar da bo za rak hep es ki le rin li sa n n kul lan m fl lar d r. fiim di ye ni bir ha ya ta, bir in ti bah dev re si ne gi ren Türk le re ye ni, ta bi i bir li san, ken di li san la r la z m d r. Mil lî bir ede bi yat vü cu da ge tir mek için ev - ve la mil lî bir li san is ter. Es ki li san has ta d r. Has ta l k la r için de ki lü zum suz ve ec ne bi ka ide ler dir.... Tas fi ye Bu nu na s l yap ma l? Der nek in ar ka s na ta k l p akim bir ir ti ca ya do ru Bu ha ra-y fie rif te ki he - nüz meb na i bir ha yat sü ren, müt hifl bir vu kuf suz lu un, kor kunç bir ta as su bun ka ran l k la r için de uyu yan bun dan bir dü zi ne as r ev vel ki gün le ri ya fla yan ka vim dafl la r m z n ya n na m gi de lim? Bu bir in ti har d r. (...) Ya z li sa n y la ko nufl ma li sa n n bir lefl ti rir sek ede bi ya t m z ih ya ya hut icat et mifl ola ca - z. Ma ha re ti mi zi, sa na t m z, ze kâ m z yal n z befl on ki fli lik bir edip kü me si tak dir et me ye cek, kar - fl m z da an la yan, tak dir eden, al k fl la yan ve mü kâ fa t n ve ren bir ek se ri yet bu lu na cak.... Mil li ye te Do ru Ha re ket za ma n ar t k gel mifl ve hat ta geç mifl tir. Ma zi ye, dü ne, zev ke, iti ya da al da na rak mad di dü flün mek ten vaz geç me me li yiz. Dü flün me li, yi ne dü flün me li, tek rar dü flün me li ve ka ti ka ra r m z ver me li yiz. Li sa n m z böy le da n k, meç hul, is ti dat s z b ra kan ne dir? Ara bi ve Fa ri si ke li me ler mi? As la... Bir ih ti yaç ne ti ce si ola rak gi ren ler bi zim ol mufl, im la la r n mu ha fa za et mek le be ra ber Türk ol mufl lar d r.... Tas fi ye Sar fi Bu pek kü çük ola cak fa kat mad de le ri az ka nun lar na s l kuv vet li ve mü kem me len ri aye te el ve rifl li ise bu da öy le sa de ve ka ti... Ara bi ve Fa ri si ter kip ler at la cak. Han gi le ri müs tes na ola cak? Ev ve la flu nu söy le ye lim ki il mî, fen nî ve ede bî s t lah la ra flim di lik do ku na ma y z.... Ga ye Her fle yi hü kû met ten bek le me ye lim. Bu ir si has ta l te da vi ede lim. Ar t k li sa n m z n s lah ve tas - fi ye si ni de hü kû me te, Maa rif Ne za re ti ne b ra k r ve bek ler sek vay hâ li mi ze! (...) Biz bü tün ka ran l k - lar dan uzak, hür ve müs ta kil ilim ve ede bi yat için ça l fl ca z. Ga ye miz mil lî bir li san, mil lî bir ede bi - yat vü cu da ge tir mek ola cak t r. Ey Genç ler Ey genç ler! Ey bu gün es ki de vir den kal ma mek tep le rin dar ders ha ne le rin de ki ku ru s ra lar üze - rin de müs tak be li ka zan mak için ça l flan genç ler! Si zi bek le yen va zi fe ler pek a r d r. Siz bü tün dün - ya ca si ya si ve iç ti ma i mev cu di ye ti si lin mek is te ni len bir mil le ti kur ta ra cak s n z.... Ne ti ce Uya n n z ga le be için düfl man la r m z ta n mak la z m d r ve bi li niz ki bu as r da mu ha re be yi or du lar ya par sa da mu zaf fe ri ye ti as la ka za na maz. Mu zaf fe ri yet in ti zam ve te rak ki nin dir... İş kod ra dan Bağ - dat a ka dar bu kı ta yı, bu Os man lı mem le ke ti ni iş gal eden Tu ra ni ai le si, Türk ler an cak kuv vet li ve cid - di bir te rak ki ile hâ ki mi yet le ri ni, mev cu di yet le ri ni mu ha fa za ede bi lir ler. Te rak ki ise il min, fen nin, ede - bi ya tın he pi mi zin ara sın da in ti şa rı na va bes te dir. Ve bun la rı ne şir için ev ve la la zım olan mil lî ve umu - mi bir li san dır. Mil lî ve ta bi i bir li san ol maz sa ilim, fen, ede bi yat yi ne bu gün kü gi bi bir mu am ma hâ - lin de ka la cak tır. As rı mız te rak ki as rı, mü ca de le ve re ka bet as rı dır. Biz bir kö şe ye çe ki lip Ne dim in par lak fa kat ta bia ta mu ha lif ter kip le ri ni te ren nüm eder sek me za rı mı zı ken di eli miz le kaz mış olu ruz

152 Millî Edebiyat Dönemi ( ) Evet, ey genç ler! He pi miz ye ni li sa n ih ya ve ica da ça l fl n z ze kâ n z, ma ha re ti ni zi dün kü le ri kö - rü kö rü ne tak li de de il ye ni li sa n vaz ve te si se sarf edi niz. Yaz d n z her kes an lar sa, se ver se ki - tap la r n z çok sa t la cak, zen gin ola cak, sa yi ni zin mü kâ fa t n gö re cek si niz. Dün kü le ri tak lit et mek - te de vam eder se niz bir gün ni ha yet on lar gi bi me yus ola rak ya z yaz ma ya töv be ede cek otuz mil - yo nun li sa n di ye te lif et ti i niz ki ta b n befl yüz ta ne sa t l ma d n, kâ t pa ra s n ç kar ma d n gö - re cek mü te es sir ola cak s n z. Siz mu ha fa za kâr l k et tik çe ya ni ma zi ye mu hip ve sa d k kal d k ça kay - bo la cak olan flah si men fa at le ri niz ya n n da âli, muh te rem, bü yük bir men fa at mil lî men fa at da kay - bo la cak t r. Bu nun için me sul sü nüz. Es ki ler ve dün kü ler id rak le rin de mah dut ve ma sum idi ler. Sat hi ve be hi mi dü flü nür ler di. On la r n ga ye si hâl ve ma zi idi. Si zin ga ye niz is tik bal, is tik bal, is tik - bal dir. Siz den son ra ge le cek olan ne sil, id ra ki ni ze ra men mu ha fa za kâr ve ma zi ye mu hip kal d - n z gö rür se si ze ebe dî la net ler ede cek tir. Ömer Sey fet tin Genç Kalemler Dergisi 1. Et kin lik: Ye ni Li san ad l met ni in ce le ye rek pa rag raf lar da ve ril mek is te nen dü flün ce ve ile - ti le ri (an lam bir li i ne sa hip kü me le ri) afla da yer alan tab lo üze rin de ki uy gun yer le re ya z n z. Tab - lo yu in ce le ye rek be lir le di i niz dü flün ce ve ile ti le rin met nin te mel ile ti si et ra f n da na s l bir lefl ti i ni açıklayınız. 1. paragraf : paragraf : paragraf : paragraf : paragraf : paragraf : paragraf : paragraf : paragraf : paragraf : paragraf : paragraf : paragraf : paragraf : paragraf : paragraf :... Metnin ana düşüncesi :... Metnin yazılış amacı :... Ye ni Li san ad l met nin ya z l fl ama c n be lir le ye rek tab lo da boş bı ra kı lan uy gun yer le re ya z n z. 152

153 Millî Edebiyat Dönemi ( ) Me tin de ki dü flün ce nin en k sa ve yo un ifa de si nin ana dü flün ce ol du u gö rü flün den ha re ket le Ye ni Li san ad l met nin ana dü flün ce si ni tab lo da boş bı ra kı lan uy gun ye re ya z n z. Me tin de ele al - nan ana dü flün ce nin gü nü müz de ele al n p al na ma ya ca n tar t fl n z. Ulafl t n z so nuç la r arkadaşlarınızla paylaşınız. Ye ni Li san ad l me tin de ele al nan ana dü flün ce nin ro man, ti yat ro gi bi fark l an lat ma bi çim - le riy le de ifa de edi lip edi le me ye ce i ni tar t fl n z. Ulafl t n z so nuç la r açıklayınız. Ye ni Li san ad l met nin ana dü flün ce siy le dö ne min sos yal ya fla y fl ve ger çek li i ara s n da ki ilifl ki hak k n da ne ler söy le ne bi lir? Dü flün ce le ri ni zi söz lü ola rak ifa de edi niz. 2. Et kin lik: Ye ni Li san ad l me tin de hal k n ya fla ma tar z na ve ta rih ten ge len de er le re yö ne - lik han gi ifa de le rin yer al d n be lir le ye rek afla da ki tab lo da bofl b ra k lan yer le re ya z n z. hal k n ya fla ma tar z na yö ne lik ifa de ler ta rih ten ge len de er le re yö ne lik ifa de ler a) Me tin de bu un sur la ra önem ve ril me si nin se bep le ri ni met nin ya z l fl ama c n da dik ka te ala rak tar t fl n z. Tar t fl ma so nuç la r n tahtaya yazınız. b) Ya za r n ta rih ve top lum kar fl s n da ki tav r hak k n da ki dü flün ce le ri ni zi söyleyiniz. 1. Ye ni Li san ad l met nin ö re ti ci ni te li e sa hip ol du u nu da dik ka te ala rak me tin de ki ifa de le - rin aç k l k ve ke sin lik dü zey le ri ni be lir le yi niz. Met nin tü rü ile me tin de kul la n lan ifa de ler ara s n da - ki ilifl ki yi belirtiniz. 2. Ye ni Li san ad l met ne gö re dil de sa de lefl me nin ge rek çe le ri nin ne ler ol du u nu be lir le yi niz. Be lir le di i niz se bep le ri mad de ler hâ lin de aşağıdaki boş bırakılan yere yazınız Yap t n z arafl t r ma n n so nuç la r n dan ve Ye ni Li san ad l me tin den ha re ket le Ömer Sey fet - tin in fik rî ve ede bî yö nü hak k n da ç ka r m lar da bu lu nu nuz. Ye ni Li san ad l me tin de ya za r n fik rî ve ede bî yön le ri ni yan s tan gö rüfl ve ifa de le ri ya zar-eser ilifl ki si ba la m n da de er len di ri niz. Ulafl t n z so nuç la r açıklayınız. 153

154 Millî Edebiyat Dönemi ( ) Fık ra Hamdullah Suphi Tanrıöver ( ) FIR TI NA KU fiu Is s z ve ses siz Tür ki ye, dün ya ya ken di di liy le bir fley ler söy - le mez di. Onun hak k n da mil let ler den mil let le re ma sal lar ko nu - flur, hu ra fe teb li le ri ni ya par, ce hil, gayz ü kin mü te ma di kor - kunç ha ber le ri ni ya yar d. Ana do lu yay la s n n üs tün de, ço rak, ya n k ve ha rap bir va tan par ça s n da, o ken di ne bir kür sü kur du. Türk mil le ti, ilk de fa, onun se siy le ken di ne, mil let le re, dün ya ya ve ta ri he hi tap et ti. Ki ta b el le ri min al t n da du ru yor. Ya vafl ya vafl sa hi fe le ri ni çe - vi ri yo rum. Gör müfl tüm, iflit mifl tim, tek rar oku yo rum. Bu ki tap, göz le ri miz için ne ga rip te ma fla lar la do lu dur. Bir sa hi fe ye ba k yo rum, ka ran l n, f r t na n n üs tün de bir sa - bah ay d n l do u yor. Göz le rin de gök le rin ma vi si, göz le rin de iki dam la gü nefl, omuz la r na es ra r n ör tü sü nü at m fl, ta flan dal ga ya, kö pü ren, ka ba ran de ni ze ba ka rak yum ru u nu gös te ri yor. De niz yük sel mifl; o, bir an da üs tün de dir. Mem le ke ti yu tan fe la ke te ba - ka rak rü ya la r n söy lü yor. Bafl ka bir sa hi fe kos ko ca bir me zar l a ben zi yor. Ka la ba l k hâ lin de üs tü ne hü cum et mifl ler. Do - kun mufl ve de vir mifl. D fla r dan ge len ve içe ri den ge len cins cins düfl man la r n, yer de uza nan ölü le - ri ne ar ka s n çe vir mifl yü rü yor. Hiç bir fley yap ma m fl, hiç bo ufl ma m fl gi bi sa kin dir. Bir sa hi fe ye ba k yo rum, ha ra be y n la r al t n da kal m fl. Ya Rab bim ora da as r lar dan kal ma kaç mü es se se nin en ka z var. Son sa hi fe, aç k bir pen ce re gi bi du ru yor. Uzun uza d ya ay lar ca, se ne ler ce, gök le ri ve yer le ri sar sa rak gür le mifl, y l d r m la r n bo flalt m fl bir f r t na n n mem le ket ufuk la r n da na s l uzak lafl t n ora - da sey re di yo ruz. Bu nu Türk genç li i ne ifla ret edi yor. Unut ma! di yor. Onu, ilk de fa Mec li sin önün de ve kür sü de gö rü yo rum. Es ki Ana do lu, onun da ve ti ne her fle kil de, her k ya fet te bir ta k m adam lar gön der mifl ti. Bek ta fli fleyh le ri; Kon ya çe le bi le ri; med re se ule ma s ; ayak la r n da Hi tit ça r k la r, Ni ni va du var la r n dan in mifl, Asu ri flek lin de fiark l a a lar; ç Ana do lu nun dört bin se ne lik ker piç evi, koy nun da ne var sa ora da tefl hir edi yor du. Mek te bin ye tifl tir di i kim se ler, da n, k r n, ana ne ve ma sa l n ye tifl tir di i kim se ler le be ra ber iç ti - ma hâ lin de yiz. Kür sü ye ç k t ve da va s n tefl rih et ti. Bu gün kü Tür ki ye, iyi söy len mifl bir söz üze ri ne mü es ses tir. F r t na ku flu, elin de, ken din den bafl ka bir kuv vet ol mak s z n kar fl m za ç k t va kit ona kim ina - n r d, e er se sin de dün ya n n bu gü ne ka dar iflit ti i en bü yük iman ol ma say d ke li me ler a z n dan ç k - t k ça ar ka da bir fley ku rul du u nu an l yor duk. Ko nu flu yor ve bir fley bi na edi yor du. Her ke li me ka - ya la r n içi ne oyul mufl çu kur la ra te mel tafl la r gi bi ini yor du. Kum ral adam, k s k ma vi göz le ri ara s n - dan ara s ra din le yen le re ba k yor. Ara m z da idi, se si de rin den, uzak tan ge li yor du. Ka r k se sin de, es ki bir mil le tin en iç, en ha rim kuv vet le ri ga le yan hâ lin de idi. Din le mi yor duk, gö rü yor duk; ko nufl mu yor du, ya p yor du. Mü ca de le ku flu, ka ya n n üs tün de en gin ka nat la r n aç m fl, iki gök par ça s gi bi ba kan göz le ri ni süz müfl, hay k - r yor. Bu se sin, ru ha der hâl çar pan ma ve ra i bir per de si var d. Söz ada m, fi il ada m n n yol la r n aç t. Mem le ke ti kur tar ma dan ev vel kalp le ri ye is ten kur tar mak la z m d. F r t na ku flu en ev vel kalp le ri tes hir et ti. Mem le ket ha lâ s n n ba fl n da bir ha tip var d r, onun as ke ri, tefl ki lat ç, s la hat ç, bü tün di er kuv - vet le ri ha ti bin, ik na et ti i ruh lar üze rin de ça l fl mak im kâ n n bul du lar. Ay n kür sü ye on dan bafl ka kaç 154

155 Millî Edebiyat Dönemi ( ) as ker bi rer dev gi bi ç k t fa kat ora da k r l d lar, ufa lan - d lar, o yük sek nok ta dan ge ri dön dük le ri va kit bi rer cü ce hâ lin de idi ler. F r t na ku flu nun, ayak la r ka ran l k - la ra dal m fl, ba fl yak la flan bir sa bah ay d n l için de, gür le di i, tafl t yer de, bafl ka la r ne aciz gö rün dü. Za y f ka nat lar ora da esen rüz gâr la ra da ya na ma d. Mu si bet gün le ri için de o, çev re si uçu rum dan iba - ret bir kür sü nün üs tün de da ve tafl ko nu flu yor mufl gi bi ko nufl tu. O, ci han kar fl s na bir da va c ola rak ç k t. Ay n kür sü üs tün de o, bir gün hü küm le ri ni ver - di. O gün o, bir hâ kim di. Bir gün ver di i hü küm le ri yü rüt mek, tat bik et mek için ic ra va zi fe si ni üze ri ne al d, top la d or du la r n ba fl na geç ti, Türk ta ri hi nin eze lî ira de si gi bi gar ba do ru k m l da d, git ti. Ara dan se ne ler geç ti, F r t na Ku flu hâ lâ uçu yor, hâ lâ ye ni ufuk la ra do ru sü zü lü yor. Pen ce re min Mustafa Kemal ATATÜRK önün de ikin di sa at le ri ne mah sus çok pa r l t l, ka mafl - m fl bir de niz var. Her ufak dal ga, gü nefl ten bir par ça al m fl gi di yor. Önü müz de gi den kufl, k la vuz kufl! He pi mi zin kal bin de sen den ge len bir fl k, t p k bu de niz le rin dalga la r gi bi ye ni ufuk la ra do ru ar kan dan ak p gi di yo ruz. Ham dul lah Sup hi TAN RIÖ VER Hüseyin Tuncer, Meflrutiyet Devri Türk Edebiyat 3. Et kin lik: F r t na Ku flu ad l met ni in ce le ye rek pa rag raf lar da ve ril mek is te nen dü flün ce ve ile ti - le ri (an lam bir li i ne sa hip kü me le ri) afla da yer alan tab lo üze rin de ki uy gun yer le re ya z n z. Tab lo yu in - ce le ye rek be lir le di i niz dü flün ce ve ile ti le rin met nin te mel ile ti si et ra f n da na s l bir lefl ti i ni izah edi niz. F r t na Ku flu ad l met nin ya z l fl ama c n be lir le ye rek tab lo üze rin de ki uy gun ye re ya z n z. Me tin de ki dü flün ce nin en k sa ve yo un ifa de si nin ana dü flün ce ol du u gö rü flün den ha re ket le F r t na Ku flu ad l met nin ana dü flün ce si ni tab lo üze rin de ki uy gun ye re ya z n z. Me tin de ele al nan ana dü flün ce nin gü nü müz de ele al n p al na ma ya ca n tar t fl n z. Ulafl t n z so nuç la r söz lü ola rak ifa de edi niz. 1. paragraf : paragraf : paragraf : paragraf : paragraf : paragraf : paragraf : paragraf : paragraf :

156 Millî Edebiyat Dönemi ( ) 10. paragraf : paragraf : paragraf : paragraf : paragraf : paragraf : paragraf :... Metnin ana düşüncesi :... Metnin yazılış amacı :... F r t na Ku flu ad l me tin de ele al nan ana dü flün ce nin ro man, ti yat ro gi bi fark l an lat ma bi çim - le riy le de ifa de edi lip edi le me ye ce i ni tar t fl n z. Ulafl t n z so nuç la r arkadaşlarınızla paylaşınız. F r t na Ku flu ad l met nin ana dü flün ce siy le dö ne min sos yal ya fla y fl ve ger çek li i ara s n da ki ilifl ki hak k n da ne ler söy le ne bi lir? Dü flün ce le ri ni zi söz lü ola rak ifa de edi niz. 4. Et kin lik: F r t na Ku flu ad l me tin de hal k n ya fla ma tar z na ve ta rih ten ge len de er le re yö ne - lik han gi ifa de le rin yer al d n be lir le ye rek afla da ki tab lo da bofl b ra k lan yer le re ya z n z. Me tin de bu un sur la ra önem ve ril me si nin se bep le ri ni met nin ya z l fl ama c n da dik ka te ala rak tar t fl n z. Tar t fl ma so nuç la r n paylaşınız. hal k n ya fla ma tar z na yö ne lik ifa de ler ta rih ten ge len de er le re yö ne lik ifa de ler 4. F r t na Ku flu ad l me tin den ha re ket le Ham dul lah Sup hi Tan r ö ver in ta rih ve top lum kar fl s n - da ki tav r hak k n da ki dü flün ce le ri ni zi söyleyiniz. 5. F r t na Ku flu ad l me tin de ki ifa de le rin aç k l k ve ke sin lik dü zey le ri ni be lir le yi niz. Met nin aç k l k ve ke sin lik dü ze yi ile met nin ya z l fl ama c ara s n da ki ilifl ki yi belirtiniz. 6. F r t na Ku flu ad l met nin han gi ge le ne e ba l ola rak ka le me al n d n be lir le yi niz. 7. Yap t n z arafl t r ma n n so nuç la r n dan ve F r t na Ku flu ad l me tin den ha re ket le Ham dul lah Sup hi Tan r ö ver in fik rî ve ede bî yö nü hak k n da ç ka r m lar da bu lu nu nuz. F r t na Ku flu ad l me tin - de ya za r n fik rî ve ede bî yön le ri ni yan s tan gö rüfl ve ifa de le ri ya zar-eser ilifl ki si ba la m n da de er - len di ri niz. Ulafl t n z so nuç la r defterinize yazınız. 156

157 Millî Edebiyat Dönemi ( ) Soh bet MEM LE KET SEV G S As ker ler an la t r lar. Mem le ke tin uzak s n r la r n da ya hut d fl n da inan d bir fi kir için çar p flan as ker, do du u ta raf la ra, ken di si için ha yal ve ha t ra ya ta olan yer le re do ru çe kil mek zo run da ka l r sa da ha zi ya de ç l d r r, önü ne ge çil mez bir kuv vet olur mufl. Mem le ket sev gi si nin tam flek li ne var mak için bu iki un su ru bir lefl tir mek, bi ri ni öte ki le re ta mam la mak la z m d r. Bu nun için ise se ya hat ten, yur dun muh te lif kö fle le rin de bir par ça do lafl mak ve ya fla mak tan da ha iyi ne ola bi lir? De ni le bi lir ki se ya hat et mek il mî ya hut pra tik bil gi ler te min et mek ten zi ya de bu nun için fay da l ve la z m d r. Bi zim yur du muz bu ba k m dan için de do la fl l ma s çok fay da l ola cak, ta n d k ça ka za n la cak bir va tan d r. Si ya si co raf ya mem le ke ti il ve il çe le re ta bi ive ik ti sa di co - raf ya da, yay la, or man, is tep ha va li le ri ne, üzüm, por ta kal, zey - Reflat Nuri Güntekin tin, ba dem, pa muk, gül m n t ka la r na ay r yor. Gü nün bi rin de ( ) onun ta bi î gü zel lik le ri nin nev i, hu su si ye ti, ko ku su ba k m n dan da m n t ka la ra ay ra cak bir pi to resk ya hut es te tik co raf ya aca ba mey da na ge le cek mi? Me se la s ken de run Kör fe zin den bafl la ya rak Ege ye do ru inen ce nup sa hil le ri bafl ka hiç bir de - niz ke na r na ben ze me yen bir dün ya d r. Ora lar da her fley bafl ka d r. Li mon, por ta kal ül ke le ri ni, ke çi - boy nu zu ko ru la r n, pal mi ye le rin zen gin çe flit le ri ni bir ya na b ra ka l m; di ken ler, yol ke nar la r n da ken - di ken di le ri ne ye tifl mifl adi di ken ler ina n l maz nis pet ler için de bü yür ken al d k la r fle kil ler le bafl l bafl - la r na bi rer süs tür. Ço al d k ça ren gi de i flen su lar gi bi on la r n da âde ta bü yü dük çe renk de ifl tir - dik le ri, bil di i miz den bafl ka renk le re bo yand gö rü lür. De niz ve en gin bafl ka d r; bi tip tü ken mez koy cuk lar la do lu ve ka mafl t r c gü nefl al t n da uzak tan ba k l d va kit âde ta dal ga la na rak su la ra gi - rip ç k mak la e le ni yor gi bi gö rü nen k y lar bafl ka d r. Siz bi le bu fle kil, renk, ko ku zen gin li i ne kan - m fl ve yo rul mufl ru hu nuz la, bir af yon te si ri al t n da gi bi bu lan m fl fi kir le ri niz le de ifl mifl ha vas ve duy gu man zu me niz le her yer de ol du u nuz dan bafl ka bir in san s n z. fiim di, bu ra dan içe ri le re rast ge le bir ye re, me se la Bo lu, Saf ran bo lu ta ra f na or man lar ve da lar m n t ka s na ge çe lim. Bu ra da bam bafl ka bir de kor için de yiz. Bir ova n n or ta s n dan bu da la ra bak - t m z za man sa de göz iti yat la r m za de il, ay n za man da bil di i miz dün ya n n hen de se si ne uy ma - yan ba z hâl ler gö rür sü nüz. Da lar bir bi ri ar d n ca o ka dar uzak la ra gi di yor ki in san gö zü için her yer - de bir ol ma s la z m ge len ufuk çem be ri bu ra da bir bu çuk, iki mis li bü yü müfl gi bi gö rü nü yor. Bun la - r n ar ka plan da olan la r n dan ba z la r o ka dar yük sek te ki bafl ka mem le ket ler de bu yük sek lik te an - cak bu lut la r gör me ye al fl m fl ol du u muz için âde ta bir veh me ka p l r z. On la r ya n m z dan ge çen bafl ka bir kü re nin da la r sa na cak gi bi olu ruz. Son ra biz s ra da la r n te pe le ri ni ba zen bir a aç ya - hut bir or man par ça s ile sor guç lan sa da çok ke re gök yü zü nün ma vi ze mi ni üs tün de sert çiz gi ler le yü rü yor gör me ye al fl m fl z d r. Hâl bu ki or man ufuk la r n da ki te pe ler tes te re a z la r gi bi bafl tan ba fla t r t l l d r ve bu, bi ze bam bafl ka bir his ve rir. Dok tor lar Ago rap ho bi e (Agorafobi) mey dan lar kor ku su di ye bir si nir has ta l n dan bah se der - ler. Has ta ge nifl ve bofl mey dan la ra bak t za man ta bi i ada m n me se la mi na re den ye re bak t za - man duy du u bafl dön me si ve ürk me ye ben zer bir s k n t du yar m fl. n san, bu man za ra n n hen de - se sin de ki nis pet le re ba kar ken âde ta bu na ben zer bir kor ku du yu yor. Ma dem ki uy duk dil-i di va ne ye, dil uy du ha va ye bi raz da Or ta Ana do lu ya, is tep le re do ru dü - men k ra l m. 157

158 Millî Edebiyat Dönemi ( ) Se rin bir sa bah vak ti tren de, büs bü tün de ifl mifl bir ha va ve fl k için de uya n yor su nuz... Pen ce - re den ba k yor su nuz... Ge çi ci bir fl k oyu nu zan ne di le cek ka dar ha fif ve ha re li bir ye flil lik al t n da es - mer top ra se çi len bir ova... Son ra yi ne te pe ler ve da lar... fiim di ar t k o a r, yo ru cu ya l bo ya lar âle min den ç ka rak din len di ri ci bir fü zen ve ka ra ka lem de sen ler m n t ka s na gir mifl gi bi yiz. Bi raz uzak ta bir ço cuk ka le miy le çi zil mi fle ben ze yen in ce cik sö üt ler, saz lar gö rü nü yor. Bun la - r n bir hi za ya di zi li flin den ve öne do ru e il me le rin den an l yo ruz ki ora da ku ru mufl bir de re ya ta var... Da ha öte de a a ran yol dan ba zen yol cu geç ti i gi bi bu ra dan da ba zen su ge çi yor. K raç hö - yük ler de, te pe ler de hat ta da lar da in san elin den ç k m fl gi bi bir fley var d r. Çok es ki za man lar da birta k m dev in san lar bu ra lar da yar ma lar, ko vuk lar aç m fl lar; ka le ler, ku le ler, eh ram lar la bir dev ma - mu re si yap ma ya bafl la m fl lar ve usa n p ya r da b rak m fl lar gi bi... Bu ra lar dan çok s k ge çen bir ar ka dafl bir tren yol cu lu u es na s n da flöy le de mifl ti: Bu gö rü len bofl lu a al dan ma ma l... Ben flu ç r ç p lak da lar da sey ret ti im man za ra y hiç bir yer - de gör me dim, di ye bi li rim. Bun lar be yaz si ne ma per de le ri gi bi dir. Gü nefl her ak fla müs tü ora la ra bir bafl ka dün ya n n fil mi ni ak set ti rir. fiu k raç da n te ras bi çi min de ke sil mifl te pe sin de be nim, kaç ak fla - müs tü, bü yük hi sar lar üs tü ne ku rul mufl sa ray l, ku le li kaç ma sal mâ mu re si sey ret ti i mi bi le mez si niz. Yol lar da in sana daima ga rip bir duy gu ar ka dafl l k eder. Bir gö rü len ye ri bir da ha gör me mek flüp - he si ve ac s... Bu ac ke li me si bel ki faz la kuv vet li olur. n sa n n az ehem mi yet ver di i fle yi bi le kay - be der ken duy du u ufa c k hü zün di ye lim... Bu his, bi ze yol cu luk es na s n da rast la d m z çir kin fley le ri bi le mu hab bet ve mü sa ma ha ile kar - fl la tan bir bü yü dür. Ma ma fih as l bü yük bü yü se ya hat le rin üze rin den ay lar, se ne ler geç ti i za man ola n d r. Se ne ler ce es ki re ali te ile son ra dan gör dü ü müz fley ara s n da ki fark bir mo del ile sa nat kâr res - sa m n ka le min den ç kan re sim ara s n da ki fark gi bi dir. Za man ve me sa fe nin kim ya s si ze gör dü ü nüz man za ra dan büs bü tün ay r terkip te bir ha yal ç - ka ra cak t r ve bu ha yal ile fle kil len mifl bir mem le ket sev gi si el bet te mü cer ret ve fik rî bir aflk tan çok da ha kuv vet li ola cak t r. Re flat Nu ri GÜN TE K N Birol Emil, Reflat Nuri Güntekin 5. Et kin lik: Mem le ket Sev gi si ad l met ni in ce le ye rek pa rag raf lar da ve ril mek is te nen dü flün - ce ve ile ti le ri (an lam bir li i ne sa hip kü me le ri) afla da yer alan tab lo üze rin de ki uy gun yer le re ya z - n z. Tab lo yu in ce le ye rek be lir le di i niz dü flün ce ve ile ti le rin met nin te mel ile ti si et ra f n da na s l bir lefl - ti i ni izah edi niz. 1. paragraf : paragraf : paragraf : paragraf : paragraf : paragraf : paragraf : paragraf : paragraf : paragraf :

159 Millî Edebiyat Dönemi ( ) 11. paragraf : paragraf : paragraf : paragraf : paragraf : paragraf :... Metnin ana düşüncesi... Metnin yazılış amacı... Mem le ket Sev gi si ad l met nin ya z l fl ama c n be lir le ye rek yukarıdaki tab lo da boş bırakılan uygun yerlere ya z n z. Me tin de ki dü flün ce nin en k sa ve yo un ifa de si nin ana dü flün ce ol du u gö rü flün den ha re ket le Mem le ket Sev gi si ad l met nin ana dü flün ce si ni tab lo da boş bı ra kı lan yer le re ya z n z. Me tin de ele al nan ana dü flün ce nin gü nü müz de ele al n p al na ma ya ca n tar t fl n z. Ulafl t n z so nuç la r söz lü ola rak ifa de edi niz. Mem le ket Sev gi si ad l me tin de ele al nan ana dü flün ce nin ro man, ti yat ro gi bi fark l an lat ma bi çim le riy le de ifa de edi lip edi le me ye ce i ni tar t fl n z. Ulafl t n z so nuç la r arkadaşlarınızla paylaşınız. Mem le ket Sev gi si ad l met nin ana dü flün ce siy le dö ne min sos yal ya fla y fl ve ger çek li i ara - s n da ki ilifl ki hak k n da ne ler söy le ne bi lir? Dü flün ce le ri ni zi açıklayınız. 8. Mem le ket Sev gi si ad l me tin den ha re ket le Re flat Nu ri Gün te kin in ta rih ve top lum kar fl s n - da ki tav r hak k n da ki dü flün ce le ri ni zi arkadaşlarınızla paylaşınız. 9. Mem le ket Sev gi si ad l me tin de ki ifa de le rin aç k l k ve ke sin lik dü zey le ri ni be lir le yi niz. Met - nin aç k l k ve ke sin lik dü ze yi ile met nin ya z l fl ama c ara s n da ki ilifl ki yi açıklayınız. 10. Yap t n z arafl t r ma n n so nuç la r n dan ve Mem le ket Sev gi si ad l me tin den ha re ket le Re flat Nu ri Gün te kin in fik rî ve ede bî yö nü hak k n da ç ka r m lar da bu lu nu nuz. Mem le ket Sev gi si ad l me - tin de ya za r n fik rî ve ede bî yön le ri ni yan s tan gö rüfl ve ifa de le ri ya zar-eser ilifl ki si ba la m n da de - er len di ri niz. Ulafl t n z so nuç la r arkadaşlarınızla paylaşınız. 11. Ye ni Li san, F r t na Ku flu ve Mem le ket Sev gi si ad l me tin ler de yer alan te rim, kav ram ve gün de lik ha yat la il gi li ke li me le ri be lir le ye rek afla da ki tab lo da boş bı ra kı lan yer le re ya z n z. Her bir met nin ge nel an la m n dü flün dü ü nüz de be lir le di i niz bu ke li me ler den na s l ya rar la n l d n söz lü ola rak açık la yı nız. Ye ni Li san F r t na Ku flu Mem le ket Sev gi si te rim ler kav ram lar gün lük ha ya ta da ir ke li me ler 159

160 Millî Edebiyat Dönemi ( ) 6. Et kin lik: Bu bö lüm de yer alan Ye ni Li san, Mem le ket Sev gi si ve F r t na Ku flu ad l me tin - le ri afla da ki yö ner ge ler do rul tu sun da kar fl lafl t r n z. Me tin le ri dil ve ifa de ba k m n dan kar fl lafl t ra rak ben zer lik le ri be lir le yi niz. Me tin le ri ya z l fl amaç la r ba k m n dan kar fl lafl t r n z. Me tin le ri te ma la r ba k m n dan kar fl lafl t r n z. Me tin ler de ele al nan te ma la r n me tin le rin ya z l d - dö nem le ilifl ki si ni be lir le yi niz. CUM HU Rİ YET Çİ LİK Mus ta fa Ke mal Pa fla da cum hu ri yet fik ri ne za man dan be ri var d di ye bir so ru ile ko nu ya gi re - cek olur sak muh te lif kay nak lar da bu fik rin çok es ki le re git ti i be lir til mek te dir. En ya k n za man ola - rak Mus ta fa Ke mal Pa fla n n Do ku zun cu Or du Mü fet ti fli ola rak gö rev len di ril me siy le bir lik te Pa di flah Vah det tin ile yap t gö rüfl me den son ra söy le di i flu söz ler on da cum hu ri yet fik ri nin ön ce lik le var ol du u nu, son ra dan ani bir ka rar la bu fik re sa hip ol ma d n gös ter mek te dir. fiöy le di yor Mus ta fa Ke mal Pa fla: O gün, Tür ki ye yi an cak cum hu ri ye tin kur ta ra ca na ta ma m y la iman et tim. Mus ta fa Ke mal Pa fla gö rev li ola rak Sam sun a gel dik ten son ra al d ka rar lar da cum hu ri yet fik - ri ye ri ne mil lî hâ ki mi yet sö zü nü kul la na cak t r ki bu halk ege men li i cum hu ri yet çi lik idi. Amas ya Ta mi mi, Er zu rum ve Si vas Kon gre le ri me tin le rin de de vam l ola rak mil lî ira de mil lî hâ ki mi yet mil - le tin az mi ve ka ra r gi bi kav ram lar kul la n l m fl t r ki bu kav ram lar sal ta na t n kal d r la ca ve cum hu - ri yet re ji mi ne da ya nan bu ida re sis te mi nin ku ru la ca ifla re ti ni ve ri yor du. Mus ta fa Ke mal Pa fla Er zu rum kon gre sin de Hâ ki mi ye ti mil li ye ye da ya nan ka y t s z flart s z ba - m s z bir Türk dev le ti tefl kil et mek ve he de fe mut la ka var mak t r. he de fi ni seç mifl tir. Bu ama ca mut la ka va r l ma l d r. Er zu rum Kon gre sin den son ra Maz har Mü fit Kan su mü ca de le de ba fla r ya ulafl t k tan son ra hü kû - met flek li nin na s l ola ca n Mus ta fa Ke mal Pa fla ya so rar ve flu ce va b al r: Azi zim Maz har Mü fit Bey, bu me se le hak k n da flim di den bir fley söy le mek is te mem hat ta mev zu ba his et me mek do ru olur. Bu bah si mü na ka fla et me nin za ma n gel me mifl tir. Ge lin ce gö rü - flü rüz. Ka rar ve ri len her fle yin tat bi ki için va kit ve za ma n n bek le mek ve o za ma n bil mek la z m d r. fiim di sa de ce düfl man taz yi ki al t n da bu lu nan pa di fla h ve mu ha s m kuv vet le ri nin ifl gal ve is ti la s na u ra m fl olan va ta n m z kur tar mak için ça l fl t m z ifa de et mek te fay da var d r. Bu gü nün ve için de bu lun du u muz flart la r n ica b bu dur. Ata türk de vam eder ko nufl ma s na; Mu hak kak ki mev cut hü kû met flek li bu mem le ke tin re fah, saa det ve te rak ki si - ne kâ fi gel me ye cek tir. Bafl ka bir hü kû met flek li ara y p bul ma m z la z m gel di i ka na - atin de yim. Aç k ça söy le ye yim, hü kû met flek li za ma n ge lin ce cum hu ri yet ola cak - t r. Er zu rum ve Si vas Kon gre le ri Mil lî Mü - ca de le ye ve bu mü ca de le yi yü rü ten mil li - yet çi le re bü yük bir kuv vet ve güç ka zan - d r m fl t r. Bu kon gre ler de ki al nan ka rar lar s tan bul Hü kû me ti nin ar t k din le nil me ye - ce i, ta n n ma ya ca me saj la r n ve ri yor du. 11 Ey lül 1924-Cum hur bafl ka n Mus ta fa Ke mal ATA TÜRK Bur sa da hal ka hi tap eder ken 160

161 Millî Edebiyat Dönemi ( ) Er zu rum ve Si vas Kon gre le ri nden son ra 23 Ni san 1920 de Tür ki ye Bü yük Mil let Mec li si aç l d. Mec li si mey da na ge ti ren mil let ve kil le ri nin Mus ta fa Ke mal Pa fla n n tek li fi üze ri ne al d önem li ka - rar la r için de Tür ki ye Bü yük Mil let Mec li sinin üze rin de bir kuv ve tin ol ma d be lir ti li yor du ki cum hu - ri ye te gi den yol da bu önem li bir ka rar d. TBMM mefl ru lu u nu ç kar d H ya ne ti Va ta ni ye Ka nu nu ile de tes cil et mifl ti. Mec lis ola a nüs tü dö ne min or ta ya ç kar d bir ku ru cu mec lis özel li i ta fl - mak ta d r. Böy le bir özel li e sa hip olan mec lis dev let flek li nin de Cum hu ri yet ol ma s na im kân ve ri - yor du. Mec li sin al d ka rar lar için de mec lis ten ay r la cak bir he yet, mec lis ad na hü kû met ifl le ri ni yü - rü te cek ti. Bu hü kû met flek li ise mil lî ira de ye da ya l bir halk hü kû me ti dir, cum hu ri yet tir. Mus ta fa Ke mal Pa fla, Türk mil le ti nin ta bi at ve âdet le ri ne en uy gun ida re, cum hu ri yet ida re si dir. di ye rek Türk mil le ti nin hür ri ye ti ne ve ba m s z l na ne ka dar düfl kün bir mil let ol du u na ifla ret edi - yor du. Türk mil le ti çok es ki ça lar da bi le de mok ra tik bir ya p ya sa hip ola bil mifl ti. Toy de ni len mec - lis le ri ya n n da dev let mec lis le ri ad da ve ri len bir hü kû met de var d. Türk ta ri hi ni çok iyi bi len Mus - ta fa Ke mal Pa fla cum hu ri yet ida re si nin Türk mil le ti nin ya p s na uy gun ol du u nu di le ge ti ri yor du. Mus ta fa Ke mal Pa fla cum hu ri yet re ji mi ni de mok ra si sis te mi ola rak ni te len di ri yor. Yi ne Mus ta fa Ke mal Pa fla de mok ra si pren si bi nin en ça dafl ve en man t ki tat bi ki nin uy gu lan d hü kû met flek li - nin cum hu ri yet ol du u nu vur gu lu yor. Bu ko nu da ki gö rüfl le ri ni aç k lar ken flun la r söy ler: Cum hu ri - yet mil le tin yük sek si ya si ve ik ti sa di mü es se se si dir. As ri (ça dafl) bir cum hu ri yet kur mak de mek, mil le tin in san ca ya fla ma s n bil me si, ya fla ma n n ne ye ba l ol du u nu ö ren me si de mek tir. Mus ta fa Ke mal Pa fla muh te lif de meç le rin de cum hu ri yet kav ra m na aç k l k ge tir mifl ve öne mi ni be lirt mifl tir. 14 Ekim 1925 te z mir de yap t ko nufl ma da ko nu yu flöy le aç k la m fl t r: Bu gün kü hü kû me ti miz, dev le ti mi zin tefl ki la t do ru dan do ru ya mil le tin ken di ken di li in den yap t bir dev let ve hü kû met tir ki onun is mi cum hu ri yet tir. Ar t k hü kû met ile mil let ara s n da ma zi - de ki ay r l k kal ma m fl t r. Hü kû met mil let tir ve mil let hü kû met tir. Ar t k hü kû met men sup la r ken di le - ri nin mil let ten gay ri ol ma d k la r n ve mil le tin efen di ol du u nu ta ma men an la m fl lar d r. ra bi.sel cuk.edu.tr 12. Cum hu ri yet çi lik ad l me tin den ha re ket le cum hu ri yet il ke si nin te mel özel lik le ri ni be lir le ye rek mad de ler hâ lin de tah ta ya ya z n z. 13. Cum hu ri yet çi lik ad l me tin de cum hu ri yet yö ne tim bi çi mi nin han gi ni te lik le ri üze rin de du rul - du u nu söz lü ola rak ifa de edi niz. ANLAMA YORUMLAMA 1. Ye ni Li san ad l me tin de ya za r n di van ede bi ya t ; Tan zi mat, Ser ve ti fü nun ve Fec ria ti ede bi - yat la r hak k n da ki yo rum ve elefl ti ri le ri ni be lir le ye rek bafl l k lar hâ lin de aşağıda boş bırakılan yere yazınız

162 Millî Edebiyat Dönemi ( ) 2. Ye ni Li san ad l me tin de mil lî ede bi yat kav ra m n n han gi un sur lar la aç k lan d n söz lü ola rak ifa de edi niz. 3. Ye ni Li san ad l me tin de ya zar, ni çin genç le re ses len mek te dir? Ya za r n genç ler den bek len - ti le ri nin ve genç le re tav si ye le ri nin ne ler ol du u nu açıklayınız. 4. Mil lî Ede bi yat Dö ne mi ön ce sin de ede bi yat di li ve ko nufl ma di li ara s n da ne gi bi fark l l k la r n bu lun du u nu tar t fl n z. Tar t fl ma so nuç la r n dan ha re ket le Ye ni Li san ad l me tin de ya za r n vur gu - la d ko nufl ma li sa n ile ya z li sa n n bir lefl tir mek il ke si nin öne mi hak k n da ç ka r m lar da bu lu nu - nuz. Ç ka r m la r n z arkadaşlarınızla paylaşınız. 5. F r t na Ku flu ad l me tin de f r t na ku flu nun han gi özel lik le rin den do la y Mus ta fa Ke mal Ata - türk ü sem bo li ze et ti i ni be lir le yi niz. 6. F r t na Ku flu ad l me tin de Mus ta fa Ke mal Ata türk ün han gi va s f la r n n ifa de edil di i ni be lir - le yi niz. Bu va s f la r n or ta ya ko nul ma s n da ya za r n ben zet me ler den ya rar lan ma s n n, hi ta be te ya k n cofl ku lu bir üs lup kul lan ma s n n met nin ifa de gü cü nü na s l et ki le di i ni me tin den ör nek ler ve re rek yo rum la y n z. Ç ka r m la r n z söz lü ola rak ifa de edi niz. 7. F r t na Ku flu ad l me tin de yer alan Bu gün kü Tür ki ye, iyi söy len mifl bir söz üze ri ne mü es - ses tir. ifa de sin den ne an la d n z belirtiniz. 8. Mem le ket Sev gi si ad l me tin de bir yer le ri ge zip gör me nin fay da la r n n na s l aç k lan d n söz lü ola rak ifa de edi niz. 9. Mem le ket Sev gi si ad l me tin de ül ke mi zin han gi yö re le rin den han gi özel lik le riy le bah se dil di - i ni söyleyiniz. 10. Mem le ket Sev gi si ad l me tin de ya za r n Za man ve me sa fe nin kim ya s si ze gör dü ü nüz man za ra dan büs bü tün ay r terkip te bir ha yal ç ka ra cak t r ve bu ha yal ile fle kil len mifl bir mem le ket sev gi si el bet te mü cer ret ve fik rî bir aflk tan çok da ha kuv vet li ola cak t r. sö züy le ne an lat mak is te - di i ni açıklayınız. 11. Cum hu ri yet çi lik ad l met ne gö re Mus ta fa Ke mal Ata türk cum hu ri yet re ji mi ni han gi ba sa - mak lar dan son ra dev le ti mi zin yö ne tim bi çi mi ola rak ka bul et tir mifl tir? Ulafl t n z so nuç la r mad de - ler hâ lin de aşağıda boş bırakılan yere yazınız Ki ta b n z n 28. say fa s n da yer alan Cum hu ri yet da re si ile Ki fli le re Ba l Yö ne ti min Far k ve Cum hu ri yet çi lik ad l me tin ler de sö zü edi len cum hu ri yet an la y fl la r n kar fl lafl t r n z. Cum hu ri yet kav ra m n n ele al n fl n n han gi me tin de da ha so mut ve uy gu la na bi lir ol du u nu tar t fl n z. Ulafl t n z ve ri ler den ha re ket le cum hu ri yet dü şün ce si nin ta ri hî sü reç içe ri sin de Türk top lu mun da na sıl ol - gun lafl tı ğıy la il gi li ç ka r m la r n z söz lü ola rak ifa de edi niz. 13. Yap mış ol du ğu nuz araş tır ma nın so nuç la rın dan ha re ket le ko nuş ma di li, ya zı di li, ya şa yan Türk çe, ede bî dil, İs tan bul Türk çe si, stan dart Türk çe, gün lük ko nuş ma di li kav ram la rı nı açık la yı nız. Bu kav ram la rın Mil lî Ede bi yat Akı mı nın dil gö rü şüy le iliş ki si ni açık la yı nız. 162

163 Millî Edebiyat Dönemi ( ) ÖLÇME VE DE ERLEND RME A. Afla da ki so ru la r söz lü ola rak ce vap la y n z. Mil lî Ede bi yat Dö ne min de ka le me al nan ö re ti ci me tin le rin dil öze lik le ri ne ler dir? Mil lî Ede bi yat Dö ne min de hal k n ya fla ma tar z n dan ve ta rih ten ge len de er le re önem ve ril - me si nin se bep le ri ni aç k la y n z. Millî Edebiyat Döneminde öğretici metin türlerinde eserler veren sanatçılar kimlerdir? B. Afla da ki cüm le le rin so nu na yar g lar do ru ise D, yan l fl ise Y ya z n z. Mil lî Ede bi yat çı lar, dil, an la t m ve ko nu ba k m n dan Ser ve ti fü nun ve Fec ria ti an la yış la rı na ba l kal m fl lar d r. ( ) Millî Ede bi yat Dö ne min de ö re ti ci me tin ler de di er tür ler de ol du u gi bi mil lî özel lik ler gös te rir. ( ) Millî Ede bi yat Dö ne min de ö re ti ci me tin ler, halkı bilinçlendirmek amacıyla kaleme alınmıştır. ( ) C. Afla da ki çok tan seç me li so ru la r n doğ ru ce vap la rı nı işa ret le yi niz. 1. Dil de sa de lefl me ha re ke ti, Ye ni Li san ad y la afla da ki ede bi yat dö nem le ri nin han - gi sin de yer al m fl t r? A) Tan zi mat B) Ser ve ti fü nun C) Fec ria ti D) Mil lî Ede bi yat E) Cum hu ri yet ÖSYS Te mel dü şün ce le ri, ya zı di li ni ko nuş ma di li ne yak laş tır mak tı. Bu amaç la İs tan bul ağ zı ör nek alın dı. Tam la ma lar sa de leş ti ril di; Türk çe leş miş ya ban cı söz cük le re pek do ku nul ma dı. Bu yol la yep ye ni, pı rıl pı rıl bir Türk çe doğ du. Böy le ce Os man lı ca dan ulu sal di le bir ge çiş sağ lan dı. Türk di lin de yu ka r da sö zü edi len ye ni li i ger çek lefl ti ren le re ne ad ve ri lir? A) Tan zi mat çı lar B) Ede bi yatıce di de ci ler C) Genç Ka lem ler D) Ga rip çi ler E) İkin ci Ye ni ci ler ÖSYS I. Sal ta na t n kal d r la rak Cum hu ri yet in ilan edil me si II. Top lum sal ve si ya sal ha yat ta cin si yet far kı nın kal dı rıl ma sı II I. Ge len çağ rı üze ri ne Tür ki ye nin Mil let ler Ce mi ye ti ne üye ol ma sı Yu ka r da ki ler den han gi le ri nin ama c de mok ra si nin sa lan ma s d r? A) Yal nız I B) Yal nız II C) I ve II D) I ve III E) I, II ve III ÖSS Safahat - Mehmet Âkif ERSOY (Bu eseri önümüzdeki haftalarda derste iflleyeceksiniz.) 163

164 B rak beni hayk ray m, susarsam sen matem et / Unutma ki flairleri hayk rmayan bir millet / Sevenleri toprak olmufl öksüz çocuk gibidir. Mehmet Emin YURDAKUL 3. COŞKU VE HEYECANI DİLE GETİREN METİNLER (ŞİİR) HA ZIR LIK Zi ya Gö kalp n fli ir an la y fl ve bu an la y fl be nim se yen Mil lî Ede bi yat Dö ne mi sa nat ç la r hak k n da bir arafl t r ma ya p n z. Ah met Ha flim ve Yah ya Ke mal Be yat l n n fli ir an la y fl la r hak k n da bir arafl t r ma ya p n z. Et kin lik: Meh met Âkif Er soy un fii ir için, ede bi yat için, süs, çe rez di yen ler var. Kar n tok, s r t pek mil let le re gö re bu söz bel ki do ru dur. Lâ kin bi zim gi bi aç, ç p lak mil let le re süs ten, çe - rez den ev vel gi ye cek, yi ye cek lâ z m. Onun için ne ka dar süs lü, ne ka dar tat l olur sa ol sun, li - bas hiz me ti ni, g da va zi fe si ni gör me yen ede bi yat bi ze hiç bir fley söy le mez. sö zün den ha re - ket le fla i rin sa nat an la y fl n tar t fl n z. Tar t fl ma so nuç la r n söz lü ola rak ifa de edi niz. SEY F BA BA Kim ka zan maz sa bu dün yâ da bir ek mek pa ra s : Dos tu nun yüz ka ra s ; düfl ma n n n mas ka ra s! Yok sa yet mifl be fli geç mifl bir adam ifl ya pa maz; Ona an cak ya pa cak: befl va kit ab dest le na maz. Has ta lan d m, ba ka cak kim se ci im yok; Os man Ge ce gün düz ko flu yor, ifl di ye, bil mem ne za man Eli ek mek tu ta cak? fl te sa at bel ki de üç Gö rü yor sun da ha gel mez... Ya l n z l k pek güç. Ba z bir haf ta ge çer, u ra yan ol maz ya n ma; Kim se siz lik bu se fer tak de di ar t k ca n ma! Se ni bir ter le te yim s m s k ör tüp bu ge ce! Aç l r s n, sa n r m, ter le mifl ol san iyi ce. Mehmet Âkif Ersoy ( )... fiim di an lat ba ka l m, ney di se nin has ta l n? Nez le ol dun sa n r m, çün kü bu k fl pek sal g n. Meh met  n n evi ak m fl. Onu ak tar mak için Da ma ç k t m, so uk al d m, olu yor on befl gün. Ne iflin var ki re mit ler de a ser sem, de se ne! h ti yar l k m ne dir, flafl k n m o lum bu se ne. Ha di ak tar ma ya y m... Kim ge ti rir ek me i mi? Otu rup kör gi bi, nâ mer de el aç mak iyi mi? h ti yar ter le ye dur sun gö mü lüp yor ga n na... Ata rak ben de ge nifl bir ke be man gal ya n na, Bafl la d m uy ku ta har rî si ne, lâ kin ne ge zer! S z m fl m bir ara l k ney se yo rul mufl da me er. Or ta l k aç m fl, uyan d m. De dim, ar t k gi de yim, Ön ce am ma flu fa kîr âde mi mem nûn ede yim. Bir de bak t m ki: Tek on luk bi le yok mufl ke se de; Mü hü rüm boy nu nu bük müfl du ru yor mufl sâ de! O za man kop tu içim den flu ta has sür ebe dî: Ya ha miy yet siz olay d m, ya pa ram ol sa idi! Meh met Âkif ER SOY 164

165 Millî Edebiyat Dönemi ( ) Ziya Gökalp ( ) Yahya Kemal Beyatlı ( ) M L LET Sor ma ba na oy ma m, bo yu mu... Befl bin y l d r mil let gi bi ya fla r m. Sor ma ba na ai le mi, so yu mu... So yum Türk lük, soy bü yü üm hün kâ r m De me ba na O uz, Ka y, Os man l ; Türk üm, bu ad her un van dan üs tün dür... Yok tur Öz bek, No gay, K r g z, Ka zan l. Türk mil le ti bö lün mez bir bü tün dür Her ül ke de, Türk bir dev let ya pa cak; Fa kat bun lar bir le fle cek ni ha yet... Hep bir dil le ay n di ne ta pa cak, Ola cak tek har sa mâ lik bir mil let! Zi ya Gö kalp AKIN CI Bin at l, ak n lar da ço cuk lar gi bi flen dik; Bin at l o gün dev gi bi bir or du yu yen dik! Ak tol ga l bey ler be yi hay k r d : ler le! Bir yaz gü nü geç tik Tu na dan ka fi le ler le... fiim flek gi bi bir sem te atıldık ye di kol dan, fiim flek gi bi Türk at la r n n geç ti i yol dan. Bir gün do lu diz gin boşanan at la r m z la Yer den ye di kat ar fla ka nat lan d k o h z la... Cen net te bu gün gül le ri aç m fl gö rü rüz de Hâ lâ o k z l hâ t ra tit rer gö zü müz de! Bin at l, ak n lar da ço cuk lar gi bi flen dik, Bin at l, o gün dev gi bi bir or du yu yen dik! Yah ya Ke mal BE YAT LI Âtefl gi bi bir nehr ak yor du Ru hum la o rû hun ara s n dan, Bah set ti, de rin den ona hâ lim Afl k n bu onul maz ya ra s n dan. PA RIL TI Vur duk ça bu neh rin ona ak si Kaç t m o ba k fl tan, o du dak tan, Bak t m ona, ses siz ce uzak tan Vur duk ça bu afl k n ona ak si... Ah met Ha flim 165

166 Millî Edebiyat Dönemi ( ) y l la r ara s n da Türk ede bi ya t n da fli ir üç fark l kol dan iler le mifl tir. Afla da ki tab lo - da bu üç fark l fli ir an la y fl n n özel lik le rin den ba z la r yer al mak ta d r. Mil let, Sey fi Ba ba, Ak n c ve Pa r l t ad l fli ir me tin le ri nin ses, söy le yifl, ya p, te ma, dil ve an la t m özel lik le ri ni de dik ka te ala - rak han gi fli i rin han gi özel lik ler le ör tüfl tü ü nü be lir le ye rek tab lo üze rin de ifla ret le yi niz. fii ir de ahen ge önem ve ri lir. Söz sa nat la r ve im ge le re bafl vu ru lur. Söy - le yifl te mü kem me li ya ka la ma id di - as n da d r. Aruz vez ni ter cih edil mifl tir. [saf (öz) fli ir] Mil let Sey fi Ba ba Pa r l t Ak n c Hal k n ya fla ma tar z ve de er le ri, ola ya da ya l man zum hi kâ ye ler bi çi - min de ele al n r. Söy le yifl gü zel li in - den zi ya de ha yat tan al nan sah ne le rin tab lo lafl t r l ma s amaç la n r. fii ir ler, sa de bir dil le ve he ce öl çü - süy le ka le me al n r. Ses, söy le yifl ve im ge ler ya l n bir bi çim de ve ri lir. Söy le - yifl gü zel li in den zi ya de si ya si, sos yal ve ta ri hî tez ler ve dü flün ce le rin or ta ya kon ma s he def le nir. (mil li yet çi fli ir) 2. Mil let ad l fli i rin dil özel lik le ri ni, te ma s n, ahenk un sur la r n ve fli ir de ve ril mek is te nen me saj - la r be lir le yi niz. Be lir le di i niz un sur lar dan ha re ket le Zi ya Gö kalp çev re sin de ge li flen fli ir an la y fl hak - k n da ç ka r m lar da bu lu nu nuz. Ç ka r m la r n z def te ri ni ze ya z n z. 3. Ak n c ve Pa r l t fli ir le ri nin ya z l fl amaç la r n, ahenk un sur la r n be lir le yi niz. Bu fli ir ler den ve arafl t r ma so nuç la r n dan ha re ket le Yah ya Ke mal ve Ah met Ha flim in fli ir an la y fl la r n söz lü ola rak ifa de edi niz. 4. Sey fi Ba ba fli i rin de hal k n ya fla ma tar z ve de er le riy le il gi li han gi ifa de ler yer al mak ta d r? Meh met Âkif Er soy un fli ir an la y fl n n met ne na s l yan s d n açıklayınız. GUR BET GE CE LE R Uzak de niz le re ten hâ ca göz le rim da l yor, De rin çöl ak fla m üs tüm de sessiz al ça l yor; Uzak ta Ak de niz in vec d-i lâl ü ten hâ s, Ufuk ta çöl le rin es rar- hüzn ü rü yâ s. Bu çöl le rin l k ak flam la r n da gül ler erir; Me sâ... Bu ufk- sü kû tun sü kûn- if fe ti dir. Emin Bü lent SER DA RO LU TE RÂ NE- SA BAH Bir ne flî de na s l ey ler se zu hur, Bir ka ran l k na zâr- hül ya dan; Öy le do du hu gü zel bel de-i nûr Sî ne-i târ- fleb-i yel da dan. S y r l p süt re-i zul met ten yer Râm olur râz- hâ yât eb âda Gü ne flin bir na za r hâl ley ler, Ge ce yi bir sa r fl n fla fla a da!... Ce nap fia ha bet tin 166

167 Millî Edebiyat Dönemi ( ) 5. Gur bet Ge ce le ri ve Te râ ne-i Sa bah ad l me tin le ri, Sey fi Ba ba, Mil let ve Pa rıl tı ad lı me tin ler le fli ir an la y fl ve ede bî zevk ba k m n dan kar şı laş tı rı nız. Ser ve ti fü nun zev kiy le ka le me alı nan Gur bet Ge ce le ri ve Te râ ne-i Sa bah ad l şi ir le rin 1913 y l n da ya z l m fl ol du u nu dik ka te ala rak Mil lî Ede bi yat Dö ne min de var l n sür dü ren ede bî ce re yan lar hak k n da ç ka r m lar da bu lu nu nuz. Ç - ka r m la r n z arkadaşlarınızla paylaşınız. ANLAMA YORUMLAMA 1. Sey fi Ba ba fli i rin de yer alan kar fl l k l ko nufl ma la r be lir le yi niz. Bu ko nufl ma la r n fli ir di li ne mi yok sa gün lük ko nufl ma di li ne mi da ha ya k n ol du u nu tar t fl n z. Tar t fl ma so nun da gün lük ko nufl - ma di li nin fli ir di li ne ak c bir bi çim de gir me si an la y fl n dan ha re ket le Meh met Âkif Er soy un sa nat - ç ki fli li i hak k n da ç ka r m lar da bu lu nu nuz. Ç ka r m la r n z defterinize yazınız. 2. Sey fi Ba ba fli i rin de yer alan Ya ha miy yet siz olay d m, ya pa ram ol sa idi! ifa de siy le fla i rin ne an lat mak is te di i ni tar t fl n z. Tar t fl ma so nuç la r n söz lü ola rak ifa de edi niz. 3. Mil let ad l fli ir de Zi ya Gö kalp n Türk çü lük fik ri nin han gi yön le ri ne vur gu yap t na ilişkin düşüncelerinizi defterinize yazınız. 4. Mil let ad l fli i ri de göz önün de bu lun du ra rak Mil lî Ede bi yat ç la r n ni çin he ce öl çü sü nü sa vun - duk la r n tar t fl n z. Tar t fl ma so nuç la r n ar ka dafl la r n z la pay la fl n z. 5. Ak n c ad l fli i ri dil ve ifa de özel lik le ri ba k m n dan in ce le yi niz. Ak n c ad l fli ir den an la m n bil me di i niz ke li me ve ke li me grup la r n bu lu nuz. Dil ve ifa de özel lik le ri ni göz önün de bu lun dur du - u nuz da Ak n c ad l fli i rin di li nin sa de mi yok sa süs lü ve a r m ol du u nu tar t fl n z. Tar t fl ma so - nuç la r n dan ha re ket le Yah ya Ke mal Be yat l n n fli ir an la y fl hak k n da ç ka r m lar da bu lu nu nuz. Ç ka - r m la r n z söz lü ola rak ifa de edi niz. 6. Ak n c ad l fli ir de yer alan ak n lar da ço cuk lar gi bi flen ol mak ifa de siy le ne ler an la t l mak is - ten di i ni yo rum la y n z. Yo rum la r n z aşağıda boş bırakılan yere yazınız Ak n c ad l fli ir de yer alan Bir gün yi ne do lu diz gin at la r m z la/yer den ye di kat ar fla ka nat - lan d k o h z la di ze le rin den ha re ket le kül tü rü müz de fle hit lik ol gu suy la il gi li han gi inanç ve dü - flün ce le rin bu lun du u nu be lir le yi niz. Be lir le di i niz özel lik le ri açıklayınız. 8. Pa r l t ad l fli ir de yer alan ben zet me le ri be lir le yi niz. Be lir le di i niz ben zet me le rin fli ir de ki an - la t ma kat k s n söz lü ola rak ifa de edi niz. 9. Pa r l t ad l fli i ri Sey fi Ba ba, Mil let ve Ak n c fli ir le riy le öl çü, te ma, dil ve ifa de ba k m la - r n dan kar fl lafl t r n z. Or ta ya ç kan so nuç lar dan ha re ket le Ah met Ha flim in sa nat an la y fl hak k n da ç ka r m lar da bu lu nu nuz. Ç ka r m la r n z aşağıda boş bırakılan yere yazınız

168 Millî Edebiyat Dönemi ( ) ÖLÇME VE DE ERLEND RME A. Afla da ki so ru la r söz lü ola rak ce vap la y n z ara s n da fli i rin ses, söy le yifl, ya p, te ma, dil ve an la t m ba k m la r n dan kaç gru ba ay r l d n ve bu grup la r n fli ir an la y fl la r n aç k la y z. Zi ya Gö kalp, Yah ya Ke mal Be yat l ve Meh met Âkif Er soy un ka le me al d k la r fli ir ler ara s n - da ki be lir gin fark l l k lar ne ler dir? B. Afla da ki cüm le le rin so nu na yar g lar do ru ise D, yan l fl ise Y ya z n z. Mil lî Ede bi yat Dö ne min de eser ve ren fla ir le rin ta ma m fli ir le rin de he ce vez ni ni kul lan m fl t r. ( ) Mil lî Ede bi yat y l la r n da Ser ve ti fü nun Ede bi ya t n n sa nat an la y fl n de vam et ti ren fla ir ler de var d r. ( ) Mil lî Ede bi yat Dönemi şiirlerinde şekil ve söyleyiş özellikleri bakımından halk fliirinin etkileri görülür. ( ) C. Afla da ki çok tan seç me li so ru la r n doğ ru ce vap la rı nı işa ret le yi niz. 1. Afla da ki yar gı lar dan han gi si Mil lî Ede bi yat Dö ne mi fli ir an la yı şıy la bağ daş maz? A) Millî Edebiyat Dönemi şiiri sosyal konuları ele alır. B) Şiirlerde genellikle kahramanlık, vatan ve tabiat sevgisi işlenmiştir. C) Fecriati şiirinin devamı niteliğindedir. D) Memleket hayatı geniş bir biçimde ilk kez bu dönemde şiire girmiştir. E) Şiirlerde ağırlıklı olarak hece ölçüsü kullanılmıştır. 2. Ede bi ya t m z da, naz m nes re yak lafl t r ma da ki us ta l y la ta n n m fl sa nat ç la r m z afla - da ki le rin han gi sin de bir lik te ve ril mifl tir? A) Tev fik Fik ret - Yah ya Ke mal Be yat lı B) Yah ya Ke mal Be yat lı - Zi ya Pa şa C) Ah met Ha şim - Meh met Âkif Ersoy D) Meh met Âkif Er soy - Tev fik Fik ret E) Zi ya Pa şa - Ah met Ha şim ÖSYS Çağ daş Ba tı şi ir le riy le es ki Türk şi i ri nin bi le şimi ni ger çek leş ti re rek aruz öl çü sü nü, ya şa yan Türk çe ye uy gu la mış, geç miş de ğer le re bağ lı, ken di ne öz gü bir şi ir ge liş tir miş tir. He ce-aruz tar - tış ma la rı nın en güç lü dö nem le rin de, he ce öl çü sü nü kü çüm se yip şi ir için öl çü nün esas de ğil, sa - de ce bir araç ol du ğu na ina na rak bi ri dı şın da bü tün şi ir le ri ni aruz la yaz mış tır. Bu fla ir afla da ki ler den han gi si dir? A) Mu al lim Na ci B) Yah ya Ke mal Beyatlı C) Ah met Ha şim D) Meh met Âkif Ersoy E) Tev fik Fik ret ÖSYS Hikâyelerden Seçmeler - Ömer Seyfettin (Bu eseri önümüzdeki haftalarda derste iflleyeceksiniz.) 168

169 Millî Edebiyat Dönemi ( ) 3. a. Sade Dil ve Hece Ölçüsüyle Yazılmış Şiir HA ZIR LIK R za Tev fik Bö lük ba fl n n ha ya t ve ede bi yat an la y fl hak k n da bil gi top la y n z. Sade dil ve hece ölçüsü ile şiir yazma anlayışının günümüzde de varlığını sürdürmesinin sebepleri neler olabilir? R za Tevfik Bölükbaşı ( ) UÇUN KUfi LAR Uçun kufl lar, uçun do du um ye re; fiim di da la r n da mor sün bül var d r. Or man lar koy nun da bir se rin de re, Di ken ler için de sa r gül var d r. O çay a r akar, yor gun mu bil mem? Meh ta b has ta m, sol gun mu bil mem? Yas l ge lin gi bi mah zun mu bil mem? Yü ce da ba fl n da si yah tül var d r. Or da geç ti, be nim gü zel gün le rim; O dem le ri an p bu gün in le rim. Des tan- öm rü mü okur din le rim, çim de ora l bir bül bül var d r. Uçun kufl lar, uçun bur da ve fa yok; Öy le akar su lar, öy le ha va yok; Fer ya d ma kar fl aks-i se da yok; Bu yan g n ye rin de so uk kül var d r. Hey R za, ke de rin ba fl n dan afl k n, Bi tip tü ken mi yor elem-i afl k n, Sen de -der ya gi bi- dai ma tafl k n, Dai ma çal ka n r bir gö nül var d r. R za Tev fik BÖLÜKBAŞI 169

170 Millî Edebiyat Dönemi ( ) 1. Uçun Kufl lar şiirindeki ana duyguyu ve şaiirin şiirde anlatmak istediklerini belirleyiniz. Ulaştığnıız sonuçlardan hareketle şiire hâkim olan zihniyetin özelliklerini açıklayınız. 2. Uçun Kufl lar bafl l k l fli i rin ahenk ve ya p un sur la r n, te ma s n be lir le ye rek afla da ki tab lo ya ya z n z. Be lir le di i niz bu özel lik le rin fli i re ne ler ka zan d r d n söz lü ola rak ifa de edi niz. AHENK UNSURLARI ölçü uyak redif sese dayalı edebî sanatlar YAPI UNSURLARI nazım birimi nazım birimi sayısı uyak şeması TEMA NAZIM TÜRÜ 3. Uçun Kufl lar ad l fli ir de ki söy le yifl tar z ve ses ile Mil lî Ede bi yat Dö ne mi nin ge nel özel lik le ri ara s n da ki ilifl ki yi aç k la y n z. fii ir de halk fli i ri ve mo dern fli i re öz gü han gi söy le yifl özel lik le ri nin yer al dı ğı nı afla da ki fle mada boş bırakılan yerlere ya z n z. Halk fli i ri ne öz gü söy le yifl özel lik le ri Uçun Kufl lar Mo dern fli i re öz gü söy le yifl özel lik le ri Uçun Kufl lar fli i ri nin di ze ler de ki he ce sa y la r n ve du rak la r n be lir le yi niz. fii i rin ri tim özel lik - le ri ile Mil lî Ede bi yat Dö ne mi fli ir an la y fl ara s n da ki ilifl ki yi söyleyiniz. 5. Uçun Kufl lar ad l fli ir de ki bi rim ler de an la t lan la r be lir le ye rek afla da boş bı ra kı lan uy gun yer le re ya z n z. Her bi ri min di er bi rim ler le iliş ki si ni ve fli i rin ta ma m için de ki ifl le vi ni met nin te ma s - n da dik ka te ala rak açıklayınız. 1. dörtlük : dörtlük : dörtlük : dörtlük : dörtlük :... Şiirin teması :

171 Millî Edebiyat Dönemi ( ) 6. Uçun Kufl lar fli i rin de yer alan söz sa nat la r n ve im ge le ri be lir le yi niz. Bu söz sa nat la r ve im - ge le rin kay nak la r n n ne ler ol du u nu açıklayınız. 7. Uçun Kufl lar fli i rin de im ge ve ifa de le rin an la fl l r olup ol ma d n tar t fl n z. fii ir de ki ses, söy - le yifl ve im ge le rin Tan zi mat ve Ede bi ya t ce di de fli i ri ne gö re da ha ya l n ve aç k ol ma s n n se bep le ri ne ler dir? Düşüncelerinizi söyleyiniz. 8. fii ir de ifl le nen te ma n n ev ren sel bir ni te lik ta fl y p ta fl ma d n tar t fl n z. Tar t fl ma so nuç la r n arkadaşlarınızla paylaşınız. 9. Mil lî Ede bi yat Dö ne mi nin sos yal ve kül tü rel flart la r n dik ka te ala rak Uçun Kufl lar fli i ri ile ya - z l d dö nem ara s n da ki ilifl ki yi belirtiniz. 10. Uçun Kufl lar fli i ri ni yo rum la ya rak fli i rin siz de uyan d r d duy gu la r afla da bofl b ra k lan ye - re ya z n z Uçun Kufl lar fli i ri nin söy le yifl, ya p, te ma ve dil özel lik le rin den ha re ket le fli i rin ge le nek le ilifl - ki si ni be lir le yi niz. Bu ilifl ki yi be lir ler ken ne le re dik kat et ti i ni zi söz lü ola rak ifa de edi niz. Et kin lik: Uçun Kufl lar fli i ri ni, ki ta bı nı zın 135. say fa sın da ki Fec ria ti Dö ne mi ne ait Uz lette fli i ri ile afla da ki tab lo da be lir ti len un sur lar ba k m n dan kar fl lafl t r n z. fii ir ler ara s n da ki ben zer lik ve fark l l k la r tab lo da ki uy gun yer le re ya z n z. ben zer lik ler fark l l k lar zih ni yet ahenk dil ve anlatım ya p te ma ger çek lik 12. R za Tev fik Bö lük ba fl hak k n da yap t n z arafl t r ma so nuç la r n göz önü ne ala rak Uçun Kufl - lar ad l fli ir den ha re ket le fla i rin fik rî ve ede bî yö nü hak k n da ç ka r m lar da bu lu nu nuz. Çıkarımlarınızı defterinize yazınız. 13. R za Tev fik Bö lük ba fl n n ha ya t ile Uçun Kufl lar ad l fli ir ara s n da ki ilifl ki yi açıklayınız. 171

172 Millî Edebiyat Dönemi ( ) ANLAMA YORUMLAMA 1. Uçun Kufl lar fli i rin de fla ir kufl la ra ses len mek te dir. Ay nı an la yı şa tür kü le ri miz de de rast lı yo - ruz. Duy gu la rın kuş lar ara cı lı ğıy la yan sı tıl ma sı nın se bep le ri ni Türk halk ede bi ya tın dan ör nek ler ve - re rek açık la yı nız. 2. Uçun Kufl lar fli i ri nin dil ve ya p özel lik le ri ni dik ka te ala rak fli i rin Türk halk ede bi ya t na z m fle - kil le rin den han gi siy le ör tüfl tü ü nü be lir le yi niz. El de et ti i niz bul gu lar dan ha re ket le Mil lî Ede bi yat Ak m n n hal ka do ru il ke si nin fli i re yan s ma la r hak k n da ç ka r m lar da bu lu nu nuz. Ç ka r m la r n z ar ka dafl la r n z la pay la fl n z. 3. Uçun Kufl lar ad l fli ir den fla i rin öz le mi ni duy du u di ya r an la tan ke li me ve ifa de le ri bu lu nuz. Bu ifa de le ri lis te hâ lin de tah ta ya ya z n z. Bu özel lik ler fl n da fla i rin öz le mi ni duy du u ye ri an la tan k sa bir ya z ka le me al n z. 4. n sa n n ço cuk luk gün le ri ni ge çir di i yer le re kar fl öz lem duy gu su ta fl ma s n n se bep le ri nin ne ler ola bi le ce i ni tar t fl n z. Tar t fl ma s ra s n da ken di ço cuk lu u nu zun geç ti i me kân lar dan ve bu me kân - la r si zin için de er li k lan un sur lar dan ör nek ler ve ri niz. Tar t fl ma so nuç la r n söz lü ola rak ifa de edi niz. 5. Uçun Kufl lar fli i rin de ol du u gi bi öz lem le ri ni zi pay lafl ma im kâ n n z ol sa göç men kufl la ra ne - ler söy ler di niz? Dü flün ce le ri ni zi an la tan bir ya z ka le me al n z. ÖLÇME VE DE ERLEND RME A. Afla da ki so ru la r söz lü ola rak ce vap la y n z. Millî Edebiyat Döneminde sade dil ve hece ölçüsüyle yaz lan fliirlerin ahenk, dil, yap ve tema bak mlar ndan özellikleri nelerdir? Millî Edebiyat Döneminde kaleme al nan fliirlerin temas nda görülen de iflikliklerin sebepleri neler olabilir? B. Afla da ki cüm le le rin so nu na yar g lar do ru ise D, yan l fl ise Y ya z n z. Millî Edebiyat Döneminde sade dil ve hece ölçüsüyle eserler kaleme alan flairlerin fliirleri söz sanatlar ve imgelerle yüklüdür. ( ) Millî Edebiyat Döneminde sade dil ve hece ölçüsüyle yaz lan fliirler ö retici niteli e sahiptir. ( ) Mil lî Ede bi yat Dö ne min de sa de dil ve he ce öl çü süy le ya z lan fli i rin en önem li tem sil ci si Meh met Âkif Er soy dur. ( ) C. Afla da ki çok tan seç me li so ru la r n do ru ce vap la r n ifla ret le yi niz. 1. Afla dakilerin hangisi sade dil ve hece ölçüsüyle fliirler kaleme almam flt r? A) Ahmet Haflim B) Ziya Gökalp C) Fuat Köprülü D) Mehmet Emin Yurdakul E) R za Tevfik Bölükbafl 2. Ela gözlerine kurban oldu um Yüzüne bakmaya doyamad m ben bret için gelmifl derler cihana Noktad r benlerin sayamad m ben Bu dörtlükle ilgili afla daki yarg lardan hangisi yanl flt r? A) 11 li hece ölçüsüyle yaz lm flt r. B) Redif vard r. C) Tam uyak kullan lm flt r. D) Koflma türünün özelliklerini tafl maktad r. E) Benzetme sanat ndan yararlan lm flt r. ÖSS

173 Millî Edebiyat Dönemi ( ) 3. b. Saf (Öz) Şiir HA ZIR LIK Bu üni te nin Cofl ku ve He ye ca n Di le Ge ti ren Me tin ler ad l 3. ko nu sun da yap m fl ol du - u nuz Yah ya Ke mal Be yat l ve Ah met Ha flim in fli ir an la y fl la r hak k n da ki arafl t r ma la r n so nuç - la r n göz den ge çi ri niz. Em pres yo nizm sa nat ak m ve bu ak m n ede bi ya ta yan s ma la r hak k n da bir arafl t r ma ya p n z. Sem bo lizm ede bî ak m hak k n da ki bil gi le ri ni zi göz den ge çi ri niz. Saf (Öz) şiir ifadesi size ne düşündürüyor? Duyguların ifadesinde şiirin düz yazıya göre daha etkili olmasının sebepleri neler olabilir? SES S Z GE M Ar t k de mir al mak gü nü gel mifl se za man dan, Meç hû le gi den bir ge mi kal kar bu li man dan. Hiç yol cu su yok mufl gi bi ses siz ce al r yol; Sal lan maz o kal k fl ta ne men dil ne de bir kol. R h t m da ka lan lar bu se yâ hat ten elem li, Gün ler ce si yâh uf ka ba kar göz le ri nem li. Bî çâ re gö nül ler! Ne gi den son ge mi dir bu! Hic ran l ha yâ t n ne de son mâ te mi dir bu! Dün yâ da se vil mifl ve se ven nâ fi le bek ler; Bil mez ki gi den sev gi li ler dön me ye cek ler. Bir çok gi de nin her bi ri mem nun ki ye rin den, Bir çok se ne ler geç ti; dö nen yok se fe rin den. Yah ya Ke mal BE YAT LI 1. Ses siz Ge mi ad l fli i rin ahenk un sur la r n be lir le yi niz. Bu un sur la r n fli i re kat k s n açıklayınız. 2. Ses siz Ge mi fli i rin de ri tim han gi un sur lar la sa lan m fl t r? Ri tim un sur la r n n öne mi ni Yah ya Ke mal Be yat l n n fli ir an la y fl n da dik ka te ala rak aç k la y n z. 3. Sessiz Gemi şiirini yapı unsurları bakımından inceleyerek aşağıdaki yönergeleri uygulayınız. a) Ses siz Ge mi fli i ri ni mey da na ge ti ren bi rim le ri be lir le yi niz. b) Her bi ri min di er bi rim ler le ve fli i rin ta ma m için de ki ifl le vi ni söz lü ola rak ifa de edi niz. c) An la m n be yit te, bent te ya da fli i rin bü tü nün de ta mam la n p ta mam lan ma d n tar t fl n z. Ulafl t n z so nuç la r söz lü ola rak ifa de edi niz. 4. Ses siz Ge mi fli i rin de yer alan söz sa nat la r n be lir le ye rek me tin üze rin de gös te ri niz. Bu sa - nat la r n fli i rin dil ve an la t m na kat k s n söz lü ola rak ifa de edi niz. 173

174 Millî Edebiyat Dönemi ( ) 1. Et kin lik: Yah ya Ke mal Be yat l n n Ses siz Ge mi fli i rin de duy gu lar, im ge ler ara c l y la ba z ke li me le re sem bo lik an lam lar yük le ne rek ifade edilmiştir. Afla da ki tab lo da bu tür sem bo lik an lam - lar içe ren ifa de ler yer al mak ta d r. fii i ri tek rar göz den ge çi re rek fla i rin bu ifa de ler le ne le ri kas tet mifl ola bi le ce i ni tab lo da bofl b ra k lan yer le re ya z n z. Be lir le di i niz an lam lar dan ha re ket le im ge le rin du yu lar la ilifl ki si ni söz lü ola rak ifa de edi niz. za man dan de mir al mak ses siz ge mi meç hu le git mek yol cu luk si yah ufuk r h t m li man 5. Ses siz Ge mi fli i ri nin ya p un sur la r n be lir le ye rek tah ta ya ya z n z. 6. Ses siz Ge mi fli i ri nin te ma s n be lir le yi niz. Be lir le di i niz te ma ile Yah ya Ke mal in fli ir an la y fl ara s n da ki ilifl ki yi açıklayınız. 7. Ses siz Ge mi fli i ri ni dil özel lik le ri ba k m n dan in ce le yi niz. Yah ya Ke mal Be yat l n n fli ir an la - y fl n da dik ka te ala rak fli ir di li nin olufl ma s n sa la yan dil zev ki hak k n da ç ka r m lar da bu lu nu nuz. Ç ka r m la r n z def te ri ni ze ya z n z. 8. fii ir de ça r fl m gü cü yük sek olan han gi ke li me ve ifa de ler yer al mak ta dır? Yah ya Ke mal Be - yat l n n fli ir an la y fl n da dik ka te ala rak Ses siz Ge mi fli i rin de fla i rin an lam ve ses bü tün lefl me si ni sa la mak ama c y la ke li me se çi mi ne dik kat edip et me di i ni tar t fl n z. Tar t fl ma so nuç la r n söz lü ola rak ifa de edi niz. 9. Ses siz Ge mi fli i rin de me kân, sa nat ese ri ve ki fli ad la r n n bu lu nup bu lun ma d n be lir le yi niz. Be lir le di ği niz bu ad la rın özel lik le ri ni araş tı rı nız. 10. Ses siz Ge mi fli i rin de yer alan de mir al mak, nâ fi le bek le mek, se fer den dön mek gi bi Türk - çe nin za man için de ol gun lafl t r d söz öbek le ri ni be lir le ye rek fla i rin bun lar dan na s l ya rar lan d n tar t fl n z. Tar t fl ma so nuç la r n arkadaşlarınızla paylaşınız 11. Ses siz Ge mi fli i rin de ölüm, öz lem, a la mak, yol cu et mek gi bi ha ya ta ve in sa na ait ger çek - li in fla ir ta ra f n dan na s l de ifl ti ril di i ni ve yo rum lan d n fli ir den ör nek ler ve re rek açık la yı nız. Bu ça ba n n fli i re bir an lam zen gin li ği ka zan d r p ka zan d r ma d n söz lü ola rak ifa de edi niz. 12. Ses siz Ge mi fli i ri ni yo rum la ya rak fli i rin siz de uyan d r d duy gu la r afla da bofl b ra k lan ye - re ya z n z

175 Millî Edebiyat Dönemi ( ) 13. Ses siz Ge mi ad l fli ir den ha re ket le fla i rin fik rî ve ede bî yö nü hak k n da ç ka r m lar da bu lu nu - nuz. 14. Yah ya Ke mal Be yat l n n ha ya t ile Ses siz Ge mi ad l fli ir ara s n da ki ilifl ki yi açıklayınız. B R GÜ NÜN SO NUN DA AR ZU Yor gun gö zü mün hal ka la r n da Gül ler gi bi fecr ol du nü mâ yân, Gül ler gi bi... son suz, iri gül ler, Gün do du ya z k ar ka la r n dan! Al t n ku le ler den yi ne kufl lar, Tek râ r n öm rün eder ilân, Kufl lar m d r on lar ki her ak flam, Âlem le ri miz den se fer ey ler? Ak flam, yi ne ak flam, yi ne ak flam, Bir s r ma ke mer dir su ya bak sam; Üstümde semâ bir kavs-i mutalsam Ak flam, yi ne ak flam, yi ne ak flam, Göl ler de bu dem bir ka m fl ol sam! Ah met Ha flim Ahmet Haflim ( ) 15. Bir Gü nün So nun da Ar zu ad l fli i rin ahenk un sur la r n be lir le yi niz. Bu un sur la r n fli i re kat k - s n söz lü ola rak ifa de edi niz. 16. Bir Gü nün So nun da Ar zu fli i rin de ri tim han gi un sur lar la sa lan m fl t r? Ri tim un sur la r n n öne mi ni Ah met Ha flim in fli ir an la y fl n da dik ka te ala rak aç k la y n z. 17. a) Bir Gü nün So nun da Ar zu fli i ri ni mey da na ge ti ren bi rim le ri be lir le yi niz. b) Her bi ri min di er bi rim ler le ve fli i rin ta ma m için de ki ifl le vi ni söz lü ola rak ifa de edi niz. c) An la m n be yit te, bent te ya da fli i rin bü tü nün de ta mam la n p ta mam lan ma d n tar t fl n z. Ulafl - t n z so nuç la r söz lü ola rak ifa de edi niz. 18. Bir Gü nün So nun da Ar zu fli i rin de yer alan söz sa nat la r n be lir le ye rek me tin üze rin de gös - te ri niz. Bu sa nat la r n fli i rin dil ve an la t m na kat k s n belirtiniz. 2. Et kin lik: a) Ah met Ha flim in Bir Gü nün So nun da Ar zu fli i rin de yer alan renk ler ve renk le ri ça r fl t ran ke li me le ri be lir le yi niz. b) Ah met Ha flim in Bir Gü nün So nun da Ar zu fli i rin de duy gu lar la il gi li ke li me le ri ve bu ke li me - le rin hangi ça r fl m la r uyandırdığını be lir le yi niz. c) Ah met Ha flim in Bir Gü nün So nun da Ar zu fli i rin de yer alan sem bo lik ifa de le ri ve bun la r n ne - yi ça r fl t r d k la r n be lir le yi niz. ç) Be lir le di i niz özel lik ler den ha re ket le Bir Gü nün So nun da Ar zu fli i ri ile sem bo lizm ve em pres - yo nizm ak m la r ara s n da ki ilifl ki yi be lir le yi niz. Bu ak m la r n fli i re yan sı yan özel lik le ri ni ör nek ler ve re - rek aç k la y n z. d) Be lir le di i niz özel lik ler den ha re ket le Bir Gü nün So nun da Ar zu fli i ri ile Ah met Ha flim in ede - bi yat an la y fl ara s n da ki ilifl ki yi be lir le yi niz. 175

176 Millî Edebiyat Dönemi ( ) 19. Bir Gü nün So nun da Ar zu fli i ri nin ya p un sur la r n be lir le ye rek tah ta ya ya z n z. 20. Bir Gü nün So nun da Ar zu fli i ri nin te ma s n be lir le yi niz. Be lir le di i niz te ma ile Ah met Ha - flim in fli ir an la y fl ara s n da ki ilifl ki yi söz lü ola rak ifa de edi niz. 21. Bir Gü nün So nun da Ar zu fli i ri ni dil özel lik le ri ba k m n dan in ce le yi niz. Ah met Ha flim in di l anlayışı ve dil zev ki hak k n da ç ka r m lar da bu lu nu nuz. Ç ka r m la r n z def te ri ni ze ya z n z. 22. fii ir de, ça r fl m ba kı mın dan zen gin, an lam ca ka pa lı ke li me ve ifa de le re yer ve ri lip ve ril me - di ği ni be lir le yi niz. Ah met Ha flim in fli ir an la y fl n da dik ka te ala rak Bir Gü nün So nun da Ar zu fli i rin - de fla i rin an lam ve ses bü tün lefl me si ni sa la mak ama c y la ke li me se çi mi ne dik kat edip et me di i ni tar t fl n z. Tar t fl ma so nuç la r n defterinize yazınız. 23. Bir Gü nün So nun da Ar zu fli i ri ni yo rum la ya rak fli i rin siz de uyan d r d duy gu la r arkadaşlarınızla paylaşınız. 24. Saf şiir anlayışının temel ilkelerini göz önünde bulundurarak bu anlayışla yazılmış şiirlerin oluşmasında etkili olan zihniyetlerin ortak noktalarını açıklayınız. 25. Ah met Ha flim hak k n da ki bil gi le ri niz ve Bir Gü nün So nun da Ar zu ad l fli ir den ha re ket le fla - i rin fik rî ve ede bî yö nü hak k n da ç ka r m lar da bu lu nu nuz. 26. Ah met Ha flim in ha ya t ile Bir Gü nün So nun da Ar zu ad l fli ir ara s n da ki ilifl ki yi söz lü ola rak ifa de edi niz. ANLAMA YORUMLAMA 1. Ses siz Ge mi şi i rin de ki sem bol ler, im ge ler ve söz sa nat la rı kul la nıl ma dan şi ir de ki duy gu nun, ke li me le rin ger çek an lam la rıy la ifa de edi lip edi le me ye ce ği ni tar tı şı nız. Tar tış ma so nun da im ge, sem bol ve söz sa nat la rı nın Yah ya Ke mal in şi ir an la yı şın da ki ye ri ni defterinize yazınız. 2. Bir Gü nün So nun da Ar zu ad lı şi ir de gü ne şin do ğu şun dan ba tı şı na ka dar bir sü reç ta kip edil - mek te dir. Şi i ri bu za ma na ait un sur lar ba kı mın dan in ce le yi niz. Gü ne şin do ğu şu ve ba tı şı han gi ke - li me ve ben zet me ler le ifa de edil mek te dir? Şi ir de sa bah ve ak şam la il gi li han gi ışık ve renk un sur la - rı nın kul la nıl dı ğı nı be lir le yi niz. Bu un sur la rı def te ri ni ze ya zı nız. 3. Bir Gü nün So nun da Ar zu baş lı ğı nın siz de uyan dır dı ğı çağ rı şım la rı söz lü ola rak ifa de edi niz. Şa ir, şi ir de bu baş lı ğa uy gun ola rak han gi ar zu su nu di le ge tir miş tir? Bu ar zu nun şi ir de ele alı nış bi - çi mi ni Ah met Ha şim in sa nat an la yı şı nı da dik ka te ala rak yo rum la yı nız. Yo rum la rı nı zı ar ka daş la rı nız - la pay la şı nız. 4. Bir Gü nün So nun da Ar zu ad l fli ir de fla i rin, Yor gun gö zü mün hal ka la r n da/gül ler gi bi fecr ol du nü mâ yân ifa de le riy le ne an lat mak is te di i ni yo rum la y n z. Yo rum la r n z ar ka dafl la r n z la pay - la fl n z. 5. Ah met Ha flim in Bir Gü nün So nun da Ar zu ad l fli i ri ya y m lan d k tan son ra çok sert elefl ti ri le - rin mu ha ta b ol mufl tur. fia ir, bu fli i riy le il gi li elefl ti ri le re fii ir Hak k n da Ba z Mü la ha za lar bafl l k l ya - z s y la ce vap ver mifl tir. Bu ya z da yer alan Hâl bu ki fla ir ne bir ha ki kat ha ber ci si, ne bir be la gat li in - san, ne de bir va z - ka nun dur. fia i rin li sa n ne sir gi bi an la fl l mak için de il fa kat du yul mak üze re vü cut bul mufl, mu si ki ile söz ara s n da, söz den zi ya de mu si kiye ya k n mu ta vas s t (ara c l k eden) bir li san d r. ve Ma na arafl t r mak için fli i ri defl mek te ren nü mü (ya vafl ve gü zel bir ses le flar k söy le - yi fli) yaz ge ce le ri nin y l d z la r n rafle (tit re me) için de b ra kan ha kir ku flu eti için öl dür mek ten fark l ol - ma sa ge rek. söz le rin den ha re ket le fla i rin fli ir an la y fl hak k n da ç ka r m lar da bu lu nu nuz. Ç ka r m la - r n z ar ka dafl la r n z la pay la fl n z. 176

177 Millî Edebiyat Dönemi ( ) A. Afla da ki so ru la r söz lü ola rak ce vap la y n z. Mil lî Ede bi yat Dö ne minde saf (öz) fli ir an la y fl y la ya z lan fli ir le rin özel lik le ri ne ler dir? Ah met Ha flim in fli ir an la y fl n aç k la y n z. ÖLÇME VE DE ERLEND RME B. Afla da ki cüm le le rin so nu na yar g lar do ru ise D, yan l fl ise Y ya z n z. Türk ede bi ya t n da saf (öz) fli ir an la y fl n n ilk ör nek le ri ne Tan zi mat fli i rin de rast la n r. ( ) Meh met Emin Yur da kul sa nat ha ya t sü re sin ce saf (öz) fli ir an la y fl na ba l kal m fl t r. ( ) Sanat için sanat anlayışı saf (öz) şiir anlayışını benimseyen şairlerin temel görüşüdür. ( ) C. Afla da ki çok tan seç me li so ru la r n doğ ru ce vap la rı nı işa ret le yi niz. 1. Saf (öz) fliirle ilgili afla daki yarg lardan hangisi yanl flt r? A) Şiirde şekil güzelliği aranmaktadır. B) Realizm akımının etkisi altındadır. C) İç ahenk çok önemlidir. D) Sıradan okurun anlayamayacağı derecede kapalıdır. E) Bireysel bir anlatım vardır. 2. Şi ir le rin de son suz lu ğa ulaş ma duy gu su, ölüm kay gı sı, aşk ve li rizm baş lı ca te ma lar ola rak gö rü lür. Es ki şi i ri gü nü müz de de ya şat mış bir şa ir dir. İs tan bul un do ğa gü zel lik le ri ni yan sı tan bir şa ir ola rak ta nın mış tır. Di van şi i ri ni çağ daş bir yo rum la ve ren şi ir le ri de var dır. Yu ka r da sö zü edi len fla ir kim dir? A) Yah ya Ke mal Be yat lı B) Fa ruk Na fiz Çam l bel C) Ah met Ha şim D) Ah met Ham di Tan p nar E) Ca hit S t k Ta ran c ÖSYS Ça dafl Türk fli i ri nin bü tün dö nem le ri ni, bü tün ak m la r n kap sa yan or tak özel lik le rin ba fl n - da dil ge lir. Bu fli ir le rin di li ya pay bir dil de il ko nu flu lan Türk çe dir. Ara da, ko nu flu lan Türk çe den zor la ma bir öz Türk çe ye ya da di van ede bi ya t n n in ce lik le ri - ne ka p la rak Os man l ca ya yö ne len ler ol mufl tur. Ama bun lar sa y l ör nek ler di. Ge nel lik le, her gün ye ni bir in ce li i kefl fe di len ko nufl ma di li miz ifl len mifl tir. Afla da ki ler den han gi si nin dil tu tu mu bü tün yön le riy le bu par ça da an la t lan lar la uyufl maz? A) Fa ruk Na fiz Çam lı bel B) Fa zıl Hüs nü Dağ lar ca C) Ah met Ha şim D) Meh met Emin Yur da kul E) Ca hit Sıt kı Ta ran cı YGS Yeni Turan - Halide Edip ADIVAR (Bu eseri önümüzdeki haftalarda derste iflleyeceksiniz.) 177

178 Millî Edebiyat Dönemi ( ) 3. c. Halkın Yaşayış Tarzını ve Değerlerini Anlatan Manzumeler HA ZIR LIK Türk ede bi ya t n da man zum hi kâ ye tü rü ve bu tü rün önem li tem sil ci le ri hak k n da bil gi top la y n z. Meh met Âkif Er soy un ha ya t, eser le ri ve ede bi yat an la y fl hak k n da bil gi top la y n z. Çev re niz de si zi üzen han gi top lum sal olay lar var? Bu so run la rı di le ge tir mek is te se niz na sıl bir yol iz ler si niz? HA SIR Ge çen de, yay la ci vâ r n da bir ufak ce ve lân Ba hâ ne siy le, bi zim es ki âfli nâ lar dan Bir at ta r n az c k git mek is te dim ya n na, Ki her za man be ni dâ vet eder di dük kâ n na. Bi raz mu sâ ha be den son ra sök tü müfl te ri ler: Ver or dan on pa ra l k zen ce fil, çö rek otu, bi ber. Ge çen ki befl pa ra bor cum la on befl et me di mi? Si lik bu yir mi lik al mam... Uzat ma gör ifli mi! O ul, ça buk... Ba na tî rak... Okun mufl ol ma l ha! Bi zim ço cuk, ad bat s n, y lan c k ol mufl... Ya? Sü bek ka dar yü zü hüt da ke sil di! Vah vah vah! Ha n m, ge çer, ne fes et tir... Ge çer mi? n flal lah. Bi yir mi lik pa ket am ma sa bah ki toz du bü tün... Ayol, hep iç ti i miz toz... Bo zul du es ki tü tün! Efen di am ca, sa k z ver... Bi raz da bal mu mu kes. K z m, pa ray la olur ha! Pe flin ci bak her kes. Be fler onar pa ra lar hep si yak la fl p de li e, Sü zül dü ler ora dan bir ki lit li çek me ce ye. Epey ce fâ s la dan son ra gel di bafl ka bi ri: Ge nifl çe bir ha s r n var m? Ney se hem de e ri. Ce na ze sar mak için dir, eziy yet et me sa k n! Ma hal le miz de befl ay d r ya tan o has ta ka d n Bu gün, sa bah le yin ar t k ci han dan el çek mifl... Ne çâ re! K s me ti bir böy le gün de öl mek mifl. Ya n n da kim se de yok mufl... Aman b rak ney se... Ecel ge lin ce ha ol mufl, ha ol ma m fl kim se! Do kuz ku rufl bu ha s r, siz, se kiz ve rin hay di... Pa zar l k et me ye lim bir ku rufl için flim di!... Bu hâ t rât ile kal bim de bafl la y n ca me lâl, Otur mak is te mez ol dum, k yâm edip der hâl; Yü züm de âle me nef rin, içim de flevk-i me mât; Gö züm de iç yü zü deh rin: Y n y n zu lü mât! Bu lun du um o mu kas sî ma hal den ay r l d m. Bu per de bit ti mi? Hey hât! At ma d m bir ad m, Ki rû hu ey le me sin böy le bin fe cî a ha râb! Ha yât nâ m na yâ Rab, ne dir bu devr-i azâb? Meh met Âkif ER SOY Kapalı Çarşı, Thomas Allom (1839) 178

179 Millî Edebiyat Dönemi ( ) 1. Ha s r ad l met nin ya z l fl ama c n be lir le yi niz. Te ma s n, ya z l fl ama c n, şiirin yazıldığı dönemin özelliklerini ve şairin sanat anlayışını da dik ka te ala rak met indeki hâkim zihniyeti belirleyiniz. 2. Ha s r adlı metnin yapı unsurları bakımından inceleyerek aşağıdaki yönergeleri uygulayınız. a) Ha s r met ni ni mey da na ge ti ren bi rim le ri be lir le yi niz. b) Her bi ri min di er bi rim ler le ve met nin ta ma m için de ki ifl le vi ni söz lü ola rak ifa de edi niz. c) fii ir de an la m n be yit te, bent te ya da fli i rin bü tü nün de ta mam la n p ta mam lan ma d n tar t - fl n z. Ulafl t n z so nuç la r açıklayınız. 3. Ha s r ad l me tin de ahen gi sa la yan un sur la r be lir le ye rek aşa ğı da ki tab lo da boş bı ra kı lan yer - le re ya zı nız. Me tin de rit min, ses ak fl n n, do al söy le yi flin met ne kat k s n söz lü ola rak ifa de edi niz. AHENK UNSURLARI ölçü uyak redif sese dayalı edebî sanatlar 4. Ha s r met nin de yer alan kar fl l k l ko nufl ma la r te mel ala rak met ni can lan d r n z. Me tin de kul - la n lan kelime ve cümlelerin ko nufl ma di liy le ben zer yön le ri ni be lir le yi niz. Met nin di li nin hal k n ko - nufl ma ve ya fla y fl tar z n yan s t p yan s t ma d n tar t fl n z. Bu na gö re me tin de kul la n lan di lin kay - nak la r n aç k la y n z. 5. Ha s r ad l me tin de me kân la il gi li ke li me ve ifa de le rin alt la r n çi zi niz. Me tin de ki ola y n geç ti - i me kâ n n özel lik le ri ni belirtiniz. 6. Ha s r ad l me tin de yer alan ki fli le ri ve bu ki fli le rin özel lik le ri ni be lir le ye rek aşağıda boş bırakılan yere yazınız. Me tin de ki ki fli le rin bir bir le riy le ilifl ki le ri ni söz lü ola rak ifa de edi niz Ha s r ad l me tin duy gu ya m yok sa ola ya m da ya l bir me tin dir? Me tin de an la t lan ola y n düz ya z y la da an la t l p an la t la ma ya ca n tar t fl n z. Ola y n man zum ola rak ifa de edil me si nin met ne ne ka zan d r d n açıklayınız. 8. Ha s r ad l me tin de ki ki fli ve me kân un sur la r n n me tin de an la t lan çe kir dek olay çev re sin de na s l bü tün lefl ti i ni tar t fl n z. Me tin de ki ola y n, ki fli ve me kân un sur la r n n hal k n ya fla y fl tar z y la ilifl - ki si ni defterinize yazınız. 9. Ha s r ad l met nin te ma s n bu lu nuz. Me tin de ifl le nen te ma n n ki fli sel duy gu, dü flün ce ve so - run lar et ra f n da m yok sa hal k n ya fla y fl ve sos yal so run lar et ra f n da m olufl tu u nu tar t fl n z. Tar - t fl ma so nuç la r n def te ri ni ze ya z n z. 179

180 Millî Edebiyat Dönemi ( ) 10. Yap t n z arafl t r ma n n so nuç la r n da göz önü ne ala rak Ha s r ad l met nin han gi ge le ne e dâ hil edi le bi le ce i ni se bep le riy le bir lik te söz lü ola rak ifa de edi niz. 11. Ha s r ad l met ni ya p, içe rik, dil ve an la t m özel lik le ri ba k m n dan in ce le yi niz. Me tin de hi kâ - ye ye ve fli i re ait han gi un sur la r n bu lun du u nu be lir le ye rek afla da ki tab lo ya ya z n z. Tab lo ya yaz - d n z bil gi ler den ha re ket le man zum hi kâ ye yi fli ir den ay ran özel lik le ri defterinize yazınız. Ha s r ad l me tin de hi kâ ye ye ait un sur lar Ha s r ad l me tin de fli i re ait un sur lar 12. Meh met Âkif Er soy un sa nat gö rü flü ve ede bi yat an la y fl hak k n da ki bil gi le ri ni zi dik ka te ala - rak Ha s r ad l me tin den ha re ket le fla i rin fik rî ve ede bî yö nü hak k n da ç ka r m lar da bu lu nu nuz. 13. Meh met Âkif Er soy un ha ya t ile Ha s r ad l me tin ara s n da ki ilifl ki yi söz lü ola rak ifa de edi - niz. ANLAMA YORUMLAMA 1. Has r adl fliirde attar dükkân na gelenlerin neleri niçin talep ettiklerine ilişkin düşüncelerinizi açıklayınız. 2. Has r adl fliirden Befler onar paralar hepsi yaklafl p deli e,/süzüldüler oradan bir kilitli çekmeceye. dizeleri gibi flairin gözlemlerini aktaran ifadeleri belirleyiniz. fiairin gözlemlerinde duygusal m yoksa gerçekçi mi oldu unu yorumlay n z. Mehmet Âkif Ersoy un fliirlerinde realizm ak m n n etkisi hakk nda ç kar mlarda bulununuz. Ç kar mlar n z aşağıda boş bırakılan yere yazınız Ha s r ad l me tin de li riz min (cofl ku nun) fli i rin han gi bö lüm le rin de yo un lafl t n be lir le yi niz. Li riz min han gi un sur lar ara cı lı ğıy la yan sı tıl dı ğı nı ör nek ler ve re rek aç k la y n z. 4. Has r fliirinde yer alan devr-i azap ifadesiyle flairin neler anlatmak istedi ini yorumlay n z. Yorumlar n z arkadafllar n zla paylafl n z. 180

181 Millî Edebiyat Dönemi ( ) 3. d. Millî Edebiyat Dönemi Şiirinin Özellikleri HA ZIR LIK Bu üni te nin Sa de Dil ve He ce Öl çü süy le Ya z l m fl fii ir, Saf (Öz) fii ir, Hal k n Ya fla y fl Tar - z n ve De er le ri ni An la tan Man zu me ler bafl l k l ko nu la r n göz den ge çi ri niz. Mil lî Ede bi yat Dö ne mi nin fli ir ala n n da ki önem li tem sil ci le ri, eser le ri ve eser ler de yer alan or tak te ma lar hak k n da bir arafl t r ma ya p n z. Mil lî Ede bi yat Dö ne mi şi i ri ni ken din den ön ce ki şi ir akım la rı ile kar şı laş tır dı ğı nız da ne gi - bi fark lı lık lar gö rü yor su nuz? 1. Mil lî Ede bi yat Dö ne min de or ta ya ç kan Sa de Dil ve He ce Öl çü süy le Ya z l m fl fii ir, Saf (Öz) fii - ir, Hal k n Ya fla y fl Tar z n ve De er le ri ni An la tan Man zu me ler bafl l k l fli ir an la y fl la r n n ge nel özel - lik le ri ni dik ka te ala rak bu üç fli ir an la y fl n te ma, ahenk un sur la r ve fli ir di li ba k m n dan kar fl lafl t r - n z. Be lir le di i niz özel lik le ri afla da ki tab lo da bofl b ra k lan yer le re ya z n z. Tab lo da ki bil gi ler fl n - da afla da ki so ru la r ce vap la y n z. te ma ahenk un sur la r fli ir di li Sa de Dil ve He ce Öl çü süy le Ya z l m fl fii ir Saf (Öz) fii ir Hal k n Ya fla y fl Tar z n ve De er le ri ni An la tan Man zu me a) Mil lî Ede bi yat Dö ne mi fli ir le rin de ele al nan or tak te ma lar ve bu te ma la r n se çil me sin de et ki li olan se bep ler hak k n da ç ka r m lar da bu lu nu nuz. Ç ka r m la r n z def te ri ni ze ya z n z. b) Mil lî Ede bi yat Dö ne mi fli ir le ri nin dil ve ifa de bi çim le rin de ki fark l l k la r n or ta ya ç k ma s n da et - ki li olan sa nat an la y fl la r n söz lü ola rak ifa de edi niz. 2. Mil lî Ede bi yat Dö ne mi fli ir le ri ile Edebiyatıcedide şiirleri arasında zevk ve sanat anlayışı yönünden hangi farklılıkların bulunduğunu bir liste hâlinde tahtaya yazınız. 181

182 Millî Edebiyat Dönemi ( ) ÖLÇME VE DE ERLEND RME A. Afla da ki so ru la r söz lü ola rak ce vap la y n z. Hal k n ya fla y fl tar z n ve de er le ri ni an la tan man zum hi kâ ye le rin ge nel özel lik le ri ne ler dir? Sa fa hat n ön sö zün de yer alan afla da ki di ze ler den ha re ket le Meh met Âkif Er soy un sa - nat an la y fl hak k n da ne ler söy le ne bi lir? Ba na sor sev gi li kaa ri, sa na ben söy le ye yim, Ne hü vi yet te flu kar fl n da du ran efl âr m: Bir y n söz ki sa mî mi ye ti an cak hü ne ri; Ne ta san nu bi li rim, çün kü, ne san at kâ r m. fii r için göz ya fl der ler; onu bil mem, yal n z, Ac zi min gir ye si dir ben ce bü tün âsâ r m! A la r m, a lat amam; his se de rim, söy le ye mem; Di li yok kal bi min, on dan ne ka dar bî zâ r m! B. Afla da ki cüm le le rin so nu na yar g lar do ru ise D, yan l fl ise Y ya z n z. Tev fik Fik ret, Meh met Emin Yur da kul ve Meh met Âkif Er soy man zum hi kâ ye tü rü nün önem li tem sil ci le rin den dir. ( ) Has ta Ço cuk ve Kü fe man zu me le ri Meh met Âkif Er soy ta ra f n dan ka le me al n m fl t r. ( ) Halkın yaşayış tarzını ve değerlerini anlatan manzumeler, divan edebiyatındaki mesnevi geleneğinin devamıdır. ( ) C. Afla da ki çok tan seç me li so ru la r n doğ ru ce vap la rı nı işa ret le yi niz. 1. Meh met Âkif Er soy la il gi li afla da ki bil gi ler den han gi sin de bir bil gi yan l ş var d r? A) Tüm şi ir le ri ni he ce öl çü süy le yaz mış tır. B) Şi ir le rin de ko nuş ma di li nin ola nak la rın dan ya rar lan mış, naz mı nes re yak laş tır mış tır. C) Dil, öl çü, na zım bi ri mi ve bi çim le ri yö nün den Mil lî Ede bi yat Akı mı nın dı şın da kalmıştır. D) Şi ir le rin de mil lî, ta ri hî ko nu la ra ve gün lük ha ya ta yer ver miş tir. E) Ger çe ği ol du ğu gi bi yan sıt ma yı amaç la ya rak sos yal so run la rı iş le miş tir. 2. Ha yır, ha yal ile yok tur be nim alış ve ri şim, İnan ki her ne de miş sem, gö rüp de söy le mi şim Şu dur ci han da be nim en be ğen di ğim mes lek Sö züm odun gi bi ol sun, ha ki kat ol sun tek. Bu di ze ler le il gi li ola rak afla da ki ifadelerden hangisi yanl flt r? A) Düz ya zı ya yak la şan bir ha va sı var dır. B) Di lin alı şıl mış ka lıp la rı yı kıl ma ya ça lı şıl mış tır. C) So mut la ma ya baş vu rul muş tur. D) Uyak ve yi ne le me, ahen gi sağ la yan öge ler den dir. E) Ger çek çi sa nat an la yı şı na bağ lı lı ğı yan sı tır. ÖSS Gençlerle Baflbafla - Ali Fuat BAfiG L 182

183 Millî Edebiyat Dönemi ( ) 4. OLAY ÇEVRESİNDE OLUŞAN EDEBÎ METİNLER Anlatmaya Bağlı Edebî Metinler a. Hikâye HA ZIR LIK Mau pas sant (Mopasan) tar z hi kâ ye le rin özel lik le ri hak k n da bir arafl t r ma ya p n z. Ömer Sey fet tin in hi kâ ye ci li i ve hi kâ ye le ri nin tas ni fi hak k n da bil gi top la y n z. Re fik Ha lit Ka ray n ha ya t, eser le ri ve sa nat an la y fl hak k n da bir arafl t r ma ya p n z. Tarihimizdeki hangi önemli olayı hikâye etmek isterdiniz? Niçin? KI ZIL EL MA NE RE S?...He men gös ter sün ler. Dal k l ç olur, düfl ma n ha râb ide rüz ve kra l n tac ü tah t n ba fl na ge çü rüp K - z l El ma ya dek gi de rüz.. K z l El ma ya... K z l El ma ya... K z l El ma ya cak gi de ce iz! Ko ca sek ban ba fl Za ma n n Sü ley man, an s z n... kük re mifl bir tu fan hâ lin de ak se den bu na ra la r duy du. Ota - n da yal n z d. Ya r m sa at ev vel da lan Di - van n cenk için gös ter di i kah ra man ar zu yu dü flü nü yor du. Bu gün, yal n z ve zir le ri de il ka - zas ker le ri, def ter dar la r, ni flan c la r, a a, ket - hü da, ser dar, ya ya ba fl, bö lük ba fl, ve kil harç gi bi ye ni çe ri za bit le ri ni hat ta so lak la r bi le ça - r m fl, hep si ni hu zu run da top la m fl t. Hep si... Kaf da na ka dar ar kadan gel me ye ha z r z, pa - di fla h m! di ye ayak la r na ka pan m fl lar, göz le - rin den se vinç gözyafl la r dök müfl ler di. fl te flim - di se fer ka ra r or du içi ne ya y l m fl ola cak t. Ota n bi raz uza n da... kü çük me fle or ma n - n n ni ha ye tin de ki mah fler de, de min ki Di van n se vin ci, bü yük bir he ye can um ma n gi bi kay n - yor, ka ba r yor, bu um ma n n gö rün mez, ifli ti lir dal ga la r, ya k n ufuk la r n bu lut lu sa hil le ri ne de - il, san ki bü tün ci ha n n ta k na çar p yor du: K z l El ma ya... K z l El ma ya! K z l El ma ya cak... Pa di flah, tah t n dan ya vafl ça aya a kalk t. Sa eli ni al t n kol tu a da ya d. Gök ten inen, ma - na s an la fl l maz bir se se ku lak ve rir gi bi ba fl n bük tü. Or du nun vel ve le si ni dik kat le din le di. K - z l El ma, K z l El ma... Bu is mi fleh za de li in den be ri bin ler ce de fa duy mufl tu. Son ra tek rar tah - ta otur du. Göz le ri nin üs tü ne ka dar e il mifl yu - su fi ye si ni ge ri it ti. Ga yet ç k k, ge nifl al n n, es - mer uzun par mak la r y la tut tu. Dü flün dü. Dü flün - dü. K z l El ma ne re si, di ye m r l dan d. fiark ta ol sun, garp ta ol sun, se fe re ç kar ken ga le ya na ge len as ker hep K z l El ma ya! di ye ba r fl yor du. Bu na ra y ye ni çe ri k fl la la r n da, si - pa hi ocak la r n da, ge çit re sim le rin de hat ta s tan - bul da, sa ra y n iç bah çe sin de bi le duy mufl tu. K - z l El ma ne re siy di? Üvez ren gi s r ma l per de nin ar ka s n da nö bet bek le yen Mah mut u ça r d : Sad ra za ma söy le, ve zir ler le bey ler be yi ni, ka zas ker le ri top la s n. He men gel sin, de di. Ya r m sa at ev vel ki bü yük Di van dan ç kan ve zir ler, ni çin yi ne hu zu ra ça r l d k la r n ür kek bir s t rap ile me rak edi yor lar d. Ah met Pa fla yla Ha d m Ali Pa fla n n ar ka s n dan ka zas ker ler; So - kul lu Meh met Pa fla, Hay dar Pa fla, Ayas Pa fla, 183

184 Millî Edebiyat Dönemi ( ) s ken der Pa fla göz le ri yer ler de ota a gir di ler. Bi rer bi rer tah t n sa ça n öpüp el ba la d lar. Pa di flah, be yaz tül bent sa r l, çif te tu lu yu su fi - ye si ni yi ne çok öne e mifl ti. Kafl la r hiç gö rün - mü yor du, yü zü her va kit kin den da ha sert ti. n ce mu ras sa di rek ler üs tü ne ku rul mufl do nuk züm - rüt ten bir kub be yi an d ran ota n lofl sü kû nu nu: K z l El ma ne re si? çi niz den bi len var m? Sua li boz du.!?!? Kim se ce vap ve re me di. Her kes önü ne ba k - yor du. Pa di flah: Bu nu sor mak için si zi ça r d m, de di, ota - m z n et ra f n da dai ma bu na ra y ifli ti riz. fl te ba k n z. Yi ne K z l El ma ya K z l El ma ya... di - ye ba r fl yor lar... Bu ra s ne re si dir? Bin ler ce de - fa is mi ni iflit ti im bu mem le ke tin ne re si ol du u - nu ö ren mek is te rim. Ta m fl var fa ti hi Ah met Pa fla ke ke le di: Vi ya na ol sa ge rek, pa di fla h m... Pa di flah, öte ki ve zir le re dön dü: Öy le mi? Ne evet ne ha y r di ye bi li yor lar, ön le ri ne ba k yor lar d. Pa di flah, or du ya ge tir di i kap lan post lu, kurt taç l, çe kir dek mah muz lu, tek ne kal kan l, te pe den t r na a ka dar de mi re gark ol - mufl, el le ri kos ta ni çe li, ak k z l bay rak l em sa li gö rül me mifl mü kem mel ala y ile iki gün ev vel te vec cü hü nü ka za nan Ru me li Bey ler be yi ne sor du: So kul lu! Sen söy le, K z l El ma ne re si? Ro ma ol sa ge rek, pa di fla h m! Ne bi li yor sun? Öy le sa n r m. San mak bil mek de il dir... Ömer Seyfettin ( ) Pa di flah, s ra s y la âlim ka zas ker le re de sor - du. K z l El ma için ki mi Çin, ki mi Ma çin di - yor du. Ayas Pa fla: Hint tir. Hay dar Pa fla: Sind dir! s ken der Pa fla: Kaf da n n ar ka s ol sa ge rek tir, de di. Bü yük Pa di flah, an la mak is te di i fle yi kim - se nin bil me di i ni gö rün ce ca n da ha be ter s k l - d. Tah t n kol tuk la r n asa bi yet le tut tu. Âde ti ol - ma yan bir hid det le ka zas ker le re dön dü. Ac ac gü lüm se di: Ya z k si zin il mi ni ze!... Her fle yi bi li yo ruz! sa nan bu Ho ra sa nî ka - vuk lu bafl lar u ra d k la r ha ka re tin al t n da ha fif çe sal lan d lar. On lar, her fle yi ka bul ede bi lir ler di. La kin ca hil li i? As la... Or ta la r n dan ka ra sa kal l, bas t ba cak, flifl man bir fa kih, bir ad m iler le di. Bu hem en alim le ri hem en ce sur la r y d : Pa di fla h m, de di, bu K z l El ma halk kul - la r n n uy dur du u bir ef sa ne dir. Ne as l var d r ne fas l... Bir ha ki kat de il dir ki biz bi le lim. Halk ise pa di fla h m, bil mez söy ler. Za ma n n ha kîm Sü ley man al t n kol tu a da - ya l eli ni kal d r d : Hal k n de di i, Hakk n de di i!

185 Millî Edebiyat Dönemi ( ) Bo dur ka zas ker, bu söz den bir fley an la ma d. Pa di flah de vam et ti: Bu bir ha ki kat tir! Ma dem ki halk söy lü yor; halk tan ge len ses, Hakk n se si dir! Ona ef sa ne den mez. Mut la ka bir as l var d r. Fa kat siz bil mi - yor su nuz... Ne fle ri at ta ne ilim de böy le bir isim yok tur ki mü sem ma s ol sun... Ne fle ri at ta ne ilim de böy le bir isim yok di yor sun... Evet pa di fla h m. La kin örf te yok mu?... Fa kih dü flün dü. Önü ne bak t. Yok! di ye - cek ti. Fa kat ifl te se fer e len ti si yap ma ya bafl la - yan bü yük or du nun vel ve le si için de K z l El - ma ya! na ra la r bir bi ri ar ka s na ça kan flim flek - ler gi bi gür lü yor du. As ker yal n z se fe re gi de ce - i, mu ha re be ye gi re ce i za man de il hat ta fl - mar d, is yan et ti i va kit ler de bi le bu na ra y sa - vur mu yor muy du? Bu dai ma ta flan, ka ba ran, co flan bir kuv ve tin ne ol du u bi lin me yen bir ga - ye si idi. Da ha med re se de mi ni mi ni bir çö mez - ken si pa hi, ye ni çe ri bö lük le ri nin bu na ra y bas - t k la r n ifli tir di. Bu nu iyi ce ha t r l yor du. Ama as - l n n ne ol du u nu me rak edip ö ren me mifl, oku du u me tin ler de bu is me da ir bir fle ye rast gel me mifl ti. Yut kun du. Önün de ba l du ran el - le ri ni s k t. Ar t k K z l El ma örf te yok tur. di ye - mez di. Çün kü... fl te... Du yu yor du! Var pa di fla h m, de di. Öy ley se mü sem ma s da var.... Fa kih sus tu. K zar d. Bir ad m ge ri le di. Yi ne önü ne bak t. Ör fün ha ki ka ti ni fle ri at da tas dik et mi yor muy du? Pa di flah, bu nu bi len fa z l lar - dan d. Kar fl s n da saf sa ta ya im kân yok tu. Öbür ka zas ker ler ar ka dafl la r n n ma lu bi ye ti ne ba ka - rak a z aç ma d k la r na için için se vi ni yor lar, Sü kût söz den ha y r l d r! hik me ti ni ha t r l yor lar - d. Pa di flah yi ne ac ac gül dü: Dün ya ne tu haf t r, de di. Siz ifl te bu hal k n bafl la r s n z. Bu hal k ida re eder si niz. Hâl bu ki onun is te di i fle yin ne ol du u nu bil mez si niz...! La kin ha kîm pa di flah; kah ra man, arif, fa z l, fla ir ol du u ka dar da in saf l y d! Her fle yi ev ve la ken di nef sin de mu ha ke me eder; her hük mü, her ka ra r ver mez den ev vel bir ke re ken di vic - da n n dan ge çi rir di. Hu zu run da ki kul la r su ali ne bir ce vap bu la ma mak tan k v ra n r lar ken o da s - k l d. De ru ni li san la ken di ken di ne sor du: Ey Sü ley man! Bun la ra sor du un fle yin ne ol du u nu aca ba ken din bi lir mi sin? Bil mem ama... Ama?...Se ze rim! Az c k fe rah la d. Sez di i ni dü flün me ye bafl - la d. Bu; ta bia t n, il min, ir fa n n öte sin de bir ha - ki kat ti. Evet, ifl te K z l El ma ; ne ol du u nu san - ki bi li yor fa kat söy le ye mi yor du. Hâl bu ki bu ve - zir ler, ka zas ker ler, bey ler bey le ri... Ha y r, hiç bir fley sez mi yor lar d. Bi ri si nin la f, öte ki nin ki ne uy - mu yor du. Ki mi Çin, ki mi Hint, ki mi Sind, ki mi Vi - ya na, ki mi Ro ma di yor du. K z l El ma bun la r n hiç bi ri de il di! çin den: Bel ki hep sin den da ha k y met li bir yer, de - di. Son ra utanç la r n dan k za ran kul la r na sor du: K z l El ma n n ne re si ol du u nu kim den ö re ne bi li riz?... Her kes önü ne ba k yor, yan l fl bir fley söy le - me mek için kim se a z n aç m yor du. Yal n z s- ken der Pa fla: Pa di fla h m, de di, ka zas ker kul la r n n ilim - le ri ki tap tan d r! Ve zir kul la r n la biz kö le le ri ne ge - lin ce... Öy le de rin âlim ler den de i liz! fl te ne ka - dar bil gi siz ol du u muz su al-i hü ma yu nu nuz la mey da na ç k t. Bin âli min bil me di i ni bir arif bi - lir. der ler. ra de bu yu run, bir arif bu la l m. Ona so run. Arif kim dir? Bil me yip se zen, pa di fla h m... Son ra s ken der Pa fla, saf bir as ke rin ba sit man t ile K z l El ma, K z l El ma! di yen hal k n mut la ka bir fley mu rat et ti i ni, kufl la r n ötü flün - 185

186 Millî Edebiyat Dönemi ( ) de bi le ken di dil le rin ce bir ma na ol du u nu söy - le di. K sa boy lu, inat ç ka zas ker; hal k n ne söy - le di i ni, ne is te di i ni as la bi le me ye ce i ni tek rar id di a et ti. Pa di flah, s ken der Pa fla ya, ç k p giz - li ce or du nun içi ne gir me si ni, nü ma yifl ala y n da ba ran lar dan rast ge le üç ki fli tu tup hu zu ru na ge tir me si ni ira de et ti. s ken der Pa fla ç k n ca pa - di flah ka zas ker le re ör fe da ir ay r ay r Arap ça su al ler sor ma ya bafl la d. Ve zir ler le bey ler bey le - ri, an la ma dan din li yor lar d. s ken der Pa fla, bi raz son ra ota a gir di: Üç ki fli tut tum, pa di fla h m, de di. Ev ve la bir ta ne si ni ge tir ba ka l m. s ken der Pa fla, ota n me ha be tin den ür ke - rek sap sa r ke sil mifl, ba fl n da pe ri fla ni si da l - m fl, tir tir tit re yen bir ada m sok tu. Bu; uzun boy lu, pa la b y k l, kuv vet li bir ga rip ti. Or du da ayak ka b c l ya pan ser se ri ler den bi riy di. Ota ka p s n n d fl n da ki ka p c la r n ö ret tik le ri gi bi tah ta do ru git ti. Ye ri öp tü. Aya a kalk ma d. Kol la r gö sün de ba l, diz üs tü kal d. Pa di flah sor du: K z l El ma, K z l El ma der si niz, bu ne re si? Ga rip, ifl le dim san d cü rüm den be ra at için: Her kes ba r r pa di fla h m. Ben de ba r - d m, de di. Ne ye ba r d n sor mam. K z l El ma ne - re si dir? Onu söy le! Ga rip, te red düt et me di: Pa di fla h m z n bi zi gö tü re ce i yer, de di. Ora s ne re si? Pa di fla h m z bi lir. Pa di flah, s ken der Pa fla ya dön dü: kin ci si ni ge tir ba ka l m, de di. Diz üs tü du ran ga rip, ve zir le rin ifla re tiy le kalk t. Ge ri ge ri git ti. Per de nin ya n n da di kil di. Bu se fer hu zu ra ge ti ri len t k naz, es mer, be yaz ke çe li, afa can bir ye ni çe ri ne fe riy di. Ser best çe yü rü dü. Sa ça öp tü. Kalk t, el ba la d. Pa di fla - h n K z l El ma ne re si? su ali ne dü flün me den: Önü mü ze dü flüp bi zi gö tü re ce in yer pa - di fla h m, ce va b n ver di. Ora s ne re si? Sen bi lir sin pa di fla h m! s ken der Pa fla üçün cü yü hu zu ra sok tu. Bu, ge nifl omuz la r na ba ra ta s n n uç la r dü flen genç bir bos tan c y d.! K z l El ma ne re si? At n z n git ti i yer... Pa di fla h m! Ora s ne re si? Ne re si ol du u nu an cak pa di fla h m bi lir... Evet... Ora s ne Hint ne Sind, ne Çin ne Ma - çin, ne Vi ya na ne de Ro ma yd. Pa di flah, hu zu - run da ki le re: Gör dü nüz ya, de di, üçü nün de ce va b n da bir fark yok. Ha ki kat bir! K z l El ma be nim git - mek is te di im yer, ifl te... Hakk n be ni gön de re - ce i yer... Do ru yu söy le yen bu üç ki fli ye he men üçer yüz ke se ak çe ih san et ti. Ar t k K z l El ma ya, K z l El ma ya na ra la r ço a l yor, ta fl yor, da ha zi ya de yak la fl yor du. Pa di flah, bir den bi re, Hakk n ken di ni gön de re ce i ye ri dü flün dü. Ni - ha ye ti bu lun maz Hak yo lu nun, ha ki kat yo lu nun git ti i K z l El ma de nen bu cen net kar fl s n da, Vi ya na, Ro ma, Hint, Sind, Çin, Ma çin bir ta k m fâ ni ha ra be ler den bafl ka bir fley miy di? Ba fl n sal la d. Ar ka s na da yan d. ri si yah göz le ri ni ufalt t ; ila hî, ma ne vi bir zev ke var m fl gi biy di. Mü deb bir ve zir le ri nin, âlim ka zas ker le ri nin, kah ra man bey ler bey le ri nin tek rar sa çak öpüp ç k fl la r n gör me di bi le... Ota n ka p s n da, on - lar da flim di ye ka dar as la ul vi ye ti nin, me ha be ti - nin far k n da ol ma d k la r mu az zam bir man za ra kar fl s n da do nup kal d lar; se fer e len ti si ya pan yüz bin ler ce as ker, kol kol ol mufl, ci rit oy na ya - rak, kay na fla rak ota et ra f n da ge nifl bir dai re çe vi ri yor lar: K z l El ma ya... K z l El ma ya... Na ra la r y la san ki ha ya lin ere me ye ce i de re ce de yük sek, pek yük sek bir ar fla do ru kal kan lar dan ka nat la r y la uç ma ya ha z r la n yor lar d! Ömer Sey fet tin Erhan Demirutku, K z l Elma Neresi? 186

187 Millî Edebiyat Dönemi ( ) 1. K z l El ma Ne re si? ad l met nin olay ör gü sü nü afla da ki fle ma üze rin de bofl b ra k lan yer le - re yazınız. 2. K z l El ma Ne re si? ad l me tnin oluşumunu sağlayan birimleri belirleyiniz. 3. K z l El ma Ne re si? ad l me tin de ki te mel ça t fl ma nok ta s n be lir le yi niz. Te mel ça t fl ma et ra - f n da an la t lan la r n ger çek ha yat ta ya fla n l p ya fla n la ma ya ca n ger çek lik ve kur ma ca ba la m n - da tar t fl n z. Me tin de ger çek ha yat tan al nan un sur lar ile ya za r n kur gu la d un sur la r tab lo da bofl b ra k lan yer le re ya z n z. ger çek ha yat tan al nan un sur lar ya za r n kur gu la d un sur lar 4. K z l El ma Ne re si? adlı metinde anlatılanların Anadolu coğrafyasında yaşanılabilir ve bu coğrafyaya özgü nitelikler barındırıp barındırmadığını açıklayınız. 5. K z l El ma Ne re si? met nin de yer alan ki fli le rin olay ör gü sün de ki ifl lev le ri ni be lir le yi niz. Bu ki - fli le rin özel lik le ri ni ve bir bir le riy le ilifl ki le ri ni söz lü ola rak ifa de edi niz. 6. K z l El ma Ne re si? ad l me tin de yer alan ki fli le ri ve bu ki fli le rin özel lik le ri ni göz önü ne ala rak bu ki fli ler le met nin ya z l d dö nem de kar fl la fl l p kar fl la fl la ma ya ca n tar t fl n z. Tar t fl ma so nuç la - r n paylaşınız. 7. K z l El ma Ne re si? ad l me tin de yer alan me kâ na ait un sur la r n alt la r n çi zi niz. Bu un sur la - r n me tin de ki ifl le vi ni be lir le yi niz. Ya za r n tas vir le rin den ha re ket le ola y n geç ti i ota zih ni niz de can lan dı rı nız. Me kân la il gi li tas vir le rin met nin an la t m na kat k s n belirtiniz. 187

188 Millî Edebiyat Dönemi ( ) 8. K z l El ma Ne re si? ad l me tin de yer alan za ma na ait un sur la r ve bu un sur la r n me tin de ki ifl - le vi ni be lir le yi niz. Ya zar, hi kâ ye si ni ya fla d za man dan çok da ha es ki bir za man da ge çi yor mufl gi - bi kur gu la m fl t r. Me tin de ki za man la ese rin ya z l d za man ara s n da ki fark l l n ede bî ese rin han gi yö nü nü or ta ya koy du u nu açıklayınız. 9. K z l El ma Ne re si? met nin de ki ki fli, za man ve me kân un sur la r n met nin bü tün lü ü ve bir bir - le riy le uyum la r aç s n dan de er len di niz. Or ta ya ç kan so nuç la r aşağıda boş bırakılan yere yazınız K z l El ma Ne re si? ad l me tin de ki te mel ça t fl ma dan ha re ket le met nin te ma s n be lir le yi niz. Te ma n n ger çek lik le ilifl ki si ni belirtiniz. 11. Türk ta ri hi ne, Türk dev let ge le ne i ne ve Türk in sa n na öz gü özel lik le rin K z l El ma Ne re si? ad l met ne na s l yan s d n söz lü ola rak ifa de edi niz. 12. K z l El ma Ne re si? ad l met nin an la t c s n, an la t c n n özel lik le ri ni ve ba k fl aç s n be lir le ye - rek def te ri ni ze ya z n z. 1. Et kin lik: a) K z l El ma Ne re si? ad l me tin de yer alan tas vir le rin alt la r n çi zi niz. b) K z l El ma Ne re si? ad l me tin de an la t c n n ki fli ler ve olay lar la il gi li yap m fl ol du u aç k la ma ve tah lil le ri be lir le ye rek bu ifa de le rin alt la r n çi zi niz. c) K z l El ma Ne re si? ad l me tin den yer alan San mak bil mek de il dir. ifa de si ne ben ze yen hik - met li söz le rin alt la r n çi zi niz. Bu ifadelerin metnin anlatımına neler kattığını açıklayınız. Be lir le di i niz özel lik ler den ha re ket le an la t c n n me tin de ki can l ve can s z un sur la r tas vir eder - ken hi kâ ye de ki ça t fl ma lar la il gi li tah lil ler de bu lu nur ken ve hi kâ ye de ki olay la r an la t r ken na s l bir ta - v r ser gi le di i ni belirleyiniz. Me tin den ha re ket le Ömer Sey fet tin in Türk çe mi zi kul lan ma da ki gü cü nü tar t fl n z. Tar t fl ma so nuç la r n arkadaşlarınızla paylaşınız. 13. K z l El ma Ne re si? ad l hi kâ ye yi yo rum la yı nız. K z l El ma kav ra m n n si zin için gü nü müz de ne le ri ifa de et ti i ni arkadaşlarınıza açıklayınız. 14. K z l El ma Ne re si? ad l me tin den ese rin ya z l d dö ne me ait un sur la r be lir le ye rek bir lis te hâ lin de tah ta ya ya z n z. Bu ra dan ha re ket le metnin oluşumunu sağlayan hâkim zihniyeti açıklayınız. 15. Hi kâ ye tü rü, çe flit le ri ve ede bi ya t m z da or ta ya ç k fl hak k n da bir arafl t r ma yap m fl t n z. Arafl - t r ma dan el de et ti i niz bil gi ler fl n da K z l El ma Ne re si? ad l met nin han gi ge le ne e ait ol du u - nu; met nin ba l ol du u hi kâ ye tar z n be lir le yi niz. Met nin hi kâ ye tar z n be lir ler ken me tin de ki han gi un sur lar dan ya rar lan d n z söz lü ola rak ifa de edi niz. 16. K z l El ma Ne re si? ad l me tin den ha re ket le Ömer Sey fet tin in fik rî ve ede bî yö nü hak k n da ç ka r m lar da bu lu nu nuz. 17. K z l El ma Ne re si? ad l met ni in ce le ye rek Ömer Sey fet tin in ese re yan s yan özel lik le ri ni ar - ka dafl la r n za söyleyiniz. 188

189 Millî Edebiyat Dönemi ( ) Refik Halit Karay ( ) B R SAL DI RI Bo a zi çi nin Ana do lu k y s n da ki s s z, ba y r ve ya r bofl köy le - rin den bi rin de huy suz bir k fl ak fla m y d. Ay r ca ya mur ya yor du. Fa kat rüz gâr öy le s lak esi yor ve her ta ra f öy le s r s k lam edi yor du ki yo kufl lar dan sü rek li sel ler ak yor ve oluk lar dan ke sin ti siz su lar bo fla n yor du. Bir haf ta dan be ri sü rüp gi den bu ka pa n k ve yafl ha - va al t n da ah flap ev ler sün ger gi bi ru tu be ti çek mifl ler, fli flip doy - mufl lar d ; ar t k su la r eme mi yor lar, d fla r ya ve ri yor lar d. Y k k ya l lar, flifl mifl ve çü rü müfl ce set ler gi bi su la r n key fi ne uy - mufl afla da k y ya vu ra vu ra can s z ve çü rük, yal pa lar gö rü nür - ken yu ka r da, te pe de ki ka ra ve ufak ev ler, kar ga lar gi bi sim si yah san ki bu ce set le rin üze ri ne ine cek za ma n kol lu yor ve ka ya la ra ko - na rak ha va n n pu su için de ka bar m fl, ha re ket siz bek le fli yor lar d. Gök te rüz gâ r n, afla da de ni zin çal ka la d ve yük sek ler de te pe - le rin in dir di i bu su bol lu u, bu yafl l k için de köy, ge ce nin s lak aba s n çe ke rek flu yal ç n ka ya di bin de bir ser se ri gi bi çö me lip ka - y t s z bir uy ku ya var m fl t ; ne ses, ne ay d n l k var d... Bir den, ha va da ka ran l bir us tu ra gi bi ac s z ve be lir siz ya ran bir be yaz flim flek par la d, rüz gâ - r n s lak l için de du man dan bir kol, bir fl k l sis sü tu nu, ke ra met gös te ren fl k tan bir asa gi bi uzan - d ; he men kö yün bir ye rin de, için de, pel te gi bi bir fle ker par lak l ve tut kal ya p fl kan l se zi len tat - l, ci la l bir gü nefl aç t ; son ra ge ne ka ran l k çök tü... Son va pur, elin de ay d n l k so pa s y la yo lu nu ara - ya rak ve bu nun la ka ran l k la r ka ka rak ge li yor du. Dü dük; yafl gök ve s lak ha va için de, çü rük bir tül - ben din y r t l fl gi bi yan k s z, is tek siz bir h r l t gi bi da lar da bu nal d. s ke le ye an cak dört yol cu ç k m fl t. Bun lar bir sü re ay n so kak ta yü rü dük ten son ra yan yol la ra sap t lar, göz den kay bol du lar. Hay rul lah Efen di her ak flam ki gi bi ba y r na tek ba fl na t r man ma ya bafl la d. Ak l ne bo lu ya gön - der di i ke res te ka y k la r y la mo to run da idi; bu f r t na n n ken di si ne za rar l ola bi le ce i ni dü flü ne rek ta - sa la n yor du, ca n s k l m fl bir hâl de et ra f n dan ha ber siz, ba fl mu flam ba s n n ku ku le ta s na gö mü lü, elin de ki elek trik fe ne ri ni yo lu na yan s ta yan s ta a r a r ç k yor du. Tam f s t n al t na, o dik ve do lam baç ye re gel mifl ti, bir den g rt la na bir elin ya p fl t n ve al n - na so uk bir de mi rin da yan d n duy du, ge ri le mek is te di, ya pa ma d, iler le ye yim de di, k m l da na - ma d ; bo yun e mifl, güç süz, dur ma ya mec bur ol du, bek le di. Rüz gâ r n u ul tu su için de bo uk bir ses: Cüz da n n! di ye em ret ti. Hay rul lah Efen di fla ka na uza nan ta ban ca ya ra men ca n na ilifl - mek is te nil me di i ni an la y n ca bu ümit le, he le can la: Aman, de di, pe ki ve re yim! Fa kat g rt la hâ lâ o de mir k s kaç için de s k fl m fl ol du un dan bu cüm le si nin ifli ti lip ifli til me di i - ni an la ya ma d ; yal n z bir eliy le cüz da n n ç kar d ve öte ki ne uzat t. He men ser best kal mak ve uzak - lafl mak is ti yor du. Cüz dan da al t ta ne yüz lük ve bir çok da befl lik bank not lar var d. Ye di yüz li ra dan faz la idi. Fa kat ca n n dan iyi mi idi? Sa l k ol sun, ge ne ka za n r d, tek ha ya t na ilifl me sin de... H r s z, ka ran l n için de te lafl la cüz da n n aç t. Hay rul lah Efen di nin elin den elek trik lam ba s n ka - p p bir at k ile sa r l olan yü zü nü gös ter me me ye ça l fla rak içi ni ace le ace le yok la d. Kâ t la r n üze - rin de ki yüz ra ka m bu kes kin fl k al t n da da ha çe ki ci ve da ha an lam l gö rü nü yor, bü yür gi bi can l du ru yor du. He rif, vah fli se siy le: K m l dar san vu ru rum, de di. Eli bir sü re, kâ t la r n üze rin de örüm cek gi bi kor kunç, ka rar s z, 189

190 Millî Edebiyat Dönemi ( ) flafl k n dü flün ce li do lafl t do lafl t, par mak lar bü kül dü, te red düt eder gi bi dur du son ra yal n z bir ta - ne si ni, bir befl li ra l çek ti, cüz da n ka pa d ve ge ri, sa hi bi ne, Hay rul lah Efen di ye uzat t. fiim di fl k sön müfl ve h r s z yo kufl tan afla ç l g n gi bi ko fla rak ar ka s na bak ma dan kaç ma ya bafl la m fl t. Hay rul lah Efen di kor kak t fa kat hem dinç hem de çok me rak l, arafl t r c bir adam d. fiu ace mi ve aca yip h r s z, ge çir di i kor ku ya ra men ko va la mak is te i ne kar fl ko ya ma d, ra hat kofl mak için ku - ku le ta s n in dir di ve da ha faz la dü flün me den me ra k n ve mem nun lu un ver di i bir ce sa ret ve at - l m la ka ça n n ar ka s na düfl tü; yu var la n r gi bi sü rat le ba y r in di, ka ral t lar için de, bas t ye ri gör me - ye rek ko flu yor, ye tifl me ye ça l fl yor du. Afla in mifl ti, bir den ay d n l k bir pen ce re al t n da öte ki nin h z l h z l çar fl ya do ru git ti i ni gör dü, iz len di i nin far k n da de il di; ar t k kofl mu yor ve te lafl gös ter mi yor du. O ön de, bu ar ka da ça mur lu ve sel li so kak la r dön dü ler dön dü ler, so nun da iki aç k bak kal dük kâ n y la bir kah ve nin flen len dir di i ay - d n l k bir mey dan l a, kö yün ufa c k çar fl s na gel di ler. H r s z dos do ru bir bak ka la gir di. Hay rul lah Efen di, du var di bin den sin si sin si yü rü ye rek ca ma yak lafl t ve e i lip iki tur flu ka va no - zu nun ara s n dan içe ri si ne göz at t. He rif at k n n ucu ile ter le ri ni si li yor du, be ti ben zi uç mufl, has ta yüz lü, t ra fl uzun, za y f, ac na cak bir adam d, ar ka s n da as ker ka pu tu boz ma s n dan ya r pal to, ya r h r ka ga rip bir el bi se var d. S k s k so lu du u ve et ra f na fla fl r m fl gi bi bak t d fla r dan bi le fark olu - nu yor du. Bak kal raf tan bir ok ka ek mek al d ve ona uzat t ; öte ki bu nu der hâl kap t, bir ucun dan ko - pa r p ko ca bir lok ma y he men a z na at t. Bir ta raf tan yi yor bir ta raf tan kâh zey tin ça na n kâh su - cuk hal ka s n gös te re gös te re bafl ka fley ler s mar l yor du. Bu ne ace mi ne aç ne za val l bir h r s z d. Hay rul lah Efen di, yü re i nin ezil di i ni du ya rak ve ken di si ni gös ter me ye rek he ri fin ç k ma s n bek le di. Ra hat la m fl gi bi te lafl s z uzak lafl t za man ar t k ar ka s n dan git me yi ge rek siz bul du, dük kâ na gir di: Bu ç kan adam kim dir, di ye sor du. Al d ce vap tan an la d ki ona bu ge ce, ba y r da, f s t n di - bin de ta ban ca uza t p g rt la na ya p flan ve son ra ye di yüz li ra n n için den befl li ra s n ala rak ka çan bir h r s z de il, na mus lu bir aç adam d. Kim bi lir ne vic dan azap la r n dan ne mü ca de le ler den ve kaç gü nün aç l n dan son ra her at l m, her bafl vu ru yu de ne yip ümit siz, eli bö rün de ka l p bu sal d r ya ka rar ver mifl ti... Çün kü mü ta re ke y l la r n da bu lu nu yor lar d ; cep he den ve ya esa ret ten s s ka s ç k m fla dö nen, has ta ne den te da vi si bit me den sa kat ve il let li ola rak ka p d fla r edi len ni ce ye dek su bay lar var d ki ne ma afl ala bi li yor lar ne ifl bu la bi li yor lar d. Y l lar ca öz le mi ni çe ke rek ya fla d k la r hu dut lar dan ev le ri - ne dö nün ce aç l k tan ve yok sul luk tan bir tu tam mut lu luk ve ra ha ta ka vu fla ma m fl lar d. Bu öy le bir de vir idi ki yal n z as ke rî bir fe la ke te ba l kal m yor du; sos yal ba k m dan da dün ya n n en kor kunç, usan d r c ve ke mi ri ci bir dev re si idi; ko ca bir in san so yu, der man s z ba ba lar, ez gin ana lar, g da s z ço cuk lar la özel lik le bo zu lan bir ah lak ile kav ruk, yat k n çü rük kal m fl t. De min g rt la na sa r lan adam, ken di si bu ra da kâ r na ba k p ifli ni yo lu na koy du u s ra lar da, dört y l gö sü nü; o iflin ra hat ça gö rül me si ne, ta uzak tan sa vafl mey dan la r n da si per yap m fl t. Zor la al - d pa ra bir pay, bir hak idi. Hay rul lah Efen di, er te si gün bir ka y k er zak ha z r lat t ve onun evi ne gön der di; gö tü ren adam dö - nü flün de an la t yor du: Ka p y bir ka d n aç t, Ola maz bi zim efen di nin flim di bun la r ala cak vak ti yok, yan l fl ge tir di - niz! di yor du. O s ra da ko ca s gel di, Kim gön der di? di ye sor du, biz söy le me dik fa kat an la m fl ola - cak ki da yat ma d, ba fl n öte ya na çe vir di, pe ki iyi gö re me dim ama sa n r m a l yor du! Re fik Ha lit KA RAY Mem le ket Hi kâ ye le ri 190

191 Millî Edebiyat Dönemi ( ) 16. Bir Sal d r ad l met ni n olay ör gü sü nü afla da ki fle ma üze rin de bofl b ra k lan yer le re yazınız. 17. Bir Sal d r ad l metindeki yapı ve anlamca kaynaşmış birimleri belirleyiniz. 18. Bir Sal d r ad l me tin de ki te mel ça t fl ma nok ta s n be lir le yi niz. Te mel ça t fl ma et ra f n da an - la t lan la r n ger çek ha yat ta ya fla n l p ya fla n la ma ya ca n ger çek lik ve kur ma ca ba la m n da tar t - fl n z. Me tin de ger çek ha yat tan al nan un sur lar ile ya za r n kur gu la d un sur la r tab lo da bofl b ra k - lan yer le re ya z n z. ger çek ha yat tan al nan un sur lar ya za r n kur gu la d un sur lar 19. Bir Sal d r met ninde anlatılan olayda Anadolu da yaşanabilir ve Anadolu ya özgü hangi niteliklerin bulunduğunu belirtiniz. 20. Bir Sal d r met nin deki ki fli le rin olay ör gü sün de ki ifl lev le ri ni be lir le yi niz. Bu ki fli le rin özel lik - le ri ni ve bir bir le riy le ilifl ki le ri ni söz lü ola rak ifa de edi niz. 21. Bir Sal d r ad l me tin de yer alan ki fli ler le met nin ya z l d dö nem de kar fl la fl l p kar fl la fl la - ma ya ca n tar t fl n z. Tar t fl ma so nuç la r n arkadaşlarınızla paylaşınız. 22. Bir Sal d r ad l met in de me kâ na ait un sur la r n alt la r n çi zi niz. Bu un sur la r n me tin de ki ifl le - vi ni be lir le yi niz. Me kân la il gi li tas vir le rin met nin an la t m na kat k s n belirtiniz. 191

192 Millî Edebiyat Dönemi ( ) 23. Bir Sal d r ad l me tin de yer alan za ma na ait un sur la r ve bu un sur la r n me tin de ki ifl le vi ni be - lir le yi niz. Ya zar, hi kâ ye si ni ya fla d za man dan çok da ha es ki bir za man da ge çi yor mufl gi bi kur gu - la m fl t r. Me tin de ki za man la ese rin ya z l d za man ara s n da ki fark l l n ede bî ese rin han gi yö nü nü or ta ya koy du u nu söz lü ola rak ifa de edi niz. 24. Bir Sal d r met nin de ki ki fli, za man ve me kân un sur la r n met nin bü tün lü ü ve bir bir le riy le uyum la r aç s n dan de er len di niz. Or ta ya ç kan so nuç la r tah ta ya ya z n z. 25. Bir Sal d r ad l me tin de ki te mel ça t fl ma dan ha re ket le met nin te ma s n be lir le yi niz. Te ma - n n ger çek lik le ilifl ki si ni belirtiniz. 26. Bir Sal d r ad l met ninde Anadolu nun nasıl yansıtıldığını açıklayınız. 27. Bir Sal d r ad l met nin an la t c s n, an la t c n n özel lik le ri ni ve ba k fl aç s n be lir le ye rek def - te ri ni ze ya z n z. 28. Bir Sal d r ad l me tnin anlatıcısının anlatmada, tasvirde, tahlilde takıldığı tavır ve dile yüklediği yeni değerler hakkında çıkarımlarda bulununuz. Çıkarımlarınızı sözlü olarak ifade ediniz. 29. Bir Sal d r ad l me tin den ese rin ya z l d dö ne me ait un sur la r be lir le ye rek bir lis te hâ lin de tah ta ya ya z n z. Bu ra dan ha re ket le me tin le ya z l d dö nem ara s n da ki ilifl ki yi aç k la y n z. 30. Hi kâ yenin tür özellikleri, çe flit le ri ve ede bi ya t m z da or ta ya ç k fl hak k n da bir arafl t r ma yap - m fl t n z. Arafl t r ma dan el de et ti i niz bil gi ler fl n da Bir Sal d r ad l met nin han gi ge le ne e ait ol - du u nu ve met nin ba l ol du u hi kâ ye tar z n be lir le yi niz. Met nin hi kâ ye tar z n be lir ler ken me tin de - ki han gi un sur lar dan ya rar lan d n z defterinize yazınız. 31. Bir Sal d r ad l me tin den ha re ket le Re fik Ha lit Ka ray n fik rî ve ede bî yö nü hak k n da ç ka - r m lar da bu lu nu nuz. 32. Bir Sal d r ad l met ni in ce le ye rek Re fik Ha lit Ka ray n ese re yan s yan özel lik le ri ni ar ka dafl la r - n za söz lü ola rak ifa de edi niz. ANLAMA YORUMLAMA 1. K z l El ma Ne re si? ad l hi kâ ye de ki olay han gi de vir de ya flan m fl t r? Hi kâ ye de han gi ta ri hî ger çek lik ler den ya rar la n l d n me tin den ör nek ler ve re rek aç k la y n z. 2. Ya zar ni çin k z l el ma gi bi mil lî bir kav ra m ko nu alan bir hi kâ ye kur gu la m fl t r? Hi kâ ye de ele al nan ko nu ile dö ne min fi kir ak m la r ara s n da ki ilifl ki yi açıklayınız. 3. Bir Sal d r ad l me tin de mü ta re ke dö ne mi nin sos yal s k n t la r n n na s l di le ge ti ril di i ni be lir - le yi niz. Be lir le di i niz bul gu lar dan ha re ket le ede bî eser le ese rin ya z l d dö nem ara s n da ki ilifl ki yi söyleyiniz. 4. Bir Sal d r ad l me tin de ya za r n di le ge tir di i Zor la al d pa ra bir pay, bir hak idi. ifa de si - ne ka t l p ka t l ma d n z me tin de ki olay ör gü sü nü de dik ka te ala rak tar t fl n z. Tar t fl ma so nun da ya - za r n olay kar fl s n da ta raf l bir tu tum ser gi le yip ser gi le me di i ni söz lü ola rak ifa de edi niz. 2. Et kin lik: 2 gru ba ay r l n z. 1. grup ta ki ler K z l El ma Ne re si? ad l hi kâ ye nin, 2. grup ta ki ler Bir Sal d r ad l hi kâ ye nin se rim, dü üm ve çö züm bö lüm le ri ni be lir le sin ler. n ce le di i niz hi kâ ye ler de Ma upa s sant tar z hi kâ ye ye ait han gi özel lik le rin bu lun du u nu be lir le ye rek aşa ğı da boş bı ra kı lan ye - re ya zı nız

193 Millî Edebiyat Dönemi ( ) ÖLÇME VE DE ERLEND RME A. Afla da ki so ru la r söz lü ola rak ce vap la y n z. Millî Edebiyat Döneminde yaz lan hikâyelerin belirgin özellikleri nelerdir? Ömer Seyfettin hikâyelerinde genellikle hangi temalar üzerinde durmufltur? B. Afla da ki cüm le le rin so nu na yar g lar do ru ise D, yan l fl ise Y ya z n z. Refik Halit Karay n 1919 da yay nlanan Gurbet Hikâyeleri adl eseri, 1940 da yay nlanan Memleket Hikâyeleri adl eserinin bir devam niteli indedir. ( ) Maupassant tarz yla kaleme al nan hikâyelerde olaydan çok günlük yaflant n n bir kesitine yer verilir. ( ) Mil lî Ede bi yat Dö ne mi hi kâ ye le rin de ge nel lik le ro man tizm akı mı nın et ki si gö rü lür. ( ) C. Afla da ki çok tan seç me li so ru la r n doğ ru ce vap la rı nı işa ret le yi niz. 1. Afla da ki ler den han gi si Mil lî Ede bi yat Dö ne mi hi kâ ye ya zar la r n dan bi ri de il dir? A) Ömer Sey fet tin B) Zi ya Gö kalp C) Ha li de Edip Adı var D) Re şat Nu ri Gün te kin E) Re fik Ha lit Ka ray H M MET ÇO CUK El van lar da ih ti yar bir kı la vuz al dık. Köy kıs men yan mış, pe ri şan, her kes fer siz ve şaş kın göz - ler le kam yon de ni len ca na va rın lü zum suz gü rül tü sü ne ba kı yor du. Her ke sin ru hun da so nu gel me - yen me şak ka tin, aç lı ğın, her gü nün giz li fe la ket ih ti mal le ri nin yo ğur du ğu ye is ve la kay dı var dı. Onun için kim se Uşak a ka dar gel mek is te mi yor du. Pa ra yı ne ya pa cak lar dı? Ne alır dı ki? Yal nız za yıf yüz lü bir ih ti yar hâl siz bir ses le: Ben İney e ka dar yo lu bi li yo rum. Fa kat be ni Uşak a gö tü rür se niz ve ba na ora da bir ok ka tuz ve rir se niz ge li rim, de di. Ak şam ka ran lı ğı ba sar ken kam yon mı rıl da na rak, ho mur da na rak Ana - do lu nun ıs sız, yol suz be ya ba nı na dal dı. Ha li de Edip ADI VAR 2. Him met Ço cuk ad l me tin ile ilgili afla da ki yar g lar dan han gi si do ru dur? A) Ağır ve süs lü dil kul la nıl mış tır. B) Bi rey sel bir te ma iş len miş tir. C) Sem bo lik bir an la tım tar zı ter cih edil miş tir. D) Ana do lu in sa nı na yer ve ril miş tir. E) Eş ya ve çev re tas vir le ri so yut tur. 3. Miilî Edebiyat Dönemi hikâyesiyle ilgili aşağıdaki yargılardan hangisi yanlıştır? A) Dil sadedir. B) Realizmin etkisi görülür. C) Mekân olarak İstanbul dışına çıkılmamıştır. D) Sosyal konular ele alınmıştır. E) Kahramanlık teması sıkça işlenmiştir. E il Da lar - Yahya Kemal BEYATLI 193

194 Millî Edebiyat Dönemi ( ) b. Roman HA ZIR LIK Mil lî Ede bi yat Dö ne mi ro man la r n da ele al nan te ma lar ve ro man di li hak k n da bir arafl - t r ma ya p n z. Ha li de Edip Ad var n ha ya t, sa nat an la y fl ve eser le ri hak k n da bir arafl t r ma ya p n z. Ata türk ün mil li yet çi lik an la yı şı hak kın da bil gi tap la yı nız. Milletimize ait tarihî ve kültürel değerlerin romanlaştırılması ne gibi faydalar sağlar? YE N TU RAN Os man lı cı lık dü şün ce si ni sa vu nan Ye ni Os man lı Par ti si ile Türk çü lük akı mı nı be nim se yen Ye ni Tu ran Par ti si ara sın da aman sız bir si ya si mü ca de - le bu lun mak ta dır. Ham di Pa şa ve ye ğe ni Asım Ye ni Os man lının, Oğuz ile asıl adı Sa mi ye olan Ka ya ise Ye ni Tu ran ın ik ti da ra gel me si için ça lış mak - ta dır. Dev let gü cü nü elin de bu lun du ran Ham di Pa şa, hal kın bü yük bir te - vec cü hü nü ka za nan Ye ni Tu ran Par ti si nin önü nü kes mek için Oğuz u hak - sız bir şe kil de hap set ti rir. Oğuz u kur tar mak ama cıy la Ka ya, Ham di Pa şa nın ya nı na gi der. Oğuz u ha pis te tut mak tan çe ki nen ve onu ser best bı rak ma ni - ye tin de olan Ham di Pa şa, Ka ya ya bir oyun oy nar. Ona, an cak ken di siy le ev len me si hâ lin de Oğuz u ser best bı rak tı ra ca ğı nı söy ler. Ka ya is te me ye rek de ol sa bu tek li fi ka bul eder. Oğuz öz gür lü ğü ne ka vu şur. İki par ti ara sın da - ki si ya si çe kiş me bü tün şid de tiy le de vam eder. Ro man da ce re yan eden olay lar Ham di Pa şa nın ye ğe ni Asım ta ra fın dan oku yu cu ya ak ta rıl mak ta dır. Her gün Ye ni Tu ran n ka za nan bir ada y ilan edi li yor; her gün Ye ni Tu ran bü yü yor, O uz, mefl hur bir adam dan çok, kut sal ve Halide Edip Adıvar ( ) sev gi li bir adam olu yor du. Ar t k se çim so nu na ge li yor duk. Am cam s tan bul a es ki si gi bi aday l n koy du, O uz da ay n yer den koy mufl tu. Ge çen se çim de Bur sa dan aday l n ko yup da ka za na ma yan O uz, flim di s tan bul da ke sin bir ço un luk la ka zan mak la kal m - yor, Türk un su ru nun ço un luk ta ol du u Kon ya, Kas ta mo nu gi bi yer ler den de aday l n koy ma s için de sü rek li ri ca lar al yor du. Bu «Türk mil li yet çi li i» si nir le ri ne do kun mak la be ra ber «âdem-i mer - ke zi yet» fik ri ni pek hofl bu lan gay ri müs lim ler ve Türk ol ma yan lar da Ye ni Tu ran ta ra f na ge çi yor lar - d. Se çi min so nu na do ru, iki par ti ara s n da ki çe kifl me son de re ce yi bul mufl tu. So nun da, Ye ni Tu - ran, dört te üç ora n n da bir ço un luk la se çi mi ka zan d. Bi zim ki ler den an cak en ta n n m fl ki fli ler, da - ha çok ken di ki fli lik le ri sa ye sin de, me bus ola bil mifl ler di. s tan bul aday la r n dan am cam ve O uz, iki si de s tan bul me bu su ol mufl lar d. Sa n r sam Ka ya n n bir de re ce ye ka dar ken di si ne «ta ham mül edi le mez» ol ma s ge re ken bu ha yat ta ki sa lam l k fe da kâr - l n n yal n z O uz için de il, Tu ran için de bu ka dar ve rim li ol ma s n dan d. Ben Ye ni Tu ran n bu ba - fla r s n Ka ya n n fe da kâr l n dan ön ce de tah min et mifl ol mak la be ra ber, yi ne Ka ya ya kar fl epey ce bir kin du yu yor dum. Ye ni Tu ran n aday la r bi rer bi rer ka zan d k la r ilan edil di i gün ler, hep Ka ya n n göz le ri ni ar yor dum. Bu gün ler de ya nak la r n da hum ma dan do ma bir k r m z l k, göz le rin de tu haf bir par lak l k var d. Fa kat ne ka dar ça l fl t m sa övün me ye ben zer bir fley gö re me dim. Am cam da se çi mi ka zan d k tan son ra son gün ler de po li ti ka da az c k azal m fl olan ça l fl ma s n tek rar ar t r m fl t. 194

195 Millî Edebiyat Dönemi ( ) Bir ak flam yi ne am cam sof ra da Ka ya dan ne za ket le izin ala rak son gün ler de ya vafl ya vafl bafl - la d m z po li ti ka hak k n da ba na ba z fley ler söy lü yor du. Az c k ken di ni unut tu zan ne de rim, bu gün - ler de ki al fl kan l d fl n da Ye ni Tu ran a es ki den yap t gi bi ha ka ret ede cek ka dar ile ri git ti. Son ra bir den bi re pek gö rü nen bir te lâfl la iki miz de Ka ya ya bak t k. Bu gün ler de sı cak gö rü nen yü zü da ha çok ya n yor du. Göz le rin de son suz bir k z g n l k la ba k yor du. Am cam fla fl r d : Has ta m s n Ka ya, de di. Ha y r. Aya a kalk t, Ka ya n n el le ri ni al d. Ya n yor sun, yav rum. Bir kaç gün dür bi raz ba fl m a r yor, önem siz. Na s l önem siz? Ha ber ver men ge re kir di, ri ca ede rim, As m, dok to ra te le fon et. Na fi le, dok tor luk ifl yok, er ken ya ta ca m. Her ak flam er ken ya t yor sun. Ka ya dur gun ve s k n t l : Otu ru nuz, Pa fla. Ele ni, kom pos to yu ge tir, ye mek ten son ra ka rar ve ri riz. Pek bel li bir s k n t ile kom pos to yu iç tik. Ka ya n n ger çek ten yü zün de kuv vet li bir yan ma be lir ti - si var d. Ye mek ten son ra kah ve yi içer iç mez aya a kalk t. Am cam: Hiç ol maz sa So fi odan da yat s n, Ka ya, de di. Ka ya ya nan göz le ri âde ta do lu, ya nak la r alev - ler için de dön dü: So fi fa lan is te mem, Pa fla. Fa kat e er has ta ola cak sam ri ca ede rim, ba flu cu ma bir Türk hiz - met çi ge ti ri niz. Bak, Ka ya, Ye ni Tu ran na s l, ak l l bir ka d n da bi le in san duy gu la r n dan çok ulus duy gu la r ya - ra t yor. Ca n m, bir has ta ya bir So fi ni çin bir Ay fle ka dar ba ka ma s n? Ka ya, bir ke re da ha, Ay fle ka d n n to ru nu na iç lik di ker ken Ham di Pa fla n n kar fl koy ma s na na - s l bak t y sa öy le bak t. Son ra bi raz h r ç n: Ri ca ede rim, öy le be ni s k ma y n z. Kim se is te mi yo rum. Bu se fer am cam, Ka ya n n ar ka s n dan git ti. Er te si gün Ka ya kah val t ya ine me di. Yük sek ate fli var d. Fa kat bir bafl a r s n dan bafl ka be lir ti si ol ma d n dan, dok tor has ta l an la ya ma d. Ha fif bir so uk al g n l ola bi lir, bi raz «mü fla he de» al t n da bu lun du ra l m, di yor du. Ka ya oda s n da «mü fla he de» al t n da ol du u gün ler de, Mec lis aç l d. Her ke sin gö zü en çok yal - n z iki ta ra f n bü yük ve ün lü bi rer ki fli si de il ay n za man da ha yat la r n da ki fli sel bir ac çe ken iki ki - fli de, am cam la, O uz Bey de idi. Bir den bi re hal k n ta p n ma de re ce sin de yük selt tik le ri O uz, genç yü zün de çok ya fla m fl, his set - mifl çiz gi le ri, be yaz ba fl, pe ri flan k l ile ne ka dar al k fl top lu yor sa si vil k l için de bi le as ke rî bir fl k l k ve «ten dü rüst lük» gös te ren am cam, be yaz b y k la r, dim dik bo yu, ih ti yar l n da ça l fl kan ve ha yat do lu bir genç lik ya fla yan ba fl ile o ka dar dik ka ti çe ki yor du. Bak sa na, na s l da fl k, tam bir er kek hâ li var. Bel ki de Ka ya onu sev mifl tir, di ye f s l da fl yor - lar d. ifl te bu, Ka ya ile ev len me si nin üçün cü ay n da ol mufl tu. Mec lis aç l d k tan son ra ilk haf ta la r epey ce buh ran l za man lar ge çi ri yor duk. fiim di bu ka dar ka - la ba l k bir ço un luk la ve hü kû me ti kay bet tik ten son ra hiç ol maz sa olan ca flid det ve ye te ne i ile mu ha le fet yap ma s ge re ken am cam, ay n za man da Ka ya n n has ta l üzün tü sü ve te da vi si ile ça - l fl ma s n n bir k s m n kay be di yor du. Dok tor lar bu gün ler de has ta l a ke sin ola rak tefl his ko ya m yor - lar d. Bir haf ta ka dar bir çok kon sül tas yon lar, bek le me ler le geç ti. Am cam, Mec lis ten ge lin ce üs tü nü de ifl ti ri yor, ba na er te si gü nü Ye ni Os man l da ya z la cak fley ler var sa bil gi ve ri yor, bir iki lok ma ye - mek yi yor, ba zen kah ve si ni bi ti ri yor, ba zen bi tir me den Ka ya n n ya n na gi di yor du. Her ak flam ki so - ru la r ma ay n ce vap: Atefl, de vam edi yor. Dok tor bi raz da ha is ti ra hat di yor. 195

196 Millî Edebiyat Dönemi ( ) So nun da bir gün, yi ne ye mek ten son ra, not la r m ver mek için her za man kin den faz la sa lon da kal - m fl t ki dok tor gel di. Am cam pek önem li bir me se le üze ri ne tar t fl l d n dan ve ko nufl ma la r n n bel - ge le ri ni kay det ti in den ken di si yu ka r ç ka ma d. Fa kat dok tor ya r m sa at son ra ka p y ha fif çe vu ra - rak ya n m za gel di. Am cam dok to ru gö rür gör mez cüm le si nin or ta ye rin de dur du. Kaç gün dür dur - ma ma ca s na yor gun luk, kay g ve uy ku suz luk la bo zu lan yü zü nü dok to ra me rak ve ac ile kal d r d : Bu ak flam na s l bul du nuz? fiim di lik bir fark yok. Fa kat ya vafl ya vafl has ta l kefl fe di yo ruz gi bi. Ci er le rin de mi? Ufak bir ök sü rük var. Fa kat bu ate fli flim di lik gö üs yap t n id di a ede mem. Bu da ha ge nel, bel li be lir siz fa kat önü al n maz sa her fley ola bi le cek, bir ra hat s z l k! Evet, özel ola rak... Af fe der si niz, Pa flam. Bu öy le as ker ce bir ke sin lik le be lir ti le bi lir bir fley de il. Bir de fa si nir sis - te mi ta ma men bo zuk. Ken di siy le uzun ko nu flup in ce le me ye ça l fl t m, ön ce, uzun sü re dir ge ce le ri uyu mu yor mufl. Am cam ba fl n sal la d : Bu bel ki bir iki ay sü ren uy ku suz luk, si nir sis te mi ni boz du u ka dar bün ye si ne de ge nel bir za - y f la ma ver mifl. Bü tün ha yat gö rev le ri ne, si nir sis te mi ne, kal bi ne, ci e ri ne, ba r sak la r na, mi de si ne hep bir den ih ti lal, bir a r l k yap m fl. Özet le ye lim: fiim di bir isim le ni te le ne me yen bu has ta l k önü al n maz sa pek kor kunç ola bi lir. Ye ni Tu ran Ha re ke ti ni ve Oğuz u ca nın dan çok se ven Ka ya, Ham di Pa şa yla olan ev li li ği ni içi ne sin di re me mek - te ve için için çök mek te dir. Bu ara da Oğuz, si lah lı bir sal dı rı ya uğ rar. Ham di Pa şa bu ha be ri Oğu z un ya nı na gi de - ce ği dü şün ce siy le Ka ya dan sak lar. Ölüm dö şe ğin de olan Oğuz, ken di ni zi ya re te ge len Asım dan Ka ya nın ne den Ham di Pa şa yla ev len di ği ni öğ ren mek is ter. Ne var ki Asım ger çe ği söy le mez. Oğuz, bu ev li li ğin se be bi ni bi le me - den ölür. Oğuz un öl dü ğü nü öğ re nen Ka ya, ev li li ği ni bi ti rir ve ha ka ret ler ede rek Ham di Pa şa yı terk eder. Ha li de Edip ADI VAR Ye ni Tu ran 1. Yeni Turan ad l metnin oluşumunda etkili olan zihniyetin genel özelliklerini açıklayınız. 1. Et kin lik: a) Ye ni Tu ran ro ma n n n tam met ni ni oku ma n z is ten mifl ti. Ye ni Tu ran ro ma n n n olay ör gü sü nü gös te ren fle ma üze rin de ki bofl b ra k lan yer le ri uy gun ifa de ler le dol du ru nuz. 196

197 Millî Edebiyat Dönemi ( ) b) Ye ni Tu ran ro ma n n dan al nan par ça n n ro ma n n ge nel olay ör gü sü için de ki ye ri ni 196. say - fa da ki fle ma üze rin de ifla ret le yi niz. Olay ör gü sün de be lir ti len le rin ya fla n l p ya fla n la ma ya ca n ger çek lik ve kur ma ca ba la m n da sözlü olarak ifade ediniz. c) Ro ma n n te ma s n be lir le yi niz. Ro man dan al nan par ça ile ro ma n n te ma s ara s n da ki ilifl ki yi aç k la y n z. ç) Yeni Turan ro ma n n n olay ör gü sü nü dik ka te al d n z da ro man da in sa na öz gü ger çek lik ler - den na s l ya rar la n l m fl t r? Yeni Turan ro ma n n n olay ör gü sü nün kur gu la n fl n da oku yu cu la r olay - dan ha ber dar et me kay g s n n m yok sa sa nat ese ri olufl tur ma ça ba s n n m gö ze til di i ni tar t fl n z. Tar t fl ma so nuç la r n arkadaşlarınızla paylaşınız. d) Yeni Turan ro ma n n dan al nan par ça y ya p ve an lam ba k m n dan in ce le yi niz. Met nin ya p - ca ve an lam ca ken di için de bir bü tün lük olufl tu rup olufl tur ma d n tar t fl n z. Yeni Turan ro ma n n - dan al nan par ça ya bü tün lük ka zan d ran ola y aç k la y n z. Bu ola y n ro ma n n olay ör gü sü ne ne kat - t n söyleyiniz. e) Yeni Turan metninin olay örgüsünü dikkate alarak yaşanmış olayla olay örgüsü arasındaki farklılıklar arasında çıkarımlarda bulununuz. 2. Ye ni Tu ran met nin de yer alan ki fli le rin özel lik le ri ni ve olay ör gü sün de ki ifl lev le ri ni afla da ki tab lo da uy gun bö lü me ya z n z. Me tin de ki ki fli le rin bir bir le riy le ilifl ki le ri ni açıklayınız. ki fli ler özel lik le ri me tin de ki ifl lev le ri 3. Yeni Turan ad l ro man da ki ki fli le rin tem sil et tik le ri zih ni yet le ri ve yan s t t k la r sos yal ke sim - le ri be lir le yi niz. Me tin de han gi ta ri hî olay la ra de i nil mek te dir? Ki fli le rin me tin de ki ta ri hî olay lar la ilifl - ki si ni söz lü ola rak ifa de edi niz. 4. Yeni Turan ad l me tin de yer alan me kâ na ait un sur la r n alt la r n çi zi niz. Bu un sur la r n me tin - de ki ifl le vi ni be lir le yi niz. Me tin de ki me kân un sur la r y la ger çek ha yat ta kar fl la fl l p kar fl la fl la ma ya - ca n açıklayınız. 5. Yeni Turan ad l me tin de in san-me kân ilifl ki si nin na s l kur gu lan d n, in san me kân bü tün lefl - me si nin sa lan ma s ama c y la ne le re dik kat edil di i ni mad de ler hâ lin de def te ri ni ze ya z n z. 6. Yeni Turan ad l me tin de yer alan za ma na ait un sur la r be lir le yi niz. Me tin de ki za man la met - nin ya z l d dö ne min il gi si ni aç k la y n z. 7. Yeni Turan ro ma n n dan al nan par ça da ki ki fli, za man ve me kân un sur la r n met nin bü tün lü - ü ve bir bir le riy le uyum la r aç s n dan de er len di ri niz. Or ta ya ç kan so nuç la r tah ta ya ya z n z. 8. Yeni Turan ro ma n n dan al nan par ça n n te ma s n bu lu nuz. Bu te ma n n ro ma n n te ma s ve ese rin ya z l d dö nem le ilifl ki si ni aç k la y n z. 9. Yeni Turan ro ma n n dan al nan par ça da ele al nan te ma n n in sa na öz gü ger çek lik le ilifl ki si ni tar t fl n z. Tar t fl ma so nuç la r n söz lü ola rak ifa de edi niz. 197

198 Millî Edebiyat Dönemi ( ) 10. Yeni Turan ad l met nin an la t c s n, an la t c n n ba k fl aç s n ve bu un sur la ra ait özel lik le ri be lir le ye rek afla da ki tab lo ya ya z n z. an la t c ve an la t c ya ait özel lik ler an la t c n n ba k fl aç s ve ba k fl aç s na ait özel lik ler 11. Yeni Turan ro ma n n dan al nan par ça da yer alan tas vir ve tah li le yö ne lik ifa de le rin alt la r n çi zi niz. Bu ifa de ler den ha re ket le an la t c n n tas vir ve tah lil le ri yan s t r ken ne le re dik kat et ti i ni söz - lü ola rak ifa de edi niz. 12. Yeni Turan ro ma n n dan al nan met ne yö ne lik yo rum la r n z def te ri ni ze ya z n z. Yo rum la r - n z ar ka dafl la r n z la pay la fl n z. Yo rum lar ara s n da ki ben zer lik ve fark l l k la r n se bep le ri ni belirleyiniz. Me tin de ki ki fli ler den bi ri nin ye ri ne ken di ni zi ko ya rak olay lar kar fl s n da na s l dav ra na ca n z söyleyiniz. 13. Yeni Turan ro ma n n dan al nan me tin le ya z l d dö nem ara s n da ki ilifl ki yi be lir le ye rek mad - de ler hâ lin de tah ta ya ya z n z. 14. Ro man tü rü nün Türk ede bi ya t n da or ta ya ç k fl hak k n da bir arafl t r ma yap m fl t n z. Arafl t r - ma so nuç la r n dan ha re ket le Yeni Turan ro ma n n dan al nan met nin han gi ge le ne e ait ol du u nu belirtiniz. 15. Yeni Turan ro ma n n n te ma s n ve an la t m tar z n dik ka te ala rak ese rin bir ede bî ak ma ba - l ka l na rak ya z l p ya z l ma d n se bep le riy le bir lik te defterinize yazınız. 16. Yeni Turan ad l ro ma n n ede bî de e ri ni tar t fl n z. Tar t fl ma so nuç la r n tah ta ya ya z n z. Yap m fl ol du u nuz arafl t r ma so nuç la r n da göz önü ne ala rak Yeni Turan ro ma n n n ede bi yat ta - ri hi miz de ki ye ri ni ve değerini açıklayınız. 17. Mil lî Ede bi yat Dö ne mi ro man la r hak k n da ki arafl t r ma n n so nuç la r n dan ha re ket le Yeni Turan ro ma n n n te ma ve an la t m tar z ba k m n dan Mil lî Ede bi yat Dö ne mi ne ait di er ro man lar la or tak nok ta la r olup ol ma d n tar t fl n z. Tar t fl ma so nuç la r n dan ha re ket le Mil lî Ede bi yat Dö ne mi - nin ro man an la y fl hak k n da ç ka r m lar da bu lu nu nuz. 18. Ha li de Edip Ad var hak k n da yap mış ol du ğu nuz arafl t r ma dan el de et ti i niz bil gi le ri niz den ve Ye ni Tu ran ro ma n n dan ha re ket le ya za r n fik rî ve ede bî yö nü hak k n da ç ka r m lar da bu lu nu nuz. 19. Yeni Turan ro ma n y la ya zar ara s n da na s l bir ilifl ki ku ru la bi lir? Söz lü ola rak ifa de edi niz. 198

199 Millî Edebiyat Dönemi ( ) ATA TÜRK ÇÜ M L L YET Ç L K AN LA YI fii ÜL KE VE M L LET BÜ TÜN LÜ Ü NE ÖNEM VE R R Mil lî bir lik ve be ra ber lik duy gu su, ara la r n da ki bü tün ay r l k la ra ra men mil let fert le ri ni bir bir le ri - ne s m s k ba lar. Mil le ti tefl kil eden bi rim le rin do um yer le ri, bü yü dük le ri yurt kö fle le ri, e i tim dü zey le ri, mes lek - le ri, mez hep le ri, si ya si par ti ro zet le ri ay r ola bi lir. Fa kat do um yer le ri ay r da ol sa va tan bir dir. Par ti bay rak la r ay r da ol sa ay y l d z l bay rak bir dir. Mes lek ler, mez hep ler ay r da ol sa mil let bir dir. Bir mil le tin men sup la r n n ay n ge mi de yol cu luk eden in san lar ol duk la r ; ge mi su al r sa mü ret te - ba t y la, yol cu la r y la, her ke sin teh li ke ye dü fle ce i unu tul ma ma l d r. lk ba k fl ta ay r gi bi du ran par mak lar na s l ay n ele, ay n ko la ba l ise ler do um yer le ri, ge çim kay nak la r, mes lek le ri, si ya si ter cih le ri ay r olan yurt tafl lar da ay n mil le te ba l d r lar. Na s l ay r gi bi du ran par mak lar kaz ma y, kü re i, ka le mi be ra ber ce tu tu yor ve ge rek ti in de bir le flip tek bir yum ruk olu yor sa bir mil le tin fert le ri de mil le tin kal k n ma s ve ya sa vu nul ma s u run da el e le ver me yi bil me - li dir ler. Ge rek ti in de tek bir yum ruk gi bi bir le fle bil mek için par mak la r n ara s na düfl man l k di ken le ri yer lefl ti ril me si ne im kân b rak ma ma l d r lar. Yüz y l lar bo yun ca ay n bay rak al t n da ay n inanç la r pay la fla rak ya fla m fl, or tak va tan la r n omuz omu za sa vun mufl, ka der de, k vanç ta ve ta sa da or tak ol mufl, ay n bü yük mil le tin fle ref li ev lat la r ola rak ya fla ma ya ka rar l in san lar ara s na ay r l k to hum la r ekil me ye ça l fl l ma s Ata türk ün top la y c, bir lefl ti ri ci Türk mil li yet çi li i an la y fl y la ba dafl maz. Afla da ay r ca üze rin de du ru la ca gi bi rk ç ol ma yan, la ik lik esa s n dan ay r l ma yan, s n f kav ga - s n de il sos yal da ya n fl ma y (iç ti ma i te sa nü dü) he def tu tan Ata türk çü mil li yet çi lik an la y fl, bü yük Türk mil le ti ni rk, mez hep, s n f kav ga la r y la böl me ye kal k fla cak olan la ra kar fl en sa lam sa vun ma ara c d r. Tür ki ye Cum hu ri ye ti nin dev le te sa da kat le, mil le te sev giy le ba l bü tün yurt tafl la r, ra hat - l k la ve iç ten lik le, ben Tür küm di ye bil me li dir. Van dan, Di yar ba k r dan Trak ya ya, Ka ra de niz den Ak de niz e ka dar yur du mu zun her kö fle sin de - ki mem le ket ev lat la r n hep ay n cev he rin da mar la r ola rak va s f lan d ran Ata türk, rk, mez hep, s - n f ay r l k la r n kö rük le yen le re kar fl ç k m fl; mil lî bir lik ve bü tün lü ü sars ma ya ça l flan la r n, düfl ma - na alet ol mufl be yin siz ler d fl n da, kim se yi et ki le ri al t na ala ma ya cak la r n söy le mifl tir. Ta rih po ta - s n da kay nafl m fl, bir lik te se vi nip bir lik te a la m fl in san la r rk ve ya mez hep kav ga la r n kö rük le ye - rek bir bi ri ne dü flür mek iha net tir. Tür ki ye de Tür ki ye halk la r de il bir mil let var d r. Mil le ti mi zi ken - di için den böl me ye yö ne lik bü tün di din me le rin bo ul ma ya mah kûm ol du u nu be lir ten Ata türk e gö - re: Türk mil le ti, ken di nin ve mem le ke tin yük sek men fa at le ri nin aley hi ne ça l fl mak is te yen boz gun - cu, va tan s z ve mil li yet siz be yin siz le rin saç ma la ma la r n da ki giz li ve kir li emel le ri an la ma ya cak bir top lu luk de il dir. Ata türk e gö re, mil le tin bir lik ve bü tün lü ü en bü yük kuv vet kay na d r: Ge rek ti in de va tan için bir tek fe rt gi bi yek pa re azim ve ka rar ile ça l fl ma s n bi len bir mil let, el - bet te bü yük bir ge le ce e la y k ve aday olan bir mil let tir. Tur han FEY Z O LU Atatürkçü Düflünce El Kitab 20. Ata türk çü Mil li yet çi lik An la y fl Ül ke ve Mil let Bü tün lü ü ne Önem Ve rir ad l me tin den ve yap tı ğı nız araş tır ma so nuç la rın dan ha re ket le mil lî bir lik ve be ra ber li in sa lan ma s n da mil li yet çi lik il ke si nin ta fl d öne mi be lir le yi niz. El de et ti i niz so nuç la r def te ri ni ze ya z n z. 199

200 Millî Edebiyat Dönemi ( ) ANLAMA YORUMLAMA 1. Ye ni Tu ran ke li me gru bu nun ça r fl m la r n dik ka te ala rak ese re ni çin bu is min ve ril mifl ola - bi le ce i ni yo rum la y n z. Ese rin is mi ile Mil lî Ede bi yat Dö ne mi nin fik rî te mel le ri ara s n da ki ilifl ki yi söz - lü ola rak ifa de edi niz. 2. Ye ni Tu ran ro ma n n da ara la r n da ik ti dar ça t fl ma s olan Ye ni Os man l ve Ye ni Tu ran f r ka la - r n n nez din de ya za r n han gi fi kir ak m la r n kar fl lafl t r d n tar t fl n z. Tar t fl ma so nuç la r n arkadaşlarınızla paylaşınız. 3. Ye ni Tu ran ad l me tin de O uz ve men su bu ol du u si ya si par ti nin se çim ler den bü yük bir za - fer le ç k t be lir til mek te dir. Bu du ru mu dik ka te ala rak ro man da an la t lan la r n da ha çok ta ri hî ger - çek lik ler den mi yok sa ya za r n ide al le ri ve ha yal le rin den mi bes len di i ni be lir le yi niz. 4. Ye ni Tu ran ro ma n n n ya z l fl ama c ile Mil lî Ede bi yat Dö ne mi nin sa nat an la y fl ara s n da pa - ra lel lik ler ku ru nuz. Mil lî Ede bi yat Ak m na ba l sa nat ç la r n sa nat için sa nat ve top lum için sa - nat an la y fl la r n dan han gi si ni be nim se dik le ri ni söz lü ola rak ifa de edi niz. 5. Ka der de, k vanç ta ve ta sa da bir lik te ha re ket et me ye te ne i nin ka za n l ma s n da mil li yet çi lik il - ke si nin sa la d ya rar la r belirtiniz c. Millî Edebiyat Dönemi Anlatmaya Bağlı Edebî Eserlerin Özellikleri HA ZIR LIK Ki ta b n z n Ser ve ti fü nun Ede bi ya t ad l 3. üni te si nin An lat ma ya Ba l Ede bî Me tin ler bö lü mü nü göz den ge çi ri niz. Mil lî Ede bi yat Dö ne mi nin hi kâ ye ve ro man ala n n da ki önem li tem sil ci le ri, eser le ri ve eser - ler de yer alan or tak te ma lar hak k n da bir arafl t r ma ya p n z. 2. Et kin lik: a) Bu üni te de in ce le di i niz ro man ve hi kâ ye ler den ha re ket le Mil lî Ede bi yat Dö ne min - de or ta ya ç kan an lat ma ya ba l ede bî me tin le rin ge nel özel lik le ri ni be lir le yi niz. Be lir le di i niz özel - lik le ri bir lis te hâ lin de def te ri ni ze ya z n z. b) Mil lî Ede bi yat Dö ne min de ve Ser ve ti fü nun ede bi ya t n da or ta ya ç kan an lat ma ya ba l ede bî me tin le rin ge nel özel lik le ri ni dik ka te ala rak bu iki dö ne me ait an lat ma ya ba l ede bî me tin le ri te ma, dil ve an la t m ba k m n dan kar fl lafl t r n z. Or ta ya ç kan ben zer lik ve fark l l k la r afla da ki tab lo da bofl b ra k lan yer le re ya z n z. ben zer lik ler fark l l k lar te ma dil ve an la t m c) Mil lî Ede bi yat Dö ne min de ve Ser ve ti fü nun ede bi ya t n da or ta ya ç kan an lat ma ya ba l ede bî me tin ler de ele al nan or tak te ma lar ve bu te ma la r n se çil me sin de et ki li olan se bep ler hak k n da ç - ka r m lar da bu lu nu nuz. Ç ka r m la r n z söz lü ola rak ifa de edi niz. ç) Mil lî Ede bi yat Dö ne mi ile Ser ve ti fü nun ede bi ya t n da an lat ma ya ba l ede bî me tin le rin te ma - la r, dil ve ifa de bi çim le rin de ki fark l l k la r n or ta ya ç k ma s n da et ki li olan fi kir ak m la r, sos yal flart lar ve sa nat an la y fl la r n açıklayınız. 200

201 Millî Edebiyat Dönemi ( ) ÖLÇME VE DE ERLEND RME A. Afla da ki so ru la r söz lü ola rak ce vap la y n z. Mil lî Ede bi yat Dö ne min de ya z lan ro man la r n bafl l ca özel lik le ri ne ler dir? Ye ni Tu ran ad l ro man da Mil lî Ede bi yat ro ma n nın han gi özel lik le ri bu lun mak ta d r? B. Afla da ki cüm le le rin so nu na yar g lar do ru ise D, yan l fl ise Y ya z n z. Mil lî Ede bi yat Dö ne mi ro ma n Ser ve ti fü nun ro ma n n n et ki sin de ge li fli mi ni sür dür müfl tür. ( ) Ye ni Tu ran Ha li de Edip Ad var n son dö nem ro man la r n dan d r. ( ) Millî Edebiyat Dönemi romanında genellikle İstanbul ve saray hayatı ele alınmıştır. ( ) C. Afla da ki çok tan seç me li so ru la r n doğ ru ce vap la rı nı işa ret le yi niz. 1. Ya zar, eser de Ka ra göz ve or ta oyu nu hak kın da ol duk ça ay rın tı lı bil gi ve rir ken ço cuk lu ğun - da git ti ği bu oyun lar dan edin di ği iz le nim ler den ya rar lan dı ğı nı şöy le an la tı yor: Ra ma zan ge ce le - rin de Ah met Ağa, be ni Ka ra göz ve or ta oyu nu iz le me ye gö tü rü yor du. Bun lar, Üs kü dar da bü yük bir kah ve de oy na nır dı. Kız, er kek alay alay ço cuk hat ta bü yük ler kah ve nin bah çe si ne do lar dı. İl - kin Soy ta rı nın Kı zı adıy la ve İn gi liz ce ola rak ba sı lan ese rim de ki Kız Tev fik ti pi, bu ak şam la rın ben de bı rak tı ğı iz le nim ler den çok şey al mış tır. Bu pa rag raf ta sö zü edi len ya zar ve ese ri afla da ki le rin han gi sin de bir ara da ve ril mifl tir? A) Pe ya mi Sa fa - Do ku zun cu Ha ri ci ye Ko ğu şu B) Re şat Nu ri - Yap rak Dö kü mü C) Ha li de Edip - Si nek li Bak kal D) Re şat Nu ri - Ça lı ku şu E) Ha li de Edip - Ta tar cık ÖYS Özel lik le, ya rat tı ğı ka rak ter ler le ün le nen, da ha çok ka dın lar ara sın dan seç ti ği ki şi le ri bü tün psi ko lo jik in ce lik le riy le us ta ca can lan dı ran ya za rı mız.... Bu cüm le de bofl b ra k lan ye re afla da ki ler den han gi si ge ti ril me li dir? A) Ya kup Kad ri Ka ra os ma noğ lu dur B) Ha li de Edip Adı var dır C) Re fik Ha lit Ka ray dır D) Ömer Sey fet tin dir E) Re şat Nu ri Gün te kin dir YGS Ata türk çü mil li yet çi lik an la y fl, top lu mu sa de ce rk çiz gi le riy le de il din ve mez hep çiz gi le - riy le böl me yi de red de der. Bu du ru ma gö re afla da ki ler den han gi si nin öne mi nin vur gu lan d sa vu nu la bi lir? A) S n r la r bel li ve bö lün mez va tan an la y fl n n B) Ulu sal ve in sa ni de er le ri kay nafl t r ma n n C) Dev le tin ulu sal ve ba m s z ol ma s n n ön gö rül dü ü nün D) Si ya si var l n n d fl n da ki Türk le rin yö ne tim le ri ne say g l ol ma n n E) Bir mil le tin mut lu lu u nun di er mil let le rin de mut lu lu u na ba l ol du u na inan ma n n ÖSS Yaban - Yakup Kadri KARAOSMANO LU 201

202 Millî Edebiyat Dönemi ( ) Göstermeye Bağlı Edebî Metinler HA ZIR LIK Mil lî Ede bi yat Dö ne min de ti yat ro tü rü nün özel lik le ri ve ti yat ro tü rün de eser ve ren sa nat - ç lar hak k n da bir arafl t r ma ya p n z. Aka Gün düz ün ha ya t, eser le ri ve sa nat an la y fl hak k n da bir arafl t r ma ya p n z. Millî bilincin güçlendirilmesinde tiyatro nasıl bir rol üstlenebilir? MUHTEREM KAT L Aka Gündüz ( ) Bal kan Sa vafl la r nda ola a nüs tü kah ra man l k lar gös te ren Do an ile Can bu kez Kaf kas ya n n Rus esa re tin den kur tul ma s için mü ca de le et mek te dir ler. Do an, Can n k z kar de fli Es ma y, Can da Do an n k z kar de fli Kum ru yu sev mek te dir. Do an, Bal kan Sa vafl la r s ra s n da sa kat kal m fl t r. Bu s ra da Do - an la Can n Ru me li den ko mu tan la r olan Ya kup da adam la r y la be ra ber Kaf kas ya ya gel mifl ve Rus lar la aman s z bir mü ca de le ye gir mifl tir. Do an n üvey kar - de fli olan ve Rus or du sun da gö rev li Yüz ba fl fia hin, Ya kup un ku flat ma s n dan son an da kur tu la rak Do - an n kö yü ne s n m fl t r. On iki y l dan be ri Rus la r n hiz me tin de olan ve Türk lü ü nü in kâr eden fia hin, Do - an n ve ar ka dafl la r n n ba m s z l k mü ca de le le ri ni an lam s z bul mak ta d r. Bİ RİN Cİ PER DE Al tın cı Mec lis CAN Do an, da r l ma ama fia hin çok bo - zul mufl. Git tik çe de i fli yor, al ça l yor. DO AN... CAN Söy le di i me da r l d n m? DO AN (Ha y r ma ka m n da ç k, der.) (Dü - flü nür...) Bu adam bu hâl de bu lun duk ça gö sü - mün için de bir a r l k his se di yo rum. N NE Al lah s lah ey le sin! DO AN Al lah ona ak l, fi kir, vic dan, izan ver di. Da ha ne yap s n? Bu ka dar ser ma ye ile s - lah ol maz sa ne de me li? CAN Da ha ne ol sun is ter sin ni ne, dört ba - fl ma mur bir müs te bit ol mufl. Biz is tib dat is te - me yiz, hür ri yet is te riz. N NE Ah o ul! Siz hür ri yet is ter se niz biz de hür ri yet is te riz. Hür ri yet! Hür ri yet in sa n mest, esir eder. Fa kat lez ze ti dam la dam la, ya vafl ya - vafl du yu lur. Onun için de rim ki hür ri yet is te yen - ler, çok me tin ve mü te ham mil ol ma l d r lar. DO AN Hür ri yet, içi ne gü ve gir mifl sa - mur kürk gi bi dir. Bu gü zel kürk ten is ti fa de olun - sun, öy le de il mi ni ne? N NE Hür ri yet ka ran l k ta ko pa r lan ga yet gü zel gül le re ben zer, dik kat edil mez se el le rin kan için de ka l r. Hür ri yet, o ul, hür ri yet rüz gâr es tik çe ya vafl ya vafl his set tir me ye his set tir me ye uzak lar dan 202