ÜNİTE İÇİNDEKİLER HEDEFLER. BİNA YÖNETİM SİSTEMLERİ Dr. Erkan ÇETİNER ALTYAPI TESİSLERİNDE VE AFETLERDE İSG

Transkript

1 ALTYAPI TESİSLERİNDE VE AFETLERDE İSG İÇİNDEKİLER Altyapı Tesisleri ve Afetlerle Mücadele Konusundaki Temel Kavramlar İşverenin Yükümlülükleri Jeolojik Etüt Malzeme Seçimi Projelendirme ve İnşaat Afetlerden Korunmada İSG BİNA YÖNETİM SİSTEMLERİ Dr. Erkan ÇETİNER HEDEFLER Bu üniteyi çalıştıktan sonra; Altyapı tesisleri ve afatlerden korunma konusunu anlayabilecek, İşverinin konuyla ilgili yükümlülüklerini bilebilecek, Altyapı tesislerinde kullanılması gereken malzemelerin seçimini anlayabilecek, Bu tesislerin projelendirmesi ve inşaatını anlayabilecek, Afetlerden korunmada İSG konusunu bilebileceksiniz. ÜNİTE 11

2 GİRİŞ Bu dersin amacı; toplumun güvenliğine tesiri olan altyapı tesislerinde yapılacak, değiştirilecek, büyütülecek binaların ve bina türü yapıların tamamının veya bölümlerinin özellikle deprem vb. afetlere karşı dayanıklı tasarımı ve yapımı ile mevcut binaların deprem öncesi veya sonrasında performanslarının değerlendirilmesi ve güçlendirilmesi için gerekli kuralları ve minimum koşulların öğrenilmesidir. Altyapı tesisleri, kanalizasyon ve içme suyu şebeke ve arıtmalarıdır. Ayrıca, içme suyu ve kanalizasyon şebeke ve arıtmalarını içeren altyapı tesislerinin afetlere dayanıklı olarak tasarımı ve mühendislik hesapları ile malzeme seçimi, yapımı, işletilmesi, bakım ve onarımı için gerekli asgari şartlara dair usul ve esasların öğrenilmesi de dersin diğer bir amacıdır. Tespit ve ilan edilen afet bölgelerinde yeniden yapılacak, değiştirilecek, onarılacak veya güçlendirilecek resmî ve özel tüm binaların ve bina türü yapıların teknik şartlarına uyulması gerekir. TEMEL KAVRAMLAR Altyapı tesisi, kanalizasyon ve içme suyu şebeke ve arıtmalarını ifade eder. Muhtemel deprem, tesisin tasarlanan hizmet süresi içerisinde meydana gelmesi olası deprem olup 50 yıllık zaman aralığı içerisinde %50 olasılıkla meydana gelebilecek, 72 yıl dönüş periyotlu bir deprem büyüklüğünü ifade eder. Maksimum deprem ise 50 yıllık zaman aralığı içerisinde %10 olasılıkla meydana gelebilecek, 475 yıl dönüş periyotlu bir deprem büyüklüğünü ifade eder. Sınai imalat, depo, kaptaj, atık su ve içme suyu arıtma tesisleri, terfi merkezi, vantuz, tahliye, baca vb. tesislere ait imalatları ifade eder. Borulu imalatı ise içme suyu isale ve şebeke hatları ile atık su ve yağmur suyu ana kolektör ve şebeke hatlarına ait imalatları ifade eder. TSE standartları ise Türk Standartları Enstitüsünce yürürlüğe konulmuş standartları ifade eder. Binaların güçlendirilmesi, deprem hasarlarına neden olacak kusurların giderilmesi, deprem güvenliğini arttırmaya yönelik olarak yeni elemanlar eklenmesi, kütle azaltılması, mevcut elemanlarının deprem davranışlarının geliştirilmesi, kuvvet aktarımında sürekliliğin sağlanması türündeki işlemleri içerir. Atatürk Üniversitesi Açıköğretim Fakültesi 2

3 TEMEL YÜKÜMLÜLÜKLER İçme suyu ve kanalizasyon şebeke ve arıtmalarını içeren altyapı tesislerinin etüt, planlama, proje, inşaat ve işletme süreçlerinde İSG kurallarına uyulması gerekir. Resim İçme suyu altyapı tesisi Altyapı tesisleri, depreme ve afetlere dayanıklı inşa edilmelidir. Altyapı tesisi yapılacak alanların etüt ve planlaması, konuyla ilgili düzenlemeler ile bu düzenlemelerde belirtilmeyen hususlarda öncelikle TSE standartları esas alınmak kaydı ile ilgili AB düzenlemelerine uygun olarak yapılır. Etüt çalışmaları kapsamında aşağıdaki hususlar incelenir: Coğrafi durum, Sosyoekonomik durum, Mevcut tesislerin durumu, Harita ve imar durumu, Enerji tesislerinin durumu, Nüfus ve yerleşim durumu, İçme suyu temini durumu, Atık su ve yağmur suyu hatlarının deşarjı. Planlama çalışmaları kapsamında aşağıdaki hususlar incelenir: İçme suyu tesis ihtiyacı, İçme suyu arıtma tesis ihtiyacı, Atık su tesis ihtiyacı, Atık su arıtma tesis ihtiyacı, Yağmur suyu tesis ihtiyacı, Altyapı tesisinin ömrü dikkate alınarak tesisten yararlanabilecek mevcut ve gelecekteki nüfus, Altyapı tesisinin ömrü dikkate alınarak mevcut ve gelecekte ihtiyaç duyulacak içme suyu miktarı, Altyapı tesisinin performans kıstasları, Altyapı tesisinin bakım, onarım ve işletme parametreleri, Altyapı tesisinin yürürlükteki mevzuatlara uygunluğu, Atatürk Üniversitesi Açıköğretim Fakültesi 3

4 Mevcut ve yeni yapılacak altyapı tesislerinin birlikte kullanılması durumunda her iki tesisin birlikteliğinin ekonomiklik ve işletme yönünden uygun olup olmadığı, Altyapı tesisinin ekonomik analizi, Altyapı tesisinin afet risk analizi, Altyapı tesisine ait acil durum müdahale planı. Altyapı tesislerinin depreme yönelik tasarımı ve afet duyarlılık değerlendirmesinde aşağıdaki Tablo 1 ve Tablo 2 de verilen kıstaslar esas alınacaktır. Tablo İçme ve kullanma suyu tesislerinde deprem sonrası performans hedefleri Hizmet Kategorisi Muhtemel Deprem Maksimum Deprem Yaşam güvenliği Minimum risk Minimum risk Yangın söndürme Kritik hizmet İçme suyu ve halk sağlığı Tüm alanlarda hizmet mevcuttur. Kış talep oranlarında tüm alanlara sürekli tam hizmet sağlanır. Hasarlı durumdaki sınırlı alanların vana ile kapatılmasından sonra rezervuarların %70 i kullanılır durumdadır. Servis alanının %70 ine, kış talep miktarının %70 i oranında hizmet verilir. Merkezî yerlerde 72 saat içerisinde içme suyu temin edilir. Kaynama suyu emri istenebilir. Açıktan su temin edilmez. Evsel, ticari ve endüstriyel kaynak Su kalitesi korunur. Yedi gün içerisinde birkaç alana kış talep oranlarında tam hizmet verilir. Bir ay içerisinde tüm bölgeye kış talep oranlarında tam hizmet verilir. Atatürk Üniversitesi Açıköğretim Fakültesi 4

5 Tablo Atık Su Tesislerinde Deprem Sonrası Performans Hedefleri Hizmet Kategorisi Muhtemel Deprem Maksimum Deprem Yaşam güvenliği Minimum risk Minimum risk Halk sağlığı Alıcı ortamın korunması (kurak iklim koşullarında) Alıcı ortamın korunması (yağışlı iklim koşullarında) Hidrolik akış ve dezenfeksiyon korunur. Sürekli ön arıtma sağlanır. İki hafta içerisinde arıtma sağlanır. İki hafta içerisinde ön arıtma sağlanır. Hidrolik akış ve dezenfeksiyon korunur. İki hafta içerisinde ön arıtma sağlanır. İki ay içerisinde arıtma sağlanır. Altı ay içerisinde ön arıtma sağlanır. Afet sonrası, yapılacak işlemlere esas olmak üzere kurulacak fen kurulları tarafından, afetin meydana geldiği arazinin durumu ile bütün yapılar ve kamu tesisleri incelenerek, hasar tespit raporu düzenlenir. Gereken hâllerde, yapılarda meydana gelen hasarı tespit etmek üzere kurum ve kuruluşlar, mahallî idareler, üniversiteler ve meslek odaları, konusunda deneyimli yeteri kadar inşaat mühendisi veya mimarı hasar tespiti çalışmalarında görevlendirilirler. Arazinin tehlikeli durumu ve binaların gördüğü hasar bakımından yıktırılması ve boşaltılması gerekenler hakkında, o il ve ilçenin en büyük mülkiye amirine ayrı bir rapor verilir. Bu makamlarca böyle binalar derhal boşalttırılır. Yıkılması gerekenler için en çok üç gün süre verilerek tehlikenin giderilmesi sahiplerine bildirilir. Mahallinde sahibi bulunmadığı takdirde durum, mahalli vasıtalarla ilan edilmek suretiyle, bildiri yapılmış sayılır. Hasar görmüş, ancak ıslahı mümkün binalar bir yıl içinde tamir edilmelidir. Mal sahibi veya vekili, bu bildiriye karşı 3 gün içinde yetkili idare kurullarına itiraz edebilir. İdare kurulları bu itirazı en geç 3 gün içinde inceler ve karara bağlar. Süresinde itiraz olunmayan yahut itiraz olunup da idare kurullarınca yıkılması onaylanan binaları mal sahibi yıkmadığı takdirde bu binalara el konularak yıkma parası yıkıntıdan elde edilecek malzeme bedelinden ödenmek üzere, mahallin en büyük mülkiye amirinin emri ile yıktırılır. Yapılacak asıl işlemlere esas olmak üzere, fen kurulları tarafından düzenlenen teknik mahiyetteki hasar tespit raporlarına mahallî ilan tarihinden itibaren otuz gün içinde itiraz edilebilir ve hasar tespit raporları ancak asıl işlemlerle birlikte dava konusu edilebilir. Gayrimenkulleri kesin bir şekilde hasarsız olarak tespit edilenlerin veya gayrimenkullerinin hasar tespiti hiç yapılmayanların, Atatürk Üniversitesi Açıköğretim Fakültesi 5

6 yargı yoluna gitmeden önce, mahallî ilan tarihinden itibaren otuz gün içinde ilgili idareye başvurmaları zorunludur. Hasar görmüş, fakat ıslahı mümkün olan binaların fen kurullarının göstereceği şartlara göre tamiri yapılıncaya kadar içine girilmesine ve oturulmasına izin verilemez. Bu binalar bir yıl içinde tamir ettirilmediği ve itiraz da olmadığı takdirde yukarıdaki esaslar dâhilinde yıktırılır. İtiraz hâlinde, bu itiraz yukarıdaki mahallî idare kurullarınca beş gün içinde incelenir ve karara bağlanır. İtiraz sebepleri yerinde görüldüğü takdirde süre altı ay daha uzatılır. Resmî daire ve müesseselere ait binalardan bu husus gereğince yıktırılması gerekenler yıkma masrafları ilgili daire ve müesseselerce sonradan karşılanmak şartıyla fon hesabından ödenerek yıktırılır. Yer kayması, kaya düşmesi gibi afetlerde, tehlikenin devamı veya tekrarı ihtimali üzerine boşaltılan binaların tehlikeye karşı kesin tedbir alınıncaya kadar işgaline veya hasara uğrayanların tamirine müsaade edilmez. Tedbir alınamayacağına karar verildiği takdirde tehlikeli mahal içindeki binalar, yukarıdaki esaslar dâhilinde yıktırılır. Afete karşı arazide gerekli tedbirlerin alınması, tehlikeye maruz yapıların yıkılması ve topluluğun başka yere taşınmasından daha ekonomik görülürse, bu tedbirlerin alınması için lüzumlu ödenek fondan ödenir. Tehlikenin giderilmesiyle ilgili tedbirler için yapılan harcamalar borçlanmaya tabi tutulmaz. Araştırma çukur sayısı zemin özelliğine bağlı olarak belirlenir. JEOTEKNİK ETÜT Resim Yer kayması felaketi İçme suyu ve kanalizasyon alt yapı projeleri dâhilinde yer alan iletim hatları ve üst yapı ünitelerinde kaya veya zemin koşullarının belirlenmesi amacıyla jeoteknik etüt çalışmaları yapılır. Bu çalışmalarda, konuyla ilgili düzenlemelerde belirtilen şartlara uyulur. Atatürk Üniversitesi Açıköğretim Fakültesi 6

7 Zemin Koşullarının Belirlenmesi Proje alanında daha önceden yapılmış olan topoğrafik, jeolojik, hidrojeolojik, jeofizik, mühendislik jeolojisi ve jeoteknik çalışmalar; yapılacak detaylı arazi çalışmaları ile birlikte değerlendirilerek bölgesel ve yerel jeolojik yapı belirlenir. İletim Hatları İçme suyu projesi kapsamında şebeke ve isale hatlarında; kanalizasyon projesi kapsamında ise şebeke, toplayıcı, kolektör ve yağmur suyu hatlarında araştırma çukuru ve sondaj açma çalışmaları yapılır. Derinliği 1,5 metreden az olan iletim hatlarında, güzergâhta yer alan toprak zeminlerin ve ileri derecede bozulmuş kaya kütlelerinin yanal ve düşey yayılımını, araştırma çukuru derinliğinden daha sığ olması durumunda yer altı suyu seviyesini, kazı şekli ve sınıflarını belirlemek ve örselenmiş örnek alınması amacıyla araştırma çukuru açılır. Araştırma çukuru sayısı ve dağılımı, iletim hattı güzergâhı boyunca gözlenen zeminin özelliklerine bağlı olarak belirlenir. Proje alanının jeolojik özellikleri açısından sondaja gerek görülmeyen durumlarda, derinliği 1,5 metreden fazla olan iletim hatlarında da araştırma çukuru çalışmaları uygulanır. Araştırma çukurları, boru hattının yerleştirileceği seviyenin en az 1,0 metre altına inecek şekilde açılır. Sondaj çalışmaları, iletim hattı güzergâhında yer alan birimlerin yanal ve düşey yayılımının tespiti, varsa yeraltı suyu seviyesinin belirlenmesi, örselenmiş ve örselenmemiş örnek alınması ve yerinde deneylerin uygulanması amacıyla derinliği 1,5 metreden fazla olan iletim hatlarında yapılır. Sondaj sayısı, dağılımı ve derinliği alanın zemin özelliklerine göre belirlenir. Sıvılaşma riskinin yüksek olduğu güzergâhlarda, alansal veriye ihtiyaç duyulması hâlinde gerekli jeofizik çalışmalar yapılır. Sınai Yapılar İçme suyu projeleri kapsamında yer alan depo, terfi merkezi, su alma yapısı ve arıtma tesisi ile kanalizasyon projeleri kapsamında yer alan terfi merkezi ve atık su arıtma tesis alanlarında; örselenmiş ve örselenmemiş örnek alınması, yerinde deneylerin yapılması, zemin profillerinin oluşturulması ve varsa yer altı suyu seviyesinin belirlenmesi amacıyla sondaj çalışmaları yapılır. Atatürk Üniversitesi Açıköğretim Fakültesi 7

8 Sondaj yapılıp yapılmayacağı, yapılacak ise sondaj sayısı, dağılımı ve derinliği yapının boyutlarına, temel derinliğine ve yapının inşa edileceği alanın jeolojik özelliklerine göre belirlenir. Jeolojik ölçü noktası sayısı yapı alanı zemin özelliklerine vb. göre belirlenir. Sondaja gerek duyulmayan durumlarda kaya veya zeminin yanal ve düşey yayılımını, varsa yer altı suyu seviyesini, kazı şekli ve sınıflarını belirlemek ve örselenmiş örnek almak amacıyla araştırma çukuru açma çalışmaları yapılır. Ayaklı depo yerlerinde, (B), (C) ve (D) grubu zeminlere oturan 5000 metreküp ve üzerinde hacme sahip depo yerlerinde ve yapının boyutları göz önüne alınarak gerekli görülmesi hâlinde arıtma tesisi alanlarında jeofizik çalışmalar yapılır. Bu çalışmalar sonucunda, deprem anında oluşacak dinamik yatay deprem yüklerine karşı zemin davranışı, ivme spektrumları ve zemin-yapı etkileşiminin belirlenmesinde kullanılmak üzere sismik dalga hızı değerleri, zemin hâkim titreşim periyodu, dinamik elastik parametreler ve zemin büyütmesi belirlenerek değerlendirilir. Jeofizik ölçü nokta sayısı, dağılımı ve araştırma derinliği yapının boyutlarına, temel derinliğine ve yapı alanının zemin özelliklerine göre belirlenir. Yapı Zemin İlişkisi Yapı ve ikamet için yasak bölge sayılan yerlerde bina yapılamaz ve mevcut binalar onarılamaz. Ayrıca yapay dolgu zeminler üzerinde, inceleme ve değerlendirme yapılarak özel önlem alınmadıkça bina yapılamaz. Çığ düşmesi, kaya düşmesi veya yer kayması afetlerinden herhangi birine uğrayan ve bu afetlerden biri için afet bölgesi olduğu kararname ile tespit ve ilân edilen yerlerde bina yapılamaz ve mevcut binalar onarılamaz. Yapılacak arazi ve laboratuvar çalışmaları sonucunda belirlenecek su içeriği, birim hacim ağırlığı, kıvam limitleri, konsolidasyon, şişme, dayanım parametreleri, yataklama katsayısı, zemin grubu, yerel zemin sınıfı, spektrum karakteristik periyotları, sismik dalga hızı, maksimum yatay yer ivmesi, sıvılaşma potansiyeli, şev duyarlılığı gibi jeoteknik parametreler ve değerlendirmeler esas alınarak, tasarımda kullanılmak üzere jeoteknik etüt (zemin etüt) raporu hazırlanır. Jeoteknik etüt (zemin etüt) raporu bunlarla sınırlı olmamak kaydıyla aşağıda verilen değerlendirmeleri içermelidir. Alt yapı projelerinin uygulanacağı sahaların doğal afet riski taşıyan bölgelerde bulunması durumunda, heyelan, taşkın, çığ, kaya düşmesi, yangın gibi doğal bir afetin etkisi altında iletim hatları ve sınai yapıların afet güvenliğinin ve risk azaltıcı önlemlerin açıklaması olmalıdır. Atatürk Üniversitesi Açıköğretim Fakültesi 8

9 Sınai imalatı tasarımı TSE standartları AB düzenlemelerine uygun yapılır. Proje alanının afet tehlike ve riskinin, çeşitli kurum ve kuruluşlarca yapılmış, temin edilmesi mümkün olan, envanter, duyarlılık, tehlike, risk haritaları gibi üst ölçek harita ve örnek çalışmalara atıfla belirtilmiş açıklaması; önceki çalışmaların bulunmadığı durumlarda, jeolojik-jeoteknik araştırma ve analizlere dayalı olarak gerekli veriler toplanmalı, kritik alanlarda gerekli görüldüğü takdirde, ayrıntılı çalışmalar ile doğal afet tehlike ve risk durumu 1/5.000, 1/1.000 veya 1/500 ölçekli haritalar üzerinde ortaya konulmalıdır. Elde edilen veriler ışığında, güzergâh ve sınai yapı yeri alternatiflerinin kıyaslaması yapılmalıdır. Alternatif güzergâhın tespit edilememesi durumunda uygulanabilecek zemin iyileştirme yönteminin güvenlik, maliyet ve teknik açıdan uygulanabilirlik karşılaştırmaları da yapılarak alternatifler halinde sunumu yapılmalıdır. Proje alanı merkez olmak üzere sismolojik çalışmalar ve 100 km yarıçaplı bir alan dikkate alınarak depremsellik ve sismik risk analizi çalışmaları yapılarak elde edilen muhtemel deprem büyüklüğü, maksimum yatay yer ivme değeri, deprem tekrarlama periyotları ve oluşma ihtimallerine ilişkin değerlendirmeler yapılmalıdır. MALZEME SEÇİMİ Afete duyarlı bölgelerde gerçekleştirilecek borulu ve sınai imalatlarda; dinamik yükler altındaki performans, çökmeye bağlı emniyet katsayıları, aşınma direnci, ısı davranışı, kimyasallara karşı dayanımı vb. özellikler göz önüne alınarak yüksek performanslı ve zemin hareketlerine dirençli malzemeler kullanılır. Sınai imalatlarda kullanılacak çelik donatı, beton, tuğla, ahşap gibi malzemeler ile mekanik-elektrik tesisatın seçimi, konuyla ilgili düzenlemeler ile bu düzenlemelerde belirtilmeyen hususlarda öncelikle TSE standartları esas alınmak kaydı ile ilgili AB düzenlemelerine uygun olarak yapılır. Borulu imalatlarda kullanılacak malzemeler, kullanılan borulara ait standartlar, İller Bankası İçme Suyu ve Kullanma Suyu Boru Hatları Malzemesine Ait Teknik Şartnamesi ve bu şartnamede belirtilmeyen konularda öncelikle TSE standartları esas alınmak koşuluyla ilgili AB düzenlemelerine uygun olarak seçilir. Afete duyarlı bölgelerde aşağıdaki esaslar göz önüne alınır. Malzemeler yer hareketlerine uyum sağlayabilecek esneklikte seçilmeli; aksi durumlarda projelendirme ve inşaat aşamasında sistem esnekliği esasları göz önünde bulundurulmalıdır. Bağlantı noktaları kırılma ve kopmalara karşı dayanıklı olmalıdır. Ek sayısı mümkün olduğu kadar az olmalıdır. Gerekli tamiratlar hızlı ve kolay yapılabilmelidir. Düğüm noktaları contalı veya füzyon kaynağı ile teşkil edilmelidir. Atatürk Üniversitesi Açıköğretim Fakültesi 9

10 Atık su ve yağmur suyu iletim hatlarının parsel bacaları ile bağlantıları, esnek ve oturmalardan etkilenmeyecek şekilde yapılmalıdır. Korozyona dayanıklı malzemeler seçilmelidir. Altyapı tesislerinde kullanılan boruların, afet esnasında en zayıf ve hareket ettikleri noktaları olan birleşim yerlerinden deforme oldukları gözetilerek, bu noktaların imalatına özellikle dikkat edilir. Birleşim noktalarında kullanılacak malzeme ve birleşim sistemi aşağıda belirtilenler arasından seçilir. Standartlara uygun kauçuk conta Füzyon kaynağı Ekstrüzyon kaynağı Test edilmiş alın kaynağı Flanşlı birleşim Manşonlu birleşim Geçme soket yöntemi Düğüm noktaları, sızdırmaz ve kırılmaya dayanıklı bileşim elemanları ile tesis edilir. Zorunlu olmadıkça çap değişikliği yapılmaz, manşon kullanılmaz ve fazla parça kullanılmaz. Düğüm nokta teşkilinde az bileşenli sistem tercih edilir. Zemin hareketleri neticesinde oluşabilecek deformasyonları önlemek üzere parçalara ait tespit kitle detayları, hidrolik ve betonarme hesapları ilgili düzenlemelere uygun olarak yapılır. Afet bölgelerinde inşa edilecek yapılar için TS ve ilgili mevzuat uygulanır. Depo giriş ve çıkışı ile manevra odalarındaki bağlantı hatlarında kullanılacak malzeme ve dikkat edilecek hususlar bulunmaktadır. Depo giriş ve çıkışı ile manevra odalarındaki bağlantı hatlarında beton ile boru sistemi birlikte hareket edeceği için kırılma ve ezilmeler meydana geleceği gözetilerek, olası deformasyonu engellemek üzere kontak noktalarındaki boru ve ek parçalar TSE standartlarına uygun kauçuk malzeme ile sarılır. Borulu imalatlarda dolgu malzemesi seçimi, kullanılacak boruların teknik şartname esaslarına ve İller Bankası Ferşiyat Şartnamesi esaslarına uygun olarak yapılır. Boru hatları, TS 7397 normuna uygun yataklama dolgusu üzerine oturtulduktan sonra, borunun etrafı boru tepe noktasından minimum 30 santimetre yukarıya kadar kum-ince çakıl boyutunda granüler malzeme ile doldurulur ve sıkıştırılır. Afet bölgelerinde yapılacak altyapı tesislerinde, boru hareketini engelleyerek kırılmaya neden olabilecek dolgu malzemeleri seçilmez. Afet bölgelerinde yapılacak yapıların, yapı malzemelerinin taşıması gereken özellikler bakımından mevzuat ile Türk Standartları uygulanır. Türk Standartlarının bulunmaması hâlinde ise uluslararası geçerliliği kabul edilen standartlara uygun olması şarttır. Kazıdan çıkan malzeme, sıkışma, şişme, agresiflik vb. açılardan uygunluğu değerlendirilmeden dolguda kullanılmaz. Atatürk Üniversitesi Açıköğretim Fakültesi 10

11 PROJELENDİRME ve İNŞAAT Altyapı tesisleri afet duyarlılık bilgileri göz önüne alınarak projelendirilir. Projelendirme aşamasında aşağıdaki temel esaslara uyulur: İçme suyu ve atık su hatlarında hidrolik hesaplamalar yapılır. Altyapı projeleri, konuyla ilgili düzenlemeler ile bu düzenlemelerde belirtilmeyen hususlarda öncelikle TSE standartları esas alınmak kaydı ile ilgili AB düzenlemelerine uygun olarak hazırlanır ve uygulanır. Mümkün ise alternatif içme suyu kaynağı sağlanır. İçme suyu dağıtım şebekesi kapalı göz olarak tasarlanır. Acil durumda kullanılmak üzere yer altı su kaynakları belirlenir. İtfaiye ve hastanelere yedek su rezervi sağlanır. İçme suyu şebekesi ana güzergâhı, alt geçit, tünel, metro, çok bodrumlu yapılar vb. su baskınına duyarlı tesislerden uzak olacak şekilde tasarlanır. Arıtma tesisleri, su depoları ve ana isale güzergâhları, yeşil kuşaklar ile diğer bölgelerden ayrılır. Yağmur suyu ve atık su şebekeleri birbirlerinden ayrı olarak ve zorunlu hâller dışında içme suyu şebekesi ile çakışmayan güzergâhlarda düzenlenir. Alternatif bulunması halinde ana şebeke hatları yeşil bandın altından geçirilir. Su ve enerji şebekeleri planlama aşamasında koruma altına alınır. Bölgesel emniyet vana sistemi oluşturulur. Bina girişlerinde, afet anında su kesici vana sistemi bulundurulur. Şebeke ile konutlar arasındaki abone bağlantıları ve bağlantı parçaları esnek ve çabuk kırılmayan malzemeden seçilir. Boru cinsleri, bağlantı şekli ve oluşturulacak düğüm nokta detaylarının teşkilinde kullanılacak malzemeler, uygunluğu tespit edilerek seçilir. Zorunlu haller dışında yapay dolgu alanlarına boru hattı tesis edilmez. Hidrolik hesaplamalarda kullanılacak taşkın periyodu tesisin önemi ve performans kıstasları göz önüne alınarak seçilir. Yangın muslukları için ilgili düzenlemelerde belirlenen gerekli minimum basınç sağlanır. Afet anında, depo ve terfi merkezlerinde su tahliyesinin yapılabilmesine yönelik gerekli tedbirler alınır. İçme suyu kaynakları ve barajlar çevresinde havza denetimi yapılarak, bu havzalarda afetler nedeniyle içme suyunun kirlenmesine yol açabilecek kullanımlara izin verilmez. Altyapı tesislerinde afet anında devreye girmek üzere yedek enerji kaynakları bulundurulur. Proje yapacak teknik elemanların, ilgili düzenlemelerde belirtilen meslek gruplarına mensup olması zorunludur. Sınai ve borulu imalatlarda, proje paftalarının ölçek ve boyutları altyapı projelerine ilişkin düzenlemelerde belirtilen esaslara uygun olarak hazırlanır. Atatürk Üniversitesi Açıköğretim Fakültesi 11

12 Kullanılan boru türlerine göre, içme suyu hatlarında Colebrooke-White, William-Hazzen ve Darcy-Weissbach formülleri atık su hatlarında Manning ve Kutter formülleri kullanılarak gerekli hidrolik hesaplamalar yapılır. Toprak altına döşenecek boruların direnci ve çökmeye bağlı emniyet katsayıları hesaplamaları Alman Su Yönetimi, Atık Su ve Katı Atık Birliğinin ATV- DVWK A 127 kuralları ve kullanılan borulara ilişkin standartlara göre yapılır. Sınai ve borulu imalatlar, hazırlanan projelerin ilgili kurumlarca onaylanması sonrası yapılacaktır. Sınai imalatlar, 2/9/1997 tarihli ve sayılı Resmî Gazete de yayımlanan Afet Bölgelerinde Yapılacak Yapılar Hakkında Yönetmelik, TS 498, TS 499, TS 500, TS 708 standartları ve diğer ilgili standartlar ile konu hakkındaki sair düzenlemelere göre yapılır. Borulu imalatlar, İller Bankası Ferşiyat Fenni Şartnamesi ve İller Bankasının boru ve bağlantı parçaları için düzenlediği teknik şartnamelerin hükümlerine göre yapılacaktır. Yukarıda anılan düzenlemelerde belirtilmeyen konularda öncelikle TSE standartları esas alınmak koşuluyla ilgili AB düzenlemeleri uygulanır. Altyapı projelerine ilişkin sınai ve borulu imalatlarda aşağıdaki hükümlere uyulacaktır. Altyapı tesislerinin paftaları koordinatlı ve 1/5000 ölçeğinde hazırlanır. İmalat için gerekli olan araç ve malzeme proje esaslarına uygun olarak temin edilir. Sınai ve borulu imalatlar için nakliyesi yapılacak malzemenin yükleme ve indirme işlemleri, malzemelere hasar vermeden, tekniğine uygun olarak yapılır. Malzemenin nakliye sonrası muhafazası standartlara uygun olarak yapılır. Kazı, ferşiyat, dolgu ve sıkıştırma işleri proje esasları doğrultusunda usulüne uygun olarak yapılır. Boru ferşiyatı, hendek açılması ve hendeğin dolgusunda gerekli her türlü emniyet önlemleri alınır. Proje ve inşaat aşamasında imalatı tamamlanmış olan tesislere ait inşaat bitim plan ve projeleri, koordinatlı olarak sayısal ortamda idareye teslim edilir. İmalatı tamamlanmış olan tüm tesislere ait bilgiler idare tarafından koordinatlı olarak sayısal ortamda muhafaza edilir. İş bitiminde, sayısal işletme planları bir albüm hâline getirilerek yetkili idarelere teslim edilir. Herhangi bir bölgede yapılan içme suyu, kanalizasyon, yağmur suyu, elektrik, doğalgaz ve telefon gibi tüm altyapı tesis inşaatlarına ilişkin bütünleşik paftalar, koordinatlı olarak 1/5000 ölçeğinde hazırlanarak işletmeci kuruluş tarafından afet koordinasyon birimine teslim edilir. Atatürk Üniversitesi Açıköğretim Fakültesi 12

13 AFETLERDEN KORUNMA ve İSG TEDBİRLERİ Su baskınına uğramış veya uğrayabilir bölgeler, bakanlığın yetkili birimlerince; yer sarsıntısı, yer kayması, kaya düşmesi ve çığ gibi afetlere uğramış veya uğrayabilir bölgeler ise, tespit ve bunlardan şehir ve kasabalarda meydana gelen ve gelebileceklerin sınırları imar planına, imar planı bulunmayan kasaba ve köylerde de belli edildikçe harita veya krokilere işlenmek suretiyle, afete maruz bölge olarak yetkili birimlerin teklifi üzerine Bakanlar Kurulunca kararlaştırılır ve bu suretle tespit olunan sınırlar, bakanlığının isteği üzerine ilgili valiliklerce mahallinde ilan olunur. Resim 11.3 Su baskını Mahallî şart ve özellikler dolayısıyla yangın afetine uğraması muhtemel olan sahalar, şehir ve kasabalarda belediye meclisleri, köylerde ihtiyar heyetleri tarafından tespit edildikten ve kaymakamların mütalaası alındıktan sonra valilerin tasvibi üzerine ilgili bölgelerde ilan olunur. Deprem bölgelerinde, taşıyıcı duvar uzunlukları sınırlandırılmıştır. Su baskınına uğramış ve afet bölgesi kararnamesi kapsamına alınmış yapı ve ikamet için yasak bölge ilan edilen yerlerin dışında kalan yerlerde, ikinci fıkrada belirtilen şartlara uyulmak kaydı ile bina yapılabilir ve mevcut binalar onarılabilir. Temel zemininin su altında kalma ihtimali var ise, gerekli teknik tedbirler alınır. Değiştirilecek, büyütülecek, onarılacak veya güçlendirilecek binalarda; yeniden yapılacak veya değiştirilecek her bir kısmın, binanın su baskınına dayanıklılığını arttıracak biçimde olması gerekir. Yangın afetine uğraması muhtemel saha olarak belirlenecek yerlerde yapılacak binalar ile yangından sonra onarılacak binalarla ilgili olarak Binaların Yangından Korunması Hakkında Yönetmelik hükümleri uygulanır. Deprem bölgelerinde yeniden yapılacak, değiştirilecek, büyütülecek resmî ve özel bütün binaların ve bina türü yapıların tamamının veya bölümlerinin depreme dayanıklı tasarımı ve yapımı ile mevcut binaların deprem öncesi veya sonrasında performanslarının değerlendirilmesi ve güçlendirilmesi hakkında Deprem Bölgelerinde Yapılacak Binalar Hakkında Yönetmelik hükümleri uygulanır. Atatürk Üniversitesi Açıköğretim Fakültesi 13

14 Yıkılan, yanan veya ağır hasara uğrayan veya uğraması muhtemel olan binalarla imar planları gereğince kamulaştırılmasında zorunluluk bulunan yerlerdeki binalarda oturan ailelere hak sahibi olmak şartıyla konut yaptırılır veya kredi verilir. Aynı bina içinde hak sahibi ebeveyn ile birlikte oturan evli kişilerin durumu, Bayındırlık ve İskan Bakanlığınca bu konudaki mevzuat gereğince takdir ve tespit edilir. Güçlendirilen binaların ve elemanlarının deprem güvenliklerinin hesaplanmasında, mevcut binalar için bu bölümde verilen hesap yöntemleri ve değerlendirme esasları kullanılacaktır. Kolonların sünekliğini arttırmaya yönelik olarak kesme ve basınç dayanımlarının arttırılması, bindirmeli eklerin zayıflıklarının giderilmesi için aşağıda verilen yöntemler kullanılabilir. Kolonların eğilme kapasitesini arttırmak için kolon kesitleri büyütülebilir. Bu işlem aynı zamanda kolonun kesme ve basınç kuvveti kapasitelerini de arttırır. Büyütülen kolona eklenen boyuna donatıların katlar arasında sürekliliği sağlanacaktır. Boyuna donatılar kat döşemelerinde açılan deliklerden geçirilecektir. Kolon-kiriş birleşim bölgelerinde kirişler delinerek veya kirişlere ankraj yapılarak gerekli enine donatı konulacaktır. Herhangi bir taşıyıcı duvarın planda kendisine dik olarak saplanan taşıyıcı duvar eksenleri arasında kalan desteklenmemiş uzunluğu birinci derece deprem bölgesinde en çok 5.5 m, diğer deprem bölgelerinde en çok 7.5 m olacaktır. Kerpiç duvarlı yığma binalarda desteklenmemiş duvar uzunluğu en fazla 4.5 m olacaktır. En büyük desteklenmemiş duvar boyu koşulunun sağlanamaması durumunda bina köşelerinde ve söz konusu duvarda planda eksenden eksene aralıkları 4.0 m. yi geçmeyen betonarme düşey hatıllar yapılacaktır. Ancak bu tür düşey hatıllarla desteklenen duvarların toplam uzunluğu 16.0 m yi geçemez. Betonarme kirişlerin sarılmasının amacı, kirişlerin kesme dayanımlarının ve bazı durumlarda süneklik kapasitelerinin arttırılmasıdır. Yanal rijitliği ve dayanımı yetersiz olan betonarme taşıyıcı sistemler, yerinde dökme betonarme perdelerle güçlendirilebilir. Betonarme perdeler mevcut çerçeve düzlemi içinde veya çerçeve düzlemine bitişik olarak düzenlenebilir. Dolgu duvarların kesme dayanımı ve rijitliği öndökümlü elamanlarla artırılır Betonarme sistemin dışına yeni çerçeveler eklenerek yatay kuvvetlerin paylaşımı sağlanabilir. Sisteme eklenecek çerçevelerin temelleri mevcut binanın temelleri ile birlikte düzenlenecektir. Yeni çerçevelerin mevcut binanın taşıyıcı sistemi ile birlikte çalışması için bu çerçeveler mevcut binanın döşemelerine gerekli yük aktarımını sağlayacak şekilde bağlanacaktır. Dolgu duvarlarının kesme dayanımı ve rijitliği, öndökümlü beton panel elemanlar kullanılarak arttırılabilir. Bu tür güçlendirme, uzunluğunun yüksekliğine oranı 0,5 ile 2 arasında değişen duvarlara uygulanmalıdır. Öndökümlü paneller mutlaka çerçevenin içinde kalacak şekilde yerleştirilecek, dış merkezli olarak yerleştirilmeyecektir. Bu türlü uygulamalarda mevcut çerçeve içinde basınç çubuğu oluşumu sağlanmalı ve çerçeveye yük aktarımı için gerekli ankrajlar düzenlenmelidir. Bunun için uygulamanın yapılacağı duvar yüzü ile çerçeve elemanları dış yüzü Atatürk Üniversitesi Açıköğretim Fakültesi 14

15 arasında en az panel kalınlığına eşit derinlikte boşluk olmalıdır. Aksi hâlde bu tür duvar güçlendirmesi uygulanamaz. Prefabrike beton paneller ile güçlendirilecek duvarların köşegen uzunluğunun güçlendirme öncesi kalınlığına oranı 30 dan küçük olmalıdır. Öndökümlü panel betonu basınç dayanımı minimum 40 MPa olacaktır. Büzülme çatlaklarını ve taşıma sırasında oluşabilecek çatlakları en aza indirmek için panel ortasına tek düzlemde hasır donatı konacaktır. Hasır donatı oranı her iki doğrultuda in altında olmayacaktır. Panelin minimum kalınlığı 40 mm ve maksimum kalınlığı 60 mm olacaktır. Paneller duvara epoksi esaslı bir yapıştırıcıyla tutturulacaktır. Yapıştırıcı, panel elemanları birbirine yapıştırmak için elemanların arasına da uygulanacaktır. Kullanılacak epoksi esaslı yapıştırıcının betona yapışma dayanımı en az 2.5 MPa olacaktır. Öndökümlü paneller ile çerçeve elemanları arasında kullanılacak en küçük ankraj çubuğu çapı 12 mm, en az ankraj derinliği çubuk çapının on katı olacaktır. Ankrajlar panellerin çerçeveye değen her köşesinde yapılmalı ve epoksi esaslı bir yapıştırıcıyla çerçeveye tutturulmalıdır. Panellerin ankraja değecek kenarları, ankraj çubuğuna yer açacak şekilde dişli imal edilmelidir. Prefabrike beton paneller, iki kişinin rahatlıkla taşıyıp uygulayabileceği ağırlık sınırları içinde kaldığı sürece kare veya kareye yakın dikdörtgen şeklinde olabildiği gibi kat yüksekliği boyunca yer alan şeritler hâlinde de üretilebilir. Güçlendirilen dolgu duvarlarda oluşan kuvvetlerin zemine güvenle aktarılması için gerekli olan temel düzenlemesi yapılmalıdır. Prefabrike beton paneller ile güçlendirilen duvarlar aşağıda verilen esaslara göre yapı modeline katılacaktır. Taşıyıcı olmayan bölme duvarlarının kalınlığı en az 100 mm olacaktır. Bu duvarlar her iki uçta taşıyıcı duvarlara düşey arakesit boyunca bağlanarak örülecektir. Taşıyıcı olmayan duvarların üstü ile tavan döşemesinin altı arasında en az 10 mm boşluk bırakılacak, ancak düzlemine dik deprem yüklerinin etkisi ile duvarın düzlemi dışına devrilmemesi için gerekli önlemler alınacaktır. Bu husus kerpiç duvarlı binalar için geçerli değildir. Teraslarda yığma duvar malzemesi ile yapılan korkulukların yüksekliği 600 mm yi geçmeyecektir. Bu tür korkulukların deprem yükleri altında devrilmesinin önlenmesi için gereken tedbirler alınmalıdır. Yığma duvar malzemesi ile yapılan bahçe duvarlarının yüksekliği, kaldırım düzeyinden başlayarak en çok 1.0 m olacaktır. Betonarme prefabrike çakma kazıkların donatı oranı 0,01 den az olamaz. Bina temelleri, deprem sırasında oturma veya farklı oturmalardan ötürü üstyapıda hasara neden olmayacak biçimde, oturdukları zeminin özellikleri göz önüne alınarak, zemin mekaniği ve temel inşaatı ilkelerine göre yapılacaktır. Bu bölümde temellerle ilgili olarak verilen kurallar; betonarme, çelik, ve yığma binaların temelleri için geçerlidir. Temel zemini olarak zeminlerde, statik yüklere göre tanımlanan zemin emniyet gerilmesi ve kazıklı temellerde kazığın yatay ve eksenel yükler için emniyetli taşıma yükü, deprem durumunda en fazla %50 Atatürk Üniversitesi Açıköğretim Fakültesi 15

16 arttırılabilir. Temel zemini olarak zeminlerde, deprem durumunda zemin emniyet gerilmesi ve kazıkların emniyetli taşıma yükü arttırılamaz. Betonarme prefabrike çakma kazıklarda boyuna donatı oranı 0.01 den az olamaz. Birinci ve ikinci derece deprem bölgelerinde, kazık başlığının altındaki kazık boyunun üstten 1/3 ünde enine donatının çapı 8 mm den az olmayacaktır. Bu bölgede, etriye aralığı veya spiral donatı adımı 200 mm den fazla olmayacak, ayrıca üstten en az iki kazık çapı (dikdörtgen kesitli kazıklarda en büyük boyutun iki katı) kadar yükseklikte etriye aralığı ya da spiral donatı adımı 100 mm ye indirilecektir. Enine donatı koşulları, öngerilmeli prefabrike çakma kazıklarda da aynen uygulanacaktır. Tek katlı binaların içinde planda, binanın oturma alanının %25 inden fazla olmamak kaydı ile kısmi tek bir ara kat yapılabilir. Deprem hesabında ara katın taşıyıcı sistemi, ana taşıyıcı çerçevelerle birlikte göz önüne alınabilir. Bu durumda, ortak sistem betonarme prefabrike binalarda süneklik düzeyi yüksek sistem olarak düzenlenecektir. Ortak sistemde, burulma düzensizliğinin bulunup bulunmadığı mutlaka kontrol edilecek ve varsa hesapta göz önüne alınacaktır. Ara katın ana taşıyıcı çerçevelere bağlantıları mafsallı veya monolitik olabilir. Döşemelerin yatay düzlemde rijit diyafram olarak çalıştığı binalarda, her katta iki yatay yer değiştirme bileşeni ile düşey eksen etrafındaki dönme, bağımsız yer değiştirme bileşenleri olarak göz önüne alınacaktır. Her katta eş değer deprem yükleri, ek dışmerkezlik etkisi nin hesaba katılabilmesi amacı ile göz önüne alınan deprem doğrultusuna dik doğrultudaki kat boyutunun +%5 i ve %5 i kadar kaydırılması ile belirlenen noktalara ve ayrıca kat kütle merkezine uygulanacaktır. Deprem yükleri ile diğer yüklerin ortak etkisi altında binanın taşıyıcı sistem elemanlarında oluşacak tasarım iç kuvvetlerinin taşıma gücü ilkesine göre hesabında kullanılacak yük katsayıları, aksi belirtilmedikçe, ilgili yapı yönetmeliklerinden alınacaktır. Deprem yükleri ile rüzgâr yüklerinin binaya aynı zamanda etkimediği varsayılacak ve her bir yapı elemanının boyutlandırılmasında, deprem ya da rüzgâr etkisi için hesaplanan büyüklüklerin elverişsiz olanı göz önüne alınacaktır. Ancak, rüzgardan oluşan büyüklüklerin daha elverişsiz olması durumunda bile; elemanların boyutlandırılması, detaylandırılması ve birleşim noktalarının düzenlenmesinde, koşullara uyulması zorunludur. Donatıların kopma birim uzaması %10 dan az olmaz. Deprem bölgelerinde yapılacak tüm betonarme binalarda C20 den daha düşük dayanımlı beton kullanılamaz. Deprem bölgelerinde, TS-500 deki tanıma göre kalite denetimli, bakımı yapılmış ve vibratörle yerleştirilmiş beton kullanılması zorunludur. Ancak, kendinden yerleşen beton kullanıldığı durumlarda, vibratörle beton yerleştirilmesine gerek yoktur. Atatürk Üniversitesi Açıköğretim Fakültesi 16

17 Resim 11.4 Depremin sonuçları Etriye ve çiroz donatısı ile döşeme donatısı dışında, nervürsüz donatı çeliği kullanılamaz. Ayrıca, betonarme taşıyıcı sistem elemanlarında S420 den daha yüksek dayanımlı donatı çeliği kullanılmayacaktır. Kullanılan donatının kopma birim uzaması %10 dan az olmayacaktır. Donatı çeliğinin deneysel olarak bulunan ortalama akma dayanımı, ilgili çelik standardında öngörülen karakteristik akma dayanımının 1.3 katından daha fazla olmayacaktır. Ayrıca, deneysel olarak bulunan ortalama kopma dayanımı, yine deneysel olarak bulunan ortalama akma dayanımının 1.15 katından daha az olmayacaktır. Kirişli sistemlerin döşemelerinde, kirişsiz döşemelerde, dişli döşeme tablalarında, etriyelerde, bodrum katların çevresindeki dış perde duvarlarının gövdelerinde, deprem yüklerinin tümünün bina yüksekliği boyunca perdeler tarafından taşındığı ve koşulların her ikisinin de sağlandığı binaların perde gövdelerinde S420 den daha yüksek dayanımlı donatı çeliği kullanılabilir. Atatürk Üniversitesi Açıköğretim Fakültesi 17

18 Özet Sınai imalat, depo, kaptaj, atık su ve içme suyu arıtma tesisleri, terfi merkezi, vantuz, tahliye, baca vb. tesislere ait imalatları ifade eder. Borulu imalat ise içme suyu isale ve şebeke hatları ile atık su ve yağmur suyu ana kolektör ve şebeke hatlarına ait imalatları ifade eder. Altyapı tesisi yapılacak alanların etüt ve planlaması, konuyla ilgili düzenlemeler ile bu düzenlemelerde belirtilmeyen hususlarda öncelikle TSE standartları esas alınmak kaydı ile ilgili AB düzenlemelerine uygun olarak yapılır. Afet sonrası, yapılacak işlemlere esas olmak üzere kurulacak fen kurulları tarafından, afetin meydana geldiği arazinin durumu ile bütün yapılar ve kamu tesisleri incelenerek, hasar tespit raporu düzenlenir. Gereken hâllerde, yapılarda meydana gelen hasarı tespit etmek üzere kurum ve kuruluşlar, mahalli idareler, üniversiteler ve meslek odaları, konusunda deneyimli yeteri kadar inşaat mühendisi veya mimarı hasar tespiti çalışmalarında görevlendirilirler. Hasar görmüş, fakat ıslahı mümkün olan binaların fen kurullarının göstereceği şartlara göre tamiri yapılıncaya kadar içine girilmesine ve oturulmasına izin verilemez. Bu binalar biryıl içinde tamir ettirilmediği ve itiraz da olmadığı takdirde belli esaslar dâhilinde yıktırılır. Sondaj çalışmaları, iletim hattı güzergâhında yer alan birimlerin yanal ve düşey yayılımının tespiti, varsa yeraltı suyu seviyesinin belirlenmesi, örselenmiş ve örselenmemiş örnek alınması ve yerinde deneylerin uygulanması amacıyla derinliği 1.5 metreden fazla olan iletim hatlarında yapılır. Atatürk Üniversitesi Açıköğretim Fakültesi 18

19 Ödev Çevrenizdeki sınayi tesislerini inceleyerek, İSG hususundaki hassasiyyetleri konusunda bir rapor tanzim ediniz. "Afetlerde Altyapının Önemi" başlıklı bir makale yazınız. Hazırladığınız ödevi sistemde ilgili ünite başlığı altında yer alan ödev bölümüne yükleyebilirsiniz. Atatürk Üniversitesi Açıköğretim Fakültesi 19

20 DEĞERLENDİRME SORULARI Değerlendirme sorularını sistemde ilgili ünite başlığı altında yer alan bölüm sonu testi bölümünde etkileşimli olarak cevaplayabilirsiniz. 1. Depo, kaptaj, atık su ve içme suyu arıtma tesisleri, terfi merkezi, vantuz, tahliye, baca vb. tesislere ait imalatları aşağıdakilerden hangisi ifade eder? a) Tesis üretimi b) Altyapı tesisi c) Sınai imalatı d) Merkezi tesis e) Şehir altyapı tesisi 2. İçme suyu isale ve şebeke hatları ile atık su ve yağmur suyu ana kolektör ve şebeke hatlarına ait imalatları aşağıdakilerden hangisi ifade eder? a) İçme suyu tesisi b) Atık su tesisi c) İsale imalatı d) İsale hattı e) Boru imalatı 3. Altyapı tesisi yapılacak alanların etüt ve planlaması, konuyla ilgili düzenlemeler ile bu düzenlemelerde belirtilmeyen hususlarda öncelikle TSE standartları esas alınmak kaydı ile aşağıdakilerden hangisine uygun olarak yapılır? a) AB Düzenlemelerine b) TSE Normlarına c) Altyapı Tesisler Yönetmeliğine d) Afet Yönetmeliğine e) 121 Sayılı ILO Sözleşmesine 4. Birinci ve ikinci derece deprem bölgelerinde, kazık başlığının altındaki kazık boyu donatının çapı mm den az olmayacaktır? a) 7 b) 8 c) 9 d) 10 e) Yıkılması gereken yapılarda tehlikenin giderilmesi için, sahiplerine en çok kaç gün süre verilir? a) 6 b) 5 c) 4 d) 3 e) 2 Atatürk Üniversitesi Açıköğretim Fakültesi 20

21 6. Hasarlı ve ıslahı mümkün olan binalar, kaç yıl içinde tamir edilmez ve itiraz da edilmez ise yıktırılır? a) 0,8 b) 1,0 c) 1,2 d) 1,5 e) 2,0 7. Araştırma çukurları, boru hattının yerleştirileceği seviyenin en az kaç metre altına inecek şekilde açılır? a) 1,8 b) 1,7 c) 1,5 d) 1,0 e) 0,5 8. Yapılan içme suyu, kanalizasyon, yağmur suyu, elektrik, doğalgaz ve telefon gibi tüm altyapı tesis inşaatlarına ilişkin bütünleşik paftalar, koordinatlı olarak hangi ölçekte hazırlanır? a) 1/1000 b) 1/2000 c) 1/5000 d) 1/10000 e) 1/ Kerpiç duvarlı yığma binalarda desteklenmemiş duvar uzunluğu en fazla kaç metre olmalıdır? a) 1,5 b) 2 c) 3,5 d) 4 e) 4,5 10. Öndökümlü panel betonu basınç dayanımı minimum kaç MPa olmalıdır? a) 40 b) 45 c) 50 d) 55 e) 90 Cevap Anahtarı 1.C, 2.E, 3.A, 4.B, 5.D, 6.B, 7.D, 8.C, 9.E, 10.A Atatürk Üniversitesi Açıköğretim Fakültesi 21

22 YARARLANILAN VE BAŞVURULABİLECEK DİĞER KAYNAKLAR Altan, M. F., Kalite ve Güvence Standartları, ZKÜ MYO Ders Notu, Altan, M. F., Şantiye Güvenlik Sistemi, ZKÜ MF Ders Notu, Altan, M. F., Şantiye Organizasyonu, ZKÜ MYO Ders Notu, Altan, M. F., Yapı Bilgisi, ZKÜ MF Ders Notu, Altan, M. F., Yapı Sistemlerinde Güvenlik, ZKÜ MF Ders Notu, Cliff., D., The Management OSH in Mining Industry, Mining for Development Centre (IM4DC), W Australia, Dönmez, S. İnşaatlarda İş Güvenliği, A.Ü., ÇMYO Ders Notu, Fairley, F., Oates, B, Ayers, G., Landers, E., Tutton, P., Manton. A. and Corney, T., Safety Handbook for the Building and Construction Industry, Incoling, Melbourne, Hergt, J., Safty and Environmental Procedures and Guidelines, VIEPS, Melbourne, HSE, Electricity at Work: Safe Working, Health and Safety Executive, HES Books, HSG85, HSE, Health and Safety Construction, Health and Safety Executive, HES Books, HSG150, HSE, Managing Health and Safety Construction L144, London, HSE, Your Health, Yor Saftey, A Brief Guede for Worers, TUC, HSE Books, INDG450, ILO, Encyclopaedia of Occupational Health and Safety, ILO, Geneva, ILO, İnşaatta Sağlık ve Güvenlik, İNTES, Ankara, ILO, Safty and Health in Constriction, ILO, A Training Manual, Geneva, ILO, Safety, Health and Welfare on Construction Sites, ILO, A Training Manual, Geneva, Karmis, M., Mine Health and Safety Manegement, Society of Mining, Metalurgy and Exploration, Levit, N., Chemical Safty Reference Manual, Universty of British Columbia, Risk Management Services, MSHA, Dust, US Department of Labor, Mine Safety and Health Administration, MSHA, Britain, Myers, L., Construction Safety Hand Book, Lawrence Berkeley National, HTST, Palmer, K. N., Dust Explosinos ond Fires, Chapman and Hall, London, Queensland G., Building and Construction Industry Workplace Health and Safety Guide, Brisbane, Ramsey, H. C., Chemical Safety for Supervisors, American Chemical Society, CHEM TREC, Washington DC, Singh, Al, Hinze, J., Coble, R. J., Implementation of Safety and Health on Construction Sites, CRC Perss, Atatürk Üniversitesi Açıköğretim Fakültesi 22