KAFKAS ÜNİVERSİTESİ VETERİNER FAKÜLTESİ DERGİSİ

Transkript

1

2 ISSN KAFKAS ÜNİVERSİTESİ VETERİNER FAKÜLTESİ DERGİSİ THE JOURNAL OF THE FACULTY OF VETERINARY MEDICINE UNIVERSITY OF KAFKAS CİLT VOLUME 16 SAYI NUMBER 2 YIL YEAR 2010

3 This journal is indexed and abstracted by Thomson Reuters Services beginning with Volume 13 (1) 2007 in the followings: Science Citation Index Expanded (also known as SciSearch ) Journal Citation Reports/Science Edition This journal is also indexed and abstracted in: CAB Abstracts ULAKBIM-TUBITAK YAZIŞMA ADRESİ (ADDRESS FOR CORRESPONDENCE) Kafkas Üniversitesi Veteriner Fakültesi Dergisi Editörlüğü Kars / TÜRKİYE Phone: /1244 Fax: vetdergi@kafkas.edu.tr ELEKTRONİK BASKI (ELECTRONIC EDITION) ISSN: ONLINE MAKALE GÖNDERME (ONLINE SUBMISSION)

4 Bu dergi Kafkas Üniversitesi Veteriner Fakültesi tarafından iki ayda bir yayımlanır. This journal is published bi-monthly, by the Faculty of Veterinary Medicine, University of Kafkas. Kafkas Üniversitesi Veteriner Fakültesi Adına Sahibi (OWNER) DANIŞMA KURULU (ADVISORY BOARD) Prof.Dr. Şahin ASLAN Dekan (Dean) EDİTÖR (EDITOR-IN-CHIEF) Prof.Dr. İsa ÖZAYDIN YABANCI DİL EDİTÖRLERİ (ENGLISH EDITORS) Prof.Dr. H. Metin ERDOĞAN Doç.Dr. Ahmet ÜNVER EDİTÖR YARDIMCILARI (ASSOCIATE EDITORS) Prof.Dr. Çiğdem ALTINSAAT Doç.Dr. Mehmet ÇİTİL Doç.Dr. Özgür AKSOY Yrd.Doç.Dr. Erdoğan UZLU Yrd.Doç.Dr. Oktay ÖZKAN YÜRÜTME KURULU (EXECUTIVE BOARD) Prof.Dr. Nurhayat GÜLMEZ Prof.Dr. Abdullah DOĞAN Prof.Dr. Kemal IRMAK Prof.Dr. Sami ÖZCAN Prof.Dr. Yavuz ÖZTÜRKLER Doç.Dr. İsmail KAYA Doç.Dr. Hakan KOCAMIŞ DİZGİ (COMPOSITION) Dr. Pınar DEMİR BASKI (PRINT) ESER OFSET MATBAACILIK Tel: ERZURUM Prof.Dr. Kemal AK Prof.Dr. Belma ALABAY Prof.Dr. Mustafa ALİŞARLI Prof.Dr. Feray ALKAN Prof.Dr. Metin BAYRAKTAR Prof.Dr. Burhan ÇETİNKAYA Prof.Dr. Hüdaverdi ERER Prof.Dr. Gül ERGÜN Prof.Dr. Ayhan FİLAZİ Prof.Dr. O. Sacit GÖRGÜL Prof.Dr. Ekrem GÜREL Prof.Dr. Tolga GÜVENÇ Prof.Dr. Ali İŞMEN Prof.Dr. Hakkı İZGÜR Prof.Dr. Zafer KARAER Prof.Dr. Arif KURTDEDE Prof.Dr. Erdoğan KÜÇÜKÖNER Prof.Dr. Kamil ÖCAL Prof.Dr. Metin PETEK Prof.Dr. Engin SAKARYA Prof.Dr. Berrin SALMANOĞLU Prof.Dr. Nesrin SULU Prof.Dr. Ş. Doğan TUNCER Prof.Dr. Halis YERLİKAYA İstanbul Üniversitesi Veteriner Fakültesi Ankara Üniversitesi Veteriner Fakültesi Ondokuz Mayıs Üniversitesi Veteriner Fakültesi Ankara Üniversitesi Veteriner Fakültesi Fırat Üniversitesi Veteriner Fakültesi Fırat Üniversitesi Veteriner Fakültesi Selçuk Üniversitesi Veteriner Fakültesi Hacettepe Üniversitesi Fen Fakültesi Ankara Üniversitesi Veteriner Fakültesi Uludağ Üniversitesi Veteriner Fakültesi Abant İzzet Baysal Üniversitesi Fen Edebiyat Fakültesi Ondokuz Mayıs Üniversitesi Veteriner Fakültesi Çanakkale Onsekiz Mart Üniversitesi Su Ürünleri Fakültesi Ankara Üniversitesi Veteriner Fakültesi Ankara Üniversitesi Veteriner Fakültesi Ankara Üniversitesi Veteriner Fakültesi Süleyman Demirel Üniversitesi Mühendislik Mimarlık Fakültesi Adnan Menderes Üniversitesi Veteriner Fakültesi Uludağ Üniversitesi Veteriner Fakültesi Ankara Üniversitesi Veteriner Fakültesi Ankara Üniversitesi Veteriner Fakültesi Ankara Üniversitesi Veteriner Fakültesi Ankara Üniversitesi Veteriner Fakültesi Fırat Üniversitesi Veteriner Fakültesi

5 Bu Sayının Hakem Listesi (alfabetik sıra) The Referees List of This Issue (in alphabetical order) AKBULUT Ömer Atatürk Üniversitesi Ziraat Fakültesi Zootekni Anabilim Dalı AKMAN Numan Ankara Üniversitesi Ziraat Fakültesi Zootekni Anabilim Dalı AKSOY Abdurrahman Ondokuz Mayıs Üniversitesi Veteriner Fakültesi Farmakoloji ve Toksikoloji Anabilim Dalı AKYÜZ Bilal Erciyes Üniversitesi Veteriner Fakültesi Zootekni Anabilim Dalı ALDEMİR Adnan Kafkas Üniversitesi Fen Edebiyat Fakültesi Biyoloji Bölümü ALTINER Ayşen İstanbul Üniversitesi Veteriner Fakültesi Biyokimya Anabilim Dalı ALTUN Soner Uludağ Üniversitesi Veteriner Fakültes Mikrobiyoloji Anabilim Dalı ALTUNOK Vahdettin Selçuk Üniversitesi Veteriner Fakültesi Biyokimya Anabilim Dalı ARICAN Mustafa Selçuk Üniversitesi Veteriner Fakültesi Biyokimya Anabilim Dalı ARSLAN Mükremin Özkan Kafkas Üniversitesi Veteriner Fakültesi Parazitoloji Anabilim Dalı ATAKİŞİ Emine TAŞÇI Kafkas Üniversitesi Veteriner Fakültesi Biyokimya Anabilim Dalı AVKİ Sırrı Mehmet Akif Ersoy Üniversitesi Veteriner Fakültesi Cerrahi Anabilim Dalı AYDIN Levent Uludağ Üniversitesi Veteriner Fakültesi Parazitoloji Anabilim Dalı BAŞ Ahmet Levent Selçuk Üniversitesi Veteriner Fakültesi Farmakoloji Anabilim Dalı BELGE Ali Adnan Menderes Üniversitesi Veteriner Fakültesi Cerrahi Anabilim Dalı BERİK Nermin Çanakkale Onsekiz Mart Üniversitesi Su Ürünleri Fakültesi Su Ürünleri/ İşleme Teknolojisi CEVGER Yavuz Ankara Üniversitesi Veteriner Fakültesi Hayvan Sağlığı Ekonomisi ve İşletme Anabilim Dalı ÇİÇEK Hatice Afyon Kocatepe Üniversitesi Veteriner Fakültesi Parazitoloji Anabilim Dalı ÇOLAKOĞLU Fatma ARIK Çanakkale Onsekiz Mart Üniversitesi Su Ürünleri Fakültesi Su Ürünleri DENİZ Suphi Yüzüncü Yıl Üniversitesi Veteriner Fakültesi Hayvan Besleme ve Beslenme Hastalıkları Anabilim Dalı DİLER Öznur Süleyman Demirel Üniversitesi Eğirdir Su Ürünleri Fakültesi Su Ürünleri DÖNMEZ H Hüseyin Selçuk Üniversitesi Veteriner Fakültesi Histoloji-Embriyoloji Anabilim Dalı EKİCİ Kamil Yüzüncü Yıl Üniversitesi Veteriner Fakültesi Besin Hijyeni ve Teknolojisi Anabilim Dalı ELMAS Muammer Selçuk Üniversitesi Veteriner Fakültesi Farmakoloji ve Toksikoloji Anabilim Dalı EYİGÖR Ayşegül Uludağ Üniversitesi Veteriner Fakültesi Besin Hijyeni Anabilim Dalı GÜNAY Ülgen Uludağ Üniversitesi Veteriner Fakültesi Dölerme ve Suni Tohumlama Anabilim Dalı GÜNGÖR Örsan Mehmet Akif Ersoy Üniversitesi Veteriner Fakültesi Doğum ve Jinekoloji Anabilim Dalı GÜNLÜ Aytekin Selçuk Üniversitesi Veteriner Fakültesi Hayvancılık İşletme Ekonomisi Anabilim Dalı İNAL Fatma Selçuk Üniversitesi Veteriner Fakültesi Hayvan Besleme Anabilim Dalı KARAGÜL Hilal Ankara Üniversitesi Veteriner Fakültesi Biyokimya Anabilim Dalı KARAPEHLİVAN Mahmut Kafkas Üniversitesi Veteriner Fakültesi Biyokimya Anabilim Dalı KAYA Metin Uludağ Üniversitesi Veteriner Fakültesi Fakültesi Cerrahi Anabilim Dalı KELEŞ Oya İstanbul Üniversitesi Veteriner Fakültesi Farmakoloji ve Toksikoloji Anabilim Dalı KIRIKÇI Kemal Selçuk Üniversitesi Veteriner Fakültesi Zootekni Anabilim Dalı KIRPIK Mehmet Ali Kafkas Üniversitesi Fen-Edebiyat Fakültesi Biyoloji Bölümü KIRŞAN İsmail İstanbul Üniversitesi Veteriner Fakültesi Doğum ve Jinekoloji Anabilim Dalı KURTOĞLU Firuze Selçuk Üniversitesi Veteriner Fakültesi Biyokimya Anabilim Dalı KUTSAL Osman Ankara Üniversitesi Veteriner Fakültesi Patoloji Anabilim Dalı KÜPLÜLÜ Şükrü Ankara Üniversitesi Veteriner Fakültesi Doğum ve Jinekoloji Anabilim Dalı NAZLI Mümtaz Kafkas Üniversitesi Veteriner Fakültesi Histoloji ve Embriyoloji Anabilim Dalı NİZAMLIOĞU Mustafa Selçuk Üniversitesi Veteriner Fakültesi Besin Hijyeni ve Teknoloji Anabilim Dalı ODABAŞIOĞLU Fuat Mustafa Kemal Üniversitesi Veteriner Fakültesi Zootekni Anabilim Dalı ONBAŞILAR Esin Ebru Ankara Üniversitesi Veteriner Fakültesi Zootekni Anabilim Dalı ORTATATLI Mustafa Selçuk Üniversitesi Veteriner Fakültesi Patoloji Anabilim Dalı ÖZBEYAZ Ceyhan Ankara Üniversitesi Veteriner Fakültesi Zootekni Anabilim Dalı ÖZER Kürşat İstanbul Üniversitesi Veteriner Fakültesi Cerrahi Anabilim Dalı ÖZTÜRKLER Yavuz Kafkas Üniversitesi Veteriner Fakültesi Dölerme ve Suni Tohumlama PİRİNÇCİ İbrahim Fırat Üniversitesi Veteriner Fakültesi Farmakoloji ve Toksikoloji Anabilim Dalı TİLKİ Muammer Kafkas Üniversitesi Veteriner Fakültesi Zootekni Anabilim Dalı SALMANOĞLU Rıfat Ankara Üniversitesi Veteriner Fakültesi Doğum ve Jinekoloj Anabilim Dalı SEMACAN Ahmet Selçuk Üniversitesi Veteriner Fakültesi Doğum ve Jinekoloji Anabilim Dalı SONAL Songül Uludağ Üniversitesi Veteriner Fakültesi Farmakoloji ve Toksikoloji Anabilim Dalı ŞEKER İbrahim Fırat Üniversitesi Veteriner Fakültesi Zootekni Anabilim Dalı TANYILDIZI Sadettin Fırat Üniversitesi Veteriner Fakültesi Farmakoloji ve Toksikoloji Anabilim Dalı TEKİN Mehmet Emin Selçuk Üniversitesi Veteriner Fakültesi Zootekni ve Hayvan Besleme Anabilim Dalı TRAŞ Bünyamin Selçuk Üniversitesi Veteriner Fakültesi Farmakoloji Anabilim Dalı TÜRÜTOĞLU Hülya Mehmet Akif Ersoy Üniversitesi Veteriner Fakültesi Mikrobiyoloji Anabilim Dalı UZUNÖREN Nuray İstanbul Üniversitesi Veteriner Fakültesi Farmakoloji ve Toksikoloji Anabilim Dalı VURAL Rıfat Ankara Üniversitesi Veteriner Fakültesi Doğum ve Jinekoloji Anabilim Dalı VURAL Sevil ATALAY Ankara Üniversitesi Veteriner Fakültesi Patoloji Anabilim Dalı YAVUZHidayet Afyon Kocatepe Üniversitesi Veteriner Fakültesi Farmakoloji ve Toksikoloji Anabilim Dalı YANIK Telat Atatürk Üniversitesi Ziraat Fakültesi Su Ürünleri YAVRU Nuri Selçuk Üniversitesi Veteriner Fakültesi Cerrahi Anabilim Dalı YAZAR Enver Selçuk Üniversitesi Veteriner Fakültesi Farmakoloji ve Toksikoloji Anabilim Dalı YILDIZ Gültekin Ankara Üniversitesi Veteriner Fakültesi Hayvan Besleme ve Beslenme Hastalıkları Anabilim Dalı

6 İÇİNDEKİLER (CONTENTS) ARAŞTIRMA MAKALELERİ (RESEARCH ARTICLES) Influence of kiwi marmalade on the rheology characteristics, color values and sensorial acceptability of fruit yogurt TARAKÇI Z... Doğu Akdeniz sahillerinde yuvalayan Chelonia mydas ve Caretta caretta deniz kaplumbağalarında reprodüktif ultrasonografi ÜLKÜ A, ERGÜN Y... Ankara piyasasında satılan sütlerde bazı antibiyotik kalıntıları TEMAMOĞULLARI F, KAYA... Kültürü yapılan Gökkuşağı Alabalıkları (Oncorhynchus mykiss) nın barsağından izole edilen hareketli Aeromonas suşlarının antibiyotik hassasiyetleri üzerine NaCl ün etkisi KORUN J, TOPRAK HB... Şanlıurfa ve çevresindeki kuyu sularında çinko ve selenyum düzeyleri TEMAMOĞULLARI F, DİNÇOĞLU AH... Klinik çalışmalarda örneklem genişliğinin belirlenmesine pratik yaklaşımlar DEMİREL N, GÜRLER S... Reproductive performance and lamb growth characteristics of Ramlıç sheep CEYHAN A, SEZENLER T, YILDIRIR M, ERDOGAN İ... İneklerde sola abomasum deplasmanının laparoskopik cerrahi ile sağaltımı TEMİZSOYLU MD, AVKİ S, YİĞİTARSLAN K... The role of proteins in apoptosis of somatic and germ cells in the mouse ovary CILAKER MICILI S, VATANSEVER HS, OZBILGIN MK... Freezing of washed Angora Goat semen (AGS) with extenders added bull or ram seminal plasma ARI UÇ, DAŞKIN A... Effects of selection for body weight and egg production on egg quality traits in Japanese quails (Coturnix coturnix japonica) of different lines and relationships between these traits ALKAN S, KARABAĞ K, GALİÇ A, KARSLI T, BALCIOĞLU MS... Kırıkkale bölgesinde koyun kökenli Echinococcus granulosus izolatlarının moleküler karakteri BUDAK YILDIRAN FA, YILDIZ K, ÇAKIR Ş, GAZYAĞCI AN... Cost-benefit analysis of Angora Goat production in Turkey: The cases of Konya and Karaman provinces ÇELİK Y, BAYRAMOĞLU Z... Etlik piliç kümesinde kış döneminde amonyak gaz düzeyinin vakum sistemi ile azaltılması ATILGAN A, COŞKAN A, ÖZ H, İŞLER E... The effects of ellagic acid on some biochemical parameters in the liver of rats against oxidative stress induced by aluminum ÖZKAYA A, ÇELIK S, YÜCE A, ŞAHIN Z, YILMAZ Ö... Üzüm posasının yonca silajlarında karbonhidrat kaynağı olarak kullanılma olanakları CANBOLAT Ö KALKAN H, KARAMAN Ş, FİLYA İ... Determination of body weight and some carcass traits in Japanese quails (Coturnix coturnix japonica) of different lines ALKAN S, KARABAĞ K, GALİÇ A, KARSLI T, BALCIOĞLU MS... Samsun yöresinden toplanan çiğ süt örneklerinde bazı pestisid kalıntılarının araştırılması GÜVENÇ D, AKSOY A... Sayfa (Page)

7 Development of qualitative and quantitative ELISA models for bovine Brucellosis diagnosis GENÇ O, BÜYÜKTANIR Ö, YURDUSEV N... In vitro activity of turkish propolis samples against anaerobic bacteria causing oral cavity infections ÖZEN T, KILIÇ A, BEDİR O, KORU Ö, SORKUN K, TANYUKSEL M, KILIÇ S, GENÇAY Ö, YILDIZ O, BAYSALLAR M... Disinfection of gilthead sea bream (Sparus aurata), red porgy (Pagrus pagrus), and common dentex (Dentex dentex) eggs from sparidae with different disinfectants CAN E, SAKA Ş, FIRAT K... Elazığ da satılan kremalı pastalarda E. coli O157:H7 nin varlığı ÖKSÜZTEPE G, PATIR B, ÇALICIOĞLU M, İLHAK Oİ, DİKİCİ A... Investigation of the antiendotoxic effect of colicillin (Polymyxin E-Ampicillin) in dogs with endotoxic pyometra cases DEMİREL MA, KÜPLÜLÜ Ş... Cytogenetic studies on European brown hare, Lepus europaeus Pallas, 1778 (Lagomorpha: Leporidae) in Turkey ARSLAN A... Evcil tavşanlarda Thymus Serpyllum un koksidiozise karşı etkisi: Oosist atılımı ve canlı ağırlık değişimi ÖZKAN O, SARI B, BAYEZİT M, DOĞAN A, AKPULAT HA, ERDAĞ D... The factors affecting milk production and milk production cost: Çanakkale case - Biga AKTÜRK D, BAYRAMOĞLU Z, SAVRAN F, TATLIDİL FF... Effects of aflatoxin on the proportions of peripheral blood leukocytes and alpha-naphtyl acetate esterase (ANAE) positive lymphocytes in the mouse TUZCU M, SUR E, ÇELİK İ, ÖZNURLU Y, ÇİFTÇİ MK... Sayfa (Page) KISA BİLDİRİ (SHORT COMMUNICATION) Dioktil adipat ın (DOA) Labidochromis caeruleus un Fryer, 1956 (Cichlidae, Teleostei) solungaç histolojisi üzerine etkileri İŞİSAĞ ÜÇÜNCÜ S, ÖNEN Ö, ERGEN G, ÜRETEN M, BOZ E, SEFEROĞLU K, GÖKÇE B... Malya Tarım İşletmesi nde yetiştirilen Esmer ırkı ineklerin süt verim özellikleri ve bunlar üzerine bazı çevre faktörlerinin etkileri ÇİLEK S, BAKIR G EDİTÖRE MEKTUP (LETTER TO EDITOR) Silo örtüsü olarak yaş şeker pancarı posasının kullanımı: Suluova deneyimi MUĞLALI ÖH, SALMAN M

8 Kafkas Univ Vet Fak Derg 16 (2): , 2010 DOI: /kvfd RESEARCH ARTICLE Influence of Kiwi Marmalade on the Rheology Characteristics, Color Values and Sensorial Acceptability of Fruit Yogurt Zekai TARAKÇI * * Department of Food Engineering, Faculty of Agriculture, Ordu University, Ordu - TURKEY Makale Kodu (Article Code): KVFD Summary The effect of Kiwi marmalade on some chemical characteristics, viscosity, syneresis, and L*, a* and b* colour values and sensorial properties of yogurt were examined at a seven-day interval for 21 days. Significant differences were found between the control and flavoured yogurts with respect to syneresis and viscosity characteristics (P<0.05). The increasing amount of marmalade in yogurt resulted in a decrease in syneresis and L*, b* values of yogurt colour. However, increasing marmalade increased significantly (P<0.05) the values for a* colour, total solid, titratable acidity and viscosity. During the storage ph, syneresis and viscosity values of the yogurts decreased continuously (P<0.05). In conclusion, yogurts containing Kiwi marmalade were found to be acceptable with respect to overall acceptability. Keywords: Yogurt, Kiwi, Syneresis, Viscosity, Color, Sensorial properties Meyveli Yoğurdun Reolojik Karakterleri, Renk Değerleri ve Duyusal Kabul Edilebilirlik Özellikleri Üzerine Kivi Marmeladının Etkisi Özet Yoğurdun viskozite, serum ayrılması, L*, a* ve b* renk değerleri ve duyusal özellikleri üzerine Kivi marmeladı ilavesinin etkisi 7 şer gün arayla 21 gün boyunca analiz edilmiştir. Kontrol ve katkılı yoğurtların serum ayrılması ve viskozite karakterleri açısından istatistiksel olarak önemli farklılıklar gösterdiği belirlenmiştir (P<0.05). Yoğurtta marmelat oranının artışı serum ayrılmasını ve L*, b* renk değerlerini düşürürken, a* değerini, toplam kuru madde, titrasyon asitliği ve viskozite değerlerini önemli derecede (P<0.05) artırmıştır. Depolama süresi boyunca yoğurtların ph, serum ayrılması ve viskozite değerleri sürekli olarak düşüş göstermiştir (P<0.05). Sonuç olarak, kivi marmeladı ilaveli yoğurtların genel kabul edilebilirlik değerleri yüksek bulunmuştur. Anahtar sözcükler: Yoğurt, Kivi, Serum ayrılması, Viskozite, Renk, Duyusal özellik INTRODUCTION According to the FAO/WHO Standards, yogurt is a coagulated milk product obtained by lactic acid fermentation through the action of Lactobacillus delbrueckii ssp. bulgaricus and Streptococcus thermophilus 1,2. The use of yogurt dates back to many centuries, although there is no accurate record of the date when it was first made. According to the legend, yogurt was first made by the ancient Turkish people in Asia. Yogurt is one of the most unique dairy product, and a functional one 3. The uniqueness of yogurt is attributable to the symbiotic fermentation involved in its production process 4. The increasing annual consumption of yogurt in many countries has been attributed to the ever-increasing variety of fruit or flavoured yogurt and to the wide diversity of presentations of the product. The flavours, which are in regular demand, are surprisingly few in number 5. Fruit-flavoured yogurts are produced by adding fruit concentrates or flavoured syrups to the cultured milk after or before the incubation process, therefore added flavour ingredients generally tend to decrease the product consistency 6. On the other hand, it leads to an increase in its nutritional value and product variability in markets. Kiwi fruit was first introduced to Turkey in The production of this fruit is, in fact, continuously and İletişim (Correspondence) /1071 zetarakci@yahoo.com

9 174 Influence of Kiwi Marmalade... rapidly increasing, and it was estimated at about tons in In Turkey, the production and consumption of fruit-flavoured yogurt is lower compared with plain yogurt, but the mixture is widely made and consumed at home in most regions especially during the winter months. The objectives of this study are to develop flavoured yogurts by addition of Kiwi marmalade and to determine the effects of that addition on some of the qualities of the final product. MATERIAL and METHODS Cow s milk (3.1% fat) was supplied from a dairy farm in Ordu, Turkey. The Kiwi fruit was selected from a Kiwi producer in Ordu, and it was marmalade in the laboratory. The total solid content of the kiwi pulp was 16.57% and the ph was about Non-fat milk powder (NFMP) was provided by Pinar Dairy Product Company Izmir, Turkey. The corn starch obtained Sakarya Gunes Company, Turkey. Commercial freeze-dried starter culture used in the production of yogurt (Y-080 F, a blend of Streptococcus salivarius subsp. thermophilus and Lactobacillus delbrucckii subsp. bulgaricus) was provided by Sacco, Cadorago, Italy. Kiwi marmalade and Yogurt Production Kiwi fruit was washed after the fruit skin was removed manually and then the pulp was obtained from the crushed fruit. The 70% ratio fruit pulp ± 28% ratio sugar; with 2% corn starch was mixed and pasteurized at 95±1 C for 5 min, and filled into cleaned glass jars. The marmalade was stored at room temperature until used in yogurt production. The NFMP (20 g/l) was added to the yogurt milk after filtration and milk was heated at 95 C for 10 min and then cooled to 45 C. Commercial freeze-dried yogurt starter culture was reactivated by inoculation in sterilized reconstituted milk and then cooled to 44±1 C. Then, milk was inoculated with 2% (w/w) activated yogurt cultures and incubated at 43±1 C for 3.5 h and stored for 12 h at 4±1 C. The obtained yogurt was separated within five batches. One batch of yogurt was taken as control (CY) and the remaining batches were mixed to Kiwi marmalade at different rates as 5.0% (K1), 10.0% (K2), 15.0% (K3) and 20.0% (K4). All experimental yogurts were divided into parts of approximately 250 g and stored at 4 C for 21 days for further analysis. Colour characteristics The color of yogurt samples was measured using the CIELAB system with a colorimeter (Minolta CR 300, Japan), calibrated with a white tile (Minolta calibration plate, No , Y=92.6, x=0.3136, y=0.3196) at 2 observation angle with a C illuminant source. Triplicate pouches were emptied and stirred to achieve uniform color. The yogurt with berries was put into an optically flat glass dish for measurements. Five readings were taken from each group of yogurt samples. L* (lightness; 100=white, 0=black), a* (redness; ±, red; -, green), and b* (yellowness; ±, yellow; -, blue) values were recorded. Analytical methods Total solids and ash contents of the experimental yogurts were determined by the gravimetric method, fat content by Gerber method and non-fat dry matter (NDM) content of yogurts were determined according to Case et al. 8. A combined glass electrode was used for the ph measurements (Hanna, Italy). The titratable acidity was determined as lactic acid percentage (LA %) by titrating with 0.1 N NaOH, using phenolphthalein as an indicator. In the determination of syneresis, 5 ml of yogurt was centrifuged at 5000 rpm for 20 min at 4 C, and the separated whey was measured after 1 min. The syneresis rate (%) was expressed as volume of separated whey per 100 ml of yogurt 9. Viscosity measurements were taken at 14.4 C with a Brookfield viscometer (Model DV-1±; Brookfield Engineering Laboratories, Inc., MA). The viscometer was operated at 30 rpm (spindle number 4). Each result was recorded in cp s after 20 s rotation. The samples were stirred for 40 seconds before measurement. Sensorial characteristics The experimental yogurt samples coded with random numbers were placed on white plates and presented together to the panel members in daylight, who were asked to evaluate each sample in turn covering a list of judged parameter attributes using a hedonic scale with 1 being the worst (1, very poor; 5, very good). The score given by panellists for each sample was noted separately. The qualities judged were: exterior appearance (by looking to yogurt sample in daylight directly), consistency by spoon (by gentle mixing yogurt with a spoon) and by mouth, odour and taste intensity, perceived fruit. To determine consistency by mouth, odour and taste intensity, perceived fruit and sweetness, a spoon of yogurt is taken and spreaded out by tongue. The overall acceptability was calculated as sum of the scores of the parameters judged 10. The yogurts were evaluated on 1 st, 7 th, 14 th, and 21 st days of storing by eight panellists familiar with yogurt. Water was provided for mouth washing between samples. Statistical analyses of the data for the effects of Kiwi marmalade on physicochemical and sensory properties of yogurt were analyzed by ANOVA procedures using SAS 11 statistical software. The differences among means were compared by the Duncan s multiple range tests.

10 175 TARAKÇI RESULTS Table 1 shows the total solid, fat, ash and nonfat dry matter (NFDM) contents of the plane and Kiwi marmalade yogurt samples. Total solid and NFDM contents of the yogurts with marmalade were significantly higher than those of the control yogurt (P<0.05). Table 1. The mean values of some chemical properties (%) of yogurts Tablo 1. Yoğurtların bazı kimyasal özelliklerinin (%) ortalama değerleri and the changes were shown in Fig. 2. The differences between the control and the flavoured yogurt samples were found to be statistically (P<0.05) significant. The syneresis values of yogurts were affected significantly (P<0.05) by both marmalade concentration and storage time and the changes were shown in Fig. 3. The highest mean value (46.87 ml/100 g) of syneresis was recorded in sample Yogurts Total solid (%) Fat (%) Ash (%) NFDM (%) Control (no marmalade) 13.56±0.41 e 3.00±0.14 a 0.92±0.03 a 10.56±0.27 e K1 (5% marmalade) 14.94±0.07 d 2.85±0.07 ab 0.90±0.01 ab 12.09±0.01 d K2 (10% marmalade) 17.34±0.12 c 2.75±0.07 bc 0.86±0.01 b 14.59±0.05 c K3 (15% marmalade) 18.88±0.16 b 2.65±0.07 bc 0.86±0.02 b 16.23±0.09 b K4 (20% marmalade) 21.02±0.37 a 2.55±0.07 c 0.87±0.02 ab 18.47±0.44 a CY, Control yogurt, K1, K2, K3 and K4 yogurts added Kiwi marmalade at ratios of 5, 10, 15, and 20 %, respectively abcde Letters indicate significant differences among yogurts, P<0.05 Fig. 1 shows titratable acidity of yogurts during storage time. There were significant differences (P<0.05) in titratable acidity between the control yogurt and the yogurts made with Kiwi marmalade. In general, the ph values of all yogurt samples decreased during storage CY (control) and the lowest mean value (43.12 ml/100 g) in sample K4. As seen in Fig. 3, the addition of marmalade caused a decrease of syneresis values in all samples of flavoured yogurts and the differences between the control and these samples were statistically significant (P<0.05). Fig 1. Effect of marmalade concentrations on titratable acidity of yogurts, : CY control and : K1 5%, K2: 10%, K3: 15% and K4: 20% marmalade, respectively Şekil 1. Yoğurtların titrasyon asitliği üzerine marmelat konsantrasyonlarının etkisi, : CY kontrol ve sırasıyla : K1 %5, K2: %10, K3: %15 ve K4: %20 marmelatlı Fig 3. Effect of marmalade concentrations on syneresis values of yogurts Şekil 3. Yoğurtların serum ayrılması değerlerine marmelat konsantrasyonlarının etkisi Fig 2. Effect of marmalade concentrations on ph acidity of yogurts Şekil 2. Yoğurtların ph asitliği üzerine marmelat konsantrasyonlarının etkisi Fig 4. Effect of marmalade concentrations on viscosity values of yogurts Şekil 4. Yoğurtların viskozite değerlerine marmelat konsantrasyonlarının etkisi

11 176 Influence of Kiwi Marmalade... The viscosities of the yogurts were influenced by the The colour characteristics of the yogurts were shown in marmalade rates and the changes were shown Fig 4. Table 2. Although the L* (whiteness) and a* (greenness) The viscosity of yogurt was affected significantly (P<0.05) colour values of yogurts decreased by marmalade addition, by both marmalade concentration and storage time. The b* (yellowness/blueness) values significantly increased viscosity of the control and flavored yogurt decreased (P<0.05). The K4 yogurt showed the lowest values in L* rapidly up to the 14 th day, and then remained constant and a* color. Increasing marmalade ratios in yogurts had during storage. a darker yellow color with a higher degree of luminosity Table 2. Effect of kiwi marmalade concentrations on color values of yogurt Tablo 2. Yoğurdun renk değerleri üzerine kivi marmeladı konsantrasyonlarının etkisi Properties Yogurt Storage time (day) Yx L value a value b value CY K1 K2 K3 K4 ST X CY K1 K2 K3 K4 ST X CY K1 K2 K3 K4 ST X 87.55± ± ± ± ± C -2.16± ± ± ± ± B 9.29± ± ± ± ± B 91.11± ± ± ± ± A -2.98± ± ± ± ± A 10.76± ± ± ± ± A 91.60± ± ± ± ± A -2.75± ± ± ± ± AB 10.16± ± ± ± ± A 89.21± ± ± ± ± B -2.90± ± ± ± ± AB 13.02± ± ± ± ± A a a a b b d c b ab a c c b a a CY, Control yogurt, K1, K2, K3 and K4 yogurts added Kiwi marmalade at ratios of 5, 10, 15, and 20 %, respectively abcd Letters indicate significant differences among yogurts (YX ), P<0.05, ABC Letters indicate significant differences among storage times (STX), P<0.05 Table 3. Effect of kiwi marmalade concentrations on sensory properties of yogurt Tablo 3. Yoğurdun duyusal özellikleri üzerine kivi marmeladı konsantrasyonlarının etkisi Properties Yogurt Storage time (day) Yx Appearance and color Body and texture Flavor Overall acceptable scores CY 4.37± ± ± ± a K1 4.12± ± ± ± b K2 4.37± ± ± ± ab K3 4.25± ± ± ± ab K4 4.12± ± ± ± ab ST X 4.25 A 4.10 A 4.12 A 3.97 A CY K1 K2 K3 K4 ST X CY K1 K2 K3 K4 ST X 4.25± ± ± ± ± A 4.25± ± ± ± ± AB 4.25± ± ± ± ± A 4.12± ± ± ± ± A 4.50± ± ± ± ± A 3.75± ± ± ± ± B 4.00± ± ± ± ± A 4.37± ± ± ± ± AB CY 12.87± ± ± ±1.97 K ± ± ± ±2.09 K ± ± ± ±1.58 K ± ± ± ±2.25 K ± ± ± ±1.97 ST X A A B B 4.25 a 3.81 b 3.81 b 4.12 ab 3.94 ab 4.12 a 4.00 a 4.06 a 4.18 a 4.15 a a b b a a AB Letters indicate significant differences among yogurts (YX), P<0.05, ab Letters indicate significant differences among storage times (STX), P<0.05

12 177 TARAKÇI than that of the control yogurt. The mean values obtained from sensorial evaluation carried out at seven intervals for the 21 st day were summarized in Table 3. The addition of marmalade to yogurt in different proportions significantly affected (P<0.05) the scores for appearance and colour, body and texture and acceptable fruit level, whereas a significant effect (P>0.05) was not observed for flavour intensity and overall acceptability by the addition of Kiwi marmalade. DISCUSSION Compositional properties of the experimental yogurts The highest total solid (21.02%) was observed in the K4 yogurt with 20.0% marmalade, while the lowest value was obtained in control sample without marmalade (P<0.05). The average fat content of the yogurts was between 2.55% and 3.00%. The mean fat content of the stirred yogurts was similar to that found by Tarakci and Kucukoner 12, Rahman et al. 13 and Cinbas and Yazici 14, but lower than that reported by Yazici and Akgun 15. The increasing marmalade rate in yogurts decreased fat and ash contents significantly (P<0.05). Considering the content of total solids of milk, the amount of marmalade and NFMP added these results were expected. Titratable acidity and ph properties of the experimental yogurts The lowest mean value of titratable acidity was found at the 1 st day of storage, as the highest value was found at the 21 st day of storage. In the range of %, for the 1 st day of storage, sample CY (control yogurt) had the lowest mean value, for the 21 st day of storage and the sample K4 had the highest mean value of titratable acidity. Some authors reported similar results 5,12. This might be due to the acid production in the experimental yogurts during storage as a result of the fermentation of lactose by the action of the starter cultures 16. In general, the ph values of all samples decreased during storage and these differences were found to be significant (P<0.05). This can be explained by further metabolic activities of starter cultures during storage 17. When ph decreased, aroma and acidic taste increased as a result of decreased flavouring characteristics. Laye et al. 18 reported lower titratable acidity values than ours and similar results were reported by Isleten and Karagul- Yuceer 19 for non-fat yogurt. Syneresis and viscosity properties of the yogurts The mean value of syneresis obtained after 1 day of storage was significantly highest than those of yogurts examined after 7, 14 and 21 days of storage. Lower viscosity and higher syneresis were characteristic for fruit marmalade yogurts. Similar results were reported for fruit-flavored yogurt containing rosehip marmalade and date pulp 12 and for yogurt prepared with banana pure and sugar combinations 16. This result was similar to that reported by Kucukcetin 20, indicating that the levels of syneresis decreased as the final fermentation ph decreased. The viscosity values of the control and flavoured yogurts decreased rapidly up to the 7 th day, and then remained constant until to the end of storage (P<0.05). Similar viscosity pattern of yogurt with cornelian cherry marmalade during storage was reported by Celik et al. 21. On the other hand, the viscosities of the flavoured yogurts were influenced by the marmalade addition rates. The increasing marmalade rate in yogurts increased the mean viscosity values and this was also found to be concentration-dependent (P<0.05). Colour measurements of the experimental yogurts When a food product is evaluated for consumption, all the senses have an important part. A food product is accepted or rejected and valued higher or lower in accordance with the impression that it produces on all the senses 22. The difference in the colour between the CY yogurt and the K1, K2, K3 and K4 yogurts increased with the increase in the level of Kiwi marmalade in the samples (P<0.05). The K4 yogurt added 20.0% marmalade showed the greatest difference in colour. The increasing fruit ratios in yogurts had a darker yellow colour with a higher degree of luminosity than that of control yogurt. These results are in good agreement with the findings of Calvo et al. 22 for fruit-flavoured yogurts. Sensory evaluations of the experimental yogurts Differences among treatments for smell, taste, and perceived sweetness were non-significant. It was also observed that the storage time affected differently each panellists in all sensory parameters evaluated. Yogurt texture characterization is important for product and process development, quality control and to ensure consumer acceptability. This characterization can be done using either instrumental or sensory measurements 23. The overall acceptable scores of the yogurts containing 15% and 20% marmalade were found to be generally higher than that the other types of flavoured yogurts. In the production of Kiwi marmalade yogurt, the additions of 15.0% (K3) and 20.0% (K4) fruit marmalade could be recommended. There were significant differences in physical, chemical and sensory properties of Kiwi marmalade added yogurts compare to the control. The values of

13 178 Influence of Kiwi Marmalade... viscosity, syneresis, titratable acidity, ph and sensory scores of yogurt were significantly affected by the additional marmalade rate. The addition of Kiwi marmalade to the yogurts lead to a remarkable decrease of the syneresis, L* and b* values. REFERENCES 1. Krasaekoopt W, Bhandari B, Deeth H: Comparison of gelation profile of yogurts during fermentation measured by RVA and ultrasonic spectroscopy. Int J Food Proper, 8, , Guven A, Guven A, Gulmez M, Beytut E, Erisir M: Protective role of supplementat kefir and yogurt on increased lipid peroxidation casued by high-cholestrol diet. Kafkas Univ Vet Fak Derg, 9, 79-83, Guven A, Gulmez M: Functional foods and their relationship with health. Kafkas Univ Vet Fak Derg, 12, 91-96, Gulmez M, Guven A: Probiyotics, prebiyotics, and synbiotics. Kafkas Univ Vet Fak Derg, 8, 83-89, Kucukoner E, Tarakci, Z: Influence of different fruit additives on some properties of stirred yogurt during storage. Milchwissenschaft, 59, , Tamime AY, Robinson RK: Yogurt Science and Technology. Pergamon Press, Oxford, Celik A, Ercilsi S, Turgut N: Some physical, pomological and nutritional properties of kiwi marmalade fruit cv. Hayward. Int J Food Sci Nut, 58, , Case RA, Bradley RL, Williams RR: Chemical and Physical Methods. In, Richardson GH (Ed): Standard Methods for the Examination of Dairy Products. 15th ed., pp , American Public Health Association, Baltimore, U.S.A., Celik S, Bakirci, I: Some properties of yogurt produced by adding mulberry pekmez (concentrated juice). Int J Dairy Technol, 56, 26-29, Larmond E: Laboratory methods for sensory evaluation of food. Canadian Goverment Publishing Center, Ottawa, Canada SAS/Stat Software: Changes and Enhancements through Release 6.12., SAS Institute Inc., Cary, N.C., U.S.A., Tarakci Z, Kucukoner E: Physical, chemical, microbiological and sensory characteristics of some fruit-flavored yogurt. J Food Sci Technol, 41, Rahman SMR, Rashid MH, Islam MN, Hassan MN, Hasan S: Utilization of jack fruit juice in the manufacture of yogurt. J Biol Sci, 1, , Cinbas A, Yazici F: Effect of the addition of blueberries on selected physicochemical and sensory properties of yogurts. Food Technol Biotechnol, 46, , Yazici F, Akgun A: Effect of some protein based fat replacers on physical, chemical, textural, and sensory properties of strained yogurt. J Food Eng, 62, , Bakirci I, Kavaz A: An investigation of some properties of banana yogurts made with commercial ABT-2 starter culture during storage. Int J Dairy Technol, 61, , Bonczar G, Wszolek M, Siuta A: The effects of certain factors on the properties of yogurt made from ewe s milk. Food Chem, 79, Laye Id, Karleskind C, Morr V: Chemical microbiological and sensory properties of plain nonfat yogurt. J Food Sci, 58, , Isleten M, Karagul-Yuceer Y: Effects of functional dairy based proteins on nonfat yogurt quality. J Food Quality, 31, , Kucukcetin A: Effect of heat treatment of skim milk and final fermentation ph on graininess and roughness of stirred yogurt. Int J Dairy Technol, 60, , Celik S, Bakirci I, Sat IG: Physicochemical and organoleptic propert es of yogurt with Cornelian cherry marmalade. Int J Food Proper, 9, , Calvo C, Salvador A, Fiszman SM: Influence of colour intensity on the perception of colour and sweetness in various fruit-flavoured yogurts. Eur Food Res Technol, 213, , Ares G, Goncalvez D, Perez C, Reolón G, Segura N, Lema P, Gámbaro A: Influence of gelatin and starch on the instrumental and sensory texture of stirred yogurt. Int J Dairy Technol, 60, , 2007.

14 Kafkas Univ Vet Fak Derg 16 (2): , 2010 DOI: /kvfd RESEARCH ARTICLE Doğu Akdeniz Sahillerinde Yuvalayan Chelonia mydas ve Caretta caretta Deniz Kaplumbağalarında Reprodüktif Ultrasonografi [1] Alev ÜLKÜ * Yaşar ERGÜN * [1] Bu çalışma Alev ÜLKÜ nün yüksek lisans tezinden özetlenmiştir. * Mustafa Kemal Üniversitesi Veteriner Fakültesi Doğum ve Jinekoloji Anabilim Dalı, Tayfur Sökmen Kampüsü Antakya, Hatay - TÜRKİYE Makale Kodu (Article Code): KVFD Özet Çalışma, Doğu Akdeniz sahillerinde yuvalayan deniz kaplumbağalarının (Chelonia mydas ve Caretta caretta) üreme organları ve yumurta gelişimlerinin ultrasonografik görüntüleme tekniklerinin ve bu yapılara ait ölçülerin ortaya konması amacıyla düzenlendi. Çalışma materyalini 8 dişi Chelonia mydas ve 3 dişi Caretta caretta deniz kaplumbağası oluşturdu. Çalışma şubat ayının başı ile temmuz ayının sonu arasında yürütüldü. Çalışma, MHz mikrokonveks problu B mode ultrasonografi cihazı kullanılarak deniz ortamında ve karasal ortamda yürütüldü. Üreme organları ve yumurta gelişiminin görüntülenmesi, sağ ve sol inguinal açıklıktan, ultrason probunun plastrona paralel olarak yerleştirilmesinden sonra farklı açılar denenerek yapıldı. Çalışmada, (idrarla dolu iken) idrar kesesi, ovaryumlar, yumurta içeriyorken oviduktlar, gelişimlerinin farklı aşamalarındaki folliküller, kabuklu ve kabuksuz yumurtalarla yuvalama için sahile çıkan kaplumbağalarda fertilize yumurtalar görüntülendi. Kaydedilen görüntülerden yumurta, yumurta albumini ve vitellus çaplarının ölçümleri detaylı olarak yapıldı. C. mydas için üreme mevsimi başında kabuklanmış yumurtalarda: yumurta çapı, vitellus çapı ve albumin genişliği sırayla 3.72±0.2, 2.55±0.128 ve 0.62±0.098 cm olarak belirlendi. Aynı ölçüler üreme mevsimi ortasında 3.96±0.166, 2.64±0.155 ve 0.678±0.079 cm olarak alındı. Kabuklanmamış yumurtalardaki vitellus çapı üreme mevsimi başı, ortası ve sonunda sırayla 2.26, 2.1 ve 2.93±0.07 cm olarak belirlendi. Germinal disk genişliği üreme mevsimi başı, ortası ve sonunda 0.69, 0.77±0.1 ve 0.85±0.26 cm olarak belirlendi. Ovaryumun vertikal çapı ve oviduktun çapı üreme mevsimi ortasında 5.8 ve 6.8 cm, üreme mevsimi sonunda ise sırayla; 5.35±0.63 ve 5.25±0.49 cm olarak belirlendi. Sonuç olarak; ultrasonografi ile MHz mikrokonveks prob kullanılarak, deniz kaplumbağalarında üreme organları ve yumurta gelişiminin, deniz ya da karasal ortamda herhangi bir sedatif ya da anestezik madde kullanmadan ve kaplumbağada ekstra stres oluşturmadan izlenebileceği kanaatine varıldı. Anahtar sözcükler: Deniz kaplumbağası, Chelonia mydas, Caretta caretta, Reprodüktif ultrasonografi, Follikül gelişimi, Yumurta Reproductive ultrasonography in Chelonia mydas and Caretta caretta Sea Turtles which Nesting in East Mediterranean Coasts Summary This study was carried out to determine the ultrasonographic imagine techniques of the reproductive tracts and egg development of the sea turtles (Chelonia mydas and Caretta caretta) which are nesting in East Mediterranean coasts of Turkey. Research material consisted of 8 female C. mydas and 3 female C. caretta sea turtles. The study was carried out from february to july. Ultrasonographic examinations were performed in marine and coastal environment with a B mode real time ultrasonography and MHz micro-convex probe. Probe was placed in left and right inguinal apertures parallel to plastron in different angels for screening the reproductive organs and egg development. Vesica urinaria, ovaries, oviducts (when filled with eggs) developing follicles in different stages and eggs with or without shell (before laying) were screened. Detailed examinations were performed in reproductive organs, developing follicles and eggs. Diameter of the egg s, egg s albumin and vitellus were measured. Fertilized eggs, in prenesting sea turtles were also screened. In C. mydas sea turtles at the beginning of the nesting season; egg diameter, vitellus diameter and albumin width in shelled eggs measures were determined as 3.72±0.2, 2.55±0.128 and 0.62±0.098 cm respectively. The same measures in the mid-nesting season were 3.96±0.166, 2.64±0.155 and 0.678±0.079 cm respectively. Vitellus diameters in eggs without shell at the beginning of the nesting season, mid-nesting season and at the end of nesting season were 2.26, 2.1 and 2.93±0.07 cm respectively. Germinal disc width at the beginning of the nesting season, mid-nesting season and at the end of nesting season were 0.69, 0.77±0.1 and 0.85±0.26 cm respectively. Vertical diameters of the ovary in mid-nesting season and at the end of the nesting season were 5.8 and 5.35±0.63 cm respectively. Diameters of the oviduct in mid-nesting season and at the end of nesting season were 6.8 and 5.25±0.49 cm respectively. It was concluded that, ultrasonographic examinations with a MHz microconvex probe was an easy imaging technique in the screening of reproductive organs, follicle development and eggs in the sea turtles without using sedative or anesthetic medications without giving any extra stress in marine and coastal environment. Keywords: Sea turtle, Chelonia mydas, Caretta caretta, Reproductive ultrasonography, Follicular development, Egg İletişim (Correspondence) /1537 yasarergun@yahoo.com

15 180 Doğu Akdeniz Sahillerinde Yuvalayan... GİRİŞ Deniz kaplumbağaları; Animalia âleminin, Chordata şubesinin, Reptilia sınıfının, Testudines takımında yer almaktadır. Çeşitli denizlere yayılmış olan deniz kaplumbağaları, 2 familya altında 8 tür ile temsil edilmektedir 1. Caretta caretta (Linnaeus 1758), Chelonia agassizii (Bocourt 1868), Chelonia mydas (Linnaeus 1758), Eretmochelys imbricata (Linnaeus 1766), Lepidochelys kempii (Garman 1880), Lepidochelys olivacea (Eschscholtz 1829) ve Natator depressus (Garman 1880), Cheloniidae familyasına ait türler olup, Dermochelys coriacea (Vandelli 1761), Dermochelyidae familyasına ait bir türdür 1. Akdeniz sularında C. mydas, C. caretta, D. coriacea, E. imbricata, L. kempii olmak üzere 5 tür deniz kaplumbağası düzenli olarak bulunmaktadır 2. Ancak bunlardan sadece C. mydas ve C. caretta türleri, Akdeniz kıyılarını yuvalama amaçlı kullanırken diğer türler Akdeniz sularında beslenme amaçlı bulunmaktadır 2,3. Dişi Deniz Kaplumbağalarında Ürogenital Anatomi Dişi deniz kaplumbağası üreme yapıları; bir çift ovaryum, bir çift ovidukt ve asıcı ligamentlerden (mezovaryum, mezosalfinks ve mezotubaryum) oluşur (Şekil 1) 4,5. Fig 1. Urogenital anatomy in sea turtles (modified from Wyneken 4 ) Şekil 1. Deniz kaplumbağalarında ürogenital anatomi (Wyneken den 4 değiştirilerek alınmıştır) Medial ve dorsal yüzeyleri boyunca mezovaryum aracılığı ile peritona bağlanarak kloakaya doğru posteriomedial uzanan ovaryumlar, akciğerlerin hemen posteriorunda ve böbreklerin ventralinde yer almaktadır. Ovaryum mevsime bağlı olarak, previtellojenik, vitellojenik, atretik folliküller ile corpus luteumları içerir 4,5. Vücut boşluğunda mezotubaryum aracılığı ile asılı bir şekilde durmakta olan oviduktların 5 enine kesit çapı 1.5 cm den fazla olup, L. olivacea da 4-5 m, C. mydas ta ise 6 m yi geçen uzunlukta oviduktlar kaydedilmiştir 6. Ovidukt, fonksiyonel olarak tanımlanabilen 5 bölgeye ayrılır. Bunlar; ostium (infindibulum), aglandular segment, magnum, shell gland ve vagina dır 4. Yumurtlama boyunca oviduktun posterioru kloakaya yumurta geçişine izin verir. Yuvalamış kaplumbağalarda kloaka, kanalımsı bir delik şeklindedir 4. Deniz Kaplumbağalarında Üreme Siklusu ve Ultrasonografi Üreme olgunluğuna ulaşma yaşı; C. caretta için Zug ve ark. na 7 göre yıl, Frazer e 8 göre 22 yıl, Frazer ve Ehrhart a 9 göre yıl ve Davenport a 10 göre yıl arasındadır. C. mydas ın ise erginliğe yıl arasında girdiği bildirilmektedir 10. Erkek bireyler, her üreme sezonunda üreme yeteneğine sahipken, dişi bireyler, 2-5 yılda bir üreme yeteneğine sahiptir 11. Dişi deniz kaplumbağaları mevsimsel üreme gösterir 6,11,12. Kaplumbağa çiftliklerinde yetiştirilen dişi C. mydas ve L. kempii deniz kaplumbağalarında üreme siklusunun, çiftleşmeyi takip eden 14. günde ovulasyon ve ovulasyonu takip eden 14. günde ise yuvalama şeklinde kronolojik bir sıra izlediği bildirilmektedir 13. C. mydas ortalama 4.5 cm çapta ve 48 g ağırlıkta yumurtalar yumurtlarken C. caretta ortalama 4.0 cm çapta ve 36 g ağırlıkta yumurtalar yumurtlar 14. Ultrasonografi, 1960 lardan beri veteriner hekimlerin kullanımında 15 olmasına rağmen sürüngenlerdeki uygulamalar nispeten yenidir Daha önce yapılan çalışmalarla, deniz kaplumbağalarında ultrasonografinin kullanımı, birçok araştırmacı tarafından önerilmiş ve farklı türlerde yumurta gelişiminin izlenmesinde etkin bir yöntem olarak kullanılmıştır 5, Sunulan çalışmada, Şubat ayından başlanarak Temmuz ayı sonuna kadar C. mydas ve C. caretta deniz kaplumbağaları, ultrasonografi ile muayene edilip idrar kesesi, ovaryumun sınırları, ovidukt sınırları ve çapı, gelişmekte olan follikül ve yumurtaların çapları, gelişmekte olan yumurtaların albumin ve vitellus çapları, bir sahada görülen yumurta sayısı ve ovule olduktan sonra ovidukta inmiş olan yumurtaların görüntülenebilmesi ve deniz kaplumbağalarında ultrasonografi ile muayene tekniğinin, üreme mevsimi dışında ve/veya döneminde, deniz ya da kara ortamında kullanılabilirliğinin araştırılması amaçlandı. MATERYAL ve METOT Çalışma, deniz ortamında gemide muayene edilen ve karasal ortamda Hatay ili, Samandağ İlçesi sahillerinde 2007 yılı üreme sezonunda yuvalamak için sahile çıktıktan sonra yumurtlamadan ya da yumurtlama işlemini tamamlayıp denize yönelen 8 adet dişi C. mydas ve 3

16 181 ÜLKÜ, ERGÜN adet dişi C. caretta olmak üzere 11 adet deniz kaplumbağası ile gerçekleştirildi. Deniz kaplumbağalarında ultrasonografi ile ovaryumdaki folliküllerin ve ovidukt içindeki yumurtaların incelenmesinde, B-mode, real time ultrasonografi cihazı (Falco, Pie Medical) ve MHz lik mikrokonveks prob kullanıldı. Kaplumbağalara, ultrasonografik muayene yapmak için, herhangi bir anestezik madde uygulanmadı. Deniz ortamında, geminin güvertesinde yapılan ultrasonografik muayeneler, kaplumbağanın boyutuyla orantılı, kullanılmış eski bir otomobil dış lastiği üzerine, kaplumbağanın kabuğunun dorsal kısmı olan karapas ya da kabuğunun ventralde kalan kısmı olan plastron (Şekil 1) altta kalacak şekilde yerleştirilmesi ile yapıldı. Karasal ortamda, sahilde yapılan ultrasonografik muayeneler ise, kaplumbağaların yine otomobil dış lastiği üzerinde karapası veya plastronu altta kalacak şekilde ya da herhangi bir yardımcı gerece ihtiyaç duyulmadan sadece kum üzerinde karapası altta kalacak şekilde yerleştirilmesi ile gerçekleştirildi. Kaplumbağalar, karapasları altta kalacak şekilde yerleştirildiklerinde bir yardımcıya ihtiyaç duyulmazken, plastron üzerine yerleştirildiklerinde arka yüzgeçlerini posterior yönde sabit bir şekilde tutmak için bir yardımcıya ihtiyaç duyuldu. Muayene sırasında karapası üzerine yerleştirilen kaplumbağaların kafasının aşağıda kalmasını engellemek ve baş - boyun bölümlerinin rahat bir pozisyonda kalmasını sağlamak amacıyla uygun bir kafa dayanağı kullanıldı. Genital sistemi görüntüleyebilmek için kaplumbağa plastronunun kaudalinde yer alan sağ ve sol inguinal boşluklar kullanıldı. Deri ile kaplı bu bölgeye yeterli prob - deri teması sağlayabilmek amacıyla ultrasonografi jeli uygulandı. Arka yüzgeçlerin plastron ile kesiştiği alandan başlanarak kaudodistal yöne doğru farklı açılarla yerleştirilen prob ile öncelikli olarak yeri tespit edilen idrar kesesi rehberliğinde muayeneler yapıldı (Mustafa Kemal Üniversitesi Etik Kurulu izin no: 23). BULGULAR Ultrasonografi ile Tespit Edilen Yapıların Tanımlanması Oviduktta bulunan yumurtalar, ekoik yumurta sarısı ve anekoik bir halkanın (albumin) çevresindeki ekoik halka (kabuk) vasıtasıyla tanımlandı. Preovulatör ovaryumda vitellojenik folliküller ekoik görüntüsü temel alınarak kolayca tarandı. Ovaryum ve ovidukt sınırlarının ve çaplarının, follikül ve yumurtaların, gelişmekte olan yumurtaların albumin ve vitellusları ile germinal disklerinin, atretik follikül ve fertilize yumurtaların belirlenmesinin ardından dondurulan görüntülerden, ultrasonografi cihazının elektronik cetveli kullanılarak, olu- şumların -en geniş alanlarına ait sınırları başlangıç ve bitiş noktasını oluşturacak şekilde- ölçümleri alındı. Yapılan ultrasonografik muayenelerde idrar ile dolu idrar kesesinin evcil hayvanlarda olduğu gibi net siyah görüntülenmediği gözlendi. İdrar içerisinde bulunan ürat kristallerinin açık gri tonlarda- beyaz eko veren ve probun dokunuşunun verdiği hareketle uçuşan noktacıklar olarak kolayca tanımlanabileceği belirlendi. Gonadal Durumlarının Ultrasonografi ile Belirlenmesi Beslenme bölgesinde deniz ortamında yapılan muayenelerde, ovaryum üzerinde çok sayıda vitellojenik follikül görüntülendi. Üreme mevsiminde gerek deniz ortamında gerekse karasal ortamda muayene edilen deniz kaplumbağalarında, gelişiminin farklı dönemlerindeki vitellojenik folliküller (Şekil 2 AII, Şekil 2D küçük oklarla sınırlandırılmış), ovule olmuş ve henüz albumin tabakası ile kaplanmamış yumurtalar (Şekil 2 FII), albumin tabakası ile kaplanmış yumurtalar, kabuklanmış yumurtalar (Şekil 2 FI), fertilize yumurtalar (Şekil 2H) ve atretik folliküller (Şekil 2J) belirlendi. Follikül ve yumurtalarda germinal disk (Şekil 2 GIV) her dönemde ayırt edildi. Ayrıca, ovulasyon sonrasında yumurtlamaya doğru giden aşamalarda germinal disk ortalama çapında belirgin olarak büyüme tespit edildi. Ovaryum (Şekil 2J küçük oklarla sınırlandırılmış) ve ovidukt (Şekil 2E küçük oklarla sınırlandırılmış) enine kesit çapı belirlendi. Ovidukt, içerisinde yumurtalar olan, yatay doğrultuda, birbirine hemen hemen paralel düzeyde ilerleyen iki ekoik çizgi olarak görüntülendi. Beş MHz frekansta ultrasonografi ekranında bir alanda sayılabilen en fazla follikül sayısı 8, yumurta sayısı 7 olarak tespit edildi. Oviduktta hem kabuklu (Şekil 2 FI) hem de kabuksuz (Şekil 2 FII) yumurtalar görüntülendi. Oviduktta yer alan albumin ile çevrili ve henüz kabuklanmamış yumurtalar; ekoik bir daire etrafında anekoik bir halka ile çevrili olması, bunun yanında hiperekoik bir yumurta kabuğunun yokluğu ile belirlendi. Oviduktta yer alan kabuklanmış yumurtalar (Şekil 2 FI); ekoik bir daire etrafında anekoik bir albumin halkası ve onun da çevresinde kabuğun oluşturduğu hiperekoik bir halkanın varlığı ile saptandı. Oviduktta yer alan fertilize yumurtalar; vitellin membran ile kabuk arasındaki albumin tabakasının incelmiş olması ve vitellusun yarı yarıya ekoik (vegetal kutup) (Şekil 2 HI) ve anekoik (animal kutup) (Şekil 2 HII) bölümlere ayrılmış olması ile belirlendi. Fertilize yumurtanın ultrasonografi ile belirlenmesini sağlayan vegetal ve animal kutuplaşmanın 7.5 MHz frekansta daha ayrıntılı gözlenebildiği belirlendi. Atretik foliküller; anekoik oval bir merkeze (Şekil 2 JI) sahip olan ekoik bir daire (Şekil 2 JII) şeklinde görüntü vermesi (kedigözü görünüşü) ile tanımlandı. Atretik folliküllerin mevsimin son

17 182 Doğu Akdeniz Sahillerinde Yuvalayan... Şekil 2. (A) Sağ inguinal açıklıktan alınan görüntüde idrar kesesi (A.I) ve ovaryum üzerinde gelişen vitellojenik folliküller (A.II), (B) Bağırsak boyuna kesit (B.I) ile enine kesit (B.II) görüntüsü, (C) Ovaryum - böbrek sınırında 5 MHz ile (8 cm derinlikte) alınan ayrıntılı görüntüde follikül (C.I) ve böbrek görüntüsü (C.II), (D) Ultrasonografi ekranında, bir alanda gözlenen folliküllerin görüntüsü, (E) İçerdiği yumurtalar ile oviduktun sınırları (oklarla sınırlandırılmış alan), (F) Bir ultrasonografi ekranında aynı anda görüntülenen kabuklanmış (F.I) ve kabuklanmamış yumurta (F.II) görüntüsü, (G) Yumurta kabuğu (G.I), yumurta albumini (G.II), yumurta vitellusu (G.III) ve germinal disk görüntüsü (G.IV), (H) Kabuklanmış oviduktal fertilize yumurta vitellusunda yer alan vegetal (H.I) ve animal kutup (H.II), (J) Atretik follikül üzerindeki (kedi gözü) anekoik merkez (J.I) ve çevresinde ekoik korteks (J.II) ve ovaryumun sınırları (oklarla sınırlı alan) Fig 2. (A) Bladder image from the right inguinal apertura (A.1) and developing vitellogenic follicles on ovary (A.II), (B) longitudinal and (B.II) vertical image of the intestines (C) detailed image of the ovary and kidney at 5 MHz (in 8 cm deep) (C.I) follicles and kidney (C.II), (D) follicle images at screen (E), eggs in oviduct and oviduct s margins (arrows) (F) egg with shell (F.I) and without shell on screen (G) egg shell (G.I), egg albumin (G.II) egg vitellus (G.III) and germinal disk (G.IV), (H) vegetal pole on oviductal fertilised egg (H.I) and animal pole (H.II), (J) anechoic center on atretic follicle (cat eye) (J.I) and echoic cortex around it (J,II) and ovarium s margins (arrows) yuvalamasını takip ederek şekillenmesi göz önüne alınarak atretik follikül tespit edilen bireylerin tür için üreme mevsimi sonu olmasa dahi bireysel olarak son yuvalamalarını yapmış oldukları düşünüldü. Deniz ortamında yapılan muayenelerin yuvalama - yumurtlama mevsimi dışında olanlarında kabuklanmış yumurtalara rastlanmadı. Yuvalama mevsimi dahilinde çiftleşme alanı açıklarında balık ağına takılan deniz kaplumbağalarında kabuklanmış yumurtalar ile birlikte az miktarda da olsa kabuklanmamış yumurtalar görüntülenirken; yumurtlama sonrasında denize dönüş sırasında muayene edilen bireylerde kabuklanmış yumurtalara rastlanmadı. Reprodüktif yapıların ultrasonografi ile görüntülenme alanında yer alan böbrek, bağırsak ile idrar kesesinden oluşan abdominal organlar görüntülendi. Çalışmada ultrasonografi cihazı kullanılarak görüntülenmesi hedeflenen organlar ile organların üzerindeki ve içindeki yapıların inguinal açıklıktan kolayca ve yeterli detaylarda görüntülenebildiği ve ölçülerinin alınabildiği belirlendi. Üreme Organlarının ve Gonadal Yapıların Metrik Bulguları C. caretta deniz kaplumbağalarında üreme mevsimi dışında, tek bireyden yapılan ölçümde ovaryum enine kesit çapı 4.03 cm, germinal disk genişliği 0.85 cm ve ortalama vitellus çapı ise 2.08±0.12 cm olarak belirlendi. C. mydas deniz kaplumbağalarında üreme mevsi

18 183 ÜLKÜ, ERGÜN minde yapılan ölçümde ovaryum boyutları ortalama 5.4±0.47 cm olarak belirlendi. C. mydas deniz kaplumbağalarında (8 birey) sadece üreme mevsiminde yapılan ölçümlerle üreme organları ve üzerindeki yapıların boyutları Tablo 1 de verilmiştir. Tablo 1. C. mydas deniz kaplumbağalarında farklı üreme dönemlerindeki üreme organlarına ve üzerindeki yapılara ait ölçümler Table 1. Measures on reproductive organs and its structures in different reproductive periods on C. mydas sea turtles Üreme Üreme Üreme Ölçülen Parametreler mevsimi mevsimi mevsimi başı (cm) ortası (cm) sonu (cm) Ovaryum çapı - 5.8* 5.35±0.63 Yumurta kanalı çapı - 6.8* 5.25±0.49 Kabuk kalınlığı 0.16* 0.22± Kabuklu yumurta çapı 3.72± ± Kabuklu yumurta vitellus çapı 2.55± ± Kabuklu yumurta albumin genişliği 0.62± ±0.079 Germinal disk genişliği 0.69* 0.77± ±0.26 Kabuksuz yumurta vitellus çapı 2.26* 2.1* 2.93±0.07 Kabuksuz yumurta albumin genişliği * * tek örnekten ölçü alındı TARTIŞMA ve SONUÇ Schumacher ve Toal 21, radyografi ve ultrasonografinin, iç organların morfolojik ve fonksiyonel değişimleri ile sürüngenlerdeki patolojik durumların teşhisi için önemli bir görüntüleme aracı olduğunu bildirmektedir. Rostal 5, ultrasonografi kullanarak hem kaplumbağa çiftliklerinde yetiştirilen hem de doğal ortamlarındaki deniz kaplumbağalarında (L. kempii ve L. olivacea) yumurta gelişimini izlediği çalışmada, ultrasonografinin yumurta gelişiminin izlenmesinde başarılı bir yöntem olduğunu bildirmiştir. Sunulan çalışmada doğal ortamdaki C. mydas türü deniz kaplumbağalarının yumurta gelişimi, kullandıkları beslenme alanında ve yuvalama sahilinde, deniz ortamında ve karasal ortamda izlendi. Ancak yapılan çalışmada kaplumbağalar muayene sonrasında tekrar görüntülenemediği ve öncesinde çiftleşme durumu tespit edilmediğinden Rostal 5 tarafından bildirilen çiftleşmeden önce folliküllerin tamamen gelişip uygun boyutlara ulaştığı bilgisi C. mydas için doğrulanamadı. Bununla birlikte, oviduktal, kabuklanmamış, etrafı albuminle çevrilmeye başlamış yumurtaların varlığından yaklaşık olarak üreme periyodunun hangi döneminde olduğu tahmin edilmeye çalışıldı. Küçük figürlerin görüntülenememesi nedeniyle ultrasonografik muayenelerin laparoskopi ile doğrulandığı 11,16,22 bildirilmesine rağmen, yapılan çalışmada, laparoskopiye ihtiyaç duyulmadan, hedeflenen tüm yapılar görüntülendi ve gerekli ölçüleri alındı. Ultrases dalgaları, yumuşak-kabuklu kaplumbağalar gibi istisnalar olsa da Cheloniidae familyasına ait olan türlerin, plastron ve karapası içinden geçemediği 24,25 ve ultrasonografik muayenenin derinin bulunduğu inguinal ve mediastinal alanlar gibi ufak parçalarla sınırlandığı bildirilmektedir 19. Yapılan çalışmada cranial açıklıktan hedef türlerdeki çalışmanın konusu olan üreme ile ilgili yapılar (ovaryumlar, oviduktlar ve içerdikleri yapılar) ın görüntüsü alınamadı. Bunun nedeninin hem C. mydas ve C. caretta nın fiziki yapısının büyük olmasından hem de kullanılan probların cranial açıklık ile ovaryum ve ovidukt arasındaki mesafenin maksimum görüntüleme alanının dışında kalmasından dolayı olduğu düşünüldü. Schumacher ve Toal 21, preovulatör folliküllerin hipoekoik, postovulatör folliküllerin hiperekoik görüntü verdiğini ve oviduktun kalsifiye kabuklu yumurtalar içerdiğini bildirmektedir. Sunulan çalışmada da tespit edilen folliküllerin ovulasyon öncesi ya da sonrası dönemde oldukları literatürde bildirilen şekilde belirlendi. Rostal 5 tarafından yuvalama mevsiminin tamamlanmasını takiben kalan folliküllerin ovule olmadan atreziye uğradığı bildirilmiştir. Rostal 17 atretik follikülleri, anekoik bir merkez ve ekoik bir kortekse sahip yapılar olarak tanımlamıştır. Yapılan çalışmada atretik folliküller literatürde belirtildiği şekilde görüntülendi. Atretik folliküllere, haziran ayının sonunda alınan görüntülerde rastlandı ve bu bireyin yılın son yuvalamasını gerçekleştirdiği düşünüldü. Wyneken 4 tarafından, laparoskopik muayenede korpus albikansın büyük olanlarının küçük olanlardan genellikle daha yeni olduğunu ve bu bilginin kaplumbağanın önceden yuvalamış olup olmadığının basit bir şekilde belirlenmesinde güvenli bir yöntem olduğunu bildirilmiştir. Sunulan çalışmada ultrasonografi ile korpus albikansların ayrımının hedeflendiği bir görüntüleme çalışması yapılmadı. Ultrasonografik muayenelerde idrar ile dolu idrar kesesinin diğer evcil hayvanlarda olduğu gibi net siyah renkte görüntülenmediği ve idrar içerisindeki ekojenik idrar kristallerinin normal bir bulgu olduğu ve bu durumun idrarın viskozitesinden kaynaklanıp patolojik olmadığı bildirilmektedir 26. Yapılan çalışmada idrar içerisinde bulunan ürat kristallerinin gri tonlarda beyaz eko veren ve probun dokunuşunun verdiği hareketle uçuşan noktacıklar olarak kolayca tanımlanabileceği belirlendi. Ultrasonografi ekranına bağırsak enine kesit görüntülerinin yansıması durumunda probun açısının değiştirilip farklı tarama alanlarından kesitler alınarak, bağırsak boyuna kesit görüntülerinin belirlenebildiği ve lumeninde akışkanlığın gözlendiği bildirilmektedir 27. Yapılan çalışmada muayene esnasında bağırsakların, reprodüktif organların görüntülenme alanında bulunması ve bağırsak enine kesit görüntülerinin probun açısına bağlı olarak, follikül ve yumurtalar ile benzerlik

19 184 Doğu Akdeniz Sahillerinde Yuvalayan... göstermesi nedeniyle prob açıları değiştirilip bağırsağın uzayıp kıvrımlanarak gittiğinin belirlenmesi ve lumeninde akışkanlığın gözlenmesi ile alınan görüntülerin folikül ve yumurtalar ile karışmasının önüne geçildi. Sunulan çalışmada muayene edilen kaşektik bir C. caretta deniz kaplumbağasının, üreme mevsiminde yumurtlama sahilinde olmasına rağmen oviduktlarında kabuklanmış ya da kabuklanmamış yumurtalara sahip olmadığı ovaryumlarında ise sadece bir adet follikül bulunduğu ultrasonografik muayene ile belirlendi. Sunulan çalışmada, Doğu Akdeniz sahillerini yuvalama için kullanan dişi C. mydas ve C. caretta deniz kaplumbağalarının üreme organları ve farklı gelişim dönemindeki yumurtaları, ultrasonografi cihazı kullanılarak şubat - temmuz ayları arasında görüntülendi ve görüntülenen yapıların ölçümleri yapılarak görüntüler kaydedilip çıktıları alındı. Bu çalışma ile Doğu Akdeniz sahillerinde yaşayan populasyonu temsilen örneklenen bireylerde ovaryumun sınırları, ovaryumdaki gelişmekte olan folliküllerin çapları, ovule olduktan sonra ovidukta inmiş ve gelişmekte olan yumurtaların vitellus çapları, albumin genişlikleri, kabuklanmış yumurta içeriyorken oviduktun sınırlarının belirlenmesi mümkün oldu. Sunulan çalışma ile süresi 5-10 dakika olarak belirlenen muayenelerin, taşınabilir ultrasonografi cihazları kullanılarak, deniz ortamlarında ya da yumurtlamak üzere sahile çıkan kaplumbağalarda, yumurtlama sonrasında denize dönerken, plastronun morfolojik ölçülerinin alınması esnasında kaplumbağayı ek bir strese sokmadan ve herhangi bir anestezik madde uygulamadan pratik olarak MHz mikrokonveks prob kullanılarak yapılabileceği belirlendi. Ultrasonografinin memeli türlerinde olduğu gibi sürüngen türlerinden deniz kaplumbağalarının reprodüktif durumlarının belirlenmesinde ve yumurta gelişimlerinin izlenmesinde uygun, basit ve verimli bir muayene yöntemi olduğu, temel ultrason fiziği bilgisine sahip ve reprodüktif ultrasonografi hakkında ön eğitime tabi tutulmuş araştırıcılarca kolaylıkla kullanılabileceği belirlendi. Bu çalışma, Doğu Akdeniz sahillerinde yuvalayan C. mydas ve C. caretta deniz kaplumbağalarında reprodüktif ultrasonografik görüntülemenin yapıldığı ilk çalışmadır. Ayrıca C. mydas türü için sunulan çalışmadaki kadar ayrıntılı reprodüktif ultrasonografik görüntüleme ve ölçümlerin olduğu bir başka çalışmaya rastlanmamıştır. Ultrasonografik muayene yönteminin teknik olarak uygulanabilirliği, reprodüktif organların ve ilgili yapıların görüntülenmesinin mümkün olduğu, görüntülenen organ ve yapıların ölçümlerinin yapılabildiği ve görüntülemenin literatürle uyumlu olduğu anlaşılmıştır. Ayrıca şubat-temmuz dönemlerini kapsayan, beslenme bölgesindeki kaplumbağalar, üreme sahili açıklarına gelen ve balıkçı ağlarına takılan kaplumbağalar ve sahile yumurtlamak üzere çıkış yapan kaplumbağalar üzerinde yürütülen bu araştırmada özellikle yuvalama dönemine ait yumurta gelişimleri ayrıntılı olarak görüntülenmiştir. Sunulan çalışmaya ek olarak doğal ortamda yaşayan deniz kaplumbağalarında üreme biyolojisinin daha ayrıntılı olarak anlaşılması açısından, aynı türe ait birkaç bireyin ortalama üç yıllık periyotlarla gerçekleşen yuvalama periyodunun tamamında düzenli aralıklarla muayene edilmesi gerekmektedir. Birçok teknolojik aygıt ve izleme yönteminin birlikte kullanılacağı ve beslenme bölgeleri arasında tüm Akdeniz de -belki de atlas okyanusundagezinen birden fazla bireyin izlenmesi, periyodik olarak yakalanması ve muayene edildikten sonra tekrar doğal ortamına bırakılması her ne kadar zor, zahmetli ve maliyeti yüksek bir işlem olsa da imkansız değildir. KAYNAKLAR 1. Lutz PL, Musick JA: The Biology of Sea Turtles. CRC Press, Newyork, Kaska Y, Gidiş M, Başkale E, Katmlmmş Y, Urhan R: Deniz kaplumbağa yavru cinsiyet oranlnln kuluçka slcakllk analizi ve gonad histolojisiyle araştlrllmasl. I. Ulusal Deniz Kaplumbağasl Sempozyumu, İstanbul, Sönmez B, Sammy D, Yalçmn-Özdilek Ş, Gönenler ÖA, Açmkbaş U, Ergün Y, Kaska Y: A stranded leatherback sea turtle (Dermochelys coriacea Vandelli, 1761) in the Northeastern Mediterranean, Hatay. Turkey Mar Turtle Newsl, 119, Wyneken J: The anatomy of sea turtles. U.S. Department of Commerce NOAA Technical Memorandum NMFS-SEFSC 470, pp.1-172, Rostal DC: Reproductive Physiology of the Ridley Sea Turtle. In, Plotkin PT (Ed): Biology and Conservation of Ridley Sea Turtles. Johns Hopkins Press, Baltimore, MD. ISBN: , , Hamann M, Limpus CJ, Owens DW: Reproductive cycles of males and females. In, Lutz PL, Musick JA, Wyneken J (Ed): The Biology of Sea Turtles. Vol 2, CRC Press, Newyork, ISBN: , , Zug GR, Wynn A, Ruckdeschel C: Age estimates of Cumberland Island loggerhead sea turtles. Mar Turtle Newsl, 25, 9-11, Frazer NB: Survivorship of adult female loggerhead sea turtles, Caretta caretta, nesting on Little Cumberland, Georgia, USA. Herpetologica, 39, , Frazer NB, Ehrhart LM: Preliminary growth models for green, Chelonia mydas, and loggerhead, Caretta caretta, turtles in the wild. Copeia, 73-79, Davenport J: Temperature and the life-history strategies of sea turtles. J Therm Bio, 22 (6): , Wibbels T, Owens DW, Limpus CJ, Reed PC, Amoss MS: Seasonal changes in serum gonadal steroids associated with migration, mating, and nesting in the loggerhead sea turtle (Caretta caretta). Gen Comp Endocrinol, 79 (1): , 1990.

20 185 ÜLKÜ, ERGÜN 12. Licht P, Wood J, Owens DW, Wood F: Serum gonadotropin and steroids associated with breeding activities in the green sea turtle, Chelonia mydas. Gen Comp Endocrinol, 39 (3): , Owens DW: Hormones in the life history of sea turtles. In, Lutz PL, Musick JA (Eds): The Biology of Sea Turtles. CRC Press, Boca Raton, Florida , ISBN , , Van Buskirk J, Crowder LB: Life-history variation in marine turtles. Copeia, Lamb C, Stowater JL, Pipers FS: The first twenty-one years of veterinary diagnostic ultrasound: A bibliography. Vet Radiol Ultrasound, 29, 37-45, Robeck TR, Rostal DC, Burchfield PM, Owens DW, Kraemer DC: Ultrasound imaging of reproductive organs and eggs in Galapagos tortoises, Geochelone elephantopus spp. Zoo Biology, 9 (5): , Rostal DC, Robeck T, Owens DW, Kraemer DC: Ultrasonic imaging of ovaries and eggs in Kemp s ridley sea turtles (Lepidochelys kempii). J Zoo Wildl Med, 21, 27-35, Penninck DG, Stewart JS, Murphy JP, Pion P: Ultrasonography of the California desert tortoise (Xerobates agassizii): Anatomy and application. Vet Radiol Ultrasound, 32, , Henen BT, Hofmeyr MD: Viewing chelonian reproductive ecology through acoustic windows: Cranial and inguinal perspectives. J Exp Zoolog A Comp Exp Zool, 297 (1): , Shimizu T, Asami K, Yamamoto K, Dan S, Yoseda K: Successful spontaneous nesting of the hawksbill turtle (Eretmochelys imbricata) at Yaeyama Station, National Center for Stock Enhancement, Japan. Proc. 6th SEASTAR2000 Workshop, 69-74, Schumacher J, Toal RL: Advanced radiography and ultrasonography in reptiles. Seminars in Avian Exotic Pet Med, 10 (4): , Owens DW: Reproductive cycles and endocrinology. In, Eckert KL, Bjorndal KA, Abreu-Grobois FA, Donnelly M (Eds): Research and Management Techniques for the Conservation of Sea Turtles. IUCN/SSC Marine Turtle Specialist Group Publication 4. Blanchard, Pennsylvania, U.S.A Plotkin PT, Byles RA, Rostal DC, Owens DW: Independent versus socially facilitated oceanic migrations of the olive ridley Lepidochelys olivacea. Marine Biol, 122, , Kuchling G: Assessment of ovarian follicles and oviductal eggs by ultrasound scanning in live freshwater turtles, Chelodina oblonga. Herpetologica, 45, 89-94, Kuchling G: The reproductive biology of the chelonia. pp Springer Verlag, Berlin, Germany, McArthur S, Wilkinson R, Meyer J: Diagnostic Imaging Techniques. Medicine and Surgery of Tortoises and Turtles. Iowa State Pres, Blackwell Publishing Company, Kähn W: Veterinary Reproductive Ultrasonography. Schlütersche Verlag GmbH&Co. KG. Hannover 1994.