Kök, Gövde ve Kelime

Ebat: px

Şu sayfadan göstermeyi başlat:

Download "Kök, Gövde ve Kelime"

Volkan Behçet
6 yıl önce
İzleme sayısı:

Latincede çekimli kelime türleri olan fiillerin, isimlerin ve isim soyundan kelimelerin (sıfat ve zamirler) kuruluşunda aşağıdaki morfemlerin tümü ya da bazıları bulunur: Kök (rādix): Bir kelimedeki

1 Latincede çekimli kelime türleri olan fiillerin, isimlerin ve isim soyundan kelimelerin (sıfat ve zamirler) kuruluşunda aşağıdaki morfemlerin tümü ya da bazıları bulunur: Kök (rādix): Bir kelimedeki en küçük anlamlı birim. Bileşik kelimeler hariç, her kelimenin tek bir kökü vardır. Türetme eki (İng. affix): Köke anlam ekleyen birim. Kökün önüne eklenenlere ön ek (İng. prefix), kökün sonuna eklenerek yeni kelime türlerinin ni oluşturabilenlere son ek (İng. suffix) denir. Kökü oluşturan harflerin ortasına giren türetme ekine ise iç ek (İng. infix) denir. Kök ve türetme ekinin (eklerinin) bir araya gelmesiyle kelimenin (thema) oluşur. Gövde ünlüsü (İng. thematic vowel): Bazı durumlarda gövdeyle çekim eki arasında beliren kaynaştırma harfidir. Çekim eki (desinentia): Gövdeye eklenerek isim, zamir, sıfat ve fiillerin işlev ve anlam açısından istenilen biçime getirilmesini sağlayan ek. Gövde ve çekim ekinin (eklerinin) bir araya gelmesiyle kelime oluşur. Çoğu durumda gövdenin son sesiyle çekim eki kaynaşır ve bu ikisi arasındaki sınır belirsizleşir.

2 ÖRNEK 1 Örnek: am/ō, -āre, āvī, -ātum: sevmek Kökün sonuna gelen -ā fiil türetme ekiyle şimdiki zaman, buna eklenen -v geçmiş zaman türetme ekiyle de geçmiş zaman oluşmuştur. Buna çekim eklerinin getirilmesiyle gövde kelimeye dönüşerek çekimli fiil olur. am + ā = amā kök fiil türetme eki şimdiki zaman

3 ÖRNEK 1 Örnek: am/ō, -āre, āvī, -ātum: sevmek Kökün sonuna gelen -ā fiil türetme ekiyle şimdiki zaman, buna eklenen -v geçmiş zaman türetme ekiyle de geçmiş zaman oluşmuştur. Buna çekim eklerinin getirilmesiyle gövde kelimeye dönüşerek çekimli fiil olur. amā + mus = amāmus seviyoruz; severiz şimdiki zaman 1. çoğul şahıs çekim eki kelime (çekimli fiil)

4 ÖRNEK 1 Örnek: am/ō, -āre, āvī, -ātum: sevmek Kökün sonuna gelen -ā fiil türetme ekiyle şimdiki zaman, buna eklenen -v geçmiş zaman türetme ekiyle de geçmiş zaman oluşmuştur. Buna çekim eklerinin getirilmesiyle gövde kelimeye dönüşerek çekimli fiil olur. amā + v = amāv- şimdiki zaman geçmiş zaman türetme eki geçmiş zaman

5 ÖRNEK 1 Örnek: am/ō, -āre, āvī, -ātum: sevmek Kökün sonuna gelen -ā fiil türetme ekiyle şimdiki zaman, buna eklenen -v geçmiş zaman türetme ekiyle de geçmiş zaman oluşmuştur. Buna çekim eklerinin getirilmesiyle gövde kelimeye dönüşerek çekimli fiil olur. amāv + imus = amāvimus sevdik; sevmişiz geçmiş zaman etken geçmiş zaman 1. çoğul şahıs çekim eki kelime (çekimli fiil)

6 ÖRNEK 2 Örnek: amāt/or, -ōris, m.: seven; aşık Kökün sonuna gelen -ā fiil türetme ekiyle şimdiki zaman elde edilmiş, ardından -tor türetme ekiyle isim oluşturulmuştur. Latincede isimlerin sözlük yazılışlarındaki ikinci unsurdan genetīvus singulāris çekim ekinin atılmasıyla bulunur. Söz konusu unsur örnekte amātōris biçimidir; bu grubun genetīvus singulāris çekim eki olan -is atılınca geriye ismin olan amātōr kalır. Grubu ve bilinen isim hâl çekimiyle kelimeye dönüştürülür. amā + tor = amātōr şimdiki zaman isim türetme eki (bir işi yapageleni bildirir) isim

7 ÖRNEK 2 Örnek: amāt/or, -ōris, m.: seven; aşık Kökün sonuna gelen -ā fiil türetme ekiyle şimdiki zaman elde edilmiş, ardından -tor türetme ekiyle isim oluşturulmuştur. Latincede isimlerin sözlük yazılışlarındaki ikinci unsurdan genetīvus singulāris çekim ekinin atılmasıyla bulunur. Söz konusu unsur örnekte amātōris biçimidir; bu grubun genetīvus singulāris çekim eki olan -is atılınca geriye ismin olan amātōr kalır. Grubu ve bilinen isim hâl çekimiyle kelimeye dönüştürülür. amātōr + em = amātōrem seveni isim hâl çekim eki (acc. s.) kelime (çekimli isim)

8 ÖRNEK 3 Örnek: amīc/us, -a, um (sıfat): dost Kökün sonuna gelen -ic- türetme ekiyle sıfat oluşturulmuştur. am + ic = amīc kök sıfat türetme eki sıfat

9 ÖRNEK 3 Örnek: amīc/us, -a, um (sıfat): dost Kökün sonuna gelen -ic- türetme ekiyle sıfat oluşturulmuştur. amīc + um = amīcum sıfat hâl çekim eki kelime (çekimli sıfat)

10 ÖRNEK 4 Örnek: inimīc/us, -a, um (sıfat): düşman Kökün, önüne eklenen in- ön eki olumsuzluk anlamı katılmış, ardına gelen -ic- türetme ekiyle de sıfat oluşturulmuştur. in + am + ic = inimīc** olumsuzluk bildiren ön ek kök sıfat türetme eki sıfat ** Kökün başındaki -a,ön ekteki ünlüye bağlı olarak -i ünlüsüne dönüşmüştür.

11 ÖRNEK 4 Örnek: inimīc/us, -a, um (sıfat): düşman Kökün, önüne eklenen in- ön eki olumsuzluk anlamı katılmış, ardına gelen -ic- türetme ekiyle de sıfat oluşturulmuştur. inimīc + um = inimīcum sıfat hâl çekim eki kelime (çekimli sıfat) ** Kökün başındaki -a,ön ekteki ünlüye bağlı olarak -i ünlüsüne dönüşmüştür.

Benzer belgeler

Fiil Çekimi: 1. grup. -bā* +

Fiil Çekimi: 1. grup. -bā* + Hazırlayan: Yard Doç Dr Ekin Öyken Fiil Çekimi: grup indicātīvus actīva imperfectum şimdiki zaman gövdesi* imperfectum eki şahıs ekleri: (-ā ile biter) + -bā* + -m -s örnek: laudā-re > laudā -t amā-re