KAZIM HUN. Kazım Hun. Mehmet Hun. Şemo nun torunu Şemo yu anlattı.

Transkript

1 KAZIM HUN Iğdır Sevdası Şemo nun torunu Şemo yu anlattı. Tabii Şemo kimdir diye merak edeceksiniz, ama bu açıklamayı Kazım Hun Amcama bırakacağım. Ağrı Dağı yamacında, Karasu ırmağı kıyısındaki Adetli köyü; bakımsız binaları, mahzun insanlarıyla ilk anda sizden uzaklaşır gibidir. Ama köylülerden birisini yakalayıp sohbete oturduğunuzda, Ağrı Dağı nın sıcak lavlarının yürek- Kazım Hun lerinde dolaştığını görecekseniz. Hele bu özellikle Kazım Hun Amcam ise... Hayatım 1929 yılında Aralık ilçesine bağlı Alıkızıl (Yukarı Topraklı) köyünde dünyaya gelmişim. Okul hayatım olmadı. Baba mesleğim çiftçilik ve hayvancılıkla meşgul oldum seçimlerinde Adetli köyü muhtarlığına seçildim. Bu görevi sekiz yıl devam ettirdim. Bağlı olduğum Geloylu aşireti yılı kış ayını, Adetli köyünün Ağrı Dağı İsyanı sırasında yasak bölgede kalması nedeniyle Karasu nun öte yanındaki Alıkızıl köyünde geçirmiş. Bu köyde benden başka Mecit Hun un kız kardeşi Seyran ve akrabam Tahir Ölçek de dünyaya gelmişler. Mecit Hun la akrabalığım iki dede ötesine kadar uzanır. Babamın adı Koço (Koçeri) dur. Dedem Nado (Nadir) yla Mecit Hun un dedesi Şemo kardeştirler. Mehmet Hun Ortak dedemiz Keko nun üç oğlu vardı: Bunlar yaş sırasına göre Eto (Atila), Şemo(Şamil) ve Nado(Nadir) idi. Eto nun zürriyeti Sabri Karapınar ve ailesidir. Biz, dördü erkek altı kardeşiz. Erkek çocukları sırasıyla Mehmet, ben, Eyüp ve Hasan dır. Ayrıca Susan ve Züleyha adlı iki kız kardeşimiz var. Kardeşim Mehmet Hun ( ) uzun yıllar Pamuk Tarım Satış Kooperatifinde memur olarak çalıştı yılında yakalanmış olduğu amansız hastalıktan kurtulamayarak İstanbul da vefat etti. Diğer kardeşim Eyüp, İstanbul da ticaretle uğraşıyordu yılında ani bir ölümle aramızdan ayrıldı. Allah rahmet etsin. 763

2 Kazım Hun Ağrı Dağı İsyanı Bağlı bulunduğum Geloylu aşireti Ağrı Dağı İsyanına katılmayıp tarafsız kaldı. Şeyh Abdülkadir liderliğindeki Sakanlı aşireti isyandan yana tavır alırken, İsa Bey (Konyar) liderliğindeki Kotan aşireti aktif olarak devletin yanında yer aldı. Aşiret liderimiz Ahmed Şemo sağduyusu güçlü birisiydi yılının ilkbaharında tüm aşiret mensuplarını Ağrı Dağı bölgesini terk etmeye çağırdı. İsyan hareketinin sonunun yaklaştığını hissediyordu. Son darbe hareketinde aşiretinin mağdur olmasını istemiyordu. Geloylu aşireti üç alt birimden oluşur: Mala Gelo, Mala Aqo ve Mala Ozman. O yıllar Korhan bölgesinde yaşayan Aqo uşağıyla Adetli köyündeki Gelo uşağı arasında adam öldürme nedeniyle bir kırgınlık varmış. Ahmed Şemo, tarafları barıştırdı, böylece Geloylu aşiretinin tüm mensupları Ağrı Dağı bölgesini terk edip Tuzluca tarafındaki Sinek yaylalarına göç ettiler. O yaz Ağrı İsyanı dağıldı, yaylalarımız ve köylerimiz yasak bölge içine alındı. Aşiretimizin hemen hemen tamamı Karakuyu köyüne yerleşti. Ahmed Şemo, Emo Şemo, Tahir ın babası Ali ve bizim ev Baharlı Mahallesine yerleşti. Köye Geri Dönüş 1950 yılında çıkan afla aşiretimizin bir kısmı baba topraklarına geri döndü. Bunlar arasında benim ailem de vardı. İsyanın son yılında devlet köylerimizi tamamen yakıp yıkmıştı. Yakılan evlerin bedeli olarak bu kez devlet 764

3 Iğdır Sevdası her hane reisine 800 lira ev yardımı yaptı. Bu şekilde kısa sürede köyümüze yerleştik Adetli Köyü 1920 li yıllarda Adetli köyü, tahminime göre 30 hanelik bir yerleşim yeriydi. Nüfusu 150 kadar olmalıydı. Köyün içinde 5-6 aile Gıskan; iki aile de Kotan aşiretine mensuptur. Kotan aşiretine mensup ailelerden birisi Lezgi Bey in evidir. Hanımı öz halamızdır. Oğlu Dr. Cevdet Varol, Diyarbakır da Ortopedist olarak görev yapmaktadır. Her ne kadar köy içindeki her aşiret kendi kimliğine bağlı ise de, bu hiçbir zaman sorun olmamış, aralarında tam bir uyum ve beraberlik hep devam ede gelmiştir. Ahmed Şemo Ahmed Şemo 1944 yılının ilkbaharında vefat etti. Çadırlarımız Çimen in yukarısında Ahmed Şemo nun yurdu denilen yerde kurulmuştu. Küçük bir dere yanı başımızdan akıyordu. Ben ve kardeşim Mehmet, Kürtlerin Hal dedikleri tifoya yakalanmıştık. Her ikimiz hasta yatağımızdan Ahmed Şemo- nun yıkanan cenazesine bakıp ağlıyorduk. Ahmed Şemo 1.90 nın üzerindeki boyu, geniş omuzları, dik duruşuyla çok farklı bir görünüme sahipti. Derisinin rengi daha çok koyu esmerdi. Yürüdüğü zaman insanın yüreğine korku dolardı. Sanki Azrail geliyormuş gibi olurdunuz. Herkes ondan ya çekinir ya da utanırdı. Onun sofrasında kimse bir lokma atıştırmaya cesaret edemezdi. Okuma yazması yoktu ama bir toplulukta konuştuğu zaman herkes onu pür dikkat dinlerdi. Buna hakimler, subaylar gibi okumuş kimseler de dahildi. Bii!! Ehmed hat! İki karısı vardı. Ahmed Şemo eve yaklaştığı zaman ortalığı bir telaş alır, Bii! Ehmed hat! (Eyvah! Ahmed Şemo geliyor!) sözü kulaktan kulağa dolaşırdı. O içeri girdiği zaman herkes derin bir saygı ve korkuyla onu ayakta karşılardı. Bütün bu disiplin ve otoriteye rağmen herkes onu çok severdi. O aşiretine, aşireti de ona son derece bağlıydı. Terekeme, Azeri ve Kürt herkes ondan saygı ve sevgiyle söz ederdi. Önemli barış görüşmelerine onu alıp götürürlerdi. Geleneksel olarak barışı yapan taraf ortaya konan paradan kendisine pay alırdı ama Ahmed Şemo hiçbir zaman buna tenezzül etmezdi. Rüşvet ve kolay paraya karşı tamamen kapalıydı. Babam Koço, Kuran okuduğu için okuma yazmaya yatkındı. Türkçe si de fena sayılmazdı. Bir keresinde Ahmed Şemo Baharlı mahallesinde 765

4 Kazım Hun Cebbar isimli komşusuyla yer anlaşmazlığına düşmüştü. Mahkeme işlemlerini takip etmesi için vekaletini babama verdi. Hatırlıyorum keşif günü babam mahkeme erkanıyla beraber bahçede dolaşıyor, ifade veriyor ve kağıtları imzalıyordu. Ahmed Şemo da sakin bir şekilde olup biteni izliyordu. Herkes kanının son damlasına kadar dövüşecek! Ahmed Şemo korkusuz bir adamdı. Bunu birçok defalar kanıtlamıştı. Ancak bir olay onu aşiretimizin hafızasından silinmeyecek şekilde saygın bir yere oturttu: 1929 yılının Ağustos ayında Kızılbaşoğlu-Geloylu aşiretleri arasındaki çatışmada olağanüstü bir liderlik sergiledi. Yıllardan beri devam eden bu çatışma karşılıklı gasp ve adam öldürmeyle devam ediyordu. Son olarak Geloylular Kızlıbaşoğlu nun 900 koyununa el koymuştu. Bu koyunları geri almak için Kızılbaşoğlu bir barış heyeti gönderdi. Bu heyetin içinde Bırxıkan aşiretinin ve Ağrı Dağı İsyanının liderlerinden Bıro Heseki Telli ve Sakanlı aşiretinin ileri gelenleri bulunuyordu. Heyetin amacı bu koyunları geri almak ve barışı sağlamaktı. Ahmed Şemo bu öneriyi reddetti: Aşiretim aç! Bu koyunları çoktan kendi aralarında paylaşıp tüketmişler. Kaldı ki bundan önce 2000 koyunumuzu gasp edildi, iki adamımızı öldürdü.(abdurrahman Aktaş ın babası Abdullah ve Emer Şaqul) Heyetin içinden yaşlı bir adam yarı üzgün yarı tehditkar: Ehmede lao! (Oğlum Ahmed!) Karşı taraf çok kalabalık. Eğer barış yapmasan yakında gelecekler hem de silahlı olarak. Bu aşiretinizin sonu demektir. Tevekkül Allah! Eğer geliyorlarsa biz kaçmayız. Herkes kanının son damlasına kadar dövüşecek. Ahmed Şemo nun deve katarları vardı. Bunu bazen tacirlere bazen de askeriyeye erzak taşınması için kiralardı. Bu nedenle dostluğunu kazandığı askerlerden ve Abdullah Paşa dan sandıklar dolusu üç deve yükü fişeği obasına getirtmiş, olası bir çatışma için gerekli tedbiri almıştı. Barış görüşmesi başarısızlıkla sonuçlanınca, Ahmed Şemo obasında ki 28 erkeği bir araya toplayıp onlara şu komutu verdi: Hazırlıklı olun! Her an bir saldırı gelebilir. Herkes çadırının önünde mevzi kazsın! Saldırı sırasında kaçmak yok! Herkes evinin önünde ölecek! Şimdi herkes istediği kadar mermiyi yanına alıp evine gitsin. Bir gün sabahleyin saat 2-3 üç surlarında kişilik bir silahlı grup Korhan yakınlarındaki Hoca Yurdu ndaki Geloylu zomasını (obayı) ku- 766

5 Iğdır Sevdası şatmaya almış. Ellerinde otomatik tüfekler bile varmış. Hemen başlayan çatışma öğlene kadar yoğunluğundan hiçbir şey kaybetmeden devam etmiş. Çatışma acımasız şekilde devam ederken, oba yerinden uzakta olmayan Korhan da dedemiz Mıhê Kazak ve ailesi saldırıyı haber almışlar. Mıhê Kazak oğlu Hepo yu öldürdüğüne inandığı Gelo uşağına kırgınmış. Bu yüzden onlara yardım gönderilmesini istememiş. Hatta, Cezalarını bulsunlar, Hepo gibi birini öldürdüler! diyerek tarafsız kalmak istemiş. Ancak oğlu Hacı Qaço bu duruma dayanamamış, Aşiretimiz tehlike altında! diyerek yanına aldığı 4-5 atlıyla yardıma koşmuş. Delik Taş denilen yüksek bir mevziden saldırganlara ateş açıp onları iki ateş arasında kıskaca almışlar. Bir söylentiye göre saldırganlar Hacı Qaco nun yardımı gelmeden çok önce çözülmeye başlayıp Zemyan deresine doğru çekilmeye başlamışlar. Bir diğerine göre ise, bu çözülme Hacı Qaco grubunun gelmesiyle başlamış. Neticede kişilik gruplar halinde geri çekilen saldırganlarla Zemyan deresinde çatışma devam etmiş. Adetli köyüne muhtar olduğum yıllar arada bir İran a gider, orada yerleşik Kızılbaşoğlu aşiretinin yaşlılarıyla sohbet ederdim. Bir keresinde yaşlı bir amca bacağındaki bir yarayı bana göstererek, İşte bu yara o çatışmadan kalma demişti. Biz haksızdık. 500 silahlı erkek, 28 kişinin üzerine gittik Milletimi terk edemem Her an bir Kızılbaşoğlu saldırısının beklendiği günler imiş. Sakanlı aşiretinin lideri Ali Mirze Bey bu çatışmada kendisini daha çok Kızılbaşoğlu na yakın hissediyormuş. Bu yüzden damadı Ahmed Şemo ya haber göndermiş: Develerin ve bir heybe altının var! Onları yanına al ve Geloyluların arasından çık! Bırak ne halleri varsa görsünler. Ahmed Şemo nun bu öneriye cevabı çok sert olmuş: Milletimi (aşiretimi) terk edemem. Aşiretim olmadan ben tek başıma sağ kalmışım öyle yaşamanın anlamı ne? Piç Hamit Kardeşim Mehmet Hun uzun yıllar pamuk kooperatifinde çalıştı. Alım satım işleriyle meşguldü. Mecit Bey de bir ara bu kooperatifte kontrol memuru olarak görev yaptı. Hatırladığım kadarıyla yıl 1950 olmalıydı. Mecit Bey yeni evlenmişti. 25 yaşlarında bir gençti. Kooperatifte suiistimal olmuş, çalınan 20 ton kadar pamuk bardanı Erzurum da satılmıştı. 767

6 Kazım Hun Mecit Bey bu olayı soruşturmak için İstanbul a gitti. Orada Piç Hamit e rastlamış, bu paraları nasıl geri alabilirim diye ondan yardım istemiş. Piç Hamit in bu gibi işlere yatkın bir zekası varmış. Sorup soruşturmuşlar, kooperatif başkanlarının kaldıkları oteli tespit etmişler. Piç Hamit telefona sarılıp kooperatif başkanına kendisini şöyle tanıştırmış: Ben İstanbul Emniyet Müdürü. Durumunuzu yakından izliyorum. Kısa sürede sizleri sorgulayacağım Bu konuşmanın akabinde Mecit Bey otele gitmiş, hiçbir şey olmamış gibi onlarla sohbet etmiş. Kooperatif başkanı, Mecit Beyi bir kenara çekip korkuyla kendisine yapılan telefonu anlatmış. Aman Mecit Bey bu işi ancak sen düzeltirsin! Mecit Bey sakin bir şekilde, Tabii ama biraz paraya ihtiyaç olacak demiş. Bu şekilde Piç Hamit, her sabah yeni bir senaryoyla onları tehdit ediyor, Mecit Bey de öğleden sonra gidip paraları topluyormuş. Hüseyin Gelo nun Bir Başı Bin Sevdası Var Eskiden Devlet Üretme Çiftliği nin olduğu bölge İran idaresine bağlıydı. Geloylular orada Torunkent denilen bir köyde yerleşiktiler. Gelo dedemizin ölmesinden sonra oğlu Hüseyin aşiret lideri olmuş. O sırada İran hükümeti bir isyan olayını bahane ederek Kürtleri Loristan a sürüyormuş. Hüseyin Gelo dedemiz bu sürgünden kurtulmanın yollarını aramış. Bir gün Han ının huzuruna çıkmış: Yüce Han ım! Biz her ne kadar Kürtlerin arasında yaşıyorsak da aslımız Azeri dir. Bizi bu sürgünden muaf tutun. Madem ki öyle evleriniz orada kalacak, meraklanmayın. Geloyluların on beş evi Torunkent te sürgün korkusundan uzak yaşamışlar. Ama çok geçmeden, Geloylular Kürt türler, Azeri değiller şeklinde bir ihbar Han a ulaşmış. Han kızgın bir şekilde Hüseyin Gelo yu huzuruna çağırtmış: Tez hazırlığınızı görün sürgüne gideceksiniz Olur, Yüce Han ım! Siz nasıl uygun görüyorsanız Yanında İran jandarmaları Hüseyin Gelo Torunkent e gelmiş. Her evin önüne bir jandarma dikilmiş. Hüseyin Gelo ve aşireti bir kurtuluş planı yapmışlar. Gece yarısı herkes aynı anda kapıda nöbet tutan jandarmayı bağlayacak, Aras üzerindeki salla Rusya tarafına geçecekler. Her şey planladıkları gibi olmuş, sağ salim 15 ev Aras ın öte yanına geçip Ermenilerin arasında yaşamaya devam etmişler. Hüseyin Gelo nun Rusya ya kaçış haberi geldiği zaman, Han kükremiş: Hüseyin Gelo nun bir başı bin sevdası var. Kâh Azeri oluyor kâh Kürt kâ Ermeni! 768

7 Iğdır Sevdası Bu olaydan dolayı halen Iğdır bölgesindeki Kürt aşiretleri arasında bizim aşiret Azeri lakabıyla bilinir. Aşiretim Geloylu Geloylu aşiretinin isim babası olan dedemiz Gelo un on oğlu varmış. Öldüğü zaman liderlik oğlu Hüseyin Gelo ya geçmiş. Hüseyin Gelo Rusya ya kaçtıktan bir zaman sonra Torunkent e tekrar geri dönmüş. Öldüğü zaman ağalık kardeşi Yusuf Gelo ya geçmiş. Onun zamanında Geloylular sahte bir senet yüzünden Torunkent i Burukan aşiretine bırakıp üç kola ayrılmışlar. Ozman uşağı Çetindere ve Atıcı köylerine, Aqo uşağı Korhan a, Gelo uşağı da Adetli, Karahacılı ve Kolukent e yerleşmişler. Yusuf Gelo öldükten sonra liderlik Mısto Şexali ye geçmiş. Mısto, Hüseyin Gelo nun torunudur. Mısto Şexali de ölünce liderlik bu kez Ahmed Şemo ya geçmiş. Geloylu aşiretinin en saygın ve en cesur kadını Hottê imiş. Hottê, Şemo dedemin annesi ve Hüseyin Gelo nun da kızıymış. Mala Keko Qelbe, Rasti Pere Qelp Hatıne! Keko dedemizin oğlu Eto o yaz yaylaya gitmemiş. Adetli köyünde tek başına kalmış. Bir gün köyün uzağındaki kayaların arasından dumanların yükseldiğini görmüş. Merak edip oraya gitmiş. Bir grup Rus kalpazanı sahte para basıyorlarmış. Eto olup biteni bir kayanın arkasından izlemiş. Kalpazanlar işleri bitince bütün sahte on Manatlık Rus paralarını iki büyük torbaya doldurup orada gizlemişler. Akşam olunca da çekip gitmişler. Eto torbalardan birini köyde saklamış, diğerini de yanına alıp yaylaya gitmiş. Bu parayla İran a gidip epey hayvan almışlar. (Şemo dedemiz bu parayla çok güzel atlar almıştı. Son yıllara kadar bu atların zürriyeti köy yerinde dolaşıp durdu.) Çok geçmeden bu kalpazanlar yakalanınca suçlarını itiraf etmişler. İmal ettikleri iki torba paranın da kaybolduğunu söylemişler. Dedelerimiz çok para harcamaya başlayınca şüpheyi üzerlerine çekmişler. Bunu üzerine Rus devleti bir süre için on Manatlık biletlerin kullanımını yasaklamış. Bu olaydan dolayı Geloylu uşağı için şöyle bir deyim ortalıkta dolaşmış: Mala Keko qelbe, rasti pere qelb hatıne yani Keko nun evinin işi sahtekarlıktır, bu yüzden de sahte paraya rast gelmişler İhbar üzerine Rus jandarmaları yaylaya geliyorlar. Şemo dedemizin annesi Huttê parayı gelinleri arasında paylamış herkes mahrem yerinde bun- 769

8 Kazım Hun ları gizlemiş. Eto dedemiz bir ay kadar tutuklu kalmış. Geri kalan parayı uzun yıllar uzak yerlere götürüp harcamışlar. Temiz Yürekli Bir Kadın: Zeyno Nenemiz Ahmed Şemo nun ilk karısı Zeyno Hanım dır. Zeyno nenemin anası,yusuf Gelo nun kızıdır. Babası Burukanlı aşiretinden Derbaz Ağa dır. Derbaz Ağa eski Van milletvekili Kinyas Kartal ın amcası oğludur. Bu yüzden Zeyno Nene bizim dedelerimizi xalo yani dayı olarak bilirdi. Konuştuğu zaman Xalo Şemo, Xalo Nado gibi ifadeler kullanırdı. Zeyno nene temizliğe ve namazına çok düşkündü. Abdest almadan hamur yapmaz, ekmek pişirmez, ayran çalkalamazdı. Onun pişirdiği ekmekler büyük boy olurdu, öyle ki bir ekmek üç dört kişiyi doyururdu. Yağ kullanmazdı ama sanki hamur yağla balla yoğrulmuş gibi lezzetli olurdu. Zeyno nene insanlarla çok iyi geçinirdi. Yıllar sonra Ahmed Şemo ikinci bir evlilik yapınca Zeyno nene yeni gelin Fattê Hanım la da çok uyumlu geçindi. Zeyno nenemizin baba evi, yaz aylarında Armaxan yaylasına gidermiş. Burukan aşiretine ait olan bu yaylalara, bu aşiret içinde Mala Reis bilinen Kinyas (Kartal) Bey in ailesi de gidermiş. Şemo dedemizin çadırları da Armaxan a gider, çadırlarını candan dost olduğu bu aşiret mensuplarıyla yan yana konarlarmış. İşte böyle bir günde Ahmed Şemo, Zeyno Hanım ı görüp beğenmiş. İki genç yayla yerinde nişanlanmışlar. Ahmed Şemo nun Celalilik Damarı Ahmed Şemo, Derbaz Ağa nın kızı Zeyno Hanımla nişanlıymış. Bir gün köy ahalisinden Lezgi yle birlikte kırda beraberken, birdenbire içine nişanlısı Zeyno nun evine gidip birkaç gün orada kalma arzusu doğar. İsteğini babasına söylemeye cesaret edemez. Lezgi yi aracı olarak gönderir. Şemo Ağa, oğlunun bu isteğini makul karşılar: Gitsin bir zaman nişanlısının evinde kalsın diyerek izin verir. Kış günüymüş. Ahmed Şemo, Burukanlı aşiretinin kışlağı olan bugünkü DÜÇ sınırları içinde kalan (fakat artık yok olmuş) köylere gider. Zeyno nun babası Derbaz Ağa nın evine konuk olur. Akşam yemekten sonra köyün erkekleri kendi aralarında sohbete dalarlar. Çok geçmeden Hangi aşiret cesurdur şeklinde bir tartışma başlar. Köylüler odanın dört bir yanındaki minderlerin üstüne bağdaş kurmuş aralarındaki bu tek Celalili yi köşeye sıkıştırmaya başlamışlar. İçlerinden biri 770

9 Iğdır Sevdası heyecanla Burukan aşiretinin Celalilere karşı nasıl kahramanca vuruştuğunu, onları nasıl kolayca alt ettiğini anlatıyormuş. Ahmed Şemo bu Burukanlı milliyetçiliğine bir zaman dayanmış. Onlara karşı koymak için aklına tek bir kahramanlık olayı bile gelmiyormuş. Birden yıllarca önce olmuş ve kendisine anlatılmış bir olayı sanki kendisi de o anda oradaymışçasına anlatır. Bu hikayeye göre dört öküz ve bir boz attan oluşan bir Burukan kervanı Ağrı Dağında Sakanlı aşiretine mensup kaçakçılar tarafından soyulur, karşı koyanlardan birkaç tanesi de öldürülür. Ama Ahmed Şemo olayı, Silahımı doğrultup nişan aldım. Adam boz attan düştü gibi her şeyi kendisine mal ederken anlatıyormuş. Gerçekte böyle bir olay olmuş ama Ahmed Şemo orada değilmiş. Meğerse az önce hararetli bir şekilde Burukan milliyetçiliği yapan köylünün kardeşi bu kervan soygununda öldürülmüş! Ahmed Şemo birdenbire yaptığı hatanın farkına varır ama iş işten geçmiştir. Kardeşi öldürülmüş olan köylü sinirli şekilde odadan çıkar. Durumun ciddiyetinden rahatsız lan Derbaz Ağa, o gece Ahmed Şemo nun yanına 2-3 atlı vererek onu köyden uzaklaştırır. Ahmed Şemo kör pişman baba evine geri döner. Ertesi gün başından geçenleri Lezgi ye anlatır. Lezgi bir fırsatını bulup Ahmed Şemo nun bu tehlikeli gafını babasına aktarır. Şemo o yıl yayla yerinde Derbaz Ağa nın yardımını alarak kardeşi öldürülen köylünün evine gider, özür dileyip işi tatlıya bağlar. ŞEMO DEDENİN MACERALARI Şemo (Şemsettin) çocukluğundan beri şeytani bir zekaya sahip imiş. Şemo konuştuğu zaman bir gözünü hafiften kapatırmış. Bu nedenle halk arasında ona Şeme Kor yani Kör Şemo lakabı takılmıştı. Azeri, Kürt, Ermeni veya Rus, onun keskin zekasının oyununa düşmeyen kalmamıştı. Vay Seyit Efendi! Men Seni Rüyamda Görmüşem! Şemo nun abisi Eto, bir gün 20 keçisini alıp Erivan a gitmiş. Hepsini bir Azeri seyide satmış. Fakat bu seyit oldukça cimri ve gözü malda mülkte olan birisiymiş. Parayı peşin ödememiş. Eto birkaç ay Erivan a gidip gelmiş ama nafile borcunu alamamış! Şemo da kardeşinin böyle mağdur edilmesine üzgünmüş. Bir gün onun yanına gitmiş: Ben senin borcunu geri alırsam bana ne vereceksin? Ne istersen! Hatta yarısı senin olsun! Yok! Bana sadece bir qent (16 kiloluk) şeker alacaksın! 771

10 Başım gözüm üstüne! Kazım Hun Bu şekilde iki kardeş Aras nehrini geçerek Erivan a doğru yol almışlar. Yolda Şemo kardeşi Eto yu iyice tembihlemiş: Ben seyidin evine gideceğim. İki saate kadar geri dönmesem o zaman sende onun evine gel, içeri gir ve bağırarak paranı iste. Gerisine karışma. Şemo, kardeşi Eto yu şehir merkezinde bırakarak, seyidin evine tek başına gitmiş. Bahçeye açılan kapı Dervaze denilen iki kanatlı kocaman türdenmiş. Demirden tokmağını birkaç kez kuvvetlice vurmuş. Çok geçmeden sakin görünümlü bir bayan kapıyı açmış. Şemo gayet saygılı ve içten bir ifadeyle: Muhterem seyit hazretlerinin evi burası mı? Evet! O anda seyit bahçede dolaşıyormuş. Kapıda bir yabancının olduğunu anlayınca oraya gelmiş. Şemo seyidi görür görmez kendisini onun ellerine atmış: Ah Seyit efendi! Bu ev bir ziyaretgah! Siz Allah ın sevgili bir kulusunuz. Müsaade edin durumumu anlatayım. Ben çok zengin birisiyim. Yıllardır çocuğum olmuyordu. Günlerce dua edip durdum. Bir gün rüyamda bu evi ve sizin nur yüzünüzü gördüm. Çok geçmeden Allah bana bir oğul bağışladı. Dileğim yerine geldiği için yüklü bir hediyeyi kapınıza getirip size bağışlamaya karar verdim. Birazdan karım, kundaktaki oğlum ve birkaç akrabam iki öküz, bir koç, iki deri dolusu yağı size getirecekler. Ben onlardan önce yola çıktım. Sizin gibi büyük bir zatın mübarek elini öpmek için ne zamandan beridir sabırsızlanıyordum. Mala mülke düşkün seyit bu güzel habere oldukça sevinmiş. Cömert bir ifadeyle: Ne zahmet! Gelin buyurun oturun. Hanım, sende birkaç tavuk kes, yemekler hazırla, helva çal birazdan misafirlerimiz gelecek. Böylece evde bir yandan yemek hazırlığı yapılırken, Şemo ve Seyit te geniş bir salonda çay içip sohbete dalmışlar. Şehir merkezinde oyalanan Eto, Şemo nun geri gelmediğini görünce seyidin evine doğru yönelmiş. O sırada Şemo ve Seyit öğle yemeğine oturmuşlar, birbirlerine iltifat ediyorlarmış. Birden kapı açılmış, Eto kafasını içeri uzatmış. Yarı utangaç yarı mağdur bir ifadeyle: 772

11 Iğdır Sevdası Seyit ağa, birkaç kuruşum sendedir, onu istemeye geldim. Yarın gel, bugün misafirlerim var Seyit ağa, benim paramı niye vermiyorsun! Beni niye mağdur ediyorsun! Şemo bu laf üzerine öne fırlamış: Sen ne diyorsun be adam! Burası ziyaret yeridir. Seyit kimin parasına göz dikecek. Dur ben senin paranı vereyim. Şemo mahsustan elini cebine atıp, para çıkarmak ister gibi yapmış. Seyit mahcup olmamak için hızlı davranıp, Kız çantayı getir! diye karısına bağırmış. Eto ya olan tüm borcunu onun eline saymış. Eto memnun bir ifadeyle kapıdan çıkarken, Şemo önündeki tavuk etini bir ekmeğin arasına koyup, Eto ya seslenmiş: Al! Ömer balası! Al bu eti de zıkkımlan. Sen bilirsen bu ev kimindir. Bu ev bir ziyaret yeridir. Bir daha seyit hazretlerimizi rahatsız etme! Eto gittikten sonra Şemo nun içine bir kurt düşmüş. Vallahi Eto parayı aldı, bana verdiği sözü tutmadan köye dönecek iyisi mi ben hemen gidip onu yakalayıp bir qent şekerimi alayım Uygun bir zamanda Şemo seyide dönmüş: Seyit hazretleri! Karım ve akrabalarım herhalde yolu şaşırdılar ben gidip bir bakayım... Hemen dönerim! Şemo hızlı adımlarla şehir merkezine gelip Eto yu yakalamış. Hissesine düşen bir qent şekeri bir öküzün sırtına yükleyip Adetli köyüne göndermiş, kendiside şehir merkezindeki hanlardan birine gidip dostlarıyla buluşmuş, seyidin başına getirdiklerini anlatmış. Bir gün sonra seyit aynı hana geldiğinde oradakiler gülerek: Ya seyit! O kör Şemo dur! Adama ayakkabısını ters giydirendir! Rüya görmesi onun uydurmasıydı... O para sahibi var ya o da onun kardeşiydi.. Atlarınızın yerini ben biliyorum... Şemo yaşlarındaymış. Bir gün dedesi Şexali nin evine geliyor. O zamanlar Şexali ailesi Geloylulara liderlik yapıyormuş. Şemo obanın orta yerinde kurulu olan kocaman çadıra gelip, çoğunluğu akrabası olan kadınlar bölümüne gitmiş, onlarla sohbete dalmış. O sırada iki atlı Ermeni gelip çadırın önünde durmuşlar. İçlerinden biri: Şexali ağa bizim beş atımız kayboldu. Arayıp bulamıyoruz. Öyle yerini bilen falan olsa ne istiyorlarsa vereceğiz. Hele atların bir tarifini verin!, demiş Şexali ağa. 773

12 Kazım Hun Üç beyaz, bir siyah ve bir kırmızı çal kısrak İyi! Eğer haber alırsam sizi bildiririm. Siz bir de Korhan a gidin orada soruşturun. Şemo bu haberi duyar duymaz, kadınların arasından sıyrılıp dereye doğru koşturmuş. Elinde çubuğu, bir taşın üzerine oturarak atlıların yolunu beklemeye koyulmuş. Çok geçmeden iki atlı oradan geçmişler. Beklediği gibi Ermenilerden birisi ona seslenmiş: Evladım! Buralarda hiç at gördün mü? Atlarımız kaybolmuş, onları arıyoruz. Biri siyah kısrak, değil mi? Evet, öyle!, diye cevaplamışlar heyecanla iki Ermeni. Biri çal kırmızı, değil mi? Bii! Vallahi öyle! Peki bunlar nerede? Ben onların yerini biliyorum, ama bana 300 manat vereceksiniz. Tabii hemen şimdi! İki Ermeni 10 koyun bedeli olan 300 manatı Şemo ya vermişler. Şemo önde yürüyerek güya atlara doğru gitmişler. Yarı yolda Şemo, büyük abdest için müsaade isteyip kayalıkların arasında kaybolmuş. İki Ermeni çokça bekledikten sonra aldatıldıklarını anlayınca tekrar Şexali ağanın evine gelmişler. Şexali bu oyunu Şemo nun oynadığını anlamış ama ses çıkarmamış. Üstelik onlara kızarak: Ben ne bileyim sizi kim dolandırdı! Önünüze çıkan tanımadığınız birisine para veriyorsunuz sonrada gelip bana, Onu bul! diyorsunuz. Hay hay, Hesen bey! yıllarında bölgede tam bir kıtlık hüküm sürüyormuş. Bir avuç buğday altın değerindeymiş. Geloylu aşireti günlerce ekmeğe hasret bu kara günü nasıl atlatacağını düşünüyormuş. Şemo bir gün aşiretini etrafına toplamış, onlardan şunu istemiş: Herkes evindeki at, öküz ve eşeklerin hepsine boş heybeleri yüklesin. Köydeki bütün paraları toplayıp bana getirin. Merak etmeyin herkesin adını bir listeye yazacağım. İşimiz biter bitmez paralarınızı aynı şekilde herkese iade edeceğim. Bu arada köyün en güzel elbisesini, ceketini de bana getirin. En güzel ata da ben bineceğim. Yarından sonra da benim adım artık Hesen Bey dir. O yıllar sadece birkaç Ermeni ye ait değirmende buğday stokları varmış. Bu köylerden birisi de Elegez yakınlarındaki bir Ermeni köyü imiş. Kürt bölgeleri ve köyleri Toruna mala kosa denilen beylerin yö- 774

13 Iğdır Sevdası netimindeymiş. Bunların arasında Eleşref Bey ve Hesen Bey gibi isimleri yörede tanımayan yok imiş. Sabah olunca 100 hayvandan oluşan uzun bir katar Erivan a doğru yola çıkmış. Şemo nun isteklerine uymayan sadece Neso amcamızın babası Eli Evlo imiş. O kendisine ait dört öküzü sürüden ayırmış, yanındakilere şöyle demiş: Şemo nun aklıyla hareket etmeyin. Allah ne verdiyse elinizdeki parayla gidip buğday satın alın. Şemo yanındaki atlılardan üç tanesine şu komutu vermiş: Bizden önce Ermeni köyüne gidin, etrafa Hesen Bey geliyor diye haber salın. Oraya geldiğim zaman bana Hesen Bey olarak çok saygı gösterin. Yolda soran olursa herkese Hesen Bey in kervanı diyecek, başka bir şey demeyeceksiniz Üç atlı dörtnala oradan ayrılmışlar. Eşek,at ve öküz karışımı yük katarı Aras nehrini geçip Erivan ın ortasından Elegez e doğru yol almış. Şemo hayvanları Ermeni köyüne yakın bir yerde durdurup yanındaki birkaç atlıyla un değirmenine gitmiş. Değirmenci Hesen Bey in geleceğini bildiğinden onu saygıyla karşılamış. Daha önce buraya gelmiş olan üç Geloylu da koşarak Şemo nun atına doğru gelmişler. Her biri gücü yettiğince aşırı bir saygıyla Şemo ya iltifat etmişler. Birisi üzengisini tutup: Hesen Bey, şöyle buyurun! Birisi elindeki ibrik ve havluyla yanına koşturmuş: Hesen Bey, biraz serinleyin! Bütün bu iltifatı hayranlıkla seyreden Ermeni hiçbir şüpheye yer kalmayacak şekilde bu adamın ünlü Hesen Bey olduğuna inanmış. O da saygıda kusur etmemiş. Şemo yu en iyi bir şekilde misafir etmiş. Şemo bir fırsatını bulup Ermeni ye buğday olup olmadığını sormuş. Depolar doluymuş. Şemo hiçbir pazarlığa girmeden: Bizim kervan birazdan gelecek. Onları yükleyip gönderin, demiş. Hay hay! Hesen Bey! Kervanın geldiğini haber vermişler. Şemo elini cebine atıp bir avuç para çıkartmış, gelen atlılara uzatmış: Alın bu parayı! Gidin karnınızı doyurun! Sonra da yükünüzü yükleyip yola çıkın. 775

14 Kazım Hun O anda Ermeni atılmış, Şemo nun elindeki paraları zorla tekrar cebine koydurtmuş. Hesen Bey, hepiniz benim misafirimsiniz. Ne demek! Birkaç kazan bulgur pişirilip, kervanı bekleyen adamlara gönderilmiş. Adamlar karınlarını doyurduktan sonra bin tenekelik buğdayı hayvanlara yükleyip uzaklaşmışlar. Şemo geceyi Ermeni nin evinde geçirmiş. Sabahleyin borcunu ödemek için elini cebine atınca, üzgün bir şekilde: Üzerimde yeteri kadar para yok. Erivan a gelin bankadan alıp size vereyim. Aman Hesen Bey! Acelesi ne! Benim paramı yiyecek misin! Gönül rahatlığıyla gidiniz ben birkaç gün sonra Erivan a gelip hesabımızı düzeltiriz. Şemo yanındaki atlılarla hızla değirmenden uzaklaşmış. Kervana yetiştikleri zaman, hayvanlar geniş sallar üzerinde Aras ırmağını geçmek üzereymişler. Hep birlikte gözden kaybolmuşlar. Bütün bir günü nafile yere buğday aramakla geçiren Eli Evlo, kör pişman bir vaziyette köye döndüğünde bir de ne görsün, herkesin kapısında teneke buğday, herkesin yüzü gülüyor. Olup bitenleri öğrendiği zaman elini dizine vurmuş, üzgün bir şekilde, Ah keşke Şemo nun sözüne uyup ben de sizinle gelseydim! demiş. Değirmenci birkaç gün sonra Erivan a gelmiş. Sorup soruşturmuş, Hesen Bey i bulmuş. Ama bu Hesen bey diğerine benzemiyormuş. Çok geçmeden bir oyuna getirildiğini anlamış. Aradan iki yıl geçtikten sonra bu işin sahibinin Şemo olduğu ortaya çıkmış. Değirmenci hakkını almak için Eleşref Bey in huzuruna çıkmış. Şemo yu yakından tanıyan, onun muzipliğini ve şeytani zekasını hep gülerek karşılayan Eleşref Bey, yapılan şikayeti, İnşallah olur! diyerek cevaplamış. Bu kutsal perde ve arkasında ki muradım kara gelsin ki... Sonbahar olunca aşiret yayladan inip Adetli köyünün önündeki düzlüğe konmuş. Açlık yine kol geziyormuş. Şemo dedem güvendiği birkaç adamını Redkan aşiretinin konak yeri olan Çamurlu köyüne hırsızlığa göndermiş. Gece yarısı 12 koyun çalıp gizliden obaya getirmişler. Sabahleyin erkenden koyunları kesip kendi aralarında pay etmişler. Geriye, etleri kocaman kazanlarda kavurma izini yok etmek kalıyormuş. Sabah olunca Çamurlu köyündeki mağdur köylü, koyunlarının eksik 776

15 Iğdır Sevdası olduğunu fark etmiş. Yanına birkaç ahbabını alarak iz sürmeye başlamış. Karahacılı köyüne gide iz birdenbire yok olmuş. Köylüler bilgi almak umuduyla oba yerine doğru yönelmişler. Birkaç köylünün obaya yaklaştığı haberi biraz panik yaratmış. Şemo oba yerindeki bütün kazanların kendi çadırının önünde toplanmasını emretmiş. Çadırın bir bölmesine de kesilen hayvanların artıklarını üst üste toplanmış, nakışlı güzel bir perdeyle de görülmeyecek şekilde kapatılmış. Şemo en güzel elbisesini giyinmiş, davul ve zurnacıdan düğün havası çalmasını istemiş. Çamurlu köylüleri obaya girdikleri zaman, Şemo elinde mendille, halayın başında govend (halay) çekiyormuş. Misafirlerini nazik bir şekilde düğün minderlerine oturtmuş. Köylülerden birisi: Hayırdır, Şamil ağa! Bu ne şenlik! Vallahi benim düğünümdür. Gelinde bu perdenin arkasında kendine oturmuş. Siz de başım gözüm üstüne gelmişsiniz. Şemo hemen misafirlere yemek getirilmesini emir etmiş. Saçta kavrulmuş etler sofraya konmuş. Kendi koyununun etini iştahla yiyen köylü, fırsatını bulunca: Şamil ağa, dün gece koyunlarımız çalındı. Karahacılı köyüne kadar iz sürebildik. Ondan sonra iki ihtimal var: Koyunlarımız ya Kolukent köyüne götürüldü ya da sizin obaya... Biz de sizden bilgi almak için buraya geldik. Şemo, arkasında 12 koyun postunun saklandığı nakışlı perdeyi göstererek: Bu kutsal perde arkasındaki muradım bana kara gelsin ki..., diyerek yemin etmek istemiş ama sözünün tam burasında köylü Şemo ya: Biiii!!.Şamil ağa, böyle kötü yemin etme. Biz zaten biliyorduk siz böyle bir şey yapmazsınız. Allahüekber! Sımo, dıreeeej bıke! (Sımo namazı biraz daha uzat!) Şemo yine bir hırsızlık planı yapıyormuş. Erivan ın öte tarafındaki bir Ermeni köyünde bolca koyun olduğunu haber almış. Bu eyleme hazırlık olsun diye Sımo adlı birisinden sakalını bir din adamı gibi uzatmasını istemiş. Sımo, Gısganlı aşiretine mensup ve bu gibi ciddi eylemler için Şemo nun en güvendiği adamı imiş. Birkaç hafta sonra Sımo uzayan sakalını taramış, başına bir şaşlık bağlamış, böylece tam bir Kürt hocası olmuş! Hırsızlık timi yola koyulmuş. Uzun keşiflerden ve zahmetli bir operasyondan sonra koyunu ahırdan çıkarıp oradan uzaklaşmayı başar- 777

16 Kazım Hun mışlar. Ancak çok geçmeden Rus jandarmalarının kendilerini takibe aldığını da fark etmişler. Şemo koyunları ve iki adamını önden göndermiş. Şimdi ne yapıp edip Rus jandarmalarını oyalamak gerekiyormuş. Kendisi, Sımo ve diğer üç kişi bir çeşmenin başında namaza durmuşlar. Sımo, cemaatın en önünde bir din adamı havasında ağır ve ciddi bir sesle dualar okuyup secdeye uzanıyormuş. Ruslar azınlık ulusların dinlerine ve ibadetlerine son derece saygılı imişler. Namaz bitmeyinceye kadar müdahale etmezlermiş. Rus subayı namaz biter diye cemaatın arkasında beklemeye koyulmuş. Şemo arada bir yan gözle askerlerin orada olup olmadığını kontrol ediyormuş. Askerleri orada gördükçe, bu durumdan Sımo yu haberdar etmek içinde sanki dua okuyormuş havasında: Allahüekber! Sımo, dıreeeej bıke!, (Sımo namazı biraz daha uzat!) diyormuş. Rus subayı epeyce beklemiş fakat namaz sona ermemiş. Bunlar Bog un (Tanrı nın) adamları. Hırsızlıkla bir ilgileri olamaz demiş ve yanındaki askerleri alıp başka bir yöne gitmiş. Geloylular Adetli köyünü nasıl ele geçirdiler? Geloylular İran dan geldikleri zaman önce bugünkü Devlet Üretme Çiftliği sınırları içine kalan bir köye yerleşmişler. Ağalık Hüseyin Gelo dan Yusuf Gelo ya geçtiği zaman Burukan aşiretiyle aralarında bir senet işi olmuş, her nasılsa imzalanan bu kağıda göre, bu köy Burukanlı aşiretine satılmış görünüyormuş. Mecburen Geloylular bu köyü terk etmişler. Aqo uşağı Korhan a, Mısto Şexali Kolukent e, bir kısmı Çetindere ye birkaç ev de Adetli köyüne yerleşmişler. O zamanlar Adetli köyünde zengin Memkan aşireti oturuyormuş. Memkanlılar Redkan aşiretinin bir alt koludur. Memkanlılar, Geloylu evlerini bir yıllığına misafir olarak köyde barınmalarına izin vermişler. Ama ikinci yıl çıkıp gitmelerini istemişler. İlkbahar ayında Geloylu evleri Ağrı dağına, Memkanlılar da Alagöz dağlarındaki Armaxan a yaylaya çıkmışlar. Sonbahar gelmeden Geloylu evleri erkenden Adetli köyüne dönmüş, boş duran Mamkanlı evlerine zorla girmişler.her aile kendisine bir ev beğenip keyifle içine yerleşmiş. Çok geçmeden Mekanlılar da yayladan dönmüşler. Evlerinin işgal edildiğini görünce köyün önüne çadır kurup bir hal çaresi aramaya koyulmuşlar.ramazankent e gidip Glava İbrahim Bey e (Süphan Güneş in dedesi) durumu şikayet etmişler. İbrahim Bey Şemo yu huzuruna çağırtmış. Yaptıkları hareketin yan- 778

17 Iğdır Sevdası lış olduğunu anlatmış. Buna rağmen Şemo köyden çıkmamakta inat etmiş. Ama doğrusu bu haklı baskıya ne kadar dayanabileceğini de bilmiyormuş. Çaresiz bir şekilde Aralık ta dolaşırken bir Rus subayına rast gelmiş. Şemo kazak olarak Rus ordusunda askerlik yaparken bu subay onun bölüğünden sorumluymuş. Subay Şemo yu tanımış, hal hatır sormuş. Rusça yı güzel konuşan Şemo, üzgün bir şekilde kendisinin ve aşiretinin yoksul durumunu subay dostuna anlatmış. Subay, Şemo ya yardım eli uzatmaya karar vermiş. Bir kağıda bir şeyler yazıp Şemo ya uzatmış: Vakit geçirmeden bu kağıdı Tuzluca daki generale ulaştır. O da sana bir kağıt verecek. Böylece Mamkanlı aşiretini o köyden uzaklaştıracağım. Gerisine karışma! Şemo atına atlayıp dört nala yola koyulmuş. Şemo Tuzluca da ordu karargahı olarak kullanılan taş binanın ikinci katına çıkar generale elindeki mektubu uzatır. General yazılanları dikkatlice okuduktan sonra bir talimatname yazar. Buna göre Memkanlılar acilen Adetli köyünden 30 km uzaklaştırılacak ve bir daha oraya köye dönmemek konusunda da aşiretin ileri gelenlerinden imza alınacak. Kağıdı Şemo ya uzatır. Şemo cebinde özel talimatname olmak üzere karargah binasından ayrılmaya hazırlanıyormuş. Merdivenleri inerken, İbrahim Bey ve Memkan aşiretinin ileri gelenlerinin toplu halde generalin odasına geldiklerini görmüş. Kendisini saklamış. Konuşmalara kulak vermek için kapıya yakın gitmiş. Generalin, İbrahim Bey i azarladığını duyunca, oradan uzaklaşmış. Şemo geceyi handa geçirmiş. İbrahim Bey de aynı hana misafir olmuş. Şemo yu bir köşede keyifle oturmuş halde bulunca, bu işi parayla halledebileceğini düşünmüş: Al şu 500 Manatı, köyden çıkın! Yoksa general dostumuzdur. Başınıza iş açarsınız. Şemo, İbrahim Bey in boş yere tehdit ettiğini bildiği için parayı almış. Aralık taki subay dostuna dönmüş. Ertesi gün jandarma Mamkanlı çadırlarını zorla toplayıp Hasanhan köyüne getirmiş. O günden sonra Adetli köyü Geloyluların eline geçmiş. 779