MUHÂSEBE-İ VİLÂYET-İ RÛM-İLİ DEFTERİ

Transkript

1 T.C. BAŞBAKANLIK DEVLET ARŞİVLERİ GENEL MÜDÜRLÜĞÜ Osmanlı Arşivi Daire Başkanlığı Yayın Nu: 55 Defter-i Hâkânî Dizisi: VII 370 NUMARALI MUHÂSEBE-İ VİLÂYET-İ RÛM-İLİ DEFTERİ ( 937 / 1530 ) I Paşa (Sofya) ve Vize Livâları ile Sağkol Kazâları (Edirne, Dimetoka, Ferecik, Keşan, Kızıl-ağaç, Zağra-i Eski-hisâr, İpsala, Filibe, Tatar-bâzârı, Samakov, Üsküb, Kalkan-delen, Kırçova, Manastır, Pirlepe ve Köprülü) <Dizin ve Tıpkıbasım> ANKARA

2 Proje Yöneticisi Dr. Yusuf SARINAY Devlet Arşivleri Genel Müdürü Proje Sorumluları Necati AKTAŞ Devlet Arşivleri Genel Müdür Yardımcısı Necati GÜLTEPE Devlet Arşivleri Genel Müdür Yardımcısı Mustafa KAPLAN Osmanlı Arşivi Daire Başkanı Yayına Hazırlayanlar* Ahmet ÖZKILINÇ Ali COŞKUN Abdullah SİVRİDAĞ Murat YÜZBAŞIOĞLU Orijinal Metnin Kontrolü Dr. Ali Osman ÇINAR Haritaların Scanneri Ali Haydar GEÇİNİR Baskıya Hazırlama Murat ŞENER Salih DUTOĞLU ISBN (Tk.No) ISBN (1.cilt) * Devlet Arşivleri Genel Müdürlüğü Osmanlı Arşivi Daire Başkanlığı Personeli

3 370 NUMARALI MUHÂSEBE-İ VİLÂYET-İ RÛM-İLİ DEFTERİ ( 937 / 1530 ) I Paşa (Sofya) ve Vize Livâları ile Sağkol Kazâları (Edirne, Dimetoka, Ferecik, Keşan, Kızıl-ağaç, Zağra-i Eski-hisâr, İpsala, Filibe, Tatar-bâzârı, Samakov, Üsküb, Kalkan-delen, Kırçova, Manastır, Pirlepe ve Köprülü) <Dizin ve Tıpkıbasım>

4

5 Ö N S Ö Z 1530'da 26 sancak ve bir vilayetten meydana gelen Rumeli Eyaleti, Osmanlı Devleti'nin askeri, idari ve ekonomik yönden en önemli eyaletidir. Buraya tayin edilen beylerbeyiler hep önde gelen ve güvenilir devlet adamları olmuşlardır. Merkez üzerindeki etkisinden dolayı bazı sadrazamlar Rumeli beylerbeyiliğini de uhdelerine almışlardır. Osmanlı Devleti'nin en parlak dönemi olan Kanunî'nin ilk yıllarında timar sisteminin uygulandığı eyaletlerin idarî birimlerine göre ayrı ayrı nüfus, vergi gelirleri, has, zeamet, timar, evkaf ve emlakı bir arada gösteren ilk ve yegâne defterler serisinden Rumeli Eyaleti'ne ait Osmanlı Arşivi Daire Başkanlığı'nda 167, 367 ve 370 numara ile kayıtlı üç adet Tahrir defteri bulunmaktadır. Bu defterler hicrî 937, milâdî 1530 tarihinde hazırlanmıştır. Defterler 1530 yılında timar sisteminin uygulandığı bölgelerdeki askerî, idarî ve malî yapı hakkında diğer kaynaklara göre daha kısa ve kullanışlı istatistiki bilgiler sunmaktadırlar. Bu defter serisinde, Romanya ve Kırım'ın bir bölümü ile Mısır dışında kalan tüm Osmanlı ülkesi yer almaktadır. Daha önce hazırlanmış olan Mufassal Tahrir defterlerinden yararlanılarak hazırlanan özet bilgiler, eyalet esasına göre verilmiştir. Devletin en güçlü olduğu döneme ait olan defterler, Anadolu ve Ortadoğu için dört, Rumeli yani Balkanlar için ise üç tanedir. Rumeli eyaletine ait yayınlanması planlanan defterlerden ilki 370 numaralı Tahrir Defteri'dir. Tüm Balkanları içine alan defterlerin daha önce yayınlanan eyalet defterlerinden sonra yayınlanması hem umumi Osmanlı tarihçiliği hem de bölge tarih çalışmaları açısından önemli bir merhaledir. Böylece hem 16. asır ortalarında devletin idarî, askerî ve ekonomik durumunun genel bir görüntüsü ortaya çıkacak hem de bugüne kadar oluşan ön yargılı değerlendirmelerin ortadan kalkmasına yardım edecektir. Osmanlı Devleti yıkıldıktan sonra bölgede birbiriyle problemleri olan milli devletler ortaya çıkmıştır. Buna parelel olarak ortaya çıkan "milli tarih yazıcılığının" belirgin vasfı, nesnellikten uzak daha çok hissi tarih anlayışı olmuştur. Balkan devletlerinin tarihinin 500 yıla yakın bir bölümünü ortaya koyacak olan belge koleksiyonları Osmalı Arşivi'nde bulunmaktadır. Osmanlı Devleti'nin XV. ve XVI. asırlarda yaptırdığı muhtelif tahrirlerle idarî ve askerî yapı, vakıflar, nüfus, yeraltı ve yerüstü kaynaklarını tesbit etmiş olması hasebiyle Tahrir defterleri bu asırlarla ilgili en önde gelen kaynaklardır. Bölge ülkelerinin tamamını ilgilendiren 1530 yılına ait bu defterlerin tam koleksiyonunun yayınlanması bu dönemin daha iyi anlaşılmasına ve objektif tarih anlayışının gelişmesine yardım edecektir. Bu vesile ile çalışmalarımızda her türlü teşvik ve desteği bizlerden hiç bir şekilde esirgemeyen Başbakanlık Müsteşar... teşekkürlerimizi sunmayı görev bilmekteyiz. Aralık 2001 Dr. Yusuf SARINAY Devlet Arşivleri Genel Müdürü V

6

7 K I S A L T M A L A R a.g.e. : Adı geçen eser b. : Bāzār bk. : Bakınız c. : Cāmi çf. : Çiftlik çr. : Çayır k. : Karye kl. : Kal a krş. : Karşılaştırınız kz. : Kazā l. : Livā m. : Mahalle md. : Mescid ms. : Medrese mz. : Mezra a n. : Nāhiye nf. : Nefs ot. : Otlak vt. : Vilāyet y. : Yaylak zm. : Zemīn zv. : Zāviye BOA : Başbakanlık Osmanlı Arşivi BOA. MAD : Başbakanlık Osmanlı Arşivi, Maliyeden Müdevver Defterler BOA. TD : Başbakanlık Osmanlı Arşivi, Tahrir (Defter-i Hākānī) Defterleri İB. AK : İstanbul Belediyesi Atatürk Kitaplığı (İstanbul Belediye Kütüphanesi) TK. KKA : Tapu-Kadastro, Kuyūd-ı Kadīme Arşivi MEB. İA : Milli Eğitim Bakanlığı, İslam Ansiklopedisi TDV. İA : Türk Diyanet Vakfı, İslam Ansiklopedisi VII

8

9 İ Ç İ N D E K İ L E R ÖNSÖZ... V KISALTMALAR...VII İÇİNDEKİLER...IX GİRİŞ... 1 YAYINLANAN LİVĀLAR VE KAZĀLARA AİT TAHRĪR DEFTERLERİ A. TAHRĪR DEFTERLERİNİN İDĀRĪ BİRİMLERİ VE SAYFA/VARAK NUMARALARI B. YAYINLANAN LİVĀLAR VE KAZĀLARA AİT TAHRĪR DEFTERLERİ YEKŪN CETVELLERİ DİZİNLER A. KİŞİ VE CEMĀ AT ADLARI DİZİNİ Sağkol Kazāları (Edirne, Dimetoka, Ferecik, Keşan, Kızıl-ağaç, Zağra-i Eski-hisār, İpsala, Filibe, Tatar-bāzārı, Samakov, Üsküb, Kalkan-delen, Kırçova, Manastır, Pirlepe ve Köprülü) Paşa (Sofya) Livāsı Vize Livāsı B. YER ADLARI DİZİNİ Sağkol Kazāları (Edirne, Dimetoka, Ferecik, Keşan, Kızıl-ağaç, Zağra-i Eski-hisār, İpsala, Filibe, Tatar-bāzārı, Samakov, Üsküb, Kalkan-delen, Kırçova, Manastır, Pirlepe ve Köprülü) Paşa (Sofya) Livāsı Vize Livāsı C. TERİMLER DİZİNİ HARİTALAR Rūm-ili Eyāleti Sancakları Vize ve Paşa (Sofya) Livāları ile Sağkol Kazāları Haritası Edirne, Dimetoka, Kızıl-ağaç, Ferecik, İpsala, Keşan ve Zağra-i Eski-hisār Kazāları Filibe ve Tatar-bāzārı Kazāları Üsküb ve Kalkan-delen Kazāları Kırçova Kazāsı Köprülü Kazāsı Manastır ve Pirlepe Kazāları Paşa (Sofya) Livāsı Vize Livāsı METNİN FİHRİSTİ MUHĀSEBE-İ VİLĀYET-İ RŪM-İLİ (Tıpkıbasım Metin) IX

10

11 GİRİŞ RUMELİ ADI VE COĞRAFYASI Osmanlılar 1540'lara kadar Balkan coğrafyasında fethettikleri yerlerde oluşturdukları idarîî birime Rumeli Eyaleti, bölgeye ise Rumeli adını vermişlerdir. "İslam dünyası bizanslıları Rum ve şarkî Roma imparatorluğu ülkesini Bilad al-rum veya Mamlakat al-rum diye tanıyordu. Anadolu Türk-İslam hakimiyeti altına geçtikten sonra, Rum ismi vaktiyle Bizans idaresinde bulunmuş Anadolu'yu gösteren bir coğrafi isim olarak yaşamıştır; fakat garplı seyyahlar XIII. asırda Türkler idaresindeki Anadolu'ya Turquemenie veya Turquie ve Bizans imparatorluğuna tabi yerlere Romanie veya Romania diyorlardı. Nihayet bu tabir daha ziyade ortodoks yunan mezhebinin hakim bulunduğu Balkan yarımadasını göstermeğe başladı. Osmanlı türkleri Balkanlar için Rum-İli adını yunanlıların Romania'sından aldılar ve onu Anadolu'ya karşı denizin ötesinde bizanslılardan fethettikleri bölgeler için kullanmağa başladılar. Yalnız Rum adı ise eski manasını muhafaza ederek, küçük Asya'da Selçukluların hakim oldukları yerleri gösteren coğrafi bir isim olarak kaldı" 1 Osmanlıların Tokat-Sivas havalisini fethettikten sonra bu bölgeyi Rum eyaleti adıyla teşkilatlandırmaları da bu sebebdendir. Rumeli eyaleti 1530 yılında Türkiye'nin Trakya bölgesi, Bulgaristan'ın tamamı, Romanya, Moldova ve Ukrayna'nın Karadeniz sahili, Girit hariç Yunanistan ve Adalar, Arnavutluk, Hırvatistan'ın Dalmaçya kıyıları ve Sırbistan'ın büyük bir bölümünü içine almaktadır. Trakya bölgesinde Gelibolu ve civarı bu defterlerde yer almamaktadır. "Gelibolu fetihten sonra bir sancak ve sancak merkezi olduğu gibi Rumeli'nin ilk paşa sancağı da olmuştu. Daha sonra bir denizcilik idare merkezi olarak şöhret kazandı. Osmanlı donanmasının başındaki Kaptan-ı Derya burayı merkez edinmişti. Dolayısıyla Kaptan-ı Derya sancağı olarak da biliniyordu. Gelibolu sancağı Kaptan-ı deryalara verildiği için müstakil bir yapı gösteriyordu. Fakat şeklen Rumeli beylerbeyiliğine tabi idi. 1518'de sancak Gelibolu, Keşan, Malkara, Limni, Taşöz, Eceovası, İmroz ve Semandirek'ten ibaretti. Bu tarihte toplam müsliman hanesi 2.639'du. Gayri müslimler hane idi ve bunlar Limni, Taşöz, İmroz ve Semandirek'te toplanmıştı. Bütün sancakta XVI. yüzyıl başlarında kişi bulunuyordu. Gelibolu 1533'te Hayreddin Paşa'nın kaptan-ı derya oluşu ve Cezayir-i Bahri Sefid eyaletinin kuruluşundan sonra buranın merkez sancağı oldu. XVI. yüzyılın ikinci yarısında sancağa İpsala ve Gümülcine bağlanmıştı. XVII. yüzyıl başlarında sancağın idarî birimleri değişmemişti." 2 1 Halil İnalcık, Rumeli maddesi, MEB. İA, c. IX, s. 766 RUMELİ'NİN FETHİ Osmanlılar Rumeli'ye Bizans'ın içinde bulunduğu karışıklıktan istifade ederek yerleştiler. "Aydın Oğulları devletinin kuvvetli hükümdarı Gazi Umur Bey'in ölümünden sonra, dahilî ve harıcî türlü türlü gailelerle meşgul olan Bizans, Orhan'ın yardımını daha ehemmiyetle temine çalıştı. Orhan, artık Bizans'ın dahilî işlerine de kuvvetle müdahele ediyordu. 3 Orhan Gazi'nin Bizans İmparatoru Kantakuzenos'un kızı Theodora ile evlenmesi, Bizans ile Osmanlıları müttefik yapmıştı. Bu ittifak sayesinde Kantakuzenos'a yardım etmek maksadıyla Orhan Gazi'nin oğlu Süleyman Paşa komutasındaki Osmanlı kuvvetleri iki defa Rumeliye geçmişlerdi ve 1352 yıllarında gerçekleşen bu geçişlerden ikincisinde imparator tarafından Çimbi Kalesi üs olarak Süleyman Paşa'ya verilmişti 'denberi Avrupa kıtasına geçmekte olan Osmanlılar, nihayet, çok şiddetli bir deprem neticesinde kale duvarlarının yıkılmasından istifade ederek Gelibolu'ya yerleştiler, Anadolu'dan ve bilhassa Karesi'den birçok Türkler buraya gelip yerleştikleri gibi, Orhan, bazı göçebe aşiretleri de buraya sevketti. Trakya halkının kaçabilen kısmı, Osmanlı istilası önünde muhaceret ediyor, boş kalan yerler Anadolu'dan gelen Türkler'le dolduruluyordu. 1359'da başlayan bu hareket, şimdiye kadar yalnız Osmanlılar'ın değil, onlardan evvel diğer sahil emaretlerinin de yapmış olduları gibi geçici bir istila değil, hakiki bir yerleşme idi ve asırlar görmüş Doğu Roma payıtahtı, ilk Osmanlı tehlikesini, kelimenin bütün şümuli ile idrak edebildi. I. Murad tahta çıkdığı zaman, Gelibolu, ileri bir hareket üssü olmak üzre, Türkler Avrupa kıyısında kati surette yerleşmişler, hatta Trakya fütuhatı epeyi ilerlemişti. Orhan'ın tecrübeli kumandanları 1360 seferiyle Trakya'nın strateji bakımından en mühim yerlerini ele geçirmişlerdi. Murad'ın 1389'a kadar süren saltanatı, Balkanlar'da Osmanlı hakimiyetinin sarsılmaz bir şekilde yerleşmesi gayesini istihsal etmişti. 5 I. Murad 1366'da Balkanları feth etmeğe başladığı sırada bu fütühatta muntazam bir hareket planı yapmış, istikametleri tayin etmiş ve birer uç beyliği durumunda olan cebhe kumandanlarını görevlendirmiştir. Gelibolu berzah şehirlerinde ve Gelibolu'da yerleştikten sonra, Osmanlılar üç istikamette uç teşkil ederek, fetihlere devam ettiler. Birinci uç sahilden Tekfur 3 M. Fuat Köprülü, Osmanlı İmparatorluğunun Kuruluşu, Ötüken Neşriyat, 2. Basım 1986, İstanbul, s Dr. İbrahim Sezgin, XV. ve XVI. Asıralarda Gelibolu Kazasının Sosyal ve Ekonomik Tarihi, Basılmamış Doktora Tezi, İstanbul 1998, s. 5 5 M. Fuat Köprülü, a.g.e., s Feridun Emecen, Gelibolu maddesi, TDV. İA, c. XIV, s. 5

12 Dağı, Çorlu ve İstanbul istikametinde, ikinci uç ortadan, Konru dağı (Aşık Paşazade, s. 125, Konurhisar, burası bugün Kurudağ denilen bölgededir) üzerinde, Malkara, Hayrabolu ve Vize istikametinde, üçüncü uç, Meriç vadisinde İpsala, Dimetoka ve Edirne istikametinde yapılan fetihlere üs oldu. Osmanlıların Rumeli fütuhatında bu uç sistemi muhafaza olunacak ve fetihler ilerledikçe, uçlar üç koldan daha ileri bölgelere kaydırılacaktır. Orhan zamanında Gelibolu merkez olarak, Trakya'daki bütün fetihler bir uç bölgesi sayılıyordu. Süleyman'ın ölümü ve Orhan'ın son senelerinde ihtiyarlığı ve hastalığı yüzünden, burada mühim bir sarsıntı ve gerileme olmuş görünmektedir; zira Süleyman Paşa zamanında sol kol ucunda Hacı İlbeyi ve Evrenos Bey faaliyette idiler. Sonradan bu uç sırası ile İpsala, Gümülcine, Serez, Karaferiye ve oradan iki kola ayrılıp, Tırhala ve Üsküp'e, sağ koldaki uç ise Yanbolu, Karin ovası, Pravadi'ye, oradan ikiye ayrılarak, biri Tırnova ve Niğbolu'ya, diğeri Zağra, Filibe'ye oradan ikiye ayrılarak, Sofya, Niş'e veya Köstendil ve Üsküp'e geçecektir. Bu üç istikamette yapılan fetihler Rumeli'nin sağ kol, sol kol ve orta kol sancaklarını teşkil etmiştir. (orta kol, sağ kol, sol kol taksimine orta Asya türk devletlerinde de rastlanır. Edirne, Sofya, beylerbeylerinin merkezleri olmuştur. 6 Payitahtlarını Edirne'ye nakleden Osmanlılar, Trakya'yı, Makedonya ve Bulgaristan'ı zabt ve oldukça mühim kemmiyette Türk muhacirleriyle iskan etmişler ve nihayet Kosova meydan muharebesinde Sırbistan'ı da ortadan kaldırmışlardır. Balkanlar'daki muzafferiyetlerle kuvveti artmış olan Osmanlı devleti, Murad zamanında Anadolu'da da hudutlarını genişletmiş, Ankara ve havalisini, Germiyan ve Hamid Oğulları arazisinin mühim bir kısmını almış, Karamanlılar'ı mağlup etmişdi. Katiyetle denilebilir ki I. Bayezid tahta çıktığı zaman, Osmanlı Devleti Anadolu'da ve Balkanlar'da sağlam ve kuvvetli bir imparatorluk şeklinde kurulmuş bulunuyordu. Onun bir kat daha büyüttüğü ve kuvvetlendirdiği bu siyasi binanın ne kadar sarsılmaz temellere dayandığı, biri parlak bir zaferle, diğeri hükümdarın esaretiyle biten Niğbolu ve Ankara muharebeleri gibi iki büyük tecrübe ile sabit olmuştur." 7 Orhan Bey'den Kanuni Sultan Süleyman'ın ilk yıllarına kadar Rumeli'de meydana gelen olayların kısa kronolojisinin burada verilmesi Osmanlı'nın fetih ve iskan politikasını anlamaya yardım edeceği kanaatindeyiz /726 Orhan Gazi'nin cülusu 1346/747 Bizans imparatoru Kantakuzinos'un kızı Theodora'yı Orhan Gazi'ye vermesi ve damadıyla ittifakı 1354/755 Şehzade Süleyman Paşa'nın Rumeli'ye geçişi 1358/759 Bolayır, Eceova, Konurhisar, Tekirdağ, İpsala, Malkara, Hayrabolu, Keşan ve hatta bazı menbalarda Dimetoka, Çorlu ve Edirne şehirleriyle 6 Halil İnalcık, Rumeli maddesi, MEB. İA, c. IX, s M. Fuat Köprülü, a.g.e., s Bu kronoloji İsmail Hami Danişmend'in İzahlı Osmanlı Tarihi Kronolojisi c. 1-2'den kısaltılarak alınmıştır. kasabalarını fethettiği rivayet edilir. Bunlardan Dimetoka, Keşan, Çorlu ve Edirne'nin Süleyman Paşa öldükten sonra Bizanslılar tarafından istirdad edildiği için sonradan Birinci Murad devrinde tekrar fethedildikleri anlaşılmaktadır. 1360/761 Birinci Murad'ın cülusu 1361/763 Çorlu, Keşan, Dimetoka, Pınarhisar, Lüleburgaz, Edirne, Gümülcine, Babaeski, Eski Zağra ve Yenice'nin fethi 1363/765 Filibe'nin fethi 1364/766 Sırpsındığı savaşı 1366/767 Gelibolu'nun elden çıkması 1366/768 Kızılağaç Yenicesi, Yanbolu ve İslimye'nin fethi 1367/769 Karinova, Aydos ve Burgaz kalelerinin fethi 1368/770 Vize, Kırkkilise'nin fethi ve payıtahtın Edirne'ye nakli 1371/773 Samakov ve İhtiman'ın fethi, Köstendil Bulgar prensliğinin teslim olması ve Çirmen zaferi 1372/774 Sırbistan'ın tabiyyet ve haraç altına girmesi, Çatalca, İncigiz ve Firecik'in fethi 1373/775 İlk Makedonya fütuhatı: İskeçe, Drama, Kavala, Zihne, Serez, Avrethisarı, Vardar Yenicesi ve Kara Ferye'nin fethi 1375/777 Niş'in fethi 1376/778 Bulgar krallığının Osmanlı hakimiyetine girmesi 1377/779 Bizanslıların Gelibolu'yu Osmanlılara iade etmeleri 1382/784 İştip, Manastır ve Pirlepe'nin fethi 1385/787 Ohri'nin fethi ve Arnavutluk'da Savra zaferi 1386/788 Sofya'nın fethi 1388/790 Bulgaristan'nın fethi, Mora'nın kısmen fethi 1389/791 Birinci Kosova muharebesi 1389/791 Birinci Bayezid'ın Kosova meydanında cülusu, Sırbistan'ın tabiyet altına alınması, Vidin, Üsküb ve Karatova şehirlerinin fethi, Bosna krallığının haraca bağlanması 1392/794 İşkodra'nın ilk fethi 1394/796 Selanik'in ikinci defa alınışı ve Yenişehir havalisinin fethi 1396/798 Niğbolu zaferi, Arnavutluk'ta İşkodra, Akcahisar, Kesriye, Ülgün, Draç ve Berat şehirlerinin fethi 1402/804 Ankara savaşı 1412/815 Mehmet Çelebi'nin Çamurlu ova'da Musa Çelebi'yi yenerek Osmanlı ülkesine hakimiyeti 1415/818 Arnavutluk fütühatı ve Akcahisar'ın fethi 2

13 1416/819 Eflak voyvodası Mirçe'nin haraca bağlanması 1418/821 Anadolu'daki Tatar aşiretlerinin Rumeli'ye nakli 1421/824 İkinci Murad'ın Bursa'da cülusu 1430/832 Selanik şehrinin üçüncü defa ve kat'i surette fethi 1431/835 Yanya'nın fethi 1439/843 Semendire'nin fethi 1444/848 Varna zaferi 1448/852 İkinci Kosova muharebesi 1451/855 İkinci Mehmed'in ikinci cülusu 1453/857 İstanbul ve havalisinin fethi, Silivri kalesinin teslim olması, İmroz, Limni ve Taşoz adalarının itaati, Enez ve Midilli Ceneviz beylerinin tabiiyyete kabulü 1459/864 Semendire'nin kesin olarak fethi 1460/864 Cenubi Mora despotluklarının ilhakı, Eflak prensliğinin himaye altına alınması 1461/865 Kırım'da Kefe, Menküp ve çevresinin Cenevizlilerden alınması 1462/866 Eflak prensliğinin tabiiyyet altına alınması ve Midilli adasının fethi 1470/875 Ağrıboz adasının fethi 1475/880 Kırım Hanlığı'nın Osmanlı Devleti himayesine girmesi 1476/881 Moldova/Boğdan zaferi ve Besarabya ve Akkirman'ın zabtı 1479/884 Aya Mavri, Kefalonya ve Zanta dükalığının fethi 1480/885 Hersek dukalığının ilhakı 1481/886 İkinci Bayezid'ın cülusu 1483/888 Hersek sancağının kat'i surette fethi 1484/889 Akkerman ve Kilya kalesinin fethi 1497/902 Karadağ'ın himaye altına alınması 1499/905 İnebahtı'nın fethi 1500/906 Modon, Navarin ve Koron'un fethi 1501/907 Draç'ın fethi, Avarız vergisinin ihdası 1502/908 Bosna'da Macar işgalindeki Lofça ve Bruşça kalelerinin fethi 1512/918 Birinci Selim'in cülusu 1520/926 Kanuni'nin cülusu 1521/927 Belgrad'ın fethi 1522/928 Herke, İleki ve İncirli adalarının fethi 1523/929 Rodos'un fethi 1526/932 Mohaç ve Beçne zaferi, Segedin, Baç ve Petervaradin'in fethi 1527/934 Yayçe, Banaluka, Sokol, Parga, Krbova vb. Dalmaçya ve Bosna'da bulunan kalelerin fethedilmesi 1529/936 Viyana muhasarası 1532/938 Alaman seferi Osmanlılar Rumeli'de fethettikleri bölgelerin halkına karşı istimalet politikası uygulamışlardır. "İşte Osmanlılar Rumeli fütuhatında bu siyasete daima sadık kalmışlardır. Uçlarda gaza akınları devam ederken, devlet kendi himayesine girmiş zımmileri, bilhassa köylü ahaliyi himayeye ve kendi tarafına kazanmağa çalışıyordu. Derebeyler bertaraf ediliyor, karşı koymadıkları takdirde, bunlar da Osmanlı askerî kadrolarına alınıyordu. Murad II. ve Fatih Mehmed devirlerinde dahi Rumeli'de eski Bizans timar (proniya) topraklarında Osmanlı timar sipahisi olarak bırakılmış hıristiyan asker ailelerine rastlıyoruz. Keza Duşan idaresindeki eyaletlerde voynik adı altında gördüğümüz küçük arazi sahibi askerler, Osmanlı devrinde de (voynuk) yeni devletin askerî kadrolarında muhafaza olundular. XV. asırda bunlar Makedonya, Tesalya ve Arnavutluk'ta idiler. Keza Tuna üzerinde kalelerdeki martoloslar ve eflak adı altında askerî nizama tabi hristiyan göçebeler kendi beyleri idaresinde Osmanlı askerî kadrosuna alındılar. Bu siyaset Osmanlıların Rumeli'de yayılışını kolaylaştırmıştır. Fakat asıl Osmanlıların ortodoks kilisesine karşı gösterdikleri iyi muâmele ve tatbik ettikleri vergi siyasetidir ki, Osmanlı idaresinin geniş halk kütleleri ve köylü sınıfı tarafından benimsenmesini sağlamıştır." 9 İDARÎ YAPI I. Selim'in fetihlerinden sonra Suriye, Filistin, Mısır, ve Hicaz'ı içine alan Arab vilayeti, Alaüddevle vilayeti (fethi 1515) ve Diyarbekir vilayeti (fethi 1517) kuruldu tarihli bir vesikaya göre Rumeli vilayetinde otuz, Anadolu vilayetinde yirmi, Karaman'da sekiz, Rum vilayetinde beş, Arab vilayetinde on beş, Diyarbekir vilayetinde ise dokuz sancak bulunuyordu. Ayrıca burada, Güneydoğu Anadoludaki yirmi sekiz aşiret, müstakil liva veya sancak şeklinde zikredilmiştir. 10 Kanuni'nin ilk dönemlerinde bu idarî yapı fazla değişiklik göstermemiş, sadece Arab vilayetinden Mısır ayrılarak müstakil eyalet yapılmıştır yılında Osmanlı ülkesinde sekiz eyalet bulunmaktadır. Mısır salyaneli eyalet yani vergi gelirleri timar olarak 9 Halil İnalcık, Rumeli maddesi, MEB. İA, c. IX, s Halil İnalcık, Eyalet maddesi, TDV. İA, c. XI, s

14 dağıtılmayıp, doğrudan hazine adına toplanan bir eyaletti. Rumeli, Anadolu, Karaman, Rum, Diyarbekir, Zülkadriye ve Arab eyaletleri ise timar sistemi ile idare edilmekteydi. BOA. TD 166, 167, 367, 370, 387, 438 ve 998 numaralı defterlerde bu eyaletlere ait bilgiler mufassal tahrir defterlerine göre özet halinde verilmiştir. Kurumumuz şu ana kadar 166, 438 (Anadolu eyaleti), 387 (Karaman ve Rum eyaletleri), 998 (Diyarbekir, Zülkadiriyye ve Arab) ve 370 (Rumeli eyaleti, I. cilt, Paşa livasının sağ kolu ve Vize livası) numaralı defterleri yayınlayarak ilgililerin istifadesine sunmuştur. Ayrıca 294 numaralı Hınıs ve 373 numaralı Ayntab sancaklarına ait mufassal defterleri de yayınlanmıştır. Bundan sonraki yayın planında 370 II. cilt, 167 ve 367 numaralı defterler yer almaktadır. Osmanlı taşra teşkilatı büyükten küçüğe eyalet, sancak, kaza ve nahiye şeklinde idarî birimlere ayrılmıştır. Eyalet, sancaklardan meydana gelen ve beylerbeyi tarafından idare edilen birimin adı idi. Beylerbeyi kendi eyaletinin merkezi olan ve "paşa sancağı ve makarr-ı mīr-i mirān" 11 tabir olunan sancakta otururdu yılında Anadolu eyaletinin Kütahya, Karaman eyaletinin Kayseriye, Rum eyaletinin Tokat ve Sivas, Diyarbakır eyaletinin Diyarbakır, Arab eyaletinin Şam, Zülkadir eyaletinin Maraş ve Rumeli eyaletinin Sofya, paşa sancakları idiler. Sancak beyinin idaresi altında bulunan ve kazalardan meydana gelen idarî birime sancak veya liva denirdi. Sancak Osmanlı'da temel idarî birimdi. Tahrir defterleri sancak esas alınarak düzenlenirdi. Sancaklarda ana birim kazadır. Kaza kadılık bölgesi demektir. Nahiye ise kazanın alt birimidir. Bu terimler zaman zaman hem idarî hem de coğrafi bölge olarak farklı anlamlara da kullanılmıştır. Kurumumuz tarafından yayınlanan Muhasebe-İcmal Defterlerine göre 1530 yılında Osmanlı Devleti taşra teşkilatında; Anadolu Eyaleti: 1- Kütahya, 2- Karahisar-ı Sahib, 3- Sultanönü, 4- Hamid, 5- Ankara, 6- Bolu, 7- Kastamonu, 8- Kengırı, 9- Kocaili, 10- Hudavendigar, 11- Biga, 12- Karesi, 13- Saruhan, 14- Aydın, 15- Menteşe, 16- Teke, 17- Alaiye; Karaman Eyaleti: 1-Konya, 2- Beyşehri, 3- Akşehir 12, 4- Larende 13, 5- Aksaray, 6- Niğde, 7- Kayseriyye, 8- İçil; Rum Eyaleti: 1- Amasya, 11 BOA. TD 387, s BOA. TD 387, s. 2 "Sancaklıkdan bozulup Ferruhşād Bey tasarrufundadır." 13 BOA. TD 387, s. 2 "Sancaklıkdan bozulmuştur. Sipāhīleri Konya sancağı sipāhīleri ile eşerler." 2- Çorumlu 14, 3- Sivas-Tokad, 4- Sonisa-Niksar 15, 5- Karahisar-ı Hasandıraz (Karahisar-ı Şarki), 6- Canik, 7- Trabzon, 8- Kemah, 9- Bayburd, 10- Malatya ve Gerger maa Kahta, 11- Divriği-Darende; Diyar-ı Bekr Eyaleti: 1- Amid, 2- Mardin, 3- Sincar, 4- Musul, 5- Arabkir, 6- Ergani, 7- Çirmük, 8- Siverek, 9- Kiğı, 10- Çemişkezek, 11- Harpurt, 12- Ruha, 13- Ana-Hit, 14- Deyr-Rahbe; Arab Eyaleti: 1- Şam, 2- Gazze, 3- Safed, 4- Salt-Aclun, 5- Haleb, 6- Hama-Humus, 7- Trablus, 8- Ayntab, 9- Birecik, 10- Adana, 11- Üzeyr, 12- Tarsus, 13- Sis; Zulkadiriyye Eyaleti: 1- Maraş, 2- Bozok,; Rumili Eyaleti'nde ise aşağıda gösterildiği üzere 28 (Sancaklığı ref edilen Florina, kaza olarak değerlendirilmiştir. Dukakin vilayeti de sancak olarak alınmamıştır.) sancak bulunmaktadır. Yukarıda zikredilen 7 eyalet toplam 93 (Buraya Anadolu da bulunan müsellem ve sancaları dahil edilmemiştir.)sancaktan müteşekkil bir idarî yapılanma arzetmektedir. Fethedildiği andan itibaren Osmanlı devleti için, kazandığı büyük ehemmiyet göz önüne alınırsa Rumeli idaresine ve askerî kuvvetlerinin başına en muktedir ve güvenilir devlet adamları ve kumandanlar getirilirdi. Nitekim, XV. asır birinci yarısında, Timurtaş Paşa, Bayezid Paşa, Sinan Paşa, Şehabeddin Paşa gibi devlet kadrosu içinde birinci derecede rol almış şahsiyetlerin bu bölgenin idaresinin başına getirildiği görülmektedir. 16 Rumeli eyaletinin 1530 yılındaki idarî yapısı için 370, 167 ve 367 numaralı defterler esas alınmıştır. 370 numaralı defterde bulunan idarî birimler sancak, kaza ve nahiye olarak gösterilmiştir. Diğer iki defterdeki idarî birimler sadece liva olarak gösterilmiştir. Paşa sancağının bütün idarî birimlerini belirtmek amacıyla 370 ve 167 numaralı defterlerde yer alan Paşa sancağı sağ ve sol koluna ait bütün kazalar, Paşa Livası başlığı altında verilmiştir. 1- PAŞA LİVASI 1- Paşa (Sofya)Livası 1- Sofya kazası 2- Sehirköy kazası İznepol nahiyesi 3- Berkofça kazası 14 Bu liva BOA. TD 387, s. 2 ve 3 te yer alan vilayet-i Rum fihristinde yer almamasına rağmen aynı defterin sayfaları arasında liva olarak yer almaktadır. 15 BOA. TD 387, s. 2 "tābi -i mīr-i mīrān" 16 M. Tayyib Gökbilgin, Kanuni Sultan Süleyman Devri Başlarında Rumeli Eyaleti, Livaları, Şehir ve Kasabaları, Belleten XX, s

15 Samakov kazası 17 Paşa Livası Sağkol 4- Edirne kazası 5- Dimetoka kazası 6- Ferecik kazası 7- Keşan kazası 8- Kızılağaç kazası 9- Zağra-i Eskihisar kazası 10- İpsala kazası 11- Filibe kazası 12- Tatarbazarı kazası 13- Samakov-ı İvlayçov kazası 14- Üsküb kazası 15- Kalkandelen kazası 16- Kırçova kazası 17- Manastır kazası 18- Pirlepe kazası 19- Köprülü kazası Paşa Livası Solkol 20- Gümülcine kazası 21- Yenice-i Karasu kazası 22- Dırama kazası 23- Zihne kazası 24- Nevrekop kazası 25- Timurhisarı kazası 26- Siroz kazası 27- Selanik kazası 28- Sidrekapısı kazası 29- Avrathisarı kazası 30- Yenice-i Vardar kazası 31- Karaferye kazası 32- Serfice kazası 33- İştib kazası 34- Kesterye kazası 35-Bihlişte kazası nam-ı diğer Vulkaşin 36- Görice kazası Florina Livası 37- Filorina kazası 2- VİZE LİVASI 1- Vize kazası 17 Bu kaza hem Paşa (Sofya) livası içerisinde hem de Sağkol kazaları içerisinde geçmektedir. 2- Pınarhisar kazası Hatunili nahiyesi 3- Kırkkilise kazası 4- Hayrabolu kazası 5- Baba Eskisi kazası 6- Bergoz kazası 7- Çorlu kazası 8- Silivri kazası 9- Hassha-i İstanbul kazası 3- ÇİRMEN LİVASI 1- Çirmen kazası 2- Yenice-i Zağra kazası 3- Akçakızanlık kazası 4- Yenice-i Çırpan kazası 5- Hasköy kazası 6- Tekürdağı kazası Ergene nahiyesi 4- MÜSELLEMAN-I ÇİRMEN LİVASI 5- MÜSELLEMAN-I ÇİNGANE LİVASI 6- MÜSELLEMAN-I VİZE LİVASI 7- MÜSELLEMAN-I KIZILCA LİVASI 8- VOYNUGAN-I ISTABL-I AMİRE LİVASI SİLİSTRE LİVASI 1- Silistre kazası 2- Akkirman kazası 3- Kili kazası 4- Ahyolu kazası Süzebolu nahiyesi 5- Hırsova kazası 6- Varna kazası 7- Prevadi kazası 8- Aydos kazası 9- Yanbolu kazası 10- Karinovası kazası 11- Ruskasrı kazası 10- KEFE LİVASI 1- Kefe kazası 2- Soğudak kazası 18 M. Tayyib Gökbilgin, Belleten XX, s. 253'de Topkapı Sarayı Arşivinde bulunan D numaralı belgede "Liva-i Voynuk, benam-i Nebi Bey kethüda-i ahur, hasıl seksen bin." kaydının olduğunu belirtmektedir. Ayrıca BOA. TD 370, s. 369'daki "der-uhde-i mīr-livā-i voynugān an-kazā-i..." ibaresinden bu idari birimin sancak statüsünde olduğu anlaşılmaktadır. 5

16 3- Menküb kazası 4- Kerş kazası 5- Taman kazası 6- Azak kazası 11- NİĞBOLU LİVASI 1- Niğbolu kazası 2- İvrace kazası 3- Lofça kazası 4- Tırnova kazası 5- Şumnu kazası 6- Çernovi kazası 12- VİDİN LİVASI 1- Vidin kazası Kironiye nahiyesi Cırneraka nahiyesi Timok nahiyesi 2- Bana kazası 3- Feth-i İslam kazası Kura-i Cedid nahiyesi 4- İsfirlik kazası 13- KÖSTENDİL LİVASI 14- VULÇITRIN LİVASI 15- PRİZRİN LİVASI 16- ALACAHİSAR LİVASI 17- HERSEK LİVASI İZVORNİK LİVASI BOSNA LİVASI KARLI İLİ LİVASI 21- AĞRIBOZ LİVASI 22- MORA LİVASI 23- RODOS LİVASI 24- TIRHALA LİVASI 25- YANİNA LİVASI 26- İSKENDERİYYE LİVASI 27- DUKAKİN VİLAYETİ 28- OHRİ LİVASI 29- İLBASAN LİVASI 19 BOA. TD 167, s. 1'de bulunan Rumeli eyaleti fihristinde "Livā-i Hersek, dört kādīlık yerdir" kaydından bu defterde iki kazanın eksik olduğu anlaşılmaktadır. 20 BOA. TD 167 numaralı defterde bu bölüm yoktur. Fihristinde bir kadılık yer olduğu belirtilmektedir. 21 BOA. TD 167 numaralı defterde bu liva eksiktir. Fihristte altı kadılık yer olduğu belirtilmiştir. Paşa livası, 167 ve 370 numaralı defterlerde, sancaklıktan çıkarıldığı belirtilen 22 Florina kazası ile beraber toplam 37 kazadan meydana gelmektedir. Defterlerdeki bilgilere baktığımızda şöyle bir durumla karşılaşmaktayız. Rumeli eyaletinin merkez sancağı yani beylerbeyinin oturduğu sancak olan Paşa sancağı ve çevresinde bulunan dört kaza ayrı tutulmuş, diğer kazalar yemin ve yesar olarak ikiye ayrılarak toplu istatistiki bilgileri de ayrıca değerlendirilmiştir. Paşa sancağının sağ koluna ait 16 kaza, defterde şu şekilde sıralanmaktadır: "el-mecmu muhasebe-i kaza-i Edirne ve Dimetoka ve Ferecik ve İpsala ve Keşan ve Zağra-i Eski-hisar ve Kızıl-ağaç ve Filibe ve Tatarbazarı ve Üsküb ve Kırçova ve Kalkan-delen ve Pirlepe ve Manastır ve Köprülü ve bazı kaza-i Samakov tabi-i liva-i Paşa." 23 Defterimizde Samakov ve Samakov-ı İvlayçov olarak geçen kazalar, iki ayrı yerde değerlendirilmiş olmasına rağmen tek bir kaza olmalıdır. Çünkü 115. sayfada "Kazā-i Samakov" olarak geçen kazanın merkezi "Nefs-i Samakov-ı İvlayçov"dur. Bağlı olduğu idarî birim de liva-i Sofya'dır. Sofya yani Paşa livasında, 215. sayfada da Samakov-ı İvlayçov kazası bulunmaktadır. Ayrıca yukarıda geçen "ba zı kazā-i Samakov" ifadesinin de bu iki kaza arasındaki irtibata işaret ettiği rahatça söylenebilir. Paşa livasında yer alan Samakov kazasına bağlı köylerle sağkolda bulunan Samakov'daki Dragoşin, Şirokidol, Haline, İzlakugani ve Prodan-Samakovı köylerinin her iki kazada da bulunması bu iki kazanın aynı yer olduğu hususunda tereddüde mahal bırakmamaktadır. Bu kazanın yerleşim birimleri Paşa livasının haritası içerisinde verilmiştir. 167 numaralı defterde yeralan " an-livā-i Paşa on altı kādīlık yerdir" 24 ifadesi Paşa sancağının solkoluna ait onaltı kazanın olduğuna işaret etmektedir. Buradaki 16 sayısı sehven yazılmıştır. Defterde yer alan kadılık sayısı 16 değil, 17 tanedir. Çünkü: 1-"Muhāsebe-i cānib-i yemīn ve yesār bi'l-cümle livā-i Paşa ki otuz üç kādīlıktır." 25 Katibin söylediği otuz üç kadılık içinde Paşa sancağının merkezi olan Sofya ile Şehirköy ve Berkofça kazaları ve Filorina kazası yoktur. Sağkolda 16 kadılık bulunduğuna göre solkolda da 17 kadılık bulunması gerekir. 2-"el- 22 BOA. TD 167, s BOA. TD 370, s BOA. TD 167, s.1 25 BOA. TD 167, s. 3 6

17 Mecmū kazā-i Gümülcine ve Yenice-i Kara-su ve Dırama ve Zihne ve Siroz ve Nevrekop ve Timur-hisārı ve Selanik ve Sidre-kapısı ve Avret-hisārı ki on kādīlık yerdir" 26 ifadesi ve Yenice-Vardar, Kara-Ferye, Serfice, İştib, Kesterye, Bihlişte, ve Görice kazalarından sonra topluca bu kazalara ait Yekun Cedvellerinde 27 hem bu kazalar sıralanmakta hem de burada 7 kadı bulunduğu bildirilmektedir. Ayrıca kaza başlıkları tek tek sayılırsa görülecektir ki 1530 yılında Rumeli eyaletinin Paşa sancağında sağkolda 16, solkolda 17, Paşa livası merkeze bağlı Samakov hariç 3 ve Florina ile toplam 37 kazası vardır. Fihristte liva olarak verilen fakat yanına "Sancaklıkdan ref olunub Paşa sancağına mülhāak olmuşdur" 28 der-kenarı düşülen Filorina livasını da bu ibare doğrultusunda idarî birimler yazılırken kaza olarak Paşa sancağı içerisinde değerlendirilmiştir. RUMELİ MUHASEBE DEFTERLERİ VE 370 NUMARALI DEFTER "Son aylarda Türk Tarih Kurumu'nun neşrine karar verdiği örnek tahrir defterleri arasında bulunup da, Ömer Lütfü Barkan'ın hazırladığı 935 tarihli ve 370 numaralı tahrir defteri, yakın bir gelecekte, Rumeli Eyaleti teşkilatını bütün hacmiyle tanıtacak ve burada zaruri olarak almadığımız kısımları da, olduğu gibi aksettirecektir. Ancak bu takdirde de bu sahada tetkikat yapacak olanlar, XV. ve XVI. asırların çeşitli tahrir defterlerine müracaat edilerek az çok mukayeseli bir şekilde de hazırlanan, bu eserden yine faydalanabileceklerdir." 29 Yukarıda yer alan ifadelerden bu defterlerle ilgili çalışmaların yıllar önce başladığı anlaşılmaktadır. Genelde Tahrir defterlerinin yayını Türkiye ve ilgili ülkelerde hep ön planda olmuştur. Yurdumuzda Türk Tarih Kurumu bu konuda öncü rol oynamış ve bir çok yayının yapılmasını sağlamıştır. Değişik üniversitelerde ve bazı devlet kurumlarında Tahrir defterlerinin yayınıyla ilgili çalışmalar hala devam etmektedir. Kurumumuzda 1988 yılında kurulan bir komisyon çalışmalarını 1992 yılına kadar sürdürmüş, bilahere bu komisyonun yerine Prof. Dr. Halil İnalcık'ın 26 BOA. TD 167, s BOA. TD 167, BOA. TD 167, s.1 29 M. Tayyip Gökbilgin, XV. ve XVI. Asırlarda Edirne ve Paşa Livası Vakıflar- Mülkler-Mukataalar, s. 5 teklif ve tavsiyeleri doğrultusunda, bir çalışma grubu meydana getirilerek yayın faaliyeti başlatılmıştır yılları arasında faaliyet gösteren komisyonun yaptığı çalışmalar üzerinde yaptığımız inceleme sonucunda, bu çalışmanın yapmakta olduğumuz defter yayınlarına altyapı oluşturamayacağı kanaati hasıl olmuştur. Bu sebepden dolayı yapılan yayın faaliyetlerinde bu çalışmalardan faydalanılmamıştır. Burada ilk cildini yayınladığımız Muhâsebe-i Vilâyet-i Rumeli, Osmanlı Arşivi Tapu Tahrir Defterleri Fihristi'nde 370, 167 ve 367 numaralarda üç cilt olarak kayıtlıdır. Rumeli eyaletine ait bu defterler hakkında kısaca bilgi vermek gerekirse: Birinci defter 370 numaralı Paşa livası sağkol 30 kazaları ve Bulgaristan'dan Kırım'a kadar olan bölgeyi içine almaktadır. Bu defter 608 sayfadır. İkinci defter 167 numaralı olup Paşa livası solkol kazaları ile Sırbistan ve Bosna Hersek civarını içermektedir. 613 sayfadan meydana gelen defterde 456. sayfadan 557. sayfaya sehven geçilerek 100 sayfa fazladan yazılmıştır. Hersek sancağından Foça ve Prepolya kazaları ile İzvornik ve Bosna sancakları bölümleri eksiktir. Eksik bölümlerin yayınladığımız "Muhasebe-i Vilayet Defterleri" tarihine yakın Tahrir defterlerinden faydalanılarak tamamlanması mümkündür. Üçüncü defter ise 367 numaralı olup Adalar, Mora, Karadağ ve Arnavutluk civarının tahrir sonuçlarından meydana gelmiştir. Defter 452 sayfadır ve 21. sayfasından önce eksik kısımları vardır. Bu ciltte 370 numaralı defterin ilk bölümü olan Paşa (Sofya) livası ile Paşa livasının sağkoluna ait kazalar ve Vize livasını yayınlıyoruz. 608 sayfa olan defterin dış cilt boyutları 16.4x48.5 cm., varak boyutları 16.2x46.6 cm., yazılı kısım boyutları dolu sayfalarda genellikle 10-11x35-37 cm.'dir. Bu boyutlar Kanûni dönemi mufassal ve icmâl defterlerine özgü boyutlardır. Deftere sonradan sayfa numarası verilmiştir. Bu gibi defterlerde her birimin tahririnden sonra bırakılması âdet olan boş sahifeler burada da vardır. Bunlar;18, 49, 56, 66, 120, 145, 153, 166, 177, 185, 188, 343, 356, 364, 372, 382 ve 498. sayfalar olmak üzere 17 boş sayfaya defterin orijinalinde sayfa numarası verilmiştir arası 8, arası 4, arası 10, arası 2, arası 4, arası 6, arası 2, arası 2, BOA. TD 167, s. 1'de "Muhāsebe-i cānib-i yemīn ve yesār livā-i Paşa" şeklinde yer almıştır. 7

18 arası 4, arası 2, arası 4, arası 6, arası 2, arası 2, arası 2 ve arası 4 olmak üzere toplam 64 boş sayfaya sayfa numarası verilmemiştir. Sayfa numarası verilmeyen boş sayfalar tıpkıbasıma alınmamıştır. Biz bu sahifelendirmeyi değiştirmedik. Kullanılan kâğıt Avrupa (Venedik) kâğıdı olup yıldız ve daire içinde tac filigranları görülür. Kâğıt aharlanmıştır. Cilt içinde bazı varaklar ıslanmış, lekelenmiştir. Bununla beraber okunamayacak derecede bozulan, bir iki küçük bölümün dışında kalan yerlerde bir problem yoktur. Bu tip defterlerin başına konması gerekli olan Fihrist ve Rumeli eyaletine ait genel istatistiki verilerin bulunduğu "Muhāsebe-i Vilāyet" bölümü yoktur. Muhtemelen bu varaklar kaybolmuştur. Defterimizde Sofya, Şehirköy, Berkofça ve Samakov kazalarına ait bir vilayet kanunnâmesi bulunmaktadır. Ayrıca Vize, Çirmen, Silistre, Kefe ve Niğbolu livaları ile Yörükan ve Kıbtiyan-ı Rumeli kanunnameleri bulunmaktadır. Defter tamamiyle siyah çini mürekkebiyle yazılmıştır. İdarî birimlerin başlangıç varağı, dıştan görünecek şekilde mavi, sarı veya beyaz renkli ipek bir bağla müteâkib birimden ayrılmıştır. Varakların aradan çıkarılıp çıkarılmadığını kontrol etmek maksadıyle, varağın ikinci yüzünün sol alt köşesinde genellikle bir reddâde bulunmaktadır. Fakat defterin ciltlenmesi esnasında bunların büyük bir bölümü kesilmiştir. Muhasebe-İcmal defterlerinin tertibi ve özellikleri hakkında daha önceki ciltlerde yeterli açıklama yapıldığı için burada tekrarı gereksiz görülmüştür. Kısaca mufassal defterde yer alan reaya isimleri atılmış, icmal defterde bulunmayan hane, mücerred ve muafların sayısı bu tip defterlerde yer verilmiştir. En önemli özelliklerinden biri de kaza, liva ve eyalete ait askerî, idarî, sosyal, ekonomik vb. istatistikî bilgilerin cetveller halinde bu defterlerde bulunmasıdır. DEFTERİN TARİHİ 1530 yılında Rumeli eyaleti için yukarıda özellikleri zikredilen bu tip üç defter yazıldığı bilinmektedir. Bunlar 370, 167 ve 367 numaralı defterlerdir. Bu defterlerin Hicri tarihler arasında yapılan tahrir sonuçlarının yer aldığı, mufassal defterlerdeki bilgiler özetlenerek alındığını biliyoruz. "Muhāsebe-i icmāl-i elviye-i Diyār-ı Bekr ber-mūceb-i defter-i cedīd-i sultānī ki an-hızāne-i Āmire" 31 ibaresinden de yayını yapılan bu defterlerin en son yapılan tahrir sonuçlarını ihtiva ettiği anlaşılmaktadır. BOA. TD 166 ve 167 numaralı Tahrir defterlerinde bulunan iki kayıt, yedi adet "muhāsebe-icmāl defterinin" 937/1530 tarihinde hazırlandığını göstermektedir. "Muhāsebe-i bilād ve kasabāt ve kurā ve çiftlikhā ve mezāri ve zemīnhā ve bāğçehā ve enhār-ı çeltük ma odayān ve dekākīn ve hücerāt ve āsiyābhā ve gayrihim an-hāsshā-i hudāvendigār ve mīr-livā ve tīmārhā-i zu amā ve sīpāhiyān ve bāzdārān ve merdān-ı kılā ve emlāk ma evkāf-ı selātīn ve evkāf-ı amme ve eşküncilü ki ma a'l-mahsūlāt der-livā-i Hudāvendigār vaki şūde-est ber-mūceb-i defātir-i ümenā-i vilāyet el-vāki fī-şehr-i Rebi ü'l- Āhir sene 937 (Kasım-Aralık 1530)" 32 Yine "Muhāsebe-i icmāl mahsūlāt-ı defter-i vilāyet-i livā-i Köstendil ber-mūceb-i defter-i vilāyet an-hızāne-i Āmire ihrāc-şūd el-vāki fī 15 Safer sene 937 (7-8 Ekim 1530)" 33 Yukarıda yayın projemiz dahilinde bulunan defterlerden aldığımız kayıtlar defterlerin muhtevâsı, tutuluş şekli, içindeki bilgilerin hangi defterlerden alındığı ve hazırlanış tarihleri hakkında gerekli olan bilgileri bize vermektedir. YAYIN YÖNTEMİ 370 numaralı Muhâsebe-i Vilâyet-i Rum-ili defteri yayına iki cilt halinde hazırlanacaktır. I. ciltte Paşa livasına ait 19 kaza ve Vize livası; II. ciltte, Çirmen, Müselleman-ı Çingane, Müselleman-ı Kızılca, Voynuganı Istabl-ı Amire, Silistre, Kefe, Niğbolu ve Vidin livâları yer alacaktır. Defterimizin kâtipleri, livâları mufassal defterlerinden aktarırken, kişi ve cema at, yer adları ve terimlerde yanlışlıklar yaptıkları gibi, bazen tüm bir kaydı anlaşılmaz hale sokmuşlardır. Bu gibi durumlarda daha önceki defterlerde metnin doğrusunu köşeli parentez içinde veriyor, bunun nereden alındığını gösteremiyorduk. Bu ciltten itibaren bu gibi durumlarda dipnot kullanarak doğru şeklin alındığı yer gösterilmeye çalışılmıştır. 31 BOA. TD 998, s BOA. TD 166, s BOA. TD 167, s

19 Okunuşu tam olarak tesbit edilemeyen kelimelere soru işareti konmuştur. Dizinler yapılırken sonu a-e (he) ve ı-i (y) ile biten kelimeler birleştirilme yoluna gidilmedi. Kişi ve yer adları dizinleri; Sağkol kazaları, Paşa (Sofya) ve Vize livaları olarak üç ayrı başlık altında verilmiştir. Terimler her livâda aynı olduğundan, Terimler Dizin'i cildin sonuna tüm livalar için tek bir dizin konulmuştur. Yaklaşık her sahifede geçen terimler Dizin'e alınmamıştır, ancak kelimenin sonuna (*) işareti konularak bu durum ifade edilmiştir. Yayına hazırladığımız 370 numaralı Tahrir Defteri; Kaynaklar, Yekun Cedvelleri, Dizin (Kişi ve Cemaat Adları, Yer Adları ve Terimler), Haritalar, Metnin Fihristi ve Tıbkı Basım bölümlerinden oluşmaktadır. Önceki ciltlerde "Yekun Cedvelleri", "Terimler Dizini" ve "Metnin Fihristi" bölümlerinde tam transkripsiyon usulü uygulanmıştı. Bu ciltten itibaren bu usulün dışına çıkılarak bütün bölümlerde basit transkripsiyon üsulü uygulanacaktır. Bunun sebebi ise şu anda bilgisayarda kullandığımız yazı fontlarının tam transkripsiyon için gerekli uygulamalarda birtakım problemler çıkarmasıdır. Yer adlarının haritadaki yerlerinin bulunması ve haritalarının yapımı için aşağıdaki haritalardan faydalanılmıştır. Harita Genel Müdürlüğü 1: , Generalkarte von Mitteleuropa im Mabe 1: Wien 1911, Konigreich Bulgarien und Türkisch Thrakien 1: Wien 1909, Memalik-i Mahrusa-i Şahaneden Rumeli Kıt asının Mufassal Haritası 1: Erkan-ı Harbiye Dairesi 1289 ve Rumeli-i Şahane Erkan-ı Harbiye-i Umumiyye Dairesi Yayını yapılan I. Ciltte bulunan meskun yerler için idarî birim haritası ile birlikte on harita hazırlanmıştır. Yerleşim birimlerinin ortadan kalkmış veya ad değiştirmiş olması, yeradları tesbitindeki güçlüğün başlıca nedenidir. Bölgede genellikle Slav kökenli isimlerin bulunması bu güçlüğü biraz daha artırmıştır. Bu gibi zorlukları en aza indirmek için ilk başta haritalardan daha sonra ise internette bulunan World İndex kısmının ilgili ülke indekslerinden yararlanılmıştır. Bütün gayretlerimize rağmen hatalı okuduğumuz yerler muhakkakki olacaktır. Bunların bir kısmı bizden neşet eden maddi hatalar, bir kısmı ise zaman darlığı yani kısa zamanda geniş bir coğrafya üzerinde çalışmanın zorluklarından kaynaklanmaktadır. Harita üzerinde yeri tereddütlü olarak tesbit edilen (gorna-dolna, aşağı-yukarı, büyük-küçük vb. gibi) köy ve mezraa isimlerinin sonuna (!) işareti konulmuştur. Zaman zaman bazı yerleşim birimlerinin bulunarak lokalize edilmesinde bazı problemlerle karşılaşılmıştır. Meskun yerlerin bir kısmı yukarıda zikredilen harita kolleksiyonlarında farklı farklı yerlerde bulunmaktadır. Bu gibi durumlarda Generalkarten tercih edilerek meskun yerler harita üzerinde gösterilmiştir. Bu çalışma esnasında mümkün olduğunca haritalardan faydalanılmaya çalışılmıştır. Bununla beraber, daha büyük ölçekli haritalarda bu yer adlarının bir kısmının daha bulunabileceği âşikârdır. Haritalarda merkezleri bulunmayan idarî birimler için, özel işaretiyle belli bir yer gösterilmeden bulunduğu bölge üzerine yerleştirilmiştir. Bu eserin hazırlanışı esnasında, gerek bilgisayarla ilgili proplemlerin çözümü, gerekse harita temini ve harita çiziminde yardımlarını esirgemeyen Bilgi İşlem Servis sorumlusu Nizameddin OĞUZ, Dr. Ali Osman ÇINAR, Yakup YILDIRIM, Dr. Sıddık ÇALIK ve Dr. Mehmet HACISALİHOĞLU na teşekkür ederiz. 9

20

21 YAYINLANAN LİVĀLAR VE KAZĀLARA AİT TAHRĪR DEFTERLERİ A - T A H RĪR DEFTERLERİNİN İDĀRĪ BİRİMLERİ VE SAYFA/VARAK N U M A R A L A R I I - S AĞKOL KAZĀ L A R I 1 - E DİRNE KAZĀ S I MUFASSAL DEFTERLER TD 20 Tārīh: 890, başı eksik, sonu tam, 308 sayfa Nāhiye: Figle (7-26), Prevadi (27-82), Üsküdar (83-100) Evkāf ve Emlāk: TD 77 Tārīh: 925, tam, 840 sayfa, yanlış ciltlemeler var. Nefs: Edirne (1-49) Nāhiye: Edirne (50-134), Prevadi ( ) Evkāf ve Emlāk: ( ) TD 120 Tārīh: 929, başı tam, sonu eksik, 347 sayfa Kıbtiyān Kazā: Edirne (48-56), Prevadi ( ) TD 151 Tārīh: 935, tam, 389 sayfa Voynugān Nāhiye: Edirne ( ) TD 170 Tārīh: 938, başı tam, sonu eksik, 254 sayfa Nāhiye: Prevadi ( ) TD 222 Tārīh: 950, başı eksik, sonu tam, 104 sayfa Na ldöken yörükānı Nāhiye: Çöke ve Yanbolu ve Edirne (4-6), Prevadi (98-101), Edirne ( ) TD 223 Tārīh: 950, tam, 123 sayfa Na ldöken ve Aktav yörükānı Nāhiye: Edirne (52) TD 226 Tārīh: 950, tam, 94 sayfa Yörükān Nāhiye: Edirne (47-49, 78) TD 303 Tārīh: 964, tam, 109 sayfa Yörükān Nāhiye: Edirne (56-59, 91-92) TD 357 Tārīh: 973, tam, 150 sayfa Yörükān Nāhiye: Edirne (77) TD 385 Tārīh: Kānūnī dönemi, başı eksik, sonu tam, 429 sayfa Nāhiye: Ergene ( ) Evkāf: Ergene ( ) TD 494 Tārīh: 978, tam, 803 sayfa Nefs: Edirne (11-99) Kazā: Edirne (8-152)) TD 518 Tārīh: 980, başı tam, sonu eksik, 352 sayfa Nāhiye: İnecik, Ergene ve Edirne (210), Edirne ( ), Ergene ( ) TD 521 Tārīh: 980, tam, ortası karışık, 504 sayfa Nāhiye: Ergene (35, ) TD 616 Tārīh: 991, tam, 194 sayfa Na ldöken yörükānı Nāhiye: Edirne, Çirmen, Has-köy, Yeñice-i Kızıl-ağaç, Yanbolu ve Ahyolu ( ), Edirne (141) TD 643 Tārīh: 1003, tam, 224 sayfa Nāhiye: Edirne ( ), Ergene ( ) TD 648 Tārīh: 1022, tam, 768 sayfa, yanlış ciltlenmiş Nefs: Edirne (2-20, , ) Nāhiye: Edirne (294, ), Cisr-i Ergene ( ) TD 651 Tārīhsiz, tam, 476 sayfa Nāhiye: Ergene (26) TD 685 Tārīh: 1005, tam, 188 sayfa Na ldöken yörükānı Nāhiye: Edirne ( , 134) TD 707 Tārīh: 1017, tam, 74 sayfa Na ldöken yörükānı Nāhiye: Edirne ve Cisr-i Mustafā Paşa (61-66) TD 721 Tārīh: 1022, tam, 54 sayfa Yörükān Nāhiye: Uzunca-ova ve Edirne (38-51) TD 729 Tārīh: I. Ahmed dönemi, tam, 539 sayfa Nefs: Edirne (7-66) Kazā: Edirne (67-121) Nāhiye: Cisr-i Ergene ( ), Ada (67-81) TD 817 Tārīh: 1097, tam, 48 sayfa Kazā: Edirne (1-47) Nāhiye: Ada (1-7), Çöke (8-19, 41-42), Üsküdar (19-26, 30-35), Manastır (26-30, 35-41) TD 916 Tārīh: 1145, tam, 180 sayfa Voynugān Nefs: Edirne (2) TD 925 Tārīh: 1157, tam, 173 sayfa Voynugān Nefs: Edirne (1) TD 992 Tārīhsiz, tam, 382 sayfa Voynugān Nāhiye: Edirne ( ) TD 1001 Tārīhsiz, tam, 817 sayfa Nefs: Edirne (9-82) Nāhiye: Edirne (1-134), Cisr-i Ergene ( ) MAD 35 Tārīh: Fātih dönemi, tam, 248 varak Nāhiye: Ergene (4b, 112b-120a, 246a) MAD 251 Tārīh: 933, tam, 254 sayfa 11

22 Kızılca müsellem Nāhiye: Figle ve Üsküdar ( ) MAD 556 Tārīh: 1081, tam, 220 sayfa Nāhiye: Çöke (6-210) MAD 4184 Tārīh: 1102, tam, 144 sayfa Rūm-ilindeki eşkünci ve yamak isimleri ile Medīne-i Münevvere, Gāzī Evrenos, Sultān Bāyezīd, Sultān Murād ve Eyyūb el-ensārī vakıflarının re āyāsı ve yağcı ve küreci isimleri kayıtlıdır. Kazā: Edirne (44-47) MAD 5809 Tārīh: 1047, tam, 40 sayfa Kocacık yörükānı Nāhiye: Edirne, Kırk-kilise, Yeñice-i Kızılağaç, Baba-eskisi ve Burgaz (4-6), Edirne (6-9) MAD 7979 Tārīh: 1095, tam, 30 varak Na ldöken yörükānı Nāhiye: Edirne (17b-19a), Çöke (19a-20a) TK. KKA 54 Tārīh: 976, tam, 200 varak Nefs: Edirne (4b-41a) Nāhiye: Edirne (1b-68a), Çöke (52a-65b), Ada (50a-51b, 66a), Cisr-i Ergene (120b- 131a) İCMĀL DEFTERLER TD 73 Tārīh: 925, tam, 312 sayfa Nāhiye: Edirne (2-20) Evkāf: (13-20) TD 128 Tārīh: 932, tam, 54 sayfa Nāhiye: Ergene (50) TD 136 Tārīh: 933, başı tam, sonu eksik, 129 sayfa Nāhiye: Edirne (1-7) Evkāf: (7-13) TD 220 Tārīh: 949, tam, 112 sayfa Nāhiye: Edirne (1-9) TD 664 Tārīhsiz, tam, 87 sayfa Nāhiye: Edirne (5), Cisr-i Ergene (5) TD 738 Tārīh: 976, tam, 184 sayfa Nāhiye: Edirne (12), Ergene (120) TK. KKA 212 Tārīh: III. Murād, tam, 82 varak Nāhiye: Edirne (5/6, 5b, 7b, 12b-15b) Cisr-i Ergene (6a, 39) EVKĀF DEFTERLERİ TD 185 Tārīh: 943, tam, 156 sayfa Kazā: Edirne ( ) TD 202 Tārīh: 947, başı tam, sonu eksik, 347 sayfa Kıbtiyyūn Kazā: Edirne (1-3, 71-79) TD 210 Tārīh: 947, tam, 233 sayfa Nāhiye: Edirne ( ) TD 240 Tārīh: 952, tam, 232 sayfa Kazā: Edirne ( ) TD 306 Tārīh: 965, başı eksik, sonu tam, 159 sayfa Kazā: Edirne (32-52) TD 309 Tārīh: 965, tam, 74 sayfa Nefs: Edirne (42-43) Kazā: Edirne (3-11) TD 311 Tārīh: 965, tam, 118 sayfa Sultān Murād Hān evkāfının defteridir, evkāf kānūnnāmesi var. Kazā: Edirne (4-13) TD 341 Tārīh: 970, tam, 101 sayfa Dimetoka nefs keferesinden Edirne'de bāğ ve bāğçe hidmeti yapanlar (96-99) an-mahsūlāt (icmāl): 100 TD 470 Tārīh: 976, tam, 707 sayfa Kazā: Edirne (24, 52, 64, 82, 86, 121, 254, 462, 502, 505, 526, 568) Nāhiye: Cisr-i Ergene (26, 54, 79, 80, 106, 257, 365, 450, 458, 463, 470, 493, 506), Çöke (63, 602) TD 498 Tārīh: 978, tam, 686 sayfa Nefs: Edirne (64-69) Nāhiye: Edirne (18, 48, 64-78, 85, 90-99, , 255, 362, , 480, 483, , , , , ), Ergene (20, 50, 82, , , 364, 434, , , , 484, 682), Çöke (61), Cisr-i Ergene ( ) TD 979 Tārīhsiz, başı tam, sonu eksik, 186 sayfa Kazā: Edirne (8-35) TD 1070 Tārīhsiz, eksik, 468 sayfa Nefs: Edirne (1-468) MAD 280 Tārīh: II. Selīm, eksik, 122 sayfa Nefs: Edirne (1-122) Nāhiye: Cāmi -i İbrāhīm Paşa (3-28), Dāru'ssiyāde (30-71), Cāmi -i Süleymān Paşa (72-122) TK. KKA 562 Tārīh: 976, tam, 166 varak Nefs: Üsküdar (68b-70a) Kazā: Cisr-i Ergene (38b-39b), Edirne (65b- 66b, 68b-72b) Nāhiye: Edirne (44b-45a, 67a-67b, 77b-79b, 81b-83b, 98b, 100a-114a), Cisr-i Ergene (42b-44b, 45a-47b, 48b-52a, 61a-65a, 67b- 68a), Çöke (96b-98a, 114b) TK. KKA 563 Tārīh: 976, tam, 173 varak Nefs: Ergene (42b-44b) Nāhiye: Edirne (1b-2b, 15b-16a, 21b-29a, 30b, 32b-37b, 50a-66b, 114b), Ergene (2b, 16b-17a, 29a-29b, 42b-50a, 116a-117a, 170a- 171a), Çöke (21a) YOKLAMA DEFTERLERİ TD 766 Tārīh: 1046, tam, 72 sayfa Nefs: Edirne (14-18) Kazā: Ergene, Edirne [Eymir Gāzīlü ocağı] (59-60) TD 915 Tārīh: 1146, tam, 82 sayfa Rūm-ili (1-82) TD 933 Tārīh: 1177, tam, 97 sayfa Rūm-ili Koru-i Hümāyūn defteri AVĀRIZ DEFTERİ MAD 3040 Tārīh: 1079, tam, 28 sayfa Kazā: Edirne (16-17, 19), Cisr-i Ergene (25) Nāhiye: Çöke (16, 20-21), Ada (17, 19-20), Üsküdar (19) 12

23 2 - DİM E T O K A K A ZĀ S I MUFASSAL DEFTERLER TD 20 Tārīh: 890, başı eksik, sonu tam, 308 sayfa Nefs: Dimetoka ( ) Nāhiye: Dimetoka ( ) Evkāf ve Emlāk: ( ) Yağcıyān: ( ) TD 77 Tārīh: 925, başı eksik, sonu tam, 840 sayfa, yanlış ciltlemeler var. Nefs: Dimetoka ( ) Nāhiye: Dimetoka ( ) Evkāf ve Emlāk: ( ) TD 120 Tārīh: 929, başı tam, sonu eksik, 347 sayfa Kıbtiyān Kazā: Dimetoka (47-48) TD 170 Tārīh: 938, başı tam, sonu eksik, 254 sayfa Nāhiye: Dimetoka ( ) TD 191 Tārīh: 938, tam, 156 sayfa Çingāne Nāhiye: Dimetoka ( ) TD 206 Tārīh: 947, tam, 250 sayfa Nāhiye: Dimetoka ( ) TD 226 Tārīh: 950, tam, 94 sayfa Nāhiye: Dimetoka (59-60, 84-85) TD 230 Tārīh: 950, tam, 191 sayfa Eşkünciyān defteri, Tanrıdağı yörükānı Nāhiye: Dimetoka (83-88) TD 299 Tārīh: 963, tam, 167 sayfa Nāhiye: Dimetoka ve Ferecik ( ) TD 303 Tārīh: 964, tam, 109 sayfa Yörükān Nāhiye: Dimetoka (70-71, ) TD 407 Tārīhsiz, başı tam, sonu eksik, 258 sayfa Nāhiye: Dimetoka (71-97) TD 494 Tārīh: 978, tam, 803 sayfa Nefs: Dimetoka ( ) Kazā: Dimetoka ( ) TD 648 Tārīh: 1022, tam, 768 sayfa, yanlış ciltlenmiş Nefs: Dimetoka ( ) Nāhiye: Dimetoka ( ) TD 729 Tārīh: I. Ahmed dönemi, tam, 539 sayfa : Kazā: Dimetoka ( ) TD 916 Tārīh: 1145, tam, 180 sayfa Voynugān Kazā: Dimetoka (2) TD 925 Tārīh: 1157, tam, 173 sayfa Voynugān Kazā: Dimetoka (1) TD 992 Tārīhsiz, tam, 382 sayfa Voynugān Nāhiye: Dimetoka ( ) TD 1001 Tārīhsiz, tam, 817 sayfa Nefs: Dimetoka ( ) Nāhiye: Dimetoka ( ) MAD 251 Tārīh: 933, tam, 254 sayfa Kızılca müsellem Nāhiye: Dimetoka (60-74) MAD 4184 Tārīh: 1102, tam, 144 sayfa Rūm-ili'ndeki eşkünci ve yamak isimleri ile Medīne-i Münevvere, Gāzī Evrenos, Sultān Bāyezīd, Sultān Murād ve Eyyūb el-ensārī vakıflarının re āyāsı ve yağcı ve küreci isimleri kayıtlıdır. Kazā: Dimetoka (48) TK. KKA 54 Tārīh: 976, tam, 200 varak Nefs: Dimetoka (71a-75b) Nāhiye: Dimetoka (69b-120a) İCMĀL DEFTERLER TD 73 Tārīh: 925, tam, 312 sayfa Nāhiye: Dimetoka (22-47) Kal a: Dimetoka (36-39) Evkāf: (40-47) TD 136 Tārīh: 933, başı tam, sonu eksik, 129 sayfa Nāhiye: Dimetoka (15-40) Kal a: Dimetoka (25-28) Evkāf: (29-40) TD 138 Tārīh: 934, başı eksik, sonu tam, 139 sayfa Nāhiye: Dimetoka (1-28) Kal a: Dimetoka (12-17) Evkāf: (18-28) TD 220 Tārīh: 949, tam, 112 sayfa Nāhiye: Dimetoka (11-25) TD 664 Tārīhsiz, tam, 87 sayfa Nāhiye: Dimetoka (5-6) TD 738 Tārīh: 976, tam, 184 sayfa Nāhiye: Dimetoka (12, 13) MAD 1019 Tārīh: 1009, tam, 101 sayfa Nāhiye: Dimetoka (4) MAD 3727 Tārīh: 1026, tam, 186 sayfa Nāhiye: Dimetoka (5, 37, 51) TK. KKA 212 Tārīh: III. Murād, tam, 82 varak Nāhiye: Dimetoka (5/2-3, 7a, 28b-33b) Kal a: Dimetoka (34a-35b) EVKĀF DEFTERLERİ TD 202 Tārīh: 947, başı tam, sonu eksik, 347 sayfa Kıbtiyyūn Kazā: Dimetoka (69-71) TD 306 Tārīh: 965, başı eksik, sonu tam, 159 sayfa Kazā: Dimetoka (53-60) TD 309 Tārīh: 965, tam, 74 sayfa Kazā: Dimetoka (12-22) TD 311 Tārīh: 965, tam, 118 sayfa Sultān Murād Hān evkāfının defteridir, evkāf kānūnnāmesi var. Kazā: Dimetoka ( ) Nāhiye: Dimetoka (95) TD 341 Tārīh: 970, tam, 101 sayfa 13