LKÖ RET ME HAZIRLIK VE LKÖ RET M PROGRAMLARI

Transkript

1 T.C. ANADOLU ÜN VERS TES YAYINI NO: 1849 AÇIKÖ RET M FAKÜLTES YAYINI NO: 964 AÇIKÖ RET M FAKÜLTES OKULÖNCES Ö RETMENL L SANS PROGRAMI LKÖ RET ME HAZIRLIK VE LKÖ RET M PROGRAMLARI Yazarlar Prof.Dr. Tanju GÜRKAN (Ünite 1, 8) Prof.Dr. Mustafa SA LAM (Ünite 5) Prof.Dr. fiefik YAfiAR (Ünite 7) Yrd.Doç.Dr. Arzu ARIKAN (Ünite 2) Yrd.Doç.Dr. Serap ERDO AN (Ünite 6) Doç.Dr. Mehmet GÜLTEK N (Ünite 3,4) Editör Prof.Dr. fiefik YAfiAR ANADOLU ÜN VERS TES

2 Bu kitab n bas m, yay m ve sat fl haklar Anadolu Üniversitesine aittir. Uzaktan Ö retim tekni ine uygun olarak haz rlanan bu kitab n bütün haklar sakl d r. lgili kurulufltan izin almadan kitab n tümü ya da bölümleri mekanik, elektronik, fotokopi, manyetik kay t veya baflka flekillerde ço alt lamaz, bas lamaz ve da t lamaz. Copyright 2008 by Anadolu University All rights reserved No part of this book may be reproduced or stored in a retrieval system, or transmitted in any form or by any means mechanical, electronic, photocopy, magnetic, tape or otherwise, without permission in writing from the University. UZAKTAN Ö RET M TASARIM B R M Genel Koordinatör Prof.Dr. Levend K l ç Genel Koordinatör Yard mc s Doç.Dr. Müjgan Bozkaya Ö retim Tasar mc s Yrd.Doç.Dr. Evrim Genç Kumtepe Grafik Tasar m Yönetmenleri Prof. Tevfik Fikret Uçar Ö r.gör. Cemalettin Y ld z Ö r.gör. Nilgün Salur Televizyon Programlar Yöneticisi Prof. Yalç n Demir Dil ve Yaz m Dan flman Okt. Sevgi Çal fl r Zenci Ölçme De erlendirme Sorumlular Ö r.gör. Nurcan Tepecik Kitap Koordinasyon Birimi Doç.Dr. Feyyaz Bodur Uzm. Nermin Özgür Foto raf Mustafa Deniz Kapak Düzeni Prof. Tevfik Fikret Uçar Dizgi Aç kö retim Fakültesi Dizgi Ekibi lkö retime Haz rl k ve lkö retim Programlar ISBN Bask Bu kitap ANADOLU ÜN VERS TES Web-Ofset Tesislerinde adet bas lm flt r. ESK fieh R, Ocak 2013

3 çindekiler iii çindekiler Önsöz... Kullan m K lavuzu... vii viii Okula Haz r Bulunuflluk ve lkö retime Haz r Bulunuflluk çin Yap lan Çal flmalar... 1 G R fi... 3 OKULA HAZIR BULUNUfiLU UN TANIMI, ÖNEM VE KAPSAMI... 3 Haz r Bulunufllu un Tan m... 4 Haz r Bulunufllu un Önemi... 5 Haz r Bulunufllu un Kapsam... 5 LKÖ RET ME HAZIR BULUNUfiLU U ETK LEYEN ETMENLER... 6 Fiziksel Etmenler... 6 Zihinsel Etmenler... 7 Duygusal Etmenler... 8 Sosyal ve Çevresel Etmenler... 9 LKÖ RET ME HAZIR BULUNUfiLUK Ç N YAPILAN ÇALIfiMALAR Fiziksel Geliflime Yönelik Çal flmalar Zihinsel Geliflime Yönelik Çal flmalar Duygusal Geliflime Yönelik Çal flmalar Dil Geliflimine Yönelik Çal flmalar Sosyal Geliflime Yönelik Çal flmalar Özbak m Becerilerinin Geliflimine Yönelik Çal flmalar Özet Kendimizi S nayal m Yaflam n çinden Okuma Parças Kendimizi S nayal m Yan t Anahtar S ra Sizde Yan t Anahtar Yararlan lan ve Baflvurulabilecek Kaynaklar lkö retime Haz rl k Yeterliklerini Kazand rmaya Yönelik Etkinlikler G R fi D L YETERL KLER N KAZANDIRMAYA YÖNEL K ETK NL KLER Dil Yeterlikleri ve E itim Ortam n n Önemi MATEMAT K YETERL KLER N KAZANDIRMAYA YÖNEL K ETK NL KLER Matematik Yeterlikleri ve E itim Ortam n n Önemi SOSYAL VE DUYGUSAL YETERL KLER KAZANDIRMAYA YÖNEL K ETK NL KLER Sosyal ve Duygusal Yeterlikler ve E itim Ortam n n Önemi F Z KSEL GEL fi M VE ÖZBAKIM YETERL KLER N KAZANDIRMAYA YÖNEL K ETK NL KLER Özbak m Yeterliklerine Yönelik Etkinlikler Fiziksel Geliflim ve Özbak m Yeterlikleri ve E itim Ortam n n Önemi Özet Kendimizi S nayal m ÜN TE 2. ÜN TE

4 iv çindekiler Yaflam n çinden Okuma Parças Kendimizi S nayal m Yan t Anahtar S ra Sizde Yan t Anahtar Yararlan lan ve Baflvurulabilecek Kaynaklar ÜN TE 4. ÜN TE Okulöncesi E itim ve lkö retim G R fi OKULÖNCES E T M N TANIMI VE ÖNEM OKULÖNCES E T M N AMAÇLARI VE LKELER OKULÖNCES DÖNEM ÇOCUKLARININ GEL fi M ÖZELL KLER Fiziksel Geliflim Zihinsel Geliflim Psikososyal Geliflim Dil Geliflimi LKÖ RET M N TANIMI VE ÖNEM LKÖ RET M N AMAÇLARI VE LKELER LKÖ RET M DÖNEM ÇOCUKLARININ GEL fi M ÖZELL KLER Fiziksel Geliflim Zihinsel Geliflim Psikososyal Geliflim Dil Geliflimi Özet Kendimizi S nayal m Yaflam n çinden Okuma Parças Kendimizi S nayal m Yan t Anahtar S ra Sizde Yan t Anahtar Yararlan lan ve Baflvurulabilecek Kaynaklar Okulöncesi E itim Kurumlar nda Uygulanan Programlar G R fi OKULÖNCES E T M KURUMLARINDA UYGULANAN PROGRAMLAR VE ÖZELL KLER TÜRK YE DE OKULÖNCES E T M KURUMLARINDA UYGULANAN PROGRAMLAR Okulöncesi E itim Program Okulöncesi E itim Program Okulöncesi E itim Program OKULÖNCES E T M KURUMLARINDA UYGULANAN PROGRAMLARIN HAZIRLANMASINDA VE UYGULANMASINDA GÖZ ÖNÜNDE BULUNDURULMASI GEREKEN NOKTALAR Programlar n Haz rlanmas nda Göz Önünde Bulundurulmas Gereken Noktalar Programlar n Uygulanmas nda Göz Önünde Bulundurulmas Gereken Noktalar Özet Kendimizi S nayal m... 85

5 çindekiler v Yaflam n çinden Kendimizi S nayal m Yan t Anahtar S ra Sizde Yan t Anahtar Yararlan lan ve Baflvurulabilecek Kaynaklar lkö retim Kurumlar nda Uygulanan Programlar G R fi LKÖ RET M KURUMLARINDA UYGULANAN PROGRAMLARIN AMAÇLARI VE ÖZELL KLER Türkçe Dersi Ö retim Program (1-5. S n f) Hayat Bilgisi Dersi Ö retim Program (1-3. S n f) lkö retim Sosyal Bilgiler Dersi Ö retim Program (4-5. S n f) Matematik Dersi Ö retim Program (1-5. S n f) lkö retim Fen ve Teknoloji Dersi Ö retim Program (4-5. S n f) Din Kültürü ve Ahlâk Bilgisi Dersi Ö retim Program (4-8. S n f) Trafik ve lkyard m Dersi Ö retim Program (4-5. S n f) Görsel Sanatlar Dersi Ö retim Program (1-8. S n f) Müzik Dersi Ö retim Program (1-8. S n f) ngilizce Dersi Ö retim Program (4-5. S n f) Beden E itimi Dersi Ö retim Program (1-5. S n f) LKÖ RET M VE OKULÖNCES E T M PROGRAMLARI ARASINDAK L fik Özet Kendimizi S nayal m Yaflam n çinden Okuma Parças Kendimizi S nayal m Yan t Anahtar S ra Sizde Yan t Anahtar Yararlan lan ve Baflvurulabilecek Kaynaklar Okulöncesi E itimde Okuma Yazmaya Haz rl k Çal flmalar G R fi OKUMA YAZMAYA HAZIRLIK ÇALIfiMALARININ AMAÇLARI OKUMA YAZMAYA HAZIRLIK ÇALIfiMALARININ KAPSAMI VE ÖNEM OKULÖNCES E T MDE OKUMA YAZMAYA HAZIRLIK ÇALIfiMALARI OKUMA YAZMAYA HAZIRLIK ÇALIfiMALARININ PLANLANMASINDA D KKAT ED LMES GEREKEN NOKTALAR Özet Kendimizi S nayal m Yaflam n çinden Okuma Parças Kendimizi S nayal m Yan t Anahtar S ra Sizde Yan t Anahtar Yararlan lan ve Baflvurulabilecek Kaynaklar Yararlan lan nternet Adresleri ÜN TE 6. ÜN TE

6 vi çindekiler 7. ÜN TE 8. ÜN TE Çocuklar lkö retime Haz rlamada Aile, Okul, Ö retmen ve Çevreye Düflen Görev ve Sorumluluklar G R fi ÇOCUKLARI LKÖ RET ME HAZIRLAMANIN ÖNEM ÇOCUKLARI LKÖ RET ME HAZIRLAMADA A LEN N GÖREV VE SORUMLULUKLARI ÇOCUKLARI LKÖ RET ME HAZIRLAMADA OKULUN GÖREV VE SORUMLULUKLARI ÇOCUKLARI LKÖ RET ME HAZIRLAMADA Ö RETMEN N GÖREV VE SORUMLULUKLARI ÇOCUKLARI LKÖ RET ME HAZIRLAMADA ÇEVREN N GÖREV VE SORUMLULUKLARI Özet Kendimizi S nayal m Yaflam n çinden Okuma Parças Kendimizi S nayal m Yan t Anahtar S ra Sizde Yan t Anahtar Yararlan lan ve Baflvurulabilecek Kaynaklar Yararlan lan nternet Adresleri Okulöncesi Dönem Çocuklar n n lkö retime Haz r Bulunuflluk Durumlar n De erlendirme Yöntemleri G R fi OKULÖNCES DÖNEM ÇOCU UNU TANIMA VE DE ERLEND RME Çocu u Tan ma ve De erlendirmenin Önemi ÇOCU U TANIMA VE DE ERLEND RME SÜREC NDE D KKAT ED LMES GEREKEN NOKTALAR ÇOCU U TANIMADA VE LKÖ RET ME HAZIR BULUNUfiLU UNU DE ERLEND RMEDE KULLANILAN ARAÇLAR Görüflme Formlar Gözlem Kay tlar Anekdot Kay tlar Geliflim Kontrol Listeleri ve Standart Testler Portfolyolar Geliflim Raporlar Özet Kendimizi S nayal m Yaflam n çinden Okuma Parças Kendimizi S nayal m Yan t Anahtar S ra Sizde Yan t Anahtar Yararlan lan ve Baflvurulabilecek Kaynaklar Sözlük Dizin

7 Önsöz vii Önsöz Sevgili Ö renciler, lkö retim toplumu oluflturan bireylerin uyum içinde yaflamalar ve yaflamlar - n daha iyi sürdürebilmeleri için gerekli olan ortak temel bilgi ve becerilerin kazand r ld önemli bir e itim basama d r. Bu basamakta, öngörülen temel bilgi ve becerilerin istenen düzeyde kazand r lmas ise çocu un okul yaflam na haz r olufluyla yak ndan iliflkilidir. Çocu un ilkö retime haz r oluflu, onun fiziksel, zihinsel, duygusal ve sosyal aç dan belli bir olgunluk düzeyine ulaflmas anlam na gelmektedir. lkö retime haz r olan çocuklar, e itim ö retim sürecine daha kolay ve k sa sürede uyum sa lamakta, temel bilgi ve becerileri kazanmada zorlanmamakta, gerek arkadafllar yla gerekse ö retmenle etkili iletiflim kurarak daha mutlu ve baflar l bir e itim ö retim yaflam geçirmektedirler. Bu nedenle çocuklar n ilkö retime haz rlanmas sürecinde gerçeklefltirilen çal flmalar, onlar n zihinsel, duygusal ve sosyal geliflimlerinin yan s ra daha sonraki e itim ö retim yaflamlar n olumlu yönde etkilemektedir. Bu kitap sizin, çocuklar n ilkö retime haz rlanmas konusunda gerekli bilgi ve becerilere sahip olman z sa lamak ve ilkö retim programlar na iliflkin kavramsal bir görüfl gelifltirmenize yard mc olmak amac yla haz rlanm flt r. Uzaktan e itim ilkelerine uygun olarak haz rlanan bu kitapta, önce, okula haz r bulunuflluk ve ilkö retime haz r bulunuflluk için yap lan çal flmalar üzerinde durulmufl; sonra s ras yla, ilkö retime haz rl k yeterliklerini kazand rmaya yönelik etkinlikler; okulöncesi e itim ve ilkö retim; okulöncesi e itim kurumlar nda uygulanan programlar; ilkö retim kurumlar nda uygulanan programlar; okulöncesi e itimde okuma yazmaya haz rl k çal flmalar ; çocuklar ilkö retime haz rlamada aile, okul, ö retmen ve çevreye düflen görev ve sorumluluklar; okulöncesi dönem çocuklar n n ilkö retime haz r bulunuflluk durumlar n de erlendirme yöntemleri konular na yer verilmifltir. Elinizdeki kitap, kendi kendinize çal flarak ö renmenize olanak verecek bir biçimde, uzaktan e itim ilkelerine uygun olarak haz rlanm flt r. Kitaptan etkili olarak yararlanabilmek için her ünitenin bafl nda yer alan amaçlar m z bölümünü dikkatle okuman z önem tafl maktad r. Ünite bafl nda yer verilen örnek olay konuya dikkatinizi çekecek; anahtar kavramlar ve içindekiler bölümü ö renecekleriniz konusunda size k lavuzluk edecektir. Üniteleri çal fl rken metin aralar nda yer alan s ra sizde sorular n yan tlamaya özen gösteriniz. Ünitelerin ana metinlerini okuduktan sonra özet bölümlerini okuyunuz ve kendimizi s nayal m sorular - n yan tlamaya çal flarak konular ö renip ö renemedi inizi, ö renme eksikliklerinizin neler oldu unu belirlemeye çal fl n z. Bu etkinlikler yoluyla konular daha kolay ve kal c biçimde ö renecek, ö rendiklerinizi pekifltirme olana bulacaks - n z. Ünitelerle ilgili daha ayr nt l bilgi edinmek için ünitelerin sonunda yer alan yararlan lan ve baflvurulabilecek kaynaklara ulaflmaya çal fl n z. Kitab n sizlere yararl olaca n umuyor, ö renim yaflam n zda baflar lar diliyorum. Editör Prof.Dr. fiefik YAfiAR

8 viii Kullan m K lavuzu K endi kendine ö renme ilkelerine göre haz rlanm fl olan bu kitab n ifllevlerini ö renmek için haz rlanan Kullan m K lavuzu, konular anlaman zda ve s navlara haz rlanman zda sizlere fayda sa layacakt r. Girifl: Ünitede ifllenen konulara iliflkin bilgi veren, konuya bafllamadan önce sizi düflünmeye iten, gerekti inde konular daha iyi kavrayabilmeniz için yapman z gerekenleri belirten k sa aç klamalard r. Amaçlar m z: Üniteyi tamamlad n zda kazanaca n z bilgi ve becerilerdir. Örnek Olay: Ünitede ifllenen konular n günlük yaflama yans malar n içeren, kuramsal aç klamalarla çevrenizde yaflanan olaylar aras nda ba kurman za yard mc olmay hedefleyen örnek olaylar, anektodlar, al nt lar ya da gazete haberleridir. S ra Sizde: fllenen konular kavray p kavramad n z kendi kendinize ölçmenize yard mc olmay amaçlayan, düflünmeye ve uygulamaya yönlendiren sorulard r. Anahtar Kavramlar: Ünitede aç mlanan temel kavramlard r. Ünitedeki önemli noktalara iliflkin ipuçlar verir. çindekiler: Ünite içinde hangi konular n ifllenece ini gösterir. Ana konular n bafll klar n içerir. Yana Ç kma: Metin içinde yer alan önemli kavram ve ifadelere iliflkin tan m ya da aç klamalard r. Önemsemeniz gereken noktalar gösterir. Metin içinde yap - lan aç klamalar n bir tür çok k sa özeti gibi düflünülebilir.

9 Kullan m K lavuzu ix Özet: Ünitede ayr nt l ifllenen konular n önemli noktalar tekrar vurgulan r. Okuma Parças : Bu bölümde, baz do rudan iliflkili bilimsel bir çal flmadan al nan okuma parçalar na yer verilmektedir. Kendimizi S nayal m: Ünitede ifllenen konular ö renip ö renmedi inizi kendi kendinize ölçmenizi sa layacak, bir tür s nava haz rl k testidir. S navlarda ç kabilecek türde sorular içerir. Kendimizi S nayal m Yan t Anahtar : Kendimizi S nayal m bölümündeki sorular n cevaplar n ve ilgili olduklar konular içerir. Yanl fl cevaplad - n z sorularla ilgili konular tekrar etmeniz s navdaki baflar n z art rabilir. Yaflam n çinden: Ünitede aktar lan kuramsal aç klamalar ile günlük yaflam m zda karfl laflt m z olaylar aras nda iliflki kurman z sa lamak için verilmifl haber ve al nt lard r. S ra Sizde Yan t Anahtar : S ra Sizde lerde yer alan sorular n cevaplar n içerir. Her hangi bir S ra Sizde sorusuna verdi iniz cevap ile bu bölümdeki cevab karfl laflt rarak, ilgili konuyu ne ölçüde ö rendi inizi belirleyebilirsiniz. Yararlan lan ve Baflvurulabilecek Kaynaklar: fllenen konulara iliflkin daha genifl bilgi edinmek isterseniz bu bölümde yer alan kaynaklar inceleyebilirsiniz.

10

11 1 Okula Haz r Bulunuflluk ve lkö retime Haz r Bulunuflluk çin Yap lan Çal flmalar 1 Çocuklar n ilkö retim için gerekli olan ön bilgi ve becerileri kazanm fl olarak ilkö retime bafllamalar çok önemlidir. Amaçlar m z Bu üniteyi çal flt ktan sonra; Okula haz r bulunufllu u tan mlayabilecek, Okula haz r bulunufllu un önemini ve kapsam n aç klayabilecek, lkö retime haz r bulunufllu u etkileyen etmenleri analiz edebilecek, lkö retime haz r bulunuflluk için yap lan çal flmalar de erlendirebileceksiniz.

12 2 lkö retime Haz rl k ve lkö retim Programlar Örnek Olay Ifl l ve Duygu ayn apartmanda oturan iki yak n arkadaflt. Ifl l n Gülriz, Duygu nun da Selin ad nda birer k z çocuklar vard. Ifl l k z n geçen y l anas n f na göndermiflti. Duygu ise k z Selin in henüz küçük oldu unu, kendisi de ev han m oldu u için okula gitmesinin gerekli olmad n söyleyerek k z n anas n f na göndermemiflti Aradan bir y l geçti Gülriz ve Selin ilkö retime bafllayacaklard. Gülriz erkenden uyand. Anne ve babas na Günayd n. dedikten sonra önlü ünü giymeye bafllad. Sonra hep birlikte nefle içinde kahvalt ettiler. Selin geç yatt için bir türlü uyanamad. Selin yataktan zorla kalkt. Önlü ünü annesi, çoraplar n ise babas giydirdi. Sonra, birlikte kahvalt etmek için masaya oturdular. Selin midesinin a r d n söyleyerek hiçbir fley yemek istemedi. Kahvalt bitti inde okula gitmek için çok az zamanlar n n kald n fark ettiler. Tam kap dan ç kacaklard ki, Selin a lamaya bafllad Ben okula gitmeyece im, hastay m diye ba r yordu. Duygu Han m ve efli kap n n önünde kalakald lar. Ne yapacaklar n bilemiyorlard. flte tam bu s rada merdivenlerden inen Ifl l Han m, eflini ve Gülriz i gördüler. Gülriz Selin in a lad n görünce durup merakla sordu: Selin niye a l yorsun? Selin kap n n arkas na sakland. Gülriz Duygu Han ma sordu: Duygu Teyze, Selin niye a l yor? Duygu Han m s k nt l bir sesle Okula gitmek istemiyormufl diye yan tlad. Gülriz çantas n yere b rak p kap n n arkas nda a layan Selin in yan na gitti. Ona niçin okula gitmek istemedi ini sordu. Selin stemiyorum iflte diye yan tlad. Gülriz Selin e okulun çok güzel oldu unu, orada güzel etkinlikler yapt klar n söyledi. Bak ben geçen y l okula gittim. Çok fley ö rendim, okul çok e lenceli bir yer. Arkadafllar var, ö retmenler var diyerek Selin i ikna etmeye çal flt. Selin art k a lam yordu. Duygu Han m flaflk nl kla Ifl l Han m a bakt. Gülriz gülümseyerek Haydi gidelim art k. Ben Selin e okulumuzu gezdirece im dedi Hepsi sevinçle yola koyuldular. Ifl l Han m Gülriz i geçen y l anas n f na gönderdi i için çok mutluydu. K z anas n f ndaki e itim sayesinde ilkö retime haz rd Duygu Han m ise piflmand ve k z n n yaflayabilece i uyum sorunlar onu endiflelendiriyordu. Anahtar Kavramlar Haz r bulunuflluk Okula haz r bulunuflluk Haz r bulunufllu u etkileyen etmenler Haz r bulunuflluk çal flmalar çindekiler G R fi OKULA HAZIR BULUNUfiLU UN TANIMI, ÖNEM VE KAPSAMI Haz r Bulunufllu un Tan m Haz r Bulunufllu un Önemi Haz r Bulunufllu un Kapsam LKÖ RET ME HAZIR BULUNUfiLU U ETK LEYEN ETMENLER Fiziksel Etmenler Zihinsel Etmenler Duygusal Etmenler Sosyal ve Çevresel Etmenler LKÖ RET ME HAZIR BULUNUfiLUK Ç N YAPILAN ÇALIfiMALAR Fiziksel Geliflime Yönelik Çal flmalar Zihinsel Geliflime Yönelik Çal flmalar Duygusal Geliflime Yönelik Çal flmalar Dil Geliflimine Yönelik Çal flmalar Sosyal Geliflime Yönelik Çal flmalar Özbak m Becerilerinin Geliflimine Yönelik Çal flmalar

13 1. Ünite - Okula Haz r Bulunuflluk ve lkö retime Haz r Bulunuflluk çin Yap lan Çal flmalar 3 G R fi Çocu un yaflam nda okula bafllama son derece kritik ve önemli bir olayd r. Her çocuk bir ailenin içinde do ar. Bafllang çta dünyas annesi ile s n rl d r. Zamanla babas ve di er aile bireyleri de yaflam nda önemli bir yer edinir. Üç dört yafllar nda kendi yafl tlar n aramaya ve onlarla birlikte olmaktan zevk almaya bafllar. Ancak, bu yafllarda hâlâ aile bireyleri ve aile ortam onun yaflam n n merkezi durumundad r. Alt yedi yafllar nda ilk kez ailesinin d fl nda, yaflam n n büyük bir bölümünü geçirece i bir baflka ortama girmek ve bu ortama uyum sa lamak gibi bir durumla karfl karfl ya kal r. Bu yeni ortam ilkö retim kurumu dur. Pek çok e itimci okula bafllamay do umdan sonra çocu un anneden ikinci kez ayr l fl kopuflu biçiminde ifade etmektedir. Bu ayr l fl kimi çocuklar kolayl kla severek isteyerek herhangi bir sorun ç karmadan gerçeklefltirirler. Bu çocuklar özlemle geldikleri bu yeni kurumun isteklerini karfl lamada zorluk çekmezler. Kendileri için yepyeni olan s n f ortam na, oradaki yeni arkadafllara ve anne babadan sonra belki de yaflamlar n n en önemli kiflisi olacak ö retmene kolayca al fl l rlar. Kimi çocuklar ise bunun tam tersi daha ilk günden bafllayarak anneden ayr lma, s n fa tek bafl na girme, s n fta söylenenleri yerine getirme, arkadafllar na ve ö retmenine al flma konular nda zorluk çekerler. Bu çocuklar n s n f ortam na uyum sa layabilmeleri için daha çok zamana, daha fazla anlay fla ve yard ma gereksinimleri vard r. Sorun çocu un yaln z bafl na s n fa girmeye al flmas yla çözümlenmemektedir. Annesinden ayr larak s n fa giren çocu u bu kez de s n f içinde yeni sorumluluklar beklemektedir. Ders süresince s rada oturmak, ö retmenin anlatt klar n dinlemek, ö retmenin istediklerini yerine getirmek, baflta okuma yazma ö renmek gibi pek çok okul etkinli ine kat lmak ve baflarmak ondan beklenenlerden yaln zca baz lar d r. lkö retime bafllamadan önce herhangi bir okulöncesi e itim kurumuna devam etmifl çocuklar bu kritik dönemi daha önce atlat p belli mesafeler kat ederek ilkö retime gelirler. Bu durum onlar için önemli bir üstünlüktür. Bu ünitede, önce okula haz r bulunufllu un tan m, önemi ve kapsam aç klanm fl; daha sonra, ilkö retime haz r bulunufllu u etkileyen etmenler ve ilkö retime haz r bulunuflluk için yap lan çal flmalar üzerinde durulmufltur. OKULA HAZIR BULUNUfiLU UN TANIMI, ÖNEM VE KAPSAMI lkö retim yetiflkin oldu umuzda kullanaca m z temel bilgi ve becerileri kazand - ran bir e itim kurumudur. Bu kurumda geçirilen yaflant lar ileride al nacak görev ve sorumluluklardaki baflar y etkileyecektir. Burada edinilen davran fllar kiflili in önemli bir parças haline gelebilecektir. Bu nedenle, ilkö retime bafllama ve ilkö retim birinci s n ftaki yaflant lar oldukça önemlidir. Çocu un ilkö retime haz r bulunufllu u kavram da bu noktada öne ç kmaktad r. lkö retime haz r olan çocuklar bu kuruma daha kolay ve daha k sa sürede uyum sa layacaklar için temel bilgi ve becerileri kazanmada zorlanmayacak, arkadafllarla ve ö retmenle etkili iletiflim kurarak bu kurumda daha mutlu ve baflar l bir e itim ö retim yaflam geçirebileceklerdir. Bu olgu onlar n daha sonraki e itim ö retim kurumlar na ve süreçlerine bak fllar n ve alg lar n da olumlu yönde etkileyecektir. Çocu un ilkö retime haz r oluflu onun e itim ve ö retimle ilgili alg lar n olumlu yönde etkiler.

14 4 lkö retime Haz rl k ve lkö retim Programlar Okula haz r bulunuflluk; çocu un tüm geliflim alanlar ndaki temel bilgi ve becerilerle donanm fl, kendine güvenen, kendisi ve çevresiyle bar fl k bir biçimde duygusal kar fl kl a u ramadan ilkö retime bafllamas ve ilkö retimdeki etkinliklere ilgi ve istekle kat labilmesidir biçiminde tan mlanabilir. SIRA S ZDE 1 Haz r Bulunufllu un Tan m Okula haz r bulunuflluk, okula bafllama olgunlu u, haz rl kl olma ve okuma olgunlu u gibi kavramlar farkl yazarlar taraf ndan çocu un ilkö retime ve oradaki çal flmalara bedensel, zihinsel ve duygusal yönlerden haz rl kl oldu unu belirtmek amac yla kullan lan eflde er kavramlard r. Oktay (1983) de iflik kaynaklardan yapt al nt larla okula haz r bulunuflluk kavram n flöyle incelemektedir. Ünlü e itimci ve araflt rmac Thackray (1971), haz rl kl olma y flöyle tan mlamaktad r: Her türlü ö renme için haz rl k, çocu un herhangi bir duygusal zorlu- a u ramadan, kolayca ve yeterli bir biçimde ö renebilece i dönemdir. Bu, o zamana kadar baz bilgi ve becerilerin kazan lmas nda güçlük çeken çocu un bunu art k kolayca yapabilmesi demektir. Havighurst ise haz r bulunuflluk konusundaki görüflünü flöyle ifade etmektedir (Merritt, 1970): Herhangi bir fleyin ö retilece i optimum bir zaman vard r. O zamana kadar ö retme için bofla giden çabalar olumlu bir sonuç vermeye bafllar. O buna ö retilebilen an demektedir. Bu düflünce, okula haz rl kl olma ile yak ndan ilgili bulunmaktad r. Çünkü, çocuk ö renmeye haz rsa, ö retilebilen zaman da gelip çatm flt r. Anthony (1972) ise okul olgunlu unu ö renmede gerekli olan tüm özelliklerin toplam biçiminde tan mlamaktad r. Merritt (1970) konuyu okumaya haz rl k yönünden ele al r; ona göre okumaya haz rl kl olma olgunlaflma ve ö renme süreçlerinin bir sonucudur. Bu bir yandan büyüme ve geliflmenin, di er yandan da çocu un yaflant lar n n etkisi demektir. Baflaran ise haz r bulunuflluk diye ifade etti i haz rl kl olma kavram ile ilgili görüfllerini flöyle aç klamaktad r: Haz rl kl olma olgunlaflmadan daha genifl s - n rl bir kavramd r. Bireyin bir ifli yapabilmesi için belirli bir olgunlaflmaya eriflmenin gereklili i yan nda, bu ifl için gerekli ön bilgi, beceri ve tutumu da kazanm fl olmas gerekir. Haz r bulunuflluk, böylece, hem olgunlaflma kavram n hem de bir ifl için gerekli ön yeterlili i kapsamaktad r. Katz (1991) haz rl k kavram n okumay ö renmeye haz rl k anlam nda kullan r. Çocuklar n sosyal ve zihinsel geliflimlerinin okula haz rl k kavram içerisinde düflünülmesi gerekti ini belirtir. Ona göre sosyal haz rl k; çocuklar n evden ve tan d klar yetiflkinlerden uzaktaki bir grupta bulunma ve ailelerinin d fl ndaki yetiflkinlerin otoritesini kabul etme yönünde olumlu deneyimlerini, yafl tlar yla ve ilk kez birlikte olduklar çocuklarla nitelikli zaman geçirmelerini içerir. Zihinsel haz rl k ise, çocuklar n okulda karfl laflt klar yafl tlar n n ve yetiflkinlerin dilini anlay p kullanabilmelerini, s n ftaki tart flmalarda ve etkinliklerde ö retmen ve di er çocuklar taraf ndan belirtilen düflünce ve konularla ba lant kurabilmelerini ve kendi yeteneklerine güvenmelerini içerir. Yavuzer (2000) okula bafllaman n; zihinsel, bedensel, duygusal ve sosyal aç - dan bir haz rl kl oluflu gerektirdi ini belirtirken, 6 yafl çocu unun gerçek yaflama girmeye haz r gibi oldu unu da vurgulayarak O, ö renme alan nda çal flmaya ve gerekli becerileri kazanmaya haz rd r. demektedir. Yukar da verilen tan m ve aç klamalara dayal olarak okula haz r bulunufllu u; çocu un tüm geliflim alanlar ndaki temel bilgi ve becerilerle donanm fl, kendine güvenen, kendisi ve çevresiyle bar fl k bir biçimde duygusal kar fl kl a u ramadan ilkö retime bafllamas ve ilkö retimdeki etkinliklere ilgi ve istekle kat labilmesidir. biçiminde tan mlayabiliriz. Haz r bulunufllu u kendi cümlelerinizle tan mlay n z.

15 1. Ünite - Okula Haz r Bulunuflluk ve lkö retime Haz r Bulunuflluk çin Yap lan Çal flmalar Haz r Bulunufllu un Önemi Okula bafllama; çocu un yaflam ndaki en kritik ve en önemli olaylardan biridir. Böylesine önemli bir dönemde, haz r bulunuflluk çocu un uyum sürecini kolaylaflt ran bir durumdur. Okula haz r bulunan bir çocuk evden ya da okulöncesi e itim kurumundan ilkö retime daha kolay geçifl yapar. Bu geçifl s ras nda duygusal sorunlarla bafl etmek zorunda kalmaz. Unutkan a (2003) göre Çocuk ilkö retime bafllad nda ilk kez programl ö retimin gerektirdi i etkinliklere kat lmak, belirli bir disiplin plan dahilinde kurallara uymak, ö retmenin yönergelerini yerine getirmek ve daha da önemlisi okuma, yazma, aritmetik vb. konular ö renmek gibi görevlerle karfl karfl yad r. Çocu un bu görevleri yerine getirebilmesi için onun her yönden gerekli olan ön bilgi ve becerileri kazanm fl olarak ilkö retime bafllamas önemlidir. Ön bilgi ve becerilerle okula bafllayan çocuklar ilkö retimdeki bilgi ve becerileri daha çabuk ve daha kolay ö renirler. lkö retimin gerektirdi i temel bilgi ve becerilerle okula bafllamak çocu un kendine güvenini de art r r. Kendine güvenen bir çocuk yeni arkadafllar ve ö retmenleriyle daha kolay ve etkili iletiflim kurar. Daha etkili iletiflim becerilerine sahip olma, çocu un ö retmeni ve arkadafllar taraf ndan kabul görmesini ve öne ç kmas n sa lar. Kabul gören çocuk daha baflar l olmak için içten uyar m kazan r. çten gelen uyar mlar merak ö esini ifle koflarak çocu un ilgi alanlar n n ve araflt rma, inceleme ve problem çözme gibi becerilerinin geliflmesine katk da bulunur. Bu özellikler onun yaln zca okul baflar s na de il, yaflam baflar s na da zemin oluflturur. Okula haz r bulunuflluk çocu un kendisi, okul yaflam ve genel olarak yaflamla bar fl k olmas na katk sa lar. Kendisiyle ve yaflamla bar fl k olan çocuklar n yaflamlar boyunca yafl tlar ve yetiflkinlerle sevgi ve sayg ya dayal iliflkiler kurma ve sürdürmede baflar flanslar oldukça yüksektir. Okula haz r olmayan ya da eksik haz r bulunufllukla okula bafllayan çocuklar n; evden, anneden ayr lma, yeni bir ortama uyum sa lama, yeni arkadafllar ve ö retmenlerle iletiflim kurma, ö retmenin yönergelerine uyma, dikkatini uzun süre belli bir konu ya da etkinlik üzerine yo unlaflt rma, okuma yazma ve aritmetik gibi derslerdeki konular ö renme, ö rendiklerini pekifltirme ve gelifltirme gibi say - s z durumlarla ve bu durumlarda ortaya ç kan sorunlarla bafl etmeleri hiç de kolay olmamaktad r. flte bu nedenlerle okula haz r bulunuflluk çocuklar için önemli bir durumdur. Okula haz r olmayan çocuklar n ilkö retime bafllad klar nda baz sorun ve durumlarla bafl etmeleri gerekecektir. Bu da çocuklar n okula uyumlar n zorlaflt rabilecektir. 5 Okula haz r bulunufllu un çocuk aç s ndan en önemli katk s nedir? Haz r Bulunufllu un Kapsam Haz r bulunuflluk oldukça genifl kapsaml bir kavramd r. Tan m ve önemi aç klan rken üzerinde duruldu u gibi haz r bulunuflluk çocu un tüm geliflim alanlar n kapsar. Yaln zca bir alanda haz r olmak haz r bulunuflluk için yeterli de ildir. Örne in, yaln zca el göz efl güdümü geliflmifl, küçük kaslar güçlenmifl olmak haz r bulunuflluk için yeterli olamaz. 72 ayl k iken okula bafllamak yerine daha büyük okula bafllam fl olmak da çocu un okula haz r bulundu u anlam na gelmez. Erkek çocuklar n, daha duygusal olduklar na inan lan k z çocuklar ndan önce okula haz r bulunduklar da do ru bir düflünce de ildir. Herhangi bir çocu un daha uzun boylu ya da daha kilolu olmas, görme ya da iflitme alg s n n yafl tlar ndan daha güçlü olmas da okula haz r bulundu u anlam - 2 SIRA S ZDE

16 6 lkö retime Haz rl k ve lkö retim Programlar n tafl maz. Çevresel etmenler kimi zaman çocu u oldu undan daha haz r ya da daha az haz r oldu u biçiminde de erlendirmemize neden olabilir. Duygusal yönden anne ya da aileye afl r düflkün çocuklar n okula gitmek istememeleri ya da okula uyum sa layamamalar asl nda bu çocuklar n henüz okula haz r bulunmad klar n n bir göstergesi olabilir. Özetle belirtmek gerekirse okula haz r bulunuflluk çocu un bedensel, zihinsel, duygusal, sosyal ve dil geliflim alanlar n, bu geliflim alanlar nda sahip oldu u bilgi ve becerileriyle özbak m becerilerini kapsayan oldukça genifl bir kavramd r. SIRA S ZDE 3 Birden fazla etmen, birbiriyle etkileflimli bir biçimde okula haz r bulunufllu u etkilemektedir. Yasal ilkö retime bafllama yafl na gelmifl her çocu un okula bafllamaya haz r oldu unu düflünmek do ru olmaz. Kendi yafl tlar ile dostça iliflkiler kuran her çocuk okula haz rd r diyebilir miyiz? Neden? LKÖ RET ME HAZIR BULUNUfiLU U ETK LEYEN ETMENLER Haz r bulunufllu un kapsam olarak genifl bir kavram olmas onu etkileyen pek çok etmen olmas ndan kaynaklanmaktad r. Çocu un ilkö retimde kendisinden beklenenleri yerine getirebilmesini ve uyum sa layabilmesini etkileyen etmenler alanyaz nda farkl biçimlerde grupland r lmakta ve aç klanmaktad r. Kimi yazarlar haz r bulunufllu u etkiledi ini düflündükleri etmenleri uzun listeler biçiminde aç klarken kimileri de az say da, ancak daha genifl bafll klar alt nda toplamay uygun bulmufllard r. Ancak, bu çal flmalar incelendi inde haz r bulunufllu u etkileyen dört temel etmen oldu u da aç kça görülmektedir. Bunlar; fiziksel, zihinsel, duygusal, sosyal ve çevresel etmenlerdir. Bu etmenlerin hangisinin daha önemli oldu u zamana ve araflt rmac lara göre de iflmektedir. Örne in, 20. yüzy l n ilk yar s nda en önemli etmen zihinsel etmen olarak öne ç karken daha sonralar, duygusal, sosyal ve çevresel etmenler daha önemli say lmaya bafllanm flt r. Günümüzde bu etmenlerin birbirinden ba ms z olmad, birindeki eksiklik ya da yetersizli in di er etmenleri de etkiledi i gerçe inden hareketle bu etmenlerin tümünün önemli oldu u kabul edilmektedir. Asl nda hiçbir etmen tek bafl na son derece karmafl k bir süreç olan okula haz r bulunufllu u yeterince aç klayamamaktad r. Fiziksel Etmenler Okula bafllama konusunda en yayg n olarak kullan lan ölçüt takvim yafl d r. lkö retime bafllamada kullan lan bu ölçüt, bir baflka deyiflle yafl s n r, ülkeden ülkeye farkl l k göstermektedir. Türkiye de ilkö retime bafllama yafl s n r 72 ay yani 6 yaflt r. Okula bafllama yafl n n yüksek olmas ya da düflük olmas okula haz r bulunufllu u garanti etmemektedir. Çünkü, yafl fiziksel etmenlerden yaln zca biridir. Çocukta bulunmas gereken di er fiziksel etmenler de önemlidir. Çocu un haz r bulunufllu undan söz edebilmek için öncelikle onun sa l kl ve normal bir beden geliflimine sahip olmas gerekir. Örne in; nörolojik (sinir sisteminin yap s ) bak mdan sorunlar olan bir çocu un okumay ö renmede zorluk çekmesi ya da okumaya haz r bulunmay fl nedeniyle okumay ö renememesi gibi bir durum ortaya ç kabilecektir. Çocu un beyninin bir yar m küresinin di er yar m küresi üzerindeki baflatl ya da iki yar m küre aras ndaki efl güdüm bozuklu u gibi sorunlar onun okumaya haz r bulunufllu unu olumsuz etkileyebilecektir. Bu nedenlerle çocu un sa l kl ve normal bir fiziksel geliflime sahip olmas çok önemlidir. Çocu un görme ve iflitme aç s ndan da tam olarak sa l kl olmas gerekmektedir. yi göremedi i ve iyi iflitemedi i için ö retmenin yönergelerini anlayamayan bir çocu un okula uyumu zor olabilecektir. Örne in; okumaya geçiflte yönleri bilmek ve sesleri iyi tan mak özel bir öneme sahiptir.

17 1. Ünite - Okula Haz r Bulunuflluk ve lkö retime Haz r Bulunuflluk çin Yap lan Çal flmalar 7 Çocu un kalem tutmak gibi küçük kas gücüne sahip olmas, vücudunu kontrol edebilmesi, dengeli hareket etmesi ve dik oturmas gibi di er fiziksel etmenler de çocu un okula haz r bulunufllu unu etkileyebilecektir. Zihinsel Etmenler Zihinsel etmen; bilgi, beceri ve kapasite kullanma e ilimini içerir. Zihinsel etmenlerin temel bileflenleri aras nda heves, merak ve verilen görevi yerine getirme arzusunun yan s ra mizaç, kültürel yap ve de erler bulunmaktad r. Çocuktaki ö renme yetene ini etkileyen önemli özekliklerden biri de zekâ d r. Zekâ çeflitli bilim insanlar taraf ndan farkl biçimlerde tan mlanm flt r. Bu tan mlardan birkaç afla da verilmifltir: Zekâ bireyin birlefltirilmifl ya da bütüncül yetene idir. Genel zekâ, de iflik bilgi gruplar aras ndaki iliflkileri görüp bu iliflkileri yeni durumlara uygulama yetene idir. Zekâ testlerin test etti i fleydir. Zekâ okudu unu anlama, bundan çeflitli sonuçlar ç karma yetene idir. Zekâ say ve matematik yetene idir. Zekâ konusunda çal flmalar yapan ve testler gelifltiren bilim insanlar aras nda zekân n tek boyutlu bir yetenek olmad na ilk kez iflaret edenler Thorndike, Thurstone ve Guilford dur. Onlar zekân n IQ ile derecesi belirlenen s n rl yetenekten daha farkl, daha zengin bir fleyler olmas gerekti ini düflünüp insan yaflamda baflar l k lan de iflik becerileri göz önüne alm fllar ve daha kapsaml, yaflamla iç içe bir zekâ anlay fl önermifllerdir. Y llar sonra Gardner (1993) benzer bir anlay flla zekân n ne oldu unu ortaya koyabilmek için dünyan n dört bir yan nda insanlar n yaflama biçimlerinde yer tutan becerilerin neler oldu una bakmam z gerekti i üzerinde durmufltur. Gardner; kiflileri farkl k lan, yaflamda karfl laflt klar sorunlar çözmeye ya da kendileri ve toplum için yararl, de erli bir fleyler ortaya koymalar na yarayan ve toplum içinde bir de eri olan de iflik yetenekleri de zekâ olarak adland rmaktad r. Gardner zekân n çok boyutlu oldu unu belirterek de iflik zihinsel yetenekleri de zekâ olarak kabul etmektedir. Günümüzde tek bir özelli e dayand r larak yap lan zekâ tan mlar yerini zekây çeflitli boyutlardan oluflan bir bütün olarak ele alan tan mlara b rakm flt r. Gardner n üzerinde durdu u zekâ boyutlar n n neler oldu unu araflt r p adlar n yaz n z. Zekâ ya da zekâlar n gelifliminde baflta kal t m olmak üzere çevresel koflullar, toplumsal özellikler, de erler, kristallefltirici ya da k s tlay c yaflam deneyimleri gibi birçok etmen önemli rol oynamaktad r. Zekâ boyutlar n n geliflebilmesi için uygun çevre koflullar na ve f rsatlara gereksinim vard r. Uygun olmayan koflullar çocu un zihin geliflimini olumsuz etkileyebilir. Bu durum çocu un okula haz r bulunufllu unu da geciktirebilir. Okula haz rl n en önemli ögelerinden bir di eri de dil geliflimidir. Çocuklar n okulda ve yaflamda baflar l olmak için dil becerilerine gereksinimleri vard r. Dil zihinsel yeteneklerin ya da Gardner in deyifliyle zekâ boyutlar n n en önemlilerinden biridir. Önemli dil becerilerinden biri al c dil, di eri de ifade edici dildir. Al - c dil ö retmeni dinlemek ve yönergeleri yerine getirmek, ifade edici dil ise ö retmen ve arkadafllarla düzgün bir biçimde konuflmak ve sözel iletiflim kurmak için gereklidir. 4 SIRA S ZDE

18 8 lkö retime Haz rl k ve lkö retim Programlar Çocu un okula haz r bulunufllu u için dil becerilerinin yan s ra dikkatini yo- unlaflt rma, say lara aflina olma, say sayma, benzerlik ve farkl l klar ay rt edebilme, basit s n flama ve gruplama yapabilme, duyular n kullanma ve alg sal becerilere özgü baz ön deneyimlere sahip olmas da gerekmektedir. Bu tür deneyimleri geçirmifl olan çocuklar okula haz r bulunuflluk aç s ndan daha iyi konumdad rlar. nsanlar duygusal canl lard r. Yetiflkinler duygular n kontrol etmeyi ö renmifllerdir. Ancak, küçük çocuklar duygular n daha fazla belli ederler. Duygusal Etmenler Bu etmen çocu un kendisini nas l gördü ünü, baflkalar n n duygular n anlama ve kendi hislerini yorumlay p ifade etme yetene ini içerir. Normal olarak her çocu- un iletiflim gücü artt kça, çevresiyle iletiflimi de artar ve annesine ba ml l azal r. Çocukta temel güven duygusu geliflmemiflse okul yafl na geldi i halde annesine ba ml l sürer. Çocu un okula severek gitmesi ve oradaki çal flmalardan zevk almas, annesine olan ba ml l n n azalmas na ve kendine güven duygusunun gelifltirilmesine ba l d r (Al c güzel, 1998; Akt: Unutkan, 2003). Kuflkusuz, duygusal etmenler insan n tüm yaflam evrelerinde önemli yer tutar. Olaylar karfl s nda bir yandan akl m z ve mant m zla hareket etmeye çal fl rken ço u kez bizi duygular m z yönlendirir. Günlük yaflamda yetiflkinlerin bile s k s k etkisi alt nda kald duygular, henüz bunlar yeterince kontrol edebilecek bir düzeye eriflmemifl olan çocu un davran fllar n yönlendirmede önemli rol oynar. Çocuk yafl küçük oldu u ölçüde duygular n daha çok belli eder. Mutlulu unu ya da hoflnutsuzlu unu rahatça gösterir. Onun zaman zaman baflvurdu u a lama, surat asma, sald rma ya da kendi kabu una çekilmesi hep bu türden duygusal davran fl örnekleridir (Oktay, 1983). Çocuk ilk toplumsal iliflkilerini de çevresi ile duygusal etkileflimine ba l olarak kurar. Anneden ve di er insanlardan ald etkilere göre olumlu ya da olumsuz duygusal davran fl modelleri ve bunlara uygun bir kiflilik yap s gelifltirir. Çocu un duygusal sorunlar n n ve kiflilik özelliklerinin onun için yepyeni bir ortam olan okul un özellikle ilk günlerinde etkili oldu u kuflkusuzdur. Schonell bu konudaki görüflünü flöyle ifade etmektedir (Schonell ve Goodacre, 1975; Akt: Oktay, 1983): Di er okul becerilerinde oldu u gibi okuma yetene i de, hem olumlu hem de olumsuz duygusal durumlara karfl çok duyarl d r. Bu aç dan, okumay gelifltirme ya da onu engellemede, hem duygusal hem de kiflilik etmenlerinin önemini aç k seçik belirtmek son derece önemlidir. Çocuk denemeye istekli oldu u ve ilgi duydu u zaman en iyi biçimde ö renir. Baz okullar n kulland klar yöntemler bu tutumu yarat rken, baz lar bir k s m çocuklarda baflar s zl k ve k r kl k duygusunu uyand r rlar. Bunun gibi baz anne babalar da, çocu un okuma sorunlar karfl s nda onun deneyimlerini art rarak, onu överek ve ilk günlerde ulaflamayaca yüksek standartlar koymadan anlay flla hareket ederler. Bir k sm da tam tersine, çocu un olanaklar n s n rland rarak, onun kendine olan güvenini sarsarak, onu daha da h zl olmaya zorlayarak tam bir kar fl kl n içine iterler. Okula bafllad klar ilk günlerde s n fta anneleri ile oturan, onun uzaklaflma iste- ine karfl koyan, annesinin yan ndan ayr laca korkusu içinde olan ve bu nedenle ö retmenin söylediklerini kavray p yerine getirmekte, hatta duymakta güçlük çeken çocuklar s k s k dikkati çeker. Bunlar ço unlukla fizyolojik geliflim, genel sa l k ve zekâ geliflimi yönünden normal çocuklard r. Ancak, duygusal yönden, evden ve anneden kolayca ayr labilecek kadar olgunlaflmam fl, henüz okula bafllamaya haz r olmayan çocuklard r.

19 1. Ünite - Okula Haz r Bulunuflluk ve lkö retime Haz r Bulunuflluk çin Yap lan Çal flmalar 9 Okulöncesi dönemde okul ve okuldaki görevler hakk nda yeterince ayd nlat lmam fl, gerekli bilgi ve becerileri kazanamam fl olan bu çocuklar için daha okul kap s nda bafllayan sorunlar, s n fta da devam eder. Duygusal sorunlar ndan s yr l p kendilerini ö retmenin anlatt klar na veremedikleri için ilk günlerdeki okumaya haz rlay c al flt rmalar bile zorlukla baflar rlar, kimi zaman da baflaramazlar. Ayn çocuklar zaman geçip de s n fta anneleri olmadan oturmaya al flt klar nda, öteki arkadafllar ndan geri kald klar için bu kez de baflar s zl k ve di erlerinden daha geride olmaktan kaynaklanan bir k r kl k duygusundan do an birtak m uyumsuz davran fllar gösterebilirler. Araflt rmac lar çocu un duygusal olarak kararl ve dengeli olmad için mi okumay ö renemedi ini yoksa okumay ö renemedi i için mi isteksizlik, ilgisizlik ya da hareketsizlik gibi duygusal sorunlar n ortaya ç kt n belirlemekte güçlük çekmektedirler. Ancak, kesin olan, duygusal sorunlar ile ö renmedeki baflar s zl n genelde birlikte görüldü üdür. Duygusal olarak sa l kl olman n en belirgin iflareti; çocu un kendi yafl tlar na ve di er insanlara rahatça yaklaflmas ve ö renme konusunda gösterdi i istekliliktir (Oktay, 2000). Çocu un kendi yafl tlar na ve di er insanlara rahatça yaklaflmas n n okula uyumu kolaylaflt rmadaki rolü nedir? Sosyal ve Çevresel Etmenler Aile ortam ve sosyal çevre; zekâ gelifliminde ve zekâ gelifliminden etkilenen ö renme yetene inin gelifliminde, dolay s yla okula haz r olmada son derece önemli rol oynar. Toplumsal çevre koflullar n n, özellikle yaflam n ilk y llar nda çocu un içinde yaflad aile ve yak n çevrenin sa lad olanaklar n onun duygusal, toplumsal ve zihinsel gelifliminde etkili oldu unu vurgulayan görüfller ön plana ç kmaktad r (MEB, 2006). Duygusal ve sosyal etkileflimin dengeli ve güçlü oldu u aile ortam nda, yeterli güven, sevgi ve sevecenlik içinde büyüyen çocuklar geliflimleri için gerekli olan deneyimleri kazanabilmektedirler. Aile üyeleri ile olan iliflkileri, çocu un di er bireylere, nesnelere ve tüm yaflama karfl ald tav rlar n, benimsedi i tutum ve davran fllar n temelini oluflturmaktad r. Sonuçta, aile içindeki iyi iliflkiler, mutlu, arkadafl canl s ve uyumlu kifliliklerin oluflumunu sa lamaktad r. Çocuk yetiflkinin rehberli inden yoksunsa yaflad deneyimlerin önemli yönlerini özümlemekte, dilin içeri ini ve yap s n kazan p gelifltirmekte güçlük çekecektir. Bu nedenle aile çevresi çocu un yaflam n n ilk befl y l nda en temel e itim kurumudur. Bir baflka deyiflle ailenin çocu u ilkö retime haz r duruma getirme sorumlulu u bulunmaktad r. Sosyal ve çevresel etmenlerin çocu un okula haz r bulunufllu u üzerindeki etkileri dendi inde, aile ve ailenin yaflad ortamla ilgili flu noktalar üzerinde yo unlafl lmaktad r: Ekonomik koflullar (ailenin geliri, evde yaflayan kifli say s, evin tipi, yeterli ve düzenli beslenme olana vb.) Oyun ve sosyal deneyimler için var olan mekân ve olanaklar Evdeki sözel iletiflim ortam (anne ve baban n kulland dil, bu dilin niteli- i, konuflma biçimi, çocu a tan nan konuflma olana vb.) Okuma yazmaya karfl tutum (anne ve baban n okuma al flkanl, evde çeflitli kitaplar n bulunup bulunmamas vb.) 5 SIRA S ZDE

20 10 lkö retime Haz rl k ve lkö retim Programlar Okula karfl tutum (ailenin okula ve ö retmenlere duydu u güven ve sayg, okumaya verdi i önem vb.) Çocu un güven ve kiflilik geliflimini etkileyen aile içi iliflkiler (aile yaflam n n niteli i, bireyler aras sevgi ve sayg vb.) SIRA S ZDE 6 Televizyon do ru kullan ld nda ve çocuk için uygun programlar seçildi inde çocu un okula haz r bulunufllu una olumlu katk sa layabilir. Anne baban n okumaya önem vermemesi, çocu un okula haz r bulunufllu unu nas l etkiler? K saca aç klay n z. Yap lan birçok araflt rmada aile ortam n n ve sosyal çevrenin çocu un genel olarak gelifliminde ve okula haz r bulunufllu unda önemli bir etmen oldu u tart flmas z kabul edilmektedir. Ancak, yine tüm araflt rmac lar n ortak olarak üzerinde durduklar bir di er nokta; yaln zca ailenin parasal olanaklar de il, paran n harcanma biçimidir. Örne in; paran n çocu a bir kitap, defter ya da kalem almak için harcan p harcanmad d r. Ailede okula giden kardefllerin bulunmas da onlara benzemek isteyen küçük çocu un okula gitme iste ini art r r. Aile bireylerinin u rafllar aras nda okuman n s kça yer ald evlerdeki çocuklar okuma yazmaya dayal oyunlara daha fazla yönelme e ilimindedirler. Babas n her akflam gazetesini okurken ya da annesini s k s k kitap okurken gören çocuk kendisi de bir gazete ya da kitap alarak sanki okuyormufl gibi yapmaktan büyük zevk duyar. Bafllang çta karalamalar biçiminde bafllayan yaz al flt rmalar yavafl yavafl harflere benzemeye bafllarken çocu un bir gazete ve kitaptaki baz sözcükleri tan maya bafllad da görülebilir. Çevresel koflullar içinde aile çevresi kadar etkili bir baflka etmen de kitle iletiflim araçlar d r. Özellikle televizyon, çocuklar n okula haz r bulunuflluklar nda olumlu ya da olumsuz oldukça fazla etkiye sahiptir. Televizyon programlar çocuklar n okumaya karfl istekli olmalar na ve baz temel bilgileri kazanmalar na yard mc olabilir. Do ru seçilen programlar çocuklar n dile olan duyarl l klar n art rabilir. Televizyon programlar nda ayn kal plar n s k s k söz ve resimle yinelenmesi, çocuklar n seslerle yaz aras ndaki iliflkiyi daha kolay kavramalar na yard mc olabilir. Ancak, burada çocuk programlar n n nitelikli olarak haz rlanmas ve ailelerin çocuklar için program seçerken bilinçli davranmalar önemli noktalard r. Aksi hâlde televizyonun çocu un bedensel, duygusal, zihinsel ve sosyal geliflimi üzerinde olumsuz etkileri olabilir. LKÖ RET ME HAZIR BULUNUfiLUK Ç N YAPILAN ÇALIfiMALAR lkö retime haz r bulunuflluk için yap lan çal flmalar çocu un geliflim alanlar ile iliflkilendirilerek planlanmal d r. Zihinsel geliflim alan içinde yer almakla birlikte dil ayr bir boyut olarak ele al nmal d r. Çünkü, dil okula uyumda en önemli etmenlerden biridir. Özbak m becerileri de ilkö retime haz r bulunufllu u etkilemektedir. Özbak m becerilerinde yetersiz bir çocu un okula haz r bulundu unu söylemek olanakl de ildir. Kendi özbak m n yapamayan çocuklar okulda s k nt çekecekler; bu da onlar n haz r bulunuflluklar n olumsuz yönde etkileyecektir. Çocuklar n ilkö retime haz r bulunuflluklar n desteklemek amac yla okulöncesi e itim kurumlar nda ve evde yap lacak çal flmalar önem tafl maktad r. Bu çal flmalar çocuklar n okula haz r bulunuflluklar na önemli katk lar sa layacakt r.

21 1. Ünite - Okula Haz r Bulunuflluk ve lkö retime Haz r Bulunuflluk çin Yap lan Çal flmalar 11 Fiziksel Geliflime Yönelik Çal flmalar Çocu un hareket becerilerini gelifltirebilmesi için önce fiziksel olarak büyümesi yani kas, iskelet ve sinir sisteminin güçlenmesi gerekir. Ayr ca, çocu un kas hareketlerini efl güdümlü olarak kullanmay ö renmesi, baflka bir deyiflle hareketlerinin uyum kazanmas da gerekir. El göz efl güdümü çocu un ilkö retimde okuma yazmay ö renirken kullanaca en önemli yeterliklerden biridir. Bu efl güdümü sa layabilmesi için ilkö retime bafllamadan; çocu un kesme, yap flt rma, karalama, ay r p birlefltirme gibi etkinliklerle çok say da al flt rma yapmas gerekmektedir. Çocuklar uygun beslendikleri, sa l k hizmetleri ald klar, fiziksel etkinlikler içinde bulunduklar, oyun oynama olana bulduklar ve aileleri taraf ndan desteklendikleri sürece bedenlerini kontrol etmeyi ö renirler. Önemli olan okulöncesi y llarda çocuklar n fiziksel geliflimlerini destekleyecek ortamlar n ve çal flma f rsatlar n n yarat lmas d r. Yeteri kadar hareket eden, büyük ve küçük kaslar n kullanan çocuklar kendilerini daha mutlu ve güçlü hissedecekleri için okula bafllamaya daha haz r olacaklard r. Çocu un ilkö retime geçiflini kolaylaflt rmak için okulöncesi e itim kurumlar nda ya da evde fiziksel geliflime yönelik olarak flu becerilerin kazand r lmas üzerinde önemle durulmal ve baz çal flmalar yap lmal d r: 1. Beden dengesini sa lama çal flmalar Dengeli yürüme ve koflma Farkl hareketler yaparken beden dengesini koruma 2. Efl güdümlü hareket etme çal flmalar Engellerle karfl laflt nda seri ve çabuk hareket etme Vücudun organlar aras nda efl güdümü sa lama 3. El göz efl güdümü ve ince motor becerilere sahip olma çal flmalar Nesneleri manüpule etme (bir kaptan di erine bir fley aktarma, makas kullanma, vb.) Kalemi düzgün tutma Çizgileri birlefltirme Çizgileri kopya etme Baz flekil, say ya da harfleri kopya etme Zihinsel Geliflime Yönelik Çal flmalar Çocu un ilkö retime haz r bulunufllu unu etkileyen zihinsel geliflimle ilgili temel becerilerin en önemlileri; dikkat ve bellek becerileri, matematik becerileri ve bilimsel düflünme becerileridir. Dikkat ve Bellek Becerileri: Dikkat psiko-fizik enerjinin bir nokta üzerinde toplanmas demektir. Bu da gözlerin bir noktaya dikilmesi, baz kaslar n büzülüp gevflemesi, bir olay ya da nesneyi iyice kavramak üzere organizman n haz r bir duruma girmesidir (Baymur, 1990; Akt: Unutkan, 2003). Dikkat ilgili uyar c ya yo unlaflma yetene i olup hemen hemen tüm ö renmeler için bir ön kofluldur. Çevremizde say s z uyaran olmas na karfl n biz yaln zca dikkat etti imiz fleyleri ö reniriz. lkö retim sürecinde çocu un dikkat etmesi ve dikkatini belli bir süre devam ettirmesi önemlidir. Çocuklar n dikkatleri yaflla birlikte çeflitlenmekte ve süresi de artmaktad r. Okulöncesi dönemde çocuklar bir olay n yaln zca bir yönüne dikkat ederler, olay n farkl yönlerine dikkatlerini odaklayamazlar. Farkl yönlere dikkat etme zamanla geliflir. Zihinsel Geliflimle lgili Temel Beceriler: Dikkat ve Bellek Becerileri Matematik Becerileri Bilimsel Düflünme Becerileri

22 12 lkö retime Haz rl k ve lkö retim Programlar Çocu un ev ve anaokulundaki günlük yaflam deneyimlerinin ço u matematik kavramlar n n geliflimine katk sa lar. Genel anlamda bellek; beynimizin ilgili bölgeleri taraf ndan uyaranlar n alg lanmas, düzenlenmesi, saklanmas ve gerekti inde tekrar hat rlanarak kullan lmas sürecini düzenleyen yetimizdir. E er belle imiz olmasayd her fleyi her defas nda yeni bafltan ö renmek zorunda kal rd k. Bellek olmasayd kavray fl diye bir fley de olmayacakt. Küçük çocuklar n beyin yap lar ve beyin geliflimleri ile ba nt l olarak ilk y llarda bellekleri de çok s n rl d r ve genellikle duyular na dayal d r. Hat rlaman n geliflmesi çocu un zihinsel geliflimi ile ilgilidir. Çocuk flekilleri bildi i için daha kolay hat rlamakta, sözcüklerin anlamlar n bilmedi i için onlar hat rlamakta güçlük çekmektedir. Dikkat ve bellek becerilerinin geliflmesine yönelik olarak flu çal flmalar yap lmal d r: 1. Ev ve okul çevresine dikkati yo unlaflt rma çal flmalar Ev ve okul çevresinde gördüklerini söyleme Eksik olan nesneleri fark etme Farkl, benzer ve ortak özellik tafl yan flekil ve nesneleri ay rt etme Çevresel de ifliklikleri tan mlama Befl duyusunu kullanma ve gelifltirme 2. Bellek ve hat rlama çal flmalar Dikkatle dinleme Dinledi i öykü ile ilgili temel ögeleri söyleme Dinledi i öykünün sonunu tahmin etme Bilmece, tekerleme söyleme ve fliir okuma Arka arkaya söylenen birkaç cümle, say ya da nesneyi ayn s ra ile tekrar etme Gösterilen resim ya da flekilleri s ras ile söyleme Bir süre dikkatle bakt resim ya da nesneyi bakmadan anlatma Ev adresi, ev telefonu ve okul adresi gibi bilgileri ezberleme Matematik Becerileri: Okulöncesi çocuklar n n matematiksel düflünmelerinin temelinde sezgiler önemli yer tutar. Genelde çocuklar, nesnelerle olan yaflant lar sonucunda alg lama yoluyla ilk deneyimlerini kazan rlar. Bu ilk deneyimler daha sonra okulda ö renecekleri yaz l sembollere dayal olan matemati in temelini oluflturur. Okulöncesi e itim kurumlar nda ö retmenler günlük etkinlikler s ras nda çocuklar n temel matematik becerilerinin geliflimine yönelik çeflitli olanaklar sa larlar. Örne in, bir paket flekeri paylaflt r rken, büyük küçük dü meleri ay r rken, ritmik alk fl tutarken, çocuklar s raya dizip kaç kifli olduklar n sayarken çocuklar matemati i ö renirler. Matematik kavram geliflimine yönelik olup çocuklar n her gün yaflad klar somut deneyimlerle yak ndan ilgilidir. Örüntüleme, s n flama, gözlemleme, s ralama, grafik çizme, ölçme ve k yaslama gibi beceriler, çocuklar n gelecekte aritmeti i anlayarak ö renmelerine yard m eder ve onlar n kavramlar ö renmelerini sa lar (Unutkan, 2003). Çocu un matematik becerilerinin geliflimine yönelik olarak okulöncesi e itim kurumlar nda ve evde flu çal flmalar yap lmal d r: 1. Betimleme çal flmalar Bir nesnenin bir ya da birkaç özelli ini fark etme Fark etti i özellikleri söyleme

23 1. Ünite - Okula Haz r Bulunuflluk ve lkö retime Haz r Bulunuflluk çin Yap lan Çal flmalar Örüntüleme çal flmalar Nesnelerin dizilifllerini de ifltirme Farkl diziliflleri betimleme Nesnelerle yeni bir örüntü oluflturma 3. K yaslama çal flmalar Nesneleri yan yana koyarak k yaslama yapma Bire bir eflleyerek iki kümenin denkli ini bulma 4. Eflitleme çal flmalar Nesneleri benzer özeliklerine göre efllefltirme Ayn say da nesneye sahip kümeler oluflturma ki grup nesneyi bire bir efllefltirerek eflit kavram n kazand rma 5. Birlefltirme ve ay rma çal flmalar Nesnelerle art rma yapma Nesnelerle eksiltme yapma Kümelerin içine nesne ekleyerek ya da ç kartarak yeni kümeler oluflturma 6. S n flama Nesneleri renk, flekil, doku ya da farkl özelliklerine göre gruplara ay rma Verilen farkl nesnelerle yeni gruplar oluflturma 7. S ralama Nesneleri uzunluk, a rl k ve renk tonu gibi özelliklerine göre dizme Bir özelli e göre s ralanm fl olarak verilen nesneleri baflka bir özelli e göre yeniden dizme 8. Sembol kullanma Rakamlar tan ma Rakam yazma Grafik çizme fiekil, grafik ya da resimdeki sembolleri söyleme 9. Geometriyi anlama Aç k kapal kavramlar na do ru tepki verme çinde d fl nda kavramlar na do ru tepki verme Nesneleri istenen konuma (ön, arka, üst, alt) yerlefltirme Temel geometrik flekilleri tan ma Gösterilen geometrik flekle benzer nesneleri bulma Bilimsel Düflünme Becerileri: Çocuk do du u andan itibaren duyular n kullanarak dünyay anlama çabas yla çevresini araflt r r. Kavrama kapasitesi s n rl oldu- u için ilk aylarda yaln zca en yak n çevresini anlamay baflar r. Çocuk büyüyüp olgunlaflt kça ve deneyimleri artt kça dünyan n varl n fark etmeye bafllar. Olaylar aflama aflama alg lar. Neden sonuç iliflkilerine yavafl yavafl anlam verir. Okulöncesi çocuklar ; merakl, araflt r c, tahmin etme ya da sonuç ç karmaya yönelik hayal güçlerini kullanan, durmadan soru soran, sorular na yan t arayan ve sorular n n yan tlanmas için srar eden çocuklard r. Düflünme becerilerinin okulöncesi dönemde desteklenmesi hem bu becerilerin kazan lmas hem de ilkö retime haz r bulunufllu un art r lmas bak m ndan çok önemlidir. Bilimsel düflünme becerilerinin geliflimine yönelik olarak flu çal flmalar yap lmal d r:

24 14 lkö retime Haz rl k ve lkö retim Programlar 1. Gözlem yapma çal flmalar Olay ya da nesneye odaklanma Olay ya da nesnenin özelliklerini belirleme Olay ya da nesneyi anlamak için soru sorma Neden sonuç iliflkisi kurma Gözlem sonuçlar n aç klama 2. Deneyerek ve yaparak ö renme çal flmalar Basit deneyler yapma Denemeye istekli olma Denemelerinde farkl yollar kullanma Deneme ve deneylerinde uygun materyalleri kullanma Deney ya da denemeler s ras nda ortaya ç kan sorunlar çözme 3. Sorun çözme çal flmalar Sorunu inceleme ve tan mlama Çözüm yollarl önerme Çözüm yollar ndan birini seçme Sorunu çözdü ünde ortaya ç kan durumu aç klama Sorunu çözemedi inde nedenlerini tahmin etme Sorunlar n birden fazla çözümü olabilece ini fark etme 4. Tümevar m ve/ya da tümdengelimsel düflünme çal flmalar Olay ya da durumun bütününden parçalar n tahmin etme Olay ya da durumun parçalar n bir araya getirerek bütünü oluflturma Yap boz ya da resim tamamlama al flt rmalar ndan zevk alma Duygusal Geliflime Yönelik Çal flmalar Okulöncesi ça çocuklar çok duygusald r. E er onlara bu y llarda uygun çevresel koflullar sa lan rsa kendine güven, ba ms zl k, özerklik ve giriflimcilik gibi kiflilik özelliklerini do ru biçimde kazanma olana bulurlar. Bu dönemde çocuklarda çal flma iste i yaratmak ve baflar duygusu tatt rmak da önemlidir. Duygusal aç dan okula haz r bulunmayan çocuklar n ilkö retime uyumlar zor olmaktad r. Duygusal bak mdan okula haz r bulunufllu a katk sa layacak becerilerin kazand r lmas için flu çal flmalar yap lmal d r: 1. Duygular n tan ma ve ifade etme çal flmalar Çeflitli durumlarda ne hissetti ini söyleme Duygular n farkl yollarla (resim, flark, kukla oynatma vb.) ifade etme Duygular hakk nda konuflma 2. Baflkalar n n duygular n anlama çal flmalar Dinledi i olay ya da öyküdeki kiflilerin duygular n söyleme Çeflitli durumlarda arkadafllar n n ne hissetmifl olaca n tahmin etme Yüz ve mimiklerden baflkalar n n duygular n anlama 3. Empati kurma çal flmalar Baflkalar n n duygusal tepkilerini dikkatle izleme Duygular n ifade edenleri dikkatle dinleme Duygular n ifade eden kiflinin sözünü kesmemeye özen gösterme Kendini o kiflinin yerine koyarak duygular anlamaya çal flma 4. Duygusal tepkilerini kontrol etme çal flmalar Duygular n sözel olarak ifade etme Duygular n ifade ederken uygun yollar kullanma

25 1. Ünite - Okula Haz r Bulunuflluk ve lkö retime Haz r Bulunuflluk çin Yap lan Çal flmalar 15 Dil Geliflimine Yönelik Çal flmalar Dil geliflimi çocu un ilkö retimde ö renmesi gereken iki temel beceri için son derece önemlidir. Bunlar; okuma ve yazma becerileridir. E er çocuklara okulöncesi dönemde okuma yazmaya haz rl k çal flmalar yapt r l rsa ilkö retimde daha k sa sürede okuma ve yazma ö renebilirler. Okuma bir görsel motor semboller serisini sözlü ya da sözsüz olarak ses dizilerine çevirme sürecidir. Çocuklara küçük yafllarda okunan öyküler, söylenen flark lar, fliirler ve ninniler çocu un konuflma ve yazma diline ilgi duymas n sa lar. Zamanla okuma yazma ö retimi için gerekli olan sözcük da arc n gelifltirirler. Zengin sözcük da arc na sahip olan ve dili etkin biçimde kullanan çocuklar n ilkö retimde okuma ve yazmay daha kolay ö rendikleri görülmektedir. Çocu un dil gelifliminde flark ve ninnilerin katk s nedir? Okumay ö renmek için fonolojik duyarl l k, okuma kavramlar ve sözcük bilgisinin yan s ra görsel iflitsel ayr mlaflt rma becerilerinin de kazan lmas gerekmektedir. Yazma, sözlü ya da sözsüz konuflma seslerini, karfl l olan görsel motor sembollere çevirme sürecidir. Ustal kla yaz yazabilmek için eli kullanmada yetkinlik, tam olarak geliflmifl bir görme yeterlili i, dikkati yo unlaflt rma ve dile iliflkin kavray fl gerekmektedir. Küçük yafllardaki çocuklar n tüm oyunlar eli kullanma yetkinli ine katk getirir. Önemli olan yazmaya temel oluflturacak becerilerin desteklenmesidir. Çocu un temel dil becerilerinin geliflimi için flu çal flmalar yap lmal d r: 1. Okumaya haz rl k çal flmalar Harflerin sesleri oldu unu fark etme Sözcükleri do ru telaffuz etme Nefesini do ru al p verme Sesinin tonunu ve h z n ayarlama Sözcük da arc n gelifltirme Ayn sesle bafllayan/biten sözcükler üretme Kafiye kullanarak yeni sözcükler üretme Yeni duydu u sözcükleri kullanma Sözel iletifliminde düzgün cümle kurma fiark, tekerleme ve bilmece söyleme, fliir okuma Türkçeyi do ru ve güzel konuflma 2. Yazmaya haz rl k çal flmalar Kitaplar incelerken yaz lara dikkat etme Çevresindeki yaz l materyalleri inceleme Yaz lar n harf ve sözcüklerden olufltu unu fark etme Çeflitli çizgiler çizme Harfleri kopya etme Ad n yazma ya da tan ma Harf kartlar ya da plastik harflerle çeflitli oyunlar oynama 7 SIRA S ZDE Fonolojik Duyarl l k: Dili anlam ndan ba ms z, tek tek ses birimleri dizisi olarak alg layabilme, verilen bir sözcü ü oluflturan ses birimlerinin fark na varabilme, sözel olarak bir sözcü ü oluflturan ses birimlerini birbirinden ba ms z olarak inceleyebilme ve dile ait ses birimlerini yönlendirme becerisi. Çocu un dil geliflimi, ilkö retimde ö renmesi gereken okuma ve yazma gibi iki temel becerinin kazan lmas nda önemli rol oynar.

26 16 lkö retime Haz rl k ve lkö retim Programlar Sosyal Geliflime Yönelik Çal flmalar Okula bafllayan her çocuk yeni bir sosyal çevrenin içine girer. Burada yeni arkadafllar edinir. Okul bir sosyal kurumdur. Tüm sosyal kurumlar gibi okulun da kendine özgü özellikleri ve kurallar vard r. Çocuklar n bu özellikleri benimseyip kurallara uymas beklenir. Okulöncesi e itim almadan ilkö retime geçen çocuklar için bu durum zor gelebilir. Evde ilgi oda olan çocu un okulda grubun bir üyesi oldu unu benimsemesi zaman alabilir. Okulöncesi dönemde kazan lan sosyal beceriler ilkö retime uyum sürecini kolaylaflt r r. SIRA S ZDE 8 Okulöncesi dönemde kazan lan sosyal becerilerin ilkö retime uyum sürecindeki katk s nedir? Okulöncesi dönemde çocu un okula haz r bulunufllu unu art rmak için sosyal geliflime yönelik flu çal flmalar yap lmal d r: 1. Okul kurallar ile ilgili çal flmalar Okula zaman nda gelip gitme S ras n bekleme zin isteme Arkadafllar na ve çevreye zarar vermekten kaç nma Paylaflma, yard mlaflma ve ifl birli i yapma Sorumluluk alma ve yerine getirme 2. Nezaket kurallar ile ilgili çal flmalar Teflekkür etme Günayd n, iyi akflamlar vb. nezaket ifadelerini kullanma Arkadafllar na kötü söz söylemekten sak nma Bir fley isterken rica etme Gürültü yap p baflkalar n rahats z etmekten sak nma 3. Yeni bir gruba uyum sa lama çal flmalar Ö retmeni ve arkadafllar yla iletiflim kurma De iflik arkadafllarla oynama Grubun bir üyesi gibi davranma Al nan kararlara kat lma Özbak m Becerilerinin Geliflimine Yönelik Çal flmalar Özbak m becerilerinin kazan lmas zaman alan bir süreçtir. Oysa, ilkö retime bafllayacak çocuklar n tümünün bu becerileri kazanm fl olmas beklenir. Çocuklardan ilkö retime bafllad klar nda kendi özbak m ifllerini yard ms z olarak yapmas, eflyalar n toplamas, yeme ini yemesi, kendini kazalardan korumas, kendi sorumlulu- unu üstlenmesi istenmektedir. Çocuklar n özbak m becerilerini gelifltirebilmeleri amac yla küçük yafllardan bafllanarak onlar için çeflitli ortamlar yarat lmal ve onlara bu konuda al flt rma yapma flans verilmelidir. Özbak m becerilerini gelifltirmek için flu çal flmalar yap lmal d r: 1. Temizlikle ilgili çal flmalar Ellerini ve yüzünü uygun biçimde y kama Saç n tarama, diflini f rçalama Tuvalet gereksinimine yönelik iflleri yapma Temizlik malzemelerini do ru kullanma Yiyecek ve içeceklerinin temizli ine özen gösterme

27 1. Ünite - Okula Haz r Bulunuflluk ve lkö retime Haz r Bulunuflluk çin Yap lan Çal flmalar 2. Giysilerini yard ms z giyip ç karma çal flmalar Elbiselerini giyme, ç karma Ç kard klar n katlama ya da asma Ayakkab lar n giyip ç karma 3. Kendini kaza ve tehlikelerden koruma ile ilgili çal flmalar Koflarken çevresine dikkat etme Dengeli yürüme ve koflma Tehlikeli yerlere t rmanmaktan kaç nma Okula gidip gelirken trafik kurallar na uyma Okula haz r bulunuflluk, çocuk anaokuluna ve/ya da ilkö retime bafllayaca zaman öne ç kan bir kavramd r. Asl nda okula haz r bulunuflluk için yap lacak çal flmalar çocuk do du u andan itibaren bafllamaktad r. Okula haz rl k bir anlamda gerçek yaflama haz rl kt r. Bu nedenle okula haz rl k çocu un tüm geliflimine yöneliktir. lkö retim yafl na kadar geliflim alanlar n n her birinde kazan lan temel bilgi ve beceriler çocu u ad m ad m ilkö retime haz rlar. Çocu a okuma yazma ya da matematik ö retmek onu ilkö retime haz rlamak de ildir. Önemli olan onun her yönüyle yafl na uygun bilgi, beceri, tutum ve duygularla donanm fl olmas d r. Örne in; çocu a ilkö retimle ilgili do ru bilgi vermek, okula neden gitmesi gerekti ini ve ne kadar süre kalaca n anlatmak bir anlamda okula haz rl k çal flmas d r. Çocu u okul ya da ö retmenle korkutmamak, okula ve okuyup yazmaya karfl ilgi uyand rmak da okula haz rl kt r. Çocu- un sorular n sab rla yan tlamak, onu dinlemek ve anlamaya çal flmak da okula haz rl kt r. Çocu u do du u günden bafllayarak sevgi ile kucaklamak, ba ms z bir birey olabilmesi için afl r korumac tutum ve davran fllar yerine gerekli olanaklar sa lamak ve gereksinim duydu unda yan nda olup, ona destek vermek de okula haz rl kt r. Çocuklar ilkö retime haz rlamada ve onlar n uyum sürecini kolaylaflt rmada anne baba ve okulöncesi ö retmenleri önemli rol oynarlar. Onlar isterlerse tutum ve davran fllar yla çocu a sa lad klar olanaklarla ve düzenledikleri etkinliklerle çocu u ilkö retime temel olan bilgi, beceri ve tutumlarla donatabilirler. Bu da çocuklar n okula uyumlar n kolaylaflt r r. 17 Okula haz r bulunuflluk; çocu un yaln zca belli bilgi ve becerileri kazanm fl olmas de il bir bütün olarak haz rl kl olmas demektir.

28 18 lkö retime Haz rl k ve lkö retim Programlar Özet A MAÇ 1 A MAÇ 2 A MAÇ 3 Okula haz r bulunufllu u tan mlayabilmek Haz r bulunuflluk; çocu un tüm geliflim alanlar ndaki temel bilgi ve becerilerle donanm fl, kendine güvenen, kendisi ve çevresiyle bar fl k bir biçimde duygusal kar fl kl a u ramadan ilkö retime bafllamas ve ilkö retimdeki etkinliklere ilgi ve istekle kat labilmesidir. Okula haz r bulunufllu un önemini ve kapsam - n aç klayabilmek lkö retime bafllayan bir çocu u planl ve programl bir süreç beklemektedir. Bu ö retim sürecinde çocu un çok farkl alanlarda kazanmas gereken birçok bilgi, beceri ve tutum bulunmaktad r. Bunlar kazanabilmesinde okulöncesinde edindi i ön bilgi ve deneyimlerin olumlu etkisi vard r. Okula haz r bulunuflluk çocu un ilkö retime uyum sürecini k saltarak onun ilkö retimdeki süreçlere kat l m n h zland r r. Okula haz r bulunuflluk çocu un fiziksel, zihinsel, duygusal, sosyal geliflimlerini ve çevresel etmenlerin çocuk üzerindeki etkilerini içeren genifl kapsaml bir kavramd r. lkö retime haz r bulunufllu u etkileyen etmenleri analiz edebilmek lkö retime haz r bulunufllu u etkileyen dört temel etmen bulunmaktad r. Bunlar fiziksel, zihinsel, duygusal, sosyal ve çevresel etmenler olarak s ralanabilir. Fiziksel etmenler, çocu un sa l kl ve normal beden geliflimine sahip olmas nda etkili olan etmenlerdir. Çocu un sinir sisteminin yap s, beyin geliflimi, beyin yar mküreleri aras ndaki efl güdüm, görme ve iflitme duyular n n geliflmifl olmas, küçük ve büyük kas geliflimi ve bunlar aras ndaki efl güdüm bunlardan baz lar d r. Zihinsel etmen, bilgi, beceri ve kapasite kullanma e ilimini içerir. Zekâ, dil becerileri, dikkat yo unlaflt rma, duyular kullanma, alg sal yetkinlik gibi özellikler zihinsel etmenlerden baz lar d r. A MAÇ 4 Duygusal etmenler, çocu un kendisini nas l gördü ü, baflkalar n n duygular n anlama yetene i ve kendi hislerini yorumlay p ifade etme yetene- ini içermektedir. Sosyal ve çevresel etmenler aras nda uygun bir aile ortam, ev çevresi, evdeki iletiflim biçimleri, aile bireylerinin okul ve okumaya iliflkin tutumlar ve kitle iletiflim araçlar say labilir. lkö retime haz r bulunuflluk için yap lan çal flmalar de erlendirebilmek lkö retime haz r bulunuflluk için yap lan çal flmalar çocu un geliflim alanlar dikkate al narak planlanmal d r. Dil ve özbak m becerilerinin kazan lmas için de ayr ca birtak m haz rl k çal flmalar yap lmal d r. Okulöncesi y llarda evde ya da okulöncesi e itim kurumlar nda yap lacak çeflitli çal flmalarla çocu un bu alanlardaki geliflimleri desteklenip ön bilgilerin kazan lmas sa lanabilirse çocuklar n ilkö retime geçiflleri de kolaylaflt r lm fl olur. Bu süreçte anne, baba ve okulöncesi ö retmenlerine önemli görevler düflmektedir. Unutulmamas gereken nokta; çocuklar ilkö retime haz rlamak ad na onlara okuma yazma ve aritmetik gibi bilgilerin ö retilmesi yerine çocu un bir bütün olarak ön deneyimlerden geçirilmesinin önemli oldu udur.

29 1. Ünite - Okula Haz r Bulunuflluk ve lkö retime Haz r Bulunuflluk çin Yap lan Çal flmalar 19 Kendimizi S nayal m 1. Afla daki ifadelerden hangisi en do rudur? a. lkö retime kadar evde büyüyen çocuk okula daha haz rl kl d r. b. lkö retime kadar evde annesi taraf ndan e itilen çocuk okula daha haz rl kl d r. c. lkö retime kadar önce evde, sonra okulöncesi e itim kurumunda e itilen çocuk okula daha haz rl kl d r. d. Do du u andan ilkö retime kadar bir kurumda yaflayan çocuk okula daha haz rl kl d r. e. lkö retime kadar evde anneanne/babaanne taraf ndan bak l p e itilen çocuk okula daha haz rl kl d r. 2. Afla dakilerden hangisi okula haz r bulunufllu un önemini vurgulayan bir ifade de ildir? a. Çocuk okula uyum sorunu yaflamaz. b. Çocuk evin ve ailenin önemini kavrar. c. Çocu un kendine güven duymas n sa lar. d. Çocuk daha kolay ve etkili iletiflim kurar. e. Çocuk ö retmenin yönergelerine daha kolay uyar. 3. Afla daki etmenlerden hangisi haz r bulunufllu un kapsam na girmez? a. Fiziksel etmenler b. Duygusal etmenler c. Sosyal ve çevresel etmenler d. Zihinsel etmenler e. Kiflisel etmenler 4. Afla dakilerden hangisi haz r bulunufllu u etkileyen fiziksel etmenlerden biridir? a. Büyük küçük kas geliflimi b. Zekâ geliflimi c. Al c dilin geliflimi d. Alg sal geliflim e. Bellek becerilerinin geliflimi 5. Afla dakilerden hangisi haz r bulunufllu u etkileyen duygusal etmenlerden biri de ildir? a. Temel güven duygusu b. Dikkatini yo unlaflt rma c. Ö renmeye karfl istek d. nsanlarla iletiflim kurmada yetkinlik e. Yeni bir ortama kolay uyum sa lama 6. Afla dakilerden hangisi haz r bulunufllu u etkileyen sosyal ve çevresel etmenlerden biridir? a. Alg sal geliflim b. Beden geliflimi c. Problem çözme becerisi d. Ailenin okula ve e itime bak fl e. Dikkatini sürdürme becerisi 7. Afla dakilerden hangisi haz r bulunufllu u etkileyen aileye özgü bir etmen de ildir? a. Evdeki sözel iletiflim b. Ekonomik koflullar c. Anne baban n yafl d. Evde yaflayan kifli say s e. Anne baban n okumaya karfl tutumu 8. Afla dakilerden hangisi okula haz r bulunuflluk kapsam nda fiziksel geliflime yönelik yap lan bir çal flmad r? a. Efl güdümlü hareket etme b. Dikkatle dinleme c. Nesnelerin dizilifllerini de ifltirme d. Gözlem yapma e. Tümdengelimsel düflünme 9. Afla dakilerden hangisi okula haz r bulunuflluk kapsam nda dikkat ve bellek becerisi gelifltirmeye yönelik bir çal flmad r? a. Beden dengesini sa lama b. Gösterilen flekilleri çizme c. Gözlem yapma d. Öyküyü tekrar eksiksiz anlatma e. Gösterilen geometrik flekilleri çizme 10. Afla dakilerden hangisi okula haz r bulunuflluk kapsam nda duygusal geliflime yönelik yap lan bir çal flma de ildir? a. Çeflitli durumlarda ne hissetti ini söyleme b. Yüz ve mimikleri anlamland rma c. Duygular hakk nda konuflma d. Duygular n uygun yollarla gösterme e. letiflimde sözel ifade kullanma

30 20 lkö retime Haz rl k ve lkö retim Programlar Yaflam n çinden BUGÜN OKULA BAfiLIYORUM Bugün okula bafll yorum anneci im Üstüm, bafl m tertemiz, Gözlerim masmavi, yüzüm yakam kadar beyaz Ne olur s ms k tut elimden. Okul çok, çok büyük anneci im Bahçesi, koridorlar, s n flar çok büyük Bense çok küçük... Ne olur ayr lma yan mdan. Hep böyle midir bu bahçe anneci im? Hep böyle kalabal k m d r? Kayboluverirsem diye korkuyorum Ne olur s ms k tut elimden. Mikrofonda konuflan, çok çok ba ran Müdür müdür yoksa ö retmen mi anneci im? Yoksa benim ö retmenim mi? Bana da ba r r m dersin? Korkuyorum anneci im ne olur ayr lma yan mdan. Hani diyorum gitmesem evde kalsam, Hani hep seninle olsam... Büyümek bu mu anneci im? Büyümek okula gitmek mi? Sensizli e katlan p Dünya ile bafl etmek mi büyümek? Bugün okula bafll yorum anneci im Yüre im p rp r ediyor, gözlerim slak çimde binbir korku, Akl mda binbir soru... Bugün okula bafll yorum anneci im Büyümenin bedelini ödeyerek... Ne olur tut, s ms k tut elimden Bugün okula bafll yorum anneci im Sensizli i yaflayarak... Tanju Gürkan Aral k, 2007 Okuma Parças OKUL VE ÇOCUK Yeni e itim ve ö retim dönemi, bu dönem okula bafllayacak çocuklar n aileleri için yo un bir heyecan da beraberinde getirmektedir. Yaklaflan dönem için haz rl klar yap lmakta, büyüme ve geliflmede önemli bir ad m olan bu döneme iliflkin baz kayg lar da ortaya ç kabilmektedir. Acaba çocuk okula, ö retmene ve arkadafllar na uyum sa layabilecek mi ya da zorlanacak m? Çocuk ile anne baba aras nda bu tedirginlik ço u zaman gizli gizli yaflanmakta, bazen de sorularla ya da davran fllarla aç a ç kmaktad r. Okul nas l bir yer?, Ö retmen nas l biri?, Okulda tan d k arkadafllar olacak m? Çocu un davran fllar nda tedirginlik, anne babayla daha çok birlikte olma ya da ev ortam nda daha fazla kalma iste i, uyku ve ifltah sorunlar ya da belli belirsiz bedensel yak nmalar gibi... Bu gerginlikler ço unlukla k sa sürelidir ve çocu un okula iliflkin bu kayg lar okuldaki oyun ya da akran iliflkileriyle kolayl kla da l r ve çocuk yeniden eski neflesini kazan r. Ender olarak da bu kayg çocuk ile anne baba aras nda karfl l kl olarak yo unlaflabilir. lkö retim okuluna bafllama çocuklar ve aileleri bekleyen önemli bir süreçtir. Daha önceden okulöncesi e itim kurumlar na gitmeyen çocuklarda bu süreç daha da zor yaflanabilmektedir. Yeni bir ortam, bilinmedik birçok kural ve bunlara al flmak. Bu sürece iliflkin sorunlar okulun bafllad ilk haftalarda ortaya ç kmaktad r. Ö renciler okula anne babalar yla birlikte gelmekte, s - n flarda küçük s ralarda ö rencilerin yan nda anne babalar da s maya çal flarak oturmaktad r. Haftalar içinde bu s ralar dolduran davetsiz konuklar birer ikifler azalmakta; ancak baz s n flarda derslere düzenli devam eden anne babalar kalmaktad r. Okul korkusu ya da anne babadan ayr lma zorlu u olarak tan mlayabilece imiz bu durum ders baflar s n etkileyen ilk sorunlardand r. Ö renci, anne baba ve ö retmen ifl birli iyle bu sorun giderek azalmakta, çocuk yafl tlar gibi okul ortam na uyum sa layabilmektedir. Belirli derecelerdeki ayr lma kayg s, çocu un normal gelifliminin beklenen bir parças d r. Çocu un ruhsal geliflimi s ras nda ayr lma kayg s ortalama olarak, 18. ayda en üst düzeye ulafl r; ancak genellikle oyun ve okulöncesi dönemde göze çarpar. Bu dönemde gözlenen ayr l k kayg s bir sorun olarak de erlendirilmez.

31 1. Ünite - Okula Haz r Bulunuflluk ve lkö retime Haz r Bulunuflluk çin Yap lan Çal flmalar 21 Kendimizi S nayal m Yan t Anahtar Bir yafl n alt ndaki bebek ayr lma kayg s n yabanc korkusu biçiminde aç a ç kar r. Okula yeni bafllayan küçük çocuklarda da ayr lma kayg s n n görülmesi bir dereceye kadar normaldir. Ayr lma kayg s bozuklu unda, çocukta geliflimsel olarak ba land bafll ca kiflilerden ayr lmayla ilgili fazla kayg görülür. Üç yafl nda ço- u çocuk ayr lman n geçici oldu unu anlayabilecek zihinsel geliflimi kazan r ve yoklu unda anneye iliflkin iç imaj n sa layabilir. Bu nedenle üç befl yafl aras nda daha önceden ortaya ç kan ve normal geliflimin bir parças olarak de erlendirilen ayr lma kayg s giderek azal r. K zlara oranla daha geç geliflen erkek çocuklar bu konuda daha fazla kayg göstermeye e ilimlidirler. Araflt rmalar en büyük sorunun anneden ayr lma oldu unu bildirmektedir. Ayr lmaya tepkiler çocu un geliflimsel düzeyinden beklenenin ötesinde ve fliddetlidir. Ayr lma kayg s bozuklu u olan çocuklarda tepkiler; okul reddi, ayr lma durumunda s k nt ve korku, ayr lma sezildi inde mide a r s, bafl a r s gibi yineleyen fiziksel belirtiler ve ayr lmaya yönelik kâbuslar biçiminde olabilir. Ayr lma kayg s bozuklu u çocukluk ça nda en s k görülen kayg bozuklu udur c Ayr nt l bilgi için Girifl ve Haz r Bulunufllu un Tan m konular na bak n z. 2. b Ayr nt l bilgi için Haz r Bulunufllu un Önemi konusuna bak n z. 3. e Ayr nt l bilgi için Haz r Bulunufllu un Kapsam konusuna bak n z. 4. a Ayr nt l bilgi için Haz r Bulunufllu u Etkileyen Etmenler konusuna bak n z. 5. b Ayr nt l bilgi için Haz r Bulunufllu u Etkileyen Etmenler konusuna bak n z. 6. d Ayr nt l bilgi için Haz r Bulunufllu u Etkileyen Etmenler konusuna bak n z. 7. c Ayr nt l bilgi için Haz r Bulunufllu u Etkileyen Etmenler konusuna bak n z. 8. a Ayr nt l bilgi için lkö retime Haz r Bulunuflluk çin Yap lan Çal flmalar konusuna bak n z. 9. d Ayr nt l bilgi için lkö retime Haz r Bulunuflluk çin Yap lan Çal flmalar konusuna bak n z. 10. e Ayr nt l bilgi için lkö retime Haz r Bulunuflluk çin Yap lan Çal flmalar konusuna bak n z. Kaynak: fienol, S. (2004). Okul ve Çocuk. Çoluk Çocuk Dergisi. 42, Ankara: Kök Yay nc l k, ss (Makalenin bir k sm al nm flt r).

32 22 lkö retime Haz rl k ve lkö retim Programlar S ra Sizde Yan t Anahtar S ra Sizde 1 Haz r bulunuflluk tan m olarak flöyle bir ifade yaz labilir: Haz r bulunuflluk, okul yafl na gelmifl bir çocu un tüm geliflim alanlar nda yafl na uygun yetkinlikleri kazanm fl olma durumudur. (Buradaki ifade yazan kifliye göre farkl olacakt r). S ra Sizde 2 Okula haz r bulunufllu un çocuk aç s ndan en önemli katk s ; çocu un kendisi, okul yaflam ve genel olarak yaflamla bar fl k olmas na yapt olumlu katk d r. S ra Sizde 3 Kendi yafl tlar ile dostça iliflkiler kuran her çocuk okula haz rd r denilemez. Okula haz r bulunuflluk çok daha genifl kapsaml bir kavramd r. Çocu un yaln z yafl tlar ile de il, baflta ö retmeni olmak üzere di er yetiflkinlerle de etkili iletiflim kurmas ve ilkö retimdeki baz temel becerileri kazanmas n kolaylaflt racak ön bilgi ve becerilere sahip olmas gerekmektedir. S ra Sizde 4 Gardner n üzerinde durdu u zekâ boyutlar flunlard r: Sözel / Dilsel zekâ, Mant ksal / Matematiksel zekâ, Görsel / Uzamsal zekâ, Müziksel / Ritmik zekâ, Bedensel / Kinestetik zekâ, Kiflileraras / Sosyal zekâ, içsel / Öze dönük zekâ, Do a zekâs, Varoluflçu zekâ. S ra Sizde 5 Çocu un kendi yafl tlar na ve di er insanlara rahatça yaklaflmas okulda arkadafl edinmesine, ö retmenle iletiflim kurmas na, arkadafl ve ö retmenlerini daha kolay anlamas na katk getirir. Kendini daha rahat güvende hissetmesine neden olur. nsanlara rahatça yaklaflan bir çocuk onlardan daha fazla ilgi görür. Bütün bunlar o çocu un okula uyumunu kolaylaflt r r. S ra Sizde 6 Okumaya önem vermeyen anne ve babalar n do rudan ya da dolayl olarak bu düflünceleri çocuklar n da etkiler. Küçük çocuklar çevrelerindeki yetiflkinleri model alma e ilimindedirler. Yetiflkinlerin okul ve okuma ile ilgili olarak tak nd klar tav rlar, söyledikleri sözler çocuk taraf ndan okulun gereksiz ya da yarars z bir kurum oldu u biçiminde alg lanabilir. Bu da çocu un okula haz r bulunufllu unu olumsuz yönde etkiler. Çocuk okula gitmek için kendince bir neden olmad n düflünebilir ve okula uyumda zorluk çeker. S ra Sizde 7 Çocu un dinledi i ninniler ya da müzikler çocuklar n konuflma ve yazma diline ilgisini art r r. Özellikle, okumay ö renmede ifline yarayacak olan fonolojik duyarl l k kazanmas na katk sa lar. Ayr ca, çocu un sözcük da arc n n geliflmesine de yard m eder. S ra Sizde 8 Okulöncesi dönemde kazan lan sosyal becerilerin ilkö retime uyumda sa lad katk lardan kimileri flunlar olabilir: Arkadafllarla ya da gruplarla uyum içinde birlikte olma. Arkadafllar na ve çevreye özenli oldu u için kabul görme. Ö retmeni taraf ndan davran fllar yönünden destek görüp takdir edilme. Yararlan lan ve Baflvurulabilecek Kaynaklar Dinçer, Ç. (2005). Çocuklar n Yaflam De iflikliklerine Uyumu. Okulöncesi E itimde Güncel Konular. (Yay na Haz rlayanlar: A. Oktay ve Ö. P. Unutkan). stanbul: Morpa Yay n, ss Gardner, H. (1993). Multiple Intelligences Theory in Practice. New York: Basic Books. Gürkan, T. ve Gökçe, E. (1999). Türkiye de ve Çeflitli Ülkelerde lkö retim. Ankara: Siyasal Kitabevi. Katz, L. (1991). Readiness: Children and Schools. ERIC Digest: ED MEB. (2006). Okulöncesi E itim Program (36-72 Ayl k Çocuklar çin). Ankara: Devlet Kitaplar Müdürlü ü. Oktay, A. (1983). Okul Olgunlu u. stanbul: stanbul Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Yay n. Oktay, A. (2000). Yaflam n Sihirli Y llar : Okulöncesi Dönem. stanbul: Epsilon Yay nlar. Oktay, A., Gürkan, T., Zembat, R. ve Unutkan, Ö. P. (2006). Ne Yap yorum, Neden Yap yorum, Nas l Yapmal y m? stanbul: Yapa Yay n. fienol, S. (2004). Okul ve Çocuk. Çoluk Çocuk Dergisi. 42, Ankara: Kök Yay nc l k, ss Unutkan, Ö. P. (2003). Marmara lkö retime Haz r Olufl Ölçe i nin Gelifltirilmesi ve Standardizasyonu. Yay nlanmam fl Doktora Tezi. Marmara Üniversitesi, E itim Bilimleri Enstitüsü, stanbul. Yavuzer, H. (2000). Okul Ça Çocu u. stanbul: Remzi Kitabevi.

33 2 lkö retime Haz rl k Yeterliklerini Kazand rmaya Yönelik Etkinlikler 23 Okulöncesi e itimde ilkö retime haz rl k yeterlikleri çocuklar n yaln zca okuma ve yazmaya haz rlanmas n de il, onlara çeflitli alanlara yönelik birçok bilgi, beceri ve tutumun kazand r lmas n içerir. Çocuklar ilkö retime haz rlayabilmek için okulöncesi ö retmenleri bütünlefltirilmifl etkinlikler planlamal ve bu amaca hizmet eden zengin e itim ortamlar oluflturmal d r. Amaçlar m z Bu üniteyi çal flt ktan sonra; Dil yeterliklerini kazand rmaya yönelik gerçeklefltirilen etkinlikleri ve amaçlar n aç klayabilecek, Matematik yeterliklerini kazand rmaya yönelik gerçeklefltirilen etkinlikleri ve amaçlar n aç klayabilecek, Soysal ve duygusal yeterlikleri kazand rmaya yönelik gerçeklefltirilen etkinlikleri ve amaçlar n aç klayabilecek, Fiziksel geliflim ve özbak m yeterliklerini kazand rmaya yönelik gerçeklefltirilen etkinlikleri ve amaçlar n aç klayabileceksiniz.

34 24 lkö retime Haz rl k ve lkö retim Programlar Örnek Olay Mirza Bey, dört yafl ndan beri anneannesinin bakt k z Büflra y ilkö retim okuluna ba l bir anas n f na göndermek istemektedir. Anneanne ise torunuyla daha çok zaman geçirmeyi istemekte ve ona bakabilece ini söylemektedir. Mirza Bey, annesini daha fazla yormamak için Büflra y mahallelerinde bulunan okulun anas n f na kay t ettirmeyi düflünür. Müdürle görüflmek üzere okula giden Mirza Bey müdürü yerinde bulamaz ve karars zca geri döner. Eve dönüfl s ras nda u rad bakkalda, komflusu Bahtiyar Han m la karfl laflan Mirza Bey konuyu ona açar ve ayak üstü sohbet ederler. Bahtiyar Han m da geçen y l o lu Alihan anas n f na gönderdi ini ve çok memnun kald n söyler. Alihan ilkö retime bafllay nca k sa sürede okuma ve yazmay ö renmifl ve s n f ndaki arkadafllar yla hemen kaynaflm flt r. Bahtiyar Han m, normalde çekingen bir çocuk olan o lunun anas n f na devam etti i için bekledi inden daha k sa zamanda ilkö retime uyum sa lad n söyler. Anas n f na kaydettirmeden önce bir arkadafl n n kendisine, Çocuklar anas n f nda hiçbir fley yapm yor, akflama kadar oyun oynay p flark söylüyorlar dedi ini ama kendisinin onu dinlemeyip çocu unu anas n f na gönderdi ini de ekler. Bahtiyar Han m oyunun okulöncesi dönemde çok önemli oldu- unu söyler ve Mirza Bey e Büflra y anas n f na kaydettirmesini önererek oradan ayr l r. Mirza Bey ise asl nda annesinin yükünü hafifletmeyi amaçlarken k z için okulöncesi e itimin ilkö retim yaflam öncesinde iyi bir haz rl k süreci olaca n fark eder. Anahtar Kavramlar Dil yeterlikleri Matematik yeterlikleri Sosyal ve duygusal yeterlikler Fiziksel yeterlikler Özbak m yeterlikleri E itim ortamlar çindekiler G R fi D L YETERL KLER N KAZANDIRMAYA YÖNEL K ETK NL KLER Dil Yeterlikleri ve E itim Ortam n n Önemi MATEMAT K YETERL KLER N KAZANDIRMAYA YÖNEL K ETK NL KLER Matematik Yeterlikleri ve E itim Ortam n n Önemi SOSYAL VE DUYGUSAL YETERL KLER KAZANDIRMAYA YÖNEL K ETK NL KLER Sosyal ve Duygusal Yeterlikler ve E itim Ortam n n Önemi F Z KSEL GEL fi M VE ÖZBAKIM YETERL KLER N KAZANDIRMAYA YÖNEL K ETK NL KLER Fiziksel Geliflim ve Özbak m Yeterlikleri ve E itim Ortam n n Önemi

35 2. Ünite - lkö retime Haz rl k Yeterliklerini Kazand rmaya Yönelik Etkinlikler 25 G R fi H zl kentleflme ve göçler, kad nlar n ifl gücüne artan kat l m ve modern yaflam n aile yap s nda meydana getirdi i de iflimler, okulöncesi e itim kurumlar na duyulan gereksinimi h zla art rmaktad r. Küresel ölçekte etkili olan tüm bu de iflimlerin yans malar n e itim kurumlar nda görmek olanakl d r. Milli E itim Bakanl taraf ndan ö retim y l nda uygulamaya konan okulöncesi e itim program nda okulöncesi e itim kurumlar na önemli görevler yüklenmifltir. Programda okulöncesi e itimin amaçlar ndan biri çocuklar ilkö retime haz rlamak biçiminde ifade edilmifltir. Bu amaç, asl nda okulöncesi e itim programlar ile ilkö retim programlar aras nda kurulmas gereken köprüye iflaret etmektedir. Benzer bir köprü de ilkö retim ile üniversiteler aras nda görülebilir. Yüksekö retim Kurulu taraf ndan yap lan program de iflikliklerinde Okulöncesi Ö retmenli i Programlar na lkö retime Haz rl k ve lkö retim Programlar ad nda zorunlu bir ders konulmufltur. Bu ba lamda, okulöncesi e itimden yüksekö retime bütün e itim kurumlar, çocuklar n ilkö retime haz r bafllayarak gelecekte baflar l ve mutlu bireyler olmalar için ortak bir misyon üstlenmifllerdir. Bu misyonun gerçeklefltirilmesinde okulöncesi e itim kurumlar n n özel bir yeri oldu u unutulmamal d r. Okulöncesi e itim kurumlar ; oyun ça ndaki çocuklar n titizlikle planlanm fl ortamlarda ve bir program dahilinde geliflim ve ö renmelerini desteklemektedir. lkö retimdeki konu temelli programdan farkl olarak oyun ve kazan m temelli bir program izlenen okulöncesi e itimde, üç alt yafl aras ndaki çocuklar çok çeflitli etkinlikler yoluyla ilkö retime haz rlanmaktad rlar. Bu noktada vurgulanmas gereken önemli bir ayr nt ise okulöncesi e itim kurumlar nda gerçeklefltirilen tüm etkinliklerin ilkö retime haz rl k yeterliklerini do rudan ve dolayl yollarla desteklemesidir. Baflka bir deyiflle ilkö retime haz rl k için özel bir tak m etkinlikler uygulanmamakta, kurumlarda uygulanan program ve günlük etkinlikler bir bütün olarak çocuklara sunulan ö renme olanaklar yla ilkö retime haz rl k yeterliklerini kazand rmay amaçlamaktad r. Bu ünitede okulöncesi e itim kurumlar nda gerçeklefltirilen etkinlikler dört ana bafll k alt nda incelenmifl ve bu etkinliklerin ilkö retime haz rl k yeterliklerini nas l destekledi i aç klanm flt r. Bu etkinlikler dil yeterlikleri, matematik yeterlikleri, sosyal ve duygusal yeterlikler ile fiziksel geliflim ve özbak m yeterliklerini kazand rmaya yönelik etkinlikler biçiminde s ralanabilir. Ayr ca, bu yeterliklerin kazand r lmas nda e itim ortam ve materyallerin önemi aç klanm flt r. Matematik yeterlikleriyle do rudan iliflkili olan fen bilimlerine iliflkin yeterlikler de okulöncesi e itimde desteklenmekte, fen ve do a etkinlikleri yoluyla çocuklar n fen bilimlerine karfl olumlu tutumlar kazanmalar amaçlanmaktad r. lkö retim birinci s n fta okuma yazma ve matematik becerilerinin kazan m temel al nd ndan bu ünitede çocuklar n fen bilimlerine iliflkin yeterlikleri ayr bir bafll k olarak ele al nmam flt r. D L YETERL KLER N KAZANDIRMAYA YÖNEL K ETK NL KLER Okulöncesi e itimde dil yeterliklerini kazand rmaya yönelik etkinliklerin amac ; çocuklar n dil geliflimlerini destekleyerek onlara okuma yazma becerilerine temel oluflturacak bilgi, beceri ve tutumlar kazand rmakt r. Çünkü, ilkö retime haz rl kta dil yeterlikleri çocuklar n zengin bir sözcük da arc na sahip olmalar n ; duygu, düflünce, istek ve gereksinimlerini do ru ses tonuyla ifade etmelerini ve baflkalar n dinleyerek anlayabilmelerini gerektirir.

36 26 lkö retime Haz rl k ve lkö retim Programlar Ö retmenin çocuklar dinlerken onlar n düzeyine inip gözlerine bakmas, çocuklar n düflünmesi ve farkl sözcükler kullanmas için onlara sorular yöneltmesi çocuklar n sözel ifade becerilerini destekler. Dil Yeterliklerini Kazand rmaya Yönelik Etkinlikler: Okuma Etkinlikleri Konuflma ve Dinleme Etkinlikleri Ses Çal flmalar Alfabetik Etkinlikler Çocuklar oynarken ve arkadafllar yla konuflurken okuma etkinliklerinde ö rendikleri yeni kavram ve sözcükleri kullan rlar. Temel Okuma Etkinlikleri: Sesli okuma Paylafl ml okuma Rehberli kitap okuma Dil yeterlikleri; konuflma, dinleme, okuma ve yazma olmak üzere dört farkl boyutta geliflen bilgi, beceri ve tutumlar biçiminde tan mlanmaktad r. Ancak, bu becerilerden hiçbiri dil yeterliklerini kazand rmak için tek bafl na yeterli olmay p her biri çocu un çevresiyle etkileflim kurmas n ve etkin zihinsel süreçleri içerir. Örne in; dinleme yaln zca duymakla aç klanabilecek edilgen bir süreç de il, dinleyicinin duyduklar na anlam vermesini gerektiren karmafl k bir süreçtir. Okuma ve yazma becerileri de konuflma ve dinleme becerileri temelinde geliflir ve eflit derecede karmafl k süreçleri içerir. Bu karmafl k süreçlerin çocuklar n geliflimlerine paralel olarak çözülmesi öncelikle sosyal ortamlarda yaflanan deneyimlerle olanakl d r. Baflka bir deyiflle okulöncesi e itim kurumlar nda programl olarak gerçeklefltirilen etkinlikler kadar çocuklar n kendi aralar nda yapt klar konuflmalar ve ö retmenin bu etkileflim sürecinde üstlendi i rol de çocuklar n dil yeterliklerini kazanmalar n desteklemektedir. Serbest zaman, oyun, sanat etkinlikleri ve rutin etkinlikler s ras nda kendi aralar nda konuflma f rsat bulan çocuklar sürekli olarak sessiz olmaya davet etmek çocuklar olumsuz yönde etkiler. Çocuklar n bu etkinlikler s ras nda kendi aralar nda konuflmalar ö retmenler taraf ndan desteklenmeli ve çocuklara model olunmal d r (Fields ve di erleri, 2004). Dil yeterlikleri, okulöncesi e itim kurumlar nda öncelikle Türkçe dil, okuma yazmaya haz rl k, drama ve di er etkinliklerle desteklenmektedir. Örne in, sanat etkinlikleri s ras nda ö retmenin, çocuklara yapt klar çal flmalarla ilgili sorular yöneltmesi; matematik etkinlikleri s ras nda karfl laflt rma ve efllefltirmede baflvurulan uzun k sa, ayn farkl gibi kavramlar kullanmas çocuklar n sözcük da arc n zenginlefltiren, konuflma ve dinleme becerilerini destekleyen uygulamalar aras nda yer al r. Dil yeterliklerini kazand rmaya yönelik etkinlikler dört bafll k alt nda incelenebilir: Okuma etkinlikleri, konuflma ve dinleme etkinlikleri, ses çal flmalar ve alfabetik etkinlikler. Okuma Etkinlikleri: Türkçe dil etkinlikleri kapsam nda uygulanan okuma etkinlikleri, çocuklara düzenli olarak çeflitli hikâye, masal ve fliir gibi yaz n örneklerinin okunmas n içerir. Okuma yazma konusunda çal flmalar yapan uzmanlar, okuma etkinliklerinin birçok yarar na iflaret etmektedir. Bunlar; çocuklar n, metinlerdeki neden sonuç iliflkilerini ve yaz n türünün yap s n kavramalar, kitaplara ve yaz diline karfl duyarl l k kazanmalar ve yaz n n günlük yaflamda bilgi vermek ve düflünmeyi sa lamak gibi ifllevlerini fark etmeleri olarak özetlenebilir (Roskos, 2004; Snow, 1983, ss ). Okulöncesi dönemde uygulanan temel okuma etkinlikleri üç bafll k alt nda incelenebilir. Çeflitli zamanlarda küçük ya da büyük gruplara hikâye kartlar, küçük boy kitaplar ya da kuklalar kullan larak gerçeklefltirilen sesli okuma, büyük kitaplar kullan larak çocuklar n da kat l m yla gerçeklefltirilen paylafl ml okuma ve bir çocukla ö retmen taraf ndan bireysel olarak gerçeklefltirilen rehberli kitap okuma dil yeterliklerini kazand rmaya yönelik okuma etkinlikleridir (Brewer, 2004). S n - f n olanaklar ölçüsünde bu etkinliklerin her üçüne de farkl zamanlarda baflvurulmal ve okurken kukla gibi yarat c ögeler de kullan lmal d r. Bu uygulamalar çocuklar n sözcük da arc n zenginlefltirir, dikkatlerini toplayarak dinleme becerilerini gelifltirmelerini ve okumaya ilgi duymalar n sa lar. Konuflma ve Dinleme Etkinlikleri: Okulöncesi e itimde çocuklar n, ö retmen ve s n ftaki di er çocuklarla etkileflim içinde olmalar, özellikle sözel becerilerin kazand r lmas ve sözcük da arc n n geniflletilmesi aç s ndan çok önemlidir. Kitap okuma, drama ve hikâye anlat m gibi planlanm fl grup etkinliklerinin d fl n-

37 2. Ünite - lkö retime Haz rl k Yeterliklerini Kazand rmaya Yönelik Etkinlikler da çocuklar n ö retmen ve arkadafllar yla birebir konuflabilecekleri ve birbirlerini dinleyebilecekleri ortamlar n oluflturulmas çocuklar n konuflma ve dinleme becerilerini kazanmalar n destekleyecektir. Konuflmaya yönelik olarak, okulöncesi e itim kurumlar nda çocuklar n kendi kiflisel deneyimlerini ya da yaflamlar ndaki önemli ve ilginç olaylar paylaflabilecekleri bir konuflma köflesi oluflturulmas önerilmektedir. Oluflturulan bu köflede, ö retmen çocuklarla birebir konuflabilir, çocuklar n hikâyelerini ya da di er çal flmalar n anlatmalar n isteyebilir (Burns ve di erleri, 1998, ss ). Dinleme becerilerinin gelifltirilmesine yönelik etkinlikler, çocuklar n s ral yönergeleri takip etmelerini gerektiren ritim ve dans çal flmalar n, kaydedilmifl hayvan ve do a seslerinin dinletilmesini, kitap okuma, hikâye anlatma ve hikâyelerin dinletilmesini içerir (Brewer, 2004). Ayr ca, çocuklar n kitaplar inceleyebilmesi ve seslendirilmifl kitaplar kulakl klarla rahatça dinleyebilmesi için okulöncesi e itim kurumlar nda sessiz köfle oluflturulmas da çocuklar n dinleme becerilerini gelifltirebilecek uygulamalar aras nda gösterilmektedir (Mayesky, 2002). Ses Çal flmalar : Ses çal flmalar fonolojik fark ndal gelifltirmeye yönelik etkinlikleri içerir. Ses çal flmalar yoluyla çocuklar, harfler ve sesler aras nda iliflkinin fark na var rlar. Fonolojik fark ndal k en yal n biçimiyle, dilin ses yap s n n anlafl lmas ve konuflma dilinde anlam n kavranmas biçiminde tan mlanabilir. Fonolojik fark ndal geliflmifl çocuklar ses uyumu olan sözcükler (küp/tüp) üretebilir, sözcükleri oluflturan heceleri (Gü-nefl) fark edebilir ve ayn sesle bafllayan bir sözcük grubunu (yük/yün) ya da ayn sesle biten bir grup sözcü ü (önlük/gözlük) ay rt edebilirler (National Research Council, 2000). Okulöncesi e itim kurumlar nda fonolojik fark ndal gelifltirmek için görsel materyaller, ses oyunlar, ritmik flark lar, parmak oyunlar ve bilmeceler kullan lmaktad r. Ses çal flmalar, ses uyumu olan sözcüklerin belirlenmesi, ayn sesle bafllayan nesnelerin grupland r lmas, ayn sesle bafllayan ya da biten sözcüklerin çocuklar taraf ndan bulunmas gibi etkinlikleri içerir (Fields, Groth ve Spangler, 2004; Roskos, 2004). Alfabetik Etkinlikler: Alfabetik etkinlikler çocuklara harfleri ve sözcükleri tan tmaya yönelik çal flmalar içerir. Bu çal flmalar; Türkçe dil ve okuma yazmaya haz rl k etkinlikleri s ras nda yap labilece i gibi gün boyu yap lan di er etkinliklerle de bütünlefltirilebilir. Bu çal flmalar n amac ; çocuklara alfabeyi ya da yaz yazmay ö retmek de il, onlar n alfabedeki harflere ve sözcüklere karfl fark ndal klar n art rmak ve erken yazma giriflimlerine rehberlik etmektir (Roskos, 2004). Alfabetik etkinliklere iliflkin olarak flu örnekler verilebilir: Çocuklar n; adlar n verilen modellerden bakarak yazmalar, çeflitli flekil, resim ve harflerle nokta birlefltirme çal flmas yapmalar, ilgi köflelerinde çeflitli malzemelerden yap lm fl harflerle oynamalar, bedenlerini kullanarak çeflitli harfleri oluflturmalar, alfabedeki harflerle ilgili flark ve tekerleme söylemeleri. Dil Yeterlikleri ve E itim Ortam n n Önemi Okulöncesi e itimde çocuklara dil yeterliklerini kazand rmak için e itim ortamlar n n vazgeçilmez ögelerinden biri de kitap köflesidir. Bu köflede günlük etkinliklere paralel olarak çeflitli kitaplar sergilenmeli ve gün içinde çocuklar n kitap köflesinden yararlanmalar sa lanmal d r. Kitap köflesinde farkl boyut ve özelliklerde çocuk kitaplar, resimli kataloglar ve çocuk dergileri bulundurulmal d r. Bu köfle- 27 Sözel Beceriler: Bireyin duygu, düflünce, istek ve gereksinimlerini yeterince sözcük kullanarak ve do ru ses tonuyla ifade edebilmesi. Fonolojik fark ndal k: Dilin ses yap s n n anlafl lmas ve konuflma dilinde anlam n kavranmas d r. Ö retmenler, çocuklar n erken yazma giriflimlerini engellememeli, onlar n gereksinim duyduklar materyalleri sa layarak bu giriflimlerini desteklemelidir. Kitap köflesi, dil yeterliklerinin kazand r lmas nda en önemli rolü olan ilgi köflesidir.

38 28 lkö retime Haz rl k ve lkö retim Programlar de kitaplar ve kitapl a ek olarak minder, okuma koltu u, sehpa, kalem, defter, kâ t, boya kalemleri ve silgi gibi materyallerin bulundurulmas, çocuklar n kitaplara olan ilgisini ve fark ndal n art r r. S n fta, kitap köflesi d fl nda da görsel, dokunsal ve iflitsel materyallerin bulundurulmas çocuklar n dil yeterliklerini destekler. Bu tür materyaller, çocuklara duyular n kullanarak somut deneyimler kazand rd ndan dil geliflimlerini olumlu yönde etkiler. Örne in; s n fta mobilya, raf, dolap ve kutu gibi materyallerin isimlendirilmesi, duvarlarda nesne resimlerinin isimleriyle gösterilmesi, harflerin farkl formlarda e itim materyali olarak sunulmas, e itim ortam nda dil yeterliklerinin kazan m - n destekleyen uygulamalard r (Roskos, 2004). SIRA S ZDE 1 Matematiksel düflünme süreçleri: Problem çözme Ak l yürütme liflki kurma letiflim kurma Temsil kullanma Kitap köflesinde çocuk kitaplar n n d fl nda hangi materyallerin bulundurulmas çocuklar n okuma yazmaya karfl ilgisini art rmada etkili olur? MATEMAT K YETERL KLER N KAZANDIRMAYA YÖNEL K ETK NL KLER Matematik; ilkö retim ve onu izleyen y llarda ö rencilerin en çok korktu u ve baflar s z olma kayg s duydu u alanlardan biridir. Birçok ö rencinin ö renmesini engelleyen ve kendine güven duygusunu zedeleyen matematik korkusu, okulöncesi e itimde matematik ö renimine temel oluflturacak becerilerin kazand r lmas ve matemati e karfl olumlu tutumlar gelifltirilmesiyle önlenebilir. Erken y llarda temelleri at lan matematiksel düflünme ve matematiksel kavramlar n kullan m dil kazan m na benzer biçimde sembolik bir sistemin kavranmas n içerir. Bu sembolik sistemi kavrama sürecinde, çocuk somut deneyimlerine dayanarak matematiksel sembollerin anlam n ve aralar ndaki iliflkileri anlar ve bu sembolleri kullanmaya bafllar. Örne in, çocuk kâ t üzerinde gördü ü 2 say s n n ö retmenin ki küçük serçe a ac n dal na konmufl. cümlesinde kulland iki sözcü üyle ayn anlama geldi ini kavrar ve kendi yaflam nda bunu çeflitli biçimlerde kullan r. Okulöncesi dönemde, çocuklar n bu sembolik sistemin birçok ögesini kulland klar bilinmekle birlikte çocuklar için anlam n oluflmas zaman ve destek gerektiren bir süreçtir. Örne in; çocuklar çok erken yafllarda flafl rt c biçimde saymaya bafllayabilirler; ancak, hangi say n n önce ya da sonra geldi ini ve sayarken sonra gelen say n n daha büyük oldu unu henüz kavrayamazlar. Okulöncesi e itim kurumlar nda matematik, fen ve do a etkinlikleriyle kazand r lmas amaçlanan matematik yeterlikleri, gün boyunca di er etkinliklerle de desteklenir. Örne in, Türkçe, drama ve sanat etkinlikleriyle matematiksel düflünme becerileri ve matematiksel kavramlar n kazan m yarat c yollardan desteklenmektedir (Erdo an, 2006; Mayesky, 2002). Bu nedenle matematik yeterliklerini kazand rmaya yönelik etkinlikler yaln zca matematik ile fen ve do a etkinlikleri olarak düflünülmemeli, matematiksel kavramlar di er etkinliklerle de bütünlefltirilmelidir. Matematik yeterliklerini kazand rmaya yönelik etkinliklerin amac, çocuklara matemati i soyut olarak ö retmekten daha çok çocuklar n matematiksel düflünme süreçlerine baflvurmalar n ve onlarda temel matematiksel kavramlar n oluflmas n sa lamakt r. Matematiksel düflünme, problem çözme, ak l yürütme, iliflki kurma, iletiflim kurma ve temsil kullanma gibi süreçleri içermekte ve fen bilimlerine yönelik etkinliklerde de kullan lmaktad r. Matematiksel kavramlara temel oluflturan beceriler ise efllefltirme, s n fland rma, karfl laflt rma, s ralama, sayma, ölçme ve grafik kullanma becerilerini içermektedir (Copley, 2000; Smith, 2006).

39 2. Ünite - lkö retime Haz rl k Yeterliklerini Kazand rmaya Yönelik Etkinlikler Matematik yeterliklerini kazand rmaya yönelik etkinlikler flu bafll klar alt nda incelenmektedir: Say kavram ve saymayla ilgili etkinlikler, ifllemlerle ilgili etkinlikler, geometri ve mekânla ilgili etkinlikler, örüntülerle ilgili etkinlikler, ölçmeyle ilgili etkinlikler, veri toplama ve de erlendirmeyle ilgili etkinlikler. Say Kavram ve Saymayla lgili Etkinlikler: Bu etkinlikler say lar n tan nmas na ve say lar n anlam n n kavranmas na yönelik olarak nesneleri saymay ve say larla nesneleri karfl laflt rarak birebir efllefltirmeyi ve s ralamay içerir. Çocuklar n bu becerileri somut deneyimlerle kazanmalar için say lar n yaln zca matematik etkinliklerinde de il, farkl etkinliklerde de kullan lmas gerekmektedir. Say larla ilgili kimi etkinlikler flöyle s ralanabilir: Fen ve do a etkinliklerinde fasulye ve nohut gibi kuru baklagillerin çocuklar taraf ndan say larak miktarlar n n az, çok, daha az, en az, en çok gibi sözcükler kullan larak karfl laflt r lmas. Türkçe etkinliklerinde içinde say lar n oldu u hikâyeler okunmas ya da bilmeceler sorulmas yoluyla say lara dikkat çekilmesi, çocuklar n say lar elle havada çizmesi. Müzik ve yarat c dans etkinliklerinde say lar n s rayla verildi i flark lar, tekerlemeler söylenmesi; say lar çocuklar n bedenlerini kullanarak göstermesi. Günlük rutin etkinlikler s ras nda say lar n ve s ra say lar n n kullan lmas (Örne in; kaç kifli ellerini y kad? Kaç kiflinin yeme i var? Bugün s n fa gelen birinci kifli kim?). fllemlerle lgili Etkinlikler: Bu etkinlikler bir grup nesnede eksiltme ya da art rma yap ld zaman meydana gelen de iflikli in say sal anlamda artma ve azalma oldu unun anlafl lmas n ve parça bütün iliflkilerinin kavranmas n amaçlar. Çocuklar çok erken yafllarda nesne gruplar nda meydana gelen de ifliklikleri farkedebilse de parça bütün aras ndaki iliflkileri kavramalar zaman al r. Bu fark ndal n artmas için ö retmenlerin çocuklara farkl gruplardaki nesneleri efllefltirerek karfl - laflt rmas ve saymas için f rsatlar yaratmas gerekmektedir. Yap lacak bu çal flmalar, çocuklar n somut deneyimler yoluyla ilkö retim aflamas nda daha soyut düzeyde karfl lar na ç kacak olan toplama ve ç karma ifllemlerini ö renmelerinde temel oluflturacakt r. Bu temellerin at labilmesi için uygulanabilecek kimi etkinlikler flöyle s ralanabilir (Day, 1988): Matematik etkinliklerinde resimler kullan larak say lar n ve ifllemlerin ifade edilmesi (Örne in, 6+3 ün bir el ve dört parmakla ka t üzerinde resimlenmesi). Drama etkinliklerinde çocuklara pazar, lokanta ve market gibi geçici köflelerde ifllem yapmalar n sa layan roller verilmesi. Müzik etkinliklerinde artma ve azalma sözcüklerini içeren flark lar, tekerlemeler söylenmesi. Geometri ve Mekânla lgili Etkinlikler: Okulöncesi dönemde matematik yeterliklerini desteklemek için kullan lan daire, üçgen, kare ve dikdörtgen flekilleri; önünde, arkas nda, içinde, d fl nda, yan nda, üstünde ve alt nda gibi mekân konumunu anlatan kavramlar içeren etkinlikler geometri ve mekânla ilgili etkinlikler aras nda yer al r. Bu etkinlikler ile çocuklar n çevrede varolan nesnelerin flekillerini tan malar, sorulan bir flekle örnek nesne gösterebilmeleri ve nesnelerin konumlar n di er nesnelerin konumlar na göre aç klayarak nesnelerin benzerlik ve farkl l klar n kavramalar amaçlan r. Geometri ve mekânla ilgili etkinliklerde çocuklar efllefltirme, s n fland rma, karfl laflt rma ve iliflki kurma gibi matematiksel kavram ve düflünme süreçlerine baflvururlar (Virginia State Department of Education, 2003). Temel Matematiksel Beceriler: Efllefltirme S n fland rma Karfl laflt rma S ralama Sayma Ölçme Grafik kullanma Matematik Yeterliklerini Kazand rmaya Yönelik Etkinlikler: Say kavram ve sayma fllemler Geometri ve mekân Örüntüler Ölçme Veri toplama ve de erlendirme 29

40 30 lkö retime Haz rl k ve lkö retim Programlar Örüntüler, görsel, iflitsel, mekânsal, say sal ögeler ya da bunlar n birkaç kullan larak oluflturulabilir. Zamana iliflkin kavramlar, ilkö retimde ö renilecek olan saat, gün ve hafta, ay gibi kavramlara temel oluflturur. Geometri ve mekânla ilgili etkinlikler, ilkö retimde çocuklar n geometrik kavramlar edinmelerine ve fiziksel çevreyi matematiksel kavramlarla gözleyebilmelerine temel oluflturacak becerileri kazanmalar n sa lar. Ayn zamanda, çocuklar mekânda konum bildiren sözcükleri ö renerek sözel yönergelere uygun hareket etme becerisi kazan rlar. Bu temellerin at labilmesi için uygulanabilecek kimi etkinlikler flöyle s ralanabilir: Hareket ve oyun etkinliklerinde önünde arkas nda, içinde d fl nda, üstünde alt nda, ileri geri gibi mekânda konuma iliflkin kavramlar n kullan ld engel oyunlar n n oynanmas. Alan gezilerinde, çevredeki flekilleri keflfetmeye yönelik sorular sorulmas ve farkl flekillerde nesneler toplanmas. Fen ve do a etkinliklerinde, geometrik kal plar ve basit ölçüler içeren tariflerle pasta ya da kek gibi yiyeceklerin haz rlanmas. Örüntülerle lgili Etkinlikler: Bir grup nesne ya da flekil aras ndaki düzenli iliflkilerden hareketle örüntüleri keflfetmeyi içeren bu etkinlikler çocuklar n genelleme yapma, tahmin etme ve ak l yürütme gibi matematiksel düflünme süreçlerine baflvurmalar n sa lar. Ayn zamanda parça bütün iliflkisini kavramalar n destekler. Bu yüzden çocuklar n çevrelerindeki basit örüntüleri bulabilecekleri, kendi örüntülerini oluflturabilecekleri ve örüntülerin dayand iliflkileri farkedebilecekleri f rsatlar yaratmak çok önemlidir (Copley, 2000). Okulöncesi kurumlar nda örüntülerle ilgili etkinlikler ço unlukla, çal flma yapraklar üzerinde yap lmak üzere okuma yazmaya haz rl k etkinli i olarak planlanmaktad r. Çocuklar n yarat c l klar n desteklemek ve örüntülere yönelik fark ndal klar n art rmak için çocuklar fiziksel çevredeki gerçek materyalleri kullanmaya teflvik etmek gerekir. Örüntülerle ilgili etkinliklerde çocuklar problem çözme, ak l yürütme, iliflki kurma, s ralama ve s n fland rma gibi süreçlerin ve becerilerin birço unu ayn anda kullan rlar. Örüntülerle ilgili uygulanabilecek kimi etkinlikler flöyle s ralanabilir (Day, 1988): Sanat etkinliklerinde duvarlara asmak üzere örüntüler içeren resimler ve kolaj çal flmalar n n yap lmas. Rutin etkinlikler s ras nda oluflan f rsatlardan yararlan lmas (Örne in, beslenme saatinde bir k z bir erkek çocu u yanyana oturtmak, peçeteleri örüntü oluflturacak flekilde da tmak). Matematik etkinliklerinde tekrar eden ya da büyüyen resimli örüntülerin bafllang çlar n n oldu u kartlar çocuklar n tamamlamas. Ölçmeyle lgili Etkinlikler: Bu grupta ele al nan etkinlikler nesnelerin boy, a rl k, s cakl k gibi fiziksel özelliklerinin karfl laflt r lmas n ve zamana iliflkin kavramlar n incelenmesini içerir. Bu etkinliklerle çocuklar, nesneleri uzun k sa, yüksek alçak, yak n uzak, a r hafif, s cak so uk gibi özelliklerle tan mlar; daha uzun, daha k sa, daha s cak, daha hafif gibi kavramlar kullanarak karfl laflt r r ve ö len, sabah, akflam, gece gibi zamana iliflkin kavramlar kazanmaya bafllar. Zamana iliflkin kavramlar, ilkö retimde ö renilecek olan saat, gün ve hafta, ay gibi kavramlara temel oluflturur. Ölçmeyle ilgili etkinliklerde karfl laflt rma, s n fland rma, grafik kullanma, ak l yürütme ve problem çözme süreç ve becerilerine baflvuran çocuklar n, geleneksel ölçme araçlar d fl nda çevrelerinde varolan materyalleri de kullanmalar teflvik edilmelidir. Örne in, boylar n ölçmek için çocuklar n bloklar kullanmas na di er çocuklar n da dikkati çekilmeli ve boy ölçmek için baflka neler kullan labilece i sorularak yarat c l klar desteklenmelidir (Mayesky, 2002). Ölçmeyle ilgili yap labi-

41 2. Ünite - lkö retime Haz rl k Yeterliklerini Kazand rmaya Yönelik Etkinlikler 31 lecek kimi etkinlikler flöyle s ralanabilir (Virginia State Department of Education, 2003): Rutin etkinliklerde tarih ve hava durumundan söz edilmesi ve hava durumuna iliflkin görsel materyallerin çocuklar taraf ndan her gün de ifltirilmesi. Yiyecek haz rlama etkinlikleri s ras nda terazi, termometre ve dijital saat gibi ölçü araçlar n n kullan lmas. Alan gezilerine ölçü kaplar götürülerek alandan çeflitli örnekler toplanmas. Veri Toplama ve De erlendirmeyle lgili Etkinlikler: Yaflamlar n n ilk aylar ndan itibaren çevrelerini tan maya bafllayan çocuklar için her fiziksel ya da sosyal uyaran do al bir merak duygusu oluflturmaktad r. Ö retmenler çocuklar n bu do al meraklar ndan yararlanarak onlar sorular sormalar, sorular na yan t bulmalar ve ulaflt klar bilgileri farkl araçlar kullanarak paylaflmalar için desteklemelidir. Böylece, çocuklar n veri toplama ve de erlendirme becerilerinin, bilimsel düflünme süreçlerinde de kullan lacak gözlem yapma, bulunan bilgileri görsel araçlar kullanarak sunma ve ç kar mlar yapma becerilerinin de temelleri at lacakt r. Verilerle ilgili etkinliklerde çocuklar, ölçme, resimli grafik kullanma, problem çözme, ak l yürütme, iletiflim ve temsil kullanma süreçlerine baflvuracaklar ndan ilkö retimde gerek matematik gerek fen bilimlerine yönelik yeterliklerin kazand - r lmas söz konusudur. Verilerle ilgili kimi etkinlikler flöyle s ralanabilir (Smith, 2006): Fen ve do a etkinliklerinde farkl renkte k yafet giyenlerin say larak sonucun görsel bir grafikle sunulmas. Matematik etkinliklerinde s n ftaki nesne ve eflyalar n envanterinin haz rlanmas. Türkçe etkinliklerinde okunan hikâyelerden problem durumlar yarat larak çocuklar n araflt rmaya ve bulduklar n paylaflmaya yönlendirilmesi. Çocuklar araflt rmaya yönelten proje çal flmalar n n yap lmas. Matematik Yeterlikleri ve E itim Ortam n n Önemi Okulöncesi e itimde matematik yeterliklerinin kazand r lmas na yönelik olarak planlanan etkinlikler kadar e itim ortam n n düzenlenmesi ve s n fta bulunan uyaranlar da önemlidir. Matematik ile fen ve do a köfleleri matematik yeterliklerini kazand rmaya yönelik etkinliklerde baflvurulan en önemli ilgi köfleleri aras ndad r. Bu köflelerde zengin materyaller bulundurulmas gerekmektedir. Örne in; farkl kutulara yerlefltirilmifl demir paralar, vida ve halkalar, boncuklar, dü meler, deniz kabuklar, anahtarlar, bilyeler, kuru bakliyat, flifle kapaklar, örüntü kartlar, yapbozlar, saat, resimli takvimler, say kartlar, abaküs, plastik bardaklar, kutular, flekil kartlar, kavanozlar, kürdanlar, pipetler, yumaklar, meziro, plastik meyve ve hayvan figürleri, origami kâ tlar, çeflitli ölçü aletleri ve hesap makineleri bu materyaller aras ndad r (Brewer, 2004; Seefeldt ve Barbour, 1990). Matematik ve fen do a köflelerine ek olarak blok köflesi, bilgisayar köflesi ve çocuklar n dramatik oyunlar için oluflturulacak geçici köfleler de matematiksel düflünme ve matematiksel kavramlar n geliflimini destekler. Özellikle blok köflesi çocuklarda matematik kavramlar n n geliflimi için vazgeçilemez bir köfledir. Örne in; ölçme, mekânda konum, s ralama, iliflki kurma gibi birçok becerinin geliflimi bu köflede sa lanabilir. S n ftaki tüm çocuklar n matematik yeterliklerini kazanabilmesi için gerek k z gerek erkek çocuklar n düzenli olarak bu köflelere yönlendirilmesi önemlidir. Bunu sa laman n bir yolu köflelerin yerini do ru düzenlemektir. Blok köflesi ve evcilik köflesinin yan yana olmas, her iki köflede de ortak kullan labilecek materyaller ve birlikte oynayan erkek ve k z çocuklar n foto raflar n n sergi-

42 32 lkö retime Haz rl k ve lkö retim Programlar S n f n çeflitli yerlerine as lacak say lara iliflkin görsel malzemeler matematiksel düflünme ve matematiksel kavramlar n geliflimini destekler. SIRA S ZDE 2 lenmesi buna örnek gösterilebilir. Bu yolla k z çocuklar n n da blok köflesinde oynamalar ve k zlarla erkeklerin ifl birli i yapmalar desteklenir (Mayesky, 2002). lgi köflelerinin çocuklar n geliflimini destekleyerek matematik yeterliklerini kazand rabilmesi için ö retmenler, serbest zaman etkinliklerinde etkin izleyici rolünü benimsemelidir. Ö retmenler serbest zaman etkinlikleri s ras nda çocuklar n oyunlar na fazla müdahale etmeden onlara temel matematiksel kavramlar kullanmalar n teflvik eden k sa sorular yöneltebilirler. Ö retmenin Ne kadar çok blo unuz varm fl sizin. Arkadafl n za dört tane kare, üç tane de üçgen blok verir misiniz? biçiminde bir soru sormas çocuklar n karfl laflt rma yapmas n, say ve flekillere dikkat ederek efllefltirme yapmas n sa lar. Di er taraftan, Bu blo un yerine daha büyü ünü koysayd n z acaba ne olurdu? biçiminde sorulan bir soru ise çocuklar tahminde bulunmaya, denemeye ve karfl laflt rmaya yöneltecektir. Okulöncesi e itimde matematik yeterliklerini kazand rmaya yönelik etkinliklerin amac nedir? SOSYAL VE DUYGUSAL YETERL KLER KAZANDIRMAYA YÖNEL K ETK NL KLER Okulöncesi e itim alan çocuklar zihinsel ve fiziksel geliflim aç s ndan e itim almayan yafl tlar na göre daha kazançl durumda olsalar da ilkö retime haz rl k için sosyal ve duygusal yeterliklerin de kazand r lmas gerekmektedir. Nitekim, yap - lan bilimsel araflt rmalar da sosyal ve duygusal yeterliklerin ilkö retime haz rl ktaki önemini desteklemektedir. Örne in; ö retmen ve akranlarla olumlu etkileflimler, duygular tan ma, do ru tepkiler verebilme ve akran gruplar taraf ndan kabul edilme gibi sosyal beceriler, çocuklar n okula uyumunu ve akademik baflar lar n olumlu yönde etkilemektedir. Buna karfl l k çeflitli nedenlerle sosyal ve duygusal becerileri kazanamam fl çocuklar n ilkö retimde birtak m olumsuzluklarla karfl - laflt klar belirtilmektedir. Örne in, istismar edilen çocuklar n sald rgan ya da içine kapan k davran fllar sergileyerek akranlar taraf ndan d flland klar, okuldaki günlük rutinlere uyum sa lamakta zorland klar ve akademik baflar lar n n düflük oldu u gözlenmektedir (Cicchetti ve Sroufe, 2000, ss ; Konold ve Pianta, 2005, ss ; Wood, 2007, ss ). Okulöncesi e itimde sosyal ve duygusal yeterlikler drama, alan gezisi, Türkçe dil etkinli i gibi birçok etkinlikle desteklenmekte ve çocuklar n serbest zaman oyunlar nda rahatl kla gözlenmektedir. Okulöncesi e itimde önemli bir yeri olan oyun, çocuklar n zihinsel, fiziksel, sosyal ve duygusal alanlarda geliflimini desteklemektedir. Planlanm fl etkinliklere göre özgürce oynanan oyun, çocuklar n sosyal ve duygusal becerileri do rudan yaflayarak ö renmelerine f rsat vermektedir. Çünkü, çocuklar oyun s ras nda uzlaflma, ifl birli i, s ra bekleme, çat flmalar çözme, paylaflma ve duygular n ifade etme gibi birçok sosyal ve duygusal beceriye baflvururlar. Ayr ca, çocuklar gerçek yaflamda onlar üzen, kayg land ran ve korkutan durumlar n yaratt içsel çat flmalar da dramatik oyun yoluyla çözmeye çal fl rlar. Bu özellikleriyle oyun, ilkö retime haz rl kta sosyal ve duygusal yeterliklerin kazand r lmas için eflsiz f rsatlar sunmakta, çocuklar n do al yollardan birçok beceriyi kazanmas na olanak vermektedir (Kieff ve Casbergue, 2000; Wilburn, 2000). Ancak, planl oyun etkinliklerinde çocuklar n sosyal ve duygusal geliflimi dikkate al nmal ve kazanma kaybetme sonuçlar na dayal oyun etkinlikleri yerine çocuklar n ifl birli i yapabilecekleri oyunlar planlanmal d r. Çünkü, okulöncesi dönemde çocuklar elefltiriden ve baflar s z olmaktan hofllanmazlar; be enilme ve onaylanma kayg s tafl rlar.

43 2. Ünite - lkö retime Haz rl k Yeterliklerini Kazand rmaya Yönelik Etkinlikler Piaget ye göre çocuklar aras nda ç kan çat flmalar bulunmaz ö renme f rsatlar sunar. Buna paralel olarak, oyun s ras nda ortaya ç kan düflünce ayr l klar ve çat flmalarda da çocuklar anlaflmak için birbirlerinin bak fl aç lar n dikkate alarak uzlaflmay ö renirler. Bu nedenle, ö retmenler çocuklar aras nda ç kan çat flmalar bizzat kendilerinin çözmesi için cesaretlendirmeli ve onlar için rahatça oyun oynayabilecekleri ortamlar yaratmal d r. lkö retime haz rl kta kazand r lmas gereken sosyal ve duygusal yeterlikler birbirinden ayr lamayacak birçok bilgi, beceri ve tutumu içermektedir. Bu yeterlikleri kazand rmak için planlanabilecek etkinlikler üç bafll k alt nda incelenebilir. Bunlar; duygusal alanla ilgili etkinlikler, sosyal iliflkilerle ilgili etkinlikler ve toplumsal yaflamla ilgili etkinliklerdir. Duygusal Alanla lgili Etkinlikler: lkö retimde, farkl yafl gruplar ndan çocuklarla ayn fiziksel ortama giren çocuk için olumlu benlik alg s, onu yeri geldi- inde isteklerinden fedakarl k etmeye, elefltirme ve elefltirilmeye, s n fta ya da okul bahçesinde kendisiyle alay edildi inde do ru duygusal tepkiler vermeye haz rlayacakt r. Duygusal alanla ilgili etkinlikler yoluyla çocuklara herkesin duygular oldu u, duygular n nedenleri oldu u, duygular göstermenin farkl yollar oldu u, bir durum karfl s nda herkesin farkl tepkiler verebilece i ve duygular n de iflebilece ine yönelik anlay fl kazand r lmaktad r (Hyson, 2004, s. 53). Bu beceriler, çocuklar n olumlu benlik alg s n destekleyerek kendilerini duygusal olarak tan malar n, bedensel özelliklerini kabul etmelerini ve neleri yapabildikleri konusunda kendilerini iyi hissetmelerini sa lar. Duygusal alana yönelik olarak öncelikle ö retmenlerin ve ailelerin kendi duygusal tepkileriyle çocuklara do ru model olmalar ve onlara s cak ve duygusal aç - dan güvenli bir ortam sunmalar gerekir. Bunlar çocuklar n duygular ilk elden gözlemelerine ve uygun duygusal tepkileri ö renmelerine f rsat verir. Ayr ca, s n ftaki her çocuk kendisinin özel ve de erli oldu unu ve hem ö retmeni hem de s - n f arkadafllar taraf ndan sevildi ini hissetmelidir. Duygusal alanla ilgili kimi etkinlikler flöyle s ralanabilir (Hyson, 2004; Mayesky, 2002): Sanat etkinlikleri s ras nda çocuklar n kendilerini anlatt klar duygu kartlar ve kiflisel baflar lar gösteren kitapç klar haz rlamalar. Rutin bir etkinli in programa eklenmesi (Örne in; s n fta herkesin foto raf - n n ve yap flt rmal duygu kartlar n n oldu u bir pano haz rlanarak çocuklardan s n fa girdiklerinde ya da s n ftan ayr l rken duygular n gösteren kartlar seçmeleri ve resimlerinin alt na ilifltirmeleri istenebilir). Türkçe etkinliklerinde okunan hikâyelerde çocuklar n dikkatlerinin çeflitli duygulara ve davran fllara çekilmesi ve bunlar hakk nda konuflulmas, e er... ne olurdu? türünden sorular n yöneltilmesi, çeflitli olay kartlar n n çocuklarla tart fl lmas. Müzik etkinlikleri s ras nda çocuklara çeflitli parçalar dinletilerek hangi duyguyu ça r flt rd n n sorulmas, kendi duygular n müzik aletleri kullanarak anlatmalar n n istenmesi, duygu kartlar ndaki duygular dans ederek anlatmalar. Sosyal liflkilerle lgili Etkinlikler: Çocuklar do duklar andan itibaren aileden bafllayarak geniflleyen bir sosyal ortam içinde yaflarlar. Çocuklar n yaflad bu sosyal ortama zamanla okul, akranlar ve ö retmenleri de kat larak onlara yaflamlar boyunca gereksinim duyacaklar sosyal becerileri kazanma f rsat sunarlar. Bu geniflleyen sosyal çevrede çocuklar akranlar yla oyunlar n ve oyuncaklar n paylaflmak zorunda kalacak, ifl birli i yapmay ve uzlaflmay ö renecek, yeni bir or- 33 Duygusal alanla ilgili etkinlikler çocuklar n gerek kendilerinin gerekse baflkalar n n duygular n anlamas n ve tan mas n, duygular n do ru biçimde ifade etmesini ve davran fllar n denetlemesini amaçlar.

44 34 lkö retime Haz rl k ve lkö retim Programlar Sosyal iliflkilerle ilgili etkinlikler, çocuklar n yak n çevresindekilerle iliflki kurma ve olumlu etkileflim içinde olma, sorun çözme, ifl birli i yapma, paylaflma ve yard mlaflma gibi becerileri kazanmalar n ve ö renmeye karfl olumlu tutumlar gelifltirmelerini amaçlar. Toplumsal yaflamla ilgili etkinlikler, topluma karfl fark ndal k ve duyarl l k kazand r lmas, farkl l klar kabul etme ve farkl l klara sayg duyma, sorumluluk alma ve ald sorumluluklar yerine getirme gibi tutumlar n gelifltirilmesini amaçlar. tamda kendilerini s n rland ran kurallarla ve bu kurallar koyan yeni yetiflkinlerle karfl laflacaklard r. Çocuklar n al fl k oldu u sosyal çevre geniflledikçe davran fllar k s tlanacakt r. Çocu un bu ortamda d fllanmamas ve baflkalar yla olumlu etkileflimlere girmesi için uymas gereken birçok sosyal kural vard r (Mashburn ve Pianta, 2006, ss ). Kurallar ile bu kurallar n nedenlerini henüz anlayamayan çocu un sosyal kurallar içsellefltirmesi ve ilkö retime baflar l bir biçimde tafl yabilmesi için çeflitli etkinlikler düzenlenmelidir. Sosyal iliflkilerle ilgili etkinlikler çocuklara yak n çevresindekilerle iliflki kurma ve olumlu etkileflim içinde olma, sorun çözme, ifl birli i yapma, paylaflma ve yard mlaflma gibi becerileri kazand rmay ve çocuklar n ö renmeye karfl olumlu tutumlar gelifltirmelerini amaçlar. Sosyal iliflkilerle ilgili kimi etkinlikler flöyle s ralanabilir: Drama etkinliklerinde çocuklardan çat flma içeren bir senaryoyu oynamalar istenerek çat flma noktas nda ara verilmesi, izleyen di er çocuklara çözüm önerilerinin sorulmas ; çocuklar n kuklalar kullanarak s n fta yaflanan bir sorunu çözmeye çal flmalar, çocuklar n kural olmayan bir s n f canland rmalar ve ç kacak sorunlar çözmeye çal flmalar. Matematik etkinliklerinde çocuklar n ikili gruplar halinde kürdan, dü me, boncuk ve flifle kapa gibi materyalleri birlikte saymas ve bu materyallerden istedikleri bir model yaratarak s n fta gruplar n çal flmalar n n sergilenmesi. Sanat etkinliklerinde çocuklarla birlikte s n f kurallar na yönelik resimler yap lmas ve s n fa as lmas, s n fta kabul edilmeyen davran fllar n sonuçlar n gösteren kartlar n çocuklarla birlikte yap lmas, çocuklar n kendi seçtikleri bir nesnenin resmini alttan, üstten ve yandan çizmelerinin istenmesi ve sonuçlar n tart fl lmas. Toplumsal Yaflamla lgili Etkinlikler: Çocuklar sosyal yaflamda arkadafllar ve kendi aileleri d fl nda, içinde yaflad klar toplumun di er üyelerini ve farkl aile yap lar n tan ma ve anlama becerilerini gelifltirmelidir. Bu beceriler çocu un, ilkö retime farkl çevrelerden gelen akranlar ve di er kiflilerle olumlu iliflkiler kurabilmesine, çevresindeki di er kifliler ve kurumlar n toplum yaflant s nda pay oldu unu kavramas na, demokratik bir toplum için gerekli vatandafll k görevlerini anlamas na temel oluflturur. Toplumsal yaflamla ilgili etkinlikler, topluma karfl fark ndal k ve duyarl l k kazand r lmas n, farkl l klar kabul etme ve farkl l klara sayg duyma, sorumluluk alma ve ald sorumluluklar yerine getirme tutumlar - n n gelifltirilmesini amaçlar. Toplumsal yaflamla ilgili kimi etkinlikler flöyle s ralanabilir (Brewer, 2004; Mayesky, 2002): Sanat etkinliklerinde gezilen yerlerin süt kutular, oyun hamurlar ve di er materyallerle üç boyutlu modellerin oluflturulmas ; çocuklar n gazetelerden resimler keserek farkl ailelere iliflkin resimler oluflturmalar ve bu resimleri hikâyelefltirmeleri. Müzik etkinlikleri kapsam nda dünyaca kutlanan gün ve haftalarda farkl uluslar n flark lar n n dinletilerek kutlamalar yap lmas, farkl yörelerin ve ülkelerin halk danslar n n izlenmesi. Alan gezileri kapsam nda manav, f r n, kasap, postane, ayakkab tamircisi gibi yak n çevredeki yerlere geziler düzenlenmesi ve s n fa çeflitli meslek gruplar ndan konuklar n davet edilmesi.

45 2. Ünite - lkö retime Haz rl k Yeterliklerini Kazand rmaya Yönelik Etkinlikler 35 Sosyal ve Duygusal Yeterlikler ve E itim Ortam n n Önemi Sosyal ve duygusal yeterliklerin kazand r lmas nda e itim ortam n n düzenlenmesi ve s n fta görsel ve iflitsel uyaranlar n bulundurulmas son derece önemlidir. S n ftaki mobilyalar n çocuklar n hareketini engelleyecek biçimde düzenlenmifl olmas ya da çocuklar n bireysel olarak kat lacaklar etkinlikler için yeterince materyal bulunmamas çocuklar aras nda gereksiz çat flmalar ç kmas na neden olur. Bu yüzden, e itim ortam ndaki mobilya ve köflelerin s n ftaki çocuklar n hareketini engellemeyecek biçimde düzenlenmesi gerekmektedir. S n fta hareket özgürlü üne ek olarak çocuklar n s n fta kendilerini hem özel hem de o s n f n bir parças olduklar n hissettirecek ayr nt lar düflünülmelidir. Bunlara örnek olarak, çocuklar n bireysel çal flmalar n n ve grup çal flmalar n n sergilendi i bir köfle, çocuklara ait posta kutusu, çeflitli boyut ve özelliklerdeki duvar aynalar gösterilebilir. S n ftaki duvarlara farkl ülkelerde çekilmifl çeflitli konulara iliflkin foto raflar n as lmas, farkl alfabelerin bulunmas, çeflitli mesleklere ait alet ve giysilerin ilgi köflelerinde bulundurulmas, evcilik köflesinde farkl ülkeleri temsil eden bebeklerle tekerlekli sandalyesi olan figürlerin bulundurulmas, s n ftaki bitkilerin sorumlulu- unun çocuklara verilmesi, e itim ortam nda çocuklara sosyal ve duygusal yeterliklerin kazand r lmas n destekleyecek ayr nt lar olarak gösterilebilir. Ayr ca, evcilik köflesi ve kukla köflelerinin zenginlefltirilmesi, blok köflesine erkek çocuklar n yan s ra k z çocuklar n n da yönlendirilmesi sosyal ve duygusal yeterlikleri destekleyecek uygulamalar aras nda gösterilmektedir. E itim ortam n n sosyal ve duygusal özellikleri de çocuklara sosyal ve duygusal yeterlikler kazand r lmas nda etkilidir. Ö retmen ve çocuklar aras ndaki iliflkilerin çocuklar n sosyal ve duygusal geliflimini ve okula haz rl n önemli ölçüde etkiledi i bilinmektedir. Bu yüzden, ö retmenler, çocuklar için s cak ve güvenli bir ortam yaratmal, farkl mizaçlardaki çocuklarla iliflkilerini ve etkileflimlerini düzenlemelidirler (Hyson, 2004; Mashburn ve Pianta, 2006, ss ). Bununla ilgili olarak ö retmenler, günlük planlar n haz rlarken etkinliklerin bireysel çal flmalar, küçük grup çal flmalar ve bütün s n f kapsayan büyük grup çal flmalar biçiminde sosyal aç dan çeflitlilik göstermesine dikkat etmelidirler. lkö retime haz rl kta sosyal ve duygusal alana yönelik hangi yeterlikler kazand r lmaktad r? 3 SIRA S ZDE F Z KSEL GEL fi M VE ÖZBAKIM YETERL KLER N KAZANDIRMAYA YÖNEL K ETK NL KLER Okulöncesi e itim kurumlar n n rahat ve s cak atmosferinden ç k p ilkö retim ortam ndaki tahta s ralarda uzun süre oturarak dikkatini yap lan etkinliklere yo unlaflt rmas beklenen çocuklar n ö renebilmesi için beden sa l klar n n yerinde olmas ve motor becerilerinin geliflmifl olmas gerekmektedir. Gece yeterince uyumayan, yeterli ve dengeli beslenmeyen çocuklar s n fta dikkatlerini toplamakta zorluk çekerler. Nitekim, yap lan bilimsel çal flmalar da ilkö retime haz rl kta genel sa l k durumu ve motor becerilerin çocuklar n okula uyumunu ve akademik baflar s n etkiledi ine iflaret etmektedir (Hair, Halle, Humen, Lavelle ve Calkins, 2006, ss ). Çocuklarda bedensel sa l k ve motor becerilerin geliflimi fiziksel geliflim ve özbak m becerilerine yönelik yeterliklerin kazand r lmas yla desteklenebilir. Okulöncesi e itim kurumlar nda bu yeterlikler oyun ve hareket, müzik, ru- El göz efl güdümü: El ve gözü ayn anda kullanabilme becerisidir. Örne in, resim yaparken çocuk elleriyle f rçay tutarken gözlerini de boyalar seçmek için kullan r.

46 36 lkö retime Haz rl k ve lkö retim Programlar Hareket etkinlikleri: Temel hareket ve beceri çal flmalar Ritim ve dans çal flmalar Kolaj çal flmalar : Çeflitli materyallerin kesilip yap flt r lmas yla yap lan etkinliklerdir. Renkli kâ tlar, gazete kâ tlar, kumafl parçalar, küçük tafllar, yapraklar ve dallar kullan labilecek materyaller aras nda yer al r. tin etkinlikler, serbest zaman ve sanat etkinlikleri gibi birçok etkinlik yoluyla kazand r lmaktad r. Fiziksel geliflime yönelik yeterlikler için planlanabilecek etkinlikler büyük motor beceriler ve küçük motor becerilerle ilgili etkinlikler olmak üzere iki bafll k alt nda incelenebilir. Büyük Motor Becerilerle lgili Etkinlikler: Günlük yaflamda okul ça na gelen çocuklar n koflma, sallanma, atlama, f rlatma ve t rmanma gibi temel hareketleri ö retime gerek duymadan kulland n görmekteyiz. Çocuklar n oyun oynarken uzan rken müzik ve ritimle dans ederken fark nda olmadan bedenlerini, kol ve bacak kaslar n kullanmalar büyük motor geliflimini desteklemektedir. Ancak, çocuklar n sa l kl fiziksel gelifliminin desteklenebilmesi için düzenli olarak hareket etkinliklerinin de planlanmas gerekmektedir. Hareket etkinliklerinin amac çocuklarda fiziksel dayan kl l k ve esneklik yaratarak güçlenmelerini sa lamakt r. Bu etkinliklerle çocuklar temel motor becerileri kazanarak bedenlerini nas l ve ne kadar hareket ettireceklerini anlarlar, bedenin içinde bulundu u alanla iliflkisini kavrayarak temel hareketleri aletli ve aletsiz ortamlarda deneme f rsat bulurlar. Hareket etkinlikleri çocuklar n yaln zca fiziksel sa l ve geliflimini desteklemekle kalmaz, ayn zamanda, di er geliflim alanlar na yönelik eflsiz ö renme ve geliflim f rsatlar da sunarlar. Örne in, yan ndan geç, üstünden atla gibi yönergeler verilen engelli oyunlarda, çocuklar mekânda konuma dair kavramlar, yönergelere uygun hareket etmeyi ve ifl birli ini ö renirler. Hareket etkinliklerini çocuklar için daha ilgi çekici hale getirmek için etkinlikle ilgili bir hikâye anlat labilir ya da tekerleme okunabilir. Örne in, yap land r lm fl bir hareket etkinli ine bafllarken ö rencilere bir tekerleme okunmas s nmayla ilgili hareketleri hat rlamalar n sa lar (Manners, 1995). Okulöncesi e itimde hareket etkinlikleri, temel hareket ve beceri çal flmalar ile ritim ve dans çal flmalar n kapsar. Temel hareket ve beceri çal flmalar, el ve ayaklar kullanarak hareket etme, dönme, engel atlama, ip atlama, yüksekten atlama, denge, as lma, uzanma, k vr lma, sallanma, t rmanma, inme, f rlatma, yakalama, vurma, yuvarlanma ve koflma gibi hareketleri içerir. Bu hareketler kimi yap land - r lm fl oyun etkinliklerinde karfl m za ç kmaktad r. Bu etkinliklerde ip, plastik çemberler, denge tahtalar, top, yast klar, sandalyeler, masa ve kimi jimnastik aletleri kullan labilir. Ritim ve dans çal flmalar nda hareket, ses, müzik aletleri, flark lar, hikâyeler ve fliirlerle bütünlefltirilerek çocuklar n hareketten estetik haz almalar ve bedenlerini yarat c amaçlarla kullanmalar sa lan r. Ritim ve dans etkinliklerine örnek olarak çocuklar n bedenleriyle harfleri ve rakamlar oluflturmalar, hayvan yürüyüfllerini taklit etmeleri ve balonlarla top oynamalar gösterilebilir (Brewer, 2004; Manners, 1995). Küçük Motor Becerilerle lgili Etkinlikler: Küçük motor beceriler çocuklar n el göz efl güdümü ve küçük kaslar n kontrollü kullan lmas n gerektiren yaz yazma, boya ya da f rça kullanma, kalem tutma, dü me ilikleme, fermuar açma gibi ifllerde baflvurdu u becerileri içerir. Küçük motor beceriler ilkö retime haz rl kta fiziksel yeterlikler aras nda yer alan temel becerilerdendir. Okulöncesi e itimde boncuk dizme, alan gezilerinde örnek materyal toplama, legolar ve yap bozlarla oynama ve el ifli etkinlikleri küçük motor becerilerin geliflimini destekleyen u rafllard r. Okulöncesi e itimde sanat etkinlikleri de gerek küçük motor gerek büyük motor becerilerin gelifltirilmesine yönelik birçok u rafl içerir. Bunlar aras nda resim, bask, boyama, hamur, çamur, kil, kolaj, örme dokuma çal flmalar say labilir. Ço-

47 2. Ünite - lkö retime Haz rl k Yeterliklerini Kazand rmaya Yönelik Etkinlikler 37 cuklara sunulan bu etkinlikler ve özgür çal flma ortam onlar n yarat c l klar n, biliflsel, sosyal ve duygusal geliflimlerini destekler (Mayesky, 2002). Sanat etkinliklerinde kullan lan birçok malzeme çocuklar n el, göz ve parmak kaslar n çal flt rmas n gerektirdi inden küçük motor becerilerini gelifltirir. Bunlara örnek olarak f rça, kalem, pastel boya, sulu boya, tutkall boya, toz boya, akrilik boya, sünger, patates, kumafl parçalar, oyun hamurlar, kâ t, kil, un ve kum gösterilebilir. Bu yönüyle sanat etkinlikleri, fiziksel yeterliklerin kazand r lmas nda önemli rol oynar ve okuma yazmaya yönelik fiziksel becerilerin gelifltirilmesine temel oluflturur. Sanat etkinlikleri s ras nda yap lan el sanatlar ile ilgili çal flmalar da çocuklar n küçük motor becerilerinin geliflimini desteklemektedir. El sanatlar çal flmalar, art k materyaller kullan larak haz r modellere bak larak yap lan ve ço unlukla birbirine benzeyen ürünlerin oluflturuldu u çal flmalard r. Bu çal flmalar, yarat c l desteklemekten daha çok çocuklar n el becerilerini kullanmalar n ve yönergelere uygun hareket ederek verilen ifli tamamlamalar n sa lad ndan sanatsal çal flma olarak de erlendirilmemektedir (Brewer, 2004). Özbak m Yeterliklerine Yönelik Etkinlikler lkö retime haz rl kta temel yeterlikler aras nda yer alan özbak m becerileri, beslenme ve sa l a iliflkin olumlu tutumlar, tehlikelerden korunabilme yetene ini ve çocu un sorumluluk alarak kiflisel ifllerini yard ms z yapabilme yetisini içerir. Çocuklar n genel sa l k ve fiziksel geliflimleriyle do rudan iliflkisi olan özbak m becerilerinin okulöncesi dönemde kazand r lmas çocuklar n ilkö retimdeki yaflam - n olumlu yönde etkiler. Özbak ma yönelik beceriler kazand r l rken çocuklara nedenlerini kavrayamayacaklar soyut kurallar sunulmas ndan çok bunlar n tutum ve al flkanl k olarak benimsetilmesi gerekmektedir. Bu ba lamda karfl m za ç kan beslenme ve temizlik saati gibi rutin etkinlikler, çocuklar n özbak m becerilerini uygulayarak yaflamlar - na geçirme f rsat vermektedir. Beslenme ve temizlik gibi rutin etkinlikler s ras nda temel hijyen kurallar na uyulmas için ö retmenin çocuklara model olmas ve fiziksel ortam düzenli olarak kontrol etmesi gerekmektedir. E er ö retmen yemekten sonra çocuklarla birlikte ellerini y kam yor ve difllerini f rçalam yorsa; tuvaletten ç k nca ellerin sabunlanmas gerekti i ö retilirken lavaboda sabun bulundurulmuyorsa kazand r lmak istenen beceri ve tutumlar kal c olmayacakt r. Rutin etkinlikler ve model olman n yan s ra özbak m becerilerini gelifltirmeye yönelik etkinlikler de planlanmal d r. Bu etkinliklere kimi örnekler flöyle s ralanabilir: Türkçe etkinliklerinde yiyecek, sa l k ve güvenlik gibi konular içeren hikâyelerin okunmas ve bunlar n ö renciler taraf ndan canland r lmas. Drama etkinliklerinde geçici köflelerin kurularak çocuklar n hastane, lokanta, trafik vb. ortamlar canland rmalar. Müzik etkinliklerinde kiflisel temizlik ve beslenmeyle ilgili flark lar söylenmesi Fen ve do a etkinliklerinde sa l kl yiyecekler haz rlanmas ve tekerlemeler okunmas. Yiyecek haz rlama etkinlikleri özbak m becerilerinden beslenme ve temizli e iliflkin olumlu tutumlar kazand rman n yan s ra di er geliflim alanlar nda da yeni beceri ve kavramlar n ö renilmesini sa lar. Bu tür etkinlikler, maddede meydana gelen erime ve donma gibi fiziksel de iflimlerin gözlenmesine; kaynama, kat laflma, kabarma ve k zarma gibi yeni kavramlar n ö renilmesine; ölçme becerilerinin geliflimine ve çocuklar n ifl birli i yapma gibi sosyal becerileri gelifltirmelerine de destek olur (Seefeldt ve Barbour, 1990). lkö retime yeni bafllayan birçok çocuk; bakkal ya da okul kantini gibi yeni fiziksel ve sosyal ortamlarla tan fl r. Teneffüs saatlerinde para harcama konusunda karar verebilme özgürlü ü kazanaca ndan sa l kl beslenmeyle ilgili tutumlar n kazand r lmas okulöncesi dönemde son derece önemlidir. Okulöncesi e itim kurumlar n n beslenme saatlerinde besleyici g dalar verilmesine dikkat edilmeli ve aileler sa l kl ve dengeli beslenme konusunda bilinçlendirilmelidir.

48 38 lkö retime Haz rl k ve lkö retim Programlar Fiziksel Geliflim ve Özbak m Yeterlikleri ve E itim Ortam n n Önemi Fiziksel geliflim ve özbak mla ilgili yeterliklerin kazand r lmas için ö retmenlerin öncelikle güvenli ve sa l kl bir e itim ortam yaratmalar gerekir. S n ftaki e itsel materyaller düzenli olarak kontrol edilmeli ve boyas y pranm fl, k r lm fl ya da çocuklara zarar verebilecek oyuncaklar s n ftan ç kar lmal d r. Bu konuda çocuklara da sorumluluk verilerek onlar n çevrelerine karfl fark ndal k ve duyarl l k kazanmalar sa lanabilir. Özbak m becerilerine yönelik olarak çocuklar n en çok baflvuracaklar köflelerden biri de evcilik köflesidir. Evcilik köflesi zenginlefltirilmeli, mutfak ve banyo araç gereçleri ya da modelleri konulmal d r. Bunlara örnek olarak plastik sabunlar, çeflitli meyve ve sebzelerin örnekleri say labilir. Ayr ca, bu köfleye, çocuklarla birlikte haz rlanm fl sa l kl ve sa l ks z yiyecekler tablosu as labilir. Hareket etkinliklerini serbest zamanlarda da desteklemek için çocuklar n yürüyüfl yapabilece i, koflabilece i, atlayabilece i, z playabilece i, t rmanabilece i, yuvarlanabilece i, top f rlatabilece i ve dans edebilece i bir alan n olmas ve ö retmenin de bu etkinliklere kat lmas önemlidir. Ayr ca, okulöncesi e itim kurumlar nda çeflitli halatlar, minderler, plastik fliflelerden yap lm fl damb llar, hareketleri gösteren posterler, dans ve spora yönelik kataloglar ve çeflitli ritim aletleri bulundurulmal d r. Bu materyaller çocuklar n hareket etkinliklerine ilgisini çekecektir. Böylece, zengin bir ortam arac l yla çocuklar n fiziksel yeterlikleri kazanmalar desteklenecektir. SIRA S ZDE 4 Büyük motor becerilerle ilgili etkinlikler nelerdir? Aç klay n z.

49 2. Ünite - lkö retime Haz rl k Yeterliklerini Kazand rmaya Yönelik Etkinlikler 39 Özet A MAÇ 1 A MAÇ 2 Dil yeterliklerini kazand rmaya yönelik gerçeklefltirilen etkinlikleri ve amaçlar n aç klayabilmek Okulöncesi e itimde dil yeterliklerini kazand rmaya yönelik etkinliklerin amac ; çocuklar n okuma yazma becerilerine temel oluflturacak bilgi, beceri ve tutumlar kazand rarak dil geliflimlerini desteklemektir. Bunun için etkinliklerin yan s ra okulöncesi e itim kurumlar nda dile yönelik görsel, dokunsal ve iflitsel materyaller bulundurulmal, konuflma köflesi ve sessiz köfle oluflturulmal ve kitap köflesi zenginlefltirilmelidir. Dil yeterlikleri okulöncesi e itim kurumlar nda temel olarak Türkçe ve okuma yazmaya haz rl k etkinliklerinde kazand r lmakta ve di er etkinlikler yoluyla da desteklenmektedir. Okulöncesi e itimde dil yeterliklerini kazand rmaya yönelik etkinlikler okuma etkinlikleri, konuflma ve dinleme etkinlikleri, ses çal flmalar ve alfabe etkinliklerini kapsar. Matematik yeterliklerini kazand rmaya yönelik gerçeklefltirilen etkinlikleri ve amaçlar n aç klayabilmek Okulöncesi e itimde matematik yeterliklerini kazand rmaya yönelik etkinliklerin amac çocuklarda matematiksel düflünme süreçlerini ve temel matematiksel becerileri kullanmalar n sa lamakt r. Genel olarak matematik, fen ve do a etkinlikleriyle kazand r lmas amaçlanan matematik yeterlikleri, Türkçe, drama ve sanat etkinlikleriyle de desteklenmektedir. Matematik yeterliklerini kazand rmaya yönelik olarak say kavram ve sayma, ifllemler, geometrik kavramlar ve mekânla ilgili etkinlikler, örüntüler, ölçme ve verilerle ilgili etkinlikler uygulanmaktad r. Matematik yeterliklerinin kazand r lmas na yönelik olarak matematik, fen ve do a köfleleri kullan lmakta; blok köflesi, bilgisayar köflesi ve geçici ilgi köfleleri de bu süreçte önemli rol oynamaktad r. A MAÇ 3 A MAÇ 4 Sosyal ve duygusal yeterlikleri kazand rmaya yönelik gerçeklefltirilen etkinlikleri ve amaçlar n aç klayabilmek Okulöncesi e itim alan çocuklara ilkö retime haz rl k için sosyal ve duygusal yeterliklerin kazand r lmas, gerek çocuklar n ilkö retim basama- nda karfl laflacaklar yeni sosyal çevreye ve üstlenecekleri yeni sosyal rollere uyum sa lamalar gerekse akademik baflar lar bak m ndan gereklidir. Sosyal ve duygusal yeterlikler, planlanm fl birçok etkinli in yan s ra serbest zaman etkinliklerinde oyun ve akranlarla etkileflim yoluyla da kazand r lmaktad r. Sosyal ve duygusal yeterlikleri kazand rmak için duygusal alanla ilgili etkinlikler, sosyal iliflkilerle ilgili etkinlikler ve toplumsal yaflamla ilgili etkinlikler planlanmaktad r. Sosyal ve duygusal yeterliklerin kazand r lmas nda e itim ortam n n düzenlenmesi ve s n fta görsel ve iflitsel uyaranlar n bulundurulmas, gereksiz çat flmalar önlemek amac yla mobilyalar n çocuklar n hareket özgürlü ünü engellemeyecek biçimde düzenlenmesi ve s n fta yeterince materyal bulundurulmas gerekmektedir. Fiziksel geliflim ve özbak m yeterliklerini kazand rmaya yönelik gerçeklefltirilen etkinlikleri ve amaçlar n aç klayabilmek Bu alana yönelik gerçeklefltirilen etkinliklerin amac ; çocuklar n ilkö retime haz r olmalar için beden sa l klar n ve motor becerilerinin geliflimini desteklemektir. Fiziksel geliflim ve özbak m becerilerine yönelik yeterlikler oyun ve hareket, müzik, serbest zaman, sanat etkinlikleri ve rutin etkinlikler kapsam nda planlanan çeflitli etkinlikler yoluyla kazand r lmaktad r. Fiziksel geliflim yeterliklerini kazand rmak için planlanan etkinliklerden büyük motor becerilerle ilgili hareket etkinlikleri temel hareket ve beceri çal flmalar ve ritim ve dans çal flmalar n içermektedir. Küçük motor becerilerle ilgili etkinlikler ise sanat etkinlikleri ve el sanatlar çal flmalar yla desteklenmektedir. Özbak m yeterlikleri ise beslenme ve temizlik gibi rutin etkinliklerle, drama, Türkçe, fen ve do a, sanat etkinlikleriyle kazand r lmakta ve ö retmenin etkin rolüyle pekifltirilmektedir.

50 40 lkö retime Haz rl k ve lkö retim Programlar Kendimizi S nayal m 1. Afla dakilerden hangisi okulöncesi e itimde dil yeterliklerinin kazand r lmas yla ilgili olarak söylenemez? a. Dil yeterlikleri ilkö retimde okuma ve yazmaya temel oluflturur. b. Dil yeterliklerini kazand rman n amac okuma ve yazmay ö retmektir. c. Dil yeterlikleri gün boyu yap lan bütün etkinliklerle desteklenir. d. Kitap köflesinin dil yeterliklerinin kazand r lmas nda önemli bir rolü vard r. e. Dil yeterlikleri; konuflma, dinleme, okuma ve yazmaya iliflkin becerilerin geliflimini içerir. 2. Bireyin duygu, düflünce, istek ve gereksinimlerini yeterince sözcük kullanarak ve do ru ses tonuyla ifade edebilmesi afla daki becerilerden hangisini tan mlamaktad r? a. Sözel beceriler b. letiflim becerileri c. Duygusal beceriler d. Dinleme becerileri e. Sosyal beceriler 3. Afla dakilerden hangisi ilkö retime haz rl kta kazand r lmas gereken matematiksel düflünme süreçlerinden biri de ildir? a. Problem çözme b. Toplama ç karma yapma c. Ak l yürütme d. liflki kurma e. Temsil etme 4. Afla dakilerden hangisi okulöncesi e itimde matematik yeterliklerinin kazand r lmas na yönelik gerçeklefltirilen etkinliklerden biri de ildir? a. Say kavram ve ifllemler b. Geometri, mekânda konum ve örüntüler c. Ölçme d. Ezberleyerek sayma e. Veri toplama ve de erlendirme 5. Afla daki etkinliklerden hangisi matematik, sosyal ve duygusal, özbak m gibi yeterliklerin üçünü de ayn anda destekler? a. Türkçe etkinli inde ö retmenin bir hikâyeyi kukla kullanarak okumas b. Müzik etkinli inde CD ye kaydedilmifl hayvan ve do a seslerinin dinletilmesi c. Sanat etkinli inde çocuklar n harfleri kullanarak bireysel resimler yapmalar d. Çevredeki flekilleri keflfetmeye yönelik bir alan gezisinin düzenlenmesi e. Fen ve do a etkinli i kapsam nda ö retmenin yard m yla çocuklar n kek yapmas 6. Afla dakilerden hangisi sosyal ve duygusal yeterliklerle ilgili olarak söylenemez? a. Sosyal ve duygusal yeterlikleri kazand rmada drama etkinliklerinden yararlan labilir. b. Sosyal ve duygusal yeterlikler duygusal, sosyal ve toplumsal olmak üzere üç farkl alanla ilgili bilgi, beceri ve tutumlar içerir. c. Oyun, sosyal ve duygusal yeterlikleri kazand rmada do al bir uyaran ortam sa lar. d. Sosyal ve duygusal yeterlikleri kazand rmada yetiflkinlerin olumlu model olmas gerekir. e. Sosyal ve duygusal yeterliklerin çocuklar n akademik baflar s ve sosyal uyumu üzerinde olumsuz etkisi vard r. 7. Afla dakilerden hangisi sosyal ve duygusal yeterlikleri kazand rmaya yönelik planlanabilecek etkinliklerden biri de ildir? a. Müzik etkinliklerinde çocuklara çeflitli müzik aletlerinin seslerinin dinletilmesi b. Sanat etkinliklerinde çocuklar n kendilerini anlatan parmak kuklalar yapmalar c. Matematik etkinliklerinde efllefltirme çal flmalar - n n yap lmas d. Fen ve do a etkinliklerinde çocuklar n bitki yetifltirmesi ve bak m n üstlenmesi e. Yak n çevredeki manav, f r n, kasap, postane gibi yerlere gezilerin düzenlenmesi

51 2. Ünite - lkö retime Haz rl k Yeterliklerini Kazand rmaya Yönelik Etkinlikler Afla daki materyallerden hangisinin e itim ortam nda bulundurulmas sosyal ve duygusal yeterliklerin kazan m n destekler? a. Ayna b. Mercek c. Katlanabilen masalar d. Yap bozlar e. Oyun hamurlar 9. Afla dakilerden hangisi çocuklarda büyük motor becerilerin geliflimini destekler? a. Boncuk dizme b. Fermuar açma c. p atlama d. Yap bozlarla oynama e. El ifli etkinlikleri 10. Afla dakilerden hangisi çocuklar n özbak m yeterliklerinin kazand r lmas nda en s k baflvurulan etkinliklerdendir? a. Matematik etkinlikleri b. Sanat etkinlikleri c. Türkçe etkinlikleri d. Rutin etkinlikler e. Müzik etkinlikleri Yaflam n çinden Okulöncesi e itim IQ yu da yükseltiyor Türkiye de okulöncesi e itim yüzde 11 lerde kal rken, Amsterdam Üniversitesi Profesörü Jacques Van Der Gaag, erken çocukluk gelifliminin çocuklarda IQ yükselmesine ve pratik ak l yürütmeye etki etti ini söyledi. Anne Çocuk E itim Vakf n n düzenledi i Toplumsal ve Ekonomik Kalk nma çin Erken Çocukluk E itimi konferans na kat lan Gaag, erken çocukluk gelifliminin ülkenin genel kalk nma düzeyini etkiledi ini söyleyerek ekonomik büyümeye neden olaca n belirtti. 0-5 yafl aras ndaki çocuklara yap lan e itim yat r m n n yararlar n s ralayan Jacques Van Der Gaag, Daha yüksek IQ, pratik ak l yürütme, göz ve el efl güdümü, duyma ve konuflma, okumaya haz r olma hemen görülen yararlard r. Erken çocukluk geliflim programlar uzun vadeli ekonomik kalk nma stratejileri olarak da görülmeli dedi. Okulöncesi e itimin önemine dikkat çekmek amac yla düzenlenen toplant da Kanada leri Araflt rmalar Enstitüsü Baflkan Fraser Mustard, Kanada da çocuklar n 5 yafl nda okul sistemine bafllad klar n bunun dahi geç oldu unu ifade etti. ABD Minesota Federal Merkez Bankas Baflkan Yard mc s Art Rolnick de, erken çocukluk gelifliminin ekonomik geliflmenin ta kendisi oldu unu ifade ederek, Bu da tüm kamuyu etkileyen bir geliflme. Erken çocukluk e itiminin do um öncesinden 5 yafl na kadar ele al nmas gerekiyor dedi. Dünya Bankas uzmanlar ndan Mary Young Dünya Bankas n n erken çocukluk geliflimi ile ekonomik geliflme aras nda ba lant kurdu unu ve bu konuya önem verdi ini söyledi. Kaynak: ,15&tarih= adresinden tarihinde al nm flt r.

52 42 lkö retime Haz rl k ve lkö retim Programlar Okuma Parças Çocuklar çok erken yafllarda okuma ve yazmada etkili olacak bir dizi deneyim kazanmaktad rlar. Örne in; baz çocuklar trafik iflaretlerini, önemli al flverifl merkezlerinin iflaretlerini ve sevdikleri çikolata vb. ürünlerin ad - n bu nesneleri görür görmez söyleyebilirler. Bu bir çevresel okumad r. Çocuklar okuma yazma malzemeleriyle ve etkinlikleriyle etkin bir flekilde ve çok yönlü olarak karfl karfl ya kal nca daha etkili ö renirler. Okuman n ifllevini, gerçek yaflam içerisindeki etkinlikleri gözlemleyerek ve onlara kat larak ö renirler. Çocuklar okur yazarl n do uflu sürecinde öncelikle aile ve çevresinde okuma malzemelerinin bir anlam tafl d n ve bunlar n de iflik amaçlar için kulland - n deneyimlemektedirler. Yetiflkinlerin mektuplaflmalar, konuflmalar, çizmeleri çocuklara yazman n ve okuman n kendi toplumlar nda nas l kullan ld na dair ipuçlar verir. Çocuklar n ilerideki okuma yazma çal flmalar nda baflar l olmalar na etki edecek önemli etmenlerden biri de ailelerin çocuklara hikâye ve masal türü metinlerin okunmas ve anlat lmas d r. E er çocuk okuma s ras nda hikâyeler hakk nda sorular sorarak, tart flmalar yaparak bilmedi i sözcük ve kavramlar anlamaya çal flarak etkin bir kat l m gerçeklefltiriyorsa sa lanan yarar daha fazlad r. Çocuklar aileleriyle birlikte al fl verifl merkezlerine, hayvanat bahçesine, yürüyüfllere, parklara götürülmelidir. Birlikte olunan zaman içerisinde çocuklar gezdikleri yerler, gördükleri ve dinledikleri hakk nda bol bol konuflturulmal d rlar. Bu yolla çocuklar n karfl l kl diyalog ve gözlem becerileri geliflir. Kendimizi S nayal m Yan t Anahtar 1. b Ayr nt l bilgi için Dil Yeterliklerini Kazand rmaya Yönelik Etkinlikler konusuna bak n z. 2. a Ayr nt l bilgi için Dil Yeterliklerini Kazand rmaya Yönelik Etkinlikler konusuna bak n z. 3. b Ayr nt l bilgi için Matematik Yeterliklerini Kazand rmaya Yönelik Etkinlikler konusuna bak n z. 4. d Ayr nt l bilgi için Matematik Yeterliklerini Kazand rmaya Yönelik Etkinlikler konusuna bak n z. 5. e Ayr nt l bilgi için Matematik Yeterliklerini Kazand rmaya Yönelik Etkinlikler konusuna bak n z. 6. e Ayr nt l bilgi için Sosyal ve Duygusal Yeterlikleri Kazand rmaya Yönelik Etkinlikler konusuna bak n z. 7. c Ayr nt l bilgi için Sosyal ve Duygusal Yeterlikleri Kazand rmaya Yönelik Etkinlikler konusuna bak n z. 8. a Ayr nt l bilgi için Sosyal ve Duygusal Yeterlikleri Kazand rmaya Yönelik Etkinlikler konusuna bak n z. 9. c Ayr nt l bilgi için Fiziksel Geliflim ve Özbak m Yeterliklerini Kazand rmaya Yönelik Etkinlikler konusuna bak n z. 10. d Ayr nt l bilgi için Fiziksel Geliflim ve Özbak m Yeterliklerini Kazand rmaya Yönelik Etkinlikler konusuna bak n z. Kaynak: Y lmaz, Z. A. (2003). Okuma Yazmaya Haz rl k. Çoluk Çocuk Dergisi. 30, s. 17.

53 2. Ünite - lkö retime Haz rl k Yeterliklerini Kazand rmaya Yönelik Etkinlikler 43 S ra Sizde Yan t Anahtar S ra Sizde 1 Kitap köflesinde nitelikli çocuk kitaplar na ek olarak çeflitli resimli kataloglar n ve çocuk dergilerinin bulunmas ; minder, okuma koltu u, sehpa, kalem, defter, kâ t, boya kalemleri, silgi gibi materyallerin bulundurulmas çocuklar n kitaplara ve okuma yazmaya olan ilgisini art racak uygulamalar aras nda gösterilebilir. S ra Sizde 2 Matematik yeterliklerini kazand rmaya yönelik etkinliklerin amac çocuklarda matematiksel düflünme becerilerinin geliflmesini ve temel matematiksel kavramlar n oluflmas n sa lamakt r. Bu etkinliklerle çocuklar n problem çözme, ak l yürütme, iliflki kurma, iletiflim ve temsil etme gibi matematiksel düflünme süreçlerine baflvurmalar ve matematiksel kavramlara temel oluflturan efllefltirme, s n fland rma, karfl laflt rma, s ralama, sayma, ölçme ve grafik kullanma becerileri gelifltirmeleri sa lan r. S ra Sizde 3 lkö retime haz rl kta sosyal ve duygusal alana yönelik kazand r lacak yeterlikler flu flekilde s ralanabilir: Duygular tan ma, anlama ve ifade etme, duygular ve davran fllar denetleme ve kontrol etme. Çevredekilerle iliflki kurma ve olumlu etkileflim için de olma, çat flma çözme, ifl birli i yapma, paylaflma, yard mlaflma, ö renmeye karfl olumlu tutumlar gelifltirme (kendi kendine bir ifle bafllayabilme, sab r, motivasyon, esneklik ve dikkat). Topluma karfl fark ndal k gelifltirme, farkl l klar kabul etme, farkl l klara sayg duyma, sorumluluk alma ve ald sorumluluklar yerine getirme. S ra Sizde 4 Büyük motor becerilerle ilgili etkinlikler iki bafll k alt nda aç klanabilir: Temel hareket ve beceri çal flmalar, el ve ayaklar kullanarak hareket etme, dönme, engel atlama, ip atlama, yüksekten atlama, denge, as lma, uzanma, k vr lma, sallanma, t rmanma, inme, f rlatma, yakalama, vurma, yuvarlanma ve koflma gibi hareketleri içerir. Ritim ve dans çal flmalar nda ise hareket, ses, müzik aletleri, flark lar, hikâyeler ve fliirlerle bütünlefltirilerek çocuklar n hareketten estetik haz almalar ve bedenlerini yarat c amaçlarla kullanmalar sa lan r. Yararlan lan ve Baflvurulabilecek Kaynaklar Brewer, J. A. (2004). Introduction to Early Education Preschool Through Primary Grades. (5. bask ). Boston: New York, San Francisco: Pearson Education, Inc. Burns, M. S., Griffin, P. ve Snow, C. E. (1998). Starting Out Right: A Guide to Promoting Children s Reading Success. Specific Recommendations From America s Leading Researchers on How to Help Children Become Successful Readers. Washington D. C.: National Research Council. Cicchetti, D. ve Sroufe, L. A. (2000). The Past As Prologue to The Future: The Times, They ve Been A- Changin. Development & Psychopathology. 12(3), Copley, J. V. (2000). The Young Child and Mathematics. Washington, DC.: National Association for the Education of Young Children. Day, B. (1988). Early Childhood Education: Creative Learning Activities. (3. bask ). New York: Mcmillian Publishing Company. Erdo an, S. (2006). Alt Yafl Grubu Çocuklar na Drama Yöntemi ile Verilen Matematik E itiminin Matematik Yetene ine Etkisinin ncelenmesi. Yay nlanmam fl Doktora Tezi. Ankara: Ankara Üniversitesi Fen Bilimleri Enstitüsü. Fields, M. V., Groth, L., A. ve Spangler, K. L. (2004). Let s Begin to Reading Right: Development Approach To Emergent Literacy. (5. bask ). New Jersey: Pearson Prentice Hill. Hair, E., Halle, T., Terry-Humen, E., Lavelle, B., ve Calkins, J. (2006). Children s School Readiness in The Ecls-K: Predictions to Academic, Health, and Social Outcomes in First Grade. Early Childhood Research Quarterly. 21(4), Hyson, M. (2004). The Emotional Development of Children: Building an Emotion-Centered Curriculum. (2. bask ). New York: Teachers College, Columbia University. Kieff, J. E. ve Casbergue, R. M. (2000). Playful Learning and Teaching. Boston: Allyn and Bacon. Konold, T. R. ve Pianta, R. C. (2005). Empirically-Derived, Person-Oriented Patterns of School Readiness in Typically-Developing Children: Description and Prediction to First-Grade Achievement. Applied Developmental Science. 9(4),

54 44 lkö retime Haz rl k ve lkö retim Programlar Manners, H. K. (1995). Framework for Physical Education in The Early Years. London, UK: RoutledgeFalmer. Mashburn, A. J., ve Pianta, R. C. (2006). Social Relationships and School Readiness. Early Education and Development. 17(1), Mayesky, M. (2002). Creative Activities for Young Children. (7. bask ). New York: Delmar & Thomson Learning. National Research Council. (2000). Eager to Learn: Educating Our Preschoolers. Washington, DC, USA: National Academies Press. Okulöncesi e itim IQ yu da yükseltiyor. adresinden tarihinde al nm flt r. Roskos, K. A. (2004). Oral Language and Early Literacy in Preschool: Talking, Reading and Writing. New York: International Reading Association. Seefeldt, C. ve Barbour, N. (1990). Early Childhood Education. (2. bask ). Columbus, OH: Merrill Publishing Company. Smith, S. S. (2006). Early Childhood Mathematics. Boston: Pearson Education, Inc. Snow, C. E. (1983). Literacy and Language: Relationships During The Preschool Years. Harward Educational Review. 53(2), Virginia State Department of Education. (2003). Virginia s Foundation Blocks for Early Learning: Guidelines for Literacy and Mathematics (No. ED ). Richmond: Virginia State Department of Education. Wilburn, R. E. (2000). Understanding The Preschooler. New York, NY, USA: Peter Lang Publishing, Incorporated. Wood, J. J. (2007). Academic Competence in Preschool: Exploring The Role of Close Relationships and Anxiety. Early Education and Development. 18(2), Y lmaz, Z. A. (2003). Okuma Yazmaya Haz rl k. Çoluk Çocuk Dergisi. 30, s.17.

55 3 Okulöncesi E itim ve lkö retim Yaflam boyu sürecek ö renmenin temellerinin at ld okulöncesi e itim dönemi; bireyin yaflam n n en önemli ve en kritik y llar n oluflturmaktad r. Bu y llarda çocu a sa lanan nitelikli bir okulöncesi e itim, onun daha sonraki yaflam n etkilemektedir. Bireylere temel bilgi, beceri ve al flkanl klar n kazand r ld ilkö retim ise tüm vatandafllar n ulusal amaçlara uygun olarak bedensel, zihinsel, duygusal ve sosyal anlamda geliflmelerine ve yetiflmelerine olanak sa layan bir e itim sürecidir. Okulöncesi e itim ve ilkö retim, çocukta, okula ve topluma uyum için gerekli olan bilgi, beceri, davran fl, al flkanl k ve tutumlar n kazand r ld ve bu yönüyle e itim sisteminin temelini oluflturan iki önemli e itim basama d r. Amaçlar m z Bu üniteyi çal flt ktan sonra; Okulöncesi e itimin tan m ve önemini aç klayabilecek, Okulöncesi e itimin amaçlar ve ilkelerini kavrayabilecek, Okulöncesi dönem çocuklar n n geliflim özelliklerini aç klayabilecek, lkö retimin tan m ve önemini aç klayabilecek, lkö retimin amaçlar ve ilkelerini kavrayabilecek, lkö retim dönemi çocuklar n n geliflim özelliklerini aç klayabileceksiniz.

56 46 lkö retime Haz rl k ve lkö retim Programlar Örnek Olay Anne ve babas tüm gün çal flan Fulya, babaannesiyle birlikte günlerini geçirmekteydi. Alt yafl ndaki Fulya, her sabah anne ve babas n yolcu ediyor ve akflama kadar onlar n gelmelerini bekliyordu. Babaannesi Ayfle Han m, Fulya ile oyun oynam yor, yafll oldu u için çok yoruldu unu söyleyerek Fulya n n sorular n yan ts z b rak yordu. Oysa, Fulya d flar ç karak oyun oynamak istiyordu. Tüm gün evde oturup televizyon seyretmek, yemek yiyip uyumak onun can n s k yordu. Üstelik apartmanda da hiç arkadafl yoktu. Günler böylece geçti ve Fulya n n okula bafllama zaman geldi. Anne ve babas Fulya y eve yak n bir ilkö retim okuluna yazd rd lar. Okulun ilk günü annesi Fulya y s n fa b rakt ; s n ftaki ço u çocu un daha okulun ilk günü olmas na ra men birbiriyle konuflup flakalaflt klar n fark etti. Oysa, Fulya hiç kimseyle konuflmuyor, teneffüslerde d flar ç km yor, ö retmeniyle iletiflim kurmuyordu. Bu durumun uzun süre devam etti ini fark eden Fulya n n ö retmeni, Fulya n n ailesini okula ça rarak s n ftaki ço u ö rencinin okulöncesi e itim kurumlar na gitti ini, el kaslar n n, iletiflim becerilerinin, konuflma yetisinin yan s ra, say sayma, renkleri tan ma, kendini ve ailesini tan tma gibi temel bilgilerinin oldu unu, oysa, Fulya n n bu konularda zorland n söyledi. Fulya n n ailesi ilkö retime bafllamadan önce, k zlar n bir okulöncesi e itim kurumuna göndermedikleri için piflman olduklar n belirterek onun s n f arkadafllar n n geliflim düzeyine eriflene kadar ellerinden geleni yapacaklar na dair söz verdiler. Anahtar Kavramlar Okulöncesi e itim lkö retim Fiziksel geliflim Zihinsel geliflim Psikososyal geliflim Dil geliflimi çindekiler G R fi OKULÖNCES E T M N TANIMI VE ÖNEM OKULÖNCES E T M N AMAÇLARI VE LKELER OKULÖNCES DÖNEM ÇOCUKLARININ GEL fi M ÖZELL KLER Fiziksel Geliflim Zihinsel Geliflim Psikososyal Geliflim Dil Geliflimi LKÖ RET M N TANIMI VE ÖNEM LKÖ RET M N AMAÇLARI VE LKELER LKÖ RET M DÖNEM ÇOCUKLARININ GEL fi M ÖZELL KLER Fiziksel Geliflim Zihinsel Geliflim Psikososyal Geliflim Dil Geliflimi

57 3. Ünite - Okulöncesi E itim ve lkö retim 47 G R fi Yaflam n ilk y llar nda al nan e itimin ve geçirilen deneyimlerin, ileri yafllardaki ö renme yetene i ve gelecekteki baflar üzerinde önemli etkileri bulunmaktad r. Okulöncesi dönem olarak adland r lan 0-6 yafl dönemi, çocu un ö renmesinin en yo un oldu u, temel al flkanl klar n n ve zihinsel yeteneklerinin en h zl geliflti i ve biçimlendi i dönemdir. Okulöncesi e itimin önemli amaçlar ndan biri çocuklar ilkö retime haz rlamakt r. Okulöncesi e itimi çocuklar n ilkö retime bafllay ncaya kadar geçirdikleri birçok kritik dönemi içine almas ve geliflim h z n n çok yüksek olmas nedeniyle büyük bir önem tafl maktad r. Bireylere belirli bilgi ve becerileri planl ve programl bir biçimde kazand rmay amaçlayan ilkö retim basama ise bireylere karfl laflacaklar sorunlar çözmede, toplum de erlerine uyum sa lamada ve toplum kurallar n uygulamada temel yeterlik kazand rmaktad r. Çocu un bu yeterlikleri etkili bir biçimde kazanmas ve ilkö retimde baflar l olmas ise okulöncesi dönemde edinilen yaflant lardan büyük ölçüde etkilenmektedir. Bu nedenle, okulöncesi e itim ve ilkö retim aras nda çok önemli bir iliflki bulunmaktad r. Bu ünitede, önce okulöncesi e itimin tan m, önemi, amaçlar ve ilkelerinden söz edilerek bu dönem çocuklar n n geliflim özelliklerine yer verilmifl; daha sonra ilkö retimin tan m, önemi, amaçlar ve ilkelerinden söz edilerek bu dönem çocuklar n n geliflim özellikleri ele al nm flt r. OKULÖNCES E T M N TANIMI VE ÖNEM E itim sürecinin do umdan bafllayarak zorunlu ö renim ça na kadar olan dönemine okulöncesi e itim ad verilmektedir. Bu dönemde e itimin amac, ilkö retime bafllamadan önce, do umdan bafllayarak çocu un bedensel, zihinsel, duygusal ve toplumsal geliflmesini sa lamakt r (Üstüno lu, 1990, s. 157). Bu noktadan hareketle, okulöncesi e itim, do umdan ilkö retimin bafllang c na kadar olan çocukluk y llar n içine alan, bu yafl çocuklar n n bireysel özelliklerine ve geliflimsel düzeylerine uygun zengin uyar c çevre olanaklar sa layan, onlar n tüm geliflimlerini, toplumun kültürel de erleri ve özellikleri do rultusunda en iyi biçimde yönlendiren bir e itim süreci olarak tan mlanmaktad r (Poyraz ve Dere, 2001, s. 21). Baflka bir tan mla, okulöncesi e itim, 0-6 yafllar aras ndaki, çocu un bireysel özelliklerini ve geliflim düzeylerini göz önüne alarak ve onun zihinsel, duygusal, fiziksel ve sosyal yönden geliflimini destekleyerek eriflebilece i en üst düzeye ç karan ve çocu u ilkö retime ve yaflama haz rlayan planl ve sistemli bir e itimdir (Çoker, 1994, s. 313). Okulöncesi e itim dönemi, çocuklar n daha sonraki yaflamlar nda önemli roller oynayan; fiziksel, sosyal, duygusal, zihinsel ve dil geliflimlerinin büyük ölçüde tamamland, dolay s yla kiflili in biçimlendi i geliflim ve e itim sürecidir. Çocu un çeflitli özellikleri, yetenekleri ve ilgileri, 0-6 yafllar aras nda ortaya ç kar. Bu aç dan okulöncesi e itim, çocuk gelifliminin en kritik, en önemli ve en çok dikkat gerektiren dönemidir. Bu dönemde verilen e itimin niteli i çocu un geliflim ve yaflant - s n etkilemektedir. Okulöncesi dönemde verilen nitelikli e itim, çocukta ö renmeyi ve ö renmeye istekli olmay art rmakta ve çocu un tüm yaflant s nda baflar - l olmas n sa lamaktad r (Aktan-Kerem ve Cömert, 2006). Çünkü, bu dönemde çocuk temel al flkanl klar kazanmakta, çeflitli deneyimlerde bulunarak sosyalleflmekte, biliflsel ve duyuflsal becerilerini ve yeteneklerini gelifltirmektedir (Ural ve Ramazan, 2007, s. 56). Okulöncesi E itim: Do umdan ilkö retimin bafllang c na kadar olan çocukluk y llar n içine alan, bu yafl çocuklar n n bireysel özelliklerine ve geliflimsel düzeylerine uygun zengin uyar c çevre olanaklar sa layan, onlar n tüm geliflimlerini, toplumun kültürel de erleri ve özellikleri do rultusunda en iyi biçimde yönlendiren bir e itim süreci. Okulöncesi dönemde verilen nitelikli e itim, çocukta ö renmeyi ve ö renmeye istekli olmay art rmakta ve çocu un tüm yaflant s nda baflar l olmas n sa lamaktad r. Okulöncesi e itimin önemini aç klay n z. 1 SIRA S ZDE

58 48 lkö retime Haz rl k ve lkö retim Programlar Günümüzde okulöncesi e itimin önemi, hemen hemen herkes taraf ndan kabul edilmektedir. Bu dönem çocu un yüksek ö renme potansiyeline sahip oldu- u bir dönem olarak görülmektedir. Uygun fiziksel ve sosyal çevre koflullar nda ve sa l kl etkileflim ortam nda yetiflen çocuklar, daha h zl ve baflar l bir geliflim göstermektedirler. Çocuklara okulöncesi e itim döneminde belli yaflant lar kazand rmak ve geliflimlerini desteklemek için gerekli e itim evde anne babalar, okulöncesi e itim kurumlar nda ise ö retmenler taraf ndan verilmektedir. Bu e itim yaflant lar ndan yararlanamayan çocuklar n geliflimleri yavafl olmakta ve çocuklar bu olumsuz izleri yaflamlar boyunca tafl maya mahkûm edilmektedir (Ömero lu ve Can-Yaflar, 2004). Okulöncesi e itim kurumlar n n, annesi çal flan çocu un güvenli bir ortamda bak lmas n sa lamak, çocuklar n fiziksel, sosyal, duygusal, zihinsel ve dil alan ndaki geliflimlerini dengeli ve sistemli biçimde desteklemek, özellikle farkl sosyoekonomik ve sosyo-kültürel ortamlarda yetiflen çocuklar n geliflme ve yetiflme farkl l klar n çocuk ilkö retime bafllamadan gidermek ve çocuklar ilkö retime haz rlamak gibi önemli e itsel yararlar bulunmaktad r. Okulöncesi e itim kurumuna devam eden çocu un sosyal ve duygusal gelifliminin yan s ra uygulanan programlar sonucunda, yetenekleri do rultusunda yarat c l ve zihinsel geliflme kapsam - na giren kavram gelifltirme, alg lama, bellek, dikkat, problem çözme, düflünce üretebilme yetenekleri geliflir. Ayr ca, bu dönemde çocu un arkadafllar ve okulöncesi ö retmenleri ile kurdu u çeflitli iliflkiler ve dinledi i masal, öykü ve konuflmalar onun dili anlama ve kullanma yetene i ile konuflulan dili günlük yaflamda etkin bir biçimde kullanma yetene ini de gelifltirir ve sözcük da arc n zenginlefltirir (Üstüno lu, 1989, ss ). Okulöncesi e itim kurumlar n n çocuklar n sosyal geliflimleri üzerindeki etkilerini inceleyen kimi çal flmalar, okulöncesi kurum deneyimi olan çocuklar n, olmayanlara göre sosyal aç dan daha yeterli, kendine güveni olan, kendi kendine yeten, d fla dönük, yetiflkinlerle olan iliflkilerinde daha olumlu, akranlar yla daha ileri düzeyde oyunlar oynayabilen, sosyal iliflkileri daha iyi anlayabilen çocuklar olduklar n göstermifltir. Çocuklar n sosyal becerilerindeki bu fark n okul y llar nda da devam etti i, daha fazla arkadafllar oldu u, sosyal etkinliklerde daha etkin, akranlar aras nda daha popüler çocuklar olduklar bulunmufltur (Micozkad o lu ve Berument, 2003, s. 80). Çocuk okulöncesi e itim dönemi süresince, daha sonraki y llarda ö reneceklerini destekleyecek bilgiler edinir ve beceriler gelifltirir. Kendini ifade etmeyi ö renir, dilini gelifltirir, matematik ve okuma yazma öncesi becerilerini, problem çözme ve karar verme yeteneklerini gelifltirebilece i deneyimler yaflar. Bu dönemde düflünmeyi ve anlamay ö renir. Bu beceriler bu dönemde gelifltirilmezse, çocu- un okuldaki ve sonraki yaflam nda ö renmeler daha güç gerçekleflir. Yap lan araflt rmalar erken yafllardan bafllanarak ö renmeye ve geliflmeye gereken ilginin gösterilmesi durumunda, çocu un ilkö retimde ve sonraki e itim basamaklar nda daha büyük baflar lar sa lad n ve ö renme güçlüklerini, gecikmelerini ve engellerini azaltabildi ini ortaya koymufltur. Bunun yan s ra nitelikli bir okulöncesi deneyimi yaflayan çocuklar n okula devam, okulda baflar l olma ve topluma katk da bulunma olas l klar n n yüksek oldu u ortaya ç km flt r (Güneysu, 2005, ss ). SIRA S ZDE 2 Okulöncesi e itimin yararlar nelerdir? Aç klay n z.

59 3. Ünite - Okulöncesi E itim ve lkö retim 49 OKULÖNCES E T M N AMAÇLARI VE LKELER Okulöncesi e itimin evrensel say labilecek üç temel amac bulunmaktad r. Bu amaçlar flöyle s ralanabilir (Oktay, 2002, ss ; Poyraz ve Dere, 2001, s. 21): Toplumsal amaçlar: Çal flan annelere destek sa lamak; her çocu un bireysel farkl l klar n göz önüne alarak onlar n sosyal, zihinsel, duygusal, fiziksel ve cinsel geliflim alanlar nda geleneksel e itimin boflluklar n kapatmak. E itsel amaçlar: Çocu un duygular n e itmek ve çevresiyle iletiflimini sa lamak. Geliflimsel amaçlar: Çocu un do al geliflimini temel alarak özbak m becerileri, konuflma, ö renme ve dil becerilerinin geliflimini sa lamak. Okulöncesi e itimin evrensel amaçlar nelerdir? Türkiye de okulöncesi e itimin amaçlar flöyle belirlenmifltir (MEB, 1973): 3 SIRA S ZDE Okulöncesi e itiminin amaç ve görevleri, milli e itimin genel amaçlar na ve temel ilkelerine uygun olarak: Çocuklar n beden, zihin ve duygu geliflmesini ve iyi al flkanl klar kazanmas n sa lamak, Çocuklar ilkö retime haz rlamak, Koflullar elveriflsiz çevrelerden ve ailelerden gelen çocuklar için ortak bir yetifltirme ortam yaratmak, Çocuklar n Türkçe yi do ru ve güzel konuflmalar n sa lamakt r. nsan yaflam n n temelini oluflturan okulöncesi dönemde, e itimin nas l verildi- i, çocu un sa l kl geliflimi aç s ndan önem tafl maktad r. Bu noktada, ailelerin ve ö retmenlerin okulöncesi dönem çocuklar n n sa l kl bireyler olarak yetiflmelerini sa lamak amac yla göz önünde bulundurmalar gereken kimi ilkeler bulunmaktad r. Bu ilkeler flöyle belirlenmifltir (MEB, 2006, s.11): Okulöncesi e itim çocu un gereksinimlerine ve bireysel farkl l klar na uygun olmal d r. Okulöncesi e itim çocu un psikomotor, sosyal-duygusal, dil ve biliflsel geliflimini desteklemeli, özbak m becerilerini kazand rmal ve onu ilkö retime haz r duruma getirmelidir. Okulöncesi e itim kurumlar nda çocuklar n gereksinimlerini karfl lamak amac yla demokratik e itim anlay fl na uygun e itim ortamlar haz rlanmal d r. Etkinlikler düzenlenirken çocuklar n ilgi ve gereksinimlerinin yan s ra, çevrenin ve okulun olanaklar da göz önünde bulundurulmal d r. E itim sürecinde çocu un bildiklerinden bafllanmal ve deneyerek ö renmesine olanak tan nmal d r. Çocuklar n Türkçe yi do ru ve güzel konuflmalar na gereken önem verilmelidir. Okulöncesi dönemde verilen e itim ile çocuklar n sevgi, sayg, ifl birli i, sorumluluk, hoflgörü, yard mlaflma, dayan flma ve paylaflma duygu ve davran fllar gelifltirilmelidir. E itim, çocu un kendine sayg ve güven duymas n sa lamal, ona öz denetim kazand rmal d r. Oyun bu yafl grubundaki çocuklar için en uygun ö renme yöntemidir. Tüm etkinlikler oyun temelli düzenlenmelidir.

60 50 lkö retime Haz rl k ve lkö retim Programlar Çocuklarla iletiflimde, onlar n kiflili ini zedeleyici biçimde davran lmamal, bask ve k s tlamalara yer verilmemelidir. Çocuklar n ba ms z davran fllar gelifltirmesi desteklenmeli, yard ma gereksinim duyduklar nda yetiflkin deste i, rehberli i ve güven verici yak nl sa lanmal d r. Çocuklar n kendilerinin ve baflkalar n n duygular n fark etmesi desteklenmelidir. Çocuklar n hâyâl güçleri, yarat c ve elefltirel düflünme becerileri, iletiflim kurma ve duygular n anlatabilme davran fllar gelifltirilmelidir. Programlar haz rlan rken aile ve içinde bulunulan çevrenin özellikleri dikkate al nmal d r. E itim sürecine çocu un ve ailenin etkin kat l m sa lanmal d r. Okulöncesi e itimde çocu un geliflimi ve okulöncesi e itim program düzenli olarak de erlendirilmelidir. Okulöncesi e itimde de erlendirme sonuçlar çocuklar n, ö retmenin ve program n gelifltirilmesi amac yla etkin olarak kullan lmal d r. Türkiye de okulöncesi e itim, iste e ba l olarak zorunlu ilkö retim ça na gelmemifl ay aras ndaki çocuklar n e itimini kapsamaktad r. Okulöncesi e itim kurumlar ba ms z anaokullar olarak kurulabildikleri gibi, k z meslek liselerine ba l uygulama s n flar ile di er ö retim kurumlar na ba l anas n flar olarak da aç labilmektedir ö retim y l verilerine göre Türkiye de okulöncesi e itim kurumunda ö renci ö renim görmekte ve bu kurumlarda ö retmen ile usta ö retici görev yapmaktad r. Türkiye de okulöncesi e itimin en temel sorunu okullaflma oran n n istenilen düzeyde olmamas d r. Bu temel sorun kapsam nda okulöncesi e itim için belirlenen özel hedefler flunlard r (MEB, 2005, s. 36): Okulöncesi e itimde okullaflma oran n n geliflmifl ülkeler düzeyine ç kar lmas, Sosyal, psikolojik ve zihinsel geliflimin erken yafllarda flekillenmesi nedeniyle, okulöncesi e itimin yurt genelinde f rsat ve olanak eflitli i sa layacak flekilde yayg nlaflt r lmas d r. Okulöncesi dönemin genel özelli i, bu yafl çocu unun gelifliminin oldukça h zl olmas ve di er yaflam dönemleri ile karfl laflt r ld nda, geliflimin farkl yönlerinin birbirleriyle iliflkisinin fazla olmas d r. OKULÖNCES DÖNEM ÇOCUKLARININ GEL fi M ÖZELL KLER Okulöncesi dönemin genel özelli i, bu yafl çocu unun gelifliminin oldukça h zl olmas d r. Bu dönem, di er yaflam dönemleri ile k yasland nda, geliflimin farkl yönlerinin birbirleriyle iliflkisinin en fazla oldu u dönemdir. Bu y llar, çocuk gelifliminde kritik y llard r (Aral, Kand r ve Can-Yaflar, 2002, s. 52). Bu nedenle, okulöncesi e itimin sa l kl bir biçimde gerçekleflmesini ve süreklili ini sa lamak için öncelikle bu dönem çocuklar n n gelifliminin tüm yönlerinin tan nmas gerekmektedir. Okulöncesi dönemi (ilk çocukluk dönemi) iki yafl civar nda bafllay p okul y llar na kadar sürer. Çocuk kendi bafl na hareket etmeye, kendi isteklerine yönelip belli becerileri gerçeklefltirmeye bafllar. Yetiflkinlere ba ml l önemli ölçüde azalm flt r. Bu dönem, temel hatlar yla okula haz rl k becerilerinin kazan ld bir dönemdir. El ve göz efl güdümünü gelifltirme, alg lad nesneye uzan p yakalama, tutma, eylemde bulunma becerilerini gerçeklefltirme, rahat anlafl l r bir biçimde konuflma, kendi kendine yemek yiyip kendi kendine giyinebilme, cinsiyet farkl l klar n ö renme, aile bireyleriyle ve akranlar yla yak n iliflkiler kurma bu dönem çocu unun tamamlamas gereken geliflim görevleri aras nda yer almaktad r (Ayd n, 2002, ss ).

61 3. Ünite - Okulöncesi E itim ve lkö retim Fiziksel Geliflim Fiziksel geliflim, beden ve fiziksel görünüflteki de iflme kadar, psiko-motor becerilerdeki geliflimi de kapsar. Fiziksel geliflim, boy, a rl k ve hacimde art fl n yan s - ra vücudun sistemlerinin kendilerinden beklenen ifllevleri yerine getirecek duruma gelmelerini de kapsamaktad r (Senemo lu, 2002, s. 26). Okulöncesi döneme denk gelen 3-6 yafllar aras ndaki bedensel geliflme h z, bebeklik dönemine göre yavafllar. Bu dönemde erkek çocuklar, k zlardan daha uzun ve a r olmalar na karfl l k, k z çocuklar n n ince motor kaslar n n geliflimi, erkek çocuklardan biraz daha ileridedir (Erden ve Akman, 2001, ss ). Bu dönemde, sinir sistemi, geliflimini büyük ölçüde tamamlar. Kalbin büyümesi alt yafl na kadar çok h zl d r. Kalp at fl da giderek azal r ve ilkö retime bafllama yafl na do ru yetiflkinlerinkine benzer duruma gelir. Solunum sisteminin, özellikle de ci erlerin kapasitesinin geliflimi bu dönemde oldukça yavaflt r (Senemo lu, 2002, s. 34). Okulöncesi dönemde çocuklar n vücutlar do al olarak çok esnek ve etkinlik düzeyleri çok yüksektir. Bu dönemde, büyük kas geliflimi daha ileride iken küçük kas geliflimi yeterli de ildir. Bu nedenle, koflma, atlama, t rmanma gibi etkinliklerde daha ilerde iken yazma, çizme, makasla kesme, ayakkab ba lama gibi etkinliklerde daha az baflar l d rlar (Senemo lu, 2006, s. 126). Okulöncesi dönemde, kaba motor hareketleri sa layan kaslar, ince motor hareketleri sa layan kaslara oranla daha fazlad r. nce motor kaslar n koordineli bir biçimde, tam olarak ifllevlerini yerine getirebilmeleri ancak ergenlik döneminde gerçekleflebilir. Geliflimsel olarak, çocuklar henüz gözlerini küçük nesneler ya da ayr nt lar üzerinde odaklayabilmek için yeterli olgunlu a ulaflamad klar için bu dönemde el göz uyumlar yetersizdir (Bilgin, 2002, ss ). Örne in, i ne deli inden iplik geçirme, ipe boncuk dizme vb. etkinliklerde büyük f rçalara, pastel boyalara, kal n kurflun ve boya kalemlerine, büyük boncuklara gereksinim duyarlar (Senemo lu, 2002, s. 34). 51 Okulöncesi dönemde çocuklar n vücutlar do al olarak çok esnek ve etkinlik düzeyleri çok yüksektir. Bu dönemde, büyük kas geliflimi daha ileride iken, küçük kas geliflimi yeterli de ildir. Zihinsel Geliflim Okulöncesi dönem, Piaget in duyusal motor (0-2) ve ifllemöncesi dönemlerine (2-7 yafl) denk gelmektedir. Duyusal motor dönemi, do umla bafllayan ilk geliflim dönemidir. Çocu un bu dönemdeki zihinsel geliflimi görme, iflitme, dokunma, tatma ve hareket gibi duyularla bafllar (Woolfolk, 2005, s. 33). Bu dönemde zihinsel ifllevler, hareket ve duyusal etkiler yoluyla oluflmaktad r. Dinleme, konuflma, matematiksel yetenekler ve ak l yürütme bu dönemde henüz gerçekleflmemifltir. Bu dönemin en önemli özelli i, çocu un nesne devaml l özelli ini kazanmas d r. Nesnenin devaml l, nesne görüfl alan ndan uzaklaflt r ld nda, çocu un, nesnenin varl n n fark nda olmas ve kaybolan nesneyi srarla aramas d r (Selçuk, 1995, s. 75; Ormrod, 2006, s. 27). Bu dönemde çocuk tümüyle ben merkezci bir düflünce yap s na sahiptir. Ben merkezci düflünme çocu un konuflmalar na da yans r (Erden ve Akman, 2002, s. 65). fllemöncesi dönemde çocuk önce sembolik, daha sonra da sezgisel düflünceyi gelifltirir. Sembolik ifllem dönemi, bir nesne ya da hareketin bir di erini temsil için kullan ld dönemdir. Sembolik ifllem dönemi, ifllemöncesi dönemin yaklafl k 2-4 yafllar aras n kapsar. Bu dönemde, dramatik oyunda belirli hareket ve nesneler di er hareket ve nesnelerin yerine geçer. Bir odun parças telefon olabilir. Çocuk bu dönemde yaflayan ve yaflamayan nesneler aras nda ayr m yapamaz. fllemöncesi dönemin ikinci aflamas, 4-7 yafllar aras n kapsayan, sezgisel ifllem dönemidir (Küçükkaragöz, 2002, ss ). Çocuklar bu dönemde mant k kurallar na uygun

62 52 lkö retime Haz rl k ve lkö retim Programlar düflünme yerine sezgilerine dayal olarak ak l yürütürler ve problemleri sezgileriyle çözmeye çal fl rlar (Senemo lu, 2002, s. 49). Bu dönemde mant kl düflünme ifllemi henüz geliflmedi inden, çocuklar nesnelerin görüntülerinin etkisi alt ndad r. Henüz biliflsel yap lar korunumu kavrayabilecek düzeye ulaflmam flt r (Erden ve Akman, 2002, s. 66). Korunum, herhangi bir nesne ya da nesne grubunun fiziksel biçimi ya da mekândaki konumu de iflti inde, nesnenin miktar, say, alan ve hacim vb. özelliklerinin de iflmeyece i ilkesidir (Senemo lu, 2002, s. 49). Psikososyal Geliflim Bebeklerin ilk sosyal tepkileri a lama, bakma, gülümseme, dokunma ve ses ç karmad r. Özellikle ilk alt ay, bebekle kurulacak sosyal iliflkinin önemi çok büyüktür. ki yafl na gelen çocuklar n dil ve psiko-motor becerilerinin gelifliminin ilerlemesiyle birlikte ba ms zl k duygular artar ve çocuk, çevreyle etkileflim sonucu sosyalleflmeye bafllar. 3-4 yafllar nda grup halinde oynamaya bafllar. Befl yafl nda ise yaflad çevreye uyum göstermede en yüksek dereceye ulafl r (Poyraz ve Dere, 2001, s. 41). Okulöncesi dönem, Erikson un psikososyal geliflim evrelerinden özerkli e karfl kuflku ve utanç (2-3,5 yafl) ve giriflimcili e karfl suçlulu un (4-6 yafl) yafland döneme denk gelmektedir (Erden ve Akman, 2002, ss ). Özerkli e karfl kuflku ve utanç dönemindeki çocuklar için kendine güven duygusu ve kendi kendini denetleme önem kazanmaktad r. Giriflimde bulunduklar iflleri yaparak kendilerine olan güvenlerini art rmaya çal fl rlar. Yetiflkinlerin yapt klar ifle kar flmalar n ve müdahale etmelerini istemezler. E er yapt klar ifl engellenirse öfkelenip h rç nlafl rlar (Selçuk, 1995, s. 56). Giriflimcili e karfl suçlulu un (4-6 yafl) yafland dönemde ise çocuklar doyurulmaz bir merak, enerji ve etkinlik içindedir. Bu dönemde çocu un çevresi ve ailesi, onun bu davran fllar n özendirir, çocu un deneme ve yan lmas na, araflt rmas na izin verirse çocu un giriflkenlik duygusu artar. Di er taraftan, çocu un çevresi ve ailesi, çocu un bu yaflant lar n engeller, denetler ve elefltirirse çocukta suçluluk duygusu geliflir (Ar, Üre ve Y lmaz, 2003, s. 40). Dil Geliflimi Dil geliflimi, biliflsel geliflme ve olgunlaflmaya ba l olarak ortaya ç kmaktad r. Dil geliflimi, kullan lan sözcükler, kurulan cümle biçimleri, konuflma içerikleri, biliflsel geliflim düzeyi ile anne baban n çocukla iletiflim biçimi, geçirilen yaflant lar n nitelikleri, bireyin özdeflim kurdu u grubun özellikleri gibi çevresel etmenlerden etkilenmektedir (Erden ve Akman, 2002, s. 79). Çocu un iletiflimini ve düflünce geliflimini sa layan, ö renmede en önemli etmenlerden biri olan dil geliflimi, çocu un do ar do maz a lamas ile bafllar. lk 6 ay boyunca daha çok sesli fonemlere benzer sesler ç kar r, daha sonra sessiz fonemleri ç karmaya bafllar. kinci alt ayda g g ldama dönemi bafllar. Bebeklerin ç - kard klar sesler bak m ndan ilk alt ay evrenseldir (Poyraz ve Dere, 2001, ss ). Genelde, çocuklar okula gidinceye kadar temel dil becerilerini kazanm fllard r. Bu dönemde sözel iletiflim daha erken geliflmektedir. Konuflma becerilerinin geliflimi, 2-5 yafllar aras nda çok h zl d r. Çocuklar 3 yafl nda 3-4 sözcüklü cümleler kurabilir, cümlelerde eylemlerin zamanlar n genelde do ru biçimde kullanabilirler. fllemöncesi dönemin sonuna do ru ise, say s z cümleyi anlayabilir ve gramer kurallar na uygun konuflabilirler (Senemo lu, 2002, s. 51). Birey biliflsel geliflim olarak ilerledikçe dil kullan m ndaki beceri ve yetenekleri de artmaktad r. 1,5 yafl ndan sonra, sözcük da arc nda h zl bir geliflme ortaya

63 3. Ünite - Okulöncesi E itim ve lkö retim 53 ç kmaktad r. 1 yafllar nda 1-2 sözcükle bafllayan konuflma, 5 yafllar nda sözcük say s ve dil bilgisi yap s ile bir yetiflkininkine benzer biçime dönüflür. Çocuk, aylar aras nda anlaml sözcükleri kullanmaya bafllar. Bu dönemde, tek bir sözcükle duygu ve isteklerini anlatma e ilimindedir ay aras, çocuklar n konuflmas telgraflarda kullan lan ifadelere benzer. 2-3 k sa sözcük içeren, uygun zaman ve flah s eklerinin bulunmad cümlelerle isteklerini anlat rlar (Erden ve Akman, 2002, ss ). Çocuk 4-6 yafllar aras nda dinleme ile ilgili kazan mlar edinir ve konuflmaya haz r duruma gelir (Küçükkaragöz, 2002, s. 103). LKÖ RET M N TANIMI VE ÖNEM lkö retim, toplumdaki tüm bireylerin kazanmalar gereken ortak temel bilgi ve becerilerin kazand r ld önemli bir örgün e itim aflamas d r (Genç, 2005, s. 42). lkö retim, çocuklara toplumun amaçlar n, de erlerini ve sembollerini kazand rarak onlar n genel bir de erler sistemi oluflturmalar n sa lar (Bulut-Bozkurt, 2005, s. 468). Bu yönüyle ilkö retim bireyleri yetiflkin olduklar zaman alacaklar sosyal ve kültürel görevleri için haz rlayan, bu görevler için temel bilgi ve beceriler kazand ran bir e itim basama d r (Yaflar ve Sözer ve Gültekin, 1999, s. 453). lkö retim her vatandafl n yaflam nda karfl laflt ve karfl laflaca kiflisel ve toplumsal sorunlar n çözmede, toplumun de erlerine ve normlar na uyum sa lamada, üretken ve tutumlu olmada temel yeterlikleri ve al flkanl klar kazand ran bir e itim olarak tan mlanmaktad r (Do an ve Külahç, 1986, s. 182). lkö retimin, e itim sistemi içindeki önemi flöyle aç klanabilir (Yeflilyaprak, 2002, s. 36): Ö rencilerin h zla artan bilgi gereksinimlerinin ilkö retim taraf ndan karfl - lanmak zorunda olunmas, lkö retimin, çocu un biliflsel, duyuflsal, fiziksel ve ahlâki davran fllar n bir bütün olarak gelifltirmek için kapsaml bir e itim sa lamas, Çocu un biliflsel, duyuflsal ve fiziksel yönlerden bir bütün olarak yetifltirilmesi, ona nas l ö renece inin ö retilmesi, bilgileri ezberleme yerine özümsemelerinin daha uzun zaman alaca n n ancak daha kal c olaca - n n vurgulanmas. lkö retim bireyleri yetiflkin olduklar zaman alaca toplumsal, sosyal ve kültürel görevleri için haz rlayan, bu görevler için temel bilgi ve beceriler kazand ran e itim basama d r. lkö retimin önemini aç klay n z. lkö retim, yoksulluk ve eflitsizli in azalt lmas, üretimin artmas, bilginin yay lmas ve üretilmesi ile yeni teknolojilerin kullan lmas na olanak sa lar. Nitelikli bir ilkö retime eriflmek, bireyin daha sonraki yaflam nda daha baflar l ve üretken olma flans n art r r. lkö retim ulusal ekonomi ve sosyal kalk nma aç s ndan önemli bir yere sahip olup (Bruns, Mingat, Rakotomalala, 2003, s. 20); toplumlar n, ekonomik, politik ve bilim kurulufllar n n üretim kapasitesini art r r. Ayn zamanda, sa l k, beslenme ve nüfus üzerinde etki yaparak yoksullu u azaltmaya yard mc olur (Lockheed ve di- erleri, 1991, s. 1). lkö retim çocu un flimdiki ve gelecek yaflam na yap lan bir etkileme sürecidir (Fidan ve Baykul, 1994, s. 12). Bu nedenle, ço u ülkede vatandafllar na ilkö retim olana sa lamak, devletin temel görevleri aras nda say lmaktad r (Baflaran, 1996, s. 75). Bir ülkede ilkö retim kurumlar flu temel ifllevleri gerçeklefltirmektedir (Özgüven, 2001, s. 63): 4 SIRA S ZDE

64 54 lkö retime Haz rl k ve lkö retim Programlar Ulusal düzeyde sosyo-kültürel bütünleflmeyi sa lamak. Ö rencilere vatandafll k e itimi vermek. Bireylerin bedensel, zihinsel, duygusal ve sosyal bak mdan tüm yönleriyle geliflimini sa lamak. Bireylerin ifl ve çal flma yaflam na uyum sa lamas na yard mc olacak beceriler kazand rmak. Ortaö retim düzeyindeki genel ve mesleki programlarla yaflama haz rlay c bilgi ve beceriler kazand rmak. fl yaflam na at lacaklara, yayg n e itim kurumlar n tan tmak ve bunlarla iliflki içinde olmak. Uluslararas iliflkiler için bilimsel tutum ve de erler gelifltirmek. lkö retimin toplumsal ve bireysel yararlar na iliflkin alanyaz n, ilkö retimin toplum ve birey aç s ndan vazgeçilmez bir araç oldu unu göstermektedir. Gerçekten ilkö retim, toplumun kültürel süreklili inin sa lanmas nda, istikrarl bir demokratik toplumun oluflturulmas nda, halk n yaflam düzeyinin yükseltilmesinde, bireyin yaflam boyu ö renme ve geliflmesinde temel bir e itim basama durumundad r (Kavak, 1997, s. 17). O halde bireylerin, toplumdaki geliflmelere uyumunu sa lamaya ve ça dafl uygarl k düzeyinin üstüne ç kacak at l mlar gerçeklefltirmeye yönelik amaçlar n gerçeklefltirebilmeleri, nitelikli bir ilkö retim görmeleriyle olanakl d r. LKÖ RET M N AMAÇLARI VE LKELER Tüm vatandafllar n ulusal amaçlara uygun olarak bedensel, zihinsel, duygusal ve sosyal anlamda geliflmelerine ve yetiflmelerine olanak sa layan bir e itim basama- olarak kabul edilen ilkö retim, birçok amaca hizmet etmektedir. E itim Programlar ve De erlendirme Ulusal Konseyi (NCCA), ilkö retimin amaçlar n flöyle belirtmektedir (2006): Özgün bir birey olarak çocu un kendi potansiyelinin fark na varmas n ve sa l kl bir yaflam sürmesini sa lama. Çocu un di er insanlarla ifl birli i yaparak ve birlikte yaflayarak toplumsallaflmas n ve toplumun yarar na katk da bulunmas n sa lama. Çocu u üst ö renime ve yaflam boyu ö renmeye haz rlama. lkö retimin amaçlar ndan biri, ö rencilere biliflsel becerileri kazand rmakt r. Di er önemli bir amac ise çocu un toplumda yaflayabilmesi için gerekli olan beceri ve tutumlar gelifltirmektir. Bu ayn zamanda, ulus oluflturma amac na katk da bulunmay, ulusal bütünleflme, ulusal de er ve sembollerle özdeflleflmeyi de içerir. lkö retim çocuklara toplumun amaçlar n, de erlerini ve sembollerini kazand rarak onlar n genel bir de erler sistemi oluflturmalar n sa lar (Fidan ve Baykul, 1994, ss ). Türkiye de ilkö retimin amaçlar flöyle belirlenmifltir (MEB, 1973): lkö retimin amaç ve görevleri, milli e itimin genel amaçlar na ve temel ilkelerine uygun olarak; Her Türk çocu una iyi bir vatandafl olmak için gerekli temel bilgi, beceri, davran fl ve al flkanl klar kazand rmak; onu milli ahlâk anlay fl na uygun olarak yetifltirmek; Her Türk çocu unu ilgi, istidat ve yetenekleri yönünden yetifltirerek yaflama ve üst ö renime haz rlamakt r.

65 3. Ünite - Okulöncesi E itim ve lkö retim 55 Görüldü ü gibi, milli e itimin genel amaçlar na dayal olarak her Türk çocu una iyi bir vatandafl olmak için gerekli bilgi, beceri ve tutumlar kazand rmak, onu ilgi ve yetenekleri do rultusunda yetifltirmek, yaflama haz rlamak ilkö retimin amac d r. Di er taraftan, sosyal ve kültürel geliflimin ve süreklili in sa lanmas, demokratik bir toplumun oluflturulmas ve gelifltirilmesi, toplumun yaflam standard - n n yükseltilmesi ilkö retimin önemli ifllevleri aras nda yer almaktad r (Genç, 2005, s. 42). Bunun yan s ra, bireylerin yetenekleri do rultusunda ve onlar n geliflim dönemlerinin ilkelerine uygun olarak biliflsel, duyuflsal ve sosyal geliflimlerini sa lamak, yarat c, etkin ve ba ms z birey olmalar n sa layacak temel bilgi ve becerileri kazand rmak ilkö retimin amaçlar aras nda yer almaktad r. lkö retimin amaçlar nelerdir? Baflta Türk Milli E itiminin amaç ve ilkeleri olmak üzere, her ö retim kurumunun; Milli E itimin genel amaç ve ilkelerine uygun olarak kendisine özgü amaçlar ve e itim ö retim ilkeleri bulunmaktad r. E itim ve ö retim bu ilkelere göre gerçeklefltirilmekte ve bu ilkeler, amaçlara ulaflmada anahtar rol oynamaktad r. lkö retim Kurumlar Yönetmeli i ne göre (2006), ilkö retimde afla daki ilkeler göz önünde bulundurulur: 5 SIRA S ZDE lkö retimde sekiz y ll k kesintisiz e itim, ilkö retim ça ndaki her Türk vatandafl - n n hakk d r ve zorunludur. lkö retim kurumlar nda karma e itim ö retim yap l r. lkö retimde derslerde ve ders d fl etkinliklerde Türkçe nin do ru, güzel ve etkili kullan lmas temel hedeftir. lkö retim kurumlar n n kurulufl ve iflleyifli ile her türlü e itim ö retim programlar - n n haz rlanmas ve uygulanmas nda Atatürk ilke ve ink lâplar na uyulur. Evrensel de erler içinde milli kültürün ö renilmesine ve gelifltirilmesine önem verilir. lkö retim kurumlar ; dil, rk, cinsiyet, felsefi inanç ve din ayr m gözetilmeksizin herkese aç kt r. E itimde hiçbir kifliye, zümreye ya da s n fa ayr cal k tan namaz. E itim ö retim etkinlikleri; ö retim ilkeleri, ö renci düzeyi, çevre özellikleri ve programda belirtilen noktalar dikkate al narak bu Yönetmeli in 5. maddesindeki amaçlar gerçeklefltirecek flekilde düzenlenir ve uygulan r. lkö retim kurumlar nda herkese f rsat ve olanak eflitli i sa lan r. Ekonomik durumu iyi olmayan ö rencilere, ö renimlerini sürdürebilmeleri amac yla paras z yat l l k ve bursluluk olanaklar sa lan r. Özel e itim gerektiren ve korunmaya muhtaç çocuklar yetifltirmek için özel önlemler al n r. E itim ö retim hizmetleri düzenlenirken ö rencilerin ilgi, istek ve yetenekleri ile toplumun gereksinimleri dikkate al n r. Demokrasi bilincinin gelifltirilmesi amac ile ö renci, ö retmen, yönetici, personel ve velilerce; kurumda ifl birli i, ifl bölümü, seçme, seçilme, kat lma ve düflüncelerini aç klayabilme gibi demokratik kurallar n uyguland, sevgi, sayg ve hoflgörüye dayal bir çal flma ortam oluflturulur. lkö retim kurumlar nda uygulanan programlar, yöntem ve teknikler ile kullan lan e itim teknolojisi; bilimsel ve teknolojik geliflmelere göre yenilenerek okul, çevre ve ülkenin gereksinimlerine göre sürekli gelifltirilir. lkö retim kurumlar nda aç kl k, güvenirlik ön planda tutulur. E itim ö retim ve yönetim etkinliklerinin kurul ve komisyonlarca yürütülmesi, ö renci, ö retmen, veli ve çevrenin gözetim ve denetimine aç k tutulmas sa lan r.

66 56 lkö retime Haz rl k ve lkö retim Programlar Kaynaklar n etkili ve verimli olarak kullan lmas, e itim ö retimin niteli inin art r lmas ve kurumun rekabet gücünün gelifltirilmesi sa lan r. Okul ile aile ve çevrenin ifl birli i sa lan r. lkö retimde ö renciler, olduklar gibi kabul edilerek de er verilir. Ö retmen, yeri geldikçe günlük olaylara ve f rsat e itimine yer verir. Ö rencilere temel bilgi, beceri ve de erleri kazand rmak, ö rencilerin davran fl, ilgi ve yeteneklerini belirlemek, programlar do rultusunda baflar lar n bir bütün olarak de erlendirmek, meslek alanlar n tan tmak ve yönlendirmek için gerekli önlemler al n r. Özel e itime gereksinimi olan bireylerin akranlar ile birlikte kaynaflt rma uygulamalar yoluyla e itimlerini sürdürmeleri esast r. Bu ö renciler e itimlerini akranlar ile birlikte ayn s n fta sürdürebilecekleri gibi okullar n bünyesinde aç lacak özel e itim s n flar nda da sürdürebilirler. Kaynaflt rma yoluyla e itim uygulamalar nda özel e itim ile ilgili mevzuat hükümleri uygulan r. Türkiye de ilkö retim, 6-14 yafl grubundaki çocuklar n e itim ö retimini kapsar. lkö retim, k z ve erkek tüm vatandafllar için zorunludur ve devlet okullar nda paras zd r. lkö retim kurumlar sekiz y ll k okullardan oluflur. Bu okullar bitirenlere ilkö retim diplomas verilir. K rsal kesimde yaflayan ilkö retim ça ndaki çocuklar n nitelikli bir e itime kavuflturulmas için yat l ve tafl mal e itim olanaklar sunulmaktad r. Nüfusun az ve da n k oldu u yerlerde, köyler gruplaflt r larak, merkezi durumda olan köylerde ilkö retim okullar ile bunlara ba l pansiyonlu ilkö retim okulu, gruplaflt rman n olanakl olmad yerlerde yat l ilkö retim bölge okullar kurulmaktad r. Nüfusu az ya da da n k yerleflim birimlerinde bulunan ö renim ça ndaki ö renciler ile birlefltirilmifl s n f uygulamas yapan okullarda bulunan ö rencilere daha nitelikli e itim ö retim olana sa lamak amac yla tafl mal ilkö retim uygulamas yap lmaktad r ö retim y l verilerine göre Türkiye de ilkö retim okulunda ö renci ö renim görmekte; bu okullarda ö retmen görev yapmaktad r. Türkiye de ilkö retimin, küçük yerleflim birimlerindeki vatandafllara e itim olana sa lanmas, büyük yerleflim birimlerinde s n flardaki ö renci say lar n n fazla olmas nedeniyle ikili ö retim yap lmas ve ö retimin niteli inin art r lmas gibi sorunlar bulunmaktad r. LKÖ RET M DÖNEM ÇOCUKLARININ GEL fi M ÖZELL KLER lkö retim y llar n n birinci dönemini kapsayan y llar, son çocukluk dönemi olarak adland r lmaktad r yafl dilimini içeren bu y llarda e itim ö retim etkinlikleri ön plandad r. Akranlar yla birlikte olumlu iliflkiler gelifltirip, onlarla çeflitli etkinliklerde bulunma, cinsiyet rollerini kazanma, toplumun cinsiyetlere yükledi i de erleri ve sosyal rolü ö renme, cinsiyetine uygun davran fllar kazanma, okuma-yazma gibi temel okul becerilerini gelifltirme, de erler ve vicdan anlay fl gelifltirme, kendine göre bir de er sistemi oluflturma ilkö retim çocuklar n n tamamlamalar gereken geliflim görevlerini oluflturmaktad r (Ayd n, 2002, ss ). lkö retim çocuklar n n geliflim görevlerini tamamlamalar, onlar n geliflim özellikleri göz önünde bulundurularak gerçeklefltirilen etkinliklere ba l d r. Bu nedenle bu yafl çocuklar - n n geliflim özeliklerinin göz önünde bulundurulmas büyük önem tafl maktad r.

67 3. Ünite - Okulöncesi E itim ve lkö retim 57 lkö retim çocuklar n n tamamlamalar gereken geliflim görevleri nelerdir? Fiziksel Geliflim lkö retim döneminde, fiziksel geliflme, yaflam n ilk y llar na göre yavafl bir ilerleme gösterir. lkö retimin ilk y llar nda çocuklar n büyümesinde gittikçe artan bir yavafllama olmas na ra men, 10 yafllar na do ru, vücut biyokimyas ndaki farkl laflmalara ba l olarak, özellikle k z çocuklar nda ani bir boy art fl görülmektedir. Erkek çocuklar 10 yafllar na kadar k zlardan biraz daha uzun ve daha iri bir bedene sahip olmalar na karfl l k, dördüncü ve beflinci s n flarda k zlardan daha ufak bir görünüme bürünürler (Erden ve Akman, 2001, s. 50). Kemik ve iskelet sistemindeki geliflme, kas sisteminden biraz daha ileride oldu- u için bu dönemde zaman zaman büyüme a r lar meydana gelebilir. Bu dönemde çocu un küçük kas becerileri geliflir, küçük ve ince kalemle yazabilir, piyano ve di er enstrümanlar çalabilir (Senemo lu, 2002, s. 34). lkö retimin ikinci yar - s na gelindi inde ise ince motor kaslar n kontrolü büyük ölçüde baflar l r. Buna ba l olarak çocuklar ayr nt larla u raflmay gerektiren ifllerden hofllanmaya bafllarlar. El sanatlar na ve müzik aletlerine olan ilgi artar (Bilgin, 2002, s. 62). Zihinsel Geliflim Çocuk bu dönemde soyut olan ifllemleri gerçeklefltiremez. Bu dönem s n flama becerilerinin edinildi i dönemdir. Çocuk çeflitli aç lardan çeflitli s n flamalar n yap labilece ini bu dönemde anlamaya bafllar (Bacanl, 1998, s. 55). Bu dönemin en önemli özelli i korunum ve tersine dönüflebilirlik kavramlar n n kazan lmas ve sembolik zihinsel etkinliklerden gerçek zihinsel etkinliklere geçilmesidir. Somut ifllemler dönemindeki bir çocuk, somut olmayan nesne ve durumlar üzerinde ak l yürütemez. Bu dönemde çocuk, somut problemleri mant kl bir biçimde çözebilme, s n flama ve dizinler oluflturma, tersine dönüflebilirli i anlama, kurallar izleme gibi geliflim özellikleri gösterir (Selçuk, 1995, s. 79). Çocuk bu dönemde soyut düflünceleri anlay p çeflitli hipotezleri içeren problemleri çözemez. Bu yetenekler somut ifllemler döneminin sonunda ortaya ç kar (Ormrod, 2006, s. 29). Bu dönemde çocuk duyular ile düflünür. Ancak, gözlemler ve deneyler sonucunda birtak m hükümlere var r. Bunun yan s ra bu ça n sonuna do ru, çocuk dinleyerek ve okuyarak da bir fleyler ö renebilecek duruma gelir. Bu ça da çocuk çevresini toptan alg lar. Gördü ü fleyleri çözümleyemez. Onda henüz mant kl ve soyut düflünme yetene i bafllamam flt r. Bu nedenle, bilimsel mant a göre s n fland r lm fl konular kavrayamaz. Bu ça n bafllang c nda, zaman kavram çok s n rl d r. Çocuklar ilerisi için plan yapamaz ve zamanlar n ayarlayamazlar. kinci s n fta zaman kavram geliflmeye bafllar, dönemin sonuna do ru yemek zaman n, ders y l n n bafl n ve sonunu, haftan n günlerini ve aylar n kavrar duruma gelir (Baflhan, 1987, ss ). Psikososyal Geliflim lkö retimin birinci dönemi çocu un ö renme ve sosyal beceriler kazanma çabalar n n öne ç kt bir dönem olup, Erikson un psikososyal geliflim evrelerinden baflar l olmaya karfl yetersizlik karmaflas n n (Can, 2002, s. 135) ve kimlik kazanmaya karfl kimlik krizinin yafland döneme denk düflmektedir. Baflar l olmaya karfl yetersizlik duygusunun yafland bu dönemde, çocuk bir fleyler üretmek ve baflar l olmak için çal flmaktad r; çünkü, elde etti i baflar lar so- 6 SIRA S ZDE

68 58 lkö retime Haz rl k ve lkö retim Programlar nucunda takdir ve kabul edilmeyi beklemektedir. Bu dönemdeki çocuk, e er çevresinden destek görürse daha fazla çal flmaya ve baflar l olmaya yönelmektedir. Aksi halde, yapt klar n n de ersiz oldu una inanmakta ve afla l k duygusuna kap lmaktad r (Selçuk, 1995, ss ). lkö retime yeni bafllayan çocuk için art k, oyun oynamak eski çekicili ini kaybetmifl, yerini bir fleyler üretmek, yapt ifllerde baflar l olmak iste i alm flt r. Bu dönemdeki çocuklar, yapt ifller için be eni toplamak, arkadafllar ve yetiflkinler taraf ndan takdir edilmek gereksinimi duyarlar. Çocu un yetiflkinler dünyas na olan merak iyice artm flt r. Yapt ifllerde baflar l oldukça kendine olan güveni artar, çocu un kendine güveni artt kça da çal flma ve baflar l olmaya do ru güdülenme düzeyi art fl gösterir. Okul ça na giren çocuklar, günlerinin büyük bir k sm n okulda ö retmenleri ve arkadafllar ile geçirmeye bafllarlar. Okul yaflam nda derslerinde baflar l olma, çocu un kendine güvenmesi aç s ndan önemli olmaktad r (Erden ve Akman, 2002, ss ). Çocuk tüm bu beklenen olumlu geliflmelerin tersine çal flma ve baflar l olma aras nda iliflki kurmada güçlük çekebilir. Kendi iradesiyle üstlendi i ya da verilen görevlerde, okul çal flmalar nda (akademik olmayan) baflar l olamayabilir. Bu durumda çocuk kendisine yönelik olumsuz tutum ve yetersizlik duygusu gelifltirebilir. Dil Geliflimi Bu dönemde çocu un geliflimi okulöncesi döneme göre h z kazan r. Çocuklarda sözcük da arc, ilkö retim döneminde h zl ve önemli bir biçimde zenginleflir. Çocuklar okuma ve yazma ö rendikten sonra, ilkö retim dönemi süresince günlük yaflamda kullan lmas gereken sözcüklerin büyük bir bölümünü ö renirler (Küçükkaragöz, 2002, s. 103). Yaklafl k olarak 5-6 yafllar na kadar çocuklar n ço u, anadillerinin temellerini ö renmifllerdir (Woolfolk, 1998, s. 54). Okul dönemi boyunca çocu un sözcük da arc giderek genifller yafllar aras nda, çocuk cinslere ve türlere ait, nitelemeye ve mant a yönelik sözcüklerin anlafl lmas n art r r. Efl anlaml birçok sözcü ün anlamlar n edinerek geliflimini ilerletir. Yafllar ilerledikçe çocuklar daha soyut ve karmafl k iliflkileri yorumlayarak alg sal özellikler ile zenginlefltirdikleri kavramlar kullan rlar (Mavifl, 2003, s. 141)

69 3. Ünite - Okulöncesi E itim ve lkö retim 59 Özet A MAÇ 1 A MAÇ 2 Okulöncesi e itimin tan m ve önemini kavrayabilmek Okulöncesi e itim, 0-6 yafllar aras nda çocu un bireysel özelliklerini ve geliflim düzeylerini göz önüne al p onun zihinsel, duygusal, fiziksel ve sosyal yönden geliflimini destekleyerek ulaflabilece i en üst düzeye ç karan, çocu u ilkö retime ve yaflama haz rlayan planl ve programl bir e itimdir. Çocu un çeflitli özellikleri, yetenekleri, ilgileri 0-6 yafllar aras nda ortaya ç kmaktad r. Bu aç dan çocuk gelifliminin en kritik ve en çok dikkat gerektiren dönemi bu yafllar kapsamaktad r. Bu dönemde verilen e itimin niteli i, çocu un geliflim ve yaflant s n etkilemektedir. Okulöncesi dönemde verilen nitelikli e itim, çocukta ö renmeyi ve ö renmeye istekli olmay art rmakta ve onun tüm yaflant s nda baflar l olmas n sa lamaktad r. Okulöncesi e itimin amaçlar n ve ilkelerini kavrayabilmek Okulöncesi e itimin amaçlar, çocu un ilkö retime bafllamadan önce, bedensel, zihinsel, duygusal ve sosyal yönden bir bütün olarak geliflmesi için uygun bir ortamda uygun bir e itim vermek; çocuklarda iyi al flkanl klar gelifltirmek ve onlar n ilkö retime uyum sa lamalar na yard mc olmakt r. Okulöncesi e itimin ilkeleri ise çocuklar n beden, hareket, zihin, dil, duygu ve sosyal yönden yeteneklerine göre geliflimlerini sa layacak e itim ortam haz rlamak, e itim etkinliklerini düzenlerken onlar n yafllar, ilgi ve gereksinimleri ile okulun ve çevrenin olanaklar n göz önünde bulundurmak, Türkçe yi do ru ve güzel konuflmalar na gereken önemi vermek, onlar n sevgi, sayg, ifl birli i, sorumluluk, hoflgörü, yard mlaflma ve paylaflma duygu ve davran fllar n gelifltirmek, özdenetim becerilerini kazand rmak, oyun temelli etkinlikler düzenlemek, onlar n ba ms z davran fllar gelifltirmesini desteklemek ve hâyâl güçleri, yarat c ve elefltirel düflünme becerileri, iletiflim kurma ve duygular n anlatabilme davran fllar n gelifltirmek biçiminde s ralanabilir. A MAÇ 3 A MAÇ 4 Okulöncesi dönem çocuklar n n geliflim özelliklerini aç klayabilmek Okulöncesi dönemin genel özelli i, bu dönem çocu unun gelifliminin oldukça h zl olmas d r. Bu dönem di er yaflam dönemleri ile karfl laflt - r ld nda, geliflimin farkl yönlerinin birbirleriyle iliflkisinin en fazla oldu u dönemdir. Okulöncesi döneme denk gelen 3-6 yafllar aras ndaki bedensel geliflme h z, bebeklik dönemine göre yavafllar. Bu dönemde erkek çocuklar, k zlardan daha uzun ve a r olmalar na karfl l k, k z çocuklar n n ince motor kaslar n n geliflimi, erkek çocuklardan biraz daha ileridedir. Bu dönemde, büyük kas geliflimi daha ileride iken küçük kas geliflimi yeterli de ildir. fllemöncesi döneme denk gelen (2-7 yafl) bu dönemde, çocuk tümüyle ben merkezci bir düflünce yap s na sahiptir. fllemöncesi dönemde çocuk önce sembolik, daha sonra da sezgisel düflünceyi gelifltirir. Okulöncesi dönem çocu unun biliflsel yap lar henüz korunumu kavrayabilecek düzeye ulaflmam flt r. Okulöncesi dönem, Erikson un psikososyal geliflim evrelerinden özerkli e karfl kuflku ve utanç ile giriflimcili e karfl suçlulu un yafland döneme denk gelmektedir. lkö retimin tan m n ve önemini aç klayabilmek lkö retim bireyleri yetiflkin olduklar zaman alacaklar sosyal ve kültürel görevleri için haz rlayan, bu görevler için en temel bilgi ve becerileri sa layan e itim ve ö retim kurumudur. lkö retim ö rencilere toplumun etkili bir üyesi olabilmeleri için gerekli bilgi, beceri ve tutumlar kazand rman n yan s ra toplumun amaçlar n, de- erlerini, sembollerini de kazand rarak onlar n genel bir de erler sistemi oluflturmalar nda önemli rollere sahiptir. Bunun yan s ra, ö rencilerin bilgi gereksinimlerinin temel e itim taraf ndan karfl lanmas n n zorunlu olmas ; çocu un zihinsel, fiziksel ve duyuflsal davran fllar n bir bütün olarak gelifltirmesi için kapsaml bir e itim sa lamas ve nas l ö renece inin ö retilmesi bak m ndan ilkö retim büyük önem tafl maktad r.

70 60 lkö retime Haz rl k ve lkö retim Programlar A MAÇ 5 lkö retimin amaçlar ve ilkelerini kavrayabilmek lkö retim, ö rencilere temel biliflsel becerileri kazand rmay ve onlar n toplumsal yaflamda ifllevlerini etkin bir biçimde yerine getirebilmeleri için gereken becerileri ve tutumlar gelifltirmeyi amaçlar. Bunun yan s ra bireyleri yaflama ve üst ö renime haz rlamak ve Milli E itimin genel amaçlar na dayal olarak her Türk çocu una iyi bir vatandafl olmas için gerekli bilgi, beceri ve tutumlar kazand rmak, onu ilgi, yeti ve yetenekleri do rultusunda yetifltirmek, yaflama haz rlamak ilkö retimin amaçlar aras nda yer almaktad r. lkö retimin her Türk vatandafl n n hakk olmas ve zorunlu olmas, ilkö retim kurumlar nda karma e itim ö retim yap lmas, derslerde ve ders d fl etkinliklerde Türkçe nin do ru, güzel ve etkili kullan lmas, ilkö retim kurumlar n n kurulufl ve iflleyifli ile her türlü e itim ö retim programlar n n haz rlanmas ve uygulanmas nda Atatürk ilke ve ink lâplar na uyulmas, evrensel de erler içinde milli kültürün ö renilmesine ve gelifltirilmesine önem verilmesi, ilkö retim kurumlar n n dil, rk, cinsiyet, felsefi inanç ve din ayr m gözetilmeksizin herkese aç k olmas, e itimde hiçbir kifliye, zümreye ya da s n fa ayr cal k tan nmamas, ilkö retim kurumlar nda herkese f rsat ve olanak eflitli i sa lanmas ve ekonomik durumu iyi olmayan ö rencilere, ö renimlerini sürdürebilmeleri amac yla paras z yat l l k ve bursluluk olanaklar sa lanmas, özel e itim gerektiren ve korunmaya muhtaç çocuklar yetifltirmek için özel önlemler al nmas ilkö retimin önemli e itim ö retim ilkeleri aras nda yer almaktad r. A MAÇ 6 lkö retim dönemi çocuklar n n geliflim özelliklerini aç klayabilmek lkö retimin birinci dönemini kapsayan y llar, son çocukluk dönemi olarak adland r lmaktad r. lkö retim dönemi y llar nda, fiziksel geliflme, yaflam n ilk y llar na göre yavafl bir ilerleme gösterir. lkö retimin ilk y llar nda çocuklar n büyümesinde gittikçe artan bir yavafllama olmas na ra men, 10 yafllar na do ru, vücut biyokimyas ndaki farkl laflmalara ba l olarak özellikle k z çocuklar nda ani bir boy art fl görülmektedir. Bu dönemde çocuklar n küçük kas becerileri geliflir. lkö retim döneminde, çocuklar zihinsel geliflim aç s ndan somut ifllemler dönemindedir. Somut ifllemler döneminde, çocuk somut problemleri mant kl bir biçimde çözebilme, s n flama ve dizinler oluflturma, tersine dönüflebilirli i anlama, kurallar izleme gibi geliflim özellikleri gösterir. lkö retimin birinci dönemi, çocu un ö renme ve sosyal beceriler kazanma çabalar n n öne ç kt bir dönem olup Erikson un psikososyal geliflim evrelerinden baflar l olmaya karfl yetersizlik karmaflas n n ve kimlik kazanmaya karfl kimlik krizinin yafland döneme denk düflmektedir. Dil geliflimi aç s ndan, çocuklarda sözcük da arc, ilkö retim döneminde h zl ve önemli bir biçimde zenginleflir. Çocuklar, okuma ve yazma ö rendikten sonra, ilkö retim dönemi süresince günlük yaflamda kullan lmas gereken sözcüklerin büyük bir bölümünü ö renirler.

71 3. Ünite - Okulöncesi E itim ve lkö retim 61 Kendimizi S nayal m 1. Afla dakilerden hangisi okulöncesi e itimin ifllevleri aras nda yer almaz? a. Çocuklar n topluma uyumunu sa lamak b. Çocu un biliflsel ve duyuflsal becerilerini gelifltirmek c. Çocuklar mesle e yöneltmek d. Çocu un sosyalleflmesine yard mc olmak e. Çocu a temel al flkanl klar kazand rmak 2. Afla dakilerden hangisi okulöncesi e itimin çocuklar n sosyal geliflimleri üzerindeki etkilerinden biri de- ildir? a. Kendine güveni art rma b. Sosyal iliflkileri daha iyi anlama c. D fla dönük olma d. Okuma yazmaya haz rl k becerileri gelifltirme e. Yetiflkinlerle iliflkilerinde olumlu olma 3. Afla dakilerden hangisi okulöncesi dönem çocuklar n n dil geliflim özellikleri aras nda yer almaz? a. lk alt ay boyunca sesli fonemlere benzer sesler ç karmas b. Konuflma becerilerinin gelifliminin 2-2,5 yafllar aras nda çok h zl olmas c. Dinleme ile ilgili kazan mlar edinmesi d. Anlaml sözcükleri kullanmaya bafllamas e. Günlük yaflamda kullan lmas gereken sözcüklerin büyük bir bölümünü ö renmesi 4. Afla dakilerden hangisi okulöncesi e itimin amaçlar ndan biri de ildir? a. Çocuklar n bedensel, zihinsel ve duygusal yönden geliflmesini sa lamak b. Çocuklar ilkö retime haz rlamak c. Koflullar elveriflsiz çevrelerden gelen çocuklar için ortak bir yetifltirme ortam yaratmak d. Çocuklar n Türkçe yi do ru ve güzel konuflmalar n sa lamak e. Ö rencileri ilgi, istidat ve yetenekleri yönünden yetifltirerek yaflama ve üst ö renime haz rlamak 5. Afla dakilerden hangisi ilkö retimin amaçlar ndan biri de ildir? a. Bireylere asgari ortak bir genel kültür vererek birey ve toplum sorunlar n tan tmak b. Bireylere iyi bir vatandafl olmak için gerekli bilgi, beceri ve tutumlar kazand rmak c. Bireyleri yetenekleri do rultusunda ve onlar n geliflim dönemlerinin ilkelerine uygun olarak yetifltirmek d. Bireylerin biliflsel, duyuflsal ve sosyal geliflimlerini sa lamak e. Bireylere yarat c, etkin ve ba ms z birey olmalar n sa layacak temel bilgi ve beceriler kazand rmak 6. Afla dakilerden hangisi ilkö retimin genel amaçlar aras nda yer almaz? a. Çocu un sa l kl bir yaflam sürdürmesini sa lamak b. Çocu un tüm yaflam için gerekli potansiyelinin fark na varmas n sa lamak c. Çocu u yaflam boyu e itime haz rlamak d. Çocu u üst ö renime haz rlamak e. Çocu un özdenetim becerilerini gelifltirmek 7. Afla dakilerden hangisi ilkö retim ö rencilerinin zihinsel geliflim özellikleri aras nda yer almaz? a. Çocuklar zihinsel geliflim aç s ndan somut ifllemler dönemindedir. b. Çocuk bu dönemde çevresini toptan alg lar. c. Bilimsel mant a göre s n fland r lm fl konular kolayl kla kavrayabilir. d. Çocuk somut problemleri mant kl bir biçimde çözebilme, s n flama ve dizinler oluflturma, tersine dönüflebilirli i anlama, kurallar izleme gibi geliflim özellikleri gösterir. e. Bu dönemde miktar n korunum yetene ini kazanm flt r. 8. lkö retimin birinci basama çocuklar n psikososyal geliflimi aç s ndan hangi döneme denk düflmektedir? a. Güvene karfl güvensizlik b. Baflar l olmaya karfl yetersizlik c. Kimlik kazanmaya karfl kimlik krizi d. Üretkenli e karfl durgunluk e. Özerkli e karfl kuflku ve utanç

72 62 lkö retime Haz rl k ve lkö retim Programlar 9. Çocuklar, korunum yasas n afla daki biliflsel geliflim evrelerinden hangisinde kazan rlar? a. Duyusal-Hareket Dönemi b. fllemöncesi Dönem c. Sezgisel Dönem d. Somut fllemler Dönemi e. Soyut fllemler Dönemi 10. Afla dakilerden hangisi ilkö retimin e itim ve ö retim ilkeleri aras nda yer almaz? a. lkö retim kurumlar nda karma e itim yapmak b. E itimde belirli kiflilere, zümreye ve s n fa ayr - cal k tan mak c. lkö retim kurumlar nda herkese f rsat eflitli i sa lamak d. Özel e itim gerektiren ve korunmaya muhtaç çocuklar yetifltirmek için özel önlemler almak e. lkö retim kurumlar n n kurulufl ve iflleyifli ile her türlü e itim ö retim program n n haz rlanmas ve uygulanmas nda Atatürk ilke ve ink lâplar na uymak Yaflam n çinden Anaokulu Ö rencilerine de Erken Ders Bafl Bu ö renciler, 10 Eylül 2007 de ders bafl yapacak. MEB Müsteflar Vekili Mehmet Temel, Okulöncesi ve lkö retim Birinci S n f Ö rencilerinin E itim Ö retime Haz rlanmas konulu bir genelge yay nlad. Genelgede, ilkö retim birinci s n fa bafllayacak ö rencilerin okul korkular n yenmek ve okula uyumlar n sa lamak için bir hafta önce okula bafllamalar n n e itim ö retim y l nda uygun görüldü ü an msat ld. Velilerden ve kamuoyundan olumlu tepkiler almas nedeniyle bu uygulamaya e itim ö retim y l ndan itibaren, ba ms z anaokullar, anas n flar ve uygulama s n flar n n da dahil edilerek devam etmesinin yararl olaca n n de erlendirildi i belirtilen genelgede, ö rencilerin ve velilerin Eylül 2007 tarihleri aras nda okula davet edildikleri ifade edildi. Genelgede, flunlar kaydedildi: Bu uygulamayla ö rencilerin ilgili s n f/okulöncesi ve çocuk geliflimi e itimi ö retmenlerinin gözetiminde oyun, drama, sosyal ve sportif etkinlikler yoluyla ö renme ortam n, okulunu, s n f n, arkadafllar n, ö retmenlerini tan mas, okul kurallar n ö renmesi, ayn zamanda evine güvenle gidip/gelme e itimini almas ve okula iyi bir bafllang ç yapmas amaçlanm flt r. Kaynak: Milliyet Gazetesi (2007). Anaokulu Ö rencilerine de Erken Ders Bafl tarihinde adresinden al nm flt r.

73 3. Ünite - Okulöncesi E itim ve lkö retim 63 Okuma Parças Türkiye de Okulöncesi E itimin Dünü ve Bugününü De erlendirme Okulöncesi e itimin çocuk, kurum, okul, aile ve toplum aç s ndan önemi flöyle aç klanabilir: Erken çocukluk e itimi her çocu un do al hakk d r ve erken yafltan bafllayarak çocu un tüm geliflim alanlar n destekleyerek planl bir e itim almas, erken çocukluk ve daha sonraki yaflam dönemleri için çok gerekli ve önemlidir. Erken çocukluk e itimi sadece çocu a yönelik olmamal, aileyi de içine almal d r. Aile kat l m ve deste- i çocu un geliflimini daha iyi tamamlamas na olanak sa lar ve bunun için aileye yönelik e itimler de verilmelidir. Çocu a ve aileye yönelik e itimlerin gerçeklefltirilebilmesi için toplumsal destek de gereklidir. Toplumsal bilinç ve destek oluflmas için toplumun her kesiminde bu konuya katk sa layacak e itimler oluflturulmal d r. Okulöncesi e itimde yaflanan pek çok sorunun içinde, yayg nlaflma ve e itimin niteliksel farklar iki temel sorun olarak ortaya ç kmaktad r. Bugün ilkö retim düzeyinde de pek çok sorun yaflanmaktad r. Her iki e itim düzeyinin benzer ve kendine özgü zorluklar olmakla birlikte, okulöncesi e itim ilkö retimle k yasland nda flu noktalarda göreceli olarak avantajl görülmektedir: Okulöncesi e itim kurumlar n n s n f mevcutlar küçük çocuklar n e itiminde olmas gerekti i gibi ö renciden oluflmaktad r. lkö retim s n flar n n ço unlukla ve daha fazla ö renciden olufltu u bilinmektedir. lkö retimde, özellikle birinci s n f ö retmenlerinin pek ço u bu yüzden zorluk yaflamaktad r. fiu anki s n f mevcudu, okulöncesi e itimde olmas gerekti i gibidir ve en az ndan kimse s n f mevcudunu art rmak istememektedir. Kurumda okulöncesi e itim alan 5-6 yafl çocuklar - n n aileleri de ilkö retimde çocu u olan ailelere göre daha rahat durumdad r. S nav ve notla ailelerin çocuklar n n geliflim, ö renme ve okula haz rlanmalar na a rl k vermeleri, çocuklar n e itimini olumlu etkilemektedir. Okulöncesi e itim kurumunda çocu u olan veliler, ilkö retimdekilere göre okula daha s kl kla gelme ve ö retmenlerle daha yak n iliflki içinde olma e ilimindedirler. Her veli için söylenemese de okul-veli ifl birli inin daha olumlu ve rahat iflledi i fark edilmektedir. Ülkemizde cinsiyet ayr mc l ve cinsiyete yönelik de er yarg lar baz topluluklarda afl r ve olumsuz bir flekilde yer almaktad r. Buna ra men en radikal flekilde cinsiyet ayr m yapan aileler bile, okulöncesi e itim ça ndaki çocuklar için bu ayr m yapmamaktad r. lkö retimde, özellikle ikinci basamakta k z çocuklar n n okula gönderilmemesi bilindi i gibi çok ciddi bir sorundur. lkö retim düzeyindeki e itim, dünyan n pek çok yerinde kurumda verilmektedir; kurum d fl alternatif modeller çok nadirdir ve tercih edilmemektedir. Okulöncesi e itimde ise kurum d fl alternatif modeller çok çeflitlidir ve uygulanmas için desteklenmektedir. Okulöncesi ö retmenleri çocuklar n e itiminde gereksinim duyulan pek çok e itimci ve e lendirici materyali art k malzeme kullanarak kendisi yapabilmektedir. Okulun ve velilerin deste i ile ö retmenlerin bu becerileri gelifltirilebilir, üretilen materyallerin çeflitlili i sa lanabilir ve maliyeti düflürülebilir. Kaynak: Ural, O. ve Ramazan, O. (2007). Türkiye de Okulöncesi E itimin Dünü ve Bugünü. Türkiye de Okulöncesi E itim ve lkö retim Sistemi: Temel Sorunlar ve Çözüm Önerileri. (Editörler: S. Özdemir, H. Bacanl ve M. Sözer). TED Yay nlar, ss Kendimizi S nayal m Yan t Anahtar 1. c Ayr nt l bilgi için Okulöncesi E itimin Tan m ve Önemi konusuna bak n z. 2. d Ayr nt l bilgi için Okulöncesi E itimin Tan m ve Önemi konusuna bak n z. 3. e Ayr nt l bilgi için Okulöncesi Dönem Çocuklar n n Geliflim Özellikleri konusuna bak n z. 4. e Ayr nt l bilgi için Okulöncesi E itimin Amaçlar ve lkeleri konusuna bak n z. 5. a Ayr nt l bilgi için lkö retimin Amaçlar ve lkeleri konusuna bak n z. 6. e Ayr nt l bilgi için lkö retimin Amaçlar ve lkeleri konusuna bak n z. 7. c Ayr nt l bilgi için lkö retim Dönemi Çocuklar n n Geliflim Özellikleri konusuna bak n z. 8. b Ayr nt l bilgi için lkö retim Dönemi Çocuklar n n Geliflim Özellikleri konusuna bak n z. 9. d Ayr nt l bilgi için lkö retim Dönemi Çocuklar n n Geliflim Özellikleri konusuna bak n z. 10. b Ayr nt l bilgi için lkö retimin Amaçlar ve lkeleri konusuna bak n z.

74 64 lkö retime Haz rl k ve lkö retim Programlar S ra Sizde Yan t Anahtar S ra Sizde 1 Çocu un çeflitli özellikleri, yetenekleri ve ilgileri 0-6 yafllar aras nda ortaya ç kar. Bu aç dan çocuk gelifliminin en kritik, en önemli ve en çok dikkat gerektiren dönemi bu yafllar kapsamaktad r. Bu dönemde verilen e itimin niteli i, çocu un geliflim ve yaflant s n etkilemektedir. Okulöncesi dönemde verilen nitelikli e itim, çocukta ö renmeyi ve ö renmeye iste i art rmakta ve çocu un tüm yaflam boyunca baflar l olmas n sa lamaktad r. Okulöncesi e itim, çocuklar n topluma uyumunu ve yeni davran fllar kazanmalar n sa lamas, gelecekteki kiflili inin temellerini oluflturmas bak m ndan büyük önem tafl maktad r. Çocu un yaflam n n temelini oluflturan okulöncesi dönemde, çocuk temel al flkanl klar kazanmakta, çeflitli deneyimlerde bulunarak sosyalleflmekte, biliflsel ve duyuflsal becerilerini ve yeteneklerini gelifltirmektedir. S ra Sizde 2 Okulöncesi e itim kurumlar n n annesi çal flan çocu- un güvenli bir ortam içinde bak lmas n sa lamas n n yan s ra, çocuklar n fiziksel, sosyal, duygusal ve zihinsel alandaki geliflmeleri ile dil geliflimlerini daha dengeli ve sistemli biçimde sa lamak ve özellikle farkl sosyo-ekonomik ve sosyo-kültürel ortamlarda yetiflen çocuklar n geliflme ve yetiflme farkl l klar n çocuk ilkö retime bafllamadan önce gidermek ve ilkö retime haz rlamak gibi önemli e itsel yararlar bulunmaktad r. S ra Sizde 3 Okulöncesi e itimin evrensel say labilecek üç temel amac bulunmaktad r. Bunlar flöyle s ralanabilir: Toplumsal amaçlar: Çal flan annelere destek sa lamak, her çocu un bireysel farkl l klar n göz önüne alarak onlar n sosyal, zihinsel, duygusal, fiziksel ve cinsel geliflim alanlar nda geleneksel e itimin boflluklar n kapatmak. E itsel amaçlar: Çocu un duygular n e itmek ve çevresiyle iletiflimini sa lamak. Geliflimsel amaçlar: Çocu un do al geliflimini temel alarak özbak m becerileri, konuflma, ö renme ve dil becerilerinin geliflimini sa lamak. S ra Sizde 4 lkö retim, ö rencilere toplumun etkili bir üyesi olabilmeleri için gerekli temel bilgi, beceri ve tutumlar kazand rman n yan s ra toplumun amaçlar n, de erlerini, sembollerini de kazand rarak ö rencilerin genel bir de- erler sistemi oluflturmalar nda önemli rollere sahiptir. Bunun yan s ra ö rencilerin h zla artan bilgi gereksinimlerinin ilkö retim taraf ndan karfl lanmas n n zorunlu olmas ; ilkö retimin çocu un ahlâki, fiziksel, duyuflsal ve biliflsel davran fllar n bir bütün olarak gelifltirmek için kapsaml bir e itim sa lamas, çocu un bedensel, duygusal ve biliflsel yönlerden bir bütün olarak yetifltirilmesi ve nas l ö renece inin ö retilmesi bak m ndan ilkö retim büyük önem tafl maktad r. S ra Sizde 5 lkö retimin amaçlar, her Türk çocu una iyi bir vatandafl olmak için gerekli bilgi, beceri ve tutumlar kazand rmak, onu ilgi, yeti ve yetenekleri do rultusunda yetifltirmek, üst ö renime ve yaflama haz rlamakt r. S ra Sizde 6 Akranlar yla birlikte olumlu iliflkiler gelifltirip, onlarla çeflitli etkinliklerde bulunma, cinsiyet rollerini kazanma, toplumun cinsiyetlere atfetti i de erleri ve sosyal rolü ö renme, cinsiyetine uygun davran fllar kazanma, okuma yazma gibi temel okul becerilerini gelifltirme, de erler ve vicdan anlay fl gelifltirme, kendine göre bir de er sistemi oluflturma okulöncesi dönem çocuklar - n n tamamlamalar gereken geliflim görevlerini oluflturmaktad r.

75 3. Ünite - Okulöncesi E itim ve lkö retim 65 Yararlan lan ve Baflvurulabilecek Kaynaklar Aktan-Kerem, E. ve Cömert, D. (2006). Siirt linde Okulöncesi E itimin Sorunlar n n Tespitine Yönelik Ö retmen Görüfllerinin ncelenmesi. Milli E itim Dergisi. 35, (170). Aral, N., Kand r, A. ve Can-Yaflar, M. (2002). Okulöncesi E itim ve Okulöncesi E itim Program. (Gelifltirilmifl 2. bask ) stanbul: YA-PA Yay nlar. Ar, R., Üre, Ö. ve Y lmaz, H. (2003). Geliflim ve Ö renme Psikolojisi: E itimin Psikolojik Temelleri). Konya: Mikro Yay nlar. Ayd n, B. (2002). Geliflimin Do as. Geliflim ve Ö renme Psikolojisi. (Editör: B. Yeflilyaprak). Ankara: Pegem-A Yay nc l k, ss Bacanl, H. (1998). E itim Psikolojisi. stanbul: Alk m Yay nevi. Baflaran,. E. (1996). Türkiye E itim Sistemi. Ankara: Yarg c Matbaas. Baflhan, M. (1987). lkokul Müfredat Program. Ankara, Bilgin, M. (2002). Bedensel ve Devinsel Geliflim. Geliflim ve Ö renme Psikolojisi. (Editör: B. Yeflilyaprak). Ankara: Pegem-A Yay nc l k, ss Bulut-Bozkurt, N. (2005). lkö retim Ö retmenlerinde, Stres Yaratan Yaflam Olaylar ve Stresle Baflaç kma Tarzlar n n Çeflitli De iflkenlerle liflkisi. Kastamonu E itim Dergisi. 13, (2), ss Burns, B., Mingat, A. ve Rakotomalala, R. (2003). Achieving Universal Primary Education by 2015: A Chance for Every Child. Washington, D.C.: World Bank. Can, G. (2002). Kiflilik Geliflimi. Geliflim ve Ö renme Psikolojisi. (Editör: B. Yeflilyaprak). Ankara: Pegem-A Yay nc l k, ss Çoker, A. G. (1995). Aç k Okulöncesi E itim Projesi. 10. YA-PA Okulöncesi E itimin Yayg nlaflt r lmas Semineri. stanbul: YA-PA Yay nlar, ss Do an, H. ve Külâhç, fi. (1986). lkö retim Okulu Araflt rmas II. Ankara: MEB Yay nlar. Erden, M. ve Akman, Y. (2001). Geliflim ve Ö renme. (10. bask ). Ankara: Arkadafl Yay nevi. Erden, M. ve Akman, Y. (2002). Geliflim ve Ö renme. (11. bask ). Ankara: Arkadafl Yay nevi. Fidan, N. ve Baykul, Y. (1994). lkö retimde Temel Ö renme htiyaçlar n n Karfl lanmas. Hacettepe Üniversitesi E itim Fakültesi Dergisi. 10, ss Genç, S. Z. (2005). lkö retimde Sosyal Becerilerin Gerçekleflme Düzeyinin Belirlenmesi Üzerine Bir Araflt rma. Kastamonu E itim Dergisi. 13, (1), ss Güneysu, S. (2005). Erken Çocukluk E itimi Hizmetlerinde Kalite. Okulöncesi E itimde Kalite: Üniversitelerin Rolü. AÇEV Toplant Raporu. Kavak, Y. (1997). Dünyada ve Türkiye de lkö retim. Ankara: Pegem Yay nc l k. Küçükkaragöz, H. (2002). Biliflsel Geliflim ve Dil Geliflimi. Geliflim ve Ö renme Psikolojisi. (Editör: B. Yeflilyaprak). Ankara: Pegem-A Yay nc l k, ss Lockheed, E. M. ve di erleri (1991). Improving Primary Education in Developing Countries. Washington D.C. Published for the World Bank Oxford University Press. Mavifl,. (2003). Anlam Geliflimi. Çocukta Dil ve Kavram Geliflimi. (Editör: S. Topbafl). Eskiflehir: Anadolu Üniversitesi Aç kö retim Fakültesi Yay nlar, ss: MEB. (1973). Milli E itim Temel Kanunu tarihinde, htm adresinden al nm flt r. MEB. (2005). ktisadi flbirli i ve Geliflme Teflkilat (OECD) Türkiye Temel E itim Politikas ncelemesi Ön Rapor. 30 Haziran 2006 digm.meb.gov.tr/uaorgutler/oecd/oecd_onrapor_trmart06.pdf adresinden al nm flt r. MEB. (2006). lkö retim Kurumlar Yönetmeli i tarihinde /225_0.html adresinden al nm flt r. MEB (2006) Ayl k Çocuklar çin Okulöncesi E itim Program. stanbul: YAPA Yay n Pazarlama. MEB. (2007). Okulöncesi E itim Kurumlar Yönetmeli i tarihinde adresinden al nm flt r. Micozkad o lu,.. ve Berument, S. K. (2003). Okulöncesi Kurumlar n Kalitesi ve Çocuklar n Sosyal Yeterli i. Türk Psikoloji Dergisi. 18, (51), ss NCCA (National Council for Curriculum and Assessment). (2006). Primary Curriculum Review tarihinde locid=261&docid=-1 web adresinden al nm flt r.

76 66 lkö retime Haz rl k ve lkö retim Programlar Oktay, A. ve Ramazan, O. (1992). Çeflitli Ülkelerde lkö retim Uygulamalar. Hacettepe Üniversitesi E itim Fakültesi Dergisi. 8, ss Ormrod, J. E. (2006). Educational Psychology: Developing Learners. (5. Bask ). Ohio: Merrill Prentice Hall. Ömero lu, E., Can Yaflar, M. (2004). A aç Yaflken E iliyor, Okulöncesi E itim. Görüfl Dergisi. TÜS AD Yay nlar, Haziran, ss Poyraz, H. ve Dere, H. (2001). Okulöncesi E itimin lke ve Yöntemleri. Ankara: An Yay nc l k. Selçuk, Z. (1995). E itim Psikolojisi. (4. Bask ). Atlas Kitabevi. Senemo lu, N. (2002). Geliflim, Ö renme ve Ö retim. Kuramdan Uygulamaya. Ankara: Gazi Kitabevi. Senemo lu, N. (2006). E itimin Psikolojik Temelleri. E itim Bilimine Girifl. (Editör: V. Sönmez). Ankara: An Yay nc l k. Ural, O. ve Ramazan, O. (2007). Türkiye de Okulöncesi E itimin Dünü ve Bugünü. Türkiye de Okulöncesi E itim ve lkö retim Sistemi. Temel Sorunlar ve Çözüm Önerileri. (Editör: S. Özdemir, H. Bacanl ve M. Sözer). TED Yay nlar, ss Üstüno lu, Ü. (1989). Okulöncesi E itim Döneminde E itim Kurumlar n n Önemi ve Yararlar. Anadolu Üniversitesi E itim Fakültesi Dergisi. 2, (2), ss Üstüno lu, Ü. (1990). Okulöncesi Ö retmeninin Nitelikleri. Anadolu Üniversitesi E itim Fakültesi Dergisi. 3, (1), ss Woolfolk, A. (1998). Educational Psychology. (7. bask ). Boston: Allyn and Bacon. Woolfolk, A. (2005). Educational Psychology. (9. bask ). Boston: Allyn and Bacon. Yaflar, fi., Sözer, E. ve Gültekin, M. (2000). lkö retimde Ö renme-ö retme Süreci ve Ö retmenin Rolü. VII- I. Ulusal E itim Bilimleri Kongresi Bildiriler Kitab. Trabzon: Karadeniz Teknik Üniversitesi Fatih E itim Fakültesi Yay nlar, ss Yeflilyaprak, B. (2002). E itimde Rehberlik Hizmetleri. Ankara: Nobel Yay n Da t m.

77 Okulöncesi E itim Kurumlar nda Uygulanan Programlar 4 67 Kaynak: Yaflam n ilk y llar nda geliflme ve ö renmenin çok h zl olmas ve bu dönemde edinilen deneyimlerin daha sonraki ö renmeleri etkilemesi vb. nedenler okulöncesi y llar n en iyi biçimde de erlendirilmesini gerektirmektedir. Yap lan araflt rmalar da okulöncesi y llar n birey aç s ndan çok önemli oldu unu ortaya koymaktad r. Okulöncesi e itimde hedeflenen amaçlar n gerçekleflmesi ve beklenen yarar n sa lanmas ise etkili e itim programlar n n uygulanmas yla olanakl olmaktad r. Amaçlar m z Bu üniteyi çal flt ktan sonra; Okulöncesi e itim kurumlar nda uygulanan programlar n temel özelliklerini kavrayabilecek, Türkiye de okulöncesi e itim kurumlar nda uygulanan programlar tan yabilecek, Okulöncesi e itim kurumlar nda uygulanan programlar n haz rlanmas nda ve uygulanmas nda göz önünde bulundurulmas gereken noktalar aç klayabileceksiniz.

78 68 lkö retime Haz rl k ve lkö retim Programlar Örnek Olay Ezgi köyden kente göç etmifl yoksul bir ailenin çocu udur. Ailesi Ezgi nin e itimi için büyük çaba göstermekte ve kentteki e itim olanaklar ndan da yararlanarak onun en iyi biçimde yetiflmesini istemektedir. Böylece, Ezgi nin ailesi onun cehaleti yenerek ileride mutlu olaca n düflünmektedir. Bu düflünceyle ailesi, Ezgi yi mahallelerindeki bir ilkö retim okulunun anas n f na kaydettirir. Ezgi nin ailesi, onun okulda ö rendiklerini izlemekte, s k s k okula giderek ö retmeni ile görüflerek durumuna iliflkin bilgi edinmekte ve bir an önce okuma yazmay ö renmesini beklemektedir. Oysa, Ezgi her gün okulda oyunlar oynamakta ve birtak m etkinlikler yapmakta; okulda olup bitenleri de günü gününe ailesine aktarmaktad r. Ezgi nin anne ve babas bu duruma bir anlam veremez ve k zlar n n ne zaman okuma yazma ö renece ini merak edip bu durumu ö retmene sormaya karar verirler. Ezgi nin ö retmeni ise bu düzeyde belirli bir program uygulamak durumunda oldu unu ve programlar n çocuklar n yafllar, geliflim düzeyleri, ilgileri, gereksinimleri ve bireysel farkl l klar dikkate al narak haz rland n ; bu düzeydeki programlarda kesinlikle okuma yazma ö retimi yap lmad n ; çocu- un çok yönlü olarak geliflmesine yer verildi ini ve okuma yazma ö retimine haz rl k yap ld n söyler. Acaba, ailesi Ezgi nin e itimiyle ilgili olarak kayg lar nda ne ölçüde hakl d r? Anahtar Kavramlar Program Okulöncesi e itim program Yap land rmac l k Çoklu zekâ kuram çindekiler G R fi OKULÖNCES E T M KURUMLARINDA UYGULANAN PROGRAMLAR VE ÖZELL KLER TÜRK YE DE OKULÖNCES E T M KURUMLARINDA UYGULANAN PROGRAMLAR 1994 Okulöncesi E itim Program 2002 Okulöncesi E itim Program 2006 Okulöncesi E itim Program OKULÖNCES E T M KURUMLARINDA UYGULANAN PROGRAMLARIN HAZIRLANMASINDA VE UYGULANMASINDA GÖZ ÖNÜNDE BULUNDURULMASI GEREKEN NOKTALAR Programlar n Haz rlanmas nda Göz Önünde Bulundurulmas Gereken Noktalar Programlar n Uygulanmas nda Göz Önünde Bulundurulmas Gereken Noktalar

79 4. Ünite - Okulöncesi E itim Kurumlar nda Uygulanan Programlar 69 G R fi Okulöncesi dönemde çocuklara istenilen özelliklerin kazand r labilmesi, bu dönemde uygulanacak nitelikli okulöncesi e itim programlar ile olanakl olabilmektedir. Okulöncesi dönemde geliflme ve ö renmenin h zl olmas ve okulöncesi y llarda kazan lan deneyimlerin ö rencilerin daha sonraki yaflamlar n etkilemesi, okulöncesi e itim döneminde uygulanacak programlar n önemini daha da art rmaktad r. Öte yandan, e itim sürecinde ö renciyi etkileyecek ve program uygulayacak olan temel öge, ö retmendir. Ö retmen e itim program n uygularken ö rencilerin gereksinimlerini, geliflim özelliklerini ve beklentilerini dikkate almak durumundad r. Bu nedenle ö retmen okulöncesi e itim program n n özelliklerini, amaçlar n ve ilkelerini çok iyi bilmek durumundad r. Bu ünitede, önce okulöncesi e itim kurumlar nda uygulanan programlar n sahip olmalar gereken özellikler üzerinde durulmufl; daha sonra da Türkiye de okulöncesi e itim kurumlar nda uygulanan programlara de inilerek 2006 y l nda uygulamaya konulan okulöncesi e itim program n n temel ögeleri aç klanm flt r. OKULÖNCES E T M KURUMLARINDA UYGULANAN PROGRAMLAR VE ÖZELL KLER E itim program ; bir e itim kurumunun çocuklar, gençler ve yetiflkinler için sa lad, milli e itimin ve kurumun amaçlar n n gerçeklefltirilmesine dönük tüm etkinlikleri kapsayan bir süreç olarak tan mlanmaktad r. Bu tan ma göre ö retim, ders d - fl etkinlikler, özel günlerin kutlanmas, geziler, kurslar, rehberlik ve sa l k gibi tüm hizmetler e itim program n n kapsam içine girmektedir. E itim basamaklar içinde okulöncesi e itim; bireysel ve sosyal ifllevleri son derece önemli bir e itim basama durumundad r. Örgün e itimin bu ilk ve önemli basama, sonraki e itim basamaklar n n temelini oluflturmas ve bu basamakta edinilen deneyimlerin bireyin daha sonraki yaflam nda da etkili olmas nedeniyle önemli bir yere sahiptir. Bu nedenle okulöncesi e itimde hedeflenen amaçlar n gerçekleflmesi bu dönemde e itim programlar n n etkili bir biçimde uygulanmas - n gerektirmektedir. Okulöncesi e itim program, 0-72 ayl k çocuklar ev ve kurum ortam nda zihinsel, duygusal-sosyal ve fiziksel yönden destekleyen programd r (MEB, 1997, s.13). Kuflkusuz, okulöncesi e itimde program çat y oluflturur ve bize neyi, niçin ve nas l yapaca m z gösterir. Ayn zamanda, program e itimi bireysellefltirmeye yard m eder. Ailelere, çocuklar n n ö renme özelliklerine, yeteneklerine ve özel durumlar na nas l yan t verece ini gösterir ve her çocu un ö renmesi hakk nda bilgi verir. Bir baflka deyiflle nitelikli bir program, çocuklar ve aileleri nereye ulaflt raca m z gösteren bir büyük resim dir. Ulusal Çocuk E itimi Birli i (The National Association for the Education of Young Children, NAEYC) okulöncesi e itim program n n temel bileflenlerini flöyle aç klamaktad r (Dombro, Colker ve Dodge, 1999, ss.6-7): çerik: Amaçlardan oluflur. Çocuklar n kendileri, alg lar, iletiflimleri ve yapt klar konusunda ö renmeleri için onlara yard m etme ve onlar n düflünme becerileri kazanmas na odaklan r. Süreç: Çocuklar n ö renmelerine yard m etmeyi içerir. Ortam oluflturma stratejilerini, oyuncak ve materyal seçimini, di er çocuklarla etkileflimi ve etkinlikleri planlanmay içerir. Sürecin en önemli özelli i, çocuklar n ö renmesine yard m edebilecek kararlar vermeye odaklanmas d r. Bu amaçla süreçte rutin etkinliklerden yararlan l r ve çocuklar n ilgi, gereksinim ve yeteneklerine yan t vermek için çeflitli etkinlikler gerçeklefltirilir. Okulöncesi e itimin baflar s, genelde bu basamakta uygulanacak e itim programlar n n niteli ine ba l bulunmaktad r. Bu nedenle okulöncesi e itim programlar n n, çocu un toplumsal ve bireysel yönden en iyi biçimde yetiflmesi için gerekli olan rehberli i yapmas gerekmektedir.

80 70 lkö retime Haz rl k ve lkö retim Programlar Rutin etkinlikler; çocuklara düzenli olma, zaman nda ifl görme, temizlik kurallar na uyma, sa l kl beslenme, görgü kurallar n benimseme, uyku ve dinlenme gereksinimini karfl lama gibi davran fllar kazand rmay amaçlayan kahvalt, ö le yeme i, uyku vb. etkinliklerdir. Serbest zaman etkinlikleri: evcilik köflesi, blok köflesi, kitap köflesi, kukla köflesi, fen ve do a köflesi, oyun köflesi, müzik köflesi gibi ilgi köflelerinde gerçeklefltirilen etkinliklerden oluflmaktad r. Ayr ca, ilgi köflelerinin d fl nda çocuklar resim ve elifli etkinlikleri ile yarat c l klar n kullanarak bir fleyler üretirler. SIRA S ZDE 1 Ortam: çinde ö renmelerin gerçekleflti i düzenlemedir. Üç yafl n alt ndaki çocuklar için iliflkiler ortam d r. Çocuklar ve aileleri ile güçlü ba lar kuruldu unda ö rencilerin ö renmelerini sa layacak uygun bir iklim oluflturulur. Okulöncesi e itimde programlar farkl bak fl aç lar ve de iflik yaklafl mlarla düzenlenmektedir. Bu program düzenleme yaklafl mlar flunlard r (Driscoll ve Nagel, 1999, ss ). Geliflim Temelli Program: Geliflim temelli program çocuklar n geliflim düzeyleri ve ilgilerine odakl olup onlar n fiziksel, zihinsel, sosyal ve duygusal haz r bulunuflluklar dikkate al narak haz rlan r. Çünkü, program onlar düflüncelerine ve yapt klar na göre yetifltirir, onlar n do al meraklar n gelifltirir ve yarat c l klar n destekler. Örne in, iki yafl çocuklar için haz rlanm fl geliflim temelli programda, oyun masas nda oyun hamurlar ve üç ya da dört parçadan oluflan bulmacalar vb. bulunur. Bütünlefltirilmifl Program: Bütünlefltirilmifl program okul ile yaflam aras ndaki do al ba lant y temel al r ve yaflamla ilgili ö renme içeri ini vurgular. Bu program fen, matematik, dil, sanat ve di er program alanlar ile olan iliflkiler üzerine temellenir. Tematik Program: Tematik program ad ndan anlafl ld gibi projeler ve temalar üzerine yap land r l r. Bu program düzenleme yaklafl m nda, tüm etkinlik alanlar (matematik, fen, dil, resim, müzik vb.) çocuklar n çal flaca bir proje üzerinde temalarla birbirine ba land için ideal ö renme olana sa lar. Okulöncesi e itim program yla ö rencilere kazand r lmas hedeflenen davran fllar çeflitli etkinlikler yoluyla kazand r lmaktad r. Okulöncesi e itim program nda yer alan etkinlikleri genelde, rutin etkinlikler, serbest zaman etkinlikleri ve grup etkinlikleri olmak üzere üç grupta toplamak olanakl d r (Gültekin, 2002, ss.74-75). Rutin Etkinlikler: Bunlar her gün ayn biçimde tekrarlanan ve program n temelini oluflturan etkinliklerdir. Okula gelifl, toplanma, tuvalet, kahvalt, uyku ve dinlenme gibi etkinlikler bu türden etkinliklerdir. Rutin etkinlikler; çocuklara düzenli olma, zaman nda ifl görme, temizlik kurallar na uyma, sa l kl beslenme, görgü kurallar n benimseme, uyku ve dinlenme gereksinimini karfl lama gibi davran fllar n kazand r lmas n amaçlamaktad r. Örne in, rutin etkinlikler çerçevesinde, zaman nda okula gelen çocuk etkinlikleri zaman nda yapma; oyundan sonra oyuncaklar n toplayan çocuk düzenli olma; yemeklerden önce ve sonra ellerini y kayan çocuk temizlik; kahvalt ve yemek saatlerinde dengeli bir biçimde beslenen çocuk beslenme; uyku ve dinlenme saatlerinde yeterince uyuyan ve dinlenen çocuk uyku ve dinlenme al flkanl kazanmaktad r. Serbest Zaman Etkinlikleri: Bu etkinlikler ilgi köflelerinde gerçeklefltirilen oyun, masa etkinlikleri ile resim ve el ifli etkinliklerini içermektedir. Bunlar programlardaki temel etkinlikler d fl nda, ö rencinin serbestçe yapt klar etkinliklerdir. Serbest zaman etkinlikleri; evcilik köflesi, blok köflesi, kitap köflesi, kukla köflesi, fen ve do a köflesi, oyun köflesi, müzik köflesi gibi ilgi köflelerinde gerçeklefltirilen etkinliklerden oluflmaktad r. Çocuklar bu ilgi köflelerinde ö retmenin rehberli inde de iflik oyunlar oynarlar. lgi köflelerinin d fl nda resim ve elifli etkinlikleri ile çocuklar yarat c l klar n kullanarak bir fleyler üretirler. Ka t iflleri, boyama çal flmalar, yo urma maddeleriyle yap lan bu etkinlikler tek tek ya da gruplarla çal flma fleklinde yürütülür. Bu yarat c ve üretici etkinlikler, çocuklara kendini ifade etme, bir ifl yapma ve üretmenin tad na varma, birlikte ifl yapma gibi bireysel ve sosyal becerileri kazand r r. Rutin etkinlikler ve serbest zaman etkinlikleri çocuklara ne tür yararlar sa lar?

81 4. Ünite - Okulöncesi E itim Kurumlar nda Uygulanan Programlar Grup Etkinlikleri: Bu etkinlikler ö retmenin önderli inde grup halinde yap lan etkinliklerdir. Anadili etkinlikleri, müzik çal flmalar, oyun, fen ve do a çal flmalar, okuma ve yazma e itimine haz rl k çal flmalar bu tür etkinlikler kapsam na girmektedir. Anadili etkinlikleri: Bunlar çocuklar n duygu ve düflüncelerini ifade etmelerine, sözcük da arc klar n gelifltirmelerine, kitap sevgisi kazanmalar na ve çocu un sosyal ve duygusal geliflimine yard m eden etkinliklerdir. Anadili çal flmalar ; öykü öncesi, öykü anlatma ve öykü sonras etkinlikler olmak üzere üç aflamada gerçeklefltirilmektedir. Öykü öncesinde; tekerlemeler, bilmeceler, fliir, parmak oyunlar ve çocuklarla söylefli etkinliklerine yer verilmektedir. Öykü anlatma; resimli öykü kitab ndan öykü anlatma, öykü kart, slayt, film fleridi ve filmle anlatma, kukla ile öykü anlatma biçiminde gerçeklefltirilmektedir. Öykü sonras etkinlikler ise öykü tamamlama ya da öykü oluflturma, pandomim, rol oynama ve yarat c drama biçiminde yap lmaktad r. Müzik etkinlikleri: Bu etkinlikler, çocuklar n ses ve ritimleri tan malar na; duygu ve düflüncelerini müzikli drama ve dans yoluyla ifade etmelerine; paylaflma, bir gruba ait olma, güven ve baflar duygusu kazanmalar na yard mc olmaktad r. Bu etkinlikler flark dinleme, flark ö renme, flark söyleme ve basit flark lar oluflturma; ritim çal flmalar ; ses ay rt etme çal flmalar ; müzikli canland rma ve yarat c dans çal flmalar n içermektedir. Oyun etkinlikleri: Oyun çocuklarda keflfetme, ö renme ve kendini ifade etme arac d r. Çocuklar oyun yoluyla becerilerini gelifltirmekte; duygu ve düflüncelerini ifade etmekte; çevrelerini tan makta ve insan iliflkilerini gelifltirme f rsat bulmaktad rlar. Oyunlar; hayali oyunlar, s n rl ve kurall grup oyunlar olmak üzere iki biçimde yürütülmektedir. Fen ve do a etkinlikleri: Bu etkinlikler, çocuklar n yaflad klar çevreyi ve do ay daha iyi tan malar na; sorular sorarak sorunlara çözüm yollar bulmalar na; daha etkili düflünme ve sorun çözme yeteneklerini gelifltirmelerine yard mc olur. Bu etkinlikler çocuklarda insanlar, hayvanlar, bitkiler, canl ve cans z varl klar, dünyam z gibi konularda ilgi uyand r r. Fen ve do a etkinlikleri bitki yetifltirme, hayvan besleme, deney yapma ve incelemelerde bulunma gibi etkinliklerle gerçeklefltirilmektedir. Okuma yazma e itimine haz rl k etkinlikleri: Bu etkinlikler gerek anaokulu gerekse anas n f program n n önemli bir etkinli idir. Özellikle, anas n f program nda biraz daha yo un olarak gerçeklefltirilen bu etkinlikler çocu un ilkö retime haz rlanmas na yard m eder ve çocuklar n bas l gereçlerle karfl laflmas n ve onlarla etkileflimini sa lar. Okuma yazmaya haz rl k etkinliklerinde dil gelifliminin önemli bir yeri vard r. Çocu un yaflant lar yla ilgili öyküler ve di er dil çal flmalar bu amaçla kullan labilir. Çocuklara kitap okunmas, onlar n kitaplara karfl ilgi duymalar na ve yeni kavramlar ö renmelerine katk da bulunur. Okuma yazma e itimine haz rl k etkinlikleri birçok çal flmay içerir. Serbest zaman etkinlikleri içindeki de- iflik çal flmalar da okuma yazma e itimine haz rl kta yararl olur. Bu çal flmalarda çocu a bask yap lmamas, çocu un zorlanmamas ve bir yar flma ortam yarat- lmamas gerekir. Okulöncesi e itim programlar n n çocuklara istenilen davran fllar kazand rmas için kimi özellilere sahip olmas gerekmektedir. Çocuklar için haz rlanm fl nitelikli bir okulöncesi e itim program n n temel özellikleri flöyle s ralanabilir (Dombro, Colker ve Dodge, 1999, ss.4-5): 71 Grup etkinlikleri; ö retmenin önderli inde grup halinde yap lan etkinlikler olup anadili etkinlikleri, müzik çal flmalar, oyun, fen ve do a çal flmalar, okuma ve yazma e itimine haz rl k çal flmalar n içermektedir.

82 72 lkö retime Haz rl k ve lkö retim Programlar Program çocuk geliflimi kuramlar n temel almal d r. Çocuklar n kendilerine özel geliflimsel görevleri ve fiziksel, zihinsel, duygusal ve sosyal geliflimleri ile ilgili kimi özellikleri bulunmaktad r. Bu özellikler onlarda geliflim gereksinimleri yarat r. Çocuklar n yetiflkinlerle olan iliflkileri onlar n geliflimsel gereksinimlerinin karfl lanmas nda anahtar rol oynar. Program her çocu un gereksinimini karfl lamak için bireysellefltirilmelidir. Çocuk geliflimi ile ilgili bilgilerin en önemli olanlar ndan biri yafl uygunlu udur. Örne in, iki yafl ve üstü çocuklar enerji doludur. Yafl uygunlu unu sa lamak için çocuklar n kültürleri, ilgileri, yetenekleri ile ilgili gelifltirilen stratejileri, planlanan etkinlikleri dikkate almak ve çevrelerinde de ifliklik yapmak gerekir. Her ailenin kültürüne sayg duyulmal ve aileler programa kat lma konusunda cesaretlendirilmelidir. Çocuklar için haz rlanm fl programlar n aile kat l m olmadan gerçeklefltirilmesi olanakl de ildir. Fiziksel ortam güvenli ve sa l kl olmal d r. Çocuklar için haz rlanm fl programlar, onlar n kendilerini güvende hissedebilecekleri sa l kl bir ortam sa lamal d r. Onlar n deneyim kazanmalar n ve keflfetmelerini sa layacak ortamlar yarat lmal - d r. Ayr ca, çocuklar n kendilerine zarar vermelerini önleyecek önlemlerin al nmas gerekir. Çocuklar materyalleri ve etkinlikleri ilgilerine göre seçmelidir; çünkü, çocuklar etkin olduklar nda ö renirler. Çocuklar erken yafllarda kendileri bir fleyler yaparak ve çevrelerini etkin bir biçimde keflfederek ö renirler. Çocuklara ne kadar çok ilgileri do rultusunda olanaklar sa lan rsa onlar bu deneyimlerden daha iyi ö renir ve yaflamlar boyunca iyi bir ö renici olurlar. Yetiflkinler çocuklara sayg duymal ve onlarla dikkatli bir biçimde iletiflim kurmal d rlar. yi bir program n özelliklerinden biri de çocuk yetiflkin etkileflimidir. Çocuklar n sa l kl geliflimi, onlarla iyi iletiflim kuran ve onlar n sorular na an nda yan t veren yetiflkinlere ba l d r. Ö retmenler ve di er personel çocuk geliflimi ve programlar konusunda e itim almal d r. yi nitelikli programlar, bu konuda bilgi ve becerilere sahip uzmanlar taraf ndan planlanmal, uygulanmal ve gelifltirilmelidir. Örgün e itimin di er basamaklar göz önüne al nd nda okulöncesi e itim programlar n n kimi ay rt edici özellikleri oldu u söylenebilir. Her fleyden önce, ad ndan da anlafl laca gibi di er e itim basamaklar nda ö retim sözcü ü kullan - l rken bu basamakta e itim sözcü ü kullan lmaktad r. Bu fark okulöncesi e itimin temel felsefesinin bir özelli idir. Bu temel felsefeye göre okulöncesi dönemde ö retim de il e itim ön planda tutulmaktad r (Gürkan, 2003, s.79). Okulöncesi e itim programlar n n temel özelliklerinden biri, içerikten çok süreç üzerinde durmas d r. Di er e itim basamaklar nda uygulanan programlardan farkl olarak okulöncesi e itim programlar nda dersler yerine etkinliklere yer verilmektedir. Ö retim süreci etkinlikler yoluyla yürütülmektedir. Bu nedenle etkinlikler program n odak noktas n oluflturmaktad r. Okulöncesi e itim programlar n n di er bir özelli i de ö renci merkezli bir yaklafl mla etkin ö renme temeline dayal olarak yürütülmesidir. Program n uygulamalar nda etkinliklerin çocuklar taraf ndan bafllat lmas na ve sürdürülmesine önem verilmektedir. Özellikle, oyun, etkinliklerin sürdürülmesinde temel oluflturmaktad r. Dengeli beslenme, sa l koruma, yarat c l k, karar verme, elefltirel düflünme, paylaflma ve ifl birli i yapma gibi kimi temel becerilerin gelifltirilmesi, çocuklar n etkinliklere kat larak ve yaparak yaflayarak ö renmelerini gerekli k lmaktad r.

83 4. Ünite - Okulöncesi E itim Kurumlar nda Uygulanan Programlar 73 Okulöncesi e itim kurumlar nda uygulanan programlar n bir di er özelli i de ailenin kat l m n vurgulamas d r. Okulöncesi e itimde baflar ; anne baban n çocu- un geliflimi ve e itimine destek olmas yla olanakl d r. Program n uygulamalar, çocuk ve anne baban n etkileflimini de içerdi inden, anne babalar n çocuk geliflimi konusunda bilgilendirilmeleri gerekmektedir. Di er örgün e itim basamaklar nda uygulanan programlar göz önüne al nd nda okulöncesi e itim programlar n n ay rt edici özellikleri nelerdir? TÜRK YE DE OKULÖNCES E T M KURUMLARINDA UYGULANAN PROGRAMLAR Okulöncesi e itim kurumlar nda, kurumlar n özelliklerine göre de iflik programlar uygulanmaktad r. Tarihsel süreç içinde zaman zaman Milli E itim Bakanl taraf ndan haz rlanm fl program örneklerine rastlanm flt r. Ancak, bunlar n daha çok 3-6 yafl grubu için haz rland, 0-3 yafl grubu için uygun olmad söylenebilir y l nda Milli E itim Bakanl nda Okulöncesi E itim Genel Müdürlü ü nün kurulmas ile okulöncesi e itimde program gelifltirme çal flmalar na h z verilmifltir. Bu kapsamda, Milli E itim Bakanl taraf ndan 1994 y l nda uygulamaya konulan Okulöncesi E itim Program ; 2002 y l nda üniversiteler, alan uzmanlar ve bakanl k ifl birli i ile yeniden gözden geçirilmifltir y l nda ise ilkö retim programlar nda gerçeklefltirilen de ifliklerden yola ç k larak uygulay c ve alan uzmanlar ndan al nan dönütler ile çeflitli ülkelerdeki okulöncesi e itim uygulamalar da dikkate al narak programda kimi de ifliklikler yap lm flt r. 2 SIRA S ZDE 1994 Okulöncesi E itim Program 1994 y l nda tamamlanarak okulöncesi e itim kurumlar na gönderilen Okulöncesi E itim Programlar nda, çeflitli kurumlara ba l ve de iflik yafl gruplar na hizmet veren okulöncesi e itim kurumlar nda ortak bir anlay fl n gelifltirilmesi, uygulanacak yöntem, teknik ve etkinliklerde görüfl birli inin sa lanmas ve uygulamalar n kolaylaflt r lmas ; böylece, istenilen baflar ya ulafl lmas amaçlanm flt r. Programlar okulöncesi e itim kurumlar nda uygulanmak üzere haz rlanmas na karfl n okulöncesi dönemde çocu u olan aileler için de yararl olabilecek bir nitelik tafl maktad r Okulöncesi E itim Programlar, 0-72 ayl k çocuklar n ev ve kurum ortamlar nda fiziksel, zihinsel, duygusal ve sosyal yönden geliflmelerini desteklemeyi amaçlamaktad r. Programlar her çocu un farkl bir geliflim gösterebilece i ve her e itim ortam n n farkl olabilece i varsay m ndan hareketle, farkl uygulama ve etkinliklere olanak verecek bir esnekli e sahiptir. Programlar üç farkl yafl grubu temel al narak haz rlanm flt r. Bu yafl gruplar flöyle s ralanabilir (MEB, 1997, ss ): 0-36 ay (0-3 yafl) Krefl program ay (4-5 yafl) Anaokulu program ay (6 yafl) Anas n f program Krefl Program : 0-3 yafl çocuklar n n zihinsel, dil, sosyal, duygusal, özbak m ve fiziksel geliflim alanlar na ait özellikleri dikkate al narak 0-12 ay, ay ve ay biçiminde üç ayr geliflim evresine bölünmüfltür. 0-3 yafl aras ndaki çocuklar için haz rlanan bu program n amac ; bu yafl grubundaki çocuklar n sa l kl bak m, beslenme, fiziksel ve ruhsal geliflimine katk da bulunmakt r. Krefl Program n n temel özelli i, çocukla yetiflkinin evde ya da kurumda güven ve sevgi ortam içinde mutlu bir beraberli ini amaçlam fl olmas d r. Program n bak m a rl kl oldu u kadar Aileler, programlardan yararlanmak suretiyle çocu un e itimine katk sa layabilir, programlar uygulayan ö retmenlerle ifl birli i yaparak çocu un geliflimine destek verebilir ve çocu un okulda ö rendikleri ile aile içinde ö rendikleri aras nda bir bütünlük oluflturabilir.

84 74 lkö retime Haz rl k ve lkö retim Programlar e itimsel geliflmeyi de gerçeklefltirmeye çal flt söylenebilir. Krefl Program 0-3 yafl aras ndaki çocuklar n geliflim özellikleri dikkate al narak düzenlenmifltir. Program n içeri i, bu yafl grubundaki çocuklar n sa l kl bak m, beslenme ve çeflitli geliflim alanlar ile ilgili e itimini kapsamaktad r. Krefl Program nda bu yafl grubunun geliflim özellikleri çizelge halinde verilmifl; amaç ve davran flsal amaçlarla bu amaçlar gerçeklefltirecek etkinlikler gösterilmifltir. Ayr ca, krefl program nda çocu un geliflimini desteklemek bak m ndan, çocukla ilgilenecek yetiflkinin hangi konulara dikkat etmesi gerekti i vurgulanm flt r. Buna göre çocu un geliflimini desteklemek için yetiflkinin, çocuk ile do rudan iletiflim kurma, çevre düzenlemesi, sa l k, güvenlik, beslenme, duyu e itimi, beden geliflimi, tuvalet ve temizlik e itimi ve anne baba e itimi konular na dikkat etmesi gerekmektedir. SIRA S ZDE 3 Krefl program n n temel özelli i nedir? Anaokulu Program : Program ayl k çocuklar n fiziksel, zihinsel, sosyal ve duygusal alanlardaki geliflimlerini desteklemek, h zland rmak ve anas n f program na temel oluflturmak üzere düzenlenmifltir. Bu program n amac, ayl k çocuklar n geliflim özelliklerine dayal olarak saptanm fl olan amaç ve davran flsal amaçlar n bu yafl grubundaki çocuklara kazand r lmas d r. Krefl program nda oldu u gibi anaokulu program nda yer alan amaç ve davran flsal amaçlar ile etkinlikler de ö rencilerin geliflim özellikleri dikkate al narak saptanm flt r. Anaokulu program nda konular n ö retimi yerine, konular arac l yla çocuklar n belirlenen amaç ve davran flsal amaçlara ulaflmalar amaçlanmaktad r. Program n önemli bir özelli i de ö retmenlerin günlük plan haz rlamalar na katk da bulunmas d r. Programda yer alan konular ve e itim durumlar ö retmene rehberlik edecek özellik tafl maktad r. Çocuk merkezli etkinliklere a rl k verilmesi, çocuklar aras ndaki bireysel farkl l klara dikkat edilmesi; çocuklar n yaparak ve yaflayarak ö renmelerine olanak veren drama, deney ve çevre gezileri gibi etkinliklere yer verilmesi; çocuklar n baflar duygusunu tatmalar sa lanarak olumlu davran fllar n n pekifltirilm esi; davran flsal amaçlar n kazan l p kazan lmad n n gözlenmesi; anaokulu program n n uygulanmas nda dikkat edilecek noktalar aras ndad r. Anas n f Program : Bu program ayl k çocuklar n tüm geliflimlerine yard m etmek, h zland rmak ve ilkö retim programlar na temel oluflturmak üzere haz rlanm fl bir programd r. Program bir çerçeve program niteli inde olup ö retmene rehberlik edici bir özellik tafl maktad r. Programda yer alan amaç ve davran flsal amaçlar ayl k çocuklar n geliflim özellikleri dikkate al narak saptanm flt r. Ayr ca, programda amaç ve davran flsal amaçlar kazand racak konulara da yer verilmifltir. Anaokulu program nda oldu u gibi bu programda da konular, belirlenen amaç ve davran flsal amaçlar kazand rmaya yarayacak bir araç olarak ele al nm flt r.

85 4. Ünite - Okulöncesi E itim Kurumlar nda Uygulanan Programlar 2002 Okulöncesi E itim Program 2002 Okulöncesi E itim Program, 1994 y l ndan itibaren uygulanmakta olan Okulöncesi E itim Program n n uzmanlar ve uygulamac lardan al nan dönütler do rultusunda yeniden düzenlenmesiyle oluflturulmufltur Okulöncesi E itim Program, okulöncesi e itim kurumlar na devam eden aylar aras ndaki normal geliflim gösteren çocuklar n zihinsel, dil, fiziksel, sosyal-duygusal geliflimlerinin desteklenmesi ve özbak m becerilerinin kazand r lmas n temel almaktad r. Yarat - c l k tüm geliflim alanlar n ilgilendirdi inden, ayr ca ele al nmay p tüm etkinliklerde yer almas öngörülmüfltür (MEB, 2002, s.11). Görüldü ü gibi, 2002 Okulöncesi E itim Program yarat c l a özel bir vurgu yapmaktad r Okulöncesi E itim Program nda, 1994 Okulöncesi E itim Program ndan farkl olarak krefl program na yer verilmemifl; anaokulu ve anas n f program da birlefltirilerek bir bütün olarak ele al nm flt r. Ayr ca, bu program n 1994 Program ndan önemli fark, ünitelere yer vermemesi olmufltur Okulöncesi E itim Program n n özellikleri flunlard r (MEB, 2002, ss.11-13): Program, çocu un geliflim gereksinimlerini karfl lamak için geliflim alanlar - n n birbiri ile dinamik etkileflimini destekleyerek onun tüm geliflim alanlar ndaki davran fllar n daha üst düzeye ç karmay amaçlamaktad r. Programda fiziksel, zihinsel, dil, sosyal ve duygusal geliflim alanlar na iliflkin hedeflere ayr bafll klar alt nda yer verilmifltir. Özbak ma yönelik davran fllar bir geliflim alan olmamakla birlikte bu dönemdeki çocuklar n mutlaka kazanmas gereken temel becerileri kapsad ndan ayr bir bafll k alt nda yer alm flt r. Program çocuklar n kendi ilgi alanlar n n fark na varmas na, beceriler gelifltirmesine olanak tan mal d r. lgi ve motivasyonlar birbirinden farkl olan çocuklar n bireysel özelliklerinin göz önüne al nmas na da olanak sa lanmal d r. Program ö retmen taraf ndan gerekli düzenlemeler yap larak özel e itime gereksinim duyan çocuklar için de kullan l r. Ö retmen e itimi planlarken ve uygularken programda yer alan hedeflerden uygun olanlar n seçmeli ya da çocu un geliflim gereksinimlerine göre ek hedefler oluflturmal d r. Programda verilen örnek e itim durumlar birkaç etkinli in birleflmesinden oluflmaktad r. Ö retmen birden fazla etkinli i bir araya getirerek seçti i hedeflerin fl nda kendi içinde bütünlü ü olan e itim durumlar haz rlamal d r. Etkinlikler çocu a yaln zca bilgi kazand rmamal ; onu araflt rmaya, incelemeye ve denemeye yönlendiren özelliklere sahip olmal d r. Etkinlikler uygulan rken ö retmen çocukta ilgi ve merak uyand rmal, sezdirerek ö renmeyi ön plana ç karmal d r. Her hedef ve davran fl her çocuk taraf ndan ayn sürede kazan lamayaca dikkate al narak y l içerisinde tekrarlanmal d r. Ö retmen e itim süresi içinde hedef ve davran fllar n kazan l p kazan lmad n sürekli olarak gözlemlemelidir. Ö retmen her çocuk için gözledi i davran fllar hakk nda özel notlar tutmal ; daha sonra bu notlar Davran fl De erlendirme Formlar na kaydetmeli; böylece, çocuklar n geliflim özelliklerini izlemeli ve de erlendirmelidir Okulöncesi E itim Program nda, 1994 Okulöncesi E itim Program ndan farkl olarak krefl program na yer verilmemifl; anaokulu ve anas n f program da birlefltirilerek bir bütün olarak ele al nm flt r. Ayr ca, bu program 1994 Program ndan farkl olarak ünitelere yer vermemifltir.

86 76 lkö retime Haz rl k ve lkö retim Programlar 2002 Okulöncesi E itim Program nda ve ayl k çocuklar n fiziksel, sosyal-duygusal, zihinsel, dil geliflim özellikleri ve özbak m becerileri verilerek ö retmenlerin hedef ve davran fllar kazand r rken bu özelliklere dikkat etmeleri istenmifltir. Bu kapsamda, programda zihinsel alan için 6, sosyal duygusal alan için 13, zihinsel ve dil alan için 19 ve özbak m becerileri için 5 olmak üzere toplam 46 hedef belirlenmifltir. Ayr ca, programda okulöncesi e itimde y ll k ve günlük planlar n uygulanaca vurgulanarak y ll k ve günlük planlarla ilgili aç klamalara ve örnek planlara yer verilmifltir. SIRA S ZDE Okulöncesi E itim Program ile 2002 Okulöncesi E itim Program aras ndaki farklar nelerdir? 2006 Okulöncesi E itim Program 2006 Okulöncesi E itim Program, ö retim y l nda denenip gelifltirilmek üzere uygulamaya konulan Ayl k Çocuklar çin Okulöncesi E itim Program n n gözden geçirilmesi ve güncellenmesi sonucunda ortaya ç km flt r. Program n gözden geçirilme ve güncellenme gerekçesi flöyle aç klanm flt r (MEB, 2006, s.7): e itim ö retim y l nda denenip gelifltirilmek üzere uygulamaya konulan Ayl k Çocuklar çin Okulöncesi E itim Program, yap lan araflt rmalar ve uygulamalardan al nan geri bildirimler, e itim ö retim y l nda ilkö retimde gerçeklefltirilen yenilikler, okulöncesi e itim alan nda yap lan araflt rmalar ve uygulamac lardan al nan geri bildirimler, Avrupa Birli i ve uluslararas normlara uyum sa lama amac yla Avrupa Birli i Ülkelerindeki okulöncesi e itim alan nda yap lan uygulamalar dikkate al narak analiz edilmifltir. Ayr ca, çocuklar n insan haklar na, demokrasiye ve farkl kültürlere duyarl k kazanmalar da amaç olarak benimsenmifltir. Verilerin incelenmesi sonucunda program n gözden geçirilmesi ve güncellenmesi gereksinimi ortaya ç km flt r Okulöncesi E itim Program, okulöncesi e itim kurumlar na devam eden aylar aras ndaki çocuklar n fiziksel, sosyal-duygusal, dil ve zihinsel geliflimlerinin desteklenmesini, özbak m becerilerinin kazand r lmas n ve ilkö retime haz rbulunuflluklar n n sa lanmas n amaçlamaktad r Okulöncesi E itim Program n n, Temel E itime Destek Projesi kapsam nda uluslararas uzmanlardan, üniversitelerin ilgili bölümlerinin akademisyenlerinden, ö retmenlerden ve Okulöncesi E itimi Genel Müdürlü ü yetkililerinden oluflan bir komisyon taraf ndan ça dafl program gelifltirme yaklafl mlar dikkate al narak haz rland belirtilmektedir. Ayr ca, bu kapsamda ö retmen k lavuz kitab n n da haz rland ifade edilmektedir (MEB, 2006, s.7) Okulöncesi E itim Program, 2002 Program nda oldu u gibi ayl k çocuklar için haz rlanm flt r. Program okulöncesi e itim kurumlar na devam eden aylar aras ndaki çocuklar n fiziksel, sosyal-duygusal, dil ve zihinsel geliflimlerinin desteklenmesini, özbak m becerilerinin kazand r lmas n ve ilkö retime haz r bulunuflluklar n n sa lanmas n amaçlamaktad r ayl k çocuklara yönelik olarak haz rlanan program, çocu un tüm geliflim alanlar n n geliflmesini temel ald ndan geliflim temelli bir programd r. Programda bütüncül anlay flla sarmal programlama yaklafl m benimsenmifltir. Okulöncesi e itim basama n n özelli i ve program n geliflimsel anlay fl nedeniyle programda ilkö retim programlar ndan farkl olarak yaln zca kazan mlara yer verilmemifl; geliflim alanlar dikkate al narak 2002 program ndaki temel yap da dikkate al narak amaçlar ve kazan mlara birlikte yer verilmifltir. Yine, ilkö retim program nda benimsenen problem çözme, iletiflim, ak l yürütme, iliflkilendirme, karar verme, so-

87 4. Ünite - Okulöncesi E itim Kurumlar nda Uygulanan Programlar 77 rumluluk alma ve yerine getirme, araflt rma, giriflimcilik, bilinçli tüketicilik, çevre bilinci, yarat c l k ve di er pek çok ortak beceri programda yer almaktad r. Bu beceriler programda belirlenen kazan mlar do rultusunda haz rlanan ö renme durumlar ve ortamlar arac l yla oyun merkezli etkinliklerle çocu un etkin kat l m ve bilgiyi kendisinin yap land rmas yoluyla kazand r lacakt r. Ayr ca, program, çoklu zekâ kuram n n öngörülerini benimseyerek çocu un tüm geliflim alanlar ndaki davran fllar n daha üst düzeye ç karmay, çeflitlendirmeyi ve zenginlefltirmeyi amaçlamaktad r Okulöncesi E itim Program n n anlay fl, yaklafl m ve amac nedir? 2006 Okulöncesi E itim Program n n temel özellikleri ana çizgileriyle flöyle özetlenebilir (MEB, 2006, ss.11-17): Program ayl k çocuklara yöneliktir: Program, çerçeve program temelinde ö retmenlere uygulamada esneklik tan maktad r. Ö retmen Türk Milli E itiminin ve okulöncesi e itimin amaçlar yla tutarl olmak, di er amaçlarla çak flmamak kofluluyla, bulundu u yörenin özellikleri do rultusunda kimi amaç ve kazan mlara vurgu yapabilir ya da programda yer almayan amaç ya da kazan m ekleyebilir. Ancak, zorunluluk olmad kça amaç ya da kazan m eklenmemelidir. Program çocuk merkezlidir: Programdaki amaçlar ve kazan mlar n seçiminden etkinliklerin düzenlenmesine ve de erlendirilmesine kadar tüm düzenlemelerde çocu un yafl, geliflim özellikleri, ilgi ve gereksinimleri göz önüne al nmal d r. Her ö retmen plan haz rlarken amaç ve kazan mlarla e itim durumlar n n belirlenmesinde ö renci grubunun özelliklerini dikkate almal d r. Özellikle, çocuklar n takvim yafl ndan çok geliflim yafl n n önemli oldu u unutulmamal d r. Amaçlar ve kazan mlar temeldir: Programda amaçlar ve kazan mlar geliflim alanlar na göre grupland r lm flt r. Dil ve özbak m becerileri bu yafl grubu için tafl - d klar önem nedeniyle ayr gruplar olarak ele al nm flt r. Programda kazan mlarla ilgili flu noktalara dikkat edilmesi istenmektedir: Kazan mlar seçilirken özellikle, o gruptaki çocuklar n geliflim özelliklerine uygun olmas na ve olabildi ince tüm geliflim alanlar na yer verilmesine dikkat edilmelidir. Bir gün için amaç ve kazan mlar belirlenirken geliflim alanlar aras ndaki dengenin bozulmamas na dikkat edilmelidir. Ancak, e itim ö retim y l n n belli dönemlerinde belli tercihler nedeniyle bir süre bu dengenin bozulmas do al karfl lanabilir. Geliflim alanlar ndan amaç ve kazan mlar seçilirken bir amac n tüm kazan mlar n n birlikte al nmas gerekmemektedir. Bu kapsamda önce basit ya da temel kazan mlar ele al nmal d r. Amaç ve kazan mlar tek bir etkinlikle kazan lamayaca için farkl etkinlik ve konularla ayn amaç ve kazan mlara tekrar yer verilmesi tercih edilmelidir. Bu tekrarlar kazan mlar n pekifltirilmesine katk da bulunur. Bir amaç ve kazan m her çocu un ayn sürede edinmesi olanakl olmad göz önüne al narak amaçlar y l içinde tekrar edilmelidir. Ö renme sürecinde belirlenen amaç ve kazan mlar n çocuklar taraf ndan kazan l p kazan lmad n belirlemek için ö retmenler çocuklar sürekli olarak gözlemlemelidir. 5 SIRA S ZDE 2006 Okulöncesi E itim Program çocuk merkezli oldu undan, ö retmenler e itim sürecinde çocuklar n bir fleyler planlamalar na, yapmalar na, sorgulamalar na, araflt rmalar na ve üretmelerine olanak tan mal d rlar. Ö retmenler, çocuklara haz r ortam ya da süreçler sunmak ve onlar sürekli yönlendirmek yerine onlara rehberlik etmelidirler.

88 78 lkö retime Haz rl k ve lkö retim Programlar Unutmamal d r ki yarat c çocuklar yarat c ö retmenler yetifltirir. Ö retmenler, çocuklar n çok yönlü geliflmeleri için etkinlikleri düzenlerken kendi yarat c l klar n ifle koflmal d rlar. E itim ortamlar n n çocu un güven içinde rahat hareket edebilece i, farkl etkinliklere olanak tan yan, tehlikelerden uzak, onlar n gereksinimlerine uygun olanaklar sunan estetik ve hofl ortamlar olmas na özen gösterilmelidir. Geliflim özellikleri her yafl için ayr olarak düzenlenmifltir: Programda ayl k çocuklar n geliflim özellikleri; ay, ay ve ay biçiminde ayr bafll klar alt nda toplanm flt r. Bu yaklafl m, ö retmenlerin kendi gruplar ndaki çocuklar n geliflim düzeylerini daha kolay belirlemelerine ve çocuk geliflimi ve de erlendirme formlar n daha kolay haz rlamalar na olanak sa lar. Konular amaç de il, araçt r: Okulöncesi e itimde amaç ve kazan mlar n gelifltirilmesinde hiçbir zaman konu ya da tema merkezli e itim söz konusu de ildir. Kuflkusuz, y ll k ve günlük planlar yap l rken çeflitli konulardan yararlan labilir. Bir amaç kazand r l rken farkl konulardan yararlan labilir. Ayn konular farkl amaçlar kazand r l rken farkl yönleriyle tekrar ele al nabilir. Üniteler yer almamaktad r: Programda ünitelere yer verilmemektedir. Çünkü, belli ünitelerin ve ünitelerdeki konular n ö retilmesi gerekli ve önemli de ildir. Böylece, üniteler e itim etkinliklerinin temeli olmaktan ç kar lm flt r. Program esnektir: Program esnek bir özelli e sahip oldu u için her grupta uygulanabilir ve bireysellefltirmeye uygundur. Bu özelli i nedeniyle program özel e itime gereksinim duyan ö rencilerin bulundu u gruplarda da kullan labilir. Program ö retmene özgürlük tan r. Programdaki evrensel ilkeler do rultusunda belirlenmifl amaç ve kazan mlara ulaflmak için ö retmen farkl etkinliklerle istedi i iç ve d fl mekânlar kullanarak e itim durumlar n zenginlefltirebilir. Bu kapsamda, her konu, her türlü etkinlik, her ortam, k saca her fley ö retmen taraf ndan amaç ve kazan mlara ulaflmak amac yla kullan labilir. Yarat c l k ön plandad r: Yarat c l k program n en temel vurgular ndan biridir. Bu nedenle yarat c l a ayr bir alan ya da amaç ayr lmam flt r. Ö retmenler planlad klar ve uygulad klar tüm etkinliklerde gerek kendilerinin gerek ö rencilerin yarat c l klar n ifle koflmal d rlar. Program ö retmenin planl çal flmas n gerektirir: Ö retim planl ve programl bir etkinlik oldu undan ö retmenler e itim etkinliklerini planlamal ; y ll k ve günlük plan yapmal d rlar. Ö retmenlerin her gün yapacaklar etkinlikler için ayr ca etkinlik plan haz rlamalar gerekmemektedir. Planlar haz rlan rken ö retmene yol göstermek amac yla haz rlanan Ö retmen K lavuz Kitab ndan yararlan labilir. Planlarda yer verilen etkinliklerin çeflitlendirilmesi ve tüm geliflim alanlar n gelifltirmeye dönük olarak haz rlanmas önemlidir. Y ll k ve günlük planlarda yer verilen kazan mlar n hangi geliflim alanlar na ait oldu u belirtilmelidir. Çocu un özgürce deneyimler kazanabilmesine olanak tan yan ortamlar önemlidir: Çocu un, daha iyi geliflmesi ve becerilerini sergileyebilmesi için rahatça hareket edebilece i ortamlara gereksinimi vard r. Bu nedenle ö retmenlerin e itim ortamlar n program do rultusunda iç ve d fl mekânlar olarak bir bütün olarak ele almalar beklenmektedir. Problem çözme ve oyun temel etkinliklerdir: Problem çözme becerisi çocuklara kazand r lmas gereken en temel becerilerden biridir. Bu nedenle çeflitli etkinlikler düzenlenirken çocuklar n problem çözme becerisinin gelifltirilmesine önem verilmelidir. Bu amaçla düzenlenecek etkinliklerde çocuklara farkl seçenekler sunulmal ve yarat c problem çözme teflvik edilmelidir. Problemlerin çocuklar n günlük yaflamlar ndan seçilmesine özen gösterilmelidir.

89 4. Ünite - Okulöncesi E itim Kurumlar nda Uygulanan Programlar Günlük yaflam deneyimlerinin ve yak n çevre olanaklar n n e itim amaçl kullan lmas teflvik edilmelidir: Günlük yaflam deneyimlerinden yararlan lmas e itim sürecini zenginlefltirir ve kolaylaflt r r. Benzer biçimde, yak n çevre olanaklar n n ifle koflulmas, araç gereç, materyal vb. sa lanmas nda çeflitlilik ve ekonomiklik sa lar. Bu nedenle programda gerek yaflam deneyimlerinin gerekse yak n çevrenin e itim amaçl kullan lmas önerilmektedir. Ö renme yaflant lar n n çeflitlendirilmesi önemsenmektedir: Kuflkusuz, çocuk ne kadar zengin bir uyar c çevre içinde bulunursa o kadar fazla geliflir. Bu nedenle, ö retmenler ö retme ö renme yaflant lar n farkl ortamlar, farkl materyaller ve farkl etkinliklerle zenginlefltirmeye özen göstermelidirler. Bu kapsamda, belli bir etkinli in, kimi de ifliklerle çocuklar için zengin ve farkl bir yaflant ya dönüflebilece i unutulmamal d r. Aile kat l m önemlidir: Okulöncesi e itimde okul aile ifl birli i büyük önem tafl maktad r. Buradan hareketle, programda aile kat l m öne ç kart lm fl ve çeflitlendirilmifltir. Aile kat l m farkl biçimlerde düzenlenebilir. Bu kapsamda; veli toplant lar (yar y lda en az bir kez), velilerle bireysel görüflmeler (ö retmen ve veli gereksinim duydukça) ve ev ziyaretleri (yar y lda her çocu un evine en az bir kez) yap lmas beklenmektedir. De erlendirme süreci çok yönlüdür: Okulöncesi e itimde sonuç de il, süreç önemli oldu undan sürecin çok yönlü olarak de erlendirilmesi gerekmektedir. Okulöncesi e itimde de erlendirme; çocu un gelifliminin de erlendirilmesi, program n de erlendirilmesi ve ö retmenin kendini de erlendirmesi olarak üç boyutta gerçeklefltirilmektedir. Çocu un gelifliminin de erlendirilmesinde, ö retmenlerin çocuklar sürekli gözlemlemesi, günlük notlar tutmas, daha sonra bunlar kay t formlar na geçirmesi ve her yar y lda en az bir geliflim raporu sunmas, Program n de erlendirilmesinde, ö retmenlerin haz rlad klar ve uygulad klar planlar tüm boyutlar ile ele almalar, y ll k ve günlük planlar ile etkinlikler aras ndaki tutarl l sa lamalar, planlanan ile uygulanan aras ndaki durumu saptamalar ve ortaya ç kan yeni gereksinimlerin neler oldu unu saptamas, Ö retmenlerin kendilerini de erlendirmesi, çocu un ve program n de erlendirilmesinden elde edilen verileri dikkatle analiz etmeleri, kendi ilgi, yetenek ve yönelimlerini belirlemeleri ve kiflilik özelliklerini gözden geçirmeleri gerekmektedir. Belirli gün ve haftalar yafl grubunun çeflitli özellikleri dikkate al narak belirlenmifltir: Programda yer alan belirli gün ve haftalar ayl k çocuklar n geliflim özellikleri dikkate al narak seçilmifl ve önceki programlara göre azalt lm flt r. Çocuklara kimi amaçlar kazand rmak için belirli gün ve haftalardan yararlan lmal ; ancak, gösteriye dönüfltürülmesine ve gösterifl arac olarak kullan lmas na f rsat verilmemelidir. Eklerde yer alan çizelgeler/formlar yaln zca birer örnektir: Ö retmen ayn amaca hizmet eden daha farkl çizelgeler/formlar gelifltirebilir. Önemli olan çizelgelerin/formlar n amaca hizmet edip etmemesidir. Ö retmenler bu çizelge ya da formlardan da yararlanarak daha ifllevsel olanlar n kendileri de haz rlayabilirler. 79 Oyun, okulöncesi çocu un günlük yaflam n n ayr lmaz bir parças d r. Bu gerçekten hareketle, programda yer alan amaç ve kazan mlar ele al n rken oyunun temel etkinlik olarak kullan lmas beklenmektedir. Bu durum problem çözme becerisinin kazand r lmas süreci için de geçerlidir. Okulöncesi e itimde de erlendirme; çocu un gelifliminin de erlendirilmesi, program n de erlendirilmesi ve ö retmenin kendini de erlendirmesi olarak üç boyutta gerçeklefltirilmektedir.

90 80 lkö retime Haz rl k ve lkö retim Programlar Program gelifltirilmeye aç kt r: Program gelifltirmenin dinamik bir süreç oldu u gerçe inden hareketle program n zaman içinde gelifltirilmesi kaç n lmazd r. Bu noktada, ö retmenlerle denetim ve rehberlik görevini üstlenenlerin uygulamada programdan kaynaklanan durum ya da sorunlar belirleyerek bu sorunlar ve varsa çözüm önerilerini ilgili birimlere iletmeleri program n gelifltirilmesi aç s ndan büyük önem tafl maktad r Okulöncesi E itim Program nda 36-48, ve ayl k çocuklar n fiziksel, sosyal-duygusal, dil, zihinsel, özbak m becerilerine iliflkin geliflim özellikleri verilerek ö retmenlerin hedef ve davran fllar gerçeklefltirirken bu özelliklere dikkat etmeleri istenmifltir. Bu kapsamda, programda fiziksel alan için 5; sosyal-duygusal alan için 15; dil alan için 8; zihinsel alan için 21 ve özbak m becerileri için 5 olmak üzere toplam 54 hedef belirlenmifltir. Bu aç dan 2006 program nda 2002 program na göre hedef say s nda art fl olmufltur. OKULÖNCES E T M KURUMLARINDA UYGULANAN PROGRAMLARIN HAZIRLANMASINDA VE UYGULANMASINDA GÖZ ÖNÜNDE BULUNDURULMASI GEREKEN NOKTALAR Programlar n Haz rlanmas nda Göz Önünde Bulundurulmas Gereken Noktalar Okulöncesi e itim programlar, okulöncesi e itimin amaçlar n gerçeklefltirmek üzere haz rlan r. Amaçlar n en iyi biçimde gerçekleflmesi için e itim programlar - n n ça dafl geliflmeler fl nda ve bilimsel bir tutumla haz rlanmas gerekir. Bunun yan s ra, programlar haz rlan rken okulöncesi e itimin genel ilkeleri de göz önünde bulundurulur. E itim programlar aras nda önemli farkl l klar olmakla birlikte, ortak olarak gözlenen özellikler bulunmaktad r. Okulöncesi e itimde de programlar haz rlan rken bu özelliklere dikkat edilmesi gerekmektedir. Bu özellikler flöyle s ralanabilir (Senemo lu, 1994, s.22): Program; belirli amaçlar gerçeklefltirmelidir. çocuklar n bireysel gereksinimlerine uygun olmal d r. çocu un yönlendirdi i etkinliklerle ö retmenin yönlendirdi i etkinlikler aras nda bir denge oluflturmal d r. insan iliflkilerine dayal bir atmosferin geliflimini sa lamal d r. okulöncesi e itim kurumunun e lenceli ve zevk al nan bir yer olmas n sa lamal d r. ana babalar, çocuklar n e itimine katmal d r. ürünleri de erlendirmelidir.

91 4. Ünite - Okulöncesi E itim Kurumlar nda Uygulanan Programlar 81 Programlar n Uygulanmas nda Göz Önünde Bulundurulmas Gereken Noktalar Okulöncesi e itim kurumlar nda programlar n uygulanmas s ras nda kimi noktalara dikkat edilmesi gerekmektedir. Programlar n uygulanmas nda dikkat edilecek noktalar flöyle s ralanabilir (Oktay, 2002, ss ; Aral, Kand r ve Can Yaflar, 2002, ss.62-65): Program n baflar l bir biçimde uygulanabilmesi için çocuklar n geliflim özelliklerinin çok iyi bilinmesi gerekmektedir. Program uygulan rken yafl grubunun genel özellikleri kadar bireysel özellikler ile çocuklar n kendilerine özgü yetenek ve becerileri de dikkate al nmal d r. Program uygulan rken programda belirlenmifl amaçlar daima göz önünde bulundurulmal d r. Program uygulan rken kimi etkinlikler grubun tümüne, kimileri de küçük gruplara uygulanabilir. Kimi zaman da ö retmen ve çocu un bire bir çal flmas gerekebilir. E itim ortam çocuklar n ayn anda farkl etkinliklerde bulunabilecekleri dikkate al narak düzenlenmelidir. Sakin ya da az hareket gerektiren etkinlik alanlar birbirine yak n olmal ; ö retmen, ayn anda bütün çocuklar görebilecek bir konumda bulunmal d r. E itim ortam program uygulamaya uygun olmal d r. Program uygulan rken çocu un en iyi yapabilece i konulara öncelik verilmeli ve çocuk etkinlikleri gerçeklefltirdikçe ödüllendirilmelidir. Böyle bir yaklafl m çocu u baflar l olmas yönünde güdüler ve onun ö renme iste ini art r r. Programda yer alan etkinlikler çocuklar n günlük yaflamla iliflki kurabilmelerine yard mc olmal d r. stenilen davran fllar n oluflturulmas nda tekrarlar ve pekifltirici etkinlikler önem tafl d ndan zaman zaman tekrarlara yer verilmelidir. E itim sürecine ailenin kat l m, ö rencilere kazand r lmak istenen davran fllar n kal c olmas bak m ndan önemlidir. Bu nedenle okulda gerçeklefltirilen etkinlikler ile ailenin evde gerçeklefltirebilece i etkinliklerin aileye tan - t lmas büyük yarar sa lar. Ailenin kurumda uygulanan e itim program na kat l m sa lanarak bir yandan ailenin okulda gerçeklefltirilen etkinlikleri tan mas ; di er yandan da sorunlu davran fllar olan çocuklar n davran fllar n n k sa sürede çözümlenmesi olanakl olur. Programla ilgili etkinlikleri gerçeklefltirirken ö retmen, çocukta yarat c l ve sorun çözme becerilerini gelifltirmeye yönelik bir tutum sergilemelidir. Yeni ve özgün çözümler ö retmen taraf ndan daima olumlu karfl lanmal ; çocuklar, sorunlara olas çözümler üretmeleri yönünde desteklenmeli; yeni, özgün ve de iflik çözümler ödüllendirilmelidir. Yarat c l k ve karar verme becerilerinin gelifltirilmesi aç s ndan etkinlikler çocuklar taraf ndan bafllat lmal ve çocuklar bu yönde teflvik edilmelidir. Program n baflar l bir biçimde uygulanmas çocukla ö retmen aras ndaki olumlu iletiflime ba l d r. Ayn zamanda, kurumda çal flan e itimcilerin benzer tutum ve davran fllar sergilemeleri büyük önem tafl r.

92 82 lkö retime Haz rl k ve lkö retim Programlar Ö retmen program uygularken çevrenin kültürel özelliklerini göz önünde bulundurmal ve program zenginlefltirmek için çevrenin olanaklar ndan yararlanmal d r. E itim program uyguland ktan sonra amaçlara ulafl l p ulafl lmad n n saptanmas için de erlendirme yap lmal d r. Programlar n etkili bir biçimde uygulanmas nda en temel görev ö retmene düflmektedir. Çünkü, program uygulayacak olan ö retmendir. Bu nedenle program n baflar s n n ö retmenin niteli ine ba l oldu u söylenebilir.

93 4. Ünite - Okulöncesi E itim Kurumlar nda Uygulanan Programlar 83 Özet A MAÇ 1 A MAÇ 2 Okulöncesi e itim kurumlar nda uygulanan programlar n temel özelliklerini kavrayabilmek Okulöncesi e itim programlar n n çocuklara istenilen davran fllar kazand rmas için kimi özelliklere sahip olmas gerekmektedir. Bu özellikler flöyle s ralanabilir: Program, çocu un geliflimini temel almal, her çocu un gereksinimini karfl lamak için bireysellefltirilmeli, her ailenin kültürüne sayg duyulmal ve aileler programa kat lma konusunda cesaretlendirilmeli, fiziksel ortam güvenli ve sa l kl olmal, çocuklar materyalleri ve etkinlikleri ilgilerine göre seçmeli, yetiflkinler çocuklar na sayg duymal ve onlarla dikkatli iletiflim kurmal, ö retmenler ve di er personel çocuk geliflimi ve programlar konusunda e itilmelidir. Türkiye de okulöncesi e itim kurumlar nda uygulanan programlar tan yabilmek 1992 y l nda Milli E itim Bakanl nda Okulöncesi E itim Genel Müdürlü ü nün kurulmas ile okulöncesi e itimde program gelifltirme çal flmalar na h z verilmifltir. Bu kapsamda Milli E itim Bakanl taraf ndan 1994 y l nda uygulamaya konulan Okulöncesi E itim Program ; 2002 y l nda üniversiteler, alan uzmanlar ve bakanl k ifl birli i ile gözden geçirilmifltir y l nda da ilkö retim programlar nda gerçeklefltirilen de ifliklerden yola ç k larak uygulay c ve alan uzmanlar ndan al nan dönütler ile çeflitli ülkelerde okulöncesi e itim uygulamalar da dikkate al narak programda kimi de ifliklikler yap lm flt r Okulöncesi E itim Programlar, 0-72 ayl k çocuklar n ev ve kurum ortamlar nda fiziksel, zihinsel, duygusal ve sosyal yönden geliflmelerini desteklemeyi amaçlamaktad r. Programlar, her çocu- un farkl bir geliflim gösterebilece i ve her e itim ortam n n farkl olabilece i varsay m ndan hareketle farkl uygulama ve etkinliklere olanak verecek bir esnekli e sahip bulunmaktad r. Programlar üç farkl yafl grubu temel al narak haz rlanm flt r. Bunlar; 0-36 ay Krefl program, ay Anaokulu program, ay Anas n f program d r Okulöncesi E itim Program, okulöncesi e itim kurumlar na devam eden aylar aras ndaki normal geliflim gösteren çocuklar n zihinsel, dil, fiziksel, sosyal-duygusal geliflimlerinin desteklenmesi ve özbak m becerilerinin kazand r lmas n temel almaktad r. Yarat c l k tüm geliflim alanlar n ilgilendirdi inden ayr ca ele al nmam fl; tüm etkinliklerin içinde yer almas öngörülmüfltür Okulöncesi E itim Program nda, 1994 Okulöncesi E itim Program ndan farkl olarak krefl program na yer verilmemifl; anaokulu ve anas n f program birlefltirilerek bir bütün olarak ele al nm flt r. Ayr ca, bu program n 1994 Program ndan en önemli fark, ünitelere yer vermemesi olmufltur Okulöncesi E itim Program, ö retim y l nda denenip gelifltirilmek üzere uygulamaya konulan Ayl k Çocuklar çin Okulöncesi E itim Program n n gözden geçirilmesi ve güncellenmesi sonucunda ortaya ç km flt r Okulöncesi E itim Program, 2002 Program nda oldu u gibi ayl k çocuklar için haz rlanm flt r. Program, okulöncesi e itim kurumlar na devam eden aylar aras ndaki çocuklar n fiziksel, sosyal-duygusal, dil ve zihinsel geliflimlerinin desteklenmesini, özbak m becerilerinin kazand r lmas n ve ilkö retime haz rbulunuflluklar n n sa lanmas n amaçlamaktad r ayl k çocuklara yönelik olarak haz rlanan program, çocu un tüm geliflim alanlar n n geliflmesini temel ald ndan geliflim temelli bir programd r. Programda bütüncül anlay flla sarmal programlama yaklafl m benimsenmifltir. Okulöncesi e itim basama n n özelli i ve program n geliflimsel anlay fl nedeniyle programda ilkö retim programlar ndan farkl olarak yaln zca kazan mlara yer verilmemifl; geliflim alanlar dikkate al narak 2002 program ndaki temel yap benimsenerek amaçlar ve kazan mlara birlikte yer verilmifltir. Yine, ilkö retim program nda benimsenen problem çözme, iletiflim, ak l yürütme, iliflkilendirme, karar verme, sorumluluk alma ve yerine getirme, araflt rma, giriflimcilik, bilinçli tüketicilik, çevre bilinci, yarat c l k ve di er pek çok ortak beceri programda yer almaktad r. Bu beceriler programda belirlenen kazan mlar do rultusunda haz rlanan ö renme durumlar ve ortamlar arac l yla oyun merkezli etkinliklerle çocu un etkin kat l m ve bilgiyi kendisinin yap - land rmas yoluyla kazand r lacakt r. Ayr ca, program çoklu zekâ kuram n n öngörülerini benimseyerek çocu un tüm geliflim alanlar ndaki davran fllar n daha üst düzeye ç karmay, çeflitlendirmeyi ve zenginlefltirmeyi amaçlamaktad r.

94 84 lkö retime Haz rl k ve lkö retim Programlar A MAÇ 3 Okulöncesi e itim kurumlar nda uygulanan programlar n haz rlanmas nda ve uygulanmas nda göz önünde bulundurulmas gereken noktalar aç klayabilmek Okulöncesi e itim programlar haz rlan rken Milli E itimin genel amaçlar ve ilkeleri çerçevesinde kendi özel amaçlar n gerçeklefltirebilmesi için flu ilkeler do rultusunda hareket edilmesi gerekmektedir. E itimde ö rencilerden beklenen davran fl de iflikliklerinin gerçekleflmesi için bir program n haz rlanmas ve etkinliklerin bu programa uygun olarak yürütülmesi gerekmektedir. Okulöncesi e itim kurumlar nda programlar n uygulanmas s ras nda da birtak m ilkelere dikkat edilmesi gerekmektedir. Program n baflar l olarak uygulanabilmesi için çocuklar n geliflim özelliklerinin çok iyi bilinmesi gerekmektedir. Program uygulan rken programda belirlenmifl amaçlar daima göz önünde bulundurulmal d r. Program uygulan rken kimi etkinlikler grubun tümüne, kimileri de küçük gruplara uygulanmal d r. Kimi zaman da ö retmen ve çocu un bire bir çal flmas gerekebilir. E itim ortam, çocuklar n ayn anda farkl etkinliklerde bulunabilecekleri dikkate al narak düzenlenmelidir. Program uygulan rken çocu un en iyi yapabilece i konulara öncelik verilmeli ve çocuk etkinlikleri gerçeklefltirdikçe ödüllendirilmelidir. Programda yer alan etkinlikler çocuklar n günlük yaflamla iliflki kurabilmelerine yard mc olmal d r. E itim sürecine ailenin kat l m ö rencilere kazand r lmak istenen davran fllar n kal c olmas bak m ndan önemlidir. Bu nedenle okulda gerçeklefltirilen etkinlikler ile ailenin evde gerçeklefltirebilece i etkinliklerin aileye tan t lmas büyük yarar sa lar.

95 4. Ünite - Okulöncesi E itim Kurumlar nda Uygulanan Programlar 85 Kendimizi S nayal m 1. Ortam oluflturmadaki stratejiler, oyuncak ve materyal seçimi, di er çocuklarla etkileflim ve etkinliklerin planlanmas durumlar okulöncesi e itim program n n hangi bilefleni kapsam ndad r? a. Amaç b. çerik c. Süreç d. Ortam e. De erlendirme 2. I. Okul ile yaflam aras ndaki ba lant y temel al r. II. Program döngüsel ö renmeyi gelifltirir. III. Çocuklar n geliflim düzeylerini ve ilgilerini temel al r. IV. Program temalar ve projeler üzerine yap lan r. Yukar dakilerden hangileri bütünlefltirilmifl program n özellikleri aras nda yer al r? a. I b. II-III c. II-IV d. I-II-IV e. II-III-IV 3. Afla dakilerden hangisi rutin etkinlikler kapsam nda yer almaz? a. Kitap okuma b. Uyku c. Tuvalet d. Kahvalt e. Dinlenme 4. Afla dakilerden hangisi öykü öncesinde yer verilen etkinliklerden biri de ildir? a. Tekerleme b. Pandomim c. Bilmece d. Parmak Oyunu e. fiiir 5. Afla dakilerden hangisi nitelikli bir okulöncesi e itim program n n temel özellikleri aras nda yer almaz? a. Program n her çocu un gereksinimini karfl layacak biçimde bireysellefltirilmesi b. Program n çocuklar n geliflim özelliklerini temel almas c. Ö retmenlerin ve di er personelin program konusunda e itilmesi d. Çocuklar n, materyalleri ö retmenin iste ine göre seçmesi e. Fiziksel ortam n güvenli ve sa l kl olmas 6. Afla dakilerden hangisi 2006 Okulöncesi E itim Program n n temel özelliklerinden biri de ildir? a. Konular n amaç de il, araç olmas b. De erlendirme sürecinin çok yönlü olmas c. Program n esnek olmas d. Program n ö retmen merkezli olmas e. Programda aile kat l m n n önemli olmas Okulöncesi E itim Program na göre anas n f Program hangi yafl aral n kapsar? a ay b ay c ay d ay e ay 8. Afla dakilerden hangisi 2006 Okulöncesi E itim Program n n özelliklerinden biri de ildir? a. Program n ayl k çocuklara yönelik olmas b. Program n çocuk merkezli olmas c. Program n çocu un özgürlü ünü k s tlar nitelikte olmas d. Geliflim özelliklerinin her yafl için ayr olarak düzenlenmifl olmas e. Program n ö retmenin planl çal flmas n gerektirmesi

96 86 lkö retime Haz rl k ve lkö retim Programlar 9. Afla dakilerden hangisi okulöncesi e itim programlar n n haz rlanmas nda göz önünde bulundurulmas gereken program özelliklerinden biri de ildir? a. Çocuklar n bireysel geliflimlerine uygun olmas b. Okulöncesi e itim kurumunun e lenceli ve zevk al nan bir yer olmas n sa lamas c. nsan iliflkilerine dayal bir atmosferin geliflimini sa lamas d. Ana babalar çocuklar n e itimine katmas e. Ünite ve konular n ça dafl geliflmeler fl nda belirlenmesi 10. Afla dakilerden hangisi okulöncesi e itim programlar n n uygulanmas nda dikkat edilmesi gereken noktalardan biri de ildir? a. Program uygulayabilmek için çocu un geliflim özelliklerinin bilinmesi b. Programdaki etkinliklerin tümünün grubun tümüyle gerçeklefltirilmesi c. E itim sürecine ailenin kat l m n n sa lanmas d. Programdaki etkinliklerin çocuklar n günlük yaflamla iliflki kurmalar na olanak sa lamas e. Program uygulan rken çevrenin kültürel özelliklerinin dikkate al nmas Yaflam n çinden Ailelere anaokulu müjdesi Yaz aylar nda çal flmak zorunda kalan anne babalar çocuklar n bu aylarda da anaokulu ve di er okulöncesi e itim kurumlar na gönderebilecek. Milli E itim Bakanl nca yenilenen "Okulöncesi E itim Kurumlar Yönetmeli i" Resmi Gazete de yay nlanarak yürürlü e girdi ayl k çocuklar n e itimine yönelik kurulan anaokulu, anas n f ve uygulama s n flar ndaki iflleyifli düzenleyen yönetmelikle yaz aylar nda çal flmak zorunda kalan anne babalar sevindirecek bir düzenlemeye de yer verildi. Buna göre yaz aylar nda kapal olan okulöncesi e itim kurumlar art k bu aylarda da e itim verebilecek. Bakanl k anaokulu, anas n f ve uygulama s n flar n n yaz aylar nda çal flt r lmas için en az 10 çocuk flart n kofltu. Bu say n n bulunmas halinde okul müdürlü ünce okulöncesi e itim program çerçevesinde haz rlanacak program valili e onaylatt r lacak ve yaz aylar nda da e itim yap labilecek. Yaz aylar ndaki e itim çal flmalar - n n sonuçlar de erlendirilerek rapor halinde Bakanl a bildirilecek. Öte yandan, anaokullar ile di er okulöncesi e itim kurumlar nda psikolog çal flt r lmas öngörülürken bu düzenlemenin kadro verilmesi durumunda uygulanabilece i kaydedildi. Kaynak: asp Eriflim Tarihi:

97 4. Ünite - Okulöncesi E itim Kurumlar nda Uygulanan Programlar 87 Kendimizi S nayal m Yan t Anahtar 1. c Ayr nt l bilgi için Okulöncesi E itim Kurumlar nda Uygulanan Programlar ve Özellikleri konusuna bak n z. 2. a Ayr nt l bilgi için Okulöncesi E itim Kurumlar nda Uygulanan Programlar ve Özellikleri konusuna bak n z. 3. a Ayr nt l bilgi için Okulöncesi E itim Kurumlar nda Uygulanan Programlar ve Özellikleri konusuna bak n z. 4. b Ayr nt l bilgi için Okulöncesi E itim Kurumlar nda Uygulanan Programlar ve Özellikleri konusuna bak n z. 5. d Ayr nt l bilgi için Okulöncesi E itim Kurumlar nda Uygulanan Programlar ve Özellikleri konusuna bak n z. 6. d Ayr nt l bilgi için Türkiye de Okulöncesi E itim Kurumlar nda Uygulanan Programlar konusuna bak n z. 7. e Ayr nt l bilgi için Türkiye de Okulöncesi E itim Kurumlar nda Uygulanan Programlar konusuna bak n z. 8. c Ayr nt l bilgi için Türkiye de Okulöncesi E itim Kurumlar nda Uygulanan Programlar konusuna bak n z. 9. e Ayr nt l bilgi için Okulöncesi E itim Kurumlar nda Uygulanan Programlar n Haz rlanmas nda ve Uygulanmas nda Göz Önünde Bulundurulmas Gereken Noktalar konusuna bak n z. 10.b Ayr nt l bilgi için Okulöncesi E itim Kurumlar nda Uygulanan Programlar n Haz rlanmas nda ve Uygulanmas nda Göz Önünde Bulundurulmas Gereken Noktalar konusuna bak n z. S ra Sizde Yan t Anahtar S ra Sizde 1 Rutin etkinlikler çocuklara düzenli olma, zaman nda ifl görme, temizlik kurallar na uyma, sa l kl beslenme, görgü kurallar n benimseme, uyku ve dinlenme gereksinimini karfl lama gibi davran fllar n kazand r lmas n sa lar. Serbest zaman etkinlikleri, çocuklara kendini ifade etme, bir ifl yapma ve üretmenin tad na varma, birlikte ifl yapma gibi bireysel ve sosyal beceriler kazand r r. S ra Sizde 2 Her fleyden önce, ad ndan da anlafl laca gibi di er e itim basamaklar nda ö retim sözcü ü kullan l rken bu basamakta e itim sözcü ü kullan lmaktad r. Bu fark okulöncesi e itimin temel felsefesinin bir özelli idir. Bu temel felsefeye göre okulöncesi dönemde ö retim de il, e itim ön planda tutulmaktad r. Okulöncesi e itim programlar n n temel özelliklerinden biri, içerikten çok süreç üzerinde durmas d r. Di er e itim basamaklar nda uygulanan programlardan farkl olarak okulöncesi e itim programlar nda dersler yerine etkinliklere yer verilmektedir. Okulöncesi e itim programlar n n di- er bir özelli i de ö renci merkezli bir yaklafl mla etkin ö renme temeline dayal olarak yürütülmesidir. Program uygulamalar nda etkinliklerin çocuklar taraf ndan bafllat lmas na ve sürdürülmesine önem verilmektedir. Özellikle, oyun, etkinliklerin sürdürülmesinde temel oluflturmaktad r. Okulöncesi e itim kurumlar nda uygulanan programlar n bir di er özelli i de ailenin kat - l m n vurgulamas d r. Okulöncesi e itimde baflar, anne baban n çocu un geliflimi ve e itimine destek olmas yla olanakl d r. Program uygulamalar, çocukla, anne ve baban n etkileflimini de içerdi inden anne ve babalar n da çocuk geliflimi konusunda bilgilendirilmeleri gerekmektedir. S ra Sizde 3 Krefl program n n temel özelli i, çocukla yetiflkinin evde ya da kurumda güven ve sevgi ortam içinde mutlu bir beraberli ini amaçlam fl olmas d r. Program bak m a rl kl oldu u kadar e itimsel geliflmeyi de gerçeklefltirmeye çal flmaktad r. S ra Sizde Okulöncesi E itim Program, 1994 Okulöncesi E itim Program ndan farkl olarak krefl program na yer vermemifl; anaokulu ve anas n f program n da birlefltirerek bir bütün olarak ele alm flt r. Ayr ca, 1994 Okulöncesi E itim Program 2002 Program ndan farkl olarak ünitelere yer vermemifltir.

98 88 lkö retime Haz rl k ve lkö retim Programlar S ra Sizde ayl k çocuklara yönelik olarak haz rlanan 2006 Okulöncesi E itim Program, çocu un tüm geliflim alanlar n n geliflmesini temel ald ndan geliflim temelli bir programd r. Programda bütüncül anlay fl ve sarmal programlama yaklafl m benimsenmifltir. Okulöncesi e itim basama n n özelli i ve program n geliflimsel anlay fl nedeniyle programda ilkö retim programlar ndan farkl olarak yaln zca kazan mlara yer verilmemifl; geliflim alanlar ve 2002 program ndaki temel yap da benimsenerek amaçlar ve kazan mlara birlikte yer verilmifltir. Yine, ilkö retim program nda benimsenen problem çözme, iletiflim, ak l yürütme, iliflkilendirme, karar verme, sorumluluk alma ve yerine getirme, araflt rma, giriflimcilik, bilinçli tüketicilik, çevre bilinci, yarat c l k ve di er pek çok ortak beceri programda yer alm flt r. Bu beceriler, programda belirlenen kazan mlar do rultusunda haz rlanan ö renme durumlar ve ortamlar arac l yla, oyun merkezli etkinliklerle çocu un etkin kat l m ve bilgiyi kendisinin yap land r lmas yoluyla kazand r lacakt r. Ayr ca, program çoklu zekâ kuram n n öngörülerini benimseyerek çocu un tüm geliflim alanlar ndaki davran fllar n daha üst düzeye ç karmay, çeflitlendirmeyi ve zenginlefltirmeyi amaçlamaktad r. Yararlan lan ve Baflvurulabilecek Kaynaklar Aral, N., Kand r, A. ve Can Yaflar, M. (2002). Okulöncesi E itim ve Okulöncesi E itim Program. stanbul: YAPA Yay nlar. Dombro, A. L., Colker, L. J. ve Dodge, D. T. (1999). The Creative Curriculum for Infants and Toddlers (Gözden geçirilmifl bask ). Washington: Teaching Strategies Inc. Driscoll, A. ve Nagel, N. G. (1999). Early Childhood Education Birth-8. Boston: Allyn and Bacon. Gültekin, M. (2002). Okulöncesi E itim Kurumlar nda Uygulanan Programlar. Okulöncesi E itimin lke ve Yöntemleri. (Editör: fi. Yaflar). Eskiflehir: Anadolu Üniversitesi Aç kö retim Fakültesi Yay nlar. Gürkan, T. (2003). Okulöncesi E itim Program n n Temel Özellikleri. Okulöncesi E itim Program Uygulama Rehberi: Ne Yap yorum? Neden Yap yorum? Nas l yapmal y m? stanbul: YAPA Yay nlar. MEB. (1997). Okulöncesi E itim Programlar Krefl, Anaokulu, Anas n f. stanbul: Milli E itim Bas mevi. MEB. (2002) Ayl k Çocuklar çin Okulöncesi E itim Program. stanbul: YAPA Yay n Pazarlama. MEB. (2006) Ayl k Çocuklar çin Okulöncesi E itim Program. stanbul: YAPA Yay n Pazarlama. Oktay, A. (2002). Yaflam n Sihirli Y llar : Okulöncesi Dönem. stanbul: Epsilon Yay nc l k. Senemo lu, N. (1994). Okulöncesi E itim Program Hangi Yeterlikleri Kazand rmal d r? Hacettepe Üniversitesi E itim Fakültesi Dergisi. 10, ss

99 lkö retim Kurumlar nda Uygulanan Programlar 5 89 E itim kurumlar n n amaçlar n n ve bu amaçlar n gerçeklefltirilmesine dönük e itim uygulamalar n n, ülke içinde ve d fl nda yaflanan bilimsel, teknolojik, ekonomik ve siyasal alanlardaki de iflme ve geliflmelere uygun olmas, e itim programlar n n gelifltirilmesine ba l d r. Türkiye de 1990 l y llarda e itimde niteli in art r lmas amac yla bafllat lan E itimi Gelifltirme Projesi kapsam nda ilkö retim ve ortaö retim kurumlar nda uygulanan e itim programlar n n gelifltirilmesi planlanm fl ve gelifltirilen yeni ilkö retim program n n uygulanmas na önce ö retim y l nda 1-5. s n flarda bafllanm flt r. 6, 7 ve 8. s n flar ile ortaö retim kurumlar için sürdürülen program gelifltirme çal flmalar da tamamlanm flt r. Bu programlar yoluyla e itim kurumlar nda ö rencilerin bilgi toplumuna ayak uydurmas n, bilgiye ulaflma, bilgiyi kullanma ve üretme becerilerini gelifltirmesini sa layacak ö renci merkezli e itim uygulamalar na a rl k verilmesi amaçlamaktad r. Amaçlar m z Bu üniteyi çal flt ktan sonra; lkö retim kurumlar nda uygulanan programlar n amaçlar n ve özelliklerini kavrayabilecek, lkö retim programlar ile okulöncesi e itim program aras ndaki iliflkileri aç klayabileceksiniz.

100 90 lkö retime Haz rl k ve lkö retim Programlar Örnek Olay e itim ö retim y l n n ilk günü tüm veliler, Zübeyde Han m Anaokulu nun salonunda toplanm fllard. Okul Müdürü Ayfle Han m, anne babalara flu konuflmay yapt : - Say n Veliler, bugün çocuklar m z için yeni bir dönem bafll yor. Bildi iniz gibi, okulöncesi e itimin amac ; çocuklar n bedensel, zihinsel, duygusal ve sosyal yönden bir bütün olarak geliflimlerini desteklemek, onlar toplumun kültürel de- erleri do rultusunda en iyi biçimde yönlendirmek ve ilkö retime haz rlamakt r. Bu amaç do rultusunda okulumuzda çocuklar m z için günlük iki tür etkinlik düzenleriz. Bunlardan biri; yemek, temizlik, uyku/dinlenme gibi günlük ve düzenli bir biçimde tekrarlanan ve çocuklar n özbak m becerilerini kazanmalar na yard mc olan rutin etkinliklerdir. Di eri de ö retmenlerimizin günlük olarak düzenledikleri serbest zaman, Türkçe, oyun ve hareket, müzik, fen ve matematik, okuma yazmaya haz rl k, drama, alan gezileri ve sanat etkinliklerini kapsayan e itim etkinlikleridir. Bu etkinliklerle çocuklar n kiflilik, dil, dikkat, estetik, yarat - c l k, giriflimcilik, paylafl mc l k, karar verme, sorun çözme ve zihin kas efl güdümü yönlerinden geliflimleri desteklenir. Bizim okulda yapt klar m z n etkili ve baflar l olmas için sizin de aile olarak bizim yapt klar m z desteklemeniz gereklidir. Bu arada velilerden biri söz istedi ve Konuflman zda ilkö retime haz rl k ve okuma yazmaya haz rl ktan söz ettiniz. Yani, çocuklar m z anaokulunda okuma yazmay ö renecekler mi? diye sordu. Okul Müdürü; Hay r, biz anaokulunda çocuklara okuma yazma ö retmeyiz. Ancak, temel amaçlar m zdan biri çocu u ilkö retime haz rlamak oldu u için, e itim etkinliklerimizde do al olarak ilkö retim program n da dikkate almak zorunday z. Örne in, ö rencilerin görsel okuma becerilerini gelifltirmeye dönük etkinlikler yapar z. lkokulda yazma konusunda s k nt çekmemesi için kalemi düzgün tutma ve kullanma becerisi; flekiller, resimler, çevredeki nesneler arac l ile basit hesaplama becerileri kazand r r z. Onlara fen ve teknoloji ile ilgili basit temel kavramlar veririz. Müzik, boyama, çizme vb. etkinliklerle estetik beceriler kazand rmaya çal fl r z. lkö retime haz rl k bu anlamdad r. dedi. Anahtar Kavramlar lkö retim programlar Okulöncesi e itim program çindekiler G R fi LKÖ RET M KURUMLARINDA UYGULANAN PROGRAMLARIN AMAÇLARI VE ÖZELL KLER Türkçe Dersi Ö retim Program (1-5. S n f) Hayat Bilgisi Dersi Ö retim Program (1-3. S n f) lkö retim Sosyal Bilgiler Dersi Ö retim Program (4-5. S n f) Matematik Dersi Ö retim Program (1-5. S n f) lkö retim Fen ve Teknoloji Dersi Ö retim Program (4-5. S n f) Din Kültürü ve Ahlâk Bilgisi Dersi Ö retim Program (4-8. S n f) Trafik ve lkyard m Dersi Ö retim Program (4-5. S n f) Görsel Sanatlar Dersi Ö retim Program (1-8. S n f) Müzik Dersi Ö retim Program (1-8. S n f) ngilizce Dersi Ö retim Program (4-5. S n f) Beden E itimi Dersi Ö retim Program (1-5. S n f) LKÖ RET M VE OKULÖNCES E T M PROGRAMLARI ARASINDAK L fik

101 5. Ünite - lkö retim Kurumlar nda Uygulanan Programlar G R fi Türkiye de 1990 y l nda Dünya Bankas n n deste i ile bafllat lan E itimi Gelifltirme Projesi çerçevesinde ilkö retim ve ortaö retimde niteli in art r lmas için ö retim yöntem ve tekniklerinin yenilenmesi, bunun için de okullarda ö renci merkezli e itim uygulamalar n n yayg nlaflt rmas için e itim programlar n n da gelifltirilmesi öngörülmüfltür. Bu kapsamda, 2000 y l nda Avrupa Konseyi ile Türkiye aras nda imzalan bir protokole dayanarak Temel E itime Destek Projesi kapsam nda, yap - land rmac ö renme yaklafl m temel al narak ilkö retim ve ortaö retim kurumlar nda uygulanan e itim program n n gelifltirilmesi çal flmalar bafllat lm flt r. Gelifltirilen yeni ilkö retim program, ö retim y l nda yap lan deneme çal flmalar ndan sonra, ö retim y l nda ülke genelinde ilk befl s n fta (1-5. s n flar) uygulamaya konulmufltur y l nda ç kar lan 1739 Say l Milli E itim Temel Yasas na göre e itim sisteminin ilk basama n oluflturan okulöncesi e itimin en önemli ifllevlerinden biri de çocuklar ilkö retime haz rlamakt r. Bu nedenle okulöncesi e itim kurumlar nda görev yapan ö retmenlerin kendi e itim programlar kadar ilkö retim programlar hakk nda da bilgi sahibi olmalar önemlidir. Bu ünitede, ö retim y - l ndan itibaren 1-5. s n flarda uygulanmaya bafllanan yeni ilkö retim program içinde yer alan ö retim programlar n n amaçlar ve özellikleri tan t larak okulöncesi e itim program ile aralar ndaki iliflki aç klanm flt r. 91 Yap land rmac ö renme yaklafl m, ö renenlere temel bilgi ve becerilerin kazand r lmas nda, bireylere baflkalar n n bilgilerinin oldu u gibi aktar lmas yerine, bireylerin kendi bilgilerini kendilerinin yap land rmas gerekti i, bunun için de daha çok düflünmeyi, anlamay, kendi ö renmelerinden sorumlu olmay ve kendi davran fllar n kontrol etmeyi ö renmeleri gerekti i görüflüne dayan r. LKÖ RET M KURUMLARINDA UYGULANAN PROGRAMLARIN AMAÇLARI VE ÖZELL KLER Yenilenen ilkö retim programlar n n vizyonu; Atatürk ilkeleri ve ink lâplar n benimsemifl, temel demokratik de erlerle donanm fl; bireysel farkl l klar ne olursa olsun, araflt rma, sorgulama, elefltirel düflünme, problem çözme ve karar verme becerileri geliflmifl; yaflamboyu ö renen, insan haklar na sayg l ve mutlu Türkiye Cumhuriyeti vatandafllar yetifltirmektir. biçiminde ifade edilmektedir. Bu vizyondan hareketle ilkö retim programlar n n yenilenmesinde afla daki anlay fl ve ilkelerin benimsendi i belirtilmektedir (MEB, 2005a, s. 17): Her çocu un ö renebilece i, birey olarak kendine özgü oldu u ve ö renmenin bireyin gelecekteki yaflam na fl k tutaca anlay fl, Bilgi, kavram, de er ve becerilerin geliflmesi yoluyla ö renmeyi ö renmenin gerçekleflmesinin ön plana ç kar lmas, Ö rencilerin düflünmeye, soru sormaya ve görüfl al flverifli yapmaya özendirilmesi, Ulusal kimlik merkeze al narak evrensel de erlerin benimsenmesinin sa lanmas, Ö rencilerin örf ve adetlerimiz çerçevesinde ruhsal, ahlâki, sosyal ve kültürel yönlerden geliflmesinin sa lanmas, Ö rencilerin haklar n bilen ve kullanan, sorumluluklar n yerine getiren demokratik bireyler olarak yetiflmeleri, Toplumsal sorunlara karfl duyarl l n ön plana ç kar lmas, Ö rencinin ö renme sürecinde deneyimlerini kullanmas na ve çevreyle etkileflim kurmas na olanak verilmesi, fiartland rma ile hareket etme yerine, bilinçli bireysel tercihler yapma yeterlili inin gelifltirilmesi, Hoflgörünün esnek bir zihin yap s n n anahtar oldu unun fark edilmesi.

102 92 lkö retime Haz rl k ve lkö retim Programlar Yeni ilkö retim programlar n n ögelere göre özellikleri: Amaçlar: Bilgi, beceri ve tutumlar içeren kazan m ifadeleri. çerik: Sarmal programlama yaklafl m na göre düzenlenmifl temalar ve ö renme alanlar. Ö retme Ö renme Süreci: Ö retmenin yol göstericili inde ö renci kat l ml gerçek yaflamla iliflkili yaflant lar. Ölçme De erlendirme: Süreç odakl ölçme de erlendirme, alternatif de erlendirme yaklafl mlar. lkö retim 1-5. s n f ö retim programlar : Türkçe (1-5) Matematik (1-5) Hayat Bilgisi (1-3) Fen ve Teknoloji (4-5) Sosyal Bilgiler (4-5) Yabanc Dil (4-5) Din Kültürü ve Ahlâk Bilgisi (4-5) Görsel Sanatlar (1-5) Müzik (1-5) Beden E itimi (1-5) Trafik ve lkyard m (4-5) Bu ilkeler göz önünde tutularak yeni ilkö retim programlar nda yap land rmac ö renme yaklafl m temele al nm flt r. Bu yaklafl ma dayal olarak programlarda amaçlar n belirlenmesinden ölçme de erlendirmeye kadar tüm ö retim süreçlerinde ö renci merkezli e itim uygulamalar na önem ve öncelik verilmifltir. Programlarda bilgi, beceri ve tutumlar içerecek biçimde davran fl yerine kazan m ifadesi yer alm flt r. Bu kazan mlar n gerçeklefltirilmesi amac yla düzenlenen e itim ortamlar nda, ö renme süreçlerinde ö rencinin etkin olarak kat ld ; ö retmenin ise yol gösterici oldu u yaflant lar n oluflturulmas na ve derslerin gerçek yaflamla iliflkilendirilmesine dikkat edilmifltir. Ö retme ö renme sürecine uygun olarak ölçme de erlendirme etkinlikleri de sonuçtan çok sürece odakl biçimde düzenlenerek farkl de erlendirme yaklafl mlar na yer verilmifltir. Programlar sekiz y ll k kesintisiz ilkö retime uygun olarak, sarmal programlama yaklafl m göz önünde tutularak bütüncül bir anlay flla ö renmeyi kolaylaflt racak biçimde düzenlenmifltir. Programlarda içerik, her derse özgü olacak biçimde, temalar ve ö renme alanlar bafll klar alt nda yap land r lm flt r. Bu yap land rma, her derste yer alan konular n s n f düzeyi artt kça daha derinlemesine ifllenmesine olanak sa lamakta ve derse bütünlük kazand rmaktad r. Ayr ca, tüm derslerin birbiri ile iliflkilendirilmesine de özen gösterilmifltir. Yeni ilkö retim program nda, Türkçe ye duyarl l k, tüm dersler için ana beceri olarak ele al nmaktad r. Her dersin ö retim program nda ortak temel beceriler ile o dersin alan na özgü beceriler yer almaktad r. Ortak temel beceriler flunlard r: Türkçeyi do ru, etkili ve güzel kullanma, elefltirel düflünme, yarat c düflünme, iletiflim, araflt rma sorgulama, sorun çözme, bilgi teknolojilerini kullanma ve giriflimcilik. Her dersin ö retim program nda kazan mlar hem Atatürkçülük ile ilgili konularla hem de çeflitli ara disiplinlerle iliflkilendirilmifltir. Bu ara disiplinler; spor kültürü ve olimpik e itim, sa l k kültürü, rehberlik ve psikolojik dan flmanl k, kariyer bilinci gelifltirme, giriflimcilik, afet ve güvenli yaflam, özel e itim, insan haklar ve vatandafll k olarak s ralanmaktad r. Her ders için haz rlanan ö retim programlar nda, öncelikle o derse iliflkin kazan mlar ve beceriler yer almakta; sonra da kazan mlara iliflkin ö retme ö renme süreci ve ölçme de erlendirme etkinliklerine örnekleriyle birlikte yer verilmektedir. Ancak, programlarda, ö retmenlere esneklik sa lanarak gerekli gördükleri yerlerde, ö rencilerin ve çevrenin özelliklerini dikkate alarak dersin iflleniflinde, içeri in oluflturulmas nda ve ölçme de erlendirme etkinliklerinde programa uygun olarak de ifliklik yapma olana sunulmaktad r. Yeni ilkö retim program n n sahip oldu u genel özellikler, tüm ö retim programlar nda yer almaktad r. Bunun yan s ra her derse iliflkin ö retim program n n alana özgü amaçlar ve çeflitli özellikleri bulunmaktad r. Bu bölümde, ilkö retim 1-5. s n flarda uygulanmakta olan yeni ö retim programlar n n amaçlar ve özellikleri aç klanm flt r. Türkçe Dersi Ö retim Program (1-5. S n f) Türkçe Dersi Ö retim Program (MEB, 2005b), ö rencilerin yaflamboyu kullanabilecekleri dinleme, konuflma, okuma, yazma, görsel okuma ve görsel sunu becerilerini kullanarak kendilerini biliflsel, sosyal ve duygusal yönlerden gelifltirmeleri; etkili iletiflim kurmalar ; Türkçe sevgisiyle istek duyarak okuma yazma al flkanl edinmelerini amaçlamaktad r.

103 5. Ünite - lkö retim Kurumlar nda Uygulanan Programlar Türkçe ö retim program n n içeri i dinleme, konuflma, okuma, yazma, görsel okuma ve görsel sunu olmak üzere befl ö renme alan ndan oluflmaktad r. Ö renme alanlar gerek kendi içinde gerek di er ö renme alanlar ile bütünlük göstermektedir. Ö rencilerin, ö renme alanlar na dayal olarak bir ö retim y l n n sonunda ve genel olarak beflinci s n f n sonunda çeflitli becerilere sahip olmas beklenmektedir. lkö retim programlar nda genel olarak benimsenen elefltirel ve yarat c düflünme, araflt rma, sorgulama, iletiflim gibi ortak temel becerilerin yan s ra Türkçe ö retim program na özgü metinler aras okuma, kiflisel ve sosyal de erlere önem verme, iliflki kurma gibi becerilerin kazand r lmas ön plana ç kmaktad r. Programdaki kazan mlar bu becerilerin geliflmesine yönelik olarak haz rlanm fl ve becerilerin tematik bir yaklafl mla verilmesi amaçlanm flt r. Programda, belirlenmifl olan temalar arac l yla ö rencilerin edindikleri bilgi ve becerileri geniflletmeleri, yeniden yap land rmalar ve gerçek yaflamla iliflkilendirmeleri amaçlanmaktad r. Her s n f düzeyinde farkl içeriklerle ele al nmas planlanan temalar, zorunlu ve seçmeli olarak ayr lmaktad r. Zorunlu temalar; Atatürk, De erlerimiz, Sa l k ve Çevre, Birey ve Toplum olmak üzere dört bafll k alt nda belirlenmifltir. Seçmeli temalar için önerilerde bulunulmufl; ancak, Milli E itimin genel amaç ve ilkeleri dikkate al nmak kofluluyla de ifltirilebilece i belirtilmifltir. Dilin kullan m na yönelik becerilerinin gelifltirilmesi ve bu becerilerin yaflam boyunca etkili biçimde kullan m n sa lamak amac yla ö retme ö renme sürecinin düzenlenmesinde program n genelinde oldu u gibi yap land rmac yaklafl m temel al nm fl ve ö renci merkezli anlay fl benimsenmifltir. Programda ö retme ö renme sürecinin befl aflamada gerçeklefltirilmesi öngörülmektedir: Sürecin ilk aflamas olan haz rl k; ö rencinin dinleme, konuflma, yazma, görsel okuma ve görsel sunu alanlar na iliflkin etkinliklere bafllamadan önce yapt genel (materyal seçme, s n ftaki yerini belirleme vb.) ve zihinsel haz rl k çal flmalar n kapsamaktad r. Sürecin ikinci aflamas olan anlamada, ö rencinin, görsel okuma, dinleme, okuma, metni inceleme ve söz varl n gelifltirme etkinliklerine yer verilmektedir. Sürecin üçüncü aflamas olan metin arac l ile ö renmede, ö rencinin üzerinde çal flt metni günlük yaflamla, di er ders ve ara disiplinlerle iliflkilendirmesi ve araflt rma yapmas beklenmektedir. Kendini ifade etme aflamas nda ön haz rl k, zihinsel haz rl k, kurallar uygulama, konuflma, yazma, görsel sunu ve söz varl n kullanma çal flmalar na yer verilmektedir. Sürecin son aflamas olan ölçme de erlendirme ise ö rencinin eksik yönlerini tamamlamak ve becerilerini gelifltirmesine yard m etmek amac yla gerçeklefltirilmektedir. Bu aflama, ö rencinin kendini de erlendirmesi ve ö retmenin ö renciyi de erlendirmesi olmak üzere iki biçimde gerçeklefltirilmektedir. Ayr ca, ölçme de erlendirmenin sadece sonuçta de il, süreç boyunca yap lmas gerekti i vurgulanmaktad r. 93 Türkçe Ö retim Program nda Ö renme Alanlar : Dinleme Konuflma Okuma Yazma Görsel Okuma ve Görsel Sunu Türkçe Ö retim Program nda Temel Beceriler: Türkçeyi Do ru, Etkili ve Güzel Kullanma Elefltirel Düflünme Yarat c Düflünme letiflim Sorun Çözme Araflt rma Bilgi Teknolojilerini Kullanma Giriflimcilik Karar verme Metinler Aras Okuma Kiflisel ve Sosyal De erlere Önem Verme Türkçe Ö retim Program nda Ö retme Ö renme Sürecinin Aflamalar : Haz rl k Anlama Metin Arac l le Ö renme Kendini fade Etme Ölçme ve De erlendirme Türkçe dersinde zihinsel haz rl k etkinlikleri: Ön Bilgileri Harekete Geçirme Anahtar Sözcüklerle Çal flma Metni Tan ma ve Tahmin Etme Amaç Belirleme Tür, Yöntem ve Teknik Belirleme Okulöncesi e itimdeki okuma yazmaya haz rl k çal flmalar ile Türkçe ö retim program - n n iliflkisini tart fl n z. 1 SIRA S ZDE

104 94 lkö retime Haz rl k ve lkö retim Programlar Hayat Bilgisi Dersi Ö retim Program nda Ö renme Alanlar : Birey Toplum Do a Hayat Bilgisi Dersi Ö retim Program n n Temalar : Okul Heyecan m Benim Eflsiz Yuvam Dün, Bugün, Yar n Hayat Bilgisi Dersi Ö retim Program nda Temel Beceriler: Karar Verme Kaynaklar Etkili Kullanma Güvenlik ve Korunmay Sa lama Özyönetim Bilimin Temel Kavramlar n Tan ma Temalarla lgili Temel Kavramlar Tan ma Hayat Bilgisi Dersi Ö retim Program (1-3. S n f) Hayat Bilgisi Dersi Ö retim Program (MEB, 2005c), yap land rmac yaklafl ma dayal olarak haz rlanm fl ve programda ö renci merkezli anlay fl temel al nm flt r. Programda ö renmekten keyif alan, kendisiyle toplumsal çevresiyle ve do a ile bar fl k; kendini, milletini, vatan n ve do ay tan yan, koruyan ve gelifltiren; gündelik yaflamda gereksinim duyulan temel bilgilere, yaflam becerilerine ve ça n gerektirdi i donan ma sahip, de iflikliklere dinamik bir biçimde uyum sa layabilecek kadar esnek, mutlu bireylerin yetifltirilmesi amaçlanmaktad r. Programda insan bütün yönleriyle ele al nm fl ve buna dayal olarak Birey, Toplum ve Do a olmak üzere üç ö renme alan belirlenmifltir. Programdaki tematik anlay fla dayal olarak da bu ö renme alanlar n kapsayacak üç tema (Okul Heyecan m, Benim Eflsiz Yuvam ve Dün, Bugün, Yar n) belirlenmifltir. Hayat Bilgisi dersi, ö rencilerin temel yaflam becerilerinin ve olumlu kiflilik özelliklerinin gelifltirilmesini amaçlamakta ve ayn zamanda Sosyal Bilgiler ile Fen ve Teknoloji derslerine temel oluflturmaktad r. Programdaki kazan mlar n oluflturulmas nda, temalarla paralel bir biçimde, beceriler ön plana ç kar lm fl; öz sayg, sab r, hoflgörü, dürüstlük, yard mseverlik gibi olumlu kiflisel niteliklerin gelifltirilmesine ve Sosyal Bilgiler ile Fen ve Teknoloji derslerine temel oluflturacak bilgilerin kazan lmas na önem verilmifltir. Ayr ca, programda yer alan temalara iliflkin kazan mlar, ilkö retim programlar nda ortak olarak ele al nan ara disiplinlerle bütünlefltirilmifltir. Hayat Bilgisi dersinin ö retim program nda, tüm dersler için ortak olan sekiz temel becerinin yan s ra ö rencilere karar verme, kaynaklar etkili kullanma, güvenlik ve korunmay sa lama, öz yönetim, bilimin temel kavramlar n tan ma ve temalarla ilgili temel kavramlar tan ma ile ilgili becerilerin kazand r lmas öngörülmüfltür. Becerilerin kazand r lmas nda, ö retmenlerin ö renciye uygun ö renme ortamlar n n ve olanaklar n n yarat lmas na; becerilerin kazand r lmas na yönelik etkinliklerde ise ö rencilerin geliflim düzeylerinin dikkate al nmas na özen göstermeleri gerekti i vurgulanm flt r. Temalarla ilgili kavramlar her s n f için ayr olarak düzenlenmifl ve programda belirtilmifltir. Kazan mlar, çocuklar n yaflamlar ndaki olay ve olgular n oluflma s ras göz önünde bulundurularak ve her kazan m bir sonrakine ön bilgi oluflturacak biçimde düzenlenmifltir. Kazan mlara ulaflmak için düzenlenen ö retme ö renme süreçlerinde kazan mlar n s ras de ifltirilmemekte; ancak birbirini izleyen kazan mlar aras nda birlefltirmeler yap labilmektedir. Sürecin düzenlenmesinde, ö retmen yol gösterici konumundad r. Ö rencilerin etkin biçimde ö renme sürecine kat lmalar amaçlanmaktad r. Etkinliklerin düzenlenmesinde, bireysel farkl l klar dikkate alan, ö renmeye karfl merak uyand r lmas n sa layan uygulamalara yer verilmektedir. Hayat Bilgisi dersinin ö retim program nda yer alan bir di er önemli nokta ise aile kat l m d r. Aile kat l m ile çocuklarda okulun ve e itimin önemi vurgulanarak okula karfl olumlu tutum gelifltirme, okula gitmeye istekli olma ve benlik sayg s - n yükseltme amaçlanmaktad r. Bu nedenle programda aile kat l m n en üst düzeye ulaflt r lmas sa lanmaya çal fl lm flt r. Program n son ögesi olan ölçme de erlendirme ise ilkö retim programlar n n temel anlay fl na uygun olarak ö renci merkezli bir anlay flla düzenlenmifl ve ö rencilerin bilgi, beceri ve tutumlar na iliflkin çoklu de erlendirmeden yararlan lm flt r. lkö retim birinci s n fta ö rencilerin okuma yazma bilmemesi nedeniyle gözlem formlar na a rl k verilmifl ve bu amaçla ortak formlar kullan lm flt r.

105 5. Ünite - lkö retim Kurumlar nda Uygulanan Programlar 95 Hayat Bilgisi dersi ö retim program ile okulöncesi e itim program aras ndaki iliflkiyi tart fl n z. 2 SIRA S ZDE lkö retim Sosyal Bilgiler Dersi Ö retim Program (4-5. S n f) Sosyal Bilgiler Dersi Ö retim Program (MEB, 2005d) ile 21. yüzy l n ça dafl, Atatürk ilkeleri ve ink lâplar n benimsemifl, Türk tarihini ve kültürünü kavram fl, temel demokratik de erlerle donanm fl ve insan haklar na sayg l, yaflad çevreye duyarl, bilgiyi deneyimlerine göre yorumlay p sosyal ve kültürel ba lam içinde oluflturan, kullanan ve düzenleyen, sosyal kat l m becerileri geliflmifl, sosyal bilimcilerin bilimsel bilgiyi üretirken kulland klar yöntemleri kazanm fl, sosyal yaflamda etkin, üretken, haklar n ve sorumluluklar n bilen, Türkiye Cumhuriyeti vatandafllar n yetifltirmek amaçlanmaktad r. Sosyal Bilgiler ö retim program nda belirlenmifl kazan mlar için içerik oluflturulmam flt r. Kazan mlarla çerçevesi belirlenmifl olan içeri in alt bafll klar n n, çevrenin özellikleri ile ö rencilerin gereksinimleri, ilgileri ve haz r bulunuflluk düzeyleri dikkate al narak ö retmenler taraf ndan oluflturulmas beklenmektedir. Programda Sosyal Bilgiler dersi dokuz ö renme alan çerçevesinde yap land r lm flt r. Ö renme alanlar bir ya da birden çok disiplini içermektedir. 4. ve 5. s n fta yer alan üniteler içinde birden fazla ö renme alan na yer verilmektedir. Programda kazand r lmas öngörülen beceriler ise ö renme alanlar n n içine da t lm flt r. Sosyal Bilgiler dersi ö retim program nda ö rencilere, tüm dersler için ortak olarak belirlenen sekiz temel becerinin yan s ra alana özgü gözlem yapma, karar verme, mekân alg lama, zaman ve kronolojiyi alg lama, de iflim ve süreklili i alg lama ve sosyal kat l m becerilerinin kazand r lmas öngörülmektedir. Bu becerilerin bir k sm oldu u gibi, kimileri ise aflamalar ile programda do rudan ö retilecek beceriler bafll alt nda ele al narak s n flara ve ö renme alanlar na göre da- t lm flt r. Sosyal Bilgiler dersinin ö retim program nda öne ç kan bir di er konu da de er ö retimidir. Programda ö renme alanlar itibariyle ö rencilere kazand r - lacak kimi de erler; duygu ve düflüncelere sayg, hoflgörü, Türk büyüklerine sayg, aile birli ine önem verme, vatanseverlik, do a sevgisi, temizlik ve sa l kl olmaya önem verme, bilimsellik, yard mseverlik, ba ms zl k, misafirperverlik, sorumluluk, estetik, do al çevreye duyarl k, çal flkanl k, akademik dürüstlük, dayan flma, adil olma, bayra a ve stiklal Marfl na sayg, tarihsel mirasa duyarl k olarak belirlenmifltir. Ö retme ö renme süreçlerinde de program n genel yaklafl m na dayal olarak ö rencinin ö renme sorumlulu unu ald, ö retmenin yol gösterici bir rol üstlendi i, gerçek yaflamla iliflki kurulabilece i ö renme ortamlar n n yarat lmas na özen gösterilmifltir. Süreçte ö renme alanlar, kendi içinde ve programda yer verilen beceriler, de erler ve kavramlarla bütünlefltirilmekte; ayr ca, dersin di er derslerle ve ara disiplinlerle iliflkilendirilmesine önem verilmektedir. Sosyal Bilgiler dersi ö retim program nda ölçme ve de erlendirme etkinliklerinde, ö renci merkezli bir anlay flla gerek süreç gerek sonuç de erlendirmesinin yap lmas öngörülmektedir. Bu amaçla gözlem formlar, derecelendirme ölçekleri, performans görevleri gibi sürece yönelik ölçme araçlar n n yan s ra yaz l ve sözlü s nav, çoktan seçmeli testler gibi sonuca yönelik ölçme araçlar ndan da yararlan lmaktad r. Ölçme ve de erlendirme etkinliklerinde yararlan lacak ölçme araçla- Sosyal Bilgiler Dersi Ö retim Program nda Ö renme Alanlar : Birey ve Toplum Kültür ve Miras nsanlar, Yerler ve Çevreler Üretim, Da t m ve Tüketim Zaman, Süreklilik ve De iflim Bilim, Teknoloji ve Toplum Gruplar, Kurumlar ve Sosyal Örgütler Güç, Yönetim ve Toplum Küresel Ba lant lar Sosyal Bilgiler Dersi Ö retim Program nda Temel Beceriler: Karar Verme Gözlem Becerisi Mekan Alg lama Zaman ve Kronolojiyi Alg lama De iflim ve Süreklili i Alg lama Sosyal Kat l m

106 96 lkö retime Haz rl k ve lkö retim Programlar r na programda yer verilmekte; ayr ca, ö retmenlere gereksinimleri do rultusunda farkl araçlar gelifltirme esnekli i de tan nmaktad r. Matematik Dersi Ö retim Program nda Ö renme Alanlar : Say lar Geometri Ölçme Veri Matematik Dersi Ö retim Program (1-5. S n f) Matematik Dersi Ö retim Program (MEB, 2005e) Her çocuk matemati i ö renebilir ilkesine dayand r lm flt r. Programda matematikle ilgili kavramlar n, kavramlar n kendi aralar ndaki iliflkilerinin, ifllemlerin alt nda yatan anlam ve ifllem becerilerinin kazand r lmas amaçlanmaktad r. Programda belirlenen ö renme alanlar kavram ve iliflkilerle oluflturulmufltur. Kavramsal yaklafl mla ö rencilerin somut deneyimlerinden, sezgilerinden matematiksel anlamlar oluflturmalar na ve soyutlama yapabilmelerine yard mc olmak amaçlanm flt r. lkö retim program ndaki ortak temel beceriler, matematik dersinin program nda da yer almakta ve bunlar aras ndan problem çözme ve iletiflim becerilerine daha fazla a rl k verilmektedir. Ayr ca, matematik alan na özgü iliflkilendirme ve ak l yürütme becerilerine de programda yer verilmektedir. Ö rencilerde matematikle ilgili kavram ve beceriler gelifltirilirken duyuflsal özelliklerin de olumlu yönde gelifltirilmesine a rl k verilmektedir. Ö rencilerin matemati e karfl olumlu tutum gelifltirmeleri, matemati i ö renebileceklerine inanmalar, gerçek yaflamda matemati- i kullanmaya istekli olmalar, gelifltirilmek istenen duyuflsal özellikler aras ndad r. Programda, Say lar, Geometri, Ölçme ve Veri olmak üzere dört ö renme alan ve bunlar n alt ö renme alanlar na yer verilmifltir. Derslerin iflleniflinde farkl ö renme ve alt ö renme alanlar bir araya getirilmekte, dersin di er derslerle iliflkisinin kurulmas na özen gösterilmektedir. çeri in düzenlenmesinde sarmal yaklafl mdan yararlan larak ünitelerin birbiri ile iliflkilendirilmesi ve ö renme alanlar - n n ünitelere yay lmas sa lanm flt r. Ayr ca, alt ö renme alanlar na iliflkin kazan mlar da ara disiplinlerle iliflkilendirilerek verilmifltir. Yeni ilkö retim program n n genelinde oldu u gibi Matematik dersinin ö retim program nda da de erlendirme, ö renmenin bir parças olarak görülmektedir. De- erlendirmede sadece ö rencinin sahip oldu u bilginin de il, süreç boyunca yapt klar n n, duyuflsal özelliklerinin ve edindi i becerilerin de göz önünde bulundurulmas na dikkat çekilmektedir. Programda önerilen ölçme ve de erlendirme çal flmalar aras nda, yaz l ve sözlü s navlar, çoktan seçmeli testler, sunu yapma, proje, geliflim dosyas, öz de erlendirme, akran de erlendirme vb. yer almaktad r. lkö retim Fen ve Teknoloji Dersi Ö retim Program (4-5. S n f) Fen ve Teknoloji Dersi Ö retim Program (MEB, 2005f) ile bireysel farkl l klar ne olursa olsun bütün ö rencilerin fen ve teknoloji okuryazar olarak yetiflmeleri amaçlanmaktad r. Program n genel amaçlar nda da fen ve teknoloji okuryazarlar yetifltirmeye vurgu yap lm flt r. Programda fen ve teknoloji okuryazarl, Bireylerin araflt rma, sorgulama, elefltirel düflünme, problem çözme ve karar verme becerileri gelifltirmeleri, yaflamboyu ö renen bireyler olmalar, çevreleri ve dünya hakk ndaki merak duygusunu sürdürmeleri için gerekli olan fenle ilgili beceri, tutum, de er, anlay fl ve bilgilerin bir bileflimi olarak tan mlanmaktad r. Fen ve teknoloji program n n genelinde de fen ve teknoloji okuryazarl n n geliflmesi yönünde çal flmalar yap ld göze çarpmaktad r.

107 5. Ünite - lkö retim Kurumlar nda Uygulanan Programlar Fen ve Teknoloji dersinin ö retim program nda yedi ayr ö renme alan belirlenmifltir. Ancak, üniteler ilk dört ö renme alan üzerine kurulmufl, di erleri kazan lmas n n uzun süre gerektirmesi ve program n içeri inin tümüyle iliflkili olmas ndan dolay ilk dört ö renme alan içine da t lm flt r. Programda ö renciler için öngörülen kazan mlar, ö renme alanlar, fen ve teknoloji okuryazarl n n boyutlar, ö rencilerin bireysel farkl l klar ile fiziksel ve zihinsel geliflim düzeyleri göz önüne al narak belirlenmifltir. çeri in haz rlanmas nda sarmall k ilkesi temel al nm fl, pek çok konu daha ayr nt l olarak üst s n flarda tekrar ele al nm flt r. Ö retme ö renme sürecinde, fen ve teknoloji okuryazarl n gelifltirmek amac yla ö rencilerin araflt rma, sorgulama, problem çözme ve karar verme süreçlerine kat l m n n sa lanaca, ö renmeye karfl merak yaratacak ve merak n sürdürülmesini sa layacak, ö renci merkezli ve bireysel farkl l klar göz önünde bulunduran ö renme yaflant lar n n geçirilmesini sa layacak ortamlar yarat lmas gerekti i vurgulanmaktad r. lkö retim programlar nda temel al nan yap land rmac yaklafl m n bir sonucu olarak, Fen ve Teknoloji dersi ö retim program nda da ölçme de erlendirme etkinlikleri, ö rencilere bilgi, beceri ve tutumlar n sergileyebilecekleri çoklu de erlendirme olanaklar yaratacak biçimde düzenlenmifltir. Programda genel olarak ö retmenlerin geleneksel ölçme ve de erlendirmelerden çok sürece dayal ölçme ve de erlendirme tekniklerini kullanmalar öngörülmektedir. 97 Fen ve Teknoloji Dersi Ö retim Program nda Ö renme Alanlar Canl lar ve Hayat Madde ve De iflim Fiziksel Olaylar Dünya ve Evren Fen-Teknoloji-Toplum- Çevre liflkileri Bilimsel Süreç Becerileri Tutum ve De erler Fen ve Teknoloji okuryazarl n n boyutlar : Fen Bilimleri Ve Teknolojinin Do as Anahtar Fen Kavramlar Bilimsel Süreç Becerileri Fen Teknoloji Toplum Çevre liflkileri Bilimsel ve Teknik Psikomotor Beceriler Bilimin Özünü Oluflturan De erler Fen e liflkin Tutum ve De erler Okulöncesi E itim Program nda Fen ve Matematik etkinlikleri ile ilkö retim Matematik dersi ile Fen ve Teknoloji dersi aras ndaki iliflkiyi tart fl n z. 3 SIRA S ZDE Din Kültürü ve Ahlâk Bilgisi Dersi Ö retim Program (4-8. S n f) Din Kültürü ve Ahlâk Bilgisi Dersi Ö retim Program (MEB, 2006a) ile ö rencilerin din ve ahlâk hakk nda sa l kl bilgi sahibi olmalar, temel becerilerini gelifltirmeleri; böylece, Milli E itimin genel amaçlar n n gerçeklefltirilmesine katk da bulunulmas amaçlanmaktad r. Program n genel amaçlar ; bireysel, toplumsal, ahlâki, kültürel ve evrensel aç lardan ele al narak belirlenmifltir. Program, nanç, badet, Hz. Muhammed, Kur an ve Yorumu, Ahlâk, Din ve Kültür olmak üzere alt ö renme alan üzerine yap land r lm flt r. Ö renme alanlar, gerek kendi içinde gerek di er ö renme alanlar yla bir bütünlük içerisinde ele al nm fl ve birbiriyle iliflkilendirilmifltir. Kazan mlar, ö rencilerin geliflim düzeyine ve ö renme alan n n özelli ine göre düzenlenmifl, konu bütünlü ü gözetilmifl; kavram, de er ve beceriler temel al nm flt r. Din Kültürü ve Ahlâk Bilgisi dersi ö retim program nda yer alan kazan mlar n; ö renme alanlar, di er dersler ve ara disiplinler de göz önünde tutularak Türkçeyi do ru, güzel ve etkili kullanma; elefltirel düflünme, iletiflim kurma, sorun çözme, araflt rma yapma, bilgi teknolojilerini kullanma, de iflim ve süreklili i alg lama; mekân, zaman ve kronolojiyi alg lama, sosyal kat l m ve Kur an- Kerim mealini kullanma becerilerinin geliflmesine katk sa lamas öngörülmektedir. Din Kültürü ve Ahlâk Bilgisi dersi ö retme ö renme sürecinde düzenlenecek etkinliklerin; ö retim program nda yer alan kavram, de er ve becerileri gelifltirici, ö rencinin ö renmeye etkin kat l m n sa lay c nitelikte olmas gerekti i belirtilmektedir. Süreçte kazand r lmas beklenen kavram ve de erler programda yer almaktad r. Ayr ca, program n uygulan fl nda laiklik ilkesinin daima göz önünde bu- Din Kültürü ve Ahlâk Bilgisi Dersi Ö retim Program nda Ö renme Alanlar nanç badet Hz. Muhammed Kur an ve Yorumu Ahlâk Din ve Kültür

108 98 lkö retime Haz rl k ve lkö retim Programlar lundurulmas ; din, vicdan, düflünce ve ifade özgürlü ünün zedelenmemesine özen gösterilmesi gerekti i vurgulanmaktad r. Program n ölçme ve de erlendirme etkinliklerinde, ö rencilerin, okudu unu anlama, elefltirme, yorumlama, bilgi toplama, analiz etme, sorgulama, sorun çözme gibi üst düzey biliflsel becerilerin üzerinde durulmas gerekti i belirtilmekte; ayr ca, ö rencilerin ö rendikleri ile gerçek yaflam aras nda iliflki kurma becerilerinin de de erlendirme sürecinde dikkate al nmas gerekti i vurgulanmaktad r. K sa yan tl, çoktan seçmeli, efllefltirmeli vb. sorulardan oluflan testler, aç k uçlu sorular, gözlem formlar, posterler, görüflmeler, öz de erlendirme formlar, akran de erlendirme formlar, ö renci ürün dosyalar, projeler ve performans görevleri ölçme ve de erlendirmede yararlan labilecek uygulamalar olarak gösterilmektedir. Trafik ve lkyard m Dersi Ö retim Program (4-5. S n f) Trafik ve lkyard m Dersi Ö retim Program n n (MEB, 2006b) genel amac ; çocuklarda güvenli trafik bilinci oluflturmak ve gelecekte trafik kurallar konusunda duyarl davran fllar sergileyecek bireyler yetifltirmektir. Bu amaca ulaflmada, Trafikte Tehlike Yaratmamak ve Trafik Tehlikelerinden Korunmak olmak üzere iki temel ilke ele al nm fl ve bu ilkeler fl nda Yaya, Yolcu ve Sürücü ad alt nda üç tema belirlenmifltir. Programda temalara dayal olarak belirlenen kazan mlar yoluyla ö rencilerde, görsel ve iflitsel alg, fark na varma, iletiflim ve tahmin etme becerilerinin gelifltirilmesi; kurallara uyma, sab r, sorumluluk, sayg ve hoflgörü de erlerinin kazand r lmas öngörülmektedir. Ö retme ve ö renme sürecinde, her kazan m için okul içi veya okul d fl etkinlik yap lmas zorunlu k l nm flt r. Ö rencilerin programda yer verilen becerileri ve de erleri içsellefltirmesini sa layacak etkinliklere yer verilmesi, ö rencilerin bireysel farkl l klar na dikkat edilmesi gerekmektedir. Ölçme ve de erlendirme etkinlikleri, ö rencilerin süreç içerisindeki ö renme eksikliklerinin, geliflim ve baflar düzeylerinin belirlenmesi ve ö renciye geribildirim verilmesi amac yla kullan lmaktad r. Bu amaçla sözlü sunum, proje ve performans görevleri, kendini de erlendirme, akran de erlendirme ve ö renci ürün dosyas gibi ölçme ve de erlendirme etkinliklerinin verilmesi önerilmektedir. Programda, ölçme ve de erlendirme etkinliklerinin, her teman n bitiminde o temay kapsayacak biçimde ders y l sonunda ise tüm temalar kapsayacak biçimde düzenlenmesi gerekti i vurgulanmaktad r. Görsel Sanatlar Dersi Ö retim Program nda Ö renme Alanlar : Görsel Sanatlarda Biçimlendirme Görsel Sanat Kültürü Müze Bilinci Görsel Sanatlar Dersi Ö retim Program (1-8. S n f) Görsel Sanatlar Dersi Ö retim Program (MEB, 2006c), ö rencilerin bulunduklar yafl düzeyinden bafllayarak tüm yaflamlar boyunca temel bir kazan m olarak kendilerini ifade etme yollar n keflfetmeleri ve bunlar kullanarak duygusal, biliflsel, kültürel ve toplumsal yönlerden donan ml hale gelmeleri; sa l kl, dengeli kimlik oluflturmalar ve nitelikli al flkanl klar edinmeleri amac n tafl maktad r. Dersin genel amaçlar ise Bireysel ve Toplumsal Amaçlar, Alg sal Amaçlar, Estetik Amaçlar ve Teknik Amaçlar bafll klar alt nda düzenlenmifltir. Programda, Görsel Sanatlarda Biçimlendirme, Görsel Sanat Kültürü ve Müze Bilinci olmak üzere üç ö renme alan belirlenmifltir. Ö rencilerin ö renme alanlar ndaki geliflimleri ile ba lant l olarak da tüm dersler için ortak olan temel becerilerin yan s ra, alana özgü sanat arac l yla iletiflim kurma, görsel okuma, estetik bilinç kazanma gibi temel becerilere yer verilmifltir. Programda yer alan

109 5. Ünite - lkö retim Kurumlar nda Uygulanan Programlar kazan mlar bu temel becerilerin kazand r lmas na yönelik olarak belirlenmifltir. Kazan mlar, ö rencilerin geliflim düzeyine ve ö renme alanlar n n özelliklerine göre birinci s n ftan sekizinci s n fa do ru aflamal biçimde haz rlanm flt r. Ayr ca kazan mlar, Atatürkçülükle ilgili konularla ve ara disiplinlerle iliflkilendirilmifltir. Görsel Sanatlar dersine iliflkin kazan mlara ulaflmak amac yla düzenlenen ö retme ö renme süreci ise ö renci merkezli, bireysel farkl l klara duyarl, ba ms z ve grup içinde ö renmeyi özendiren, okul içi ve okul d fl etkinlikleri bir arada yürüten bir yap da düzenlenmifltir. Ö retmenin süreç içerisinde yol gösterici olmas ve sanat n ö rencinin tüm yaflam n etkilemesi amac yla aile ile ifl birli ini sa lamas beklenmektedir. Programda ö retme ö renme sürecine iliflkin farkl s n f ve kazan mlara yönelik örneklere yer verilmifl, ö retmene de kendi planlar n haz rlama ya da var olanlar gelifltirme esnekli i tan nm flt r. Ölçme ve de erlendirme etkinlikleri ise program n geneliyle tutarl biçimde ö renci merkezli, ö rencinin geliflimini farkl aç lardan ele alan bir yaklafl mla düzenlenmifltir. Görsel sanatlarda bireysel fakl l klar n gözetilmesi temel ilke olarak gösterilmektedir. Bu nedenle ilkö retim düzeyindeki sanat etkinliklerinde de ö rencilerin e ilimlerini, becerilerini ve sanata olan yatk nl klar n ortaya ç karmaya yönelik ölçme araçlar ndan yararlan lmas önerilmektedir. Programda örneklerine de yer verilen ölçme ve de erlendirme araç ve yöntemleri, öz de erlendirme, kontrol listeleri, derecelendirme ölçekleri, ö renci süreç dosyas, performans ve proje ödevleri ve dereceli puanlama anahtar olarak s ralanmaktad r. Müzik Dersi Ö retim Program (1-8. S n f) Müzik Dersi Ö retim Program (MEB, 2006d) ile müzi i ö rencilerin yaflamlar n n bir parças haline getirmek ve müzik yoluyla ö rencilerin kendisi ve çevresiyle bar fl k, ulusal ve uluslararas kültürleri tan yan, vatan ve millet sevgisine sahip, çevresindeki olaylara, de iflim ve geliflmelere duyarl, güzel sanatlar n her türüne aç k, mutlu, kiflilikli ve özgüveni olan bireyler olarak yetifltirilmelerini sa lamak amaçlanmaktad r. Programda Dinleme-Söyleme-Çalma, Müziksel Alg ve Bilgilenme, Müziksel Yarat c l k ve Müzik Kültürü adlar alt nda dört ö renme alan belirlenmifltir. Tüm ö renme alanlar, içerik yönünden birbiriyle iliflkilidir. Kazan mlar, bu ö renme alanlar ve ö rencilerin geliflim düzeyleri dikkate al narak belirlenmifltir. Ayr ca programda, müzik e itimi aç s ndan öncelik sonral k iliflkisi tafl yan kazan mlar s ral kazan mlar olarak belirtilmifltir. Müzik dersi ö retim program nda yer alan ö renme alanlar ve kazan mlara dayal olarak ö rencilerde kimi temel becerilerin ve de erlerin geliflmesi beklenmektedir. Müzik dersine iliflkin beceriler, ilkö retim programlar n n ortak temel becerilerinin yan s ra, müziksel alg lanma ve bilgilenme, müzik okur yazarl edinebilme, kiflisel ve sosyal de erlere önem verme ve estetik duyarl a sahip olma fleklinde s ralanmaktad r. Derste gelifltirilmesi beklenen de erler ise paylafl m, hoflgörü ve sorumluluktur. Ö retme ö renme sürecinde, yap land rmac yaklafl ma paralel olarak ö renci merkezli bir yaklafl m tercih edilmektedir. Süreçteki etkinlikler, ö rencinin etkin rol almas n sa layacak biçimde düzenlenmekte, çevresel özellikler ile ö rencilerin gereksinimleri, ilgileri ve var olan bilgileri dikkate al narak genel ö retim yöntemlerinin yan s ra etkin ö renme yöntemlerine a rl k verilmektedir. Müzik dersi ö retim program nda ölçme ve de erlendirme etkinlikleri, ö renci merkezli bir anlay flla düzenlenmifl, ö rencinin de erlendirilmesinde de sürece 99 Görsel Sanatlar Dersi Temel Becerileri Sanat Arac l yla letiflim Kurma Sorumluluk Alma Bafllad fli Bitirme Görsel Okuma Kiflisel ve Sosyal De erlere Önem Verme Estetik Bilinç Kazanma Estetik Alg n n Gelifltirilmesi Estetik Yaflam Kültürü Edinme Çevre ve Do a Bilinci Kazanma Milli, Manevi ve Evrensel De erlere Duyarl Olma Müzik Dersi Ö retim Program nda Ö renme Alanlar : Dinleme-Söyleme-Çalma Müziksel Alg ve Bilgilenme Müziksel Yarat c l k Müzik Kültürü

110 100 lkö retime Haz rl k ve lkö retim Programlar odaklan lmas gerekti i vurgulanm flt r. Ö renci ürün dosyas, gösteri, sunum, poster, proje vb. performans görevlerinin de erlendirilmesinde kullan lan dereceli puanlama anahtarlar, kontrol listeleri, gözlem formlar, öz de erlendirme ve akran de erlendirme formlar ö renim süreci boyunca ö rencilerin geliflen ilgileri, becerileri, yetenekleri, gereksinimleri, bedensel özellikleri, duygu ve düflüncelerinin daha iyi tan nmas na olanak sa layacak ölçme ve de erlendirme araçlar olarak programda yer almaktad r. Ö rencinin bir dönem süresince en az bir performans görevi haz rlamas, süreçte yapt klar n paylaflmak amac yla y lsonunda sergi, sunu vb. etkinlikler düzenlenmesi önerilmektedir. ngilizce Dersi Ö retim Program nda Ö renme Alanlar : Dinleme Okuma Konuflma Yazma ngilizce Dersi Ö retim Program (4-5. S n f) ngilizce Dersi Ö retim Program nda (MEB, 2006e), ngilizce ö retiminin amac ; Türk vatandafllar n n di er ülke vatandafllar ile iletiflimini sa lamak için ortak bir dili etkin bir biçimde kullanmalar na hizmet etmek olarak aç klanmaktad r. Her s - n f düzeyine iliflkin, ö retim y l n n sonunda ö rencinin ulaflmas öngörülen amaçlar programda ayr ayr belirtilmifltir. Ayr ca, her ünitede ö rencinin dili hangi amaçla kullanaca belirtilmifl; süreçte ve süreç sonunda ö rencinin ö rendiklerini ortaya koyabilmesini sa layacak görevler önerilmifltir. Programda dört temel dil becerisine dayal olarak Dinleme, Okuma, Konuflma ve Yazma olmak üzere dört ö renme alan oluflturulmufl ve bu alanlar n birbiri ile iliflkilendirilmesi sa lanm flt r. Ö rencilerin ö renme sürecinde kazanmalar öngörülen beceriler de bu ö renme alanlar na dayal olarak belirlenmifltir. ngilizce dersinin içeri i; ö rencilerin ngilizceyi günlük yaflam n içinde keflfetmelerini ve kullanmalar n, ö rendiklerini en somut biçimi ile zihinlerinde canland rmalar n amaçlamaktad r. Ö rencilerin konular üzerinde farkl biçimlerde çal flabilmeleri, ö renmelerine iliflkin tekrar yapabilmeleri amac yla sarmal içerik düzenleme yaklafl m ndan yararlan lm flt r. çerik bir ö retim y l içinde ve sekizinci s n - f n sonuna kadar yatay ve dikey flekilde iliflkilendirilmifl; ayr ca, dersin di er derslerle iliflkisinin kurulmas na özen gösterilmifltir. Bu yaklafl m, s n f düzeyleri yükseldikçe, konular daha derinlemesine iflleme ve birbiriyle iliflkilendirme olana yaratmaktad r. Programda her ünite A ve B bölümlerine ayr larak ö retmenlere dersin iflleniflinde esneklik tan nm flt r. Ö retmenler belirtilen süre sonunda A bölümünü bitiremediklerinde, B bölümünün ifllenece i seçmeli ders saatini kullanarak derslerine devam etme ya da iki bölümü uygun biçimde birlefltirme olana- na sahiptir. Ö retmenlerin, içeri in yetifltirilmesi kayg s na düflmemeleri belirtilerek; ünitelerin bitirilmesi yerine, ö rencilerin ngilizceyi ö renmelerinin sa lanmas n n daha önemli oldu u vurgulanmaktad r. Program n öngörülen becerileri kazand rabilmesi amac yla ö retme ö renme sürecinde bireysel farkl l klar n dikkate al nd, ö rencilerin yeteneklerini kullanmalar ve gelifltirmelerine olanak yaratacak, dili ifllevsel biçimde kullanmay sa layacak ö renme yaflant lar n n düzenlenmesi gerekti i belirtilmektedir. Dersin iflleniflinde, do rudan ngilizce dilbilgisi kurallar n vermek yerine sezdirerek ö retmek a rl k kazanmaktad r. Süreçte, olabildi ince ö rencinin etkin, ö retmenin ise yol gösterici konumda olmas önerilmektedir. Ölçme ve de erlendirme bölümünde, ilkö retim programlar n n genel özelliklerine ve ngilizce program n n genel yap s na uygun olarak ö renci merkezli yaklafl ma a rl k verilerek ö rencinin ö renme sürecinde ve süreç sonundaki performans n n de erlendirilmesi gerekti i vurgulanm flt r. Ö renci performans ve baflar s n n de erlendirilmesi amac yla yaz l s navlar, ö renci ürün dosyalar, özde er-

111 5. Ünite - lkö retim Kurumlar nda Uygulanan Programlar 101 lendirme formlar, akran de erlendirmesi, kontrol listeleri, dereceli puanlama anahtar vb. araç ve tekniklerden yararlan lmas önerilmektedir. Okulöncesi E itim Program n inceleyerek yabanc dil ö retimine iliflkin amaç ve kazan mlar örneklendiriniz. 4 SIRA S ZDE Beden E itimi Dersi Ö retim Program (1-5. S n f) Beden E itimi Dersi Ö retim Program n n (MEB, 2006f) temel amac ; ö rencilerin, fiziksel, deviniflsel, biliflsel, duygusal ve toplumsal geliflimine katk da bulunmak, yaflam boyu fiziksel etkinliklere kat lmas n sa lamakt r. Beden E itimi dersinde Hareket Bilgi ve Becerileri ile Etkin Kat l m ve Sa l kl Yaflamlar olmak üzere iki temel ö renme alan ve bunlar n alt ö renme alanlar belirlenmifl, alt ö renme alanlar da kendi içinde s n fland r lm flt r s n flarda Hareket Bilgi ve Becerileri ö renme alan n n birinci alt ö renme alan na, 4. ve 5. s n flarda ise ikinci alt ö renme alan na özgü kazan mlara yer verilmektedir. Kazan mlar, ö rencilerin geliflim özellikleri ve bireysel gereksinimleri ile bilimsel araflt rma bulgular dikkate al narak ana ö renme alanlar na göre belirlenmifl; di er dersler ve ara disiplinlerle iliflkilendirilmifltir. Programda belirlenen ö renme alanlar ve bu alanlara dayal olarak düzenlenen kazan mlarla, ilkö retim program n n ortak temel becerilerinin yan s ra alana özgü becerilerin de kazand r lmas amaçlanmaktad r. Bu beceriler, Öz Yönetim, Bilimin Temel Kavramlar n Tan ma, Milli, Manevi ve Evrensel De erlere Duyarl Olma, Kiflisel ve Sosyal De erlere Önem Verme, Estetik Zevk Kazanma, Güvenlik ve Koruma Sa lama olarak s ralanmaktad r. Ö retme ö renme sürecinde, derse özgü, ö reten merkezli komut ve al flt rma yöntemlerinin yan s ra ö renen merkezli eflli çal flma, kendini denetleme, yönlendirilmifl bulufl vb. etkinliklere yer verilmektedir. Süreçte, ö rencilerin özellikleri, çevre koflullar, okulun olanaklar, ö rencinin ilgi, istek ve gereksinimleri, ö retim yöntemlerinin özellikleri, engelli ö rencilerin varl vb. de iflkenlerin göz önünde bulundurulmas vurgulanmaktad r. Ö rencilerin ö renme alanlar ndaki geliflimlerine ve kazan mlara dayal olarak ö retme ö renme sürecinin sonunda beden e itimine iliflkin befl standarda ulaflmalar beklenmektedir. Bu standartlar ile her ö rencinin kendi kapasitesi içerisinde fiziksel etkinliklere kat l m için gerekli bilgi, beceri ve tutumlar kazanmas ve bunlar sürdürmesi beklenmektedir. Beden E itimi dersine özgü kazan mlarla ilgili ölçme ve de erlendirme etkinliklerinin, mutlaka kazand r lmak istenen bilgi, beceri ve tutumlara yönelik ölçme araçlar ile gerçeklefltirilmesi beklenmektedir. Genel olarak ö rencinin biliflsel alandaki yeterliklerini ölçmede geleneksel yöntemlerin yan s ra alternatif de erlendirme yöntemlerine a rl k verilirken deviniflsel becerilerin ölçülmesinde beceri testleri, kontrol listeleri, öz de erlendirme formlar, dereceli puanlama anahtar, gözlem formalar ve çal flma yapraklar ndan yararlan lmas gerekti i vurgulanmaktad r. Programda, ölçme ve de erlendirme etkinliklerinde, her ö renci için dönem bafl nda, dönem süresince ve sonunda yap lacak de erlendirmelere dayal olarak izleme dosyas oluflturulmas gerekti i belirtilmektedir. Yukar da genel özellikleri incelenen programlar, ilkö retimdeki zorunlu derslerin ö retim programlar d r. Bunlar n yan s ra ilkö retimde seçmeli dersler olan Yabanc Dil, Sanat Etkinlikleri, Spor Etkinlikleri, Biliflim Teknolojileri, Satranç, Halk Kültürü, Tar m, Medya Okuryazarl ile Takviye ve Etüt Çal flmalar derslerinin ö retim programlar ile lkö retim ve Ortaö retim Kurumlar S n f Rehberlik Beden E itimi Dersi Ö renme ve Alt Ö renme Alanlar : Hareket Bilgi ve Becerileri Temel Hareket Bilgi ve Becerileri Özelleflmifl Hareket Bilgi ve Becerileri Spor Bilgi ve Becerileri Etkin Kat l m ve Sa l kl Yaflam Düzenli Fiziksel Etkinlik Atatürk ve Ulusal Bayramlar Spor Organizasyonlar ve Olimpiyat Oyunlar Beden E itimi Dersinde Ö rencilerde Gerçekleflmesi Öngörülen Standartlar: Çeflitli fiziksel etkinliklere kat labilmek için hareket örüntüleri ve deviniflsel becerilerde yeterlik gösterir. Fiziksel etkinli i ö renirken ve yaparken hareketle ilgili kavram, ilke, kural, strateji ve taktikleri anlad n gösterir. Sa l güçlendirici düzeyde fiziksel etkinli e kat l m baflar r ve korur. Fiziksel etkinliklere düzenli olarak kat l r. Fiziksel etkinlik ortamlar nda sorumlu kiflisel ve toplumsal davran fl sergiler.

112 102 lkö retime Haz rl k ve lkö retim Programlar Program (1-12. s n f) (MEB, 2006g) da vard r. Rehberlik program ile ö rencilerin; okula ve çevreye etkin olarak uyum sa lamalar, yetenek ve yeterliklerini tam olarak kullan p e itsel baflar lar n art rmalar, kendilerini tan malar, kabul etmeleri ve gelifltirmeleri, baflkalar n anlamalar, kabul etmeleri ve kifliler aras etkileflim becerilerini gelifltirmeleri, topluma karfl olumlu anlay fl ve tutum gelifltirmeleri, hayat n güvenli ve sa l kl sürdürmek için olumlu tutum ve davran fllar gelifltirmeleri, e itsel ve mesleki kararlar için gerekli olgunlu a ulaflmalar amaçlanmaktad r. Ancak, bu ünitenin s n rl l içinde bu programlar n ayr nt l incelenmesine yer verilmemifltir. LKÖ RET M VE OKULÖNCES E T M PROGRAMLARI ARASINDAK L fik Okulöncesi e itim program n n amaçlar aras nda çocuklar ilkö retime haz rlamak yer almaktad r (MEB, 2006h). Bu amac ile okulöncesi e itimin, ilkö retimde kazand r lmas öngörülen bilgi, beceri ve tutumlar n çocuklar taraf ndan ö renilmesini kolaylaflt ran bir e itim sürecini oluflturdu u, bu aç dan okulöncesi e itim program n n ilkö retim programlar n n temelini oluflturdu u söylenebilir. Okulöncesi e itim kurumlar n n bu ifllevini yerine getirebilmesi için aileler ve özellikle ö retmenlere önemli görev ve sorumluluklar düflmektedir. Ö retmenlerin, çocuklar en iyi biçimde ilkö retime haz rlamak için okulöncesi e itim program n n ve ilkö retim programlar n n özelliklerini bilmeleri gereklidir. Örne in, El ve göz koordinasyonunu gerektiren belirli hareketleri yapabilme amac na yönelik kazan mlar, ilkö retim için okuma yazmaya haz rl k çal flmalar d r. Okulöncesi ö retmenin, lkö retim Türkçe 1. s n f program ndaki okuma yazma çal flmalar n bilmesi, 1. s n f ö retmenleri ile ifl birli i yapmas çocuklar ilkö retime haz rlamada büyük yarar sa layacakt r. lkö retim ve okulöncesi e itim programlar n n en temel fark, okulöncesinde e itim ilkö retimde ise ö retim kavramlar na vurgu yap lmas d r. Okulöncesi e itimde çocuklar n bir alana özgü bilgi ve becerileri kazanmalar de il, kimi temel davran fl ve al flkanl klar kazanmalar amaçlanarak e itim kavram ön plana ç - kar lmaktad r. lkö retim programlar nda ise temel beceriler ve de erlerin yan s - ra, alana özgü bilgi ve becerilerin kazand r lmas amaçlanmaktad r. lkö retim programlar n n yenilenmesi ile birlikte okulöncesi e itim program da, yeni ilkö retim programlar nda benimsenen ilke, yaklafl m ve programlar n genel özellikleri aç s ndan gözden geçirilmifl, gerekli düzeltmeler yap larak gelifltirilmifltir. Programda, ilkö retim programlar n destekler biçimde sarmal programlama yaklafl m ndan yararlan lm fl ve program bütüncül biçimde düzenlenmifltir. lkö retim programlar ndan farkl olarak, okulöncesi e itim program nda amaç ve kazan mlara bir arada yer verilmifltir. Etkinliklerin bu amaç ve kazan mlara yönelik olarak, geliflim alanlar na göre düzenlenmesi gerekti i vurgulanmaktad r. Okulöncesi e itim program nda yer alan kazan mlar, ilkö retim programlar nda benimsenen Türkçeyi do ru, etkili ve güzel kullanma, problem çözme, iletiflim, karar verme, araflt rma vb. becerilere temel haz rlayacak biçimde düzenlenmifltir. Örne in, dil alan nda yer alan kendini sözel olarak ifade edebilme amac iletiflim becerisini gelifltirmeye yöneliktir. Bunun yan s ra okulöncesi e itim program nda yafl grubunun özelli i gere i, ilkö retim program nda karfl l bulunmayan kazan mlar da yer almaktad r. Her iki programda da ö retmenlerin plan yapmalar beklenmektedir. Ancak, ilkö retim programlar nda ünitelendirilmifl y ll k plan ve ders planlar ndan yarar-

113 5. Ünite - lkö retim Kurumlar nda Uygulanan Programlar 103 lan l rken, okulöncesi e itimde y ll k ve günlük planlardan yararlan lmaktad r. ki programda da ö retmenin plan yaparken yararlanabilece i örnekler sunulmufltur. Okulöncesi e itim program nda içerik düzenlemesine gidilmemekte; konunun ö retimi de il, konudan yararlanarak amaç ve kazan mlar n çocuklara kazand r lmas amaçlanmaktad r. Programda içerikten çok süreç üzerinde durulmaktad r. Bu nedenle okulöncesi e itim ö retmenleri amaç ve kazan mlara ulaflmada istedikleri konular seçmekte ve gerekti inde ayn konudan tekrar yararlanmaktad r. lkö retim programlar nda ise içerik belirli alanlar n ö retimini sa layacak biçimde ö renme alan, tema ya da ünite bafll klar alt nda düzenlenmektedir. Ancak, yeni ilkö retim programlar nda da içerik düzenlenmesinde, ö renci ve çevrenin özellikleri dikkate al narak ö retmene esneklik tan nmaktad r. Ö retme ö renme sürecinin düzenlenmesinde her iki programda da, ö renci merkezli yaklafl mlar temele al nmaktad r. Ö rencinin etkin kat l m, bilgiyi yap - land rmas, üst düzey düflünme becerilerini kullanmaya yönlendirilmesi ön plandad r. Bu amaçla iki programda da ö rencinin farkl becerilerini gelifltirmeye yönelik, ö renilenlerle gerçek yaflam aras nda iliflki kurmay sa layacak, ö renmeyi kolaylaflt racak ö retim yöntem ve tekniklerinden yararlan lmaktad r. Ancak, okulöncesi e itim program nda, oyun temelli etkinlikler a rl k kazanmaktad r. Ölçme ve de erlendirme süreci her iki programda da süreç odakl düzenlenmifltir. lkö retim programlar nda ö rencilerin derslere iliflkin kazan mlara ne ölçüde ulaflt ve bu kazan mlara ulaflmak için süreçte neler yapt de erlendirilmekte ve bu amaçla yaz l s navlar, testler, performans ödevleri, projeler vb. araçlardan yararlan lmaktad r. Okulöncesi e itimde ise bu süreç çocu u tan ma olarak düflünülmekte; çocuklar n ilgilerinin, gereksinimlerinin, geliflimsel özelliklerinin, ö renme stillerinin ortaya ç kar lmas amaçlanmaktad r. Bu amaçla gözlem ve anekdot kay tlar, geliflim raporlar ve geliflim dosyalar ndan, kazan m de erlendirme formlar ve geliflim kontrol listelerinden yararlan lmaktad r. Okulöncesi e itim program nda bir di er önemli nokta aile kat l m d r. Ö rencinin tüm geliflim sürecinde, ailenin de okulöncesi e itim kurumlar ile ifl birli i yapmas sa lanmaya çal fl lmakta; y ll k planlarda aile kat l m n n nas l ve hangi amaçla gerçeklefltirilece i belirlenmektedir. lkö retim programlar nda da ailenin ö rencilerin e itim sürecine etkisi vurgulanmakla birlikte okulöncesi e itimde oldu u kadar ön planda de ildir. Ancak, Hayat Bilgisi dersi ö retim program nda, dersin özellikleri gere i, aile kat l m ön plana ç kmakta, ö rencinin okula ve ö renmeye karfl olumlu tutum gelifltirmesinde ailenin önemli rolü oldu u vurgulanmaktad r. Sonuç olarak, hem okulöncesi e itimde hem de ilkö retimde amaç, ö rencilerin yaflamboyu ö renen bireyler haline getirilmesi, üst düzey düflünme becerilerini kazanmas ve nitelikli bireyler yetifltirilmesidir. Bu amaca dayal olarak tüm e itim basamaklar ndaki programlar ö rencinin bu özellikleri kazanmas n sa layacak nitelikte olmal ve birbirileriyle iliflkilendirilmelidir. Programlar n uygulay c s olan ö retmenlerin de programlar hakk nda bilgi sahibi olmas ve aralar ndaki iliflkiyi bilerek uygulamaya geçirmesi, ö rencilerin s n flar ve dersler aras nda iliflki kurmas n sa lamas önemlidir.

114 104 lkö retime Haz rl k ve lkö retim Programlar Özet A MAÇ 1 lkö retim kurumlar nda uygulanan programlar n amaçlar n ve özelliklerini kavrayabilmek lkö retim kurumlar nda uygulanan programlar, Atatürk ilkeleri ve ink lâplar n benimsemifl, temel demokratik de erlerle donanm fl, bireysel farkl l klar ne olursa olsun, araflt rma sorgulama, elefltirel düflünme, problem çözme ve karar verme becerileri geliflmifl; yaflamboyu ö renen ve insan haklar na sayg l, mutlu Türkiye Cumhuriyeti vatandafllar yetifltirme amac n tafl maktad r. Programlar yap land rmac yaklafl ma dayal olarak haz rlanm flt r ve tüm programlarda ö renci merkezli bir anlay fl egemendir. Program n ögeleri de bu anlay fla paralel olarak ö renciyi ön plana ç karacak biçimde düzenlenmifltir. Programda davran fl yerine kazan m kavram benimsenmifltir. çeri in düzenlenmesinde sarmall k dikkate al nm fl, içerik her derse özgü biçimde temalar ve ö renme alanlar alt nda oluflturulmufltur. Ö renme sürecinin düzenlenmesinde ö renci kat l m na önem verilmifl, bireysel farkl - l klar, çevre özellikleri ve ö rencilerin ilgi, istek ve gereksinimleri dikkate al nm flt r. Programlar n tümünde ortak ve derse özgü becerilerin kazand r lmas amaçlanmaktad r. Ö retim programlar nda yer alan kazan mlar n, bu becerilerle, ara disiplinlerle, di er derslerle ve Atatürkçülük konular ile iliflkilendirilmesine özen gösterilmifltir. A MAÇ 2 lkö retim programlar ve okulöncesi e itim program aras ndaki iliflkileri aç klayabilmek Okulöncesi e itimin en önemli amaçlar ndan biri çocuklar ilkö retime haz r hale getirmektir. ki program aras ndaki iliflki de bu amaca dayal olarak flekillenmektedir. Ö retmenlerin iki program aras nda iliflki kurabilmeleri, okulöncesi e itimdeki etkinliklerin ilkö retimdeki kazan m beceri ve de erlerle iliflkilendirilebilmesi amac yla her iki program n düzenlenmesinde de sarmal programlama yaklafl m ndan yararlan lm flt r. Okulöncesi e itimde, çocuklar n ilkö retim programlar nda yer verilen kazan m, beceri ve de erleri edinmesini kolaylaflt rma ve haz r bulunuflluklar n yükseltme amac yla çeflitli etkinlikler yap lmaktad r. Ancak, iki program aras ndaki en önemli fark da bu noktada ortaya ç kmaktad r. Okulöncesi e itim kurumlar n n amac, ö rencilerin ilkö retimde yer alan kazan mlar edinmelerini sa lamak de il ilkö retime haz rlamakt r. Bu fark okulöncesi e itimde e itim, ilkö retimde ise ö retim kavram na a rl k verilmesi ile ortaya ç kmaktad r. Bunun yan s ra her iki programda da ö renci merkezli anlay fl ön plandad r. Bu anlay flla birlikte ö renme süreçlerinde gerçeklefltirilen etkinlikler ve ölçme de erlendirme amac yla yap lan etkinliklerde de ö renci ön planda tutulmaktad r.

115 5. Ünite - lkö retim Kurumlar nda Uygulanan Programlar 105 Kendimizi S nayal m 1. Afla dakilerden hangisi, 2006 y l nda okulöncesi e itim program n n gelifltirilmesinin gerekçesidir? a. Okulöncesi e itim program n n ilkö retim programlar ile uyumlu duruma getirilmesi b. Okulöncesi e itim program n n içerik yönünden eksik olmas c. Okulöncesi e itim kurumlar n n niteli inin düflmesi d. Okulöncesi e itime olan ilginin azalmas e. Okulöncesi e itim programlar n n çocuklar n geliflim düzeyine uygun olmamas 2. Afla dakilerden hangisi, ilkö retim programlar n n genel özelliklerinden biri de ildir? a. Yap land rmac yaklafl m n temel al nm fl olmas b. Kazan mlar n geliflim alanlar na göre düzenlenmifl olmas c. Etkinliklerin ö renci merkezli olacak flekilde düzenlenmifl olmas d. Sekiz temel becerinin tüm ilkö retim programlar nda ortak olmas e. Program n uygulanmas nda ö retmene esneklik tan nm fl olmas 3. Afla dakilerden hangisi, Türkçe dersi ö retim program nda yer alan ö renme alanlar ndan biri de ildir? a. Dinleme b. Yazma c. Konuflma d. Görsel sunu e. Metinler aras okuma 4. Afla dakilerden hangisi Okulöncesi E itim Program ile lkö retim Hayat Bilgisi Dersi Ö retim Program aras ndaki benzerlikler aras nda gösterilemez? a. Sonraki programlara temel oluflturma b. Temel becerileri kazand rma c. Ö renci merkezli ö retim d. Aile kat l m na önem verme e. çeri in temalara göre oluflturulmas 5. Afla dakilerden hangisi, Matematik dersinin ö retim program nda alan n özelli i nedeniyle kazand r lmas na a rl k verilen temel becerilerden biridir? a. Elefltirel düflünme b. Yarat c düflünme c. Problem çözme d. Araflt rma e. Bilgi teknolojilerini kullanma 6. Afla dakilerden hangisi, Fen ve Teknoloji Dersi Ö retim Program n n temel amac d r? a. Fen bilgisine karfl merak uyand rmak b. Bireysel farkl l klar göz önünde bulundurmak c. Teknoloji kullan m n yayg nlaflt rmak d. Fen ve teknoloji okuryazar bireyler yetifltirmek e. Yaflamboyu ö renen bireyler yetifltirmek 7. Afla dakilerden hangisi, Trafik ve lk Yard m dersi ö retim program n n özellikleri aras nda yer almaz? a. Program, ilkö retim 4. ve 5. s n flarda uygulanmaktad r. b. çerik üç tema alt nda düzenlenmifltir. c. Kazan mlar s n f içi etkinliklerle kazand r l r. d. Trafik bilinci oluflturmak amaçlanmaktad r. e. Her tema için performans ödevleri belirlenmifltir. 8. ngilizce dersi ö retim program ile ilgili olarak afla- da verilen ifadelerden hangisi yanl flt r? a. Programda dört temel ö renme alan yer almaktad r. b. ngilizce dilbilgisi kurallar n n do rudan ö retilmesine a rl k verilmifltir. c. Sarmal içerik düzenleme yaklafl m ndan yararlan lm flt r. d. Ünitelerin iflleniflinde ö retmenlere esneklik sa lam flt r. e. Ö renme yaflant lar n n düzenlenmesinde ö renci ön plandad r. 9. Afla dakilerden hangisi, Beden E itimi dersi ö retim program n di er ilkö retim programlar ndan ay ran bir özelliktir? a. Ö rencilerin befl standarda ulaflmas n n amaçlanmas b. çeri in ö renme ve alt ö renme alanlar na dayal olarak oluflturulmas c. Sürece yönelik de erlendirme yöntemlerinden yararlan lmas d. Temel becerilerin yan s ra alana özgü becerilerin kazand r lmas e. Ö renme sürecinde ö renci özelliklerinin dikkate al nmas 10. Afla dakilerden hangisi ilkö retim ve okulöncesi e itim programlar n n benzer yönlerinden biri de ildir? a. Temel becerilerin kazand r lmas b. Kazan mlara yer verilmesi c. Ö renme sürecinin ö renci merkezli düzenlenmesi d. çerik düzenlemesinde temalardan yararlan lmas e. Süreç odakl de erlendirme yöntemlerinden yararlan lmas

116 106 lkö retime Haz rl k ve lkö retim Programlar Yaflam n çinden ANILARIMIZDAK OKULLAR VE YAfiAYAN OKULLAR Toplumsal kurumlar içinde hat ralar m zda en çok yer kaplayan okul dur. Yetiflkinlerin en az yüzde doksan - n n bu kurum ile do rudan bir iliflkisi, bir tür tan fl kl olmufltur. Okul an lar, ço u kez, ö retmen ö renci iliflkisine ba l unutulmayan an lar niteli indedir. Okulda ö rendiklerimizden hiç unutmad klar m z ise daha çok, okuma yazma ve kerrat cetveli (çarp m tablosu) kapsam ndad r. Ancak, okuldaki sosyal yaflant lar - m z y llar y l haf zam zda yaflar. Tüm bu yo un yaflant m za karfl n, hakk nda çok az fley bildi imiz toplumsal kurum da okul dur denebilir. Okula iliflkin bilgilerimiz ve ilgimiz, hat ralar m z ve çocuklar m z n bu günkü okul yaflant lar ile s n rl d r. lkokulda (ilkö retimde) ö rendiklerinizi hat rlamaya çal fl n. Ancak, çocuklar n flimdi ö rendikleri ile karfl - laflt rmaya kalkmay n. Çocuklar m z, bizim dönemimizden farkl konular, farkl yöntemlerle ö reniyorlar. Geçmiflteki okul ve ö renme yaflant lar m z da flimdikilerle karfl laflt r p, hangisi daha iyi? anlam nda sorgulamay n lütfen. Çünkü, bilim ve teknolojide, ekonomik ve toplumsal yaflamda, e itim bilimlerinin üretti i-gelifltirdi i ve biz e itimcilerin hizmetine sundu u bilgi birikiminde sürekli geliflmeler ve de iflmeler yaflanmaktad r. Bu de iflmeler, okulda ne ö retilece i/ö renilece i kadar ne zaman ve nas l ö retilece i/ö renilece ini de etkilemekte ve sürekli de ifltirmektedir. Bu nedenle, dün ile bugünü karfl laflt rmaktan çok, bugün ü, dün ün üzerine infla etmek ve dünün devam nda yeni aç l mlar olarak de erlendirmek gerekir. Bir gazetenin sat r aralar na s k flm fl, lkö retim okulu 1-5. s n flar n program de ifliyor, bafll kl haber sizin için ne ifade eder? Bu sorunun cevab, hiç kuflkusuz programa iliflkin bilgimizin yeterlili i ve güncelli i ile s n rl d r. K sa bir tan mla, program, okulda hangi amaçla, hangi s n flarda, hangi derslerde, hangi içeri in ne kadar süre ve nas l okutulaca n tan mlayan resmi bir belgedir. Toplumsal yap ve iflleyiflin de iflimi, yeni bilimsel bulgular n elde edilmesi, programlar n de iflimini zorunlu k lmaktad r. Haz rlanan ve alanda deneme uygulamas gerçeklefltirilen ilkö retim programlar birçok yönlerden, kuflkusuz eskisinden farkl d r. zleyen y llarda da okullar ve ö retim programlar, günümüz okullar ndan farkl olacakt r. Bu farkl l k, izlenen programlar n yenilenmifl olmas ndan kaynaklanacakt r. Çünkü, o zaman da programlar de iflmifl olacak ve de iflmeye devam edecektir. Kaynak: MEB, 2005a, s. 13. Okuma Parças Erken Çocukluk E itimi nde etkili programlar, geliflim aç s ndan uygun programlard r. Hedef kitlenin geliflim özellikleri nedeni ile yafl önemli bir etmendir. Çünkü, farkl yafllardaki çocuklar n gereksinimleri de farkl d r. Önemli olan, hedef kitlenin gereksinimlerini göz önünde tutan ve o kitleye uygun olan programlar uygulamakt r. Ayr ca, ayn yafllarda olmalar na karfl n çocuklar geliflimlerinde bireysel farkl l klar göstermektedir. Bu bireysel farkl l klar da e itim programlar nda göz önüne al nmal d r. Çocu un geliflimi, do umdan önce bafllayan ve yaflam boyu devam eden, birbirinden sinerjik bir biçimde etkilenen fiziksel, zihinsel, duygusal ve sosyal boyutlar içeren ve çevre ile etkileflim içinde olan bir süreçtir. Çevre birbirinin içine oturan sistemler olarak dört düzeyde tan mlanm flt r (Bronfenbrenner, 1979): Çocu a en yak n çevre, yani ailesi; çocu un aile d fl ndaki yak n çevresi, yani akrabalar, komflular, arkadafllar ; çocu un yaflad - çevredeki sosyal ve idari yap lar; çocu un yaflad ülkedeki ulusal kurumlar, hükümet politikalar. Herhangi bir erken çocukluk e itimi sisteminin etkili olabilmesi için birbirinin içine oturan sistemler olarak dört düzeyde tan mlanan çocu un çevresi bütünsel bir flekilde desteklenmelidir. Yani aile desteklenmeli, çocu- un yaflad topluluk erken çocukluk geliflimi konusunda bilgilendirilmeli, topluluk de iflim için harekete geçirilmeli, sa l k, bak m e itim sistemleri gelifltirilmeli ve devlet tüm bunlar göz önünde bulundurup politikalar n bu noktalar destekleyecek flekilde belirlemelidir. Kaynak: Bekman, S. ve Gürlesel, C. F. (2005). Do ru Bafllang ç: Türkiye de Okul Öncesi E itim. stanbul. TÜS AD Yay nlar, s. 35.

117 5. Ünite - lkö retim Kurumlar nda Uygulanan Programlar 107 Kendimizi S nayal m Yan t Anahtar 1. a Ayr nt l bilgi için Girifl konusuna bak n z. 2. b Ayr nt l bilgi için lkö retim Kurumlar nda Uygulanan Programlar n Genel Amaçlar ve Temel Özellikleri konusuna bak n z. 3. e Ayr nt l bilgi için Türkçe Dersi Ö retim Program konusuna bak n z. 4. e Ayr nt l bilgi için Hayat Bilgisi Dersi Ö retim Program konusuna bak n z. 5. c Ayr nt l bilgi için Matematik Dersi Ö retim Program konusuna bak n z. 6. d Ayr nt l bilgi için Fen ve Teknoloji Dersi Ö retim Program konusuna bak n z 7. c Ayr nt l bilgi için Trafik ve lkyard m Dersi Ö retim Program konusuna bak n z 8. b Ayr nt l bilgi için ngilizce Dersi Ö retim Program konusuna bak n z. 9. a Ayr nt l bilgi için Beden E itimi Dersi Ö retim Program konusuna bak n z. 10. d Ayr nt l bilgi için lkö retim ve Okulöncesi E itim Programlar Aras ndaki liflki konusuna bak n z. S ra Sizde Yan t Anahtar S ra Sizde 1 Okulöncesi e itimde yap lan okuma yazmaya haz rl k çal flmalar, ö rencilerin okuma yazmaya haz r duruma gelmesini sa lamakta ve ilkö retim 1. s n f Türkçe dersinde okuma yazma ö renmesini kolaylaflt rmaktad r. Ö renciler, ilkö retim 1. s n fta, bitiflik e ik yaz ile yaz yazmay ö renmektedir. Bu nedenle, okulöncesi e itimde yap lan okuma yazmaya haz rl k çal flmalar nda bitiflik e ik yaz ya uygun yuvarlak ve sürekli çizgi çal flmalar n n yap lmas önemlidir. Okulöncesi ö retmeni haz rl k çal flmalar nda bu etkinliklere önem vermelidir. Ancak, okulöncesi e itimde okuma yazma çal flmalar - n n, okuma ya da yazma ö retmek amac tafl mad ve ö rencilerin okuma ve yazmay ilkö retim 1. s n fta ö renecekleri unutulmamal d r. S ra Sizde 2 Okulöncesi e itim program nda oldu u gibi Hayat Bilgisi dersinin program nda da ö rencilerin temel yaflam becerileri ve olumlu kiflilik özelliklerinin gelifltirilmesi amaçlanmaktad r. Her iki programda da kendisinden sonra gelecek programlara temel oluflturacak bilgi ve becerilerin kazand r lmas ön plandad r. Aile kat l m, iki programda da ö rencinin geliflimi ve okula, ö renmeye karfl olumlu tutum göstermesi amac yla çok önemli yer tutmaktad r. S ra Sizde 3 Okulöncesi e itim program nda yer alan fen ve matematik etkinlikleri ile çocuklar n gözlem yapmaya, incelemeye, araflt rmaya ve keflfetmeye yönlendirilmesi, bilimsel tutum kazanmas amaçlanmaktad r. Bu beceriler, ilkö retim Fen ve Teknoloji ile Matematik dersi ö retim programlar nda da gelifltirilmesi öngörülen beceriler aras ndad r. Okulöncesi e itimde gerçeklefltirilen etkinlikler, söz konusu derslerde ele al nacak kazan m ve beceriler için temel oluflturmakta, ö renmeye yönelik merak n uyand rmakta, ö rencinin fen ve matemati e iliflkin olumlu tutum gelifltirmesini sa lamaktad r. S ra Sizde 4 Okulöncesi e itim program nda, Sosyal-Duygusal Alanda yer alan Toplumsal yaflam n nas l sürdü ünü kavrayabilme amac ve bu amac n kazan mlar aras nda yer alan Farkl kültürlerin belli bafll özelliklerini söyler kazan m, ö rencilerin yabanc dillere karfl fark ndal - n art rmakta, Türkçe d fl nda ikinci bir dil ö renmenin önemini ve gereklili ini vurgulamaktad r.

118 108 lkö retime Haz rl k ve lkö retim Programlar Yararlan lan ve Baflvurulabilecek Kaynaklar Bekman, S. ve Gürlesel, C. F. (2005). Do ru Bafllang ç: Türkiye de Okul Öncesi E itim. stanbul. TÜ- S AD Yay nlar. MEB. (2005a). lkö retim 1-5. S n f Programlar Tan t m El Kitab. Ankara: Devlet Kitaplar Müdürlü ü. MEB. (2005b). lkö retim Türkçe Ö retim Program ve K lavuzu (1-5. S n flar). Ankara: Devlet Kitaplar Müdürlü ü. MEB. (2005c). lkö retim 1, 2 ve 3. S n flar Hayat Bilgisi Dersi Ö retim Program ve K lavuzu. Ankara: Devlet Kitaplar Müdürlü ü. MEB. (2005d). Sosyal Bilgiler 4-5. S n f Ö retim Program. Ankara: Devlet Kitaplar Müdürlü ü. MEB. (2005e). lkö retim Matematik Dersi 1-5. S - n flar Ö retim Program. Ankara: Devlet Kitaplar Müdürlü ü. MEB. (2005f). lkö retim Fen ve Teknoloji Dersi Ö retim Program (4-5. S n flar). Ankara: Devlet Kitaplar Müdürlü ü. MEB. (2006a). lkö retim Din Kültürü ve Ahlâk Bilgisi Dersi Ö retim Program ve K lavuzu (4, 5, 6, 7 ve 8. S n flar). Ankara: Devlet Kitaplar Müdürlü ü. MEB. (2006b). lkö retim 4-5. S n f Trafik ve lk Yard m Dersi Ö retim Program. Ankara: Devlet Kitaplar Müdürlü ü. MEB. (2006c). Görsel Sanatlar Dersi Ö retim Program (1-8. S n flar). Ankara: Devlet Kitaplar Müdürlü ü. MEB. (2006d). lkö retim Müzik Dersi Ö retim Program (1-8. S n flar). Ankara: Devlet Kitaplar Müdürlü ü. MEB. (2006e). lkö retim ngilizce Dersi Ö retim Program (4, 5, 6, 7 ve 8. S n flar). Ankara: Devlet Kitaplar Müdürlü ü. MEB. (2006f). lkö retim Beden E itimi Dersi Ö retim Program (1-8. S n flar). Ankara: Devlet Kitaplar Müdürlü ü. MEB. (2006g). lkö retim ve Ortaö retim Kurumlar S n f Rehberlik Program (1-12. S n f). Ankara: Devlet Kitaplar Müdürlü ü. MEB. (2006h) Ayl k Çocuklar çin Okulöncesi E itim Program. stanbul: YAPA Yay n Pazarlama. MEB. (2006 ). Okulöncesi E itim Program Ö retmen K lavuz Kitab (36-72 Ayl k Çocuklar çin). Ankara: Devlet Kitaplar Müdürlü ü.

119 6 Okulöncesi E itimde Okuma Yazmaya Haz rl k Çal flmalar 109 Okuma yazmaya haz rl k çal flmalar okulöncesi e itim etkinliklerinde önemli bir yere sahiptir. Okulöncesi dönemde gerçeklefltirilen okuma yazmaya haz rl k çal flmalar ilkö retim sürecinde ö rencilere kazand r lacak okuma yazma becerileri için temel oluflturmaktad r. Amaçlar m z Bu üniteyi çal flt ktan sonra; Okuma yazmaya haz rl k çal flmalar n n amaçlar n aç klayabilecek, Okuma yazmaya haz rl k çal flmalar n n kapsam ve önemini kavrayabilecek, Okulöncesi e itimde okuma yazmaya haz rl k çal flmalar n n nas l gerçeklefltirilece ini aç klayabilecek, Okuma yazmaya haz rl k çal flmalar n n planlanmas nda dikkat edilmesi gereken noktalar aç klayabileceksiniz.

120 110 lkö retime Haz rl k ve lkö retim Programlar Örnek Olay Elif Ö retmen bir anas n f nda okulöncesi ö retmeni olarak çal flmaya bafllam flt. Çocuklar n bireysel dosyalar n inceleyip onlarla y l boyunca yapaca çal flmalarla ilgili notlar ald. Daha sonra, veli toplant s için bir gün belirledi ve düzenledi i toplant da anne babalara çocuklarla hangi etkinlikleri yapacaklar n ve hangi konular üzerinde çal flacaklar n aç klad. Elif Ö retmen bir plan çerçevesinde çocuklarla sanat etkinlikleri, oyun etkinli i, müzik etkinli i, fen ve matematik etkinli i, Türkçe dil etkinli i, drama etkinli i ve okuma yazmaya haz rl k çal flmalar yapacaklar n toplant da anne babalarla paylaflt. Toplant n n sonuna do ru anne babalardan biri söz alarak okuma yazmaya haz rl k çal flmalar nda çocuklara okuma yazma ö retilip ö retilmeyece ini sordu. Elif Ö retmen hiç beklemedi- i bu soruyu acaba nas l yan tlad? Anahtar Kavramlar Okulöncesi e itim lkö retim Okuma yazmaya haz rl k çal flmalar çindekiler G R fi OKUMA YAZMAYA HAZIRLIK ÇALIfiMALARININ AMAÇLARI OKUMA YAZMAYA HAZIRLIK ÇALIfiMALARININ KAPSAMI VE ÖNEM OKULÖNCES E T MDE OKUMA YAZMAYA HAZIRLIK ÇALIfiMALARI OKUMA YAZMAYA HAZIRLIK ÇALIfiMALARININ PLANLANMASINDA D KKAT ED LMES GEREKEN NOKTALAR

121 6. Ünite - Okulöncesi E itimde Okuma Yazmaya Haz rl k Çal flmalar 111 G R fi Okulöncesi dönem çocu un gelifliminin en h zl oldu u dönemdir. Okulöncesi dönemde ilkö retim için gerekli temel becerilerin kazan lmas e itimin daha sonraki aflamalar nda çocuklar n akademik baflar lar n art rmaktad r. Çocuklar okuma yazmay ö renmeye yönelik ilk önemli ad mlar yaflamlar n n erken dönemlerinde atmaya bafllar. Okulöncesi dönemde günlük yaflam içinde çocuklar n karfl - laflt olaylar ve çevredeki uyaranlar onlar n okuma yazma ile ilgili ilk bilgilerini kazanmalar n sa lar. Böylece, çocuk okuma yazmaya iliflkin pek çok deneyim kazan r. Okuma yazmaya haz rl k çal flmalar çocuklar n ilkö retim dönemine haz rlanmalar ve okuma yazma becerilerini gelifltirmeleri bak m ndan büyük önem tafl maktad r. Bu ünitede önce, okuma yazmaya haz rl k çal flmalar n n amaçlar aç klanm fl, sonra okuma yazmaya haz rl k çal flmalar n n kapsam ve önemi üzerinde durulmufltur. Daha sonra, okulöncesi e itimde okuma yazmaya haz rl k çal flmalar na iliflkin bilgi verilerek okuma yazmaya haz rl k çal flmalar n n planlanmas nda dikkat edilmesi gereken noktalar aç klanm flt r. OKUMA YAZMAYA HAZIRLIK ÇALIfiMALARININ AMAÇLARI Okulöncesi e itimde okuma yazmaya haz rl k çal flmalar önemli bir yere sahiptir. Okuma yazmaya haz r olma, okuma yazmay ö renebilmek için gerekli olan bilgi, beceri ve al flkanl klara sahip olmay gerektirir. Çocuk bu haz rl a, yeni ö renece- i bilgi, beceri ve tutumlar için temel oluflturacak ön ö renmeleri gerçeklefltirerek ulaflabilir. lkö retime ve okuma yazmaya haz rl k, alt yafl grubu çocuklar n geliflim alanlar n n bütünüyle desteklenerek ilkö retim için gerekli becerilerin edinildi i bir süreçtir. Bu süreçte çocu un bireysel gelifliminin, yeteneklerinin, çevreden edindi i izlenimlerin ve daha önceden ö rendiklerinin büyük etkisi vard r. Çocu- un ilkö retimin gereklerini yerine getirebilmesi için okulöncesi dönemde bireysel gelifliminin desteklenmesi gerekir. Bireysel geliflim de okula haz r bulunuflluk ile yak ndan ilgilidir. Ancak, okula haz r bulunuflluk kavram n n yaln zca okuma yazmay ö renmeye haz r olma anlam nda kullan lmamas gerekti i göz ard edilmemelidir. Okula haz r olufl, çocu un biliflsel, fiziksel, sosyal ve duygusal alt yap - s n n okula bafllama aflamas nda ona yard mc olmas ; gerekli bilgi ve becerileri kazanmas n kolaylaflt rmas d r. Okuma yazmaya haz r bulunuflluk düzeyi çocuklara sunulan zengin uyar c larla dolu çevreden, dil geliflimine yönelik etkinliklerden ve okuma yazmaya haz rl k çal flmalar ile ilgili olanaklardan etkilenmektedir (Deretarla Gül, 2004; Stricland, 1993, ss. 9-14; Y ld z, 1999, ss ; Y lmaz, 2003, ss ). Okulöncesi e itim program nda psikomotor alan, dil alan ve biliflsel alanda yer alan amaçlardan bir k sm okuma yazmaya haz rl k çal flmalar na yönelik amaçlar olarak da ele al nabilir. Sözü edilen amaçlar ve bu amaçlar do rultusunda yap labilecek etkinliklere yönelik öneriler flöyle s ralanabilir (MEB, 2006): Psikomotor alanda yer alan amaçlardan biri el ve göz efl güdümü gerektiren belirli hareketleri yapabilme olarak ifade edilmifltir. Bu amac n gerçekleflmesine yönelik olarak ö retmen çocuklara yatay, dikey, dairesel çizgiler çizdirmek üzere çeflitli yönergeler verebilir. Dil alan nda yer alan sesleri ay rt edebilme amac na yönelik olarak ö retmen çocuklar n sesin ince kal n, yüksek alçak olma gibi özellikleri ile ifli-

122 112 lkö retime Haz rl k ve lkö retim Programlar Okuma Yazmaya Haz rl k Çal flmalar n n Amaçlar : El ve göz efl güdümü gerektiren belirli hareketleri yapabilme Sesleri ay rt edebilme Konuflurken sesini do ru kullanabilme Dinlediklerini çeflitli yollarla ifade edebilme Görsel materyalleri okuyabilme Günlük yaflamda kullan lan belli bafll sembolleri tan yabilme. Okulöncesi e itim program nda yer alan okuma yazmaya haz rl k çal flmalar ile alt yafl grubundaki çocuklar n geliflimleri bir bütün olarak desteklenerek ilkö retim için gerekli beceriler kazand r lmaya çal fl l r. SIRA S ZDE 1 tilen sesler aras ndaki benzerlik ve farkl l klar n neler oldu unu gösterebilecekleri etkinlikler düzenleyebilir. Dil alan nda yer alan konuflurken sesini do ru kullanabilme amac yla ilgili olarak ö retmen, çocuklara çeflitli nefes aç c al flt rmalar yapt rabilir. Bu al flt rmalar kapsam nda; pipetle ka t parçalar n üfleme, pipetle su içinde üfleyerek kabarc k ç karma, nefes al p verme, çiçek koklama, sl k sesi ç - karma gibi çal flmalar yer alabilir. Dil alan nda yer alan amaçlardan biri de dinlediklerini çeflitli yollarla ifade edebilme dir. Bu amac n gerçekleflmesine yönelik olarak ö retmen, çocuklar n konufltuklar n, kendisinin onlar için okuduklar n ya da anlatt klar n, film, video ve televizyon izlerken iflittiklerini ifade etmelerini sa layacak etkinlikler düzenleyebilir. Dil alan nda görsel materyalleri okuyabilme amac na yönelik olarak ö retmen, çocuklara gördükleri bir flekil ya da fleman n neye ait oldu unu, neyi gösterdi ini, çizgi ya da sütunlar n hangilerinin az ya da çok oldu unu aç klamaya yönelik etkinlikler yapt rabilir. Biliflsel alanda yer alan günlük yaflamda kullan lan belli bafll sembolleri tan yabilme amac n n gerçekleflmesine yönelik olarak ö retmen, çocuklar n yafl gruplar dikkate al narak seçilmifl logo, rakam, trafik iflareti gibi bir tak m sembolleri tan malar n sa layacak etkinlikler düzenleyebilir. Okulöncesi e itim program nda geliflim alanlar na yönelik olarak belirlenen amaç ve kazan mlar okuma yazma çal flmalar aç s ndan önemlidir. Programda yer alan okuma yazmaya haz rl k çal flmalar ile alt yafl grubundaki çocuklar n geliflimleri bir bütün olarak desteklenerek ilkö retim için gerekli beceriler kazand r lmaya çal fl l r. Okuma yazmaya haz rl k çal flmalar n n amaçlar nelerdir? OKUMA YAZMAYA HAZIRLIK ÇALIfiMALARININ KAPSAMI VE ÖNEM Okulöncesi e itim kurumlar n n amaçlar na ulaflmas ancak çocuklar n gereksinimlerini karfl layan bir programla olanakl d r. Okulöncesi e itim kurumlar nda uygulanan e itim program nda çocuklar n okuma yazmaya haz rl k çal flmalar na iliflkin bilgi, beceri ve yeterliklerini gelifltirmeye yönelik etkinlikler bulunmaktad r. Bu etkinlikler çocuklar n biliflsel ve dil geliflimine yönelik olanaklar sunmaktad r (Aral ve di erleri, 2002; Pehlivan, 2006). Okulöncesi dönemde çocuklar n okumayla ilgili davran fllar genelde, çevredeki yaz lara ilgi duyma biçiminde geliflir. Örne in; çocuk kitaptaki resim ya da hikâyeleri anlamaya çal fl r. Çocuk zamanla, çevresindeki yaz l materyallerle daha çok ilgilenir. Bu merak n n sonucu olarak çocuk yaz l iflaretleri alg lamaya ve kendi ad n n içerdi i harfleri tan maya bafllar. Böylece, çocu un kitaplara olan ilgisi artar ve çocukta kitap kavram geliflir. Çocuk resimlere bakarak hikâye kitab n okur ve yaz l metni soldan sa a do ru izlemeye bafllar. Bildi i sözcükleri tan r ve yaz - l metinde bildi i sözcüklerin seslerini ç karmaya çal fl r. Kitap okuma çal flmalar s ras nda çocuklara söz hakk vermek ve kitab kendi sözcükleri ile ifade etmelerini sa lamak konuflma becerisinin geliflimi aç s ndan önemli bir etkinliktir. Okulöncesi dönemde yaz yazma becerisi karalama ile bafllar. Sonra s ras yla yetiflkin yaz s n n taklit edilmeye baflland, tek bir harf ile cümlenin ya da hikâyenin ifade

123 6. Ünite - Okulöncesi E itimde Okuma Yazmaya Haz rl k Çal flmalar edildi i, sözcü ün ilk harfi ile sembolize edildi i ve do ru harfler kullan larak yazma becerisinin geliflti i gözlenir (Albayrak, 2000; Deretarla Gül, 2004; Üstün, 2007). Okulöncesi e itim kurumlar nda yap lan okuma yazmaya haz rl k çal flmalar - n n kapsam nda iflitsel ve görsel fark ndal k, bellek, dinleme becerisi, sözcük tan - may gerektiren etkinlikler yer almaktad r. Yap lan bu etkinlikler çocu un okuma yazmaya iliflkin becerilerinin geliflimi aç s ndan önemlidir. Çocuklara sorular sormak, onlarla resimler hakk nda konuflmak, neden sonuç iliflkileri kurmalar n sa lamak, boyama, kesme, çizgi çal flmalar ve dilde dikkat yo unlu u, problem çözme, ses (fonolojik duyarl l k) çal flmalar na öncelik vermek okuryazarl n ön becerilerinin edinilmesinde önemlidir. Çocuklara okunan kitaplar farkl sözcükleri ö renmelerini ve harfleri tan malar n sa lar. Hikâye okuma sonras nda yap lan söylefliler ya da okunan fliirler, söylenen bilmeceler, parmak oyunlar çocuklar için sözel dilin geliflmesine yard m eder. Bu etkinlikler yoluyla çocuk sözcük da arc - n geniflletir, soru sormay ve uygun yan tlar vermeyi ö renir, seslerin fark na var r, ses ile harf aras ndaki iliflkiyi kavrar, kendini ifade ederken farkl cümleler kurmay ö renir (Share ve Gur, 1999, ss ; Girgin, 2007, ss ). Okuma yazmaya haz rl k çal flmalar n n öneminin anlafl labilmesi için okuma yazma sürecinin özelliklerinin bilinmesi önemlidir. Uzmanlar n görüflleri do rultusunda okuma yazmay ö renmenin özellikleri flöyle s ralanabilir (Deretarla Gül, 2004, s. 16): Okuma yazmaya haz rl k yaflam n erken dönemlerinde bafllar. Yaz l araç gereç bak m ndan zengin bir çevrede yaflayan çocuklar yaz l dili gözleme ve ö renme olana elde ederler. Okuma yazmay ö renme sözel dil ile uyum içinde geliflen bir süreçtir. Bu nedenle çocuklar n kitap okumalar, bir yetiflkinin okudu u kitab dinlemeleri, kitapla ilgili duygu ve düflüncelerini aç klamalar için cesaretlendirilmeleri gerekir. Okuma yazmay ö renme, çocu un günlük yaflam nda okuma yazmay etkin olarak kullanmas ile sa lan r. Bu nedenle ö retmenin günlük etkinlikler içinde çocuklar n yaz y kullanabilecekleri çal flmalara da yer vermesi gerekir. Okuma yazmay ö renme kitapla ilgili deneyimi art r r. Çocu un anne baba ile paylaflt hikâye okuma saatleri okuma yazman n gelifliminde önemli rol oynar. Bu etkinlikler çocuklar n dil geliflimine katk sa lad gibi sosyal geliflimlerine de destek olur. Okuma yazmay ö renmenin özelliklerinden anlafl labilece i gibi çocuklar n okulöncesi e itim süresince edindikleri deneyimler ve etkileflimde bulunduklar ortam okuma yazmay ö renme bak m ndan çok önemlidir. Çocuklara planl ve programl etkinlikler yoluyla okuma yazmaya haz rl k için gerekli becerilerin kazand r ld okulöncesi e itim dönemi okuma yazma ö retiminin gerçeklefltirilece- i ilkö retim için temel oluflturmaktad r. 113 Okulöncesi e itim kurumlar nda yap lan okuma yazmaya haz rl k çal flmalar kapsam nda iflitsel ve görsel fark ndal k, bellek, dinleme becerisi ve sözcük tan may gerektiren etkinliklere yer verilir. Okuma yazmaya haz rl k çal flmalar n n önemini k saca aç klay n z. OKULÖNCES E T MDE OKUMA YAZMAYA HAZIRLIK ÇALIfiMALARI Okuma yazma çok yönlü ve karmafl k bir süreçtir. Okuma sembollerle sesler aras nda iliflki kurulmas n ve yaz lanlardan anlam ç kar lmas n içerirken yazma sembolün yaz ya dönüflmesi için el göz efl güdümünün sa lanmas n gerektirir. Okulön- 2 SIRA S ZDE

124 114 lkö retime Haz rl k ve lkö retim Programlar Okulöncesi E itimde Gerçeklefltirilen Okuma Yazmaya Haz rl k Çal flmalar : Görsel alg lama çal flmalar flitsel alg lama çal flmalar Dikkat ve bellek çal flmalar Temel kavram çal flmalar Problem çözme çal flmalar El becerilerini gelifltirme çal flmalar Özbak m becerilerini gelifltirme çal flmalar Güven ve ba ms z davran fl gelifltirme çal flmalar. cesi e itimde okuma yazmaya haz rl k çal flmalar ile çocuklar n okuma yazma için gerekli temel becerileri kazanmalar ve okuma yazman n ifllevini anlamalar sa lanmaya çal fl l r. Bu çal flmalar, okuma yazmaya haz rl k çal flmalar ad alt nda planlanabilece i gibi di er etkinlikler (rutin etkinlikler, anadili etkinlikleri, fen ve matematik etkinlikleri vb.) s ras nda da gerçeklefltirilebilir. Okulöncesi e itim kurumlar nda gerçeklefltirilen okuma yazma çal flmalar y ll k plan çerçevesinde tüm y la yay larak uygulan r. Okulöncesi e itimde gerçeklefltirilen okuma yazmaya haz rl k çal flmalar n flöyle s ralamak olanakl d r (MEB, 2006): Görsel alg lama çal flmalar - El göz efl güdümü - fiekil zemin ay r m - fiekil sabitli i - Mekânda konum - Mekânsal iliflkiler flitsel alg lama çal flmalar - Dinleme - Konuflma - Sesleri ay rt etme - Seslerle nesneleri ya da nesne resimlerini efllefltirme Dikkat ve bellek çal flmalar Temel kavram çal flmalar Problem çözme çal flmalar El becerilerini gelifltirme çal flmalar (çizme, boyama, kesme, katlama ve yap flt rma) Özbak m becerilerini gelifltirme çal flmalar Güven ve ba ms z davran fl gelifltirme çal flmalar. Yap lan tüm çal flmalarda çocu un yaparak yaflayarak ö renmesi için ortamlar haz rlama ve basitten karmafl a do ru bir s ra izleme çocuklar n ö renme süreci aç s ndan önemlidir. Okulöncesi e itim kurumlar nda uygulanan okuma yazmaya haz rl k çal flmalar çerçevesinde düzenlenebilecek etkinliklere örnek olarak flunlar verilebilir: Ö retmen çocuklardan s n fta çift olarak bulunan oyuncaklar aras ndan seçim yapmalar n ister. S n f m zdaki oyuncaklar içinden bir tane seçip bu kutuya koyman z istiyorum der. Çocuklar n farkl oyuncaklar seçmesi önemli oldu undan, ö retmen O oyuncak baflka bir arkadafl n z taraf ndan daha önceden seçilmifl, sen baflka birini seç. diyerek oyunun kural n hat rlat r. Çocuklar tercih ettikleri oyuncaklar kutuya koyduklar nda, ö retmen çocuklardan arkalar n dönmelerini ve ellerini arkaya uzatarak dokunduklar oyunca tan malar n, daha sonra da bu oyunca n bir eflini bulup getirmelerini ister. Böylece, çocuk say s kadar oyuncak çifti s n f n ortas nda toplanm fl olur. Çal flman n sonunda ö retmen oyuncaklar s n f n herhangi bir yerine koyabileceklerini söyler: Hangi oyuncaklar gelmifl?, Kim hangi oyunca getirmifl?, En büyük oyuncak kimindi? gibi sorularla çocuklar n daha önceden yaflad klar n hat rlamalar na yard mc olur. Bu hat rlatma çal flmas ndan sonra, ö retmen çocuklardan evden getirdikleri oyuncaklar s - n f n ortas na getirmelerini ve ayn oyuncaklarla s n fland rmalar n ister (MEB, 2006).

125 6. Ünite - Okulöncesi E itimde Okuma Yazmaya Haz rl k Çal flmalar Ö retmen çocuklardan s n fta gördükleri yaz lar n üzerine daha önceden haz rlam fl olduklar yap flkan kâ tlarla iflaret koymalar n ister. Yap flkanl kâ tlar çocuklarla birlikte say l r ve s n fta kaç yerde yaz l uyaran oldu u belirlenir. Ö retmen çocuklar n say lar n da dikkate alarak büyük kraft kâ tlar n (2 ya da 4 tanesini) birbirine yap flt rarak büyük bir kâ t elde eder. Kâ da büyük, ilginç bir flapka çizilmifltir. fiapkan n çizgilerinin baz yerleri kesik çizgilerden, baz yerleri s k aral kl noktalardan ya da seyrek aral kl noktalardan oluflmufltur. Ö retmen, çocuklar kâ d n etraf nda toplar. Çocuklar n ellerinde pastel boyalar bulunmaktad r. Her çocuk flapkan n istedi i yerindeki çizgileri ve noktalar tamamlayarak, flapkan n istedi i k sm n boyar. Çal flma sona erdi inde, ö retmen çocuklara böyle büyük bir flapkay kimin giyebilece ini, kendileri giymifl olsalard nas l görüneceklerini hâyâl etmelerini ister. Çocuklarla kurduklar hâyâller hakk nda konuflur (Ömero lu ve di erleri, 2003). Okulöncesi e itimde okuma yazmaya haz rl k çal flmalar nda çeflitli kavramlar n ö retildi i etkinlik örneklerine de yer verilmektedir. Bu etkinliklerde amaç çocuklarda simgesel alg lama, yorumlama ve anlad n ifade etme becerisini gelifltirmektir (Aral ve di erleri, 2002; Üstün, 2007). Okulöncesi dönemde gerçeklefltirilen okuma yazmaya haz rl k çal flmalar ilkö retim sürecindeki çal flmalara temel oluflturmakta, çocuklar n daha üst düzeydeki beceri ve kavramlar kazanmalar na yard mc olmaktad r. 115 Okulöncesi e itim kurumlar n n görevi çocu a ilkö retime bafllamadan erken yaflta okuma yazma ö retmek de il, ona ilkö retimde okuma yazma ö renmesine yard mc olacak kavramlar ve becerileri kazand rmakt r. Okulöncesi e itim kurumlar nda okuma yazmaya haz rl k kapsam nda hangi çal flmalara yer verilmektedir? OKUMA YAZMAYA HAZIRLIK ÇALIfiMALARININ PLANLANMASINDA D KKAT ED LMES GEREKEN NOKTALAR Çocuklar okula bafllamadan önce okuma yazmaya iliflkin temel becerileri kazanmaya bafllarlar. Çocuklar n resim yapmas, çizgiler çizmesi tam anlam yla yazma olmasa da çocuk için yazma öncesindeki en temel aflamalardan biridir. Okulöncesi dönemde çocuklara uygun ö renme deneyimlerinin sunulmas okuma yazmaya haz rl k çal flmalar n n amaçlar na ulaflmas bak m ndan çok önemlidir (Deretarla Gül, 2004). Okulöncesi dönemde okuma yazmaya haz rl k çal flmalar n n planlanmas nda ve uygulanmas nda ö retmene çok önemli görev ve sorumluluklar düflmektedir. Bu görev ve sorumluluklardan kimileri flöyle s ralanabilir (MEB, 2002; MEB, 2006): Ö retmen; ilkö retim birinci s n fta çocuklar n sahip olmalar gereken yeterlikleri göz önünde bulundurarak okuma yazma etkinliklerini tüm y la yay lacak çal flmalar biçiminde planlamal d r. haz rlad plan çerçevesinde çocuklara kalemi düzgün tutma ve el yaz s yazmaya haz rlay c do ru çizgi çal flmalar yapt rmal d r. ilkö retimdeki okuma sistemini inceleyerek uygulanacak ses çal flmalar n do ru biçimde planlamal d r. okuma yazmaya haz rl k çal flmalar n n gerekleri do rultusunda e itim ortam n düzenlemelidir. 3 SIRA S ZDE

126 116 lkö retime Haz rl k ve lkö retim Programlar Okulöncesi e itim kurumlar nda görev yapan ö retmenler okuma yazmaya haz rl k çal flmalar kapsam nda çocuklar n harfleri tan yabilecekleri, bu harflerin seslerini duyup anlayabilecekleri ve harf yazmaya haz rl k için çizgi çal flmalar yapabilecekleri zengin bir e itim ortam oluflturmal d r. SIRA S ZDE 4 tüm geliflim alanlar na yönelik etkinliklerde oldu u gibi okuma yazmaya haz rl k çal flmalar nda da çocuklar birçok teknikle de erlendirerek aileler için geliflim raporlar haz rlamal d r. çocuklar n geliflimini düzenli aral klarla de erlendirmeli ve sonuçlar planlama çal flmalar na yans tmal d r. Okulöncesi e itim kurumlar nda görev yapan ö retmenler okuma yazmaya haz rl k çal flmalar çerçevesinde çocuklar n harfleri tan yabilecekleri, bu harflerin seslerini duyup anlayabilecekleri ve harf yazmaya haz rl k için çizgi çal flmalar yapabilecekleri zengin bir e itim ortam oluflturmal d r. Ö retmen serbest zaman etkinliklerinde kullan lmak üzere s n f n farkl köflelerine kâ t, kalem, kitap, kartlar ve bofl sayfalar b rakabilir. Çocuklar kalemi kullanarak bu kartlar ya da bofl sayfalar karalamalar için cesaretlendirebilir. Kitap köflesine çocuklar n al p inceleyebilecekleri farkl bilgi kitaplar, hikâye kitaplar, farkl kültürleri tan tan kitaplar ve dergiler b rakabilir (Leuenberger, 2003). Ö retmen s n f ndaki her çocu un farkl bir çevreden gelebilece ini göz önünde bulundurmal d r. Okulöncesi dönemde çocuklar n okuma yazma becerilerinin geliflimine iliflkin araflt rmalar ve yay nlar izlemelidir. Çocuklar n okuma yazmayla ilgili becerilerine iliflkin bilgilerini ailelerle paylaflmal d r. Çocuklar n okul kadar evde de kitap ile zaman geçirmesi önemlidir. Ö retmen ailelere çocuklar n yafllar na uygun bir kitap listesi gönderebilir. Ailelerin sunaca destekleyici ortam çocuklar n okuma yazmaya iliflkin becerilerinin geliflimine katk da bulunur (Mayesky, 2002; Üstün, 2007). Bu nedenle okuma yazmaya haz rl k çal flmalar n n planlanmas ve uygulanmas nda aile ile ifl birli i yap lmas çal flmalar n amac na ulaflmas na katk sa layacakt r. Ö retmen okuma yazmaya haz rl k çal flmalar n çocuklar n geliflim özelliklerini, bireysel farkl l klar n ve ilkö retim için gereksinim duyduklar yeterlikleri düflünerek planlamal d r. S n fta okuma yazmaya haz rl k çal flmalar n destekleyecek bir e itim ortam oluflturmal, farkl etkinlik ve araç gereçlerle çocuklar n temel becerileri kazanmalar na yard mc olmal d r. Okuma yazmaya yönelik haz rl k çal flmalar n n planlanmas nda ö retmenin dikkat etmesi gereken noktalar nelerdir?

127 6. Ünite - Okulöncesi E itimde Okuma Yazmaya Haz rl k Çal flmalar 117 Özet A MAÇ 1 A MAÇ 2 Okuma yazmaya haz rl k çal flmalar n n amaçlar n aç klayabilmek Okulöncesi e itim program nda psikomotor alan, dil alan ve biliflsel alanda yer alan amaçlardan bir k sm okuma yazmaya haz rl k çal flmalar na yönelik amaçlar olarak ele al nm flt r. Psikomotor alanda el ve göz efl güdümü gerektiren belirli hareketleri yapabilme amac na; dil alan nda ise sesleri ay rt edebilme, konuflurken sesini do ru kullanabilme, dinlediklerini çeflitli yollarla ifade edebilme ve görsel materyalleri okuyabilme amaçlar na yer verilmifltir. Biliflsel alanla ilgili olarak da günlük yaflamda kullan lan belli bafll sembolleri tan yabilme amac yer almaktad r. Okuma yazmaya haz rl k çal flmalar n n kapsam n ve önemini kavrayabilmek Okuma yazmaya haz rl k yaflam n erken dönemlerinde bafllar. Yaz l araç gereçler bak m ndan zengin bir çevrede yaflayan çocuklar yaz l dili gözleme ve ö renme olana elde ederler. Okuma yazmay ö renme, çocu un günlük yaflam nda okuma yazmay etkin olarak kullanmas ile sa lan r. Ö retmenin günlük etkinlikler içinde çocuklar n yaz y kullanabilecekleri çal flmalara yer vermesi gerekir. Okuma yazmay ö renmenin özelliklerinden anlafl labilece i gibi çocuklar n okulöncesi e itim süresince edindikleri deneyimler ve etkileflimde bulunduklar ortam okuma yazmay ö renme bak m ndan çok önemlidir. Çocuklara planl ve programl etkinlikler yoluyla okuma yazmaya haz rl k için gerekli becerilerin kazand r ld okulöncesi e itim dönemi okuma yazma ö retiminin gerçeklefltirilece i ilkö retim için temel oluflturmaktad r. A MAÇ 3 A MAÇ 4 Okulöncesi e itimde okuma yazmaya haz rl k çal flmalar n n nas l gerçeklefltirilece ini kavrayabilmek Okulöncesi e itimde gerçeklefltirilen okuma yazmaya haz rl k çal flmalar kapsam nda görsel alg - lama, iflitsel alg lama, dikkat ve bellek, temel kavram, problem çözme, el becerilerini (çizme, boyama, kesme, katlama ve yap flt rma) gelifltirme, özbak m becerilerini gelifltirme, güven ve ba ms z davran fl gelifltirme çal flmalar yer almaktad r. Bu çal flmalar, okuma yazmaya haz rl k çal flmalar ad alt nda planlanarak gerçeklefltirilebilece- i gibi di er etkinlikler (rutin etkinlikler, anadili etkinlikleri, fen ve matematik etkinlikleri, vb.) kapsam nda da yap labilmektedir. Okuma yazmaya haz rl k çal flmalar n n planlanmas nda dikkat edilmesi gereken noktalar aç klayabilmek Ö retmen ilkö retim birinci s n fta çocuklar n sahip olmas gereken yeterlikleri göz önünde bulundurarak okuma yazmaya iliflkin etkinlikleri tüm y la yay lan çal flmalar olarak planlamal d r. Haz rlad plan çerçevesinde çocuklara kalemi düzgün tutma ve el yaz s yazmaya haz rlay c do ru çizgi çal flmalar yapt rmal d r. lkö retimdeki okuma sistemini inceleyerek uygulanacak ses çal flmalar n do ru bir biçimde planlamal - d r. Okuma yazmaya haz rl k çal flmalar n n gerekleri do rultusunda e itim ortam n düzenlemelidir. Tüm geliflim alanlar na yönelik etkinliklerde oldu u gibi okuma yazmaya haz rl k çal flmalar nda da çocuklar birçok teknikle de erlendirerek ailelerin anlayabilece i geliflim raporlar haz rlamal d r. Çocuklar n geliflimini düzenli aral klarla de erlendirmeli ve sonuçlar planlama çal flmalar na yans tmal d r.

128 118 lkö retime Haz rl k ve lkö retim Programlar Kendimizi S nayal m 1. Afla dakilerden hangisi okulöncesi e itimdeki okuma yazmaya haz rl k çal flmalar n n temel amac d r? a. Okulöncesi e itim program ndaki boflluklar doldurmak b. Okulöncesi e itimin niteli ini art rmak c. Çocuklara yazmay ö retmek d. Çocuklara okumay ö retmek e. Çocuklara ilkö retim için gerekli becerileri kazand rmak 2. Afla dakilerden hangisi okulöncesi e itim program nda görsel materyalleri okuyabilme amac n n yer ald aland r? a. Duygusal alan b. Duyuflsal alan c. Psikomotor alan d. Dil alan e. Biliflsel alan 3. Afla dakilerden hangisi okulöncesi dönemde okuma yazmaya haz rl k çal flmalar n n amaçlar ndan biri de ildir? a. Çabuk ve anlaml okuyabilme b. El ve göz efl güdümü gerektiren hareketleri yapabilme c. Konuflurken sesini do ru kullanabilme d. Dinlediklerini çeflitli yollarla ifade edebilme e. Sesleri ay rt edebilme 4. Afla dakilerden hangisi okulöncesi e itim kurumlar nda okuma yazmaya haz rl k çal flmalar kapsam nda yap lan etkinlik türlerinden biri de ildir? a. Görsel fark ndal k gerektiren etkinlikler b. Sözcük tan may gerektiren etkinlikler c. Dinleme becerisi gerektiren etkinlikler d. flitsel fark ndal k gerektiren etkinlikler e. Hareket geliflimini amaçlayan etkinlikler 5. Afla daki etkinliklerden hangisi okuma yazmay ö renmenin özelliklerinden biri de ildir? a. lkö retim öncesi ö renilenlerin okuma yazma e itimini olumsuz yönde etkilemesi b. Okuma yazma ö renmenin sözel dil ile uyum içinde geliflen bir süreç olmas c. Okuma yazman n, çocu un günlük yaflam nda okuma yazmay etkin olarak kullanmas ile ö renilmesi d. Okuma yazmaya haz rl n yaflam n çok erken dönemlerinde bafllay p devam etmesi e. Çocu un anne baba ile paylaflt hikâye okuma saatlerinin okuma yazman n gelifliminde önemli rol oynamas 6. El göz efl güdümü, flekil zemin ay r m, flekil sabitli- i, mekânda konum ve mekânsal iliflkilerle ilgili beceriler okuma yazmaya haz rl k kapsam nda hangi çal flmalarla kazand r lmaktad r? a. Problem çözme çal flmalar b. Temel kavram çal flmalar c. flitsel alg lama çal flmalar d. Görsel alg lama çal flmalar e. Dikkat ve bellek çal flmalar 7. Afla dakilerden hangisi okulöncesi dönemde gerçeklefltirilen okuma yazmaya haz rl k çal flmalar n n özelliklerinden biri de ildir? a. Çal flmalarda basitten karmafl a do ru bir s ra izlenmesi b. Çocuklar n yaparak yaflayarak ö renmesine olanak sa lanmas c. Çocuklara bir an önce okuma yazma becerisi kazand r lmaya çal fl lmas d. Okuma yazmaya haz rl k çal flmalar n n bafll bafl na bir etkinlik içinde gerçeklefltirilebilece i gibi di er etkinlikler içinde de gerçeklefltirilebilir olmas e. Çocuklar n okuma yazman n ifllevini kavramalar n n amaçlanmas

129 6. Ünite - Okulöncesi E itimde Okuma Yazmaya Haz rl k Çal flmalar Afla dakilerden hangisi okulöncesi dönemde gerçeklefltirilen okuma yazmaya haz rl k çal flmalar nda iflitsel alg lama çal flmalar ndan biri de ildir? a. Dinleme b. Konuflma c. Özbak m becerilerini gelifltirme d. Sesleri ay rt etme e. Seslerle nesneleri ya da nesne resimlerini efllefltirme 9. Afla dakilerden hangisi görsel alg lama çal flmalar kapsam nda yer almaktad r? a. Temel kavram çal flmalar b. Problem çözme çal flmalar c. Güven ve ba ms z davran fl gelifltirme çal flmalar d. fiekil zemin ay r m çal flmalar e. El becerilerini gelifltirme çal flmalar 10. Afla dakilerden hangisi okuma yazmaya haz rl k çal flmalar n n planlanmas nda ö retmene düflen görev ve sorumluluklardan biri de ildir? a. Okuma yazma etkinliklerini tüm y la yay lan çal flmalar biçiminde planlama b. lkö retimdeki yaklafl m temel alarak çocuklara okumay ö retme c. Çocuklar n okuma yazmaya iliflkin haz r bulunuflluk düzeylerini dikkate alma d. Okuma yazmaya haz rl k çal flmalar na uygun e itim ortam düzenleme e. El yaz s yazmaya haz rlay c do ru çizgi çal flmalar yapt rma Yaflam n çinden ABD Kent State Üniversitesi ö retim üyelerinden Prof. Dr. Kasten le okuma yazma üzerine sohbet ettik. Prof. Kasten a göre okumaya al flmak, çocuklar için evde, okulda çok küçük yaflta bafllayan ve devam eden bir süreçtir. Okuma yazmaya evde bafll yoruz; ama özel olarak ö retmiyoruz. Yaflam n içinde kendili inden bir süreç oluyor. Evde çocu un kitaplarla, yaz larla iç içe olmas bu do al sürecin önemli bir parças oluyor. Önemli olan çocu un anaokuluna bafllamadan önce edebiyatla, okuma yazma ile iç içe olmas n sa lamakt r. Okuma yazma yaflam n bir parças d r, yemek, içmek gibi. Her yerde bu e itim verilir. Sokakta, evde, al flveriflte, süt kutusunun üzerinde yaz lan etikette her yerde vard r. Bir gün üniversitede bir deneme yapt k. Dört yafl ndaki çocuklar toplad k; ancak ayn s n fa iki ve üç yafl ndakileri de ald k. Sonra dört yafl ndakilere hikâye okumaya bafllad k. Hikâye o kadar güzel, kitaptaki resimler o kadar ilgi çekiciydi ki bir bakt k iki ve üç yafl ndaki çocuklar da etraf m za toplanmaya bafllad lar. Hatta o yafl grubu bununla yetinmeyip kitaplar ald lar, bahçeye götürdüler, oyun oynarken kitaplar incelediler. Gördük ki çocuklar yönlendirecek ilgilerini çekecek bir kitap bulunca onlar n ö renmesi ve bu ö renmeyi yaflam boyu götürmesi çok kolay oluyor. Okuma yazma ö renme yafl herkes için farkl d r. Asl nda çocuklar do du u anda haz rd r. Bir yafl nda konuflamayan bir çocuk eline bir kitab al p Bunu okur musun? diye istekte bulunabilir. Üç yafl ndaki bir çocu un kafas nda kavram olarak okuma yazma vard r. Okuma yazman n yaflam m z nas l zenginlefltirdi ini, nas l renk katt n onlara oyunla aktar yoruz. lkö retim birinci s n fta okuma yazma için birçok f rsat bulunmaktad r. Ancak, hepsinin ayn düzeyde olmas n beklemeyiz. Her çocu un farkl yetiflme ve ö renme tarz oldu unu kabul ediyoruz. Okuma yazman n ders de il, bir e lence, bir zevk biçimine dönüflmesi gerekir. Bunun en önemli yolu çocu a yüksek sesle kitap okumakt r. Aile de ö retmen de çocu a s k s k yüksek sesle okumal - d r. Çocuk o kitab n resmini, yaz s n gözleriyle izlemelidir. Kaynak: Hürriyet Gazetesi. (2007). nternet adresi: 84, Eriflim Tarihi:

130 120 lkö retime Haz rl k ve lkö retim Programlar Okuma Parças Okuma Yazmaya Haz rl k Okumaya haz r olmak çocu un düzenlenen ö retim programlar ndan yararlanmas na yard mc olan yeteneklere ve kazan lm fl becerilere ba l genel bir olgunluk düzeyidir. Kimi araflt rmac lar 1985 li y llarda okuman n do ufltan bafllad n savunarak geleneksel okumaya haz rl k program ve çal flmalar na karfl ç km fllard r. Bu araflt rmac lara göre okumaya haz rl k do ufltan çocu un okula bafllad zamana kadar geçen süreyi kapsamaktad r. Yaz dilinin amaçlar n ve süreçlerini anlamak, okumayla ilgili kimi becerileri (görsel ay r m ve harfleri tan ma vb.) kazanmaktan daha önemlidir. Bu görüflü savunanlara göre öyküleri dinletmek ve öykülerin yeniden üretilmesine katk da bulunmak, gerçek süreçlerle çocu u karfl karfl ya getirmektir. Alandaki yeni bilgilere göre bebekler fizyolojik olarak kendilerine yöneltilen konuflma iflaretlerini iflleme koyabilecek yetenekle donanm fllard r. Örne in, bebekler konuflma seslerini birbirinden ay rt edebilirler. Do umdan bafllayarak yap lan her türlü etkinli in okuma yazmaya katk sa lad n savunan görüfl, çocuklar n okuma yazmayla ilgili kavramlar n, tav rlar n ve baflar lar - n yetiflkinlerin benzeri olarak görmekten çok, bunlar çocuk aç s ndan yorumlay p çözümlemeye çal flmaktad r. J. J. Rousseu ya göre çocuk okuma yazma becerisini kazanma yetene ine sahiptir. Yetiflkinin görevi, çocuk için okuma yazmaya yard mc olacak zengin bir çevre ve etkinliklere dayal ortam oluflturmakt r. Piaget in yap land rmac görüflüne göre çocuk yaflamla ilgili kavramlar çevreden ba ms z olarak oluflturamaz. Ancak, çevreyle etkileflimi sonucu bu kavramlar -okuma yazma da buna dahildir- oluflturur. Okuma do ufltan bafllar görüflünün savunucular bu alandaki araflt rmalar n belirli bafll klar alt nda yapm fllard r. Bunlardan kimileri, çocuklara öykü okunmas, okuma yazma çal flmalar ve ailenin bu süreç içerisindeki rolü, dilin yap s n n ve kullan m n n fark nda olufl biçiminde s ralanabilir. Kendimizi S nayal m Yan t Anahtar 1. e Ayr nt l bilgi için Okuma Yazmaya Haz rl k Çal flmalar n n Amaçlar konusuna bak n z. 2. d Ayr nt l bilgi için Okuma Yazmaya Haz rl k Çal flmalar n n Amaçlar konusuna bak n z. 3. a Ayr nt l bilgi için Okuma Yazmaya Haz rl k Çal flmalar n n Amaçlar konusuna bak n z. 4. e Ayr nt l bilgi için Okuma Yazmaya Haz rl k Çal flmalar n n Kapsam ve Önemi konusuna bak n z. 5. a Ayr nt l bilgi için Okuma Yazmaya Haz rl k Çal flmalar n n Kapsam ve Önemi konusuna bak n z. 6. d Ayr nt l bilgi için Okulöncesi E itimde Okuma Yazmaya Haz rl k Çal flmalar konusuna bak - n z. 7. c Ayr nt l bilgi için Okulöncesi E itimde Okuma Yazmaya Haz rl k Çal flmalar konusuna bak - n z. 8. c Ayr nt l bilgi için Okulöncesi E itimde Okuma Yazmaya Haz rl k Çal flmalar konusuna bak - n z. 9. d Ayr nt l bilgi için Okulöncesi E itimde Okuma Yazmaya Haz rl k Çal flmalar konusuna bak - n z. 10. b Ayr nt l bilgi için Okuma Yazmaya Haz rl k Çal flmalar n n Planlanmas nda Dikkat Edilmesi Gereken Noktalar konusuna bak n z. Kaynak: Y lmaz, Z. A. (2003). Okuma Yazmaya Haz rl k. Çoluk Çocuk Dergisi. 30, ss

131 6. Ünite - Okulöncesi E itimde Okuma Yazmaya Haz rl k Çal flmalar 121 S ra Sizde Yan t Anahtar S ra Sizde 1 Okuma yazmaya haz rl k çal flmalar n n amaçlar ; el ve göz efl güdümü gerektiren belirli hareketleri yapabilme, sesleri ay rt edebilme, konuflurken sesini do ru kullanabilme, dinlediklerini çeflitli yollarla ifade edebilme, görsel materyalleri okuyabilme ve günlük yaflamda kullan lan belli bafll sembolleri tan yabilme biçiminde s - ralanabilir. S ra Sizde 2 Okuma yazmay ö renme, çocu un günlük yaflam nda okuma yazmay etkin olarak kullanmas ile sa lan r. Ö retmenin günlük etkinlikler içinde çocuklar n yaz y kullanabilecekleri çal flmalara yer vermesi gerekir. Çocuklar n okulöncesi e itim süresince edindikleri deneyimler ve etkileflimde bulunduklar ortam okuma yazmay ö renme bak m ndan önemlidir. Çocuklara planl ve programl etkinlikler yoluyla okuma yazmaya haz rl k için gerekli becerilerin kazand r ld okulöncesi e itim dönemi okuma yazma ö retiminin gerçeklefltirilece i ilkö retim için temel oluflturmaktad r. Okulöncesi e itim okuma yazma becerilerini kazanmalar için gereken yeterlikleri kazanmalar nda çocuklara yard mc olmaktad r. S ra Sizde 3 Okulöncesi e itimde okuma yazmaya haz rl k kapsam nda, görsel alg lama, iflitsel alg lama, dikkat ve bellek, temel kavram, problem çözme, el becerilerini gelifltirme, özbak m becerilerini gelifltirme, güven ve ba ms z davran fl gelifltirme çal flmalar na yer verilmektedir. S ra Sizde 4 Ö retmen ilkö retim birinci s n fta çocuklar n sahip olmas gereken yeterlikleri göz önünde bulundurarak okuma yazmaya iliflkin etkinlikleri tüm y la yay lan çal flmalar olarak planlanmal d r. Haz rlad plan çerçevesinde çocuklara kalemi düzgün tutma ve el yaz s yazmaya haz rlay c do ru çizgi çal flmalar yapt rmal - d r. lkö retimdeki okuma sistemini inceleyerek uygulanacak ses çal flmalar n do ru bir biçimde planlamal - d r. Okuma yazmaya haz rl k çal flmalar n n gerekleri do rultusunda e itim ortam n düzenlemelidir. Tüm geliflim alanlar na yönelik etkinliklerde oldu u gibi okuma yazmaya haz rl k çal flmalar nda da çocuklar birçok teknikle de erlendirerek ailelerin anlayabilece i geliflim raporlar haz rlamal d r. Çocuklar n geliflimini düzenli aral klarla de erlendirmeli ve sonuçlar planlama çal flmalar na yans tmal d r. Yararlan lan ve Baflvurulabilecek Kaynaklar Albayrak, H. (2000). Okuma Yazma E itimine Haz rl k Çal flmalar. Selçuk Üniversitesi Anaokulu/Anas n f Ö retmen El Kitab. stanbul: Ya-Pa Yay nlar. Aral, N. ve di erleri. (2002). Okulöncesi E itim ve Okulöncesi E itim Program. stanbul: Ya-Pa Yay nlar. Deretarla Gül, E. (2004). Anas n f Ö retmenlerinin Okuma Yazmaya Haz rl k Çal flmalar na liflkin Bak fl Aç lar, S n f çi Kullan lan Materyal ve Etkinlikler ile Çocuklar n Okuma Yazmaya lgilerinin ncelenmesi. Yay nlanmam fl Doktora Tezi. Ankara: Hacettepe Üniversitesi Sa l k Bilimleri Enstitüsü. Girgin, Ü. (2007). Okumaya Haz rl k Etkinlikleri. Çocukta Dil ve Kavram Geliflimi. (Editör: S. Topbafl). Eskiflehir: Anadolu Üniversitesi, Aç kö retim Fakültesi Yay n, ss Jacobson, L. (2001). Experts Say Young Children Need More Math. Education Week. 21, (4), ss Leuenberger, J. C. (2003). The New Kindergarten Teaching Reading, Writing and More. Broadway, New York: Scholastich Inc. Mayesky, M. (2002). Creative Activites for Young Children. USA: Thomson Learning, Inc. MEB. (2002) Ayl k Çocuklar çin Okulöncesi E itim Program. stanbul: Ya-Pa Yay nlar. MEB. (2006). Okulöncesi E itim Program (36-72 Ayl k Çocuklar çin). Ankara: Devlet Kitaplar Müdürlü ü. Ömero lu, E., Kand r, A. ve Turla, A. (2003). Günlük Planlar çin E itim Durumu Örnekleri. stanbul: Morpa Kültür Yay nlar. Pehlivan, D. (2006). Okulöncesi E itim Alan ve Almayan Ö rencilerin lkokuma Yazmaya Geçifl Sürecinin, Ö retmen ve Ö renci Görüflleri Do rultusunda De erlendirilmesi (Nitel Bir Araflt rma). Yay nlanmam fl Yüksek Lisans Tezi. Adana: Çukurova Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü. Share, D. L. ve Gur, T. (1999). How Reading Begins. A Study of Preschoolers Print Identification Strategies. Cognition and Instruction. 17, (2), ss Stricland, D.S. (1993). Emergent Literacy: How Young Children Learn to Read and Write. Educational Leadership, 47, (3), ss

132 122 lkö retime Haz rl k ve lkö retim Programlar Üstün, E. (2007). Okulöncesi Çocuklar n Okuma Yazma Becerilerinin Geliflimi. stanbul: Morpa Kültür Yay nlar. Y ld z, V. (1999). Okulöncesinde Matematik E itimi, flbirlikli Ö renme ve Geleneksel Ö retimin Okulöncesi Çocuklar n n Temel Matematik Becerilerinin Geliflimi Üzerine Etkisi. E itim ve Bilim Dergisi. 23, (11), ss Y lmaz, Z. A. (2003). Okuma Yazmaya Haz rl k. Çoluk Çocuk Dergisi. 30, ss Yararlan lan nternet Adresleri

133 7 Çocuklar lkö retime Haz rlamada Aile, Okul, Ö retmen ve Çevreye Düflen Görev ve Sorumluluk 123 E itimin en baflta gelen amac ; ülkenin gelece i olan çocuklar iyi insan, iyi vatandafl olarak yetifltirmektir. Bu süreçte aile, okul, ö retmen ve çevreye önemli görev ve sorumluluklar düflmektedir. Anne baban n ö rettikleri ve yak n çevreden edinilen bilgiler, çocu un ilkö retime haz rlanmas n ve yaflam n önemli ölçüde etkilemektedir. Bu nedenle ailenin oldu u kadar ö retmen, okul ve çevrenin de görev ve sorumluluklar n etkili biçimde yerine getirmesi çocuklar n ilkö retime haz rlanmalar aç s ndan önemlidir. Amaçlar m z Bu üniteyi çal flt ktan sonra; Çocuklar ilkö retime haz rlaman n önemini aç klayabilecek, Çocuklar ilkö retime haz rlamada ailenin görev ve sorumluluklar n kavrayabilecek, Çocuklar ilkö retime haz rlamada okulun görev ve sorumluluklar n kavrayabilecek, Çocuklar ilkö retime haz rlamada ö retmenin görev ve sorumluluklar n kavrayabilecek, Çocuklar ilkö retime haz rlamada çevrenin görev ve sorumluluklar n aç klayabileceksiniz.

134 124 lkö retime Haz rl k ve lkö retim Programlar Örnek Olay Melek Han m, o lu ilkö retime bafllayaca için çok sevinçliydi. O lunu ilkö retim okuluna kay t ettirmeye götürdü ünde okul müdürü, Melek Han m a ilkö retime yönelik nas l bir haz rl k yapt klar n sordu. Melek Han m çok flafl rm flt. lkö retime yönelik bir haz rl k yap lmas gerekti ini hiç düflünmemiflti. Üstelik masrafl olaca ve ifllevsel olmayaca düflüncesiyle o lunu bir okulöncesi e itim kurumuna da göndermemiflti. Okul müdürü, Melek Han m a çocuklar ilkö retime haz rlamada aile, okul, ö retmen ve çevreye önemli görevler düfltü ünü söyledi. Çocuklar n baflar l olmas, s n fta olas sorunlar n çözülmesi, hatta sorunlar n ortaya ç kmamas için ailelerle sürekli iletiflim içinde olduklar n, okulun bu yönde bir politikas oldu unu anlatt. Ö retmenlerin ailelerle çocuklar n geliflimi üzerine düzenli olarak görüfltüklerini, zaman zaman onlar s n ftaki etkinliklere ça rd n belirtti. Melek Han m o lunun e itiminde aile olarak birtak m sorumluluklar oldu unu anlad. O lunu okula kay t ettirmekle görevinin bitmedi ini; okulla, ö retmenle ve çevreyle ifl birli i içinde e itim sürecinde etkin rol almas gerekti ini düflündü. Melek Han m henüz çok geç olmadan bu bilgileri kendisiyle paylaflt için okul müdürüne teflekkür etti. Anahtar Kavramlar lkö retime haz rl k Aile Ö retmen Okul Çevre çindekiler G R fi ÇOCUKLARI LKÖ RET ME HAZIRLAMANIN ÖNEM ÇOCUKLARI LKÖ RET ME HAZIRLAMADA A LEN N GÖREV VE SORUMLULUKLARI ÇOCUKLARI LKÖ RET ME HAZIRLAMADA OKULUN GÖREV VE SORUMLULUKLARI ÇOCUKLARI LKÖ RET ME HAZIRLAMADA Ö RETMEN N GÖREV VE SORUMLULUKLARI ÇOCUKLARI LKÖ RET ME HAZIRLAMADA ÇEVREN N GÖREV VE SORUMLULUKLARI

135 7. Ünite - Çocuklar lkö retime Haz rlamada Aile, Okul, Ö retmen ve Çevreye Düflen Görev ve Sorumluluk 125 G R fi Bireyleri belli amaçlara göre yetifltirme ve toplumda var olan kültürü bireylere aktarma süreci olan e itimin en önemli amac ; bir ülkenin gelece i olan çocuklar iyi insan, iyi vatandafl olarak yetifltirmektir. Bu amac n gerçekleflmesinde, ilkö retim önemli bir ifllevi yerine getirir. Bu e itim basama nda bireylere, toplum içinde di- er bireylerle uyum içinde yaflamalar ve yaflamlar n daha iyi sürdürebilmeleri için gerekli olan temel bilgi ve beceriler kazand r l r. Bireylere bu temel bilgi ve becerilerin istenilen düzeyde kazand r lmas ise çocu un okul yaflam na haz r olarak bafllamas yla yak ndan ilgilidir. lkö retime bafllamak çocu un yaflam ndaki en önemli dönüm noktalar ndan biridir. Çocu un içinde bulundu u çevre ve yaflad deneyimler onun ilkö retime haz rlanmas n etkileyen temel etmenler aras nda yer almaktad r. Bu süreçte aile, okul, ö retmen ve çevreye önemli görev ve sorumluluklar düflmektedir. Bu ünitede, önce ilkö retime haz rl n öneminden söz edilmifl; sonra çocuklar ilkö retime haz rlamada aile, okul, ö retmen ve çevreye düflen görev ve sorumluluklar üzerinde durulmufltur. ÇOCUKLARI LKÖ RET ME HAZIRLAMANIN ÖNEM lkö retim; bireyin kendisine olan güven ve sayg n n, sosyal iliflkilerinin niteli inin, gelecekle ilgili planlar n n ve topluma yönelik tutumlar n n geliflti i bir dönem olmas nedeniyle çocuklar n yaflam nda oldukça önemli bir yere sahiptir. Bu ba lamda, ilkö retime bafllamak çocu un yaflam ndaki önemli dönüm noktalar ndan biridir. Çocuk bu ö retim basama nda, ilk kez planl ve programl olarak e itim sürecinin gerektirdi i etkinlikler ve kurallar n yan s ra okuma yazma, aritmetik vb. konular ile karfl lafl r (Oktay ve Unutkan, 2005). Bu durum, çocu un yeterli bir olgunluk düzeyine ulaflm fl olmas n gerektirir. Çocuklar n okul baflar lar nda çeflitli etmenler belirleyici olmaktad r. Bu etmenler; çocuklar n fiziksel, zihinsel, duygusal ve sosyal özellikleri ile ö renmeye iliflkin tutumlar biçiminde s ralanabilir (Maxwell ve Clifford, 2004, s. 43). Bu ba lamda, ilkö retime haz rl k amac yla çocuklara temel bilgi, beceri, tutum ve al flkanl klar kazand r l r. Çocu un daha sonraki y llarda ö reneceklerini destekleyecek bilgi ve becerileri kazanmas, kendini ifade etmeyi ö renmesi, dilini gelifltirmesi ve etkili iletiflim kurmas onun ilkö retime haz rl kta karfl lanmas gereken en temel gereksinimleridir. Bunun yan s ra çocu un okula ve topluma uyum sa layabilmesi için temel olan sosyal becerileri gelifltirmesi, aritmetik ve okuma yazma öncesi becerileri, sorun çözme, karar verme vb. becerileri gelifltirebilece i deneyimler yaflamas da onun ilkö retimdeki baflar s n n belirleyicileri olarak görülmektedir (Kesici, 2002, s. 37). Çocu un ilkö retim öncesi bu temel gereksinimlerinin karfl lanmas onun gelecekteki yaflam için oldukça önemlidir. lkö retime haz rl k ö renmeye haz rl k ve okula haz rl k olmak üzere iki farkl bafll kta ele al nabilir. Ö renmeye haz rl k çocu un ö renebilmesi için gerekli olan fiziksel, zihinsel, duygusal ve sosyal geliflimini kapsarken okula haz rl k, çocu un okul yaflam na baflar l bir biçimde kat labilmesi için gerekli becerileri elde etmesini sa layan özellikler olarak görülmektedir (Albayrak, 2000, s. 46). Bir baflka deyiflle ilkö retime haz rl k çocu un ilkö retim öncesinde, fiziksel, zihinsel, duygusal ve sosyal aç dan olgunlaflmas n gerektirmektedir. lkö retime haz r olmayan çocuklar n ise ilkö retimin ilk y llar nda baflar s z olmalar ve önemli sorunlarla karfl laflmalar yüksek bir olas l kt r (Kohen, Hertzman ve Brooks-Gunn, 1998, s. 9). lkö retime haz rl k, ö renmeye haz rl k ve okula haz rl k boyutlar ndan oluflur. Ö renmeye haz rl k, çocu un ö renebilmesi için gerekli fiziksel, zihinsel, duygusal ve sosyal geliflim düzeyine ulaflmas n ; okula haz rl k ise çocu un okul yaflam için gerekli olan becerileri elde etmesini sa layan özellikler ile ilgilidir.

136 126 lkö retime Haz rl k ve lkö retim Programlar Çocuklar ilkö retim döneminde girecekleri çevreye önceden haz rlamak; gerekli çevresel düzenlemeleri yapmak ve çocuklar bireysel özelliklerine göre yönlendirmek, onlar n olumsuz deneyimler yaflamas n önleyecek ya da en düflük düzeye indirecektir. SIRA S ZDE 1 Aile bireylerin korunma, bar nma, sevme ve sevilme, ait olma, statü edinme, güven duygusu kazanma, kendini gerçeklefltirme, çocuklar n bak m ve e itimi, kazan lan bilgilerin yeni kuflaklara aktar lmas gibi pek çok görevi yerine getirir. lkö retime bafllayan çocuklar yeni bir çevre beklemektedir. Bu yeni çevredeki deneyimleri; her çocuk geliflimsel, sosyokültürel ve ailesine özgü farkl l klar nedeniyle eflit olarak alg layamamaktad r. Yap lan araflt rmalar, okulöncesi e itim alan çocuklar n, bu e itimi almayan çocuklara göre ilkö retime haz r bulunuflluk düzeylerinin daha yüksek oldu unu ve okulöncesi e itimden yararlanma süresiyle okula haz r bulunuflluk düzeyleri aras nda olumlu bir iliflki oldu unu göstermektedir (Balat, 2004, s. 11). Ancak, ülkemizde okulöncesi e itim al p almad klar na bak lmaks z n alt yafl n dolduran tüm çocuklar ilkö retim okullar na kabul edilmektedir. Okula bafllayan çocuklardan, hangisinin okul olgunlu una ulaflt tam olarak bilinmemektedir. Okul için haz r olmayan çocuklar, ancak okula bafllad ktan ve birtak m güçlükler yaflad ktan sonra rehberlik servislerine gönderilerek belirlenebilmektedir. Çocu u haz r olmad bir ortama sokarak onu okuma yazmaya zorlamak, çocu un okul baflar s zl yaflamas na ve okula karfl olumsuz tutumlar gelifltirmesine neden olabilmektedir. Bu nedenle çocuklar okul yaflam nda girecekleri ortama önceden haz rlamak gerekli çevresel düzenlemeleri yapmak ve çocuklar bireysel özelliklerine göre yönlendirmek, onlar n olumsuz deneyimler yaflamalar n önleyecek ya da en düflük düzeye indirecektir (Y lmaz, 2003). lkö retime haz rl k, genel anlamda çocu u, ailesini, yak n çevresini, okulu ve çevreyi kapsamaktad r. Çocuklar gelece e haz rlama iflinde en etkili iki kurum aile ve okuldur. Bunlara çevrenin, kitle iletiflim araçlar n n ve teknolojik araçlar n etkileri de eklenebilir. Aile çocu un do um öncesinden bafllayarak do um sonras nda ve yaflam boyunca onu en çok etkileyen kurumdur. Ailenin yan s ra okul da toplumsal de iflmelere ve yetiflkin yaflam na haz rlayan bir kurum olarak varl n yeni boyutlar kazanarak sürdürmektedir (Oktay, 1991, s. 55). Okulöncesi dönemde büyüme ve geliflmenin her aflamas nda çocu u korumak, yetifltirmek, gereksinimlerini karfl lamak ve yaflam koflullar n iyilefltirmek ailenin oldu u kadar yak n çevresinin, e itim kurumlar n n ve üyesi oldu u toplumun da görevidir (Ömero lu ve Yaflar, 2005). lkö retim okulu çocuk için yeni bir çevredir. Bu çevrede çocu un uymas gereken kurallar, farkl özelliklere sahip ö retmenler, farkl kiflilik yap s nda arkadafllar, baflarmak zorunda oldu u dersler ve yapmas gereken birtak m görevler bulunmaktad r (Dinçer, 2005, ss ). Çocuklar n bu yeni çevreye uyum sa lamalar, anlaml, mutlu ve yarat c deneyimler edinmeleri, anne babalar n ve ö retmenlerin, okulun ve sosyal çevrenin deste iyle olacakt r. Bu durumda, çocuklar n bu yeni yaflama uyum göstermelerinde aile, ö retmen, okul ve çevreye önemli görev ve sorumluluklar düflmektedir. Çocuklar ilkö retime haz rlamada okulöncesi e itim ne tür katk lar sa lar? ÇOCUKLARI LKÖ RET ME HAZIRLAMADA A LEN N GÖREV VE SORUMLULUKLARI Çocuk do du u andan itibaren çevresiyle etkileflim içindedir. Önce anne babas, sonra aile bireyleri onun etkileflimde bulundu u yak n çevresini oluflturur. Çocu- un gelifliminde, e itiminde ve toplumsallaflmas nda en etkin rolü kuflkusuz içinde bulundu u aile ortam oynar (Ünlü, 1989, ss ). Aile, ilk toplumsallaflma sürecinin yafland ve toplumsal kültürün kuflaktan kufla a aktar lmaya baflland bir kurumdur. Aile bireylerin korunma, bar nma, sevme ve sevilme, ait olma, statü edinme, güven duygusu kazanma, kendini gerçeklefltirme, çocuklar n bak m ve e itimi, kazan lan bilgilerin yeni kuflaklara aktar lmas gibi pek çok ifllevi yerine

137 7. Ünite - Çocuklar lkö retime Haz rlamada Aile, Okul, Ö retmen ve Çevreye Düflen Görev ve Sorumluluk getirir (Özgüven, 2001, s. 2). Aile çocu a bir taraftan toplumun de erlerini, normlar n ve kültürünü aktar rken di er taraftan, bilgi, beceri ve tutumlar kazand rarak onu yaflama haz rlar. Bu nedenle ailenin çocu un fiziksel, duygusal ve sosyal geliflimini destekleme, onun kendi kendini denetleme mekanizmas n gelifltirmesine yard mc olma gibi ifllevleri bulunmaktad r. Aile üzerine düflen ifllevleri yerine getirirken sadece kendi içinde hareket etmeyip devletin en üst kurumlar ndan okul ve çocuk bak m merkezlerine kadar pek çok kurum ile efl güdümlü olarak çal fl r. Bu süreçte, ailede çocu un bak m, çocu un aile içinde e itimi ve anne babalar n özellikleri gibi konular önem kazanmaktad r. lkö retim öncesi dönemde çocu un çevresindeki uyar c larla elde etti i bilgi ve becerileri onun ileriki yaflam nda önemli rol oynamaktad r. Bu dönemde çocu- un çevresindeki en önemli uyar c aile ve ev ortam d r (Ömero lu ve Yaflar, 2002). Ailenin ve içinde bulundu u çevrenin kültürel özellikleri, anne baban n e itim durumu, ailenin sosyo-ekonomik durumu, aile bireylerinin çocu a verdi i de- er, çocukla ilgilenme düzeyleri, ailedeki çocuk say s ve e itime verdi i önem gibi birçok etmen, çocu un okuldaki davran fllar n ve ö renmelerini etkilemektedir. Ayr ca, anne ve baban n çocu a karfl davran fl ve tutumlar ile onu yetifltirme biçimi çocu un kiflili inin oluflmas nda ve okul baflar s nda önemli etkilere sahiptir (Erden ve Akman, 2001, s. 49). lkö retime bafllamadan önce çocuklar n tüm yönleriyle geliflimi, aileleri ve çevrelerinde etkileflimde bulunduklar di er insanlardan etkilenmektedir. Yap lan araflt rmalar aile ile çocuk aras ndaki iliflkilerin ve evde çocu a sa lanan ö renme çevresinin, okula haz r bulunuflluktaki ilerlemelerle iliflkili oldu unu; aile kat l m - n n çocu un okula haz rl nda ve okula uyumunda olumlu etkilere sahip oldu unu ortaya koymufltur (Parker ve di erleri, 1999). Çocu un aile yaflant s ve evdeki biliflsel uyaranlar, aile ve çocuk iliflkisinin niteli i, ailenin çocu un okul baflar s na iliflkin beklentileri çocu un ilkö retime haz rlanmas nda önemli etkilere sahiptir (Balat, 2004, s. 10). lkö retime bafllama çocu un yaflam ndaki önemli dönüm noktalar ndan biridir. Art k çocuk içinde yaflad, uyum sa lamay baflard, kendini kabul ettirdi- i ev ve anaokulu ya da anas n f ortam ndan ayr larak farkl özellikler gösteren ilkö retim ortam na geçifl yapmaktad r. Bu durum hem çocuk hem aile için bir uyum sürecini gerektirir (Dinçer, 2005, ss ). yi bir okulöncesi e itimi yaflam yla ilkö retimdeki uyum ve baflar aras nda s k bir iliflki bulunmaktad r. Bu yaflant y geçiren çocu un, geçirmeyenlere göre ilkö retim basama nda daha baflar l olaca görüflü birçok e itimci taraf ndan benimsenmektedir. Bu görüfl özellikle, alt sosyo-ekonomik çevre koflullar ndan gelen çocuklar için daha da geçerli olarak kabul edilmektedir. Bu çocuklar temel bilgi ve becerilerini okulöncesi y llarda bilinçli bir e itim ortam içinde elde ettiklerinde, ileriki ö renimlerinde baflar l olma flanslar artmaktad r. Bu nedenle çocu un ilkö retime bafllamadan önce fiziksel, zihinsel, duygusal ve sosyal geliflimini h zland ran çevre uyaranlar - na karfl aç k olmas ilerideki sosyal uyum ve akademik baflar s nda önemli rol oynayacak yaflant lar geçirmesinin sa lanmas n gerektirmektedir (Albayrak, 2000, ss ). Çocu un sa l kl olarak ilkö retime haz rlanabilmesi için aile, çocuk aç s ndan güvenli ve zevkli bir ortam yaratmal ve çocuk bu ortamda ad m ad m okula al flt r lmaya çal fl lmal d r. Bu ba lamda, aileye düflen önemli görev ve sorumluluklar bulunmaktad r. Bu görev ve sorumluluklardan kimileri flöyle s ralanabilir (Bulut, 2001, ss ; Balat, 2004, s. 10; Dinçer, 2005, ss ; Gül, 2004, s. 1): 127 Çocu un aile yaflant s, evdeki biliflsel uyaranlar, aile ve çocuk iliflkisinin niteli i, ailenin çocu un okul baflar s na iliflkin beklentileri, çocu un ilkö retime haz rlanmas nda önemli etkilere sahiptir.

138 128 lkö retime Haz rl k ve lkö retim Programlar Aileler; çocuklar n çevreleriyle etkileflimde bulunmalar na, ö renmelerine ve her yönden geliflmelerine olanak sa layacak fiziksel ve sosyal ortam sa lamaya özen göstermelidir. çocu un içinde yaflad topluma uyum sa layabilmesi ve toplumla bütünleflebilmesi için toplumda geçerli olan kurallara uyma, ifl birli i yapma, al nan kararlara kat lma, paylaflma ve sorumluluk üstlenme gibi sosyal davran fllar kazand rmaya yönelik etkinlikler gerçeklefltirmelidir. çocuklarla sa l kl iletiflim kurmal, onlar n baflka çocuklarla ve yetiflkinlerle etkileflimde bulunarak kifliliklerini gelifltirmelerine yard mc olmal d r. okula bafllamadan k sa bir süre önce çocu a okula gidece ini söylemeli; ayr ca, ona niçin okula gitmesi gerekti ini onun anlayabilece i bir dille aç klamal d r. e er olanakl ysa birkaç gün önceden okulu ziyaret edip okulla ilgili bilgi edinmelidir. sürekli biçimde çocu un yan nda bulunamayacaklarsa, kendilerine ulaflabilecek kiflilerin adlar n okula bildirmeli ve çocu un bizzat al nmas na özen göstermelidir. çocukta olabilecek kronik ya da fiziksel bir rahats zl k ya da ciddi duygusal ve davran flsal sorunlar okula bildirerek okulun önerece i çözümleri dikkate almal d r. çocuklar n konuflma, tart flma, ifl birli i yapma, basit düzeyde karar verme ve dikkatini belli bir süre koruyabilme vb. becerilerini gelifltirmeye yönelik etkinlikler gerçeklefltirmelidir. çocuklar n geliflimine e itim materyalleri sa layarak, kitap okuyarak, onlarla daha yo un etkileflimde bulunarak ve uygun çevre koflullar düzenleyerek destek olmal d r. çocuklar n yafllar, geliflim özellikleri ve ilgilerine uygun sorumluluklar vermeli; evde demokratik bir ortam yaratmaya özen göstermelidir. çocuklar n bu yeni yaflam nda (okul yaflam nda) desteklemeli ve onlara rehberlik yapmal d r. Çocu un okula uyum sürecinde onu dinlemek ve konuflarak rahatlamas na f rsat vermek aile için en etkili yollardan biridir. Ancak, aile ortam nda asla okul ve ö retmen aleyhinde konuflulmamal d r. Okula yeni bafllayan çocuklarda okula gitmeyi reddetme, a lama, ba rma vb. tepkiler görülebilir. Bu konuda anne babalar tutarl ve kararl olmal d r. Aile çocu un ilkö retime haz rlanmas sürecinde kendi rolünü bilmeli ve bu rolün gere ini yerine getirmede okul ile karfl l kl ifl birli i içerisinde çal flmaya haz r olmal d r. Çocuklar n okula uyumunda ailelerinin tutumlar da çok önemlidir. Örne in, ailelerin afl r koruyucu tutumlar, okula iliflkin ön yarg lar ve okuldan elde edilecek kazan mlara iliflkin yüksek beklentileri çocu un okula uyumunu güçlefltirmektedir. Bu etmenleri göz önünde tutarak ailelere, çocukta okul kayg s na yol açabilecek kimi tutum ve davran fllardan kaç nmalar, çocuklara okulla ilgili ön yarg s z ve gerçekçi bilgiler vermeleri, okulun ilk günlerinde olabildi ince sakin olmalar ve kayg düzeylerini çocuklar na yans tmamalar ö ütlenmelidir. Ayr ca, ailelere okul ç k fl nda çocuklar n tam zaman nda almalar ve evde karfl lamalar gerekti i söylenmelidir. Özellikle, okula geliflte vedalaflmay uzun sürdürmemeleri, okula gitmemek için ürettikleri bahaneleri yad rgamamalar, okuldaki gününün nas l geçti ini ve okulda yaflad klar n paylaflmalar ö ütlenmelidir.

139 7. Ünite - Çocuklar lkö retime Haz rlamada Aile, Okul, Ö retmen ve Çevreye Düflen Görev ve Sorumluluk 129 Çocu un okuldaki davran fllar n ve ö renmelerini etkileyen aileye özgü etmenler nelerdir? ÇOCUKLARI LKÖ RET ME HAZIRLAMADA OKULUN GÖREV VE SORUMLULUKLARI Okul bireylerin ilk kez planl biçimde sosyalleflme sürecini yaflad klar ve toplumsal yaflamdaki rollerine haz rland klar bir e itim kurumudur. Bu nedenle okula bafllama çocu un yaflam nda en önemli ad mlardan biridir. Çocuk okula bafllayarak karmafl k ve yeni bir sosyal çevreye ad m atmakta, birey olarak toplumda yer almakta ve bir bak ma d fl dünyaya aç lmaktad r (Korkmazlar, 2004, s. 85). Okul çocuk için aileye göre daha genifl bir çevredir. Kuflkusuz, bu genifl çevrenin çocuk üzerindeki etkisi de büyük olmaktad r (Baflaran, 1980, s. 133). Okul planl ve programl bir ortam yaratarak ya çocu a toplumun istedi i yönde davran fl, tutum ve al flkanl klar kazand r r ya da onun daha önce kazanm fl oldu u davran fl, tutum ve al flkanl klar de ifltirmeye çal fl r. Bu süreçte çocu a sa lanan okul içi ve okul d fl e itimin birbiriyle tutarl olmas ve birbirini tamamlamas gerekir. Çünkü, çocu un yaflayaca bir ikilem ya da çat flma durumu onun okula uyumunu güçlefltirir ya da geciktirir. Kuflkusuz, okul böyle bir durumun yaflanmamas için gerekli önlemleri almak ve ö rencileri olumlu yönde güdülemek durumundad r. Bir baflka deyiflle okul yönetimi çocu un olabildi ince k sa sürede, rahat ve sorunsuz bir biçimde okula uyum sa lamas n ister. Bu amaçla çocu un okul kurallar n h zla ö renip yaflama geçirmesini, ö retmeni ve s n ftaki arkadafllar ile iyi iliflkiler kurmas n, derslerine düzenli bir biçimde çal flmaya bafllamas n ve verilen görev ve sorumluluklar yerine getirmesini bekler (Yap c, 2004). Çocu un ilkö retime haz rlanmas nda okulun üstlenmesi gereken önemli görev ve sorumluluklar bulunmaktad r. Bu görev ve sorumluluklar flöyle s ralanabilir (Bulut, 2001, s. 155; Kolay, 2004; Maxwell ve Clifford, 2004, s. 43; Özer ve Dönmez, 2007, s. 308; Razon, 1987, s. 82; Tuzcuo lu ve Tuzcuo lu, 2005, ss ): Okul yönetimi çocuklara güven verici bir ortam yaratmal d r. Çocuklar n okul düzenine al flmalar ve ayr l k kayg s n en az düzeyde yaflamalar için gerekli düzenlemeler yapmal d r. Okul yönetimi okulun program, amaçlar ve çal flmalar ile ilgili olarak aileleri bilgilendirmelidir. Okul çocu un okula ve okul kurallar na al flt r lmas için uyum programlar düzenlenmelidir. Bu programlara yeni ö renciler ve ailelerinin yan s ra di- er ö retmenlerin de kat l m sa lanmal d r. Okulun kurallar gereksiz k s tlama ve zorlamalar haline getirilmemeli, okula bafllang çta aile ve çocu a karfl olabildi ince esnek olunmal d r. Yönetici ve ö retmenler kendi aralar nda bir çat flma içinde de il, dayan flma içinde olmal d r. Okul yönetimi çocu u tan mada, yönlendirmede, yetene ini ve kapasitesini art rmada mutlaka aileyle ifl birli i yapmal d r. Bu amaçla, ailelerin okula gelmesi, çocu un sorunlar n paylaflmas, ö retmen ve yöneticiler ile ortak kararlar almas ve çocu unun baflar s için çaba sarfetmesi ve katk da bulunmas sa lanmal d r. Aileler okulöncesi e itim ve ilkö retim programlar aras ndaki farkl l klar konusunda bilgilendirilmelidir. Okul çocuklar n ö renmelerine ve zengin yaflam deneyimi kazanmalar na yard mc olmal d r. 2 SIRA S ZDE

140 130 lkö retime Haz rl k ve lkö retim Programlar Okul yönetimi ilk günlerde çocu un okulda yar m saat ya da bir saat süreyle kalarak sevdi i bir etkinli i izlemesi ve zamanla okulda kalma süresinin uzat lmas gibi uygulamalar kabullenmeli; hatta bununla ilgili olarak ailelere önerilerde bulunmal d r. Okul e er varsa çocuktaki okul korkusunun kayna n araflt rmal d r. Okul çocu un ba ms z bir kiflilik gelifltirmesi ve olgunlaflmas için çeflitli f rsat ve olanaklar yaratmal d r. Okul ve aile birbirlerini tamamlayan kurumlard r. Bu nedenle okul yönetimi gerek çocu un okula uyumu gerekse e itim ö retimdeki baflar s aç s ndan ailelerle sürekli iletiflim içinde olmal d r. Kuflkusuz, okulun ö renciye istenilen davran fllar tek bafl na kazand rmas olanakl de ildir. Çocuk davran fllar n önemli bir bölümünü ailesinin yard m ile kazan r. Ayr ca, okulda kazan lan bilgi, beceri, tutum ve al flkanl klar e er evde aileler taraf ndan desteklenip pekifltirilmezse k sa sürede unutulur. Daha da önemlisi okul ve ev aras nda önem verilen de erler ve al flkanl klar ile çocu a davran fl kazand rma yöntemi konusunda farkl l klar varsa, çocu un okulda ö retilenleri ö renmesi ve uygulamaya koymas güç olur (Gümüfleli, 2004, s. 14). Bu nedenle yönetici ve ö retmenler ö rencilerin ve okulun baflar s n art rmak için ailelerin deste ine gereksinim duyarlar. SIRA S ZDE 3 Çocu un okul yaflam na sa l kl bir bafllang ç yapabilmesi için ö retmen; Çocuklar bask alt na almaya yönelik davran fl ve söylemlerden özenle kaç nmal d r. daha etkili iletiflim kurmak, dolay s yla okula uyumlar n kolaylaflt rmak amac yla çocuklar tan maya çal flmal d r. okulun aç ld ilk günlerde yaflanan sorunlar için abart l tepki verip aceleci bir tutumla çözüm aray fl na yönelmemelidir. okulun ilk günlerinde, çocu un kendisini rahat hissedinceye de in annenin k sa süreli olarak s n fta bulunmas na izin vermelidir. çocu un okula uzun süreli uyum sa layamamas durumunda, aile ve rehber ö retmenle birlikte hareket etmelidir. çocuklar tan mak amac yla gözlem, görüflme, anket ve ev ziyaretleri vb. tekniklerden yararlanmal d r. Çocuklar ilkö retime haz rlamada okula düflen bafll ca görev ve sorumluluklar nelerdir? ÇOCUKLARI LKÖ RET ME HAZIRLAMADA Ö RETMEN N GÖREV VE SORUMLULUKLARI Çocuklar n ilkö retime bafllamadan önce okuma yazmay ö renmelerine yard mc olacak temel becerileri kazanm fl olmalar gerekir. Ayr ca, bu dönemde çocuklardan s n flama ve s ralama ifllemlerini rahatl kla yapmalar ve mant ksal düflünmeye bafllamalar beklenir (Yap c, 2004). Genelde okulun aç ld ilk günlerde çocu a okulun kaynaklar, kaynaklar n kullan fl biçimi, günlük program ve okulun kurallar tan t l r. Böylece, çocu un kendini grubun bir üyesi olarak görmesi sa lan r. Okula bafllama sürecinde çocuk gerek okula gerekse ö retmene karfl birtak m kayg lar içindedir. Çocu un bu kayg lar n n giderilmesi; dolay s yla okul yaflam na sa l kl bir bafllang ç yapabilmesi aç s ndan ö retmene önemli görev ve sorumluluklar düfler. Bu görev ve sorumluluklar flöyle s ralanabilir: Okula yeni bafllayan çocuklar n ilk tepkileri önemlidir. Anneden k sa süreli ayr lman n bir sonucu olarak çocuklar huysuzlanma, afl r a lama, tepinme nöbetleri ve anneden ayr lamama gibi okul kayg s na yönelik davran fllar sergilemektedirler. Bu durumda, çocu un bu davran fllar n basite indirgemeksizin ya da bu davran fllara duyars z kalmaks z n onu rahatlatacak ve kayg lar n azaltacak davran fllar sergilenmelidir. Anlay fll olunmal ve Art k sen bebek de ilsin, büyüdün. Niçin korkuyorsun? gibi çocuklar bask alt - na almaya yönelik davran fl ve söylemlerden özenle kaç n lmal d r. Ö retmenlerin çocuklarla sohbet etme, onlara çeflitli konularda aç klamalar yapma, omzuna dokunma ve onlar n düzeyine inme gibi davran fllar çocuklar n okula uyumlar n kolaylaflt rmaktad r. Bu nedenle ifle ö rencileri tan maya çal flarak bafllanmal d r. lk günün sonunda, hangi çocu un konuflmaya gereksinim duydu u, hangisinin haz r oluncaya kadar yaln z b rak lmas gerekti i belirlenmelidir.

141 7. Ünite - Çocuklar lkö retime Haz rlamada Aile, Okul, Ö retmen ve Çevreye Düflen Görev ve Sorumluluk 131 Okulun ilk günlerinde kimi sorunlar n yaflanmas son derece do ald r. Çocu un okul ça na de in içinde yaflad ve uyum sa lad aile ortam ndan ayr larak farkl bir ortama kat lmas çocuk ve ailesi için belli bir uyum sürecini gerektirir. Bu nedenle bafllang çta çeflitli sorunlar n yaflanmas ola and r. Bu durumun do al oldu u ve zaman içinde düzelece i düflünülerek abart l tepki verilmemeli ve kesinlikle aceleci bir tutumla çözüm aray fl na gidilmemelidir. Çocuktaki okul kayg s, onun okula ilk bafllad günlerde belirginleflir. Bu süreçte, annenin de okula gelmesine ve çocu un kendisini rahat hissedinceye de in k sa bir süre s n fta bulunmas na izin verilebilir. Ancak, bu durumun uzun sürmesine ve sürekli olmas na asla f rsat verilmemelidir. Kimi çocuklar n okula uyum süreci gerekti inden fazla uzayabilir. Çocu un uzun süreli okula uyum sa layamamas durumunda, aile ve rehber ö retmenle birlikte hareket edilmelidir. E er uyum sorunu devam ederse mutlaka bir uzmandan yard m istenmelidir. Çocu u tan mak ve onun okula uyumunu kolaylaflt rmak amac yla çeflitli tekniklerden yararlan labilir. Örne in, bu dönemde ö retmen çocuklar tan mak için gözlem, görüflme, anket ve ev ziyaretleri vb. tekniklerden yararlanabilir. Okulun ilk günlerinde çocu un okula uyum sa layabilmesi için nas l bir program uygulanmal d r? 4 SIRA S ZDE ÇOCUKLARI LKÖ RET ME HAZIRLAMADA ÇEVREN N GÖREV VE SORUMLULUKLARI Okul aç k bir sistem olarak kendisine ö renci girdisi sa layan bir çevre içerisinde varl n sürdürür. Okulun varl n sa l kl olarak sürdürebilmesi büyük ölçüde çevrenin elveriflli olmas na ba l d r (Gümüfleli, 2004, s. 14). Okulun genel çevresi içinde bulundu u toplumdur. Toplumun kültürel yap s, siyasal düzeni, yönetsel birimleri, ekonomik yap s, toplumsal de iflim ve e ilimleri, kaynaklar, yasal düzenlemeleri, bilimsel ve teknolojik geliflmiflli i gibi pek çok de iflken dolayl ve dolays z olarak okulu etkiler. Okulun özel çevresi ise girdilerini ald, mezunlar - n gönderdi i, etkilendi i ve etkiledi i di er örgütlerdir. Bunlar üst e itim örgütleri, di er okullar, toplum, aileler, örgütler ve benzer kurumlard r (Baflaran, 2000, s. 45). Çocuk belli bir yafla kadar aile içinde yaflamakla birlikte bir süre sonra aile d - fl ndaki yak n çevreyle de etkileflime girmektedir. Bu nedenle çocu un e itimi üzerinde ailenin yan s ra çevrenin de büyük etkisi bulunmaktad r. Komflular, akrabalar, di er aileler, çocu un akranlar ve arkadafllar n n yaflay fl ve al flkanl klar, onun e itimi üzerinde büyük etkiye sahiptir. Çevre çocu un geliflimini dolayl ve dolays z olarak etkiler. Örne in; çevredeki bireyler, çocuklar n sosyal davran fllar - n kontrol edebilir, onlar n sosyal de erleri özümsemelerine ve toplumda kabul gören davran fllar ö renmelerine yard m eder. Etkili bir çevrede yaflamak, çocuklar n yeteneklerini ve akademik baflar lar n art rarak sorunlu davran fllardan kaç nmalar n sa lar. Çevre özellikle ilkö retim öncesinde, çocuklar n yeteneklerinin gelifliminde önemli bir etkiye sahiptir (Kohen, Hertzman ve Brooks-Gunn, 1998, s. 63). Çevre çocuklar ilkö retime haz rlamada ve bu haz rl n baflar l bir biçimde gerçeklefltirilmesinde önemli sorumluluklara sahiptir. Bu sorumluluklar flöyle s ralanabilir (Kolay, 2004; Maxwell ve Clifford, 2004, s. 43): Çocu un ö renmeye ve okumaya güdülenmesinde kendine olan güveni ve çevresiyle etkileflimi çok önemlidir.

142 132 lkö retime Haz rl k ve lkö retim Programlar Çevre çocuklar için nitelikli bir geliflim hizmeti ile destek sa lamal, çocuklar n ve ailelerinin nitelikli e itim olanaklar na eriflmelerine yard mc olmal d r. E itim etkinlilerinde kullan lmak üzere çevre endüstri kurulufllar ndan karfl l ks z malzeme ve araç sa lamaya çal flmal ; okul bina ve tesislerinin bak m ve onar m için de para, malzeme ve iflçilik hizmeti bulman n yollar - n aramal d r. Çevre ülkenin yoksul bölgelerindeki aileler için öncelikli olan temel gereksinimleri karfl lamaya çal flmal d r. Bu aileler için e itim daha düflük düzeyde bir önceli e sahiptir. Çevre bu ailelere öncelikli yaflam giderlerini karfl - lama konusunda destek olmal d r. Çocuk e itimine yayg n olarak destek veren aile büyüklerinin sivil toplum kurulufllar, belediyeler ve halk e itim merkezlerindeki kurslar yoluyla e itilmeleri sa lanmal d r. Üniversiteler, yerel yönetimler ve halk e itim merkezleri ifl birli i ile okul yöneticileri, ö retmenler ve müfettifllerden oluflan bir grupla, anne baba e itimi kurulu oluflturularak çocu u okula gidemeyen aileler için ev merkezli e itim uygulamalar gerçeklefltirilmelidir. lgili sektörler taraf ndan okul d fl ndaki alanlarda da müze, tiyatro, kütüphane, oyun bahçeleri ve trafik e itim parklar gibi zengin uyar c ortamlar haz rlanmal ve haftan n belirli günlerinde etkinlikler planlanmal d r. Sivil toplum kurulufllar kendi aralar nda ve üniversitelerle ifl birli ini güçlendirici ve destekleyici projeler haz rlamal ve ilkö retimde niteli in art r lmas için izleme ve de erlendirme çal flmalar yapmal d r. SIRA S ZDE 5 Çocuklar ilkö retime haz rlamada çevrenin en temel sorumluluklar nelerdir?

143 7. Ünite - Çocuklar lkö retime Haz rlamada Aile, Okul, Ö retmen ve Çevreye Düflen Görev ve Sorumluluk 133 Özet A MAÇ 1 A MAÇ 2 A MAÇ 3 Çocuklar ilkö retime haz rlaman n önemini aç klayabilmek lkö retim çocuklar n yaflam nda oldukça önemli bir yere sahiptir. lkö retime bafllamak çocu- un yaflam ndaki önemli dönüm noktalar ndan biridir. Çocuk bu ö retim basama nda, ilk kez planl ve programl olarak e itim sürecinin gerektirdi i etkinlikler ve kurallar n yan s ra okuma yazma, aritmetik vb. konular ile karfl lafl r. Bu durum çocu un yeterli bir olgunluk düzeyine ulaflm fl olmas n gerektirir. lkö retime haz rl k amac yla çocuklara birtak m temel bilgi, beceri, tutum ve al flkanl klar kazand r l r. Çocu un daha sonraki y llarda ö reneceklerini destekleyecek bilgi ve becerileri kazanmas, kendini ifade etmeyi ö renmesi, dilini gelifltirmesi ve etkili iletiflim kurmas onun ilkö retime haz rl kta karfl - lanmas gereken en temel gereksinimleridir. Çocuklar ilkö retime haz rlamada ailenin görev ve sorumluluklar n kavrayabilmek lkö retime bafllamadan önce çocuklar n bilgi, beceri ve her tür geliflimleri, aileleri ve çevrelerinde etkileflimde bulunduklar di er insanlardan etkilenmektedir. Yap lan araflt rmalar aile çocuk aras ndaki iliflkilerin ve evde çocu a sa lanan ö renme çevresinin, okula haz r bulunuflluktaki ilerlemelerle iliflkili oldu unu; aile kat l m n n çocu un okula haz rl nda ve okula uyumunda olumlu etkilere sahip oldu unu ortaya koymaktad r. Çocu un aile yaflant s ve evdeki biliflsel uyaranlar; biliflsel geliflimi ve akademik becerilere iliflkin bilgisi, aile ve çocuk iliflkisinin niteli i, ailenin çocu un okul baflar s na iliflkin beklentileri çocu un ilkö retime haz rlanmas nda önemli etkilere sahiptir. A MAÇ 4 A MAÇ 5 Çocuklar ilkö retime haz rlamada okulun görev ve sorumluluklar n kavrayabilmek Çocu un ilkö retime haz rlanmas nda okulun üstlenmesi gereken birtak m görev ve sorumluluklar bulunmaktad r. Öncelikle okul yönetimi çocuklara güven verici bir ortam yaratmal d r. Çocuklar n okul düzenine al flmalar nda ayr l k kayg s n en az düzeyde yaflamalar için gerekli düzenlemeler yapmal d r. Okul yönetimi okulun program, amaçlar ve çal flmalar ile ilgili olarak aileyi bilgilendirmeli; çocu un okula ve okul kurallar na al flt r lmas için uyum programlar düzenlemelidir. Bu programlara yeni ö renciler ile ailelerinin yan s ra di er ö retmenlerin de kat - l m sa lanmal d r. Okula bafllang çta aile ve çocu a karfl olabildi ince esnek olunmal d r. Okul çocu u tan mada, yönlendirmede, yetene ini ve kapasitesini art rmada mutlaka aileyle ifl birli i yapmal d r. Okul e er varsa çocuktaki okul korkusunun kayna n araflt rmal d r. Çocuklar ilkö retime haz rlamada ö retmenin görev ve sorumluluklar n kavrayabilmek Çocuklar ilkö retime haz rlamada ö retmene önemli görev ve sorumluluklar düflmektedir. Bunlar flöyle özetlenebilir: Ö retmen çocuklar bask alt na almaya yönelik davran fl ve söylemlerden özenle kaç nmal ; daha etkili iletiflim kurmak, dolay s yla okula uyumlar n kolaylaflt rmak amac yla tan maya çal flmal ; özellikle okulun aç ld ilk günlerde yaflanan sorunlara abart l tepki verip aceleci bir tutumla çözüm aray fl - na yönelmemeli; çocu un okula uzun süreli uyum sa layamamas durumunda, aile ve rehber ö retmenle birlikte hareket etmeli; e er uyum sorunu devam ederse mutlaka bir uzmandan yard m istemelidir. Çocuklar ilkö retime haz rlamada çevrenin görev ve sorumluluklar n aç klayabilmek Çevre çocuklar için nitelikli bir e itim ve geliflim hizmeti ile destek sa lamal, çocuklar n ve ailelerinin nitelikli e itim olanaklar na eriflmelerine yard mc olmal d r. E itim etkinlilerinde kullan lmak üzere çevre, endüstri kurulufllar ndan karfl - l ks z malzeme ve araç sa lamal ; okul binas ve di er tesislerinin bak m ve onar mlar için para, malzeme ve iflçilik hizmeti sa lama yollar n aramal d r. Ülkenin yoksul bölgelerindeki aileler için öncelikli olan temel gereksinimleri karfl lamaya çal flmal d r. Çocuk e itimine yayg n olarak destek veren aile büyüklerinin, sivil toplum kurulufllar, belediyeler ve halk e itim merkezlerindeki kurslar yoluyla e itim almalar sa lanmal d r. Sivil toplum kurulufllar kendi aralar nda ve üniversitelerle ifl birli ini güçlendirici ve destekleyici projeler haz rlamal ve ilkö retimde niteli in art r lmas için izleme ve de erlendirme çal flmalar yapmal d r.

144 134 lkö retime Haz rl k ve lkö retim Programlar Kendimizi S nayal m 1. Afla dakilerden hangisi çocu un ilkö retim öncesi dönemde karfl lanmas gereken temel gereksinimlerinden biri de ildir? a. Kendini ifade etme b. Etkili iletiflim kurma c. Okuma yazma d. fl birli i yapma e. Kurallara uyma 2. Afla dakilerden hangisi çocuklar ilkö retim haz rlaman n en önemli amac d r? a. Çocuklar n oyundan uzaklaflmas n sa lamak b. Çocuklar n okulda olumsuz deneyimler yaflamas n önlemek c. Çocuklar n kolay arkadafl edinmelerini sa lamak d. Ailelerin görev ve sorumluluklar n hafifletmek e. Ö retmenler ile okul yöneticilerinin iflini kolaylaflt rmak 3. Afla dakilerden hangisi çocu u ilkö retime haz rlamada aileye düflen görev ve sorumluluklardan biri de ildir? a. Çocukta oluflabilecek fiziksel ya da duygusal rahats zl klar okula bildirmek b. Çocu un geliflim özellikleri ile ilgili bilgileri ö retmenle paylaflmak c. Çocu un bar nma ve korunma gereksinimini sa lamak d. Okullar bafllamadan önce okulu ziyaret edip okulla ilgili bilgi edinmek e. Okulda çocu a güven verici bir ortam sa lamak 4. Afla dakilerden hangisi çocu u ilkö retime haz rlamada aileye düflen görev ve sorumluluklardan biridir? a. Çocu a niçin okula gitmesi gerekti ini aç klamak b. Çocu un okula al flt r lmas için uyum programlar düzenlenmek c. Güvenli bir e itim ö retim ortam yaratmak d. Okul aile ifl birli ini sa lamak e. Okul için endüstriyel kurulufllardan malzeme deste i sa lamak 5. Afla dakilerden hangisi çocu u ilkö retime haz rlamada ö retmenin görev ve sorumluluklar ndan biri de ildir? a. Kat bir disiplin uygulamadan s n fta düzeni sa lamak b. Çocuklar n yarat c l klar n öne ç karan etkinlikler düzenlemek c. Çocu un haz r bulunuflluk düzeyini de erlendirmek d. Çocu un okula uyum sürecinde uyum programlar düzenlemek e. Aile ile ifl birli i yapmak 6. Afla dakilerden hangisi çocu u ilkö retime haz rlamada ö retmenin görev ve sorumluluklar ndan biridir? a. Uyumsuz çocuklar n baflka bir okula gönderilmesini sa lamak b. E itimde niteli in art r lmas için izleme ve de- erlendirme çal flmalar yapmak c. Çocu u geliflim özelliklerine göre tan maya ve anlamaya çal flmak d. Yoksul ailelere temel gereksinimlerini karfl lama konusunda destek olmak e. Sivil toplum kurulufllar ile ifl birli ini güçlendirici projeler yapmak 7. Afla dakilerden hangisi çocu u ilkö retime haz rlamada okula düflen görev ve sorumluluklardan biridir? a. Çocu a niçin okula gitmesi gerekti ini aç klamak b. Çocu un kiflili ini gelifltirmesine yard mc olmak c. Çocu u tan mak amac yla ev ziyaretleri düzenlemek d. Gerekti inde aileye ulaflabilecek kiflilerin adlar - n okula bildirmek e. lk günlerde okul saatleriyle ilgili olarak çocu a esneklik tan mak

145 7. Ünite - Çocuklar lkö retime Haz rlamada Aile, Okul, Ö retmen ve Çevreye Düflen Görev ve Sorumluluk Afla dakilerden hangisi çocu u ilkö retime haz rlamada okula düflen görev ve sorumluluklardan biri de ildir? a. Okulun çal flmalar ile ilgili olarak aileyi bilgilendirmek b. Çocuk e itimiyle ilgili olarak ailedeki yetiflkinlerin e itilmesini sa lamak c. Çocu un okula al flt r lmas na yönelik uyum programlar düzenlenmek d. Okulöncesi e itimin ilkö retime etkisi konusunda aileleri bilgilendirmek e. Okula bafllang çta aile ve çocu a karfl olabildi- ince esnek olmak 9. Afla dakilerden hangisi çocu u ilkö retime haz rlamada çevreye düflen görev ve sorumluluklardan biridir? a. Yoksul bölgelerdeki ailelerin temel gereksinimlerini karfl lamaya çal flmak b. Çocuklar n zihinsel geliflim becerilerini gelifltirmeye yönelik etkinlikler yapmak c. Çocuklar n geliflim özellikleri ve ilgilerine uygun sorumluluklar vermek d. Çocuklara kitap okuyarak destek olmak e. Çocuklara okul yaflam yla ilgili rehberlik yapmak 10. Afla dakilerden hangisi çocu u ilkö retime haz rlamada çevreye düflen görev ve sorumluluklardan biri de ildir? a. Çocuklara nitelikli bir e itim hizmeti sa layarak destek olmak b. Çocuklar n nitelikli e itim olanaklar na eriflmelerine yard mc olmak c. E itim amac yla endüstriyel kurulufllardan araç gereç sa lamak d. Okul binas ve di er tesislerinin bak m ve onar - m için destek sa lamak e. Çocu u tan ma ve yönlendirmede aileyle ifl birli i yapmak Yaflam n çinden OKULA BAfiLAMA HAZIRLI I lk bilmeniz gereken fley çocu unuz okula bafllamaya ne kadar haz r olursa olsun siz çocu unuzun okula bafllamas na haz r m s n z, kararl m s n z? E er haz r ve kararl iseniz çocu unuzun bu beceriyi kazanmamas için hiçbir neden yok demektir. Sadece biraz zamana ve sizin deste inize ihtiyac vard r. Neler yapabilirsiniz? Çocu unuza okula bafllama karar n z aç klay n. Ona okula bafllamadan evvel evde okula bafllama partisi verin. Çocu unuzun de er verdi i ve sevdi i kiflileri davet edin. Tebrik ederek onu onurland r n. Okul al flverifline birlikte ç k n ve al flverifli zevkli hale getirin. Çocuk, anne ve baban n güven duydu u yere daha kolay güven duyar. Bu yüzden okulu övün, güveninizi hissettirin (Arkadafllar n, ö retmenlerin ne kadar güzel, okulun çok güzel, çok be endim, orada ne kadar güzel vakit geçireceksin, oyunlar oynayacaks n, arkadafllar n olacak gibi). Neden okula gitmesi gerekti ini aç klay n (Art k büyüdün, ben ifle gidiyorum, arkadafllar nla oynayacaks n, s k lmayacaks n ve çok fley ö reneceksin gibi). Okulun normal ritmini anlat n (Sabah kalkaca z, ben seni okuluna b rakaca m, ifle gidece im, sen kahvalt n yapacaks n, oyunlar oynayacaks n, yatacaks n, yemek yiyeceksin, iflten ç k nca ben seni alaca m). Kaynak: okulabaslarken.php

146 136 lkö retime Haz rl k ve lkö retim Programlar Okuma Parças ÇOCU UNUZ OKULA HAZIR MI? Çocuklar n mutlu, dengeli, özgüveni yüksek ve üretken bireyler olarak yetiflmelerinde okul yaflant lar n n etkisi çok önemlidir. Yaflam n n ilk befl y l nda güven ve sevgi duydu u bir ev ortam nda bulunmas, merak etti i fleyleri ö renebilmesi için olanaklar sunulmas çocu un geliflimini olumlu yönde destekler. Çocuklar n okul yaflam nda mutlu, baflar l ve uyumlu olmalar nda önemli rol oynayan özellikler befl bafll kta incelenebilir. 1. Fiziksel Sa l k ve Motor Geliflim nce motor geliflim olarak adland r lan bafl ve iflaret parma n n etkin kullan m ile kaba motor geliflim olarak adland r lan, yürüme, t rmanma, top oynama gibi beceriler bu alanda yer al rlar. Okula bafllayan çocuklar n, yaz yazmay ö renmelerinde ince motor geliflimin çok önemli bir rolü var. nce motor geliflimi, yafl ndan beklenen düzeyin alt nda olan çocuklar, özellikle yaz yazarken, resim çizerken, makas kullan rken, takma, ç - kartma, çekme ve yap flt rma gibi aktiviteleri yaparken zorluk çekebilir ve deste e ihtiyaç duyabilirler. nce motor geliflimi aç s ndan okula haz r olan çocuk: Tek bafl na giyinebilir, soyunabilir ve temizli ini yapabilir; dü me ilikleyebilir, fermuar çekebilir. Dökmeden, çatal b çak kullanarak yeme inin tamam n kendi bafl na yiyebilir. nsan resmini eksiksiz çizebilir, ismini yazabilir, baz flekilleri ve harfleri kopyalayabilir, say lar yazabilir. Makasla bir flekli kesip ç karabilir. Kaba motor geliflimi aç s ndan okula haz r olan çocuk: Dengeli bir biçimde yön de ifltirerek koflabilir, t rman p atlayabilir. Topu yerde z platabilir, ayaklar ile sürebilir, tek elle topu ileri do ru atabilir. Tek ayak üzerinde birkaç kez s çrayabilir. ki ve üç tekerlekli bisiklete binebilir. 2. Sosyal ve Duygusal Geliflim Sosyal ve duygusal geliflim çocu un okuldaki uyumunu, mutlulu unu, baflar s n etkileyen önemli bir etmendir. Çocu unuzun duygusal ve sosyal geliflimini desteklemek için beklentilerinizi çocu unuzun özelliklerine göre belirlemelisiniz. Unutmay n ki çocu unuzdan yapabilece inden daha fazla ya da az fley beklerseniz, onun kendine olan güvenini kaybetmesine neden olabilirsiniz. yi yapabildi i fleyleri ödüllendirin, yapamad n fark etti iniz konularda yol gösterin ve teflvik edin. Yafl na uygun sorumluluklar verin. Sorumluluklar yerine getirmedi inde, öncelikle bu sorumlulu un yafl na ve özelliklerine uygun olup olmad ndan bir kez daha emin olunuz. Sosyal ve duygusal aç dan okula haz r olan çocuklar: Okula istekli gelirler, ana babaya afl r ba l olmazlar. Arkadafllar ile yaflad klar sorunlarla bafl edebilirler. Empati kurabilirler. Akranlar ile pozitif iliflki içinde olurlar. S n f içinde yaln z kalmazlar, oyun arkadafl olarak tercih edilen çocuklard r ve arkadafllar taraf ndan kabul görürler. Sorumluluk alabilirler. Kendilerini uygun bir biçimde koruyabilirler. K zg nl k, üzüntü gibi duygular n di erlerine zarar vermeden ifade edebilirler. S n f içi tart flmalara kat labilir, fikirlerini aktarabilirler. Okuldaki kurallar n ve s n rlar n fark ndad rlar ve uyum gösterirler. 3. Dil Geliflimi Dil geliflimi yafl na uygun olan çocuklar, okul yaflam nda daha baflar l olurlar. Ayr ca, dil geliflim düzeyi kadar dilin akran iliflkilerinde ne kadar etkin kullan ld da önemli bir etmendir. Çocu unuzun dil geliflimini desteklemek için onunla bol bol konuflmal, Henüz erken! Nas l olsa beni anlamaz. dememelisiniz. Onunla konuflurken benzer ve z t kavramlar, say sal kavramlar bol bol kullan n z. Çocu unuzun dil geliflimi aç s ndan okula haz r oldu- unu bunlarla anlayabilirsiniz: Bir hikâye ya da masal bafltan sona anlatabilirler. Karfl l kl sohbet edebilirler. Benzer ve z t kavramlar kullan rlar. Soru sorarlar. Duygu ve düflüncelerini anlafl l r ve ak c bir biçimde aktarabilirler. 4. Ö renmeye Karfl Tutum Her çocu un ö renmeye karfl olan tutumu, ö renme merak ve ö renme tarz bir di erinden farkl d r. Okula bafllayan çocuk: Ö renmeye merakl olur. Yeni fleyler ö renmekten keyif al r.

147 7. Ünite - Çocuklar lkö retime Haz rlamada Aile, Okul, Ö retmen ve Çevreye Düflen Görev ve Sorumluluk 137 Kendimizi S nayal m Yan t Anahtar Ö rendiklerini baflkalar ile paylaflmaktan hofllan r. Çevresinde gördükleri fleyler ile ilgili soru sorar ve fikir yürütür. Ö renmek için çaba gösterir. 5. Biliflsel Geliflim ve Dikkat Biliflsel geliflim ve dikkat çocu un akademik baflar s - n etkileyen etmenlerdir. Biliflsel geliflimi yafl na uygun olan çocuklar ö renmeye aç k ve merakl olurlar. Akademik çal flmalara daha kolay ve çabuk uyum gösterirler. Biliflsel geliflimi okula haz r olan çocuklar: En az 1 den 20 ye kadar ezbere sayabilirler. stenen say daki nesneyi verirler, bir kümedeki nesneleri dokunarak sayarlar. Basit toplama ve ç kartma ifllemleri yaparlar. S ras kar fl k resimleri bir hikâye oluflturacak flekilde s raya dizerler. Dün/bugün/yar n kavramlar n do ru kullan rlar. Modele bakarak üçgen, daire ve kare çizerler. Bir resimde gördükleri en az dört nesneyi hat rlar, z t ve benzer kavramlar do ru ve yerinde kullan rlar. Bir hikâyeyi bafl ndan sonuna dinler ve ilgili sorular cevaplayabilirler. Kaynak: aspx?id= &yazarid=89 1. c Ayr nt l bilgi için Çocuklar lkö retime Haz rlaman n Önemi konusuna bak n z. 2. b Ayr nt l bilgi için Çocuklar lkö retime Haz rlaman n Önemi konusuna bak n z. 3. e Ayr nt l bilgi için Çocuklar lkö retime Haz rlamada Ailenin Görev ve Sorumluluklar konusuna bak n z. 4. a Ayr nt l bilgi için Çocuklar lkö retime Haz rlamada Ailenin Görev ve Sorumluluklar konusuna bak n z. 5. d Ayr nt l bilgi için Çocuklar lkö retime Haz rlamada Ö retmenin Görev ve Sorumluluklar konusuna bak n z. 6. c Ayr nt l bilgi için Çocuklar lkö retime Haz rlamada Ö retmenin Görev ve Sorumluluklar konusuna bak n z. 7. e Ayr nt l bilgi için Çocuklar lkö retime Haz rlamada Okulun Görev ve Sorumluluklar konusuna bak n z. 8. b Ayr nt l bilgi için Çocuklar lkö retime Haz rlamada Okulun Görev ve Sorumluluklar konusuna bak n z. 9. a Ayr nt l bilgi için Çocuklar lkö retime Haz rlamada Çevrenin Görev ve Sorumluluklar konusuna bak n z. 10. e Ayr nt l bilgi için Çocuklar lkö retime Haz rlamada Çevrenin Görev ve Sorumluluklar konusuna bak n z.

148 138 lkö retime Haz rl k ve lkö retim Programlar S ra Sizde Yan t Anahtar S ra Sizde 1 Çocuklar n okulöncesi e itimden yararlanma durumlar ile ilkö retime haz r bulunuflluk düzeyleri aras nda olumlu bir iliflki bulunmaktad r. Okulöncesi e itim çocuklar ilkö retim döneminde girecekleri çevreye önceden haz rlayarak gerekli çevresel düzenlemeleri yapmakta, onlar bireysel özelliklerine göre yönlendirmektedir. Böylece, okulöncesi e itim çocuklar n ilkö retim basama nda olumsuz deneyimler yaflamalar n önlemekte ya da en düflük düzeye indirmektedir. S ra Sizde 2 Çocu un okuldaki davran fllar n ve ö renmelerini etkileyen aileye özgü etmenler; ailenin ve içinde bulundu- u çevrenin kültürel özellikleri, anne baban n e itim durumu, ailenin sosyo-ekonomik durumu, aile bireylerinin çocu a verdi i de er, çocukla ilgilenme durumlar, ailedeki çocuk say s ve ailenin e itime verdi i önem biçiminde s ralanabilir. S ra Sizde 3 Çocuklar ilkö retime haz rlamada okula düflen bafll ca görev ve sorumluluklar flöyle s ralanabilir: Okul yönetimi çocuklara güven verici bir ortam yaratmal d r. Okul, çocu un okula ve okul kurallar na al flt r lmas için uyum programlar düzenlemelidir. Okula bafllang çta aile ve çocu a karfl olabildi ince esnek olunmal d r. Okul çocu u tan mada, yönlendirmede, yetene ini ve kapasitesini art rmada mutlaka aileyle ifl birli i yapmal d r. Okul çocuklar n ö renmelerine ve zengin yaflam deneyimi kazanmalar na yard mc olmal d r. Okul çocu un okulda ba ms z bir kiflilik gelifltirmesi ve olgunlaflmas için çeflitli f rsat ve olanaklar yaratmal d r. S ra Sizde 4 Okulun ilk günlerinde çocu a kurumun kaynaklar, bunlar n kullan fl biçimleri, günlük program ve kurallar tan t lmal d r. Böylece, çocu un kendini grubun bir üyesi olarak görmesi sa lanmal d r. S n ftaki araç gereçler çocuklara s ras yla tan t l p kullan l fl biçimleri aflamal olarak aç klanmal d r. S ra Sizde 5 Çocuklar ilkö retime haz rlamada çevrenin en temel sorumluluklar flöyle s ralanabilir: Çevre çocuklar için nitelikli bir geliflim hizmeti ile destek sa lamal, çocuklar n ve ailelerinin nitelikli e itim olanaklar na eriflmelerine yard mc olmal d r. E itim etkinlilerinde kullan lmak üzere çevre, endüstri kurulufllar ndan karfl l ks z malzeme ve araç sa lamal ; okul binas ve di er tesislerinin bak m ve onar mlar için para, malzeme ve iflçilik hizmeti sa lama yollar n aramal d r. Üniversiteler, yerel yönetimler, halk e itim merkezleri ifl birli i ile okul yöneticileri, ö retmenler ve müfettifllerden oluflan bir grupla anne baba e itimi kurulu oluflturularak çocu u okula gidemeyen ailelere ev merkezli e itim uygulamalar gerçeklefltirilmelidir.

149 7. Ünite - Çocuklar lkö retime Haz rlamada Aile, Okul, Ö retmen ve Çevreye Düflen Görev ve Sorumluluk 139 Yararlan lan ve Baflvurulabilecek Kaynaklar Albayrak, H. (2000). Okuma-Yazma E itimine Haz rl k Çal flmalar. Selçuk Üniversitesi Anaokulu/ Anas n f Ö retmeni El Kitab. stanbul: YA-PA Yay nlar, ss: Balat-Uyan k, G. (2004). Çocu unuz Okula Bafllamaya Haz r M? Çoluk Çocuk Dergisi. 41, ss Baflaran,. E. (1980). E itim Psikolojisi. Ankara: Kad o lu Matbaas. Baflaran,. E. (2000). E itim Yönetimi (Nitelikli Okul). Ankara: Feryal Matbaas. Bulut, fi. (2001). Okula Bafllama Uyum ve Ayr l k Kayg s. Ankara Üniversitesi Ev Ekonomisi Yüksekokulu Anaokulu/Anas n f Ö retmeni El Kitab. ss Dinçer, Ç. (2005). Çocuklar n Yaflam De iflikliklerine Uyumu. Okulöncesi E itimde Güncel Konular. (Editörler: A. Oktay ve Ö. P. Unutkan). stanbul: Morpa Yay nlar, ss Erden, M. ve Akman, Y. (2001). Geliflim ve Ö renme. (Dokuzuncu bask ). Ankara: Arkadafl Yay nlar. Gümüfleli, A.. (2004). Ailenin Kat l m ve Deste inin Ö renci Baflar s na Etkisi. Özel Okullar Birli i Bülteni. 2, (6), ss com/dokumanlar/makale/ailekatilimiogrencibasarisi.pdf Kesici, fi. (2002). Okulöncesi Ça Geliflim htiyaçlar. E itime Yeni Bak fllar-1. (Editör: A. M. Sünbül). Ankara: Mikro Yay nlar, ss: Kohen, D, E., Hertzman, C. ve Brooks-Gunn, J. (1998). Neighbourhood Influences on Children s School Readiness. Canada: Applied Research Branch Strategic Policy Human Resources Development. Kolay, Y. (2004). Okul-Aile-Çevre fl Birli inin E itim Sistemindeki Yeri ve Önemi. Milli E itim Dergisi Korkmazlar, Ü. (2004). Son Çocukluk Dönemi (6-12 Yafl). Ana-Baba Okulu. (Onbirinci Bas m). stanbul: Remzi Kitabevi, ss Maxwell, K. L. ve Clifford, R. M. (2004). School Readiness Assessment. Young Children on the Web. January, ss Oktay, A. (1991). Okulöncesi Ö retmen Özellikleri ve Ö retmen Yetifltirme. YA-PA 7. Okulöncesi E itimi ve Yayg nlaflt r lmas Semineri. Eskiflehir (25-27 Nisan 1991). stanbul: YA-PA Yay nlar. ss Oktay A. ve Unutkan Ö. P. (2005). lkö retime Haz r Olufl ve Okulöncesi E itimle lkö retimin Karfl laflt - r lmas. Erken Çocuklukta Geliflim ve E itimde Yeni Yaklafl mlar. (Editör: M. Sevinç). stanbul: MORPA Kültür Yay nlar, ss Ömero lu, E. ve Yaflar, M. C. (2002). Ev Merkezli Aile Çocuk E itimi Program n n Ev Ortam na Etkisi. Erken Çocukluk Geliflimi ve E itimi Sempozyumu Gelece e Bak fl Bildiri Kitab. Ankara: Kök Yay nc l k, ss Ömero lu, E. ve Yaflar, M. C. (2005). Okul Öncesi E itim Kurumlar nda Ailenin E itime Kat l m. Bilim ve Akl n Ayd nl nda E itim Dergisi. 6, (62). Özer, N. ve Dönmez, B. (2007). Okul Güvenli ine liflkin Kurumsal Etkenler ve Al nabilecek Önlemler. Millî E itim. 173, ss Özgüven,. E. (2001). Ailede letiflim ve Yaflam. Ankara: PDREM Yay nlar. Parker, F. L. ve di erleri. (1999). Parent-Child Relationship, Home Learning Environment, and School Readiness. The School Psychology Review. 28, (3), ss Razon, N. (1987). Okulöncesi Çocukta S k Rastlanan Uyum ve Davran fl Sorunlar ndan Baz lar ve Anaokulunda Çözüm Önerileri. YA-PA 5. Okulöncesi E itimi ve Yayg nlaflt r lmas Semineri, Antalya (7-12 Eylül 1987). stanbul: YA-PA Yay nlar ss Tuzcuo lu, N. ve Tuzcuo lu, S. (2005). Okulöncesi Dönemde Rehberlik. Okulöncesi E itimde Güncel Konular. (Editörler: A. Oktay ve Ö. P. Unutkan). stanbul: Morpa Yay nlar, ss: Ünlü, S. (1989). Okulöncesi Dönemde Aile Ortam n n Önemi. Kurgu. 5, ss Yap c, M. (2004). lkö retim 1. S n fa Bafllayan Ö rencilerin Haz rbulunuflluk Düzeyleri. International Journal of Human Sciences. 1, (1). sanbilimleri.com/ojs/index.php/uib/article/view/52 adl siteden tarihinde al nm flt r. Y lmaz, Y. (2003). Okulöncesi E itim Kurumlar na Devam Eden Alt Yafl Çocuklar çin Okul Olgunlu u Kontrol Listesi Gelifltirilmesi. Yay nlamam fl Yüksek Lisans Tezi. Ankara: Hacettepe Üniversitesi Sa l k Bilimleri Enstitüsü. Yararlan lan nternet Adresleri ken.php &yazarid=89

150

151 Okulöncesi Dönem 8 Çocuklar n n lkö retime Haz r Bulunuflluk Durumlar n De erlendirme Yöntemleri 141 lkö retime bafllama çocu un yaflam nda önemli bir olayd r. Çocu un ilkö retimde mutlu ve baflar l olmas onun haz r bulunufllu u ile do ru orant l d r. Okulöncesi e itim bu yönüyle çocu a destek olur. Amaçlar m z Bu üniteyi çal flt ktan sonra; Okulöncesi dönem çocu unu tan ma ve de erlendirmenin önemini aç klayabilecek, Çocu u tan ma ve de erlendirme sürecinde dikkat edilmesi gereken noktalar kavrayabilecek, Çocu u tan mada ve ilkö retime haz r bulunufllu unu de erlendirmede kullan lan araçlar aç klayabileceksiniz.