Panel: İnsan Hakları, Bireyin Rolü Bilinç her zaman sorumluluğu beraberinde

Transkript

1 Panel: İnsan Hakları ve Bireyin Rolü 597 Panel: İnsan Hakları, Bireyin Rolü Bilinç her zaman sorumluluğu beraberinde getirir Irene Banias, Rüstem Batum, Arzu Öztürkmen, Didem Şahin, Aylin Vartanyan Mithat Alam Film Merkezi ve Boğaziçi Üniversitesi Barış Eğitimi Uygulama ve Araştırma Merkezi işbirliğiyle hazırlanan İnsan Hakları temalı filmler haftasının ardından 30 Kasım Cuma günü Arzu Öztürkmen, Didem Şahin, Irene Banias ve Rüstem Batum un katıldığı bir söyleşi gerçekleştirildi. Moderatörlüğünü Aylin Vartanyan ın yaptığı söyleşi boyunca barış eğitiminin ne olduğundan, katılımcıların barışla ilgili deneyimlerinden ve aktivizmin ne olduğundan söz edildi. Seyirci sayısı fazla değildi ama salondaki izleyiciler konuya oldukça ilgili olduklarını yorumları ve sorularıyla gösterdiler. F atoş Erkman 1 : Bu filmlerde 2 de yansıtıldığı gibi savaşların, terörün ve şiddetin hayatın her alanında çok yaygın olduğu bir dünyada yaşıyoruz. Ülkeler, gruplar ve kişiler arasındaki uzlaşmazlıkların ve çıkar çatışmalarının şiddetsiz çözülebileceği anlayışını yaygınlaştırmak ülkemiz bölgemiz ve günümüz dünyası için yaşamsal önemdedir. Bunu sağlamakta örgün ve yaygın eğitimin ve medyanın rolü tabiî ki tartışılamaz. Her şeyden önce de örgün ve yaygın eğitimde barış eğitiminin etkin ve yaygın bir biçim- 1 Barış Merkezi kurucularından Fatoş Erkman panel öncesi bir sunuş yaptı. 2 Hafta boyunca: The Girl in the Cafe (David Yates, 2005), Ten (Abbas Kiarostami, 2002), Arna s Children (Danniel Danniel&Juliano Mer, 2003), Beyrut a Gittiğimi Anneme Söylemeyin (Didem Şahin, 2007) filmleri gösterildi.

2 598 Mithat Alam Film Merkezi Söyleşi, Panel ve Sunum Yıllığı 2007 de verilmesi ve giderek her düzeyde eğitim programlarının ayrılmaz bir parçası olması toplumda barış kültürünün yaygınlaşması için zorunludur. İnsanlar çocukluklarından başlayarak ortak çıkarlarının, sorunların barışçıl yöntemlerle çözümünde yattığını bilseler anlaşmazlıkları gidermek için şiddet içermeyen yöntemleri öğrenmiş olsalar yani barış eğitiminden geçmiş olsalar herhalde problemleri çok daha ekonomik, insancıl ve kalıcı bir yolla yani bu yolla çözmeyi seçerlerdi. Nitekim bu yönde düşünen Birleşmiş Milletler (UN), konunun önemi nedeniyle arasını Barış Eğitimi On Yılı ilan etmiştir. Şiddet kültürü yerine barış kültürünün tohumlarının ekilmesi anlamına gelen barış eğitimi, bireyin kendi kendisiyle barışık olmasından başlayıp kişinin ailesi, çevresi ve dünya ile de ortaya çıkan sorunlarını şiddete başvurmadan çözebilmesi için gereken bilgi, beceri ve yöntemleri öğreten bir eğitimdir. Barış her şeyden önce bireyde başlar. Etkin barışçıl çözüm arayışının ve kültürünün oluşturulması erken yaşlarda başlayıp yaşam boyu süren bir eğitim anlayışını gerekli kılmakta. Çok disiplinli bir alan olan barış eğitimi çatışma ve eğitime bütünsel yaklaşır. Temelde barış eğitimi barışa erişmek ve sürdürebilmek için gerekli bilgi ve becerilerin aktarımıdır. Yüksek bir eğitim standardına sahip ve geleceğin bilinçli birey ve liderlerini yetiştirme amacını taşıyan bir yüksek eğitim kurumu olan Boğaziçi Üniversitesi bünyesinde Barış Eğitimi Uygulama ve Araştırma Merkezi nin kurulması bu çok önemli amaca ulaşılması yolunda diğer üniversitelere, eğitim sistemine ve topluma öncülük etmiş olmaktadır. Merkezimiz Türkiye deki ilk barış eğitimi merkezidir. A ylin Vartanyan: Günümüzde artık medya dünyadaki dengeleri ve dengesizlikleri şekillendiriyor. Baskın medyanın bize yansıttığı şiddet ve karamsarlıklarla dolu çoğu zaman zihnimiz. O kadar ki bir birey olarak medyaya maruz kaldığımızda ya o tatsız görüntüleri veya yazıları zaplıyoruz ve dolayısıyla duyarsızlaşıyoruz ya da kendimizi birey olarak bu kadar büyük ihlallerle savaşlarla baş etme konusunda yetersiz hissediyor ve pasifize oluyoruz. Bu haftaki seçkinin amacı birey olarak insan hakları konu-

3 Panel: İnsan Hakları ve Bireyin Rolü 599 sunda özellikle medyada neler yapılabildiğine nasıl değişim yaratılabildiğine bakmak, bu anlamda hem yönetmenlerden hem filmlerdeki gerçek veya sanal kahramanlardan biraz feyiz almaktı. Şu anda biraz evvel seyrettiğiniz Favela Rising (Yön: Matt Mochary ve Jeff Zimbalist, 2005) Rio daki varoşlardan işleyen topluluklar şeklinde bahsetmiş. Üçüncü dünya ülkelerinde yukardan inme bağış sistemiyle işleyen ataerkil yardım politikaları o ülkelerdeki toplulukları kendilerine daha yabancılaştırıp dışarıdan gelen yardıma muhtaç hale getiriyor. Bu filmdeki topluluk elindekilerle tamamen sivil ve bireysel bir hareketle değişim başlatıyor. Bireyin değişim yaratma gücü, kulağa bazen romantik gelebilir ama değişim uzun soluklu bir süreç ve bu sürece ufak adımlarla da başlanabilir diye düşünüyoruz. İnsan hakları eğitiminde birbirinden ayrı tutulamayan üç öğe var; farkındalık yaratmak, yetkilendirmek ve eylem. Umarız bu filmler sizi daha ileriki adımlara götürecek farkındalığı yaratmıştır. I rene Banias: Barışı nasıl tanımlayabiliriz? İnsan haysiyetine saygıyı, farlılıkları kabul etmeyi, insanın kendi kişiliğini tamamlamasını içeriyor barış sözcüğü. Barışın genellikle şiddetle ve bir kaosla birlikte var olduğunu gözlemlediğimi belirtmek istiyorum. Ben de bu kaosun, şiddetin içinden geldim. Barış bu yüzden benim için garip bir kelime. A ylin Vartanyan: Didem, tam temamıza uygun olarak filmin bir yerinde de zannedersem Bu konuda bir şey yapmak konusunda sorumlu hissettim kendimi ve onun için buradayım diyordun. Neler seni götürdü Beyrut a? Nasıl karar verdin? D idem Şahin: Bir hayat yaşıyorsunuz ve bu hayatınızda birçok şeyi biriktiriyorsunuz. Bir hayat modeli haliyle gelişmiş oluyor ve yaşamınızın bir yerlerinde zaten siz yürürken bir yere gelmiş oluyorsunuz. Aslında Beyrut a gidişim biraz öyle oldu. Ben zaten kendi yolumda yürüyordum ve kafamı kaldırdığımda baktım ki Beyrut a gelmişim. Zaten o dönem orada olmam gerekiyordu çünkü bireyin gücüne çok inanıyorum. Örgütlü mücadeleye ve örgütlü

4 600 Mithat Alam Film Merkezi Söyleşi, Panel ve Sunum Yıllığı 2007 mücadele içerisinde bireyin gücüne çok inanıyorum. Çünkü bir bireyin kendini kurması kendini yetiştirmesi, duyarlılıklarını geliştirmesi ve bu duyarlılıklarla artık hangi meslekte ise hangi alanda var ediyorsa bu bilinçle hareket etmesi beni çok ilgilendiriyor. Belgesel sinema kendi doğası gereği zaten özgün yapıtlar üretir çünkü öz ledir bütün derdi ve belgeselciler de özü arayanlardır. O gerçeği arama mücadelesi ve güzergâhında giderken zaten karşılaşıyorsunuz ve işte savaş ve barışın mücadelesi buralardan geliyor. Bu güzergâhlarla kafamın içinde kendi dünyamda meşgul olduğum için yolum Beyrut a çıktı ve bir belgesel film çalışması yaptım. Çok net bir şekilde filmde de söyledim; bir şey yapıyorsanız, bilinç her zaman sorumluluğu beraberinde getirir ben buna çok inanıyorum. A rzu Öztürkmen: Ben Beyrut doğumluyum ve çok uzun bir zamandır Beyrut a gitmemiştim. 40 yıl sonra ilk defa bir konferans için bir iki yıl evvel gittim sonra tekrar gittim ve bu bombadan evvel hayalim o yaz annemi ve ablamı da alarak oraya gitmekti. Sonra birden savaş çıktı ve gidemedik. Onun için sizin gittiğinize ve bütün o görüntülerle bize geri döndüğünüze çok sevindim. Bu sorumluluğa sahip olmak büyük bir imtiyaz. Ben sözlü tarih dersini veriyorum uzun yıllardır ve o bağlamda çok hayat hikâyesi dinliyorum çeşitli cinsiyet ve sınıflardan. Bütün bu hikayelerin hep belli kırılma noktaları oluyor, bir kayıp, bir travma, bir kazanç, bir yer değişimi. Hayat hikâyeleri sonunda genellikle bir duyguyla bitiyor ve bu duygu birçok zaman bir öfke olabiliyor, bir teessüf olabiliyor, kimi zaman da bir hoşnutluk olabiliyor, bir doygunluk olabiliyor. Belgeselinizi izlerken, kadın bakış açısından baktığınız zaman, aileye çok bakıyorsunuz, ilişkilere çocuklara çok bakıyorsunuz ve gündelik hayatın kendi masumiyetine çok bakıyorsunuz. Öyle baktığınız zaman bütün bu savaş o kadar anlamsızlaşıyor ve Ben bundan nasıl geçeceğim, böyle bir ikilem içinde nasıl var olacağım? diyorsunuz. Biraz herhalde birey olarak bu bilgilenme sorumluluğumuz var. Bugünkü medyanın yapısı içinde eksik bilgileniyoruz, taraflı bilgileniyoruz, tuhaf bilgileniyoruz. Genç bireyler olarak nasıl yayınlar yapıldığının, farkındalığı ve takibi

5 Panel: İnsan Hakları ve Bireyin Rolü 601 içinde olmalıyız. Bu bağlamda bir de sürekliliğimizin olması lazım. Yani bir iki yıl devrimci olup da ondan sonra Evlendim, çocuğumu da doğurdum kenarda oturayım dediğimiz vakit o çok sorumlu bir davranış olmuyor. Bu farkındalığın sürekliliği çok önemli. Eğer arzu ettiğimiz barışçıl bir toplumsa o barışçıllık modelini kurmamız onu yaşatmamız gerekiyor. Ben bu konuda kadınları daha başarılı buluyorum, bunu burada itiraf edeyim. Ama böyle bir varoluş içinde erkek kararlılığına ve bazen de militanlığına ihtiyacımız oluyor. Bunu iyi dozlamamız lazım, bu kolay da bir şey değil. Hepimiz aslında birer sporcu gibiyiz, burada küçük küçük paslar veriyoruz, üniversitede ancak o kadarını yapabiliyoruz ama bu sorumluluk ve bunun devamlılığı çok önemli. R üstem Batum: İki şeyden bahsetmek istiyorum. Didem hanımın dediği gibi bilinçlenmek sorumluluk getirir, bazen bilgilenmek de sorumluluk getirir, bazen de hiçbir şey getirmiyor maalesef. Yani çok bilgili ama çok sorumsuz bir sürü insan tarafından yönetiliyoruz. Benim kendi düşünceme göre en önemli olan konu vicdan denilen şey. Vicdanın biliyorsunuz pek bir tarifi yok. Herkese göre vicdan ayrı bir şey. Aslında herkes neyin doğru neyin yanlış olduğunu bilerek doğuyor ve onun için ben Falanca topluluğun kesildiğini bilmiyorduk dendiğinde buna inanmıyorum. Çoğumuz ne olup ne bittiğini biliyoruz ama buna sessiz kalmayı tercih ediyoruz. Çünkü kendi çıkarlarımıza aykırı, çünkü bize öyle öğretiliyor, çünkü milliyetçi olmak doğru. Onun için benim tek burada söyleyebileceğim şey, vicdan denilen şey her neyse, hepimiz biliyoruz bunun ne olduğunu, bunu kullanmayı doğru kullanmayı öğrenmek önemli, yani içimize bakıp ne doğru ne yanlış hepimiz çok iyi ayırt edebiliriz. Bunun yaşla da ilgisi yok. Öyle insanlar vardır ki hakikaten bakıyorsunuz 5 yaşındaki çocuk bir şey yapıyor şaşırıp kalıyorsunuz, anlayamıyorsunuz, bu bilgiyle falan anlatılabilecek bir şey değil çocuk doğru davranıyor. Ona karşılık bakıyorsunuz 50 yaşındaki adam veya kadın son derece yanlış davranabiliyor. Bir şey gördüğünüz zaman onun sizin bilginizden ziyade vicdanınıza dokunması çok daha temel bir şey. Çünkü de-

6 602 Mithat Alam Film Merkezi Söyleşi, Panel ve Sunum Yıllığı 2007 diğim gibi bilgi vermek her zaman insanları doğru yönlendirmiyor. Ama vicdanlarına dokunabilecek bir şey yaptığınız zaman çok daha önemli çok daha fazla insan kazanıyorsunuz ve onları harekete geçiriyorsunuz. Hakikaten bir kişi çok şeyi değiştirebilir; dolayısıyla ne yaparsanız yapın aktivizm önemlidir. Tartışmak öğrenmek de önemlidir ama bunları hayatınızın her döneminde her yerde yapabilirsiniz, ama bir şeye katılmak çok daha temel bir şeydir. Onun için üniversite yılları da bunun en iyi zamanı aslında. Demin Arzu Hanımın da söylediği gibi sonra maalesef aile, iş falan derken bir sürü zaman geçiyor. Benim hayatım da buna iyi bir örnek. Ben de böyle yaşadım. Lisede fazla bilinçli bir çocuk değildim. Üniversiteye gelince yurtdışında okuma şansım oldu. Orada birden bire bilinçlendim ve ondan sonra birden bire solcu oldum. Yani içimde vardı ama nerede duracağımı bilmiyordum, belki neyi nasıl yapabileceğimi bilmiyordum, onları öğrendim. Üniversite yıllarında bu aktivizm devam etti sonra hayata girince biraz geri planda kaldı, ondan sonra bir yaştan sonra çok daha sağlam bir şekilde geri döndü. Yani gençliğimde bazı şeyleri yanlış yapıyordum ya da yanlış düşünüyordum. Şimdi de yine yanlış düşündüğüm şeyler var mutlaka. Hiçbir zaman mükemmel olmuyorsunuz, ama en azından daha soğukkanlı değerlendirebiliyorum. Yine de aradan otuz yıl geçtikten sonra aktivist olmanın en yararlı şey olduğuna karar verdim. Ne yaparsanız yapın, ne işte olursanız olun, ne pozisyonda olursanız olun sokağa çıkıp bir yürüyüşe katılmak çok önemli bir şey. 80 yaşında da olsanız, 20 yaşında da olsanız bir derneğe girip orada fikirlerinizi savunmak, çalışmak için de en iyisi barış konusunda çalışmak. Hele bizimki gibi bir ülkede çok temel bir şey yani en çok ihtiyacımız olan şey bu. Farkındasınız, yaşadığımız günlerde barışa çok ihtiyacımız var. Dinleyici Soruları Didem Hanım ın filmi çekme sürecini çok merak ediyorum.

7 D Panel: İnsan Hakları ve Bireyin Rolü 603 idem Şahin: Kafamda farklı projeler vardı. Bir de okula hazırlanıyordum. Ben tatile gelmiştim Türkiye ye. Çünkü 4 senedir İngiltere den çıkamıyordum, kaçak kalıyordum falan. Böyle şeyler vardı, onun için bu benim çok hazırlıksız olduğum bir şeydi ve teknik imkânlarım da yoktu. Gitmeye karar vermem tamamen Lübnan da olmakla ilgiliydi ve pasaport işlemleri başlayınca küçük el kameramın olduğunu hatırladım. Benim fotoğraf makinem de yok, benim telefonumla fotoğraf bile çekilmiyor, teknik olarak çok zayıfım. İngiltere de İngilizce öğrenmeye çalışıyordum, boğuşuyordum. Bir restoranda çalışıyordum; yurt dışında garsonluk yaparak bahşişlerden bilgisayar alabiliyorsunuz. Ben de bir Macintosh bilgisayar aldım, çünkü Final Cut 3 öğrenmeye başlamıştım. Bunları sonra hatırladım; benim bir kameram, bir bilgisayarım var. Zaten montajı teorik olarak biliyorum ama uygulamamışım, ama nasıl olsa öğrenirim diye makineyi de aldım. Küçük bir Panasonic el kamerası, bu filmde var görmüşsünüzdür. Giderken kafamda şöyle bir şey şekillendi. Belgesel sinema üzerine zaten düşünüyordum. Okula da yeni başlayacağım için kendi tanımlarımı üretmeye çalışıyordum. Belgesel sinemada öykü vardır ve yönetmen olarak kâşifliği vardır ama hayat ve koşullar sizi besler ve öykünüzün senaryosu öyle çıkar. Benim kafamdaki bu ve bundan sonra da çekeceğim filmler böyle olacak zaten. Öyle gittim ve her şey yolda gelişti. Lübnan a da Suriye ye de daha önce gitmemiştim, üstelik Arapçam da yok maalesef ki çok isterim öğrenmeyi. Yolda birçok insanla tanışacağımı biliyordum. Şansım olursa, Lübnan dan ve savaştan kaçanlar var, Suriye ye sığınanlar var, yollarda onları bulup onlarla konuşurum diye düşünüyordum. Artık o yol beni nereye götürürse, öykü kendini yaratacaktır nasıl olsa diye çıktım yola ve nitekim öyle oldu. Suriye de, kara yoluyla gittim. Gaziantep e uçtum, sonra sora sora Bağdat ı bulmak vardır ya, ben de sora sora Beyrut u buldum. Hep yardım aldım, insanlar bana yardım etti. Lübnan da kimseyi tanımıyo- 3 Macintosh bilgisayarlar için geliştirilmiş bir kurgu programı.

8 604 Mithat Alam Film Merkezi Söyleşi, Panel ve Sunum Yıllığı 2007 rum, kalacak yer konusunda hiçbir fikrim yok, otelde kalmam otellerden hoşlanmıyorum zaten. Ben bir aile ile kalmak istiyorum, bir ailenin yanında kalmak istiyorum diyordum hep. Nitekim Suriyeli bir kuyumcu Lübnan da savaştan kaçan bir aile vardı. Onlar bize sığınmıştı, biz yardım etmiştik. Yeni dönmüşler Beyrut a, size onun numarasını verelim hatta konuşalım, orada siz kalın dedi. En azından kalacak yer halledilmiş oldu, onlar irtibatları kurdu. Siz ne kadar samimiyseniz insanlar size o kadar açıyorlar dünyalarını ve böylece o dünyayı izleme şansınız oluyor. Zaten film çekerken filmin parçası oluyorsunuz yani siz o dünyanın dışında bir şey değilsiniz. Ahkâm kesmek falan gibi bir derdim yoktu, hiç olmadı zaten. Sadece orada bir savaş var ama o savaş Lübnan da yok. İsrail Lübnan a saldırıyor ama İsrail sadece Lübnan a saldırmıyor, o size de saldırıyor. O saldırıyı birebir kendimde hissettiğim için yola çıktım. Öyküye dönersek iki hafta Lübnan da kaldım. Beyrut ta aile ile tanıştım, onlarla beraber kaldım. Koca bir apartman bu, içeriye giriyorsunuz beş kat aşağıya iniyorsunuz ev. Balkon avlu gibi, herkes birbiriyle selamlaşıp haberleşiyor. Bütün apartmandakilerle sohbet ederek hem savaşı onlardan dinledim hem de güzergâhımı belirledim, filmi onlar yaptı aslında. Beraber güneye indik, Kana Katliamının olduğu yere. O kadar çok malzeme vardı ki o malzemeden ancak 40dakikalık bir şey çıkarttım. Teknik olarak da zayıf olduğum için o kadar malzemeyi sıkıştırmak istemedim. Sürekli bir kamera ve tripod vardı yanımda. Tripodu da sürekli kullanamıyorsunuz çünkü tam giderken arabayla, bakıyorsunuz köprü yıkılmış. Alman bir TV kanalının çekim ekibi vardı ve hemen kendi arabamı durdurup paldır küldür onları çektim, işte ayak falan kurmaya vaktiniz de olmuyor ya da ben ihtiyaç duymadım. Tabii bunlar teknik olarak filme yansıyor en azından. O iki hafta boyunca, bütün Lübnan ı gezdim ve güneye, sınıra kadar indik. Ateşkes vardı ama biz çatışmaları duyduk ve bölge halkı da anlatıyordu zaten çatışmaların olduğunu. Tüm bunlar, Temmuz sonu ve Ağustos başıydı. 22 Temmuz da Suriye deydim ve iki hafta kaldım. Filmi çektik ve döndüm.

9 Panel: İnsan Hakları ve Bireyin Rolü 605 Dedim ya oraya giden bir süreç ve birikim var, bir anda birden kalkıp sokağa çıktığınız falan yok. Kendi sürecime baktığımda, kendimi yürürken Beyrut ta buldum. Üniversitede öğrenci hareketleri içerisindeydim, yemekleri de boykot ediyordum, sokağa da çıkıyordum. Yetiştiriyorsunuz kendinizi ve bunlar birikiyor ve zaten burada verdiğiniz mücadele sizi besliyor. Kendi toprağınızda kendi yanınızdaki arkadaşınızla girdiğiniz mücadele zaten sizi oralara götürüyor. Kendi örneğimde belki tesadüf film olarak Beyrut oldu ama ilk yazdığım şeyler Beyrut la ilgili değildi. Beni oraya götüren şeyler Beyrut la ilgili değildi. Benim kendi ülkemdeki insan hakları ihlalleri beni kendi kabuğumdan çıkaran şeylerdir zaten. Dışarıdan bakılınca daha cesur olunuyor gibi geliyor. Belki farklı bir analoji olacak ama İstanbul üzerine yazılmış en iyi kitaplardan bir tanesi belki de en iyisi Boğaziçi Üniversitesi nde fizik dersleri veren John Freely tarafından yazılmıştır. Kendisi İstanbul doğumlu değil, dışarıdan bakan birisi, dolayısıyla eylemlerde de bu geçerli olabiliyor. Yani Türkiye de olup bir şey yapmaktansa dışarıdan gelen birisi çok daha hızlı cesaretli olabiliyor. A rzu Öztrükmen: Kendi içimizdekini seslendirmek önemli. Bu aralar fazlasıyla şiddetin içindeyiz, şiddet ve korkunun içinden geçiyoruz. Şimdi 20 li yaşlarımın içinde olsam, anlamak, idrak etmek, aksiyon planlamak, nasıl militan ya da aktivist olabilirimi düşünmek bulmak zor olurdu. Ama Lübnan söz konusu olduğu zaman, biraz kendi Osmanlılığımızı da hatırlıyoruz belki. Beyrut olsun Selanik olsun, bizim milli eğitim sistemimiz içinden ya da kendi aile içi hikâyelerimizden olsun böyle bir toplumsal hafızamız da var. Şu anda daha yeni ortaya çıkan bir şey. Biraz dünya da küçüldü, sabah kahvaltıda önünüze konuluyor. Senin kadar cesur olamadım ama o yaz Temmuz ayını iç bulantısıyla geçirdiğimi hatırlıyorum. Medyanın çok sesliliği çok görüntülülüğü de yeni bir şey bizler için. Kendi içimizdeki şiddetten başka bir şiddeti anlamaya çalışarak, kendimizi de anlamaya çalışıyoruz. Ama bunların görünürlüğü ve yaygınlığı çok önemli. Biraz baskı grupları da kurmamız gerekiyor bireysel olarak. Baskı grubu kur-

10 606 Mithat Alam Film Merkezi Söyleşi, Panel ve Sunum Yıllığı 2007 madan bir şey olmuyor. RTÜK e mi baskı kuracağız, kanallara mı baskı kuracağız, bir aktivizm yapılacaksa bu herhalde bu tür baskı gruplarının oluşmasıyla olacak. Çünkü barışçıl bir biçimde baskı kurabilirsiniz. Adamın burnunun dibinde yarım saat hiç kıpırdamadan dursanız bile bu bir baskıdır anlatabiliyor muyum? Bunu yapmak belki biraz ajandamızda olabilir. İnsanlar eyleme geçmiyor. Mesela ekmek derdine düştükten sonra başka şirketle iyi geçinmek zorundasın, patronla iyi geçinmek durumundasın. Bunlarla iyi geçinerek, aktivist olmaya devam etmek nasıl bir şey onu merak ediyorum. R üstem Batum: Böyle bir şey yok. Hem iyi geçineyim hem aktivist olayım diye bir şey yok, bir kere onu görmeniz lazım. Zaten bu ikisi temelde birbirinin karşıtı olan şeyler. Hayatta her şeyle iyi geçinmeye programlanmış bir insansanız zaten aktivist olamazsınız. Demin söylediğim gibi, doğuştan içinizde bir şey olması lazım. Aktivist olmanın birinci kuralı nedir? Başkasının hakkını savunabilir olmanız gerekiyor, kendi hakkınızı değil! Öncelikle yanınızdakinin hakkını savunabiliyorsanız, içinizde böyle bir dürtü varsa aktivist olursunuz zaten. Yoksa zaten olmaz. Bu her şey için geçerli. İlla hükümete karşı miting yapmak gerekmiyor. İş yerinizde de iş koşulları kanunlara uygun değilse, sizi sömürüyorlarsa, az para veriyorlarsa, fazla mesai yaptırıyorlarsa itip kaktırıyorlarsa buna da karşı çıkmak aktivizmdir. Aktivizm son derece pozitif ve iyi bir şeydir. Neticede herkesin çocuğuna öğretmesi gereken aktivizmin kötü bir şey olmadığı. Çünkü herkesin hayat şartlarını iyileştirmek için çalışıyorsunuz. Kişisel bir şey değil, burada yaşıyorsunuz bu ülkedeki her şeyi, hastaneleri eğitim sistemini, siyaseti, ekonomiyi, aklınıza ne gelirse iyileştirmek için çaba gösteriyorsunuz demek. Aktivist olmak bu sorumlulukla hareket etmek. Ama temelinde yatan şey yanındakinin hakkını savunabiliyor olmak, kendininkini değil. İnsanlar kendileriyle ilgili olan şeylere tepki göstermekte, hayat şartlarından dolayı zorlanıyorlar gibi ge-

11 Panel: İnsan Hakları ve Bireyin Rolü 607 liyor. Hükümeti ya da maaşları eleştirebilirsin ve buna yönelik toplu eylem de yapabilirsiniz ama özel sektör çalışanları bunu pek yapamıyorlar gibime geliyor. R üstem Batum: Belki yanlış anlıyorsunuz, aktivizmle kastettiğimiz şey hükümeti eleştirmek değil. Başkasının hakkını savunmakla şunu kastediyorum; kendi hakkınız da var onun içerisinde. Bir iş yerinde çalışıyorsunuz ve size 14 saat çalışacaksın ama 8 saat parası veriyoruz kardeşim diyorlar. Hasan 14 saat çalışmış siz 8 saat çalışmışsınız dolayısıyla 8 saat paranızı alıp susabilirsiniz de. Dönüp Kardeşim, Hasan 14 saat çalıştı 14 saat parasını vereceksin demek gerekiyor. Burada kendi işinizi de riske atıyorsunuz. Aktivizm budur, yoksa oturup evden TV ye bakıp Bu, ne biçim bir bakan demek değil. Aktivizmde kastettiğim kendi işinizi, sağlığınızı her şeyinizi her zaman ortaya koymak, onun dışındakiler zaten pek aktivizm sayılmaz. Riski hesaplamaya başladığınız zaman o aktivizm değil. Bunu yaparsam ne olur, şunu yaparsam bir tokat mı atarlar, böyle dersem işten mi atarlar, öyle dersem maaşımı mı keserler? diyerek bu iş yürümüyor. Bu doğrudur ve doğru olanı söyleyeceğim kardeşim ne olursa olsun diyeceksiniz. A rzu Öztürkmen: Bir de korkuyu aşmak için hemen davranışsal bir eyleme geçeriz, ya büzülürüz, ya saldırganlaşırız, ya öfke patlaması yaşarız, ya aşırı milliyetçi oluruz. Bunlar da korkunun tezahürüdür. Korktuğumuzu söyleyebilmek çok önemli. İleride çocuklarınız olduğunda herhalde ilk öğretilecek şey ve biraz kendimize öğreteceğimiz şey neden korktuğumuzu anlamak, idrak etmek. Mesela, küçük bir ilkokul çocuğunun öğretmenine Sen beni korkutuyorsun demesi bir devrimdir. Birçoğumuz bunu diyemedik. Öğretmen bunu duyduğu anda ona öyle bir ayna tutuyorsun ki Sen küçük bir çocuğu korkutuyorsun diyorsun. Yani sizi korkutan kişiye Sen beni korkutuyorsun ve etrafına korku salıyorsun dediğin zaman, duruyor ve Hayır korkutmak için demedim diyor. Korkuyla mücadelenin ilk adımı, korkuyu böyle aşikâr hale getirmektir. Korkutmak, kişinin kendi korkusundan kaçması-

12 608 Mithat Alam Film Merkezi Söyleşi, Panel ve Sunum Yıllığı 2007 dır. Psikolojinin en temel motivasyonu korkuyla mücadeledir. Bütün folklor ritüellerimiz ve törensellik, korkuyla baş etme mücadelesidir. Matematik korkumuz, yazma korkumuz, İngilizce öğrenme korkumuz, dil korkumuz var, çok korkumuz var. Bu korkuları böyle kristalleştirip görelim, gösterelim korkutmasınlar bizi. I rene Banias: Aktivistliğin tam bir tanımını yapmak güç. Aktivizm, seçeneklerinizi nasıl yaptığınızla alakalıdır. Profesyonel ya da kişisel anlamda belli kararları nasıl verdiğinizle alakalıdır. Hayatınızda sizin için önemli olan meselelerdeki seçimlerinizle alakalıdır. Annenize, sınıf arkadaşınıza, kız kardeşinize, karınıza, komşunuza, karşıtınıza ya da düşmanınıza nasıl davrandığınızla alakalıdır. Küçük adımlarla olur bazen. Mesela filmde favelada 4 yaşayan adamın yaptığı gibi. Aktivizm, öfkenin tetiklediği ve içimizden yükselen bir şey. İlk önemli adım da kendimize karşı gelmek ve korkumuzu yenmek. Bu filmdeki gibi bir şiddeti ben de yaşadım. Ailemde, yaşadığım yerde, her yerdeydi. Bu şiddete karşılık en büyük seçimim de insan haklarıyla ilgili çalışmak istememdi. Ben bir hukukçuyum. Hukukta iki yol vardır. Biri para için, diğeri de iyiler için hukuk. Ben de ikincisini seçtim ve çoğu zaman parasız yaşamak zorunda kaldım. Bunu seçtim çünkü benim ya da ailemin yaşadığı vahşetle ancak böyle savaşabildim. Aktivizm, korkuyla, trajediyle savaşmak ve kendine buna bağlı bir pozisyon belirlemek demek. D idem Şahin: Ben de çok korktum. Nasıl korkmayayım? Bir kere yabancılığımdan korktum. Lübnan bilmediğimiz bir yer. Zaten sesimden de belli oluyordur. Gece saat 12 yi geçiyor ve bekliyorum. Ebu Ali gelecek mi bilmiyorum. Belki gelmeyecek ve alternatifim de yok. Çünkü geceleyin Topkapı nın eski halleri gibi bir yerde bekliyorum, karanlık. Saat 12 yi de geçiyordu, zaten arabaya bindiğimizde saat 1.05 ti. Ebu Ali gelecek ama gelmeyebilir, gelen adama ne kadar güvenebilirim ondan da haberim yok za- 4 Brezilya nın gecekondu mahallelerine verilen isim.

13 Panel: İnsan Hakları ve Bireyin Rolü 609 ten. Sadece Suriye deki kuyumcuya güvendim, o da tamamen insani bir şeydi ve iyi de yaptım. Evet, korkarsınız, nasıl korkmayacaksınız? Mesele zaten o değil, korkunuzun üzerine gittikçe, o korku bulut gibi dağılmaya başlıyor. Bir de yaptığınıza inanmanız gerekiyor, eğer çok inanıyorsanız zaten korku falan da bir süre sonra kalmıyor. Başka bir noktaya geleceğim bu işçi ve işveren hikâyesi önemli. Ben ha bire işten atılırım. En son özel kanallardan birinde, geçen yaz okula gitmeden önce biraz çalışayım diye düşündüm. Beni işe aldılar, bir reality şov için. Onların konteksti içinde, o kadar garip bir şeyin içine soktular ki beni, gidip başkalarının hayatını çekiyoruz. Konu da şu: bir kız var ve biz onun babasını bulmaya çalışıyoruz. Babası bulunuyor ama birbirlerinden habersizler. Neyse her şey o kadar gayriinsanî geliyor ki, bir taraftan kızı ağlatıyoruz bir taraftan baba bir hallere giriyor. Bu arada da 6 7 tane baba adayı var. O baba adayları Biz senin babanız diye kızı kandırmaya çalışacaklar. Her geçen gün karnım kazınmaya başladı; kilo kaybetmeye ve çok sinirlenmeye başladım. Birinci bölümden sonra beni attılar. Yönetmenle konuştum, ekiple bir konuşma yaptık. Gayriihtiyarî birinci bölüm stüdyoda çekim yaptık, kız bayıldı. Ben koştum, seti falan bıraktım. Kızın yanına gittim, kapalı bir kızdı. Koluna iğne yapılması ve kolunun açılması lazım. Kız, o yarı baygın haliyle Ne olur açmayın ı düşünüyor. Bendeki bütün şalterler attı ve zaten bu bölümden sonra bir konuşma yaptım ve onlar da birlikte çalışmamızın mümkün olmadığını anladı. Onlar ihtiyaçlarını gördükleri kadar sizden faydalanmak isterler. Çıkarlar uyuşmazsa kapı dışına koyarlar ya da siz kendinizi bir şekilde attırırsınız böyle karışık bir ilişkiye girdiğiniz zaman. Belgesel sinema için konuşuyorum, bunun için mümkün olduğu kadar bağımsız olmak gerekiyor, para kaynaklarınızı yaratmanız gerekiyor. Bunun ikinci film için nasıl olacağını bilmiyorum şu anda. Bu filmi kredi kartıyla yaptım ve hala kredi kartı borçlarını ödüyorum. Ama bağımsız olmanız gerekiyor çok netim bu konuda. Mümkün olduğunuz kadar bağımsız olacaksınız.

14 610 Mithat Alam Film Merkezi Söyleşi, Panel ve Sunum Yıllığı 2007 Başkalarını nasıl etkileyebiliriz? Geçtiğimiz seneye baktığımız zaman, onların sonucunda bu kadar bastırıldığımızı görüyoruz. Kendi üniversitemde de, arkadaşlarım tarafından da tembelliğe alıştırıldım. Kafamda bir sürü düşünce var ama yazı yazmıyorum. Sinemayla ilgileniyorum ama film çekmiyorum. Nereden başlamam lazım bilmiyorum. A rzu Öztürkmen: Sizin gibi üniversite öğrencisiyken, insan böyle düşüncelerin içine çok kuvvetli bir biçimde girebiliyor. Ben kendi yolumu böyle akademisyenlikte buldum, sen nasıl filmcilikte bulduysan, sen öğretmenlikte bulduysan, işte Rüstem bey yapımcılıkta, medyada bulduysa herhalde ilk yapılacak iş kendine benzerleri bulmak. Hangi alanda ne yapmak istediğinizle alakalı bir şey. Bunu filmle de yapabilirsin, direkt sosyal yardımla da yapabilirsin İstanbul öyle tuhaf bir şehir ki, lüks bir sitenin yanından, acayip bir ara yoldan geçiyorsun, tamamen kaçak yapılmış bir mahalleden. Dokular böyle yan yana, iç içe, herkes birbirini görüyor. Mesela şehir içinde araba kullanırken Acaba şu mahalleden bu araba geçerken oradaki çocuk ne düşünüyor? diye düşünüyorum. Sürekli bunun içinde yaşıyoruz ve belki bir sosyal yardım mekanizması da kurabiliriz. Kendi mahallemizden bile başlayabiliriz. Kendi kızımdan örnek vereceğim, bu da anneliğin berbat bir mesleki deformasyonu gibi bir şey. Çocukların ilgisini kendi yaş gurubu çok çekiyor. Mesela bize marketten torba getiren çocuk için, Bu çocuğun okulu yok mu? diyor. Çocuklar böyle şeyleri çok soruyorlar. Mesela bizim dönemimizde bir kardeş köy okulu sistemi vardı. Köylerden, bir kardeş köyümüz olurdu. Onlara bir şey yollardık, arada bir ziyaret ederdik. Şimdi bakıyorum herkesin bağış mekanizması telefona tuşlanan üç dört rakam. Üç dört rakamla bağışla bir şey olmuyor. Demin bahsettiğim sorumluluk ve süreklilik öyle bir şey. Büyük insanlara, büyük çatılara ihtiyaç yok. Küçük gruplar, bölümler olarak yapabiliriz. Bazı okullar bunu çok iyi organize ediyorlar, duyuyorum mesela. Mesela, edebiyat bölümümüzde görme engelli bir öğrencimiz vardı. Benim de öğrencim olmuştu. Mezun olana

15 Panel: İnsan Hakları ve Bireyin Rolü 611 kadar kütüphanemizin Braille 5 bölümünü kullanmıştı ve bunun yetersizliği üzerine çok şikâyet ediyordu. Kendi talip oldu ve bu Braille sisteminden sesli kütüphane sistemine geçilmesi doğrultusunda çalışmalar başlattı. Şu anda o bölümün, sesli kütüphanenin başında, tam zamanlı orada çalışıyor. Bu sadece görme engellilere de yaramadı, mesela geçen sene onlarca kişi, kanser hastaları, yatalak durumda olan kişiler bundan yararlandı. Şimdi üniversitede konuşuluyor, Bunu daha da kamusallaştırsak, daha yaygın olarak kullanılabilinir mi? diye. İşte bu tamamen bireysel şikâyetlerle, kendi temaslarıyla, biraz da okulun alt yapısını kullanarak yapılabilmiş bir şeydi. Irene Banias kimdir? Boğaziçi Üniversitesi Siyaset Bilimi ve Uluslararası İlişkiler Bölümü nde İnsan Hakları, Uluslararası Hukuk ve Avrupa Birliği Hukuku dersleri vermektedir. Amerika da hukuk eğitimi almış olan Banias, Amerika da ve Avrupa da hukuk alanında aktif çalışmalarda bulunmuş ve avukat olarak çalışmıştır. Türkiye de hakimler, savcılar, avukatlar, polis ve sivil toplum temsilcileri için insane hakları eğitim programları düzenlemiştir. Rüstem Batum kimdir? Rüstem Batum 1952 yılında İstanbul'da doğdu. Saint Joseph Lisesi'nin ardından Bükreş'te iki yıl siyasal bilgiler eğitimi gördü. Belçika da Institut des Arts de Diffussion'da dört yıl okudu. Basın, moda ve reklâm fotoğrafçılığıyla birlikte gazetecilik de yaptı. Televizyona yaptığı programların yanı sıra, tek kişilik tiyatro gösterileri gerçekleştirdi ve belgesel film yönetmenliği de yaptı. 5 Louis Braille tarafından geliştirilen görme engelliler alfabe sistemi.