İlköğretim Dördüncü Sınıf Öğrencilerinde Bağırsak Parazitlerinin Varlığının Araştırılması

Transkript

1 Cumhuriyet Üniversitesi (( Tıp Fakültesi İlköğretim Dördüncü Sınıf Öğrencilerinde Bağırsak Parazitlerinin Varlığının Araştırılması Investigation of Intestinal Parasites Among the Fourth Class Primary School Students in Sivas Hüseyin TECER *, Gülendame SAYGI **, Zübeyde AKIN* ÖZET Çalışmamızda Sivas Lütfı Fikret Tuncel İlköğretim Okulunda okuyan 8-12 yaş grubundaki toplam 97 dördüncü sınıf öğrencisinde bağırsak parazitlerinin varlığı araştırıldı. Çalışma 1999 yılının Kasım ve Aralık aylarında gerçekleştirildi, Araştırmada öğrencilerden dışkı örnekleri ve/veya perianal bölge materyalleri (PABM) alındı. Dışkı örnekleri serum fizyolojik içinde her örnekten tek preparat hazırlanarak incelendi. Selofan bant (SB) preparatları ise direkt olarak tarandı. Taramamızda dışkı örneği ve/veya SB preparatı alınan 97 öğrencinin 53'ünde (%54,6) parazit görüldü; bunların 35'inde tek, ll'inde iki, 7'sinde ikiden fazla parazit bulunduğu belirlendi. Toplam 90 öğrenciden (38 erkek, 52 kız) sağlanan dışkı örneklerinin incelenmesinde, öğrencilerin 37'sinde (%41.1) bir veya birden fazla parazit görüldü; Bunların 28'inde (%31.1) tek, 7'sinde (%7,8) iki, ikisinde (%2.2) ise ikiden fazla parazit saptandı. 19 öğrencide (%21.1) sadece protozoon, 12'sinde (%13.3) sadece helmint, 6'sında (%6.7) ise hem protozoon hem de helmint bulunduğu belirlendi. İncelenen 80 selofan bant preparatının 36'sında (%45) bir veya birden fazla helmint yumurtası bulundu. SB preparatlarının 32'sinde, Enterobius vermicularis, 4'ünde ise Taenia sağ/nata yumurtaları saptandı. Kendilerinden hem SB preparatı hem de dışkı örnekleri alınan 73 öğrencinin 40'ında bir veya birden fazla parazit görüldü. 23'ünde tek, 10'unda iki ve 7'sinde ise ityden fazla, parazit bulundu. Anahtar Sözcükler: Bağırsak parazitleri, ilkokul öğrencileri SUMMARY in this study stool specimens and/or cellophane tape (CT) preparations of a total of 97 fourth class primary school students were examinated from the point of intestinal parasites. Investigation WMS carried out in Sivas, between November and December of The age of students ranged from 8 to 12 years. A single preparation from each stool specimen prepared in şaline was examined microscopically; Lugol solution was used for the Identification of protozoon cysts. From each student a single specimen of perianal material (PAM) obtained by CT was examined under the microscope. Of the 97 students who supplied stool specimens and / ör CT preparations 53 (54.6 %) vvere positive for intestinal parasites. 35 of these harboured a single intestinal parasite vvhereas 11 had two, and 7 harbored more than two parasites. Of the 90 stool specimens 37 (41.1%) vvere contained öne ör more parasites. in 28 of the 37 positive stool specimens there was a single parasite, and the remaining 9 had more than öne. One ör more helminth ova vvere present in 36 of 80 (45.0%) CT preparations; Enterobius vermicularis ova vvere found in 32, vvhereas Taenia saginata ova vvere present in 4 (5 %) of them. Of the 97 students, 73 submitted both stool specimens and CT preparations. The rate of parasitised student in this group was 54.8% (40 students). in this group the rate of students who harboured more than öne parasite was also increased when the fındings in two specimens vvere combined. Key VVords: intestinal parasites, primary school students. C. Ü. Tıp Fakültesi Dergisi 22 (2): 73-78, 2000 GİRİŞ Ülkemizin çeşitli bölgelerinde yapılan araştırmalardan bağırsak parazitlerinin halkımızda Biyolog, Cumhuriyet Univ. Sağlık Bilimleri Enstitüsü, Parazitoloji Anabilim Dalı Yüksek Lisans Öğrencisi, Sivas Prof. Dr. Cumhuriyet Üniversitesi, Tıp Fakültesi, Parazitoloji Anabilim Dalı, Sivas. Biyolog, Cumhuriyet Univ. Sağlık Bilimleri Enstitüsü, Parazitoloji Anabilim Dalı Yüksek Lisans Öğrencisi, Sivas 73

2 İlköğretim Dördüncü Sınıf Öğrencilerinde Bağırsak Parazitlerinin Varlığının Araştırılması sık olarak görüldüğü anlaşılmaktadır(l-5). Çocukluk çağında kişisel temizliğe yeterince dikkat edilmemesi ve çevrenin alt yapı noksanlığına bağlı olarak parazit görülme oranı daha yüksektir, Bağırsak parazitleri çocuklarda beslenme bozuklukları, ishal, anemi gibi rahatsızlıklara neden olmakta, onların büyüme ve gelişmelerini olumsuz yönde etkilemektedir (6). Bu nedenle de özellikle çocuklarda bağırsak parazitlerinin bulunup bulunmadığının saptanması ve bulunanların tedavisi onların sağlığı ve gelişmesi yönünden önemlidir. Bu güne kadar Sivas'ta bağırsak parazitleri ile ilgili pek çok tarama yapılmıştır (7-14). Bu çalışmamızda Sivas'ın merkez ilköğretim okullarından birinin (L.F.T.) dördüncü sınıf öğrencilerinde bağırsak parazitlerinin dağılımını belirlemeyi amaçladık. Okulun sadece dördüncü sınıf öğrencileri arasında yürüttüğümüz taramada elde edilen bulgular aşağıda sunulmuştur. GEREÇ VE YÖNTEM Çalışmanın başlangıcında okul müdürüne, okul aile birliği üyelerine, öğretmenlere ve öğrenci velilerine çalışmanın amacı ve uygulaması hakkında genel bilgi sunuldu. Bu bilgiler taramaya alınan her sınıfta öğrencilere tekrar edildi, kendilerine bağırsak parazitlerinin varlığını saptayabilmemiz için iki ayrı örnek incelememiz gerektiği anlatıldı. Bu örneklerden birinin dışkı, diğerinin de perianal bölge materyeli (PABM) olduğu vurgulandı. Bu örneklerin nasıl alınacağı kendilerine açıklandı. Açıklamalardan sonra öğrencilere dışkı örnekleri alınması için vidalı kapaklı, üzerine flaster yapıştırılmış plastik dışkı kapları dağıtıldı. Dağıtılan kutular ertesi gün toplanıp laboratuvara getirildi. Hemen incelenemeyecek örnekler buzdolabının sebzelik kısmında saklandı. Her bir dışkı örneği önce makroskobik olarak incelendi; sonra da lam üzerine konulan bir damla serum fizyolojik (S içerisinde homojen bir süspansiyon hazırla» üzerine lamel kapatılarak mikroskobik olan tarandı. Her örnekten tek preparat hazırlanıl 10'luk ve 40'lık objektifle incelendi. Gerektiğini protozoon kistlerinin tanımı için lam lamel arası» 1-2 damla Lugol eklenerek inceleme tekrarlanı (6). PABM'nin alınması için dışkı kapları ile birlik! dağıtılan selofan bant yapıştırılmış lamlar erte gün toplanarak laboratuvara getirildi. Heme incelenemeyen preparatlar oda sıcaklığındı saklandı. Preparatlar lam ile bant arasına M damla sirke damlatıldıktan sonra mikroskoptı direkt olarak incelendi (dışkı ve SB preparatlarınıı mikroskobik incelenmeleri 2. yazar tarafından yapıldı). BULGULAR Çalışmamızda toplam 97 öğrenciden dışkı örneği ve/veya PABM alındı. Bu öğrencilerden 73'ii her iki örneği de getirmişken, 24'ü bunlardan sadece birini getirdi. Bunun için de taramada elde edilen bulgular dört başlık altında değerlendirildi: 1- Dışkı ve/veya SB preparatları incelenen öğrencilerde saptanan bulgular. 2- Dışkı örneklerinin incelenmesinde elde edilen bulgular, 3- PABM'nin incelenmesinde elde edilen bulgular, 4- Hem dışkı örnekleri hem de PABM'leri incelenen öğrencilerde saptanan bulgular, 1. Dışkı örneği veya.sb preparatı veya ikisini birden veren 97 öğrencinin 53'ünde (%54.6) bir veya birden fazla parazit saptanırken, bunların 35'inde tek, ll'inde iki ve 7'sinde (%7.2) ikiden fazla parazit vardı (Tablo 1). 74

3 Tecer ve Ark. Tablo 1: Dışkı ve/veya SB Örneklerinde Saptanan Bulguların Ayrı Ayrı ve Birlikte Değerlendirilmesi. D (n=90) SB (n=80) D + SB (n=73) D ve/veya SB (n=97) Bulgular Sayı % Sayı % Sayı % Sayı % Parazit saptananlar Tek parazit saptananlar İki parazit saptananlar İkiden fazla parazit saptananlar E. coli E. histolytica G. intestinalis E. vermicularis T. saginata H. nana A. lumbricoides T. trichiura H. diminuta Öğrencilerinden sağlanan toplam 90 dışkı örneğinin 37'sinde (% 41.1) bir veya birden fazla parazit bulundu. Parazitli öğrencilerin 21'ini (%23.3) kız, 16'sını (% 17.8) erkek öğrenci oluşturuyordu. Taranan öğrencilerin 28'inde tek, 7'sinde iki, ikisinde ise ikiden fazla parazit bulundu. Öğrencilerin 19'unda sadece protozoon, 12'sinde sadece helmint, 6'sında ise hem protozoon hem de helmint infeksiyonu saptandı (Tablo 2). Tablo 2: Öğrencilerin Dışkı Örneklerinde Saptanan Bulguların Dağılımı K E Toplam Bulgular Sayı o/o Sayı o/o Sayı % Taranan dışkı sayısı Zooparazitli öğrenci sayısı Tek parazit saptanan öğrenci İki parazit saptanan öğrenci İkiden fazla parazit saptanan öğrenci Sadece protozoon saptanan öğrenci Sadece helmint saptanan öğrenci Protozoon +heimint saptanan öğrenci ;

4 İlköğretim Dördüncü Sınıf Öğrencilerinde Bağırsak Parazitlerinin Varlığının Araştırılması En sık rastlanan protozoon % 17.7'lik oranla G/ardia intestinalis iken onu % 12.2'lik oranla Entamoeba coli, onu da %2.2'lik oranla histolytica izledi. Bağırsak helmitlerinden Enterobius vermlcularis % 7.7, Hymenolepis nana % 4.4 Ascaris lumbricoides %3.3, Trichirus trichiura % 2.2, Taenia saginata ve H. dlminuta % 1.1 oranlarında saptandı (Tablo 3). Bu bulgulardaki ilginç nokta, kendilerinde enterobiyoz saptanan yedi öğrencide parazitlerin dışkıları < makroskobik incelenmesi esnasında görülmüş olmasıdı < Bu şekilde dışkılarında makroskobik vermiculsrı i dişisi görülen öğrencilerden üçünün dışkısındi < mikroskobik incelemede bu parazitin yumurtalı < görülememiştir. Yani mikroskobik dışkı incelemesin* ' saptanan enterobiyozlu öğrenci sayısı %4.4'dür. Tablo 3: Dışkıda Görülen Parazit Türlerinin Eşeye Göre Dağılımı Parazit Türleri Zooparazitli Öğrenci Sayısı E K (n=52) (n =38) Toplam (n=90) Sayı % Sayı % Sayı % G. intestinalis E. coli E. histolytica E. vermicularis * 7.7** H. nana T. trichiura A. lumbricoides T. saginata H. diminuta *: Bunun üçü sadece makroskobik inclemede saptanmıştır. Dışkıda E. vermicularis yumurtalarının görülme oranı % 4,4'dür. 3- Çalışmamızda incelenen toplam 80 SB preparatının 36'sında (% 45.0) bir veya birden fazla helmint yumurtası saptandı. Bunların toplam 32'sinde (% 40.0) vermicularis, 4'ünde (% 6.2) T, saginata yumurtaları görüldü. Pozitif bulunan SB preparatlarının 2'sinde (%2.5) vermicularis ve T. saginata yumurtaları birlikte görüldü. 4- Kendilerinden hem dışkı hem de SB preparatı alınan 73 öğrencinin 40'ında (% 54.8) bir veya birden fazla parazit saptandı; bunların 23'ünde tek, 10'unda iki ve 7'sinde ikiden fazla parazit görüldü (Tablo 1). TARTIŞMA Yurdumuzun değişik bölgelerinde farklı araştırmacılar tarafından yapılan benzer çalışmalarda, parazitlerin görülme oranları yönünden farklılıklar olduğu anlaşılmaktadır (1-5). Bu farklılıklar, örneklerin incelenmesinde farklı yöntemlerin uygulanması, incelenmeye alınan grubun eğitim düzeyinin, gelenek ve göreneklerinin, beslenme alışkanlıklarının ve sosyal yaşam koşullarının, farklı olmasına ve parazitlerin coğrafik dağılımına bağlı olabilir. Okulun diğer öğrencilerini de kapsayacak bir araştırmanın başlangıcı niteliğinde olan çalışmamızda incelenen 90 dışkı örneğinde saptanan parazitozlu 7 6

5 Tecer ve Ark. öğrencilerin oranı %41.1 olarak bulundu. Yurdumuzun diğer bölgelerinde yapılan çalışmalarda bu oranın %17.2 ile %97.7 arasında değiştiği bildirilmiştir (1,6). Bizim çalışmamızda elde edilen oranlar da bu değerler arasında yer almaktadır. İnsana sanitasyon noksanlığı dışkısı ile bulaşan A. lumbricoides çalışmamızda % 4.1 oranında saptandı. Diğer yandan hem sanitasyon hem de temizlik noksanlığına bağlı olarak görülen G. intestinalis /a\l.l ve H, nana %4.4 oranında görüldü. Ayrıca, yurdumuzda insanda bildiğimiz kadarıyla sadece onbeş kişide bulunmuş olan H. diminuta çalışmamızda bir öğrencide saptandı. Bu parazitin görülmesi ile ilgili bilgiler ayrı bir makalede ele alınmıştır (7). Taramada ilginç bir bulgu da dışkıların makroskobik incelenmesinde %6.6 oranında erişkin dişi E.vermicularis görülmesidir. Halbuki dışkının mikroskobik incelenmesinde bu parazitin yumurtaları % 4.4 oranında görülmüştür. Taramamızda perianal bölge materyalinin SB yöntemi ile alınıp incelenmesi sonucunda öğrencilerin % 45.0'inin helmintiyozlu olduğu saptandı. Sivas'ın değişik bölgelerinde bu konuda yapılan tarama sonuçlarına bakacak olursak: Saygı ilkokul öğrencileri arasında yapmış olduğu çalışmada SB preparatlarının % 69.4'ünde helmint yumurtası bulunmuştur (9). Bu oran Sivas Yetiştirme Yurdu çocuklarında, Sivas Çocuk Yuvası çocuklarında ve Sivas Devrim İlköğretim öğrencileri arasında %36.0 ile %64.0 arasında değişmiştir (8,10-12). Yukarıda verilen çalışma örneklerindeki sonuçlar ile kendi çalışma sonuçlarımızı karşılaştırdığımızda bulduğumuz oran; Yetiştirme Yurdu Çocuklarında ve işitme engelli öğrenciler (12,13) arasında saptanan orandan yüksek, diğer çalışmalardaki oranlardan ise düşüktür (7-9). Çalışmamızda her öğrenciden Çek selofan bant örneği incelendi ve ayrıca taramada ele alınan öğrenci sayısı azdı. Öğrenci sayısı ve her örnek için inceleme sayısı artırılacak olursa bu oranın daha yüksek bulunacağı kanısındayız. Bulduğumuz oranın düşük olmasında bir etken de şüphesiz ki SB yöntemi uygulamasının araştırıcılar tarafından değil de, öğrencilerin kendileri tarafından yapılmış olmasıdır. Taramada elde edilen bulguların bizce en önemli yönü; Sivas'ta ilkokul öğrencileri arasında yaklaşık yıl önce yapılan tarama bulguları ile bugün elde ettiğimiz sonuçları karşılaştırdığımızda ortaya çıkmaktadır. Önceki taramalarda oldukça yüksek oranda görülen ve toprak kaynaklı pârazitozların (örneğin askariyoz ve trikuriyoz) gibi helmintlerin görülme oranı taramamızda çok düşük bulunmuştur. Halbuki taramanın yapıldığı okul ve öğrencilerin yaşadığı evler şehir merkezine uzak ve öğrencilerin kolayca toprakla temasta olabilecekleri bir bölgededir. Bulgularımıza göre Sivas'ta alt yapı hizmetleri geçen yıllar boyunca iyiye doğru gitmiştir. Ama aynı iyimser tabloyu hem sanitasyon noksanlığı hem de temizlik noksanlığı dışkısı ile bulaşan parazitler (örneğin giyardiyoz) için söylememiz mümkün değildir. KAYNAKLAR 1. Saygı G. Son yirmibir yılda bağırsak parazitleri ile ilgili olarak yapılan yayınların irdelenmesi. T Parazitol Derg., 16 (3-4): , Araş D, Tanrıverdi S, Çulha Ç, Kara H, Gözübüyük MR, Koltaş S, Özcan K. Adana'da üç çocuk yuvasında bağırsak parazitleri. T Parazitol Derg., 21(1): 55-57, Dinçer S, Koltaş IS, Kar Ş, Kazancı F, Özakan K. Kahramanmaraş Yüzüncü Yıl İlköğretim ve Güzelyurt İlköğretim Okullarında Enterobius vermicularis Dağılımı. T Parazitol Derg., 23(2): , Özcan K, Koltaş S, Tanrıverdi S, Yiğit S, Sadi YE. Halaydaki bazı ilkokullarda bağırsak parazitleri araştırılması. T Parazitol Derg., 18(4): , Suay A, Mete Ö, Elçi S. 0-7 ve 7-12 yaş grubu çocuklarda bağırsak parazitlerinin araştırılması. T Parazitol Derg., 19(3): , Saygı G. Temel Tıbbi Parazitoloji. Esnaf Ofset Matbaası, Sivas, Saygı G. Enterobiasis tanısında dışkı ile sellofanband yöntemlerinin karşılaştırılması. Haseki Tıp Bült., 20(3): , Yılmaz M, Saygı G. İlkokul öğrencilerinde bağırsak asalaklarının dışkı ve selofan bant örnekleriyle araştırılması. T Parazitol Derg., 7(l-2):45-52, Saygı G, Kirişçi MF. İlkokul kız öğrencilerinde Selofan bant preparatı ile Enterobius vermicularis ve Taenia saginata infeksiyonlarının araştırılması. T Parazitol Derg., 14(3-4): 77-84,

6 İlköğretim Dördüncü Sınıf Öğrencilerinde Bağırsak Parazitlerinin Varlığının Araştırılması 10. Özçelik S, Saygı G, Çeliksöz A, Poyraz OK, Koçoğlu F, Demirtaş S, Sümer Z. Sivas Çocuk Yuvasındaki Çocuklarda Bağırsak Parazitlerinin incelenmesi. TParazitol Derg., 15(2): , Çeliksöz A, Demirtaş S, Sümer Z, Özçelik S, iaygı G. Sivas SHÇEK Çocuk Yuvasındaki çocuklarda bağırsak parazitlerinin incelenmesi. T Parazitol Derg., 21(1): 45-47, Ataş AD, Alim A, Vural H, Aygan G, Kahraman Ö. Sivas Yetiştirme Yurdu Çocuklarında kopro-parazitolojik bir çalışma. T Parazitol Derg., 22(2): , Alim A, Ataş AD, Vural M, Aygan Ç, Kahraman Ö, Keşte S( Z, Öztürk S. Sivas Çocuk Yuvasında 6-12 yaş grul çocuklarda bağırsak parazitlerinin dağılımı. T Parazit T! Derg., 22(3): , Aygan Ç, Değerli S, Oğuztürk H, Hesbek M. Siva Burudye İşitme Engelliler İlköğretim Okul " öğrencilerinde Selofan bant yöntemiyle bağırst helmintlerinin araştırılması. C Ü Tıp Fak Derg., 21(2) , Saygı G, Tecer H, Akın Z. Sivas'ta ilk kez saptara hymenolepiosis diminuta olgusu, T Parazitol Dergj (baskıda).

7 Yazışma Adresi Hüseyin TECER Biyolog, Cumhuriyet Univ. Sağlık Bilimleri Enstitüsü Parazitoloji Anabilim Dalı Yüksek Lisans Öğrencisi. SİVAS