Öğr. Gör. Özlem BOZYER / ÇOCUK RUH SAĞLIĞI ERKEN ÇOCUKLUK DÖNEMİMDE DUYGUSAL, DAVRANIŞSAL BOZUKLUKLAR I.

Transkript

1 Öğr. Gör. Özlem BOZYER / ÇOCUK RUH SAĞLIĞI,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,, ERKEN ÇOCUKLUK DÖNEMİMDE DUYGUSAL, DAVRANIŞSAL BOZUKLUKLAR I. 1.AYRILIK KAYGISI: (AKB) Bebek ve anne arasında duygusal ilişkinin kurulmasına bağlanma denir. Annenin çocuğa bağlanması doğumdan önce başlayabilir, doğumla hız kazanır. Çocuğun anneye bağlanması beşinci aydan itibaren belirginleşmeye başlar. Artık bebek bir yetişkinin kucağından kolaylıkla el değiştirmez. Çoğu çocuk ayrılığa ilk tepkisini 9. ve 10. aylar arasında annesinden ayrıldığında gösterir. Bu tepki genellikle ağlama, anneye yapışma ve annesinin ardından gitmeye çalışma biçiminde gözlenir. Ayrılığa karşı gösterilen bu tepki normal gelişim sürecinin bir parçasıdır. 3. yaştan itibaren çocuk anneden yavaş yavaş ayrılmaya başlar. Fakat ileri yaşlarda çocuğun ayrılık kaygısı yaşaması duygusal bozukluk olarak görülmelidir. Ayrılık kaygısı yaşayan çocuk okula başlama, akranlarıyla ilişki kurmada çeşitli sorunlar yaşayabilir. Ayrılık kaygısı konusunda neler yapılabilir? Nesne ve süreklilik alıştırması. Çoğumuzun bildiği ce-ce oyunu. Bu oyunla gözden kaybolan nesnenin yitirilmediğini öğrenmesi sağlanır. Çocuğa ayrılık ve kavuşma ile ilgili her durumda bilgi verin. Çocuklarda saat kavramı gelişmemiştir. Okul öncesi çocuklara saat soyut ve belirsiz bir şeydir. Bu nedenle onun anlayacağı şekilde açıklama yapmanız gerekmektedir. «Gitmememi istediğini biliyorum. Kahvaltını yaptıktan sonra geri döneceğim.» Ayrılık ve geri gelmeleri içeren oyunlar oynayın. Çocuğunuzdan ayrılma ile ilgili kendi ayrılık duygularınıza da gözden geçirin. Çocuğunuzdan ayrıldığınızda üzülme vb. gibi Ayrılık yüzünden endişe yaşayan bir çocuk, annesinin duygularına çok duyarlıdır. Eğer annesi de çocuktan her ayrıldığında tereddüt ediyor, suçluluk duyuyor ya da çocuğun odasına endişeyle giriyorsa, çocuk da ondan ayrıldığı için gerçekten de korkulacak bir şey olduğunu düşünecektir. Ayrılırken onu sevdiğinizi söyleyin. Öpün vedalaşın. Ve ayrılık süresi çok uzatılmamalıdır. 1

2 Bazı aileler üzülmesin diye çocuklarından gizli bir şekilde evden çıkmaktadır. Bu yanlış bir davranıştır. Evden ayrılırken çocuğun oyun zamanlarını seçilmelidir. Çocuğa veda edilmelidir. Gelene kadar ona görev verilebilir. Resmini yap gelince bakacağım. Kitaplarını diz gelince bakacağım gibi. Belirtileri ve diğer bozukluklardan ayıran tanılar: Bu rahatsızlığın tanısının konabilmesi için, en az 4 hafta süreyle ve 18 yaşının altındaki kişilerde görülmesi gerekmektedir. En erken, 6 yaş gurubu çocuklarda görülmektedir. Kişi, klinik açıdan anlamlı bir üzüntü ve sıkıntı halinde olur. Tanı için aşağıdakilerden en az üç veya daha fazlası görülmelidir. Bu çocuklar, 1. Birincil bağlanma figürü olan kişiden (ebeveynleri, genellikle anne) veya evinden ayrıldığında aşırı sıkıntı ve kaygı yaşayabilirler. Bu durumda, bağlanma figürlerinden ayrıldıklarında, sıklıkla onların nerede olduklarını bilmek isterler ve onlarla iletişim halinde olmaya çalışırlar. 2. Birincil bağlanma figürlerinden ayrıldıklarında (ebeveyn, özellikle anne), onun başına kötü bir şey geleceğine dair (kaza, hastalık, vb.) aşırı kaygı yaşayabilirler. 3. Kaybolmaktan ve ebeveynlerine bir daha kavuşamamaktan korkabilirler. 4. Okula, kampa, başka bir arkadaşına yatıya gitmek gibi evden uzaklaşmasına sebep olacak durumlara karşı tepki gösterebilirler. 5. Kendi odalarında veya başka odalarda tek başına kalmakta sıkıntı çekebilirler. Evin içerisinde veya dışarıda, bağlandıkları kişiye yapışık halde dolaşabilir, bir gölge gibi onu takip edebilirler. 6. Uyku zamanı geldiğinde zorluk yaşayabilirler. Genellikle tek başına yatmak bu çocuklarda kaygı yaratır ve bağlandığı kişinin onunla beraber uyumasını/ yanında durmasını isterler. 7. Geceleri, kendi korkularına dair kabuslar görebilirler. Örneğin, evinin yanması, annesinin başına bir şey gelmesi, kaçırılması gibi. 8. Baş ağrısı, karın ağrısı, mide bulantısı ve kusma gibi fiziksel şikayetler, bağlandıkları kişinin yokluğunda çoğunlukla görülür. Bu tanıya eşlik edebilecek olan diğer duygu, düşünce ve davranışlar: Evden veya bağlama figürlerinden ayrıldıkları zaman sosyal hayattan geri çekilme, üzüntü, ilgisizlik yada ilgilendiği iş veya oyuna karşı konsantrasyon eksikliği, 2

3 Hayvanlardan, canavarlardan, karanlıktan, hırsızdan, kaçırılmaktan, araba kazası ve uçak kazası gibi ailesini ve kendisini tehlikeye sokacak durumlardan korkma, Ölüm ve ölmek konusunda aşırı endişeli olma, Okula gitmeyi reddetme, akademik alanda zorluklar ve asosyallik, Kimsenin onu sevmediğini, umursamadığını ve kendisinin ölmesini istediklerine dair düşünceler, Depresif duygu-durum hali, Bağlandığı kişiden ayrılacağında, aşırı üzüntü yaşaması ve kızması beraberinde şiddet (vurma, itme vs.), Yalnızken, özellikle geceleri ya da karanlıkta, birinin onu gözetlediği, karanlıkta birinin ona baktığı gibi gerçekdışı düşünce ve algılar bu çocuklarda görülebilir. AKB nin oluşumundaki sebepler: En çok etkisi olan faktörün, paylaşılan çevre, özellikle de ailesel faktörler olduğu tahmin edilmektedir. Çocuğun birincil bağlanma figürü ile kurduğu bağlanma türü ve ebeveynlik becerileri, ailesel faktörlere örnektir. Alışkanlıklar (AKB) Annenin, ailenin sağladığı güvenli ortamdan fiziksel ve sosyal çevreleri ile etkileşim içine girmek pek çok çocuğa zor olabilir. Böyle durumda çocuk baş parmak, emzik, battaniye, eski bir oyuncak, tene dokunmaya, annenin kulağına veya ip parçalarına yoğunlaşabilir. Bu alışkanlıklardan uzak olmak uyku problemi, anne babadan ayrılma korkusu gibi problemlerin ortaya çıkmasına neden olur. Bu davranışlar sık sık tekrarlandığı için alışkanlık haline gelebilir. Alışkanlıkların çoğu dört yaşından itibaren ortadan kalkar. Ancak kimi alışkanlıklar uzun süre devam edebilir. Yapılan araştırmalar 6-12 yaş arasındaki çocukların %10 un parmak emdiği ve tırnak yediği bilinmektedir. Alışkanlıklar ile tikler karıştırılmamalıdır. Alışkanlıklar ve tikleri ayırt etmenin en basit yolu alışkanlıkların belirli zaman, yer ve durumlarda ortaya çıkmasıdır. Tiklerin ise belirli zaman, yer durumu söz konusu değildir. Bu davranış alışkanlık haline geldiğinde çocuğun bedensel, duygusal, cinsel,sosyal, bilişsel ve dil gelişimini olumsuz yönde etkilediği düşünülüyorsa. Bu alışkanlıklar yavaş yavaş azaltılma yoluna gidilmelidir. Alışkanlıklar konusunda neler yapılabilir? Çocuğun davranışlarını görmezden gelin. Tırnağını yiyen bir çocuğa bunu yapmaması gerektiğini söylemek tırnağı yemeye daha yoğunlaşmasına neden olabilir. 3

4 Diğer çocukların, yetişkinlerin bu davranışı ile alaya etmesini engelleyin. Çocuğun daha istendik davranışlarına dikkat edin. Aferin diyerek, başını okşayarak vb. yollarla ödüllendirin. Çocuğun alışkanlıklarını bebek davranışı gibi terimlerle nitelendirmeyin. «Bebek misin sen daha emzik emiyorsun» Çocuğun yaşına uygun davranışlarını, becerilerini ödüllendirin. ( Örneğin, ayakkabısını bağladığında) Çocuğun alışkanlıklarının kendini ifade etme aracı olmasını engelleyin. Örneğin, annesinden ayrılan çocuk annesinden ayrılma duygusunu parmağını emerek gösterebilir. Alışkanlığı ile paralel ancak alışkanlığından farklı ve istendik etkinliklere katılımını sağlayın. Örneğin, sıkıntılı anlarda saçlarını çeken çocuğunuzla parmaklarını kullanabileceği melodik oyunlar oynamak Alışkanlık davranışını göstermeye başladığında engellemeyin. İyi gözlemci olun ne zaman bu alışkanlıkları sergilediğini gözlemleyin. Alışkanlık davranışı ortaya çıkmadan önce keyif aldığı etkinliklere katılmasını sağlayın. AYRILIK KAYGISI KİTAP TAVSİYESİ: Kitap (2-3 yaş) Yavru Baykuşlar Orijinal Adı: Baby Owls Yazar: Martin Waddell Resimleyen: Patrick Benson Çeviren: Aslı Motchane Kır Çiçeği Yayınları 4

5 2. TUVALET EĞİTİMİ ( ALTINI ISLATMA- DIŞKI KAÇIRMA) Çocuklar genellikle 2-3 yaşlarına kadar altlarını ıslatırlar. Gündüz kontrol daha erken sağlanırken (ortalama 2-2,5 yaş) geceleri biraz daha geçtir. 4 yaşından sonra alt ıslatmanın devam etmesi durumunda Altını Islatma (enuresis) sorunundan söz edilebilir. Yürümek, koşmak, yemek yemek gibi tuvalet eğitimi de çocuktan beklenen gelişimsel görevdir. Çocuğun ne zaman tuvalet eğitimi alacağı ailelerin emin olmadığı sorudur. Çocuk ay arasında bu beceriyi kazanır. Fakat tuvalet eğitimi kazanmak sinir sisteminin ve mesane kaslarının gelişimi ile ilgilidir. Bu gelişim bazı çocuklarda geç olabilir. Örneğin, beş yaş üstü çocukların %20 si idrarını tutamama sorunu yaşamaktadır. Çocuk birinci aşamada sürekli idrarını tutamama problemi yaşarken, ikinci aşamada belirli aralıklarla idrarını tutamama gibi problemle karşılaşır. Üçüncü aşamada idrarını tutmayı öğrenir. Çocuğa idrar kaçırma tanısı konulması için bu sorunun 3 aydır devam ediyor olması gerekir. Sürekli idrarını tutamama kalıtımsal etmenlere bağlı olma ihtimali daha yüksektir. Çocuk fiziksel gelişimini tam anlamıyla tamamlayamamış olabilir. İdrarın, çişini belirli aralıklarla kaçırma aile, arkadaş, okul yaşamındaki değişim, yeni bir kardeşin aileye katılması, enfeksiyon rahatsızlıkları, fiziksel travmalar ve kan şekerinin yüksek olması gibi nedenlerden ortaya çıkabilir. İdrar kaçırmanın çok basit bir nedeni de olabilir. Özellikle gece altını ıslatma. Örnek: Yatağımın altında canavar var. Neler Yapılabilir? Çocuk gelişen dil becerileriyle yönlendirilebilir. «Sen de yakında benim gibi çişini tuvalete yapabilirsin.» Büyümenin olumlu yönleri üzerinde durulabilir. Tuvalet konusunda öyküler okuma. Altını ıslatan oyuncak bebeği izleme ve altını değiştirip bezi tuvalete götürme gibi evcilik oyunları oynanabilir. Acıktım, yemek yiyeyim. Üşüdüm, hırkamı giyeyim. Parmağım acıdı, yara bandı sarayım. Çişim geldi, tuvalete gideyim. Gibi beden sinyalleri dramasıyla tuvalet eğitimi kolaylaştırılabilir. Çocuğun Tuvalet Eğitimine Hazır Olduğu Nasıl Anlaşılır? Gün içerisinde 2 saat kuru kalabilen çocuk fiziken hazır demektir. 5

6 Tuvaletini düzenli olarak yapma, yaptığını belli etme, yüzünde kızarmalar ve çömelme Tuvaletini yaptıktan sonra rahatsız olma Tuvalet gibi terimlere aşina olma: tuvalet, çiş, kaka Basit yönergeleri anlayıp yerine getirebilme Basit işleri yapabilme pantolonunu, eteğini indirebilme. Merak. Başkalarının tuvaletini izleme, onları taklit etmeye çalışma. Bu benzer belirtilerin birkaçı varsa çocuk tuvalet eğitimine hazır demektir. Kardeş doğumu, taşınma gibi çocuğun yaşamını etkileyecek herhangi bir olay olmuşsa tuvalet eğitimi ertelenebilir. Tuvalet eğitiminde sabırlı okunulmalıdır. Çocuğu zorlamamak, çocuk direnç gösterdiğinde tuvalet eğitimine ara vermek ve çocuğun en ufak çabasını övmek önemlidir. İdrarını Tutma Güçlüğü Konusunda Ne Yapılmalıdır? Bu güçlüğü onun suçuymuş gibi algılamamak ve yansıtmamak gerekir. Neden çişini kaçırdın? Gibi yanıtlayamayacağı sorular sorulmamalıdır. Çocuğun bu durumunu bilmemesi gerekmeyen kişilere söylenmemelidir, bu durum alay konusu olmamalıdır. Uykudan önce sıvı alımı azaltılmalıdır. Egzersiz yapılabilir. Çocuk tuvaletini iyice tutabilir Çocuk dört yaşından büyüksen telkin yöntemi kullanılabilir. «Çişim geldiğinde uyanacağım. Tuvalete yapacağım. Elimi yıkayıp sonra gelip uyuyacağım. Böylece pijamaların, yatağım kuru kalacak, ıslanmayacak» Bu telkini resimli bir öykü haline de getirebilirsiniz. Tuvaletini kaçıran çocuktan özür dilemesini bir daha olmayacağına dair söz vermesini istemeyin. Olumsuz yorum yapmayın. «Tamam bir kazaydı gelecek sefere tuvalete zamanında yetişirsin.» Islanan çarşafı banyoya götürmesi gibi temizliğe yardım etmesini özendirerek çocuğun kendisini daha iyi hissetmesini sağlayabilirsiniz. Tuvalet eğitimine hazır olan çocuk direndiğinde sorumluluğu ona verin. «Tamam çişini, kakanı lazımlığa yapabilirsin yardım etmeni istediğin bir şey var mı?» 6

7 Probleme Karşı Olumsuz Tutumların Etkisiyle Çocukta; Parmak emme, tırnak yeme, Telaffuz bozukluğu, Kıskançlık, korkaklık ve pasiflik, İçe kapanıklık ve yalnız yaşama, Sorumluluktan kaçma, Kendine güvensizlik, Öfke ve ağlama nöbetleri, Saldırgan davranışlar, Hırsızlık ve yalancılık, Dikkat dağınıklığı, Yaşına uygun davranışlar göstermeme oluşabilir. TUVALETİNİ TUTAMAMA NEDENLERİ NELERDİR? A- Fiziksel Olarak; Genetik yatkınlık, Sinir kas kontrolünün gecikmesi, İdrar yollarında enfeksiyon, idrar kesesinde tonus azlığı, Çok derin uyku yaratacak aşırı yorgunluk, Fazla sulu ve tuzlu yemek yeme, Ayakların ve bel kısmının aşırı üşümesi gibi nedenlerden kaynaklanabilir. B - Psikolojik Olarak; Yeni bir kardeşin doğması, okula başlama, okul değiştirme, sevilen birinin kaybı gibi stres faktörlerine karşı hayatın eski dönemle-rine geri dönme isteği, Erken ve baskılı tuvalet eğitimi, (Aşırı titizlik ve sabırsız davranma ) Gün içinde korku yaşanması, Derin uyuma, 7

8 Ruhsal zorlama, aşırı baskı ve üzüntü yaşanması, Anne babanın ayrılması, aile ilişkilerinde bozukluklar, evde huzursuzluk gibi ailevi faktörler, Ailenin aşırı koruyucu ve hoşgörülü tutumu ile çocukta bebeksi kalma eğilimi, İlgi çekmek ve öç alma isteği, Okulda korkusu gibi nedenlerden kaynaklanabilir. ÖNERİLER : Önce çocuk tıbbi muayeneden geçirilmeli ve eğer gerekiyorsa ilaç tedavisi uygulanmalıdır. (Yaygın kanının tersine bu ilaçlar kısırlık yapmaz, yan etkileri azdır ve iyi sonuç verirler). Çocuk, tuvaleti gelir gelmez nerede olursa olsun hemen ihtiyacını gidermesi için teşvik edilmelidir. Çocuğa mümkün olduğunca çok sulu ve tuzlu yemek verilmemelidir. Çocuğun altına bez koyulmamalıdır. Altı ıslak olarak fazla kalmamalı, hemen değiştirilmelidir. Böylece çocuğa altının temizliği ve kuruluğu hissettirilmelidir. Çocuğun eğitiminde kötü söz ve dayaktan kaçınılmalıdır. Çocuğa karşı ilgisiz davranmaktan kaçınılmalıdır. Özellikle de yeni kardeşi olunca çocuk ihmal edilmemelidir. Gece belli aralıklarla saat kurulup çocuk tuvalete kaldırılabilir. Gece yatmadan önce tuvalete götürülmeli, aynı saatte yatmasına dikkat edilmelidir. Çocuk tuvalete kaldırıldığında tam olarak uyanık olması sağlanmalıdır. Çocukla iyi bir iletişim kurularak altını ıslatmasının geçici olduğunun anlatılması, çocuğun bunun üstesinden gelebileceğine olan inancını arttırabilir. Çocuk altını ıslatmadığı zamanlarda ödüllendirilebilir. Ödül verirken şu yöntem kullanılabilir. 8

9 9

10 10

11 Tuvalet Eğitimi Tavsiye kitap 3. KORKULAR Korku en temel duygularımızdan biridir. Fakat yetişkinler ve çocuklar bu durumu farklı yaşarlar. Örneğin, bir çocuğun tuvalet sifonu sesinden, sivrisinek sesinden korkması. Korkudan tamamen arındırılmış bir çevre çocuk için tehlikelidir. Kesici aletler, ateş, prizler, tanımadığı birinin evine gitmesi konusunda çocuk korkutulur. Fakat yine de aşırı korku çocuğun gelişimsel işlevlerini yerine getirmesini engelleyebilir. Bu nedenle yetişkinler çocuğun yaşadığı korkunun doğasını, nedenini ve bunlarla nasıl başa çıkacağını bilmesi gerekir. Korku duyulan nesne yaşa, duruma bağlı olarak benzerlikler ve farklılıklar gösterebilir. Örneğin, 2-6 yaşındaki çocuk cadılardan, hayaletlerden, devlerden; 7-12 yaşındaki çocuk fiziksel yaralanmadan, sınavlardan, doğal afetlerden korkar. Fakat 2-6 yaşındaki çocuklar korku bakımından farklılık gösterebilirler. Bir çocuğun bilişsel gelişimine paralel olarak yarattığı korku senaryoları farklılaşabilir. Bu nedenle 2-6 yaş çocuklarında genel bir korku tanımı yapmak doğru değildir. Gelişimsel becerileri, yaşadıkları, aile ortamı, kültür korkuları üzerinde etkili olan faktörlerdir. Çocuğun Korkuları Konusunda Neler Yapılabilir? Mantıklı görünmese bile çocuğun yaşadığı korku ona göre gerçektir. Korkulacak bir şey olmadığına dair söylem korkusunu daha da artırabilir. Bunun yerine basit, aydınlatıcı bir bilgi verilmelidir. 11

12 Örneğin, sivrisinek ısırmasından korkup uyumayan çocuğa odadan bütün sivrisineklerin çıkartıldığı garantisi verilebilir. «Sinek ısırmış gel merhem sürelim. Geçecek diyerek» rahatlatması sağlanabilir. Çocuk korkuları ile doğrudan yüzleştirilmemelidir. Örneğin, kediden korkan bir çocuğu kedinin yanına götürmek yerine kedisiyle sakin sakin oynayan bir çocuğun videosu izletilebilir. Korku ile baş etmede eşik yöntemi kullanılabilir. Korku duyulan durum ile az miktarda yavaş yavaş karşılaştırılabilir. Örneğin, sifon sesinden korkan çocuk, okuldan korkan çocuk Herkesin korkuları olduğunu söyleyip küçükken nelerden korktuğunuzu ve bunu nasıl yendiğinizi eğlenceli bir dilde anlatın. Korkacağını düşünseniz de örneğin elektrik kesildiğinde korkma demeyin. Onun yerine sürpriz parti hadi mumlarımızı yakalım diyebilirsiniz. Çocuk disiplininde korku yöntemleri kullanmayın. «Senin annem olmam, Uyumazsan giderim» «Yemeğini yemezsen seni öcülere veririm.» Çocuğun korkuyla ilgili hallettiği her minik aşamayı övün. Çocuklar korkuyla baş etmeyi öğrendikten sonra kısa süreli geri dönüşler yaşayabilirler. Geri dönüşün nedeni «Bana ilgi göster» «Bana yeniden güvence ver» iletisi mi olduğunu ayırt etmek önemlidir. Bana ilgi göster iletisinde anne baba çocuğun korkmadığı bir şey de ilgi göstermesi ile çözülebilir. Bana yeniden güvence ver, iletisinde kısa, açık bilgiler verip o konu üzerinde fazla durmamak gerekir. 4. KARDEŞ KISKANÇLIĞI Çocukta kıskançlık genellikle yakın ilişkilerde ortaya çıkar. Anne, babasının ilgisini öğretmeninin ilgisini kaybetmek gibi. Kıskançlık duygusuna eşlik edecek duygu kaygı, öfke, saldırganlık, keder, güvensizlik Kıskançlık doğal bir durumdur; yalnız bu durumu bazı çocuklar aşırı uçlarda yaşayabilir. Çocuğun kıskançlık duygularını ifade etmesine izin verin. Örneğin, bu resimdeki cadı Yasemin dediğinde. Nasıl böyle bir şey düşünebilirsin diye yargılayıcı tepkilerde bulunmayın. 12

13 Bir insanın davranışlarına kızarken aynı zamanda sevebileceğinizi de belirtin. Hangi davranışların kabul edilebilir hangi davranışların kabul edilmez davranışlar olduğuna belirli kurallar koyun. Tutarlı olun. Örneğin, kardeşine fiziksel saldırganlık gösterdiğinde bir gün kızıp başka bir gün kızmamak tutarsız bir davranıştır. Çocuklar arasında ayrım yapmayın. Uygulama ve haklarda eş değer olun. Her bir çocukla ayrı ayrı zaman geçirmeye dikkat edin. Böyle ilgi ve sevgiyle rekabet hissi duymayabilirler. ( Doğan Cüceloğlu) Sahip oldukları olumlu, olumsuz özelliklerini başkaları ile kıyaslamayın. Aralarındaki farklılıkları yargılamadan ifade edin. Ulaş Pofuduk Ayıyı, Emre Bizim Evi izlemeyi seviyor gibi. Bir çocuğun diğerine tercih edilebileceğini ilişkin cümlelerden kaçının. Böyle bir davranış diğer çocukta öfkeye, saldırganlığa sebep olur. Çocuklar sorunlarına çözüm bulamıyorsa yardım edin. Örneğin, oyuncakları geri dönüşümlü oynamak gibi. Kabul edilebilir bir şekilde çözüm bulmaya çalışın. Gel Mert ten izin isteyelim gibi. Arkadaşlar ve kardeşler arasında yaşanan kıskançlığı kendi yaşadıklarınızdan ya da öykü ve drama ile anlatın. Çocuklar arasındaki iş birliğini övmek benzer davranışların yapılmasını artırabilir. Unutulmamalıdır ki çocuğun mizacı kıskançlık sürecini farklı atlatması konusunda etkiler. 5. SÖZ DİNLEMEME 2-3 yaş dönemi özerklik söz konusudur. Her şeyi kendi yapmak ister. Ve öfke nöbetleri geçirir. Çocuğun bireysel farklılığını, neleri isteyip neleri istemediğini öğrenmesi hem de toplum kurallarını öğrenmesi gerekir. Söz dinlemede kaçınılması gereken nokta. Anne, babaların çocuklarının itaat etmesi, söz dinlemesi üzerine övgüde bulunmalarıdır. Hedef çocuğa itaat etmeyi öğretmek değil, kendisi için en iyi davranışı sergilemesini sağlamaktır. Bu tür davranışlar çocuğun yaptığı her şeyde övgü beklemesine neden olur. Söz Dinleme Konusunda Neler Yapılabilir? Ailenin kuralları belirlenmeli. Çocuğun anlayabileceği dilde ifade edilmelidir. Ve herkes bu kurallara uymalıdır. Örneğin, sağlık, temizlik, yemek konularla 13

14 sınırlandırılabilir. Örneğin, yemeğe ellerini yıkamadan oturan çocukla anne, baba onunla birlikte elini yıkayarak sofraya oturabilir. Çocuklar söz dinlemeyen diğer çocukları taklit etme eğilimi gösterirler. Bu çocukları daha sosyal ve özgüvenli olarak görürler. Çocuğun istenmeyen bir davranışı örnek aldığını görüyorsanız. Kızmak yerine bu çocukta neleri beğendiğini öğrenmeye çalışın. Örnek aldığı bu davranışı kabul edilebilir şekilde göstermesi için olanaklar sağlayın. Söz dinlememe eğilimi bazen benimle ilgilen mesajı da taşır. Temelinde böyle bir neden olup olmadığını anlayabilmeniz için. Günde dakika onun yönlendirdiği şekilde oyun oynayın. Bazen anne ve babanın çocuktan yapmasını istediği davranışlar, çocuk tarafından farklı anlaşılabilir. «Odanı Topla» Çocuk tarafından odayı toplamak sadece pijamalarını katlamak olarak görülebilir. Bunu çocuğun anlayacağı şekilde anlatın, Tablo, sticker yapıştırma gibi çeşitli pekiştirenlerle odasını toplamayı, bir davranışı öğretmeyi eğlenceli hale getirebilirsiniz. Oda toplamayı resimli tablo şeklinde anlatabilirsiniz, öykü okuyabilirsiniz. İstenmedik davranışlar yerine yapabileceği davranışların neler olduğunu belirtin. Çocuğun gelişim özellikleri konusunda bilgi edinin. Hazır olmadığı şeyleri yapmasını beklemeyin. KAYNAK: İstanbul Bilgi üniversitesi Şiddet ve Tranvayı Önleyici Çalışmalar grubu 14