ÖĞRENME PSİKOLOJİSİ SORU KAMPI YANIT ANAHTARI

Transkript

1 ÖĞRENME PSİKOLOJİSİ SORU KAMPI YANIT ANAHTARI adım 1 adım 2 adım 3 adım 4 adım 5 adım 6 1. B 1. B 1. E 1. C 1. D 1. A 2. B 2. B 2. C 2. E 2. D 2. C 3. D 3. A 3. B 3. D 3. E 3. A 4. D 4. D 4. C 4. E 4. D 4. D 5. B 5. B 5. D 5. A 5. D 5. D 6. B 6. B 6. A 6. B 6. A 6. A 7. D 7. E 7. C 7. E 7. C 7. B 8. C 8. E 8. C 8. A 8. A 8. A 9. D 9. B 9. E 9. E 9. D 9. E 10. A 10. E 10. A 10. E 10. D 10. C 11. E 11. A 11. C 11. A 11. E 11. A 12. A 12. E 12. A 12. D 12. A 12. E 13. D 13. B 13. A 13. E 13. D 13. C 14. B 14. E 14. B 14. A 14. A 14. E 15. C 15. B 15. E 15. D 15. C 15. D 16. D 16. A 16. A 16. B 16. D 16. B 17. E 17. B 17. A 17. B 17. C 17. B 18. C 18. B 18. B 18. C 18. E 18. B 19. A 19. E 19. E 19. A 19. D 19. A 20. B 20. A 20. B 20. A 20. A 20. D Tekrar Edilmesi Gereken Konular 1

2 öğrenme psikolojisi adım 1 1. Bilgiyi işleme kuramına göre bilginin kısa süreli bellekten uzun süreli belleğe geçmesini sağlamada anlamlandırma olarak da adlandırılan kodlama süreci dört temel yöntemle sağlanabilir: etkinlik, örgütleme, genişletme ve bellek destekleyici ipuçları oluşturma. Yeni bilgi bireyin ön bilgilerinin üzerine inşa ediliyorsa, bir yandan da eski bilginin daha detaylandırılmasını sağlıyorsa bu durum genişletme ya da eklemleme olarak adlandırılır. Bu soruda da hayvanlardaki büyüme kavramından hareket eden öğrencinin bitkilerdeki büyüme sürecini anlarken ön bilgilerini kullandığı ama ondan daha farklı yeni bir bilgi geliştirdiği yani ayrıntılandırma, genişletme mekanizmasını kullandığı söylenebilir. 2. Olumsuz transfer, önceden öğrenilen bilgi ve becerilerin yeni öğrenilecek bilgi ve becerilerin öğrenilmesini zorlaştırmasını ifade eder. Bu durumda okul öncesi dönemde çocuklara okuma yazma öğretilmesinde yapılacak yanlışın çocukların ilköğretime başladıklarında okuma yazma öğrenmelerini güçleştirmesi olumsuz transferle ilişkilidir. 3. Organizmanın yaptığı bir davranışın sonucundan etkilenmesi etki kanunu olarak tanımlanır. Buna göre organizma yaptığı davranışın ardından pekiştirilirse o davranışı daha çok tekrarlayacaktır. Çınar ın, ilk karalama çabalarının evdekiler tarafından alkışlandığını görünce, hevesle benzer bir karalama yapmayı denemesi etki kanununa örnek oluşturur Edimsel koşullanma sürecinde istenmeyen bir davranışın görmezden gelinmesi sönmeyi sağlar. Ancak istenmeyen davranış görmezden gelindiğinde başlangıçta davranışın miktarında büyük bir artış görülür, görmezden gelmeye devam edildiğinde bu artış azalır ve davranış bir süre sonra ortadan kalkar. 5. Edimsel koşullanma yoluyla öğrenmenin temelinde etki kanunu vardır. Yani organizma yaptığı bir davranışın ardından pekiştirilirse o davranışı daha çok tekrarlayacaktır. Bu durumda Betül ün evde tartışma davranışının annesi tarafından pekiştirilmesi Betül ün tartışma davranışını daha çok artıracaktır. 6. Operant koşullanma yoluyla öğrenme sürecinde, organizmanın bir uyarıcı karşısında yapmış olduğu bir davranış ödül ya da ceza ile sonuçlanırsa, organizma uyarıcıyı diğerlerinden ayırt eder ve bu uyarıcı organizmanın davranışlarını kontrol etmeye başlar. Buna göre eşinin gergin olması Aslı Hanım için ayırt edici uyarıcı niteliği taşımaktadır. 7. Model alma yoluyla öğrenme (dolaylı öğrenme, gözlem yoluyla öğrenme, sosyal öğrenme) süreci; bireyin modelin davranışını izleme, hatırlama, uygulama ve güdülenme süreçlerini kullanarak kendisine uygun hâle getirmesidir. Buna göre duygu ve düşüncelerin karşısındakini kırmadan ifade edildiği bir fi lm izleyen çocukların atılganlık eğitimi sonunda duygu ve düşüncelerini doğru şekilde ifade etme becerisini kazanmaları model alma ile ilişkilidir. 8. Tutuklu kıyafeti giyen kişi Tepki yok (Nötr Tutuklu Kuyruğunu kıyafeti Saldırma çekme giyen kişi (Koşulsuz (Koşulsuz (Nötr tepki) Tutuklu kıyafeti Saldırma giyen kişi (Koşullu (Koşullu tepki) Buna göre köpeklerin tutuklu kıyafeti giyen kişileri gördüğünde saldırgan davranışlar sergilemesi koşullanmanın sonucunda koşullu tepki ye karşılık gelir.

3 9. Türe özgü hazır oluş organizmanın öğrenme yapabilmesi için gerekli olan biyolojik donanıma sahip olmasını ifade eder. Bekçilik ya da koruma görevi yapmak üzere eğitilecek köpeklerin saldırganlık güdüleri yüksek ve gelişmiş köpeklerin arasından seçilmesi türe özgü hazır oluşla açıklanır. 10. Uyarıcı genellemesi, organizmanın bir uyarıcıya göstermiş olduğu tepkiyi benzer uyarıcılara yönelik de vermeye başlamasını ifade eder. Bu durumda saldırganlık eğitimi sırasında köpeği kızdıran kişinin zaman zaman değiştirilerek köpeğin saldırganlığının yalnızca belirli bir kişiye olmasının engellenmesi uyarıcı genellemesini sağlamaya yöneliktir. 11. Gizil öğrenme bireyin farkında olmadan yaptığı öğrenmeleri ifade eder. Buna göre kadın ve erkek olarak ne yapmamız gerektiğine ilişkin pek çok mesajları farkına varmadan almamız gizil öğrenmeyle ilişkilidir. 12. Bireyin ayıplanmamak için büyüklerin yanında sigara içmemesi dışsal güdülenmedir. Dışsal güdülenme bireyi öğrenme esnasında dışsal olarak etkileyen (birilerinin takdirini kazanmak, ödül almak, beğenilmek gibi) faktörleri ifade eder. Buna göre bireyin ailesinin uygun gördüğü kişiyle evlenmesi örneği de dışsal güdülenmeye örnek oluşturur. 13. Bilgiyi işleme kuramına göre işlemsel (procedural) bellek, bireyin bir işin nasıl yapılacağına dair bilgileri sakladığı bellek türüdür. Buna göre kütüphaneye giden bir kişinin belleğindeki kütüphanede nasıl kitap araması gerektiğine ilişkin şemaları kullanarak davranışta bulunması işlemsel bellekte yer alan bilgileri kullandığını gösterir. 14. İnsanın başkalarının kendisini algılama şekline göre kendisini algılaması insancıl (hümanist) yaklaşıma yönelik ayna teorisi kavramıyla açıklanabilir. 15. Ortaya çıkardığı sonuca bağlı olarak sergilenmesi öğrenilen edimsel bir davranımın benzerlerini de sergilemek tepki genellemesi ya da davranım genellemesidir. Bu soruda da perspektife özen gösterme gibi bir davranımın ardından gelen pekiştirmenin etkisiyle ona benzer bir davranım olarak renk uyumuna da özen gösterme gözlenmiştir. Önemli bir çeldirici olan uyarıcı genellemesi ise benzer uyarcılara karşı aynı tepkiyi sergilemek anlamına gelir. 16. Gestalt kurama göre algı yasaları içinde temel algısal yasa pragnanz yasasıdır. Bu yasa insanın çevredeki uyarıcıları iyi bütün, iyi şekil biçiminde algılama eğilimini yani uyarıcıları anlamlı bütünlere, yapılara dönüştürme eğilimine işaret eder. Bu örnekte de Guernica tablosundaki pek çok ögeyi, nesneyi, dikkatle inceleyerek bütüncül bir algılama oluşturmaya çalışan Eda nın bu çabası pragnanz yasasına uyan bir eğilimi gösterir. 17. Bu soruda örneklendiği gibi, çocuğun daha önce davranış repertuvarında olmayan bir davranışı kazanması için, o davranışı aşamalar hâlinde sergilemesine ve her bir aşamada pekiştirilmesine dayanan yöntem kademeli yaklaşma tekniğini ifade eder. 18. Örnek durumda ders çalışırken müzik dinlemek ders çalışmak istemeyen öğrenciyi derse güdülediği için olumsuz pekiştirmeye örnek oluşturur ve bu gruptakilerin ders çalışırken müzik dinleme davranışı daha çok artacaktır. Öte yandan ders çalışırken müzik dinlemek ikinci gruptaki öğrencilerin dikkatlerini dağıttığı için birinci tür cezaya örnek oluşturur. 3

4 19. Dolaylı öğrenme (model alma yoluyla öğrenme, gözlem yoluyla öğrenme, sosyal öğrenme) süreci, bireyin modelin davranışını izleme, hatırlama, uygulama ve güdülenme süreçlerini kullanarak kendisine uygun hâle getirmesidir. Buna göre anne babanın kendi karar verme davranışları ile çocuklarının karar verme davranışları arasındaki benzerlik model alma ile açıklanır. 20. Örneğe bakıldığında, bir uyarıcının (peynirin yeşillenmesi), bir başka uyarıcıya (peynirin bozulmasına) işaret etmesi söz konusudur. Temel öğrenme türlerinden Tolman ın da üzerinde durduğu öğrenme biçimlerinden biri de işaret öğrenmedir; bir uyarıcıyla bir başka uyarıcıyı/durumu ilişkilendirmeyi öğrenmektir. öğrenme psikolojisi adım 2 1. Öğrenmeyi etkileyen etmenlerden biri de öğrenme yöntemiyle ilgili faktörlerdir. Aralıklı ya da toplu çalışma, bölerek ya da bütün çalışma, geri bildirim kullanma ve katılımı sağlama bu etmenleri ifade eder. Bu örnekte ise öğrencinin sınavdan önce kısa bir süre içinde sıkışık/toplu çalışma gerçekleştirdiği, öğretmenin ise aralıklı çalışmayı önerdiği görülmektedir Koşullu tepki, tepkisel koşullanma sürecinde başlangıçta organizmanın tepki göstermediği bir uyarıcıya göstermiş olduğu tepkiyi ifade eder. Buna göre bireyin ilgi duyduğu programı izlemek için vakit ayırması edimsel koşullanma sürecinde ayırt edici uyarıcıya örnek oluşturur. 3. Gözlem yoluyla öğrenme stratejisinin sırasıyla gerçekleşen dört aşaması vardır: dikkat, hatırda tutma, uygulama ve güdülenme. Bu örnekte Muazzez in ablasının tahta çubukları nasıl kullandığını gerektiği gibi izlememesi dikkat aşamasının, tahta çubukları kavramada parmak kaslarının yeterli düzeyde olmaması ise uygulama aşamasının gerektiği gibi gerçekleşmediğini göstermektedir. 4. Bu soruyu çözebilmek için öncelikle ceza kavramına değinmek gerekir. Bir davranışın sonunda itici bir durum ortaya çıkarsa ve bu nedenle davranışın zayıfladığı ya da ortadan kalktığı görülüyorsa bu durum ceza kavramıyla açıklanabilir. Bu çerçevede seçeneklere bakacak olursak A seçeneğinde pekiştirece alışma; B seçeneğinde pekiştirecin kesilmesiyle birlikte gerçekleşen sönme, C seçeneğinde öğrenilmiş çaresizlik, E seçeneğinde de sönme örneklenmektedir. D seçeneğinde ise davranışın ardından ortaya çıkan itici uyarıcı nedeniyle (köpek tarafından ısırılma) yani cezanın etkisiyle davranış ortadan kalkmıştır. Not: Bu sorunun benzeri 2011 KPSS de çıkmıştır. Cezanın bu tür örneklerine aşina olmak gerekir. 5. Premack ilkesi, yapılma olasılığı yüksek bir davranışın yapılma olasılığı düşük olan bir davranışı pekiştirmek için kullanılmasını ifade eder. Tuğba Öğretmen in öğrencilerine her gün yarım saat kitap okuduklarında kendi aralarında satranç oynamalarına izin vereceğini söylemesi premack ilkesini kullandığını gösterir. 6. Algıda seçicilik, bireyin ilgisi, ihtiyacı, eski yaşantıları gibi değişkenlerin etkisiyle bir uyarıcıyı diğerlerine göre daha çabuk algılamasıdır. Bu anlamda doktorun televizyonda hastalıkla ilgili haber yayımlandığında dikkat etmesi algıda seçiciliğe örnek oluşturur. 7. Karşıt koşullanma tepkisel koşullanma sürecinde bir tepkinin oluşmasına neden olan uyarıcıların değiştirilerek karşı tepkinin oluşturulması sürecine denir. Buna göre psikolojik danışmanın öğrencilerin madde kullanımına yönelik olumsuz tutum geliştirmelerini sağlamak amacıyla sunusunda kötü fotoğrafl ara ve videolara yer vermesi karşıt koşullanma ile açıklanır. 8. Mozart ın senfonisi (Nötr Mozart ın senfonisi (Nötr Mozart ın senfonisi (Koşullu Sıcak hava (Koşulsuz Tepki yok Damarların genişlemesi (Koşulsuz Damarların genişlemesi (Koşullu

5 Buna göre sıcak havada damarların genişlemesi koşulsuz tepki ye karşılık gelir. 9. Sosyal öğrenme kuramına göre, bireyin gözlediği modellerin davranışlarını taklit edip etmeyeceği birçok etken tarafından belirlenir. Bu etkenlerden bir tanesi de dolaylı cezadır. Yani gözlemlenen davranışın ceza ile sonuçlanması gözlemcinin bu davranışı yapmasına engel olur. Bu anlamda bireyin yalan söyleyen arkadaşının dışlandığını görünce yalan söylememeye özen göstermesi dolaylı cezaya örnek oluşturur. 10. Tepkisel koşullanma yoluyla öğrenme sürecinde ikinci dereceden koşullanma (üst düzeyde koşullanma) organizmanın aynı anda birden fazla uyarıcıya koşullanmasını ifade eder. Geçirdiği kazadan sonra Nihat ın önce 1. uyarıcı olarak çarptığı arabaya, ardından o arabada gördüğü sahibine de 2. uyarıcı olarak koşullandığı görülmektedir. 11. Alışkanlıkların yok edilmesi için kullanılan bıktırma yönteminde, bireyin istenmeyen tepkiyi yoruluncaya kadar yapması için ortam sağlanır. Buna göre öğretmenin Ahmet e bir dosya dolusu kâğıt vererek kâğıtların hepsiyle ders sonuna kadar uçak yapmasını istemesi bıktırma yöntemini kullandığını gösterir. 12. Öğrenilmiş olan iki bilgiden birinin etkisiyle diğerini karıştırmak, unutmak, ket vurma teorisi ile açıklanabilir. İlk öğrenmenin etkisiyle sonraki öğrenmeyi karıştırmak ya da unutmak ileriye ket vurmadır. Bu örnekte yıllardır kullanılan/öğrenilmiş olan house sözcüğünün etkisiyle, daha sonra öğrenilen das haus sözcüğünü hatırlayamamak ya da unutmak ileriye ket vurmayla açıklanabilir. Not: 2010 sınavında da sorulduğu gibi ileriye ket vurma kavramıyla olumsuz aktarma kavramı böyle bir sorunun iki seçeneğini oluşturabilir. Unutmayınız, olumsuz aktarma bir öğrenme değişkenidir, ön öğrenmelerin etkisiyle yeni bir öğrenme sürecine geçerken güçlük yaşamaktır. Oysa ileriye ket vurma bir unutma değişkenidir, eski öğrenmenin etkisiyle sonrakini karıştırmak, unutmaktır. 13. Bireyin öğrenme gerçekleştirebilmesi için gerek zihinsel gerekse yaş olarak belli bir olgunluk düzeyine erişmesi gerekir. Buna göre çocuğun altı yaşına geldiğinde hiç yardım almadan ayakkabılarını çok rahat bağlayabilmesi olgunlaşma süreci ile açıklanabilir. 14. Sistematik duyarsızlaştırma, tepkisel koşullanmayla ortaya çıkan olumsuz koşullu tepkilerin, özellikle korkuların ortadan kaldırılmasında kullanılan davranışçı bir psikoterapi tekniğidir. Bu sorudaki seçeneklere bakıldığında A seçeneğinde premack, B seçeneğinde özellikle karşı koşullama, C ve D seçeneklerinde pekiştirme uygulamaları etkili olacaktır. Oysa E seçeneğinde, Kapalı yerde kalma korkusu olan birinin bu korkusunu ortadan kaldırmada sistematik duyarsızlaştırma etkili olabilir. 15. Ceza uygulamaları kimi zaman ilginç sonuçlar vermektedir. Bir davranışı bastırmak için uygulanan cezalar kimi zaman bu duruma maruz kalanların söz konusu davranışı daha da fazla yapmalarına yol açmaktadır. Psikolojik tepkisellik kuramı bu durumu, insanların otoriteye boyun eğmeme ve özerkliklerini koruma eğilimiyle açıklamaktadır. 16. Bir davranış kontrol yöntemi olarak, öncelikle tercih edilen davranışı pekiştireç olarak kullanıp ilk olarak az tercih edilenin yapılmasını sağlamak, premack ilkesini açıklar. Bu örnekte de çocuğun önce yemeği yemesi durumunda çok istediği bilgisayarına kavuşması söz konusu olduğundan premack ilkesi geçerlidir. 17. Bandura ya göre, başkalarının yaşantılarına bağlı olarak gerçekleşen davranış değişiklikleri dolaylı öğrenme olarak açıklanır. Bu örnekte de Gamze Hanım ın çocuğuna vermek istediği nasihatleri başkalarının başına gelen dolaylı yaşantılara bağlı kalarak verme çabasının çocuğunun dolaylı öğrenme kapasitesini geliştirmeye çalıştığı söylenebilir. 5

6 18. Alışma, organizmanın uzun süre belli bir uyarıcıya maruz kalması sonucu, uyarıcının organizma üzerindeki etkisini azaltmasını ifade eder. Buna göre kişinin sokakta mendil satan hasta bir çocuk gördüğünde eskisi gibi etkilenmemesi alışmaya örnek oluşturur. öğrenme psikolojisi adım 3 1. Sembolik pekiştirme, istenen davranışları gösteren çocuklara aferin deme, çikolata verme yerine fi ş, yıldız, artı, jeton verme esasına dayanan bir tekniktir. Çocuk bu simgesel ödülleri belli sayıda toplayarak gerçek ödüle kavuşur. Buna göre toplanan her 10 bilye için çocuğa istediği bir çizgi fi lm CD sini alması için izin verilmesi sembolik pekiştirmeye örnektir. 4. Organizma yaşadığı bir ya da birkaç başarısızlıktan sonra ne yaparsa yapsın durumu değiştiremeyeceğini öğrenerek pasif kalır ve bu pasifl iğini istenmeyen diğer durumlara da geneller. Bu durum öğrenilmiş çaresizlik olarak tanımlanır. Buna göre Elif in birkaç olumsuz arkadaş deneyiminin ardından sağlıklı ilişkiler kuramayacağını düşünmesi öğrenilmiş çaresizlikle açıklanır. 19. Batıl davranış, organizmanın bir davranışının ardından o davranışla ilişkisi olmayan tesadüfen olumlu ya da olumsuz pekiştireç aldığında, zamanla yaptığı davranışla aldığı pekiştireci ilişkilendirmesidir. Buna göre insanların dileklerinin yerine gelmesi için ağaçlara bir şeyler bağlamaları batıl davranışa örnek oluşturur. 2. Bilgiyi işleme kuramının en önemli kavramlarından biri olan kodlama kavramı, yeni öğrenilen bilginin ön bilgilerle ilişkilendirilerek, bu bilgilerle ortaklık ya da benzerliklerine bakılarak anlamlandırılması ve bu sayede belleğe yerleştirilmesi işlemidir. Bu örnekte de dokulara ilişkin bilgilerini hücreye ilişkin bilgisiyle ilişkilendiren ve buradan hareketle bir sonuca ulaşan öğrencinin bilgiyi kodlama sürecini yaşadığı söylenebilir. 5. Bir öğrenme görevinin ardından, öğrenilenler arasında geri çağırılabilenleri, belli bir sırayı gözetmeden hatırlamaya serbest hatırlama denir. Bu örnekte de öğrenme listesinin çocuğa verilip çocuğun hatırlayabildiği kadarını ifade etmesini istemek serbest hatırlamayı örnekler. 20. İkincil pekiştireç; pekiştirici değerini öğrenme yoluyla kazanan, para, hediye, unvan, yıldız gibi sosyal ve manevi içerikli pekiştireçlerdir. Buna göre plastik kemik köpek için ikincil pekiştireç kapsamında değerlendirilir Thorndike ın deneme yanılma yöntemi ile problemin çözümü sürecinde doğru adımların doğru davranışların seçilmesi ve uyarıcı ile tepkinin-davranışın bağlanması işlemi olarak ifade ettiği öğrenmeye A, C, D ve E seçenekleri uygundur. Ancak B seçeneği deneme yanılma değil, olumsuz pekiştirmedir. 6. Algıda seçicilik; bireyin ilgisi, ihtiyacı, eski yaşantıları gibi değişkenlerin etkisiyle bir uyarıcıyı diğerlerine göre daha çabuk algılamadır. Bu anlamda âşık olan kişinin baktığı her yerde, duyduğu her şarkıda âşık olduğu kişinin adı geçtiğinde dikkat kesilmesi algıda seçicilik ile ilişkilidir.

7 7. Bireyin bir ortamda cezalandırılan bir davranışının başka bir ortamda cezalandırılmamadan dolayı artarak devam etmesi davranışta kontrast olarak ifade edilir. Buna göre çocuğun evde süs eşyalarına dokunmazken misafi rliğe gittiğinde o evdeki süs eşyalarıyla daha çok oynaması davranışta kontrasta örnek oluşturur. 8. Gestalt algısal örgütleme ilkelerinden biri de benzerlik ilkesidir. Buna göre çevredeki çeşitli uyarıcılar arasında benzerlik düzeyi yüksek olanlar diğerlerinden ayrı bir grup olarak algılanma eğilimi gösterir. Bu örnekte de pek çok oyuncağın bulunduğu oyuncak sepetinin içine bakan bir çocuğun parlak ve renkli olan plastik oyuncaklarla, onlara göre daha mat olan ahşap oyuncakları doğru terimlerle kategorize edemediği hâlde, benzerliklerine ve görünüşlerine göre iki ayrı grup oyuncak olarak ayırıştırması bu ilkeye uygun bir eğilimi gösterir. 9. Yuva (Nötr Yuva (Nötr Zorla zeytin yedirme (Koşulsuz Tepki yok Mutsuzluk ağlama (Koşulsuz tepki) Mutsuzluk Yuva ağlama (Koşullu (Koşullu tepki) Buna göre çocuğun yuvanın kapısının önüne gelince ağlaması koşullu tepki ye karşılık gelir. 10. Sosyal öğrenme (dolaylı öğrenme, gözlem yoluyla öğrenme, model alma yoluyla öğrenme) süreci, bireyin modelin davranışını izleme, hatırlama, uygulama ve güdülenme süreçlerini kullanarak kendisine uygun hâle getirmesidir. Bu durumda uçuşla ilgili olarak yazılı ve görsel yayınlar ve söylemlerin uçuşun tehlikeli olduğu konusunda insanları ikna etme sosyal öğrenmeye örnek oluşturur. 11. KPSS de daha önce çıkmamış olan ancak çıkmasını beklediğimiz öğrenme yaklaşımlarından biri de beyin temelli öğrenme yaklaşımıdır. Bu yaklaşıma dayanan bir soruyu yapabilmek için beyin temelli öğrenme kuramının ilkelerini bilmeniz, ardından da bu ilkelere uygun bir biçimde sunulan örnekleri, senaryoları bunlarla ilişkilendirebilmeniz gerekir. Bu soruda sözü edilen öğretmenin hareket ettiği ilke öğrenme bedenin bütünü, zihin ve bedenin birlikte kullanımıyla zenginleşir. ilkesidir. Buna göre paralel bir işlemci özelliği gösteren beyin aynı anda hem zihinsel hem de duyusal uyarıcıları bir arada alabilir ve işleyebilir. Bu örnekte de öğretmenin görseller kullanması, açıklamalar yapması ve çiçekleri öğrencilere vererek inceleme yapmalarını istemesi sözü edilen öğrenme ilkesinden hareketle, beyin temelli öğrenme yaklaşımına uygun bir biçimde oluşturulmuştur. 12. Ceza, organizmanın bir davranışının ardından ortama olumsuz bir pekiştireç konulmasını (birinci tür ceza) ya da ortamdan olumlu bir pekiştirecin çekilmesini (ikinci tür ceza) ifade der. Bu durumda çocukların sordukları soruların ardından anne, baba ve öğretmenlerinin rahatsız olduklarını görmeleri ya da onların olumsuz tepkileri ile karşılaşmaları ceza kapsamında değerlendirilir. 13. Geri bildirim bireyin sergilemiş olduğu performansı hakkında dönüt vermeyi ifade eder. Buna göre öğretmenin öğrencilerine verilen ödevler üzerinden hangi hamlenin doğru ya da yanlış olduğuna ilişkin açıklamalar yapması geri bildirim sürecini kullandığını gösterir. 14. Bazen yetişkinlerin çocukların istenmeyen davranışlarının ardından yaptıkları uygulamalar, çocukların istenmeyen davranışlarını daha çok pekiştirebilir ifadesine en uygun örnek çocuğun dağınık bıraktığı odayı annesinin toplamasıdır. Bu durumda çocuğun dağınık olma davranışı annenin odayı toplamasıyla pekiştirilmektedir. 7

8 15. Yürütücü biliş, öğrenenlerin benimsedikleri belli öğrenme stratejilerini kullanma yetenekleri ve kendi düşünmelerine ilişkin düşünmelerini ifade eder. Bireyin kendi bilişsel süreçleri ile ilgili bilgisidir. Bu sorunun seçenekleri arasında Tarih dersinde hangi öğrenme tekniklerini kullandığında daha iyi öğrendiğini fark etme doğrudan yürütücü bilişle ilişkili bir durumu göstermektedir. 16. Kademeli yaklaşma, organizmaya bir davranış öğretme sürecinde davranışın en küçük alt basamaklara kadar ayrılıp her bir basamaktaki doğru davranışın pekiştirilmesiyle davranış kazandırma yöntemidir. Buna göre öğretmenin masa tenisi oynamayı öğretme sürecinde kademeli yaklaşma yöntemini kullandığı görülmektedir. 17. Öğrenme genel olarak çevreyle etkileşimler sonucu yaşantılar kazanma yoluyla organizmada oluşan düşünce, duyuş ve davranış değişikliğidir. Refl eks, içgüdü ve geçici davranışlar öğrenme olarak nitelendirilemez. Bu bağlamda, fırında çalışan kişinin bir süre sonra ekmek kokularını almaması öğrenmeyi değil, duyu organlarının fi zyolojik olarak etkilenmemesini ifade eder Bu örneğin aynı zamanda simgesel ödülle pekiştirme olduğunu da söylemeliyiz. Öte yandan, bir pekiştirecin öğrenme sonucunda pekiştirici uyarıcı özelliğini kazanması (ikincil / koşullu pekiştireç) ve buna dayanarak pekiştirme uygulanması koşullu pekiştirme kavramıyla açıklanmaktadır. Bu örnekte de jetonun pekiştirme işleminde pekiştirici uyarıcı özelliğini kazanması koşullu pekiştirme uygulamasına örnektir. 19. Dolaylı öğrenmeyi etkileyen dolaylı yaşantılardan biri de dolaylı güdülenmedir. Bu kavram, belli bir davranışı sayesinde başarılı olan bireyin bu durumuna tanıklık eden kişinin, içsel bir güdülenmenin de etkisiyle, aynı davranışı yapma yönünde eğilim göstermesini, motive olmasını ifade eder. Bu örnekte de tekrar çalışmaları sayesinde arkadaşının turnikede başarılı olduğunu gören Dursun da aynı çalışmaları yaparak başarılı olma yönünde dolaylı bir güdülenme yaşamıştır. 20. Öğrenmeyi etkileyen faktörlerden biri de zaman kullanımıdır. Aralıklı ve toplu çalışmanın yanı sıra dikkat edilmesi gereken etmenlerden biri de öğrenme sürecinde bireye gereken zamanın verilip verilmemesidir. Kısa zaman diliminde çok fazla konunun öğrenilmeye çalışılması, hem uyaranlar arasındaki bağlantıları kurmayı hem de öğrenilenlerin hatırlanmasını güçleştirmektedir. Bu örnekte de görsel ögeler ile sözel bilgiler arasındaki bağlantıların ancak 15 saniyede sağlanabilmesi, 8 saniyede bunun sağlanamaması değindiğimiz bu bilgilerle açıklanabilir. Dolayısıyla Öğrenme sürecinde öğrenciye gerekli zaman tanınmalıdır. öğrenme psikolojisi adım 4 1. Bilginin anlamlandırılarak kodlanmasında güçlük yaşandığında bilgiyi belleğe yerleştirebilmek ya da daha kolay hatırlayabilmek için kullanılan bellek destekleyici stratejilerden biri de yerleştirme (loci) yöntemidir. Bu yöntemde hatırlanması istenen uyarıcılar bireyin oldukça iyi bildiği mekânlarla ya da mekândaki çeşitli kısımlarla, eşyalarla ilişkilendirilir. Bunun ardından bilgiler o yerlerde düşünülür ve böylece o yer, mekânla karşılaşıldığında bilginin kolaylıkla hatırlanması amaçlanır. Bu örnekte de alternatif enerji kaynaklarına ilişkin bilgilerin ev içindeki çeşitli eşyalarla ilintilendirilmesi yerleştirme yönteminin kullanıldığını gösterir. 2. Eşik yöntemi istenmeyen tepkiyi doğuran uyarıcının azar azar verilmesine dayanır. Başka bir deyişle bireyin var olan bir alışkanlığı yavaş yavaş ortadan kaldırılır. Buna göre sınıfta uzun süreli etkinlikler yerine dakikalık etkinliklere yer vermek ve daha sonraki haftalarda öğrencilerin bir etkinlikteki çalışma sürelerini aşama aşama arttırmak eşik yönteminin kullanıldığını gösterir. 3. Karşıt koşullanma tepkisel koşullanma sürecinde bir tepkinin oluşmasına neden olan uyarıcıların değiştirilerek karşı tepkinin oluşturulması sürecine denir. Buna göre öğretmenin derste sıkılan öğrencilerin derse yönelik ilgi duymalarını sağlamak amacıyla düzenlediği etkinlikler karşıt koşullanma sağlamaya yöneliktir.

9 4. Bandura ya göre model alarak öğrenmeyi etkileyen ilk etmen modelin özellikleridir (statüsü, benzerliği, saygınlığı, sevilmesi, yaşı ve cinsiyeti gibi), ikincisi modelin davranışının sonuçları (olumlu ya da olumsuz olması), üçüncüsü ise modelin davranışının basit ya da karmaşık olmasıdır. Bu örnekte Yasemin in ablasının daha kolay, yapılabilir davranışını (topuz yapma) taklit ettiği, daha zor davranışını ise (saçını örme) taklit etmekten uzak durması son etmene bağlı olarak değerlendirilmelidir. 5. Dolaylı öğrenme süreci, bireyin modelin davranışını izleme, hatırlama, uygulama ve güdülenme süreçlerini kullanarak kendisine uygun hâle getirmesidir. Buna göre bebeklerin sürekli televizyon izlemeleri sonucu televizyon dilini öğrenmeleri dolaylı öğrenme ile açıklanır. 6. Bluma Zeigarnik tarafından geliştirilen zeigarnik etkisi; yarım kalan, eksik bırakılan yaşantıların, işlemlerin oldukça iyi hatırlandığını ifade eder. Bu örnekte de makalede pek çok paragraf içinde, telefonun çalmasıyla birlikte yarım kalmış paragrafın daha iyi hatırlanması zeigarnik etkisiyle açıklanabilir KPSS de ilk kez çıkan ve yine çıkması ihtimal dâhilinde olan Thorndike ilkelerinden biri de küçük adımlarla öğrenme ilkesidir. Bu ilkeye göre öğrenme kolaydan zora, basitten karmaşığa doğru yapılandırılmalıdır. Bu örnekte de önce koşmak, sonra topsuz, ardından toplu hareketler yaptırmak bu ilkeye uygun öğretme faaliyetleridir. 8. Bandura ya göre insan sadece anı yaşayan bir varlık değildir geleceğe dair tasarılar, planlar geliştirir. Bu beceri öngörü kapasitesiyle açıklanabilir. Öte yandan insan, yaşamında aktif bir öznedir; seçimleriyle, eylemleriyle kendi yaşamına yön veren, kendi yaşamını düzenleyen bir varlıktır. Bu ise öz düzenleme becerisine işaret eder. Bu örnekte de diğer yıl alacağı Almanca dersinde başarılı olmak isteyen Aynur neler yapabileceğine dair fi kirler geliştirerek öncelikle öngörü kapasitesini işe koşmuş, ardından da bu planlarının başarılı olabilmesi için icraata geçerek çalışma planlarına uygun davranmaya ve kendini bu alanda düzenlemeye, geliştirmeye başlamıştır. 9. Bilginin anlamlandırılarak, önceki bilgiyle ilişkilendirilerek ya da organize edilerek belleğe yerleştirilmesine kodlama denir. Anlamlandırmaya dayalı kodlama yapmak güç olduğunda, öğrenme konusuna ilişkin doğal olmayan ipuçları (görsel ya da sözel) kullanarak bilgiyi belleğe yerleştirme ve hatırlama tekniklerine ise belleği destekleme stratejileri denir. 10. Bu örnek zor olmamakla birlikte ÖSYM nin son sınavlarda sıklıkla yaptığı gibi, adayın aklını seçeneklerle karıştırmak için kurgulanmış bir sorudur. Bu nedenle bu tür sorularda (seçeneklerin her birinin örneğe yönelik açıklamalar/yorumlar içerdiği sorularda) seçeneklere bakmaktan çok, soru kökünde bitirmek/netleştirmek daha yararlı olacaktır. Biz de soru köküne baktığımızda şunu görebiliriz: Öğrencinin davranışının (dersi dinleme) ardından öğretmenin tutumu (ona söz hakkı tanıması), öğrencinin bu davranışını pekiştirmiş ve davranışın sürdürülmesini sağlamıştır. Bu durum Edimsel davranışın sonucunda olumlu çevresel değişiklikler olması davranışın tekrarlanmasını sağlar. ifadesiyle aynı anlama gelmektedir. 11. Operant koşullanma yoluyla öğrenme sürecinde, organizmanın bir uyarıcı karşısında yapmış olduğu bir davranış ödül ya da ceza ile sonuçlanırsa organizma uyarıcıyı diğerlerinden ayırt eder ve bu uyarıcı organizmanın davranışlarını kontrol etmeye başlar. Ayırt edici uyarıcı sadece organizmanın psikomotor davranışları için geçerlidir. Buna göre öğrenci için İngilizce dersi ayırt edici uyarıcıdır. 12. Etkinin yayılması, pekiştirmenin etkisinin doğru davranışla yan yana yer alan davranışa da yayılmasıdır. Buna göre öğrencilerin bazıları dışarı çıkabilmek için problemi hızlı çözmeye çalıştığından hata yapmaları etkinin yayılması ile açıklanır. 9

10 13. Premack ilkesi ya da literatürdeki diğer adıyla ayrımlı olasılık ilkesi, çocuğa az istediği davranışı yaptırmak için çok istediği davranışı pekiştireç olarak kullanmak tır. Dolayısıyla Bilgisayarını kullanabilmen için kitabını okuman gerekiyor. ifadesi bu ilkeye uygun bir örnektir. 14. Bellek türleri temelde ifade edilebilir (bildirimsel- dekleratif -açık) ve ifade edilemeyen (bildirimsel olmayan, non-dekleratif - örtük) bellek olarak ikiye ayrılır. İfade edilebilir bellek anısal ve anlamsal olarak ikiye ayrılabilirken ifade edilemeyen bellek ise işlemsel bellek, hazırlama ve koşullanma olmak üzere üç bellek alanına ayrılır. Araba kullanmak, bilgisayar oyunu oynamak gibi beceri gerektiren işlerin bilgisi işlemsel bellekte, yaşadığı kente ve dile dair bilgiler anlamsal bellekte, eğitim ve iş yaşamına ilişkin otobiyografi k bilgiler ise anısal bellekte saklanır. Bu örneğe bakıldığında kişinin işlemsel belleği kullanmayı gerektiren becerilerde zorlanmadığı, buna karşın anısal belleği kullanmayı gerektiren otobiyografi k bilgileri hatırlamada güçlük çektiği söylenebilir. Seçenekler arasında anısal bellek olmadığına göre onu kapsayan ifade edilebilir bellek seçeneğini işaretlemek doğru olacaktır Model alma yoluyla öğrenme (dolaylı öğrenme, gözlem yoluyla öğrenme, sosyal öğrenme) süreci, bireyin modelin davranışını izleme, hatırlama, uygulama ve güdülenme süreçlerini kullanarak kendisine uygun hâle getirmesidir. Buna göre ebeveynlerin çocuklarının olduğu ortamlarda, ayrımcılığa dayalı, hoşgörüsüz davranışları ve sözleri engellemeleri çocukların ebeveynlerini model almalarını sağlayacaktır. 16. Bilgiyi işleme kuramında en önemli süreç kodlamadır. Kodlama olmadan çevreden gelen bilginin çoğu geçici olarak depolanır. Kodlama, uzun süreli bellekte var olan bilgi ile kısa süreli bellekteki bilginin ilişkilendirilerek transfer edilmesidir. Ancak kodlamanın etkili olması gerekir. Kodlamanın etkili olması ise anlamlandırma ile mümkündür. Anlamlılık, uzun süreli bellekteki bir düşünce ve diğer düşünceler arasında mümkün olduğunca bağlantı, ilişki kurmakla gerçekleşir. Buna göre öğretmenin öğrenilmesi gereken bilgilerle ilişkili anlamlı bir hikâye oluşturmayı önermesi kodlama süreci ile ilişkilidir. 17. Gestalt kuramda ele alınan konulardan biri de yaratıcı düşünme sürecidir. Buna göre yaratıcı düşünmeyi olumsuz etkileyen etmenler psikolojik, kültürel-sosyal ve işleve takılma, algısal kurulum gibi geçmiş yaşantılardan kaynaklanan etmenlerdir. Algısal set ya da kurulum belli bir problemi çözmede işe yaramış olan çözüm yolunu farklı durumlarda da aynı biçimde sergileme eğilimidir ve bu da bir yaratıcılık engelidir, farklı çözümleri kullanmayı düşünmeme eğilimidir. Bu nedenle Algısal set, problemin çözümünde algılamayı ve yaratıcılığı destekler. ifadesi doğru değildir. 18. Sosyal öğrenme kuramında (dolaylı öğrenme, gözlem yoluyla öğrenme, model alma yoluyla öğrenme), modelin olumsuz davranışlarının ya da herhangi bir davranışının ceza ile sonuçlanması, gözlemcinin benzer davranışlarda bulunmasını engeller. Bu durum dolaylı ceza olarak adlandırılır. Buna göre öğretmenin tüm sınıfın önünde öğrencinin yapmış olduğu ödevinde yanlışların üstünü kırmızı kalemle çizmesi, diğer öğrenciler için dolaylı ceza niteliği taşır. 19. Çocukken annesi tarafından terk edilen bir kişinin kadınlara güvenmemesi genelleme; öğretmenin sınıftaki dolabını düzenli ve temiz tutan öğrencilerine kitap hediye etmesi olumlu pekiştirme; gittiği dans kursunda ayağını kıran kişinin tango müziğini duyduğunda canının yandığını hissetmesi koşullu tepki ve eşinden boşanan kadının ilk zamanlar resmî evraklara boşandığı eşinin soyadını yazması geriye ket vurma ile açıklanır. Bu bağlamda önceden öğrenilen bilgi ve becerilerin yeni öğrenilecek bilgi ve becerilerin öğrenilmesini zorlaştırmasını ifade eden olumsuz transfere uygun bir örnek bulunmamaktadır.

11 20. Bitişiklik, bir uyarıcıya karşı gösterilen tepkinin, daha sonra, aynı uyarıcıyla karşılaşıldığında da gösterilme eğilimini ifade eder. Bu bağlamda birey yatakta kitap okumaya alıştığı için uyumak istediğinde yatağa yattığı anda kitap okumak istemesi bitişikliğe örnek oluşturur. B ve C seçenekleri genelleme ile D ve E seçenekleri ise tepkisel koşullanma süreci ile açıklanır. 3. Bilgiyi işleme kuramına göre epizodik bellek (anısal bellek) uzun süreli bellekte bireyin özel yaşamı ile ilgili yaşantıları ve bilgileri depoladığı bölümdür. Buna göre çocukken mahalle bakkalından aşırdığımız şekerlemeleri ya da annemizin sokaktan eve geç geldiğimizde fırlattığı terliği anımsamamız epizodik belleğin kullanıldığını gösterir. 6. Öğrenme genel olarak, çevreyle etkileşimler sonucu yaşantılar kazanma yoluyla organizmada oluşan düşünce, duyuş ve davranış değişikliğidir. Refl eks, içgüdü ve geçici davranışlar öğrenme olarak nitelendirilemez. Bu bağlamda, pencereden bakan çocuğun cama bir kuş çarptığında irkilmesi öğrenme değil, bir refl ekstir. öğrenme psikolojisi adım 5 1. Kendini gerçekleştiren kehanet kişinin başına gelebileceklerle ilgili öngördüğü şeylerin bir biçimde vuku bulması ve gerçekleşmesidir. Buna göre ressamın kendi yeteneklerini sorgulamaya başlaması ve hiçbir şey üretemediğini görünce Ne kadar yeteneksizim. diye düşünerek kendisini çok daha kötü hissetmesi kendini gerçekleştiren kehanete örnek oluşturur. 4. Edimsel koşullanma yoluyla öğrenme sürecinde, organizma ortaya koyduğu davranışın sonucundan etkilenir; davranış pekiştirilirse organizma davranışı daha çok tekrar etme eğilimi gösterir. Buna göre öğrencilerine ders araç gereçlerini temiz ve özenli kullanma davranışını kazandırmak isteyen bir öğretmenin kullanacağı yöntem ders araç gereçlerini temiz ve özenli kullanan öğrencileri pekiştirmek olacaktır. 7. Alışkanlığı yok etme yöntemlerinden biri olan zıt tepki yönteminde, hoşa giden uyarıcı ile hoşa gitmeyen uyarıcı birlikte sunulur. Tadı kötü olan ilaçla birlikte elma püresi, muhallebi ya da bir parça çikolata verilmesi zıt tepki yöntemine örnek oluşturur. Öte yandan olumlu pekiştirme, organizmanın hoşuna giden uyarıcıyı ortama koyma eylemidir. İlacını içen çocuğun kocaman bir kucaklamayla ve övgüyle kutlanması ise olumlu pekiştirme ile açıklanır. 2. Algısal ayırt edilebilirlik, öğrenme malzemesinin dikkat çekici şekilde sunulmasını ifade eder. Buna göre çocuk kitaplarının çizimleri ve sunumlarının dikkat çekici şekilde hazırlanması algısal ayırt edilebilirlik ile açıklanır. 5. İşaret gestalt kuramında sözü edilen kavramlardan biri de yer öğrenmedir. Belli bir mekânla etkileşimlere bağlı olarak geliştirilen yer öğrenmeler kısaca belli bir hedefe nasıl ulaşılacağını, en kısa yoldan hedefe nasıl ulaşılabileceğini öğrenmektir. Bu örnekte de öğrenci işlerine nasıl ulaşabileceğini soran bir kişiye bu tarifi doğru bir biçimde verebilen bir kişinin o mekâna dair yer öğrenme bilgisini kullandığı söylenebilir. 8. Organizma bir problem durumunda kaldığında, problemin çözümüyle ilgili ilişkileri fark ederek çözümü aniden bulmakta ve kavrama yoluyla öğrenme gerçekleşmektedir. Buna göre bilim insanlarının başka bir deneyin sonucundan hareketle uzun süredir üzerinde çalıştıkları kellik için çözüm bulmaları sezgi ve kavrama yoluyla öğrenmeye örnek oluşturur. 11

12 9. Edimsel koşullanma sürecinde organizma yaptığı bir davranışın ardından pekiştirilirse o davranışı tekrar etme eğilimi gösterir. Buna göre çocuğun televizyonun düğmeleriyle oynama davranışı dışarı çıkma ile pekiştirildiğinden gelecekte çocuk televizyonun düğmeleriyle daha çok oynayacaktır. 10. Öğrenilenleri hatırlama sürecinde öğrenilmiş iki bilgiden sonra öğrenilenlerin, önce öğrenilenler üzerinde bozucu etkide bulunarak unutturmasına ileriye ket vurma denir. Parçada Serhat ın sürekli eski şifresini kullandığı için yeni şifresini hatırlayamadığı vurgulanmaktadır. A seçeneğindeki füg, fi ziksel ya da psikolojik travmalar sonucunda belleğin tamamen çökmesidir. B seçeneğindeki negatif transfer önceden öğrenilmiş olanların yeni bilgilerin öğrenilmesini güçleştirmesidir. C seçeneğindeki sonralık etkisi sonradan öğrenilmiş bilgilerin daha kolay hatırlanmasıdır. E seçeneğindeki geriye ket vurma, sonradan öğrenilen bilgilerin önceden öğrenilmiş olanları unutturmasıdır. 11. Bandura ya göre insanların belli bir konuda ne durumda olduklarını, neleri ne düzeyde öğrendiklerini, yapabildiklerini düşünmeleri öz değerlendirme ya da öz yargılama kapasiteleriyle açıklanabilir. Bu örnekte Zeynep in matematik dersinde anlamakta zorlandığı konuları ve bunların nedenlerini düşünmesi öz değerlendirme kapasitesiyle açıklanabilir. Öte yandan yine Bandura ya göre insanların bel- 12 li bir konuda geleceğe dair planlar geliştirmeleri, hedefl er koymaları öngörü kapasiteleri ile doğru orantılıdır. Bu örnekte de Zeynep in hangi yolları kullanması gerektiğine dair fi kirler ve planlar geliştirmesi öngörü kapasitesini işe koştuğunu göstermektedir. 15. Öğrenme genel olarak çevreyle etkileşimler sonucu yaşantılar kazanma yoluyla organizmada oluşan düşünce, duyuş ve davranış değişikliğidir. Bir davranışın öğrenilip öğrenilmediği de ancak organizmanın sergilemiş olduğu davranışlarına bakılarak anlaşılabilir. 12. Yaratıcı düşünme engellerinden biri olan işleve takılma, nesneleri asıl işlevlerinin dışında kullanmamayı ifade eder. Buna göre çantanın sadece evrak taşımak için değil, iskemle olarak kullanılabileceğinin düşünülmemesi işleve takılma ile açıklanır. 13. Bilgiyi işleme kuramı duyuşsal ve psikomotor davranışlar üzerinde değil bireyin algı, dikkat, düşünme, kavrama, keşfetme gibi zihinsel davranışları üzerinde durur. Buna göre bireyin listede yer alan kavramları birbirleriyle ilişkilerini dikkate alıp gruplayarak öğrenmeye çalışması bilişsel bir davranış olduğu için bilgiyi işleme kuramı ile açıklanır. 14. Bu örnekte olduğu gibi bir uyarıcının tekrar tekrar, art arda sunumunun ardından organizma üzerindeki etkisini yitirmesine, diğer bir deyişle bu uyarıcıya karşı organizmanın tepkisinin azalmasına alışma denir. Bu örnekte de resme uzun süre bakmış olmak o resimden alınan hazzın azalmasına yol açtığı için alışmaya uygun bir örnektir. 16. Olgunlaşma, bireyin fi zyolojik yapısının bir davranışı öğrenebilmek için gerekli olan gelişim düzeyine erişmesini ifade eder. Buna göre iki yaşındaki çocuğun kalem tutarak kâğıt üzerinde şekiller çizmeyi başaramaması ancak üç yaşına geldiğinde bu davranışı yapabilmesi olgunlaşma ile açıklanır. 17. Tepkisel koşullanma kuramına göre ortama aynı anda, birlikte sunulan iki uyarıcıdan birine karşı tepki gelişip diğerine tepki gelişmemesi gölgeleme kavramıyla açıklanabilir. Gölgelemede baskın olan, dikkati çeken uyarıcı diğerini arka planda bırakır ya da gölgeler. Bu örnekte de kırmızı ışık sarı ışığı gölgelemiştir. 18. Kendiliğinden geri gelme, sönme gerçekleştikten sonra davranışın tekrar ortaya çıkmasını ifade eder. Buna göre öğrencinin sömestir dönüşü arkadaşlarını tehdit etmeye başlaması kendiliğinden geri gelmeye örnek oluşturur.

13 19. Lewin i bir insanın psikolojik faaliyetleri bir tür psikolojik alanda veya yaşam alanında (life space) ortaya çıktığını düşünmeye yöneltmişti. Yaşam alanı bir insanı etkileyebilme ihtimali olan, geçmişe, şimdiye ve geleceğe ait her tür olaydan oluşur. Psikolojik bir bakış açısıyla, davranışı yaşamın bu üç yönünün her biri, herhangi bir tek durum da belirleyebilir. Yaşam alanı bireyin kendi psikolojik çevresiyle etkileşimi sırasında ortaya çıkan ihtiyaçlarından oluşur. Yaşam alanı, bireyin biriktirdiği deneyimin tür ve miktarının bir fonksiyonu olarak çeşitli farklılık dereceleri gösterebilir. öğrenme psikolojisi adım 6 1. Dikkat, duyusal kayıta gelen binlerce bilgiden bazılarının seçilip kısa süreli belleğe gönderilmesi için kullanılan bir süreçtir. Öğretmenin kişisel temizlik ile ilgili bir kazanım işleyeceği gün, öğrencilerin duyu organlarına gelen bilgiyi bu konuya hazır hâle getirmek için, kişisel temizlik ürünleri ile sınıfa girmesi dikkat süreci ile açıklanabilir. 3. Bellek türleri temelde ifade edilebilir (bildirimsel- dekleratif -açık) ve ifade edilemeyen (bildirimsel olmayan, non-dekleratif - örtük) bellek olarak ikiye ayrılır. İfade edilebilir bellek anısal ve anlamsal olarak ikiye ayrılabilirken ifade edilemeyen bellek ise işlemsel bellek, hazırlama ve koşullanma olmak üzere üç bellek alanına ayrılır. Bu bellek alanında saklanan bilgiler de isimlerini bellek alanlarından alır. Bu örnekte verilen yemek yapmak, resim yapmak, ayakkabı boyamak, saz çalmak gibi becerilerin bilgisi ise işlemsel bilgi olarak adlandırılır. 20. Seri pozisyon etkisi ya da dizisel konum etkisi olarak bilinen kavrama göre bir dizi öğrenme ögesi içinde son öğrenilenler oldukça iyi hatırlanır (sonralık etkisi) ve dizinin başlarındaki ögeler oldukça iyi hatırlanır (öncelik etkisi). Bu örnekte de bir gecede okunan bir şiir kitabının sonuna doğru okunan şiirlerin daha iyi hatırlanması sonralık etkisiyle açıklanabilir. 2. İkincil pekiştireçler sosyal içerikli pekiştireçlerdir (soruda çocuklara verilen yıldız gibi). Olumsuz pekiştirme organizmayı rahatsız eden durumun ortadan kalkması ile organizmanın rahatlamasını ifade eder (soruda çocuğun yıldızlarını geri alabilmek için kendisinden beklenilen davranışları yapmaya özen göstermesi gibi). Sembolik pekiştirme, istenilen davranışları sergileyen çocuğa yıldız, artı, jeton vermek gibi. İkinci tür ceza, istenmeyen davranışın ardından hoşa giden uyarıcının ortamdan çekilmesidir (çocuğun ödevini yapmadığında yıldızının geri alınması gibi). Oysa premack ilkesi yapılma olasılığı yüksek olan bir davranışın yapılma olasılığı düşük olan bir davranışı pekiştirmek için kullanılmasıdır ve soruda buna ilişkin bir durum bulunmamaktadır. 4. Zihinsel süreçte bilgi akışı kendiliğinden meydana gelmez. Bu akışı bilinçli olarak yönlendiren süreçler vardır. Bunlara yürütücü süreçler denir. Bilgiyi işleme sisteminde bilgi akışını yürüten süreç bilişi yönetme olarak kabul edilmektedir. Çünkü bilişi yönetme bilişsel süreçler hakkında bilgi ve süreçleri kontrol etme özelliklerini kapsamaktadır. Bilişsel yönetme, 1.Bilgi depoları ve bilişsel süreçlerin bilincinde olma 2.İşin gerektirdiği öğrenme durumuna göre bilişsel süreçleri etkin kullanma yolarını belirleme 3.İşi planlama 4.Plan çerçevesinde bilişsel süreçleri etkin olarak kullanma gibi süreçleri kapsar. Bu örnekte de bireyin öğrenmesini olumlu etkileyecek etkiliklerin farkına vararak bunu işe koşması bu çerçevede değerlendirilebilir. 13

14 5. Olumlu pekiştirme, organizmanın istendik davranışının ardından hoşa giden uyarıcının verilmesi eylemidir. Buna göre gece altını ıslatmayan çocuğa övücü sözler söylenmesi olumlu pekiştirmeye örnek oluşturur. Öte yandan eşik yöntemi istenmeyen tepkiyi doğuran uyarıcının bireyin eşiğini aşmadan yavaş yavaş verilmesini ifade eder. Bu anlamda çocuğun geceleri önce yattıktan 1 saat, 2 saat ve 3 saat sonra uyandırılması, eşik yönteminin kullanıldığını gösterir. 6. Karşıt koşullanma organizmanın istenmeyen tepkiyi doğuran uyarıcı yerine istenen tepkiyi doğuran uyarıcıya koşullanmasını sağlamayı içerir. Başka bir ifadeyle organizmanın duygularının tersi yönde değişimini ifade eder. Buna göre hoşa giden çalma edimine sıkıntı ve stresin eşlik etmesinin sağlanması karşıt koşullanmaya örnek oluşturur. 7. Algıda seçicilik bireyin ilgi, ihtiyaç gibi özelliklerinin etkisiyle bir uyarıcıyı diğerlerine göre daha çabuk algılamasını ifade eder. Buna göre resim testine katılan öğrencilerin resmi ilk gördüklerinde algıladıkları ile sonraki gördüklerinde algılamalarının farklı olması algıda seçiciliğe örnek oluşturur Bandura ya göre sosyal öğrenme kuramının ilkelerinden biri de sembolleştirme kapasitesidir. Buna göre insanlar gözlem sürecinde modelin davranışlarını bilişsel sembollere dönüştürerek zihinlerinde saklama becerisine sahiptirler. Bu örnekte de modelin lego yapma davranışını arkadaşı Arda yla birlikte izlediği hâlde, arkadaşından farklı olarak daha sonra legoyu tamamlamak istediğinde öğretmenin bu parçaları hangi sırayla ve nasıl kullandığını hatırlamakta zorlanması bu davranışları zihinsel süreçlere dönüştürmede, sembolleştirme kapasitesini tam olarak kullanmada güçlük yaşamasından kaynaklanmaktadır. 9. Edimsel koşullanma yoluyla öğrenme sürecinde, organizmanın bir uyarıcı karşısında yapmış olduğu bir davranış ödül ya da ceza ile sonuçlanırsa organizma uyarıcıyı diğerlerinden ayırt eder ve bu uyarıcı organizmanın davranışlarını kontrol etmeye başlar (uyarıcı kontrolü). Buna göre programın televizyonda yayını esnasında verilen genel izleyici, 7 yaş, 13 yaş ve 18 yaş sembolleri programı izleyen bireyler için ayırt edici uyarıcıya yani uyarıcı kontrolüne örnek oluşturur. 10. İnsanların kimi öğrenmeleri başkasının yaşantılarına, dolaylı yaşantılara bağlı olarak gerçekleşir. Dolaylı öğrenme olarak adlandırılan bu öğrenmelerden biri de duyguların oluşumunu açıklayan dolaylı duygudur. Bu örnekte olduğu gibi, çocuğun belli bir uyarıcıya karşı korku tepkisi geliştirmesi başkasının yaşantısına bağlı olarak gerçekleşiyorsa dolaylı duygu açıklayıcı bir kavram olur. Not: Bu korku bireyin kendi yaşantısı sonucu oluşmuş olsaydı bir tepkisel koşullanmadan söz edilebilirdi. 11. Yanlış algılanılan bir bilgi zayıf ilişkili bir şema ile bağlantı kurularak bu şema içerisinde depolanır. Yanlış yerleştirme olarak bilinen bu durumda bilgi yanlış şema ile depolandığı için, içinde bulunduğu şema ile bağlantı kurma ve geri getirme zordur. 12. Thorndike ın ikincil öğrenme yasalarından biri de tekrar (kullanma yasası) yasasıdır. Buna göre öğrenme sürecini destekleyen etmenlerden biri de bilginin tekrarı, kullanılması ya da uygulanmasıdır. Ancak 1930 sonrasındaki değişiklerde yapılan tekrar çalışmalarının geri bildirim sunulmadan, hastayken, isteksizken yapılması doğru ve de etkili olmaz. Bu örnekte şiiri gerektiği gibi vurgulayarak okuyamayan öğrencinin bunu yapabilmesi için tekrar etmesini isteyen ancak nerde hata yaptığını söylemeyen ve hataların doğrularını da bildirmeyen öğretmen tekrar faaliyetinin başarılı olabilmesi için gereken geri bildirim sunma gerekliliğini dikkate almayarak tekrar yasasına uygun davranmamıştır.

15 13. Verilen örnekte Mert düşük notlar aldığında babasının ona kızdığı ve arkadaşlarıyla görüşmesini yasakladığı söylenmiştir. Bu durumda Mert in cezayla karşılaştığı söylenebilir. Mert bu cezayla bir daha karşılaşmak istemediği için düşük notlar aldığını babasından saklamaktadır. Bu durum cezanın sonucudur. Bu durumla karşılaşmamak için yüksek not aldığında ona söylemesi ise kaçma değildir çünkü kaçma davranışında organizma ortamda bulunan ve rahatsızlık veren bir uyarıcıdan uzaklaşmaktadır. Oysa burada Mert rahatsız edici uyarıcının ortama girmesini engellemeye çalışmaktadır. Organizmanın rahatsız edici durumun ortaya çıkmasını engellemek için yaptığı bu tip davranışlar kaçınma olarak adlandırılabilir. 15. Bellek türleri temelde ifade edilebilir (bildirimsel- dekleratif -açık) ve ifade edilemeyen (bildirimsel olmayan, non-dekleratif - örtük) bellek olarak ikiye ayrılır. İfade edilebilir bellek anısal ve anlamsal olarak ikiye ayrılabilirken ifade edilemeyen bellek ise işlemsel bellek, hazırlama ve koşullanma olmak üzere üç bellek alanına ayrılır. Araba kullanmak, bilgisayar oyunu oynamak gibi beceri gerektiren işlerin bilgisi işlemsel bellekte, yaşadığı kente ve dile dair bilgiler anlamsal bellekte, eğitim ve iş yaşamına ilişkin otobiyografi k bilgiler ise anısal bellekte saklanır. Bu örnekte kişinin işlemsel belleğini kullanmakta sorun yaşamadığı, ancak anısal ve anlamsal belleğini kullanmakta güçlük yaşadığı söylenebilir. 17. Dizisel öğrenme kavramı bilgiyi işleme kuramında ele alınan ayrıntı kavramlardan biri olmakla birlikte duyulmasını da gerekli görüyoruz. Bu öğrenme biçimi belli bir öğrenme listesindeki ögelerin, serideki ögelerin diziliş sırasına göre, baştan sona ya da sondan başa doğru öğrenilmesini ifade eder. Bu örnekte de alfabedeki harfl erin sırasıyla öğrenilmesi dizisel öğrenme kavramıyla açıklanabilir. 14. Bellek destekleyici ipuçlarından biri de anahtar sözcük yöntemidir. Bu yöntemde ilk olarak hatırlamak istenen kelimeye benzer okunuşa sahip Türkçe bir anahtar kelime bulunur. Daha sonra, bu anahtar kelime ile o yabancı kelimenin Türkçe karşılığını kapsayan bir imge kurgulanır. Bu soruda da fi sh sözcüğünün akılda kalması için fi ş okunuşundan hareketle bir imge geliştirilmesi anahtar sözcük yöntemini örnekler. 16. Tekrarın iki biçimi vardır: Sürekli tekrar ve özümseyici tekrar. Sürekli tekrar uygulamasında bilginin düz bir biçimde başka bilgilerle ilişkilendirilmeden yinelenmesi söz konusu iken özümseyici tekrarda bilginin yinelenmesi sürecinde başka bilgilerle ilişkilendirilmesi, anlamlandırılması çabası da söz konusudur. Bu örnekte de televizyonda gördüğü numarayı ezberlemek isteyen kişi bu numaradaki rakam çiftlerini plakalarla ilişkilendirerek yinelediği için özümseyici tekrar söz konusudur. 18. Edimsel koşullanma yoluyla öğrenme sürecinde, organizmanın bir uyarıcı karşısında yapmış olduğu bir davranış ödül ya da ceza ile sonuçlanırsa organizma uyarıcıyı diğerlerinden ayırt eder ve bu uyarıcı organizmanın davranışlarını kontrol etmeye başlar. Buna göre ebeveynlerin iletişim kurarken kullandıkları dil çocuk için ayırt edici uyarıcıyı ifade eder. 15

16 19. Ayten Hanım ın içinde bulunduğu durum tepkisel koşullanma sürecine uyarlanırsa: Uçak yolculuğu (Nötr Panik-atak geçirme, (Koşulsuz Kaygılanma (Koşulsuz tepki Uçak Kaygılanma yolculuğu (Koşullu (Koşullu tepki) Buna göre Ayten Hanım için koşullu uyarıcı uçak yolculuğu olur. 20. Edimsel koşullanma ilkelerine göre biçimlendirme, organizmaya yeni bir davranış kazandırma amacıyla, kazandırılacak davranışın en küçük alt basamaklara kadar ayrılıp her bir basamaktaki doğru davranışın pekiştirilmesi olarak tanımlanır. Buna göre Murat hediye paketi yapmayı biçimlendirme yöntemi ile öğretmiştir. 16