ELGİT YAYINCILIK BİYOLOJİ DERS NOTU.

Transkript

1 ELGİT YAYINCILIK BİYOLOJİ DERS NOTU

2 İÇİNDEKİLER Canlıların temel bileşenleri...4 Hücre...8 Canlıların Sınıflandırılması...12 Genetik...16 Ekoloji...18 Enzimler ve Protein Sentezi...22 Hücre Zarından Madde Geçişleri...24 Hücre Bölünmeleri...27 [2]

3 ÖNSÖZ Değerli Öğretmen Adayları Biyoloji ile ilgili hazırlanan bu ders notunda her konu başlığı olabildiğince kısaltılmaya çalışılarak hazırlanmıştır. Konularla ilgili genel bilgi ifadelere yer verilmiş ve gereksiz bilgilerden arındırılmıştır. Bu nedenle biyoloji ile ilgili en temel başlıklara bu ders notu içerisinde yer verilmiş bazı konu başlıklarına yer verilmemiştir. Siz değerli sınıf öğretmeni adaylarımıza faydalı olması dileğiyle BURAK ELGİT Soru, istek ve önerileriniz için bizlere iletişim adreslerimizden veya Facebook adreslerimizden ulaşabilirsiniz. İletişim Web adresi Copyright2017 burakelgit.com.tr [3]

4 CANLILARIN TEMEL BİLEŞENLERİ [4]

5 CANLILARIN TEMEL BİLEŞENLERİ Canlıları tamamı hücrelerden oluşmuştur. İster tek hücreli ister çok hücreli canlıların tamamında görev dağılımı vardır. Hücre Doku Organ Sistem Organizma Canlının kendi yapısında üretemediği bileşikler inorganik bileşikler olarak adlandırılır. C,H,O atomlarının bulunduğu ve canlıların kendinin üretebildiği bileşikler organik bileşikler olarak adlandırılır. Canlıların Temel Bileşenleri İnorganik Bileşikler Organik Bileşikler İnorganik Bileşikler; İnorganik bileşikler canlının yapısında bulunmayan ve canlıya enerji vermeyen maddelerdir. Sindirilmezler. Su Mineraller Asitler Bazlar Tuzlar Organik bileşikler; Organik bileşikler çoğunlukla canlılar tarafından üretilir. Organik bileşikleri büyük yapılı moleküllerine polimer, küçük yapılı moleküllerine ise monomer olarak isimlendirilir. Polimer hücre içine sindirilerek alınırken, monomerler hücre zarından sindirilmeden geçebilecek büyüklükteki maddelerdir. [5]

6 Karbonhidratlar Proteinler Vitaminler Enzimler ATP Nükleik Asitler Enerji verici olarak kullanım önceliği Karbonhidratlar Yağlar Proteinler Kalori Sırası Yağ Proteinler Karbonhidratlar KARBONHİDRATLAR Karbonhidratlar C,H ve O atomlarından oluşan en basit bileşiklerdir. Genel formülü CH 2 O olarak gösterilir. Canlılarda yapıcı ve onarıcı olarak görev alırlar. Monosakkaritler Basit şekerlerdir. Hücre zarından kolaylıkla geçerler. 5 karbonlu olanları (pentoz), riboz ve deoksiroboz'dur., 6 karbonlu (heksoz ), Glikoz, Fruktoz ve Galaktoz olarak isimlendirilir. Disakkaritler iki monosakkaritin birleşmesi ile oluışurlar. Maltoz, iki glikoz molekülünün birleşmesi ile oluşur. Sakkaroz, bir glikoz ve bir fruktoz molekülü sonucu oluşur. Laktoz, Glikoz ve galaktoz molekülü sonucu oluşur. Polisakkaritler Birden fazla glikozun bir araya gelerek büyük yapılı molekül oluşturmasıdır. Nişasta, Glikojen, Selüloz ve Kitin polisakkaritlerdir. YAĞLAR Yağlar yapısından C,H,O, N, P atomlarını bulundururlar. 3 yağ asidinin bir araya gelmesi ile gliseril adı verilen büyük yapılı molekülleri oluştururlar. Yağ asitleri birbirine ester bağları ile bağlanırlar. Karbon atomları arasında çift bağ bulunan yağ asitlerine doymamış yağ asitleri denir. Karbon atomları arasında bağ bulunmayan yağ asitlerine doymuş yağ asitleri denir. [6]

7 Yağların özellikleri; Enerji vericidirler. Yağda eriyen vitaminlerin vücuda alınmasına yardımcı olurlar. Canlıları dış etkilere karşı korur. Hafif ve taşınabilirlerdir. PROTEİNLER Hücrenin temel yapısını oluşturan proteinler, büyük ve karmaşık yapılı moleküllerdir. Proteinler sindirildikten sonra kullanırlar ve depo edilmeleri yalnızca karbonhidrat ve yağ şeklinde olabilir. Proteinlerin yapı taşı olan moleküllere aminoasit denir. Proteinlerin özellikleri Vücutta yapıcı onarıcı, dğzenleyici ve enerji verici olarak görev alırlar. Vücutta enerji verici olarak 3. sırada kullanırlar. Proteinlerin enerji verici olarak son sırada kullanılması onların vücud için temel yapı olmasından dolayıdır. VİTAMİNLER Bitkiler tarafından vitaminleri üretebilirken hayvanlar dışarıdan hazır olarak alırlar. Çok küçük yapılı moleküller olan vitaminler hücre içine sindirilmeden alınırlar. Yapıları ısı, oksijen, ışık ve demir gibi maddeler ile kolaylıkla bozulabilir. Vitaminlerin görevleri Düzenleyici ve direncin artmasına yardımcı olurlar. Büyüme ve gelişmede rol oynarlar. Yağda eriyen vitaminler A, D,E ve K vitaminleridir. Bu vitaminlerin fazlası karaciğerde depo edilir. Suda eriyen vitaminler B ve C grubu vitaminler Bu vitaminler vücutta depo edilmedikleri için vücuda düzenli olarak alınmalıdır. [7]

8 HÜCRE [8]

9 HÜCRE Canlının en küçük yapı birimidir. Hücreyi inceleyen bilim dalına sitoloji denir. Hücreler prokaryot ve ökaryot olmak üzere iki şekilde incelenir. Prokaryot Hücreler Zarla çevrili organeli bulunmayan hücrelerdir. Ribozom bulunur. Bakteriler ve arkeler prokaryot canlılardır. Ökaryot Hücreler Zarla çevrili organeli bulunan hücrelerdir. Amip, öglena gibi canlılar ise ökaryot canlılardır. HÜCRE ZARI Hücreyi dış etkilere karşı koruyan canlı bir yapıdır. Tüm hücrelerde bulunur. Saydam ve esnek bir yapıya sahiptir. Bu nedenle madde alışverişinde görev alır. SİTOPLAZMA Hücre zarı ile sitoplazma arasında bulunan yarı akışkan bir canlı ortamdır. İki kısımda incelenir. Sıvı kısım olan sitozol ve organellerdir. Hücre Organelleri İki zarlı Tek zarlı Zarsız Mitokondri Plastitler Endoplazmik retikulum Ribozom Kloroplast Golgi Sentrozom Kromoplast Lizozom ve Koful Hücre İskeleti Lökoplast [9]

10 Ribozom Tüm canlı hücrelerde ortak olarak bulunan organeldir. Ribozom yalnızca virüslerde bulunmazlar. Ribozomlar rrna ve protein yapılıdır. Ribozomlarda protein sentezi meydana gelir. Sentrozom Hücre bölünmesinde görev alır. İğ ipliklerinin oluşumunu sağlarlar. Endoplazmik Retikulum Golgi Hücre zarı ile çekirdekçik arasında bulunan kanalcıklar sistemidir. Hücre bölünmesinde ortadan kaybolan endoplazmik retikulum, hücre meydana geldikten sonra yeniden oluşur. Maddelerin hücre içinde taşınmasına yardımcı olurlar. Üzerinde ribozom bulunanlara granüllü bulunmayanlara ise granülsüz endoplazmik retikulum denir. Üst üste dizilen yassı kesecikler ve borucuklar sisteminden meydana gelmiştir. Salgı maddelerinin üretiminden sorumludur. Lizozom Koful Hücre içi sindirimden sorumludurlar. Fagositoz ve pinositoz olayları sonucu hücreye alınan moleküllerin sindirilmesini gerçekleştirirler. Ökaryot yapıya sahiptirlar. Madde alışverişi, beslenme, sindirim ve boşaltım gibi olaylarda görev alırlar. Mitokondri Hücrenin enerji ihtiyacını karşılarlar. Çift katlı zar tabakasından meydana gelir. Hücre içinde bulunan kıvrımlı yapıya krista adı verilir. Hücre içinde bulunan sıvıya ise matriks adı verilir. [10]

11 Plastitler Kloroplastlar yapısından bulunan klorofilden dolayı yeşil renklidir. Kloroplastlarda organik besin üretimi gerçekleştirilir. Kromoplastlar da ise besin üretimi gerçekleşmez. Kromoplastlarda çeşitli renkler bulunur. Ksantofil sarı, Karoten turuncu, likopen ise kırmızı renk oluşumunu sağlar. Lökoplastlar ise renksiz plastitlerdir. Madde depolaması gerçekleştiren organellerdir. ÇEKİRDEK Çekirdek, hücrenin hayatsal faaliyetinin kontrol edildiği merkez birimlerden biridir. Çekirdek hücre bölünmesinden sorumludur. Çekirdeğin büyüklüğü ve şekli canlıya göre değişiklik gösterebilir. Çekirdekte DNA bulunur ve kalıtım görevini gerçekleştirirken yönetici rolü üstlenir. Çekirdek çeşitli bölümlerden meydana gelir. Bunlar; Çekirdek zarı, Çekirdekçik, Çekirdek plazması, Kromatin iplikleri'dir. [11]

12 CANLILARIN SINIFLANDIRILMASI [12]

13 CANLILARIN SINIFLANDIRILMASI Canlıların daha kolay incelenmesi için canlılar çeşitli özellikleri dikkate alınarak sınıflandırılmıştır. Ampirik Sınıflandırma Aristo tarafından ortaya atılmıştır. Görevleri aynı olan organlara göre bir sınıflandırma yapılmıştır. (Analog organ) Kuşun kanadı ve yarasanın kanadı Filogenetik Sınıflandırma Karl Line tarafından ortaya atılmıştır. Kökenleri dikkate alınarak yapılan sınıflandırmadır. İnsan kanadı, kuşun kanadı ve balığın yüzgeci Sınıflandırma basamakları Alemden Tür'e doğru gidildikçe; Alem > Şube > Sınıf > Takım > Aile > Cins > Tür Canlılar arasında ortak özellikler, benzerlik ve çeşitlilik ve miktar olarak azalma görülür. Tür; Ortak bir atadan gelen üreme sonucu verimli döller meydana getiren canlılar topluluğudur. Türler isimlendirilirken iki isimle birlikte isimlendirilir. İkili adlandırma olarak belirtilen bu özellik ilk kez Karl Line tarafından geliştirilmiştir. Örneğin Felis Leo, aslan türünün adıdır. İlk isim olan Felis cins ismini belirtirken Leo ismi ise özellik adı olarak geçmektedir. Canlıların birbiri ile akrabalık düzeyleri cins isimleri yardımıyla belirlenmektedir. BİYOÇEŞİTLİLİK Bakteriler Prokaryot yapılı olan bakterilerde zarlı organel bulunmaz. Bakteriler hücre duvarı, sitoplazma ve hücre zarı gibi yapılar bulunur. Bakterilerin birbirine tutunmalarına yardımcı olan pillus adı verilen yapıları bulunur. Bakteriler olumsuz ortam şartlarından korunmak için endospor oluştururlar. Bakteriler özelliklerine göre sınıflandırılmıştır. [13]

14 Oksijen kullanımı Gram boyası Beslenme Şekli Şekillerine göre Zorunlu Aerobik Zorunlu anaerobik Geçici Anaerobik Geçici aerobik Gram (+) Gram (-) Ototrof Hetotrof Basil Spiral Koküs Arkeler Zorlu şartlarda yaşayabilen arkeler; Metajonik (Metan gazı oluşturabilirler.) Halofiller (Tuzlu ortamlarda yaşarlar.) Termofiller (Sıcaklık şartlarının yüksek olduğu yerlerde yaşarlar.) Psikrofillik (Çok soğuk şartlarda yaşarlar.) Protista Alemi Bir hücreli veya çok hücreli canlı olabilirler. Silliler olarak örneklendiren paramesyum bu gruba üyedir. Kamçılı canlılardan en iyi örnek öglenadır. Kök ayaklı canlılardan örnek ise amip bulunmaktadır. Sporlular olarak isimlendiren canlılar hareket etmezler Algler bu grupta fotosentez yapabilen tek canlı grubudur. Mantarlar Kök, gövde ve yaprakları bulunmaz. Bu canlılar çoğu zaman parazit ve çürükçül olarak beslenirler. Klorifil bulundurmadıkları için fotosentez yapamazlar. BİTKİLER ALEMİ Hücre çeperi bulundururlar. Ototrof beslenirler. Fotosentez yaparlar. BİTKİLER Damarsız Tohumsuz Ciğer otu Kara yosunu Damarlı Tohumsuz Eğrelti Otu Kibrit otu Damarlı Tohumlu Açık Tohumlu Kapalı Tohumlu [14]

15 HAYVANLAR ALEMİ Heterotrof olarak beslenirler. Süngerler ve Mercanlar hareket etmezler. Omurgasızlar; iç iskelet yapısı olmayan canlılardır. Süngerler; basit yapılı canlılardır. Sölenterler; sinir sistemi görülür. Solucanlar; eşeyli üreme görülür. Yumuşakçalar; otçul, parazit ve etçil olarak beslenebilir. Eklem Bacaklılar; kitinden oluşan bir iskelet sistemine sahiptir. Derisidikenliler; rejenarasyon görülür. Omurgalılar;İ iç iskelet yapısı olan canlılardır. Kurbağalar; Vücut sıcaklığı sabit olmayan soğuk kanlı canlılardır. Memeliler; iç döllenme ve iç gelişme görülen canlılardır. Kuşlar; Vücut sıcaklığı sabit olan sıcakkanlı canlılardır. Sürüngenler; İç döllenme ve dış gelişim görülür. [15]

16 GENETİK [16]

17 GENETİK Genetik, canlıların kalıtım özelliklerini araştıran bilimdir. Genetip; Bir canlı grubunun sahip olduğu ve doğuştan getirdiği genlerin toplamıdır. Fenotip; Bir canlı grubunun çevrenin de etkisi ile genlerde meydana gelen değişimdir. Modifikasyon; Canlıda çevre şartlarından dolayı meydana gelen kalıcı izli olmayan değişikliklerdir. Mutasyon; Canlının genetiği üzerinde meydana gelen kalıcı izli değişikliklerdir. Azotlu bazlar pürin ve pirimidin bazları olarak ikiye ayrılır. Pürin Pirimidin Adenin Guanin Urasil Timin Sitozin Urasil, RNA nın yapısında bulunur. Timin ise Adenin'in yapısında bulunur. DNA RNA Yapısında Deoksiriboz şekeri, A, G, T ve S bazları ile fosfat şekeri bulunur. Eşleştirmelerde Adenin-Timin Sitozin-Guanin şeklindedir. DNA, metabolik olayları kontrol ederek kalıtımın devamlılığını sağlar. Dna molekülünün kendisini eşlemesine replikasyon denir. Çift zincirli yapıya sahiptir. Kendi kendini eşleme özelliğine sahiptir. Replikasyon sürecinde ATP enerjisi harcanır. Protein sentezini gerçekleşmesinde etkilidirler. Kendi kendini eşleyemez. RNA molekülü tüm canlılarda bulunur. RNA, DNA'nın şifresel yapısına göre üretilir. Buna transkripsiyon denir. Transkripsiyon sırasında Enzim ve ATP kullanılır. Eşleştirmede Adenin-Urasil Sitozin-Guanin şekildedir. Protein sentezinde kullanılacak gerekli bilgiyi taşıyan RNA'ya mrna denir. Ribozom organeli bulunduran RNA çeşidine ise rrna denir. Protein sentezinde kullanılacak olan aminoasitlerin taşınmasında görev alan RNA'ya ise trna adı verilir. [17]

18 EKOLOJİ [18]

19 EKOLOJİ Canlıların çevreyle ve kendi aralarında kurmuş oldukları ilişkiyi inceleyen bilimdir. Biyosfer; Dünyada yer alan yaşam alanı olarak tanımlanmaktadır. Tür; çiftleştiklerinde verimli döller meydana getiren, ortak bir atadan gelen yapı ve görevleri benzer organlara sahip olan bireylere denir. Populasyon; Bir bölgede yaşayan ve aynı özellikleri taşıyan bireylerin bir arada bulunduğu canlı topluluğudur. Flora; Ekosistem içerisinde yer alan bitki, mantar ve bakteri türleridir. Fauna; Ekosistem içerisinde yer alan hayvan populasyonudur. Komünite; Popolasyonların birbiri ile oluşturduğu alanların tamamıdır. Ekosistem; Canlı ve Cansız tüm varlıkların birlikte oluşturduğu sistemdir. Süksesyon; Ekosistem içerisindeki baskın bir türün yerini zamanla başka bir türün almasıdır. Biyotop; Canlıların en uygun olan coğrafi ortamdır. Habitat; Canlıların yaşamlarını sürdürebildikleri doğal ortamdır. Ekoton; Ekosistemlerin kesişme noktasına verilen isimdir. Ekolojik Niş; Habitat içerisinde yer alan canlıların yaşamsal faaliyetlerini devam ettirebilmek için yapmış oldukları her türlü faaliyettir. Canlıların yeryüzüne dağılışını etkileyen çeşitli faktörler bulunur. Işık İklim Sıcaklık Su Toprak Canlılar arasındaki ilişkiler beslenme şekillerine göre çeşitli gruplara ayrılırlar. [19]

20 Beslenme Şekline göre canlılar Ototrof Canlılar Ototrof Canlılar Heterotrof Canlılar Hem Ototrof Hem Heterotrof canlılar Ototrof Canlılar kendi besinlerini üretirken aynı zamanda bir diğer canlı içinde besin kaynağı olan canlılardır. Ototrof canlılarda ikiye ayrılır. Fotosentetik Ototroflar Işık enerjisini kullanarak besin üretimi gerçekleştiren canlılardır. Fotosentetik Canlılara; bitkiler, mavi-yeşil algler, bazı bakteriler örnek olarak verilebilir. Kemosentetik Ototroflar Kimyasal bağ enerjisini kullanarak besin üretimi gerçekleştiren canlılara denir. Işık enerjisini kullanmazlar. Bazı bakteri ve arke türleri örnek olarak verilebilir. Heterotrof Canlılar Besinlerini dışarıdan hazır olarak alan canlılardır. Heterotrof Canlılar Holozoik Beslenenler Simbiyotik Beslenen Saprofit Yaşam Holozoik beslenen canlılar etçil, otçul ve hem etçil hem otçul beslenen canlılar olarak sınıflandırılırlar. Simbiyotik beslenme; mutualizm, canlıların birbirlerinden karşılıklı olarak faydalandığı, kommensalizm, bir canlının yararlandığı diğerinin zarar veya fayda görmediği, parazitizm ise birinin fayda diğerinin zarar gördüğü yaşam biçimidir. Saprofitler yani ayrıştırıcı canlılar ise organik besinleri inorganik besinlere ayrıştırırlar. [20]

21 BESİN ZİNCİRİ 3.Dereceden tüketiciler; yılan, etçil kuş vb. 2. Dereceden Tüketiciler; Koyun, İnek. 1.Dereceden Tüketiciler; Fotosentez sonucu besin üreten canlılar MADDE DÖNGÜSÜ Azot Döngüsü, Serbest halde bulunan Azot'un atmosfer içerisinde kullanımı ve yeniden kullanımını ifade eder. Canlılar Azot gazından doğrudan yararlanamazlar. Amonyağın nitrite, nitritin nitrata dönüştürülmesi işlemine nitrifikasyon denir. Bu olay sonucunda yararlı azot miktarı artar. Bitkiler bu olay sonucunda azotu kullanabilirler. Karbon ayak izi; her bir birey tarafından atmosfere salınan karbondioksit miktarına denir. [21]

22 ENZİMLER VE PROTEİN SENTEZİ [22]

23 Protein sentezi tüm canlı hücrelerde meydana gelir. Dna içerisindeki şifrenin mrna ya aktarılmasına transkripsiyon, mrna daki şifreya göre aminoasitlerin ribozomlara bağlanmasına ise translasyon denir. Protein Sentezinde görevli moleküller ATP mrna Aminoasit DNA Ribozom Enzim ENZİMLER Enzimler metabolik olayların gerçekleşmesine yardımcı veya gerçekleşen metabolik olayların hızlanmasına sağlarlar. Kimyasal tepkimelerin başlamasına yardımcı olan en düşük enerji miktarına aktivasyon enerjisi denir. Reaksiyonların hızlanmasına yardımcı olan ancak reaksiyondan çıkarken hiçbir değişiklik meydana gelmeyen maddelere katalizör denir. Enzimler basit enzimler ve bileşil enzimler olarak ikiye ayrılır. Basit enzimler sadece protein kısmından meydana gelen enzimlerdir. Bileşik enzimler ise protein ve yardımcı kısım bir arada bulunur. Protein kısım (apoenzim), protein bulunduran bulunduran bu bölüm enzimin etki etkileyeceği maddeyi belirler. Yardımcı kısım organik ve inorganik olmalarına göre ikiye ayrılır.yardımcı kısım, moleküller arası bağların oluşumuna etki eder. Enzimlerin özellikleri Enzimler bir substrata özgüdür. Enzimler tekrar tekrar kullanılabilirler. Reaksiyonların hızlarını etkileyen maddelerdir. Enzimler, hücre içinde veya dışında faaliyet gösterebilirler. Ortam koşullarından etkilenirler. Enzimler genellikle -az olarak isimlendirilir. Enzimler çift yönlü olarak çalışırlar. Enzimler takım halinde çalışırlar. Enzimlerin çalışmasını; Enzimin bulunmuş olduğu ortam, Substrat yoğunluğu, Subsrat yüzeyi, Ortamın sıcaklığı, Ph derecesi, Ortamdaki su miktarı, Kimyasal maddeler etkiler. [23]

24 HÜCRE ZARINDAN MADDE GEÇİŞLERİ [24]

25 Hücre zarından madde giriş çıkışı iki şekilde gerçekleşir. Bunlar aktif ve pasiftir. Hücre zarından pasif olarak madde geçişi enerji harcanmadan gerçekleşir. Bu nedenle pasif geçiş olayı sırasında; Enerji harcanmaz. Canlı ve cansız ortamlarda gerçekleşir. Madde içi yoğunluğa bağlı olarak yönü değişebilir. Maddeler arası yoğunluk farkı eşitlendiğinde pasif geçiş sona erer. Difüzyon Çok yoğun ortamdan az yoğun ortama yapılan geçiş işlemidir. Hücre zarından doğrudan geçebilecek maddelerde gerçekleşir. Difüzyon hızını; Maddeler arası yoğunluk farkı Maddelerin molekül büyüklüğü veya küçüklüğü Zarın üzerinde yer alan por sayısı Maddeler arası elektriksel yük Sıcaklık Basınç farkı Kolaylaştırılmış difüzyon işleminde ise pasif geçiş sırasında protein kullanılır. Bu olay sırasında da ATP kullanılmaz. Ozmoz Yarı geçirgen özelliğe sahip bir zar yardımı ile suyun çok yoğun ortamdan az yoğun ortama geçmesi işlemidir. Ozmoz olayını difüzyondan farklı kılan ise arada kullanılan yarı geçirgen zardır. Plazmoliz Hücrenin su kayderek küçülmesidir. Bu durum hücrenin çok yoğun bir ortamda bulunmasından kaynaklanmaktadır. Deplazmoliz Hücrenin su alarak şişmesidir. Bu durum hücre içi yoğunluğun dışından fazla olmasından kaynaklanmaktadır. Turgor Basıncı Deplazmoliz olan bir hücrenin saf su içerisinde su alarak hücre zarının patlama noktasına gelmesidir. Hücre patlamasını bitki hücresinde yer alan çeperler önlemektedir. Aktif Taşıma az yoğun ortamdan çok yoğun ortama doğru yapılan madde geçişidir. Bu madde geçişi sırasında enerji harcanmaktadır. [25]

26 Endositoz Hücrenin dışından hücrenin içine doğru olan madde geçişidir. Endositoz olayında enerji harcanır. Çeper bulunan hücrelerde endositoz olayı görülmez. Endositoz Pinositoz Fagositoz Pinositoz; sıvı maddelerin hücre içine alınması olayıdır. Fagositoz; katı maddelerin hücre içine alınması olayıdır. Ekzositoz Hücre zarından geçemeyecek büyüklükteki maddelerin hücre içinden hücre dışına doğru taşınmasıdır. Hücreler arasındaki yoğunluk farkı önemli değildir. Madde alışverişi tek yönlüdür. Hücre içi Madde Alışverişi Hücre dışı 1.Ekzositoz olayı [26]

27 HÜCRE BÖLÜNMELERİ [27]

28 Hücre bölünmesi interfaz ve mitotik evre olmak üzere iki aşamada gerçekleşir. İnterfaz Bu hücrenin bölünme evresi değil bölünmeye hazırlık evresidir. G 1,G 2 ve S evrelerinden oluşur. G 1 evresi hücrede organel sayısını arttığı, ATP sentezinin gerçekleştiği, hacim ve yüzey olarak arttığı evredir. G 2 evresinde bölünme hazırlığının bittiği evredir. S evresi ise DNA ve sentorozomun kendini eşlediği evredir. Mitotik evre Mitoz Mitoz bölünmede bir hücreden yeni iki hücre oluşturulur. Mitoz evresi birbiri ardına tekrarlanabilir. Yaş mitoz bölünme evresinde hızı etkiler. Profaz Anafaz Çekirdek bölünmesi (Karyonkinez) Metafaz Telofaz Profaz Mitozdaki ilk evredir. Kromattin iplikleri yardımı ile kromozomlar oluşturulur. Profaz evresinin sonunda çekirdekçik kaybolur. Metafaz İkinci evredir. Kromozomlar sentrozomdan bağlı iki kromatite bağlıdır. Kromozomlar bu evrede görüntülenebilir. Anafaz Üçüncü evredir. Kromozomlar sentrozomdan ayrılır. Kardeş kromatitler birbirinden ayrılarak zıt kutuplara doğru çekilir. Telofaz Dördüncü evredir. İğ iplikleri kaybolur. Profaz evresinde kaynolan çekirdek ve çekirdekçik yeniden oluşur. [28]

29 Sitoplazma bölünmesi (Sitokinez) Bu evre telofaz evresinin sonunda gerçekleşir. Hayvan hücrelerinde sitokinez boğumlama yöntemi ile gerçekleşir. Bitki hücrelerinde hücre çeperi bulunmasından dolayı golgi organeli tarafından oluşturulan orta lamel adı verilen kesecikler yardımı ile sitoplazma bölünmesi gerçekleştirilir. MAYOZ Mayoz bölünme eşeyli üreme yöntemi ile çoğalan canlılarda gamet oluşumunda etkili olan bir hücre bölünmesi şeklidir. Hücreler arasında farklılık görülebilir. Sadece üreme döneminde hücreler arası bölünme gerçekleşir. Tekrarlanabilir değildir. Mayoz geçiren bir hücre yalnızca mitoz geçirebilir. İnterfaz Bu evrede DNA ve sentrioller birbirini eşler. Evreleri mitoz ile benzerdir. İnterfaz evresi yalnızca Mayoz-I de görülür. Mayoz-I Karyokinez Bu evrede mitoz bölünmede olan ve profaz evresinde yaşanan tüm olaylara ek olarak tetrat, krossing-over ve sinapsis adı verilen olaylar gerçekleşir. Hücre içerisinde yer alan homolog kromozomlar bir araya gelerek tetrat adı verilen yapıları meydana getirir. Tetrat iki homolog kromozomdan oluşur. Tetratlar içerisinde yer alan ve kardeş kromatit olmayan yapılar birleşerek sinapsis adı verilen yapıları oluştururlar. Krossing-over ise kardeş olmayan kromatitler ile tetratlar arasında gerçekleşen krossing-over olayıdır. Krossing -over olayı sonucunda bireyler arasında farklılıklar görülebilir. Bu durum krossing-over sonucunda gen diziliminden meydana gelen değişiklikten kaynaklanmaktadır. Metafaz I Homolog kromozomların tetratlar halinde ekvatoral düzlemde dizilir. Anafaz I Ekvatoral düzleme dizilen kromozomlar zıt kutuplara doğru çekilir. Bu evrede hücreler arasında farklılaşma yaşanmaktadır. Telofaz I [29]

30 İğ iplikleri kaybolur ve çekirdek zarı meydana gelir. Sitoplazma bölünmesi bitki hücrelerinde orta lamel oluşumu ile hayvan hücrelerinde ise boğumlama yöntemi ile gerçekleşir. Mayoz II İnterfaz evresi burada görülmez. Bu evrede çekirdek ve sitoplazma bölünmesi görülür. Profaz II Sentrozomlar birbirinden ayrılır ve zıt kutuplara ayrılarak iğ ipliklerini oluşturur. Metafaz II Kromozomlar ekvatoral bir düzlemde dizilirler. Anafaz II Bu evrede kromatitler birbirinden ayrılır ve ayrılan her bir kromatit kromozom olarak adlandırılır. Telofaz II Bu evrede çekirdek zarı ve çekirdekçik oluşumu görülür. Sitoplazma bölünmesi Bu evrede bitkilerde gamet oluşumu ile hayvanlarda zigot oluşumu ile bölünme meydana gelir. Mayoz ve Mitoz Bölünmenin Karşılaştırılması Mayoz Mitoz Sadece üreme esnasında görülen bölünme Hayat boyu devam eder. şeklidir. Bir hücre yalnızca bir kere mayoz bölünme Bir hücre birden fazla gerçekleştirebilir. gerçekleştirir Sitoplazma ve çekirdek sadece bir kez Sitoplazma ve çekirdek iki kez bölünür. bölünür. [30]