Fen Fakültesi nin Büyük Başarısı: Artık Türkiye nin de Meteor Takip Sistemleri ve Gözlem Ağı var!

Transkript

1 Fen Fakültesi nin Büyük Başarısı: Artık Türkiye nin de Meteor Takip Sistemleri ve Gözlem Ağı var! Fen Fakültesi Fizik Bölümü nden Araş. Gör. Dr. Ozan ÜNSALAN yürütücülüğünde, Astronomi ve Uzay Bilimleri Bölümü ile Fizik Bölümü nden araştırmacılar (tam liste, metin sonunda yer almaktadır) önderliğinde, Çanakkale Onsekiz Mart Üniversitesi Fizik Bölümü, Namık Kemal Üniversitesi, Çukurova Üniversitesi UZAYMER, Ankara Üniversitesi Astronomi ve Uzay Bilimleri Bölümü, Tübitak Ulusal Gözlemevi (TUG), Ege Üniversitesi Gözlemevi Araştırma ve Uygulama Merkezi, Anadolu Üniversitesi Yer ve Uzay Bilimleri Enstitüsü, İnönü Üniversitesi Astronomi ve Uzay Bilimleri Bölümü Gözlemevi, Erciyes Üniversitesi Astronomi ve Uzay Bilimleri Bölümü ve Atatürk Üniversitesi Fizik Bölümlerinin de destekleriyle, Türkiye Meteor Takip Sistemleri ve Ağı nın Kurulumu: Ulusal Çarpma Kraterleri ve Meteoritleri Veritabanı nın Oluşturulması başlıklı TUBİTAK projesi, yaklaşık olarak TL bütçe ile, 3 yıl süreli olarak kabul edilmiştir. En geç Kasım 2013 itibarı ile gözlemlerin ve analizlerin başlatılması planlanmaktadır. Fakültemizin bu başarısı başta araştırma ekibimiz olmak üzere, tüm üniversitemizi gururlandırmıştır. Rusya Chelyabinsk Meteoritleri (15 Şubat 2013) ve 2. Çanakkale Meteoriti (11 Ağustos 2013)! Güncel örnekler olarak, 15 Şubat 2013 te, Rusya nın, Çelyabinsk bölgesine çok sayıda ve büyük çapta meteorun düşmesi, birçok noktada dev çarpma kraterleri oluşturması ve 1000 den fazla insanın yaralanması ile sonuçlanması, 21 Aralık ta Ordu ya düşen meteor ve en son 11 Ağustos 2013 Pazar günü Çanakkale nin Taşlıtarla köyü ne düşen ve orman yangınına sebep olan meteor düşmesi olayları, projemiz sayesinde kurulacak olan Meteor Takip Sistemleri nin önemini açıkça ortaya koymaktadır yılında Çanakkale ye düşen ilk meteorit ise halen üniversitemizin Astronomi ve Uzay Bilimleri Bölümü nde sergilenmekte olup, aramızdan uzun süre önce ayrılan Ege Üniversitesi nden Sn. Prof. Dr. Abdullah KIZILIRMAK tarafından uluslararası literatüre tanıtılmıştır. Çanakkale göktaşı üzerine yapmış olduğumuz ve uluslararası indekslerce taranan bir dergide* yayınlamış olduğumuz çalışmamızda ise Çanakkale meteoritinin yapısal ve mineralojik araştırması, spektroskopik yöntemler kullanılarak ülkemizde ilk defa araştırma ekibimiz tarafından gerçekleştirilmiştir. (*Micro-Raman, FTIR, SEM-EDX and structural analysis of the Çanakkale meteorite, Unsalan O., Yılmaz A., Bölükbaşı, O., Öztürk B., Esenoğlu, H.H., Ildız, G. O., Örnek, C.Y., Spectrochimica Acta Part: A Molecular and Biomolecular Spectroscopy, 92, , 2012)

2 Meteor Erken Uyarı Sistemleri kurulabilecek! Konu ile ilgili olarak, Meteor Erken Uyarı Sistemleri nin de geliştirilebilecek olması anlamında ilk adımlar atılmış ve daha ileri düzeyde yapılabilecek projelerin önü açılmış olacaktır. Ayrıca, gelecek vaadeden ve birçok ülkenin da yatırımlara çoktan başladığı Uzay Madenciliği konusunda da ülkemizde ilk adımlar atılmış olacaktır. Söz konusu projemizin gerçekleşmesi ile birlikte Meteor Bilimi konusunda ülkemizdeki bilgi ve araştırma kapasitesinde artış sağlanacak ve yayınlanacak olan uluslararası indeksli makalelerin kalitesi ve sayısı katlanarak artacaktır. Proje sonunda elde edilecek olan bilgiler ve sonuçlar yabancı araştırmacılar ve kurumlar ile de işbirliğimizi artıracaktır. Genç nesile büyük yatırım! Projemizde konusunda uzman 2 doktora öğrencisi ve 1 yüksek lisans öğrencisinin yanısıra 2 lisans öğrencisi de yer almaktadır. Tüm bursiyerlerimiz birbirlerinden ayırt edilmeksizin, proje süresince sıklıkla literatür taraması ile Meteor Bilimi konusundaki güncel gelişmeleri takip ederek hâlen proje ekibine sunmakta olup, ileride düzenlenmesi planlanan ulusal ve uluslararası kongre ve organizasyonlarda da bizzat yer alacaktırlar. Projemizde, bursiyer statüsünde 2 lisans öğrencisine yer vermekteki en büyük amacımız, kendilerini Meteor Bilimi konusundaki yüksek lisans ve doktora çalışmaları için hazırlamalarını sağlamak, bilimsel bir projede yer alma konusunda tecrübe kazanmalarını sağlamak, kendilerine disiplinlerarası ve ortak çalışma bilinicini kazandırmak ve kendilerini gelecekte bu konuda çalışan aranan uzman araştırmacılar olarak yetiştirme çabamızdır. Araştırma yöntemleri Bu sistemlerle yerleri belirlenecek olan meteoritlerin yapısal, fiziksel, mineralojik, jeolojik ve kimyasal analizleri ise, Orta ve Yakın Kırmızıaltı ve Raman Spektroskopik analizler, SEM-EDX analizleri ve Görünür Mikroskopi yöntemleri yanısıra Mössbauer Spektroskopik yöntemler ile belirlenecek olup meteoritler böylelikle sınıflandırılacaktır. Meteor Takip Sistemleri sayesinde, ışık şiddetine oldukça duyarlı özel kameralar ve

3 yazılımlar yardımıyla meteorların hız, yükseklik, geliş açısı, yörünge vb parametreleri belirlenerek düştükleri noktalar ve çerpma kraterlerinin konumları belirlenebilecek ve saha çalışmaları sayesinde düşen meteoritler toplanarak analizler yapılacaktır. Böylelikle, hazırlanması hedeflenen Türkiye Çarpma Karaterleri ve Meteorit Envanteri için gerekli tüm araştırma ve analizler tamamlanarak, uluslararası veri tabanlarına da veri akışı sağlanması suretiyle bir bütünlük oluşturulacaktır. Diğer yandan, tarihsel kayıtlarda da belirlenen ülkemiz sınırlarındaki düşme olayları da kataloglanacaktır. Örneğin, bu meteor düşmesi/meteor geçişleri ve sebep olduğu yangınlar Başbakanlık Osmanlı Arşivleri nde (BOA) âfât-ı semâviyye (göksel felâket) tanımlaması ile ve ayrıca gazete arşivlerimizde de yer bulmaktadır (Bkz. görseller). Bu ve güncel göktaşı düşmesi ve sebep oldukları orman yangınları konularındaki bir envanter için bir de resmi web sitesi hazırlanmakta olup, takip sistemlerinden gerçek zamanlı olarak elde edilmekte olan tüm veri ve sonuçlar, amatör gökyüzü gözlemcilerinin de farklı noktalardan rapor edecekleri bilgilerin de ışığıyla, bu sayfada toplanarak yedeklenecek ve duyurulacaktır. Türkiye deki, potansiyel krater adayı/kraterler uydu görüntülerinde de (Göktürk-2, Landsat, Google Earth vb) taranacak ve bunlar yerinde incelenektir. Sonrasında bölgeden örnek alınmak suretiyle jeolojik ve mineralojik olarak krater oluşum mekanizmaları ile ilgili süreçler de modellenenilecektir. Meteoroitlerin, bahsi geçen yöntemlerle araştırılması, ülkemizde geliştirilmesi gereken Meteor Bilimi (Meteoritics) çalışmaları için de son derece önemli adımlar olacaktır. Bu çerçevede, ekibimizin hâlen iletişimde olduğu yurt içi ve yurt dışı araştırmacılar (*Prof. Wolf Uwe REIMOLD, Museum für Naturkünde, Almanya, *Dr. Bill COOKE, NASA-MEO (Meteoroid Environment Office)-Amerika, *Dr. SonotaCo, SonotaCo Meteor Ağı-Japonya, *Prof. Dr. Ralph Harvey, ANSMET-Antarktika, *Dr. Phil BLAND ve Martin TOWNER, DFN (Desert Fireball Network)-Imperial College-İngiltere, IAU Meteor Data Center-Slovakya, Paris Doğa Tarihi Müzesi- MNHN, Fransa, Prairie Meteorit Merkezi-Calgary Üniversitesi-Kanada, Spanish Photographic Meteor Network- İspanya vb) ve gözlem istasyonları ile de bağlantılarımız sürmektedir. Ayrıca, proje kapsamında, Meteor Bilimi nin ülkemizde de tanınması ve yaygınlaşması için ülkemizde bir dizi ulusal/uluslararası konferans ve seminerler düzenlenmesi ve karşılıklı bilim insanı değişimleri de hedeflenmiştir. Projeden temin edilecek sistemler, teknik donanım ve cihazlar diğer araştırmacılara da açık olacaktır. Bu projenin gerçekleştirilmesi, özellikle Fizik,

4 Astronomi, Kimya, Jeoloji, Jeofizik ve Mineraloji alanlarındaki çalışmalar için kilit rol oynayacaktır. Proje Ekibimizde, Yürütücü: Araş. Gör. Dr. Ozan ÜNSALAN (Fen Fakültesi Fizik Bölümü Atom ve Molekül Fiziği Anabilim Dalı) Danışman: Prof. Dr. İbrahim Ethem DERMAN (Ankara Üniv. emekli Astronomi Profesörü) Araştırma ekibi: Prof. Dr. Mehmet Emin ÖZEL (İstanbul Maltepe Üniversitesi), Yard. Doç. Dr. Özlem KOCAHAN (Tekirdağ Namık Kemal Üniversitesi), Yard. Doç. Dr. Nuri EMRAHOĞLU (Çukurova Üniversitesi, UZAYMER), Yard. Doç. Dr. Ayberk YILMAZ (İstanbul Üniversitesi Fen Fakültesi Fizik Bölümü Yüksek Enerji Fiziği Anabilim Dalı), Yard. Doç. Dr. Olcay BÖLÜKBAŞI (İstanbul Üniversitesi Fen Fakültesi Fizik Bölümü Yüksek Enerji Fiziği Anabilim Dalı), Yard. Doç. Dr. Hasan Hüseyin ESENOĞLU (İstanbul Üniversitesi Fen Fakültesi Astronomi ve Uzay Bilimleri Bölümü), Doktora Öğrencisi Zahide TERZİOĞLU, Doktora öğrencisi Arif SOLMAZ, Yüksek Lisans öğrencisi Burak ÖZTÜRK ve belirlenecek olan iki lisans öğrencisi görev almaktadır. Meteor Takip Sistemleri nin yerleşirilmesi planlanan noktalar şu şekildedir: 1. Çukurova Üniversitesi, Uzay Bilimleri ve Güneş Enerjisi Araştırma ve Uygulama Merkezi (UZAYMER), Adana 2. TÜBİTAK Ulusal Gözlemevi (TUG), Akdeniz Üniversitesi Yerleşkesi, Antalya 3. Anadolu Üniversitesi, Yer ve Uzay Bilimleri Enstitüsü, Eskişehir 4. İnönü Üniversitesi, Fen-Edebiyat Fakültesi, Astronomi ve Uzay Bilimleri Bölümü, Gözlemevi, Malatya 5. Erciyes Üniversitesi, Fen Fakültesi, Astronomi ve Uzay Bilimleri Bölümü, Kayseri 6. Ankara Üniversitesi, Fen Fakültesi, Astronomi ve Uzay Bilimleri Bölümü, Ankara 7. Atatürk Üniversitesi, Fen Fakültesi, Fizik Bölümü, Erzurum 8. Onsekiz Mart Üniversitesi, Fen-Edebiyat Fakültesi, Fizik Bölümü, Çanakkale 9. Ege Üniversitesi Gözlemevi Araştırma ve Uygulama Merkezi, İzmir

5 1964 Çanakkale Meteoriti 14 Şubat 2013 Rusya Chelyabinsk Meteoritlerinden bir kısmı

6 Meteor takip Sistemleri için 3 ildeki kameraların görüş açılarının kesişme bölgesi Meteor Takip Sistemleri nin kurulması planlanan noktalar

7 ARŞİV BELGELERİNDEN BAZILARI

8

9