T.C. MARMARA ÜNĠVERSĠTESĠ EĞĠTĠM BĠLĠMLERĠ ENSTĠTÜSÜ EĞĠTĠM BĠLĠMLERĠ ANABĠLĠM DALI. ÖĞRENCĠLERDE ZORBACA DAVRANIġLARIN ARAġTIRILMASI

Transkript

1 1 T.C. MARMARA ÜNĠVERSĠTESĠ EĞĠTĠM BĠLĠMLERĠ ENSTĠTÜSÜ EĞĠTĠM BĠLĠMLERĠ ANABĠLĠM DALI ÖĞRENCĠLERDE ZORBACA DAVRANIġLARIN ARAġTIRILMASI VE BĠR ÖNLEYĠCĠ PROGRAM MODELĠ DOKTORA TEZĠ Nevin DÖLEK Tez DanıĢmanı: Prof. Dr. Ayla Oktay Ġstanbul 2002

2 2 T.C. Marmara Üniversitesi Eğitim Bilimleri Enstitüsü Öğrencilerde Zorbaca DavranıĢların AraĢtırılması ve Bir Önleyici Program Modeli Nevin Dölek DanıĢman : Prof. Dr. Ayla Oktay Jüri Üyesi : Prof. Dr. Betül Aydın Jüri Üyesi : Prof. Dr. Adnan Kulaksızoğlu Jüri Üyesi : Doç. Dr. Esra Aslan Jüri Üyesi : Doç. Dr. Deniz Albayrak Kaymak Ġstanbul 2002

3 3 ĠÇĠNDEKĠLER ÖNSÖZ... ÖZET... SUMMARY... ĠÇĠNDEKĠLER... TABLOLAR LĠSTESĠ... BÖLÜM I : GĠRĠġ...1 Problem...5 Amaç...6 Önem...8 Sayıltılar...9 Sınırlılıklar...9 Tanımlar...10 BÖLÜM II : ĠLGĠLĠ LĠTERATÜR...12 ZORBALIK...12 Zorba Nedir?...12 Zorbalık ÇeĢitleri...16 OKULLARDA ZORBALIK SORUNU ĠLE ĠLGĠLĠ ARAġTIRMALAR...18 Zorba/Mağdur Sorununun Görülme Sıklığı...18 Cinsiyet Faktörü...23 YaĢ/Sınıf Seviyesi Faktörü Okul Faktörü Zorbalığa Uğramanın Süresi...27 Zorbalık Nerede GerçekleĢmektedir?...28 Zorbalar Tek mi, Grup mu?...28 Mağdurlar Hangi Sınıf Seviyesinden Çocukların Zorbalığına Uğramaktadırlar?...29 Zorba/Mağdur Sorununa Verilen Tepkiler...30 Ana Babaların Tepkileri...30 Öğretmenler ve Okul Personelinin Tepkileri...31 Öğrencilerin Tepkileri ve Duyguları...34

4 4 Öğrencilerin Zorba/Mağdur sorununa Yönelik Tutumları...35 ZORBALIĞA MARUZ KALIYOR OLMANIN BELĠRTĠLERĠ...39 ZORBA VE MAĞDURLARIN ÖZELLĠKLERĠ...40 Fiziksel Özellikleri...41 KiĢilik Özellikleri...41 Okul Özellikleri...42 Aile Özellikleri...43 ZORBA VE MAĞDURLARIN KATEGORĠLERĠ...45 Mağdur Kategorileri...46 Zorba Kategorileri...47 Seyirciler ZORBA/MAĞDUR SORUNUNUN ETKĠLERĠ...49 ZORBA/MAĞDUR SORUNA YOL AÇAN NEDENSEL FAKTÖRLER...54 Çocuğun Kendisinden Kaynaklanan Fiziksel ve Psikolojik Faktörler Genetik Faktörler Güdüler ve KiĢisel Ġhtiyaçlar...55 Fiziksel Güç...56 Saldırgan DavranıĢ Kalıpları...56 Antisosyal DavranıĢ Kalıpları...60 Benlik Algısı...60 Zorbalığa Tepki Stili...62 Akran Kabulü...63 Çocuğun DıĢından Aile, Okul ve Kültürel Çevre- Kaynaklanan Nedenler Aile Tutumları...63 Zorba/Mağdur Sorununda Okulun Rolü...66 Medyanın Çocuklarda Saldırganlık Üzerindeki Etkileri...69 Kültürel Etkiler KiĢilerarası ĠliĢkilerin Dinamiğinden Kaynaklanan Nedenler...71 Zorba/Mağdur DavranıĢlarının Süreci...71 Zorba ve Mağdur Arasındaki ĠliĢki...74 Zorba/Mağdur Sorununda Seyircilerin Rolü...78 OKULLARDA ZORBA/MAĞDUR SORUNUNUN ÖLÇÜLMESĠ...81 Doğrudan Gözlem Yapma...81 Olayları Gözleyen KiĢilere Sorma...81

5 5 Öğrencilere Sorma...82 Genel Tarama Anketleri...82 Mülakatlar Aday Gösterme...83 ZORBA/MAĞDUR SORUNUNU ÖNLEME; MÜDAHALE ETME VE ĠYĠLEġTĠRME ÇALIġMALARI...84 Zorbaca DavranıĢları Önleme...84 Okul Çapında Önlemler...89 Sınıf çapında Önlemler...91 Bireysel Düzeyde Alınacak Önlemler...92 Var Olan Zorbaca DavranıĢları Durdurma...93 Zorba ve Mağdur Çocukları ĠyileĢtirme ÇalıĢmaları...96 Mağdura Destek Olma...96 Zorbalarla Ġlgilenme Seyircilere Yönelik Programlar BÖLÜM III: YÖNTEM ARAġTIRMANIN I. AġAMASI AraĢtırma Modeli Evren ve Örneklem Veri Toplama Aracı Veri Toplama Süreci Ġstatistiksel Çözümlemeler ARAġTIRMANIN ĠKĠNCĠ AġAMASI AraĢtırma Modeli Deney Grubu AraĢtırma Süreci Program Programın Ġçeriğinin Hazırlanması Süreci Programın Amaçları ve Hedefleri Programın Uygulama Süreci Veri Toplama Araçları Veri Toplama Araçlarının GeliĢtirilmesi Süreci Zorbalık Eğilimi Ölçeği Geçerlilik ve Güvenirlik ÇalıĢmaları...131

6 6 Zorbalık Eğilimi Ölçeği Geçerlilik ve Güvenirlik ÇalıĢmaları Ġstatistiksel Çözümlemeler BÖLÜM IV: BULGULAR ARAġTIRMANIN BĠRĠNCĠ AġAMASININ BULGULARI ARAġTIRMANIN ĠKĠNCĠ AġAMASININ BULGULARI BÖLÜM V: TARTIġMA VE YORUM ARAġTIRMANIN BĠRĠNCĠ AġAMASININ BULGULARININ YORUMU VE TARTIġMA ARAġTIRMANIN ĠKĠNCĠ AġAMASININ BULGULARININ YORUMU VE TARTIġMA BÖLÜM VI: SONUÇ VE ÖNERĠLER Sonuçlar Öneriler KAYNAKLAR EKLER EK I : AraĢtırmanın Genel Amacı Çerçevesinde Yanıt Aranmaya ÇalıĢılan Soruların Ayrıntılı Dökümü EK II : Zorba/Mağdur Anketi EK III : Dan Olweus un Ġzin Yazısı EK IV : Ġl Milli Eğitim Müdürlüğü nün Ġzin Yazısı EK V : Zorbalığı Önleme Tutumu GeliĢtirme Programı EK VI : Zorbalık Eğilimi Ölçeği EK VII : Zorbalıkla BaĢetme Ölçeği EK VIII : Zorbaca DavranıĢlarla Eğitim Seviyesi, Sektör ve Okullar, Teneffüs Vaktini Sevip Sevmeme, Sınıftaki Ġyi ArkadaĢ Sayısı; Kendini Seviliyor Hissedip Hissetmeme DeğiĢkenleri Arasındaki ĠliĢkinin Çözümlenmesi ile Ġlgili Tablolar...314

7 7 TABLOLAR LĠSTESĠ Sayfa Tablo 1 : ZorbalıkBiçimlerininSınıflandırılması Tablo 2 : Örneklemi OluĢturan Öğrencilerin Bulunduğu Okullar Tablo 3 : Zorbalık Eğilimi Ölçeği GeliĢtirilmesi Örnekleminin Cinsiyet Ġçin Frekans Dağılımı Tablo 4 : Zorbalık Eğilimi Ölçeği GeliĢtirilmesi Örnekleminin Eğitim Seviyesi Ġçin Frekans Dağılımı Tablo 5 : Zorbalık Eğilimi Ölçeği Faktör Analizi Sonuçları Tablo 6 : Olumsuz Yansıtmak DeğiĢkeni Ġçin Madde Analizi Sonuçları Tablo 7 : Duygusal PaylaĢım Eksikliği DeğiĢkeni Ġçin Madde Analizi Sonuçları Tablo 8 : Zorbalığı Haklı Görmek DeğiĢkeni Ġçin Madde Analizi Sonuçları Tablo 9 : Üzmek DeğiĢkeni Ġçin Madde Analizi Sonuçları Tablo 10 : Güçlü Olmak DeğiĢkeni Ġçin Madde Analizi Sonuçları Tablo 11 : Zorbalık Eğilimi Ölçeği DeğiĢkeni Ġçin Madde Analizi Sonuçları Tablo 12 : Zorbalık Eğilimi Ölçeği DeğiĢkeni Ġçin Madde Analizi Sonuçlar Tablo 13 : Olumsuz Yansıtmak DeğiĢkenine Göre Olumsuz Yansıtmak Ġçin Bağımsız Grup t Testi Sonuçları Tablo 14 : Duygusal PaylaĢım Eksikliği DeğiĢkenine Göre Duygusal PaylaĢım Eksikliği Ġçin Bağımsız Grup t Testi Sonuçları Tablo 15 : Hak Görmek DeğiĢkenine Göre Hak Görmek Ġçin Bağımsız Grup t Testi Sonuçları Tablo 16 : Üzmek DeğiĢkenine Göre Üzmek Ġçin Bağımsız Grup t Testi Sonuçları Tablo 17 : Güçlü Olmak DeğiĢkenine Göre Güçlü Olmak Ġçin Bağımsız Grup t Testi Sonuçları Tablo 18 : Zorbalık Eğilimi Ölçeği DeğiĢkenine Göre Zorbalık Eğilimi Ölçeği 138 Ġçin Bağımsız Grup t Testi Sonuçları... Tablo 19 : Zorbalık Eğilimi Ölçeği DeğiĢkenine Göre ĠliĢkili Grup t Testi 138 Sonuçları. Tablo 20 : Bu dönem okulda baģka bir öğrenciye veya öğrencilere aģağıda yer alan zorbaca davranıģlarda (biri veya birkaçı) bulundun mu? DeğiĢkenine Göre Zorbalık Eğilimi Ölçeği Ġçin Bağımsız Grup t Testi Sonuçları Tablo 21 : Bu dönem okulda herhangi bir Ģekilde zorbaca davranıģa uğradın mı? DeğiĢkenine Göre Zorbalık Eğilimi Ölçeği Ġçin Bağımsız Grup t Testi Sonuçları Tablo 22 : Zorbalıkla BaĢetme Ölçeği Faktör Analizi Sonuçları Tablo 23 : Zorbalığın Engellenmesi Bilinci DeğiĢkeni Ġçin Madde Analizi Sonuçları Tablo 24 : Zorbalığa KarĢı Durma DeğiĢkeni Ġçin Madde Analizi Sonuçları Tablo 25 : Zorbalığı Bildirme Bilinci DeğiĢkeni Ġçin Madde Analizi Sonuçları Tablo 26 : Yardım Ġsteme Bilinci DeğiĢkeni Ġçin Madde Analizi Sonuçları Tablo 27 : Güce Güçle KarĢılık Verme DeğiĢkeni Ġçin Madde Analizi Sonuçları Tablo 28 : Pasif Tepki DeğiĢkeni Ġçin Madde Analizi Sonuçları Tablo 29 : Tepkisiz Kalmama DeğiĢkeni Ġçin Madde Analizi Sonuçları Tablo 30 : Savunma Bilinci DeğiĢkeni Ġçin Madde Analizi Sonuçları Tablo 31 : Zorbalıkla BaĢetme Ölçeği DeğiĢkeni Ġçin Madde Analizi Sonuçları Tablo 32 : Zorbalıkla BaĢetme Ölçeği DeğiĢkeni Ġçin Madde Analizi Sonuçları Tablo 33 : Zorbalığın Engellenmesi Bilinci DeğiĢkenine Göre Zorbalığın Engellenmesi Bilinci Ġçin Bağımsız Grup t Testi Sonuçları Tablo 34 : Zorbalığa KarĢı Durma DeğiĢkenine Göre Zorbalığa KarĢı Durma Ġçin Bağımsız Grup t Testi Sonuçları Tablo 35 : Zorbalığı Bildirme Bilinci DeğiĢkenine Göre Zorbalığı Bildirme Bilinci Ġçin Bağımsız Grup t Testi Sonuçları Tablo 36 : Yardım Ġsteme Bilinci DeğiĢkenine Göre Yardım Ġsteme Bilinci Ġçin Bağımsız Grup t Testi Sonuçları

8 8 Tablo 37 : Tepkisiz Kalmama DeğiĢkenine Göre Tepkisiz Kalmamak Ġçin Bağımsız Grup t Testi Sonuçları Tablo 38 : Savunma Bilinci DeğiĢkenine Göre Savunma Bilinci Ġçin Bağımsız Grup t Testi Sonuçları Tablo 39 : Zorbalıkla BaĢetme Ölçeği DeğiĢkenine Göre Zorbalıkla BaĢetme Ölçeği Ġçin Bağımsız Grup t Testi Sonuçları Tablo 40 : Zorbalıkla BaĢetme Ölçeği DeğiĢkenine Göre ĠliĢkili Grup t Testi Sonuçları Tablo 41 : 1)Cinsiyetiniz? DeğiĢkenine Göre Eğitim Düzeyi Ġçin Frekans Dağılımı Tablo 42 : 1) Cinsiyetiniz? DeğiĢkenine Göre Sektör Ġçin Frekans Dağılımı Tablo 43 : 1) Cinsiyetiniz? DeğiĢkenine Göre Okullar Ġçin Frekans Dağılımı Tablo 44 : 1) Cinsiyetiniz? DeğiĢkenine Göre 2) Teneffüs vaktini ne kadar seversiniz? Ġçin Frekans Dağılımı Tablo 45 : 1) Cinsiyetiniz? DeğiĢkenine Göre 3) Sınıfında kaç tane iyi arkadaģın var? Ġçin Frekans 156 Dağılımı... Tablo 46 : 1) Cinsiyetiniz? DeğiĢkenine Göre 4) Kendini sınıfınızdaki çocuklardan daha az seviliyor hisseder misin? Ġçin Frekans 156 Dağılımı... Tablo 47 : 1) Cinsiyetiniz? DeğiĢkenine Göre Öğrenci Sayısı Ġçin Ortalama ve Sapmalar Tablo 48 : 5) Bu dönem okulda ne kadar sıklıkta zorbaca davranıģa uğradın? DeğiĢkenine Göre 1) Cinsiyetiniz? Ġçin Kaykare Çözümlemesi Tablo 49 : 15) Okuldaki son beģ gün içinde kaç kez zorbaca davranıģlara uğradın? (Hafta sonu günlerini saymayın) DeğiĢkenine Göre 1) Cinsiyetiniz? Ġçin Kaykare Çözümlemesi Tablo 50 : 21) ġimdi biraz geriye gidip geçen dönem olanları düģün. Geçen dönem okulda ne sıklıkla zorbaca davranıģlara uğradın? (Okulların açılmasından ġubat tatiline kadar) DeğiĢkenine Göre 1) Cinsiyetiniz? Ġçin Kaykare Çözümlemesi Tablo 51 : 20) Bu dönem sınıfından kaç arkadaģının zorbaca davranıģlara uğradığını düģünüyorsun? (Eğer bu dönem zorbaca davranıģa uğradı isen, kendini de say) DeğiĢkenine Göre 1) Cinsiyetiniz? Ġçin Kaykare Çözümlemesi Tablo 52 : 30) Okulda diğer öğrencilere karģı ne kadar sık zorbaca davranıģlarda bulundun veya zorbaca davranan bir grupta yer aldın? DeğiĢkenine Göre 1) Cinsiyetiniz? Ġçin Kaykare Çözümlemesi Tablo 53 : 39) Son beģ gün içinde okulda kaç kez diğer öğrencilere karģı zorbaca davranıģlarda bulundun veya zorbaca davrananlara katıldın? (Hafta sonu hariç) DeğiĢkenine Göre 1) Cinsiyetiniz? Ġçin Kaykare Çözümlemesi Tablo 54 : 43) ġimdi geçen dönem ki durumu düģün) Geçen dönem diğer öğrencilere karģı kaç kez zorbaca davranıģta bulundun veya bu davranıģlara katıldın? DeğiĢkenine Göre 1) Cinsiyetiniz? Ġçin Kaykare Çözümlemesi Tablo 55 : 42) Sence, sınıfındaki öğrencilerden kaç kiģi bu dönem diğer öğrencilere karģı zorbaca davranıģlarda bulunmuģ veya bu davranıģlara katılmıģtır? DeğiĢkenine Göre 1) Cinsiyetiniz? Ġçin Kaykare Çözümlemesi Tablo 56 : 6) Bana kötü isimler takıldı, kırıcı Ģekilde alay ettiler. DeğiĢkenine Göre 1) Cinsiyetiniz? Ġçin Kaykare Çözümlemesi Tablo 57 : 7) Diğer öğrenciler bilerek beni olayların dıģında tuttular, gruplarına almadılar, beni görmezden geldiler. DeğiĢkenine Göre 1) Cinsiyetiniz? Ġçin Kaykare Çözümlemesi Tablo 58 : 8) Beni itip kaktılar, bana vurdular ve tehdit ettiler. DeğiĢkenine Göre 1) Cinsiyetiniz? Ġçin Kaykare Çözümlemesi

9 9 Tablo 59 : 9) Diğer öğrenciler benimle ilgili yalanlar söylediler, dedikodumu yaptılar ve baģkalarının da beni sevmemesi için uğraģtılar. DeğiĢkenine Göre 1) Cinsiyetiniz? Ġçin Kaykare Çözümlemesi Tablo 60 : 10) Paramı veya eģyalarımı aldılar veya zarar verdiler. DeğiĢkenine Göre 1) Cinsiyetiniz? Ġçin Kaykare Çözümlemesi Tablo 61 : 11) GörünüĢüm veya konuģmamla alay ettiler. DeğiĢkenine Göre 1) Cinsiyetiniz? Ġçin Kaykare Çözümlemesi Tablo 62 : 12) BaĢka biçimlerde zorbaca davranıģlara uğradım. DeğiĢkenine Göre 1) Cinsiyetiniz? Ġçin Kaykare Çözümlemesi Tablo 63 : 31) Kötü isimler taktım, kırıcı Ģekilde alay ettim. DeğiĢkenine Göre 1) Cinsiyetiniz? Ġçin Kaykare Çözümlemesi Tablo 64 : 32) Bilerek bir veya birkaç öğrenciyi olayların dıģında tuttum, grubumuza almadım, görmezden geldim. DeğiĢkenine Göre 1) Cinsiyetiniz? Ġçin Kaykare Çözümlemesi Tablo 65 : 33) Onu veya onları itip kaktım, dövdüm ve tehdit ettim. DeğiĢkenine Göre 1) Cinsiyetiniz? Ġçin Kaykare Çözümlemesi Tablo 66 : 34) Bir veya birkaç öğrenciyle ilgili yalanlar söyledim, dedikodu yaptım ve baģkalarının da onu veya onları sevmemesi için uğraģtım. DeğiĢkenine Göre 1) Cinsiyetiniz? Ġçin Kaykare Çözümlemesi Tablo 67 : 35) Para vermeleri için tehdit ettim,eģyalarını aldım veya eģyalarına zarar verdim. DeğiĢkenine Göre 1) Cinsiyetiniz? Ġçin Kaykare Çözümlemesi Tablo 68 : 36) GörünüĢleri veya konuģmaları ile alay ettim. DeğiĢkenine Göre 1) Cinsiyetiniz? Ġçin Kaykare Çözümlemesi Tablo 69 : 37) BaĢka biçimlerde zorbaca davranıģlarda bulundum. DeğiĢkenine Göre 1) Cinsiyetiniz? Ġçin Kaykare Çözümlemesi Tablo 70 : 13) Sana zorbaca davranıģta bulunan öğrenci veya öğrenciler kaçıncı sınıftaydı? DeğiĢkenine Göre 1) Cinsiyetiniz? Ġçin Kaykare Çözümlemesi Tablo 71 : 14) Bir kiģinin mi yoksa birkaç öğrencinin mi zorbaca davranıģlarına uğradın? DeğiĢkenine Göre 1) Cinsiyetiniz? Ġçin Kaykare Çözümlemesi. 175 Tablo 72 : 38) BaĢka öğrencilere karģı zorbaca davranıģlarda bulunurken bunları tek baģına mı yaptın yoksa baģka öğrencilerle birlikte mi? DeğiĢkenine Göre 1) Cinsiyetiniz? Ġçin Kaykare Çözümlemesi Tablo 73 : 21) ġimdi biraz geriye gidip geçen dönem olanları düģün. Geçen dönem okulda ne sıklıkla zorbaca davranıģlara uğradın? (Okulların açılmasından ġubat tatiline kadar) DeğiĢkenine Göre 5) Bu dönem okulda ne kadar sıklıkta zorbaca davranıģa uğradın? Ġçin Kaykare Çözümlemesi Tablo 74 : 43) ġimdi geçen dönem ki durumu düģün) Geçen dönem diğer öğrencilere karģı kaç kez zorbaca davranıģta bulundun veya bu davranıģlara katıldın? DeğiĢkenine Göre 30) Okulda diğer öğrencilere karģı ne kadar sık zorbaca davranıģlarda bulundun veya zorbaca davranan bir grupta yer aldın? Ġçin Kaykare Çözümlemesi Tablo 75 : 22) ġimdi yine bu dönemi düģün- Okula gidip gelirken yolda kaç kez zorbaca davranıģlara uğradın? DeğiĢkenine Göre 1) Cinsiyetiniz? Ġçin Kaykare Çözümlemesi Tablo 76 : 44) ġimdi yine bu dönemi düģünün) Kaç kez okula gidip gelirken diğer öğrencilere karģı zorbaca davranıģlarda bulundun veya bu davranıģlarda bulunanlara katıldın mı? DeğiĢkenine Göre 1) Cinsiyetiniz? Ġçin Kaykare Çözümlemesi Tablo 77 : 29) Bu dönem baģka bir yerde zorbaca davranıģlara uğradın mı? DeğiĢkenine Göre 1) Cinsiyetiniz? Ġçin Kaykare Çözümlemesi... Tablo 78 : 16) Bir öğrenci zorbaca davranıģa uğradığında öğretmenler ne sıklıkla durdurmaya çalıģırlar? DeğiĢkenine Göre 1) Cinsiyetiniz? Ġçin Kaykare 179

10 10 Çözümlemesi Tablo 79 : 17) Bir öğrenci zorbaca davranıģa uğradığında diğer öğrenciler ne sıklıkla durdurmaya çalıģırlar? DeğiĢkenine Göre 1) Cinsiyetiniz? Ġçin Kaykare Çözümlemesi Tablo 80 : 23) Okula gidip gelirken bir çocuk zorbaca davranıģlara uğradığında kaç kez birileri bunu durdurmaya çalıģtı? DeğiĢkenine Göre 1) Cinsiyetiniz? Ġçin Kaykare Çözümlemesi Tablo 81 : 18) Öğretmenlerinden veya rehber öğretmenin seninde okulda zorbaca davranıģlara uğraman konusunda konuģtu mu? DeğiĢkenine Göre 1) Cinsiyetiniz? Ġçin Kaykare Çözümlemesi Tablo 82 : 19) Annen veya baban seninle hiç okulda zorbaca davranıģlara uğraman konusunda konuģtu mu? DeğiĢkenine Göre 1) Cinsiyetiniz? Ġçin Kaykare Çözümlemesi Tablo 83 : 40) BaĢka öğrencilere zorbaca davranmanla ilgili seninle hiç öğretmenlerinden biri veya rehber öğretmenin konuģtu mu? DeğiĢkenine Göre 1) Cinsiyetiniz? Ġçin Kaykare Çözümlemesi Tablo 84 : 41) BaĢka öğrencilere zorbaca davranmanla ilgili annen veya baban seninle konuģtu mu? DeğiĢkenine Göre 1) Cinsiyetiniz? Ġçin Kaykare Çözümlemesi Tablo 85 : 18) Öğretmenlerinden veya rehber öğretmenin seninde okulda zorbaca davranıģlara uğraman konusunda konuģtu mu? DeğiĢkenine Göre 5) Bu dönem okulda ne kadar sıklıkta zorbaca davranıģa uğradın? Ġçin Kaykare Çözümlemesi Tablo 86 : 19) Annen veya baban seninle hiç okulda zorbaca davranıģlara uğraman konusunda konuģtu mu? DeğiĢkenine Göre 5) Bu dönem okulda ne kadar sıklıkta zorbaca davranıģa uğradın? Ġçin Kaykare Çözümlemesi Tablo 87 : 40) BaĢka öğrencilere zorbaca davranmanla ilgili seninle hiç öğretmenlerinden biri veya rehber öğretmenin konuģtu mu? DeğiĢkenine Göre 30) Okulda diğer öğrencilere karģı ne kadar sık zorbaca davranıģlarda bulundun veya zorbaca davranan bir grupta yer aldın? Ġçin Kaykare Çözümlemesi Tablo 88 : 41) BaĢka öğrencilere zorbaca davranmanla ilgili annen veya baban seninle konuģtu mu? DeğiĢkenine Göre 30) Okulda diğer öğrencilere karģı ne kadar sık zorbaca davranıģlarda bulundun veya zorbaca davranan bir grupta yer aldın? Ġçin Kaykare Çözümlemesi Tablo 89 : 27) Zorbaca davranıģlara uğradığını öğretmenlerinden birine veya rehber öğretmenine söyledin mi? DeğiĢkenine Göre 1) Cinsiyetiniz? Ġçin Kaykare Çözümlemesi Tablo 90 : 28) Zorbaca davranıģlara uğradığını hiç anne-babana söyledin mi? DeğiĢkenine Göre 1) Cinsiyetiniz? Ġçin Kaykare Çözümlemesi Tablo 91 : 25) Genelde okulda bir çocuğu zorbaca davranıģlara uğrarken gördüğünde ne hissedersin? DeğiĢkenine Göre 1) Cinsiyetiniz? Ġçin Kaykare Çözümlemesi Tablo 92 : 26) Okulda senin yaģında bir çocuğu zorbaca davranıģlara uğrarken gördüğünde genellikle ne yaparsın? DeğiĢkenine Göre 1) Cinsiyetiniz? Ġçin Kaykare Çözümlemesi Tablo 93 : 45) Sence, diğer öğrencileri rahatsız etmek eğlenceli mi? DeğiĢkenine Göre 1) Cinsiyetiniz? Ġçin Kaykare Çözümlemesi Tablo 94 : 46) Sence, sevmediğin bir çocuğa karģı zorbaca davranıģlarda bulunabilir misin? DeğiĢkenine Göre 1) Cinsiyetiniz? Ġçin Kaykare Çözümlemesi Tablo 95 : 47) BaĢkalarına zorbaca davranan öğrenciler hakkında ne düģünüyorsun? DeğiĢkenine Göre 1) Cinsiyetiniz? Ġçin Kaykare Çözümlemesi

11 11 Tablo 96 : 45) Sence, diğer öğrencileri rahatsız etmek eğlenceli mi? DeğiĢkenine Göre 5) Bu dönem okulda ne kadar sıklıkta zorbaca davranıģa uğradın? Ġçin Kaykare Çözümlemesi Tablo 97 : 46) Sence, sevmediğin bir çocuğa karģı zorbaca davranıģlarda bulunabilir misin? DeğiĢkenine Göre 5) Bu dönem okulda ne kadar sıklıkta zorbaca davranıģa uğradın? Ġçin Kaykare Çözümlemesi Tablo 98 : 47) BaĢkalarına zorbaca davranan öğrenciler hakkında ne düģünüyorsun? DeğiĢkenine Göre 5) Bu dönem okulda ne kadar sıklıkta zorbaca davranıģa uğradın? Ġçin Kaykare Çözümlemesi Tablo 99a : 45) Sence, diğer öğrencileri rahatsız etmek eğlenceli mi? DeğiĢkenine Göre 30) Okulda diğer öğrencilere karģı ne kadar sık zorbaca davranıģlarda bulundun veya zorbaca davranan bir grupta yer aldın? Ġçin Kaykare Çözümlemesi Tablo 99b : 46) Sence, sevmediğin bir çocuğa karģı zorbaca davranıģlarda bulunabilir misin? DeğiĢkenine Göre 30) Okulda diğer öğrencilere karģı ne kadar sık zorbaca davranıģlarda bulundun veya zorbaca davranan bir grupta yer aldın? Ġçin Kaykare Çözümlemesi Tablo 100 : 47) BaĢkalarına zorbaca davranan öğrenciler hakkında ne düģünüyorsun? DeğiĢkenine Göre 30) Okulda diğer öğrencilere karģı ne kadar sık zorbaca davranıģlarda bulundun veya zorbaca davranan bir grupta yer aldın? Ġçin Kaykare Çözümlemesi Tablo 101 : Zorbalık Eğilimi Ölçeği DeğiĢkenine Göre ĠliĢkili Grup t Testi 200 Sonuçları. Tablo 102 : Zorbalıkla BaĢetme Ölçeği DeğiĢkenine Göre ĠliĢkili Grup t Testi Sonuçları Tablo 103 : Cinsiyetiniz? (Sıralar Arası) DeğiĢkenine Göre Zorbalık Eğilimi Ölçeği Ġçin t Testi Sonuçları Tablo 104 : Ölçüm (Kolonlar Arası) DeğiĢkenine Göre Zorbalık Eğilimi Ölçeği Ġçin t Testi Sonuçları Tablo 105 : Cinsiyetiniz? & Ölçüm (Ortak Etki) DeğiĢkenlerine Göre Zorbalık Eğilimi Ölçeği Ġçin t Testi Sonuçları Tablo 106 : Cinsiyetiniz? (Sıralar Arası) DeğiĢkenine Göre Olumsuz Yansıtmak Ġçin t Testi Sonuçları Tablo 107 : Ölçüm(Kolonlar Arası) DeğiĢkenine Göre Olumsuz Yansıtmak Ġçin t Testi Sonuçları Tablo 108 : Cinsiyetiniz? & Ölçüm (Ortak Etki) DeğiĢkenlerine Göre Olumsuz Yansıtmak Ġçin t Testi Sonuçları Tablo 109 : Cinsiyetiniz? (Sıralar Arası) DeğiĢkenine Göre Güçlü Olmak Ġçin t Testi Sonuçları Tablo 110 : Cinsiyetiniz? & Ölçüm (Ortak Etki) DeğiĢkenlerine Göre Rahatsız Olmamak Ġçin t Testi Sonuçları Tablo 111 : Cinsiyetiniz? (Sıralar Arası) DeğiĢkenine Göre Tepkisiz Kalmama Ġçin t Testi Sonuçları Tablo 112 : Ölçüm (Kolonlar Arası) DeğiĢkenine Göre Rahatsız Olmamak Ġçin t Testi Sonuçları Tablo 113 : Bu dönem okulda herhangi bir Ģekilde zorbaca davranıģa uğradın mı? & Ölçüm (Ortak Etki) DeğiĢkenlerine Göre Zorbalıkla BaĢetme Ölçeği Ġçin t Testi Sonuçları Tablo 114 : Bu dönem okulda herhangi bir Ģekilde zorbaca davranıģa uğradın mı? & Ölçüm (Ortak Etki) DeğiĢkenlerine Göre Yardım Ġsteme Bilinci Ġçin t Testi Sonuçları Tablo 115 : Bu dönem okulda herhangi bir Ģekilde zorbaca davranıģa uğradın mı? & Ölçüm (Ortak Etki) DeğiĢkenlerine Göre Savunma Bilinci Ġçin t Testi Sonuçları

12 Tablo 116 : Bu dönem okulda baģka bir öğrenciye veya öğrencilere aģağıda yer alan zorbaca davranıģlarda (biri veya birkaçı) bulundun mu? (Sıralar Arası) DeğiĢkenine Göre Zorbalıkla BaĢetme Ölçeği Ġçin t Testi Sonuçları Tablo 117 : Bu dönem okulda baģka bir öğrenciye veya öğrencilere aģağıda yer alan zorbaca davranıģlarda (biri veya birkaçı) bulundun mu? (Sıralar Arası) DeğiĢkenine Göre Savunma Bilinci Ġçin t Testi Sonuçları Tablo 118 : 5) Bu dönem okulda ne kadar sıklıkta zorbaca davranıģa uğradın? DeğiĢkenine Göre Eğitim Düzeyi Ġçin Kaykare Çözümlemesi Tablo 119 : 15) Okuldaki son beģ gün içinde kaç kez zorbaca davranıģlara uğradın? (Hafta sonu günlerini saymayın) DeğiĢkenine Göre Eğitim Düzeyi Ġçin Kaykare Çözümlemesi Tablo 120 : ġimdi biraz geriye gidip geçen dönem olanları düģün. Geçen dönem okulda ne sıklıkla zorbaca davranıģlara uğradın? (Okulların açılmasından ġubat tatiline kadar) DeğiĢkenine Göre Eğitim Düzeyi Ġçin Kaykare Çözümlemesi Tablo 121 : 43) ġimdi geçen dönem ki durumu düģün) Geçen dönem diğer öğrencilere karģı kaç kez zorbaca davranıģta bulundun veya bu davranıģlara katıldın? DeğiĢkenine Göre Eğitim Düzeyi Ġçin Kaykare Çözümlemesi Tablo 122 : 42) Sence, sınıfındaki öğrencilerden kaç kiģi bu dönem diğer öğrencilere karģı zorbaca davranıģlarda bulunmuģ veya bu davranıģlara katılmıģtır? DeğiĢkenine Göre Eğitim Düzeyi Ġçin Kaykare Çözümlemesi 315 Tablo 123 : 6) Bana kötü isimler takıldı, kırıcı Ģekilde alay ettiler. DeğiĢkenine Göre Eğitim Düzeyi Ġçin Kaykare Çözümlemesi Tablo 124 : 8) Beni itip kaktılar, bana vurdular ve tehdit ettiler. DeğiĢkenine Göre Eğitim Düzeyi Ġçin Kaykare Çözümlemesi Tablo 125 : Diğer öğrenciler benimle ilgili yalanlar söylediler, dedikodumu yaptılar ve baģkalarının da beni sevmemesi için uğraģtılar. DeğiĢkenine Göre Eğitim Düzeyi Ġçin Kaykare Çözümlemesi Tablo 126 : 11) GörünüĢüm veya konuģmamla alay ettiler. DeğiĢkenine Göre Eğitim Düzeyi Ġçin Kaykare Çözümlemesi Tablo 128 : 12) BaĢka biçimlerde zorbaca davranıģlara uğradım. DeğiĢkenine Göre Eğitim Düzeyi Ġçin Kaykare Çözümlemesi Tablo 129 : 31) Kötü isimler taktım, kırıcı Ģekilde alay ettim. DeğiĢkenine Göre Eğitim Düzeyi Ġçin Kaykare Çözümlemesi Tablo 130 : 32) Bilerek bir veya birkaç öğrenciyi olayların dıģında tuttum, grubumuza almadım, görmezden geldim. DeğiĢkenine Göre Eğitim Düzeyi Ġçin Kaykare Çözümlemesi Tablo 131 : 34) Bir veya birkaç öğrenciyle ilgili yalanlar söyledim, dedikodu yaptım ve baģkalarının da onu veya onları sevmemesi için uğraģtım. DeğiĢkenine Göre Eğitim Düzeyi Ġçin Kaykare Çözümlemesi Tablo 132 : 36) GörünüĢleri veya konuģmaları ile alay ettim. DeğiĢkenine Göre Eğitim Düzeyi Ġçin Kaykare Çözümlemesi Tablo 133 : 13) Sana zorbaca davranıģta bulunan öğrenci veya öğrenciler kaçıncı sınıftaydı? DeğiĢkenine Göre Eğitim Düzeyi Ġçin Kaykare Çözümlemesi. 318 Tablo 134 : 14) Bir kiģinin mi yoksa birkaç öğrencinin mi zorbaca davranıģlarına uğradın? DeğiĢkenine Göre Eğitim Düzeyi Ġçin Kaykare Çözümlemesi Tablo 135 : 38) BaĢka öğrencilere karģı zorbaca davranıģlarda bulunurken bunları tek baģına mı yaptın yoksa baģka öğrencilerle birlikte mi? DeğiĢkenine Göre Eğitim Düzeyi Ġçin Kaykare Çözümlemesi Tablo 136 : 29) Bu dönem baģka bir yerde zorbaca davranıģlara uğradın mı? DeğiĢkenine Göre Eğitim Düzeyi Ġçin Kaykare Çözümlemesi Tablo 137 : 16) Bir öğrenci zorbaca davranıģa uğradığında öğretmenler ne sıklıkla durdurmaya çalıģırlar? DeğiĢkenine Göre Eğitim Düzeyi Ġçin Kaykare 12

13 Çözümlemesi Tablo 138 : 17) Bir öğrenci zorbaca davranıģa uğradığında diğer öğrenciler ne sıklıkla durdurmaya çalıģırlar? DeğiĢkenine Göre Eğitim Düzeyi Ġçin Kaykare Çözümlemesi Tablo 139 : 18) Öğretmenlerinden veya rehber öğretmenin seninde okulda zorbaca davranıģlara uğraman konusunda konuģtu mu? DeğiĢkenine Göre Eğitim Düzeyi Ġçin Kaykare Çözümlemesi Tablo 140 : 19) Annen veya baban seninle hiç okulda zorbaca davranıģlara uğraman konusunda konuģtu mu? DeğiĢkenine Göre Eğitim Düzeyi Ġçin Kaykare Çözümlemesi Tablo 141 : 40) BaĢka öğrencilere zorbaca davranmanla ilgili seninle hiç öğretmenlerinden biri veya rehber öğretmenin konuģtu mu? DeğiĢkenine Göre Eğitim Düzeyi Ġçin Kaykare Çözümlemesi Tablo 142 : 27) Zorbaca davranıģlara uğradığını öğretmenlerinden birine veya rehber öğretmenine söyledin mi? DeğiĢkenine Göre Eğitim Düzeyi Ġçin Kaykare Çözümlemesi Tablo 143 : 28) Zorbaca davranıģlara uğradığını hiç anne-babana söyledin mi? DeğiĢkenine Göre Eğitim Düzeyi Ġçin Kaykare Çözümlemesi Tablo 144 : 25) Genelde okulda bir çocuğu zorbaca davranıģlara uğrarken gördüğünde ne hissedersin? DeğiĢkenine Göre Eğitim Düzeyi Ġçin Kaykare Çözümlemesi Tablo 145 : 26) Okulda senin yaģında bir çocuğu zorbaca davranıģlara uğrarken gördüğünde genellikle ne yaparsın? DeğiĢkenine Göre Eğitim Düzeyi Ġçin Kaykare Çözümlemesi Tablo 146 : 45) Sence, diğer öğrencileri rahatsız etmek eğlenceli mi? DeğiĢkenine Göre Eğitim Düzeyi Ġçin Kaykare Çözümlemesi Tablo 147 : 46) Sence, sevmediğin bir çocuğa karģı zorbaca davranıģlarda bulunabilir misin? DeğiĢkenine Göre Eğitim Düzeyi Ġçin Kaykare Çözümlemesi Tablo 148 : 47) BaĢkalarına zorbaca davranan öğrenciler hakkında ne düģünüyorsun? DeğiĢkenine Göre Eğitim Düzeyi Ġçin Kaykare Çözümlemesi Tablo 149 : 21) ġimdi biraz geriye gidip geçen dönem olanları düģün. Geçen dönem okulda ne sıklıkla zorbaca davranıģlara uğradın? (Okulların açılmasından ġubat tatiline kadar) DeğiĢkenine Göre Sektör Ġçin Kaykare Çözümlemesi Tablo 150 : 20) Bu dönem sınıfından kaç arkadaģının zorbaca davranıģlara uğradığını düģünüyorsun? (Eğer bu dönem zorbaca davranıģa uğradı isen, kendini de say) DeğiĢkenine Göre Sektör Ġçin Kaykare Çözümlemesi Tablo 151 : 42) Sence, sınıfındaki öğrencilerden kaç kiģi bu dönem diğer öğrencilere karģı zorbaca davranıģlarda bulunmuģ veya bu davranıģlara katılmıģtır? DeğiĢkenine Göre Sektör Ġçin Kaykare Çözümlemesi Tablo 152 : 6) Bana kötü isimler takıldı, kırıcı Ģekilde alay ettiler. DeğiĢkenine Göre Sektör Ġçin Kaykare Çözümlemesi Tablo 153 : 32) Bilerek bir veya birkaç öğrenciyi olayların dıģında tuttum, grubumuza almadım, görmezden geldim. DeğiĢkenine Göre Sektör Ġçin Kaykare Çözümlemesi Tablo 154 : 37) BaĢka biçimlerde zorbaca davranıģlarda bulundum. DeğiĢkenine Göre Sektör Ġçin Kaykare Çözümlemesi Tablo 155 : 38) BaĢka öğrencilere karģı zorbaca davranıģlarda bulunurken bunları tek baģına mı yaptın yoksa baģka öğrencilerle birlikte mi? DeğiĢkenine Göre Sektör Ġçin Kaykare Çözümlemesi Tablo 156 : 22) ġimdi yine bu dönemi düģün- Okula gidip gelirken yolda kaç kez zorbaca davranıģlara uğradın? DeğiĢkenine Göre Sektör Ġçin Kaykare Çözümlemesi

14 14 Tablo 157 : 29) Bu dönem baģka bir yerde zorbaca davranıģlara uğradın mı? DeğiĢkenine Göre Sektör Ġçin Kaykare Çözümlemesi Tablo 158 : 23) Okula gidip gelirken bir çocuk zorbaca davranıģlara uğradığında kaç kez birileri bunu durdurmaya çalıģtı? DeğiĢkenine Göre Sektör Ġçin Kaykare Çözümlemesi Tablo 159 : 19) Annen veya baban seninle hiç okulda zorbaca davranıģlara uğraman konusunda konuģtu mu? DeğiĢkenine Göre Sektör Ġçin Kaykare Çözümlemesi Tablo 160 : 26) Okulda senin yaģında bir çocuğu zorbaca davranıģlara uğrarken gördüğünde genellikle ne yaparsın? DeğiĢkenine Göre Sektör Ġçin Kaykare Çözümlemesi Tablo 161 : 45) Sence, diğer öğrencileri rahatsız etmek eğlenceli mi? DeğiĢkenine Göre Sektör Ġçin Kaykare Çözümlemesi Tablo 162 : 46) Sence, sevmediğin bir çocuğa karģı zorbaca davranıģlarda bulunabilir misin? DeğiĢkenine Göre Sektör Ġçin Kaykare Çözümlemesi Tablo 163 : 21) ġimdi biraz geriye gidip geçen dönem olanları düģün. Geçen dönem okulda ne sıklıkla zorbaca davranıģlara uğradın? (Okulların açılmasından ġubat tatiline kadar) DeğiĢkenine Göre Okullar Ġçin Kaykare Çözümlemesi Tablo 164 : 20) Bu dönem sınıfından kaç arkadaģının zorbaca davranıģlara uğradığını düģünüyorsun? (Eğer bu dönem zorbaca davranıģa uğradı isen, kendini de say) DeğiĢkenine Göre Okullar Ġçin Kaykare Çözümlemesi Tablo 165 : 30) Okulda diğer öğrencilere karģı ne kadar sık zorbaca davranıģlarda bulundun veya zorbaca davranan bir grupta yer aldın? DeğiĢkenine Göre Okullar Ġçin Kaykare Çözümlemesi Tablo 166 : 43) ġimdi geçen dönem ki durumu düģün) Geçen dönem diğer öğrencilere karģı kaç kez zorbaca davranıģta bulundun veya bu davranıģlara katıldın? DeğiĢkenine Göre Okullar Ġçin Kaykare Çözümlemesi Tablo 167 : 42) Sence, sınıfındaki öğrencilerden kaç kiģi bu dönem diğer öğrencilere karģı zorbaca davranıģlarda bulunmuģ veya bu davranıģlara katılmıģtır? DeğiĢkenine Göre Okullar Ġçin Kaykare Çözümlemesi Tablo 168 : 6) Bana kötü isimler takıldı, kırıcı Ģekilde alay ettiler. DeğiĢkenine Göre Okullar Ġçin Kaykare Çözümlemesi Tablo 169 : 11) GörünüĢüm veya konuģmamla alay ettiler. DeğiĢkenine Göre Okullar Ġçin Kaykare Çözümlemesi Tablo 170 : 12) BaĢka biçimlerde zorbaca davranıģlara uğradım. DeğiĢkenine Göre Okullar Ġçin Kaykare Çözümlemesi Tablo 171 : 31) Kötü isimler taktım, kırıcı Ģekilde alay ettim. DeğiĢkenine Göre Okullar Ġçin Kaykare Çözümlemesi Tablo 172 : 32) Bilerek bir veya birkaç öğrenciyi olayların dıģında tuttum, grubumuza almadım, görmezden geldim. DeğiĢkenine Göre Okullar Ġçin Kaykare Çözümlemesi Tablo 173 : 33) Onu veya onları itip kaktım, dövdüm ve tehdit ettim. DeğiĢkenine Göre Okullar Ġçin Kaykare Çözümlemesi Tablo 174 : 34) Bir veya birkaç öğrenciyle ilgili yalanlar söyledim, dedikodu yaptım ve baģkalarının da onu veya onları sevmemesi için uğraģtım. DeğiĢkenine Göre Okullar Ġçin Kaykare Çözümlemesi Tablo 175 : 36) GörünüĢleri veya konuģmaları ile alay ettim. DeğiĢkenine Göre Okullar Ġçin Kaykare Çözümlemesi Tablo 176 : 37) BaĢka biçimlerde zorbaca davranıģlarda bulundum. DeğiĢkenine Göre Okullar Ġçin Kaykare Çözümlemesi Tablo 177 : 13) Sana zorbaca davranıģta bulunan öğrenci veya öğrenciler kaçıncı sınıftaydı? DeğiĢkenine Göre Okullar Ġçin Kaykare Çözümlemesi

15 15 Tablo 178 : 14) Bir kiģinin mi yoksa birkaç öğrencinin mi zorbaca davranıģlarına uğradın? DeğiĢkenine Göre Okullar Ġçin Kaykare Çözümlemesi Tablo 179 : 38) BaĢka öğrencilere karģı zorbaca davranıģlarda bulunurken bunları tek baģına mı yaptın yoksa baģka öğrencilerle birlikte mi? DeğiĢkenine Göre Okullar Ġçin Kaykare Çözümlemesi Tablo 180 : 22) ġimdi yine bu dönemi düģün- Okula gidip gelirken yolda kaç kez zorbaca davranıģlara uğradın? DeğiĢkenine Göre Okullar Ġçin Kaykare Çözümlemesi Tablo 181 : 16) Bir öğrenci zorbaca davranıģa uğradığında öğretmenler ne sıklıkla durdurmaya çalıģırlar? DeğiĢkenine Göre Okullar Ġçin Kaykare Çözümlemesi Tablo 182 : 17) Bir öğrenci zorbaca davranıģa uğradığında diğer öğrenciler ne sıklıkla durdurmaya çalıģırlar? DeğiĢkenine Göre Okullar Ġçin Kaykare Çözümlemesi Tablo 183 : 23) Okula gidip gelirken bir çocuk zorbaca davranıģlara uğradığında kaç kez birileri bunu durdurmaya çalıģtı? DeğiĢkenine Göre Okullar Ġçin Kaykare Çözümlemesi Tablo 184 : 19) Annen veya baban seninle hiç okulda zorbaca davranıģlara uğraman konusunda konuģtu mu? DeğiĢkenine Göre Okullar Ġçin Kaykare Çözümlemesi Tablo 185 : 41) BaĢka öğrencilere zorbaca davranmanla ilgili annen veya baban seninle konuģtu mu? DeğiĢkenine Göre Okullar Ġçin Kaykare Çözümlemesi Tablo 186 : 27) Zorbaca davranıģlara uğradığını öğretmenlerinden birine veya rehber öğretmenine söyledin mi? DeğiĢkenine Göre Okullar Ġçin Kaykare Çözümlemesi Tablo 187 : 25) Genelde okulda bir çocuğu zorbaca davranıģlara uğrarken gördüğünde ne hissedersin? DeğiĢkenine Göre Okullar Ġçin Kaykare Çözümlemesi Tablo 188 : 26) Okulda senin yaģında bir çocuğu zorbaca davranıģlara uğrarken gördüğünde genellikle ne yaparsın? DeğiĢkenine Göre Okullar Ġçin Kaykare Çözümlemesi Tablo 189 : 45) Sence, diğer öğrencileri rahatsız etmek eğlenceli mi? DeğiĢkenine Göre Okullar Ġçin Kaykare Çözümlemesi Tablo 190 : 46) Sence, sevmediğin bir çocuğa karģı zorbaca davranıģlarda bulunabilir misin? DeğiĢkenine Göre Okullar Ġçin Kaykare Çözümlemesi. 337 Tablo 191 : 47) BaĢkalarına zorbaca davranan öğrenciler hakkında ne düģünüyorsun? DeğiĢkenine Göre Okullar Ġçin Kaykare Çözümlemesi Tablo 192 : 30) Okulda diğer öğrencilere karģı ne kadar sık zorbaca davranıģlarda bulundun veya zorbaca davranan bir grupta yer aldın? DeğiĢkenine Göre 2) Teneffüs vaktini ne kadar seversiniz? Ġçin Kaykare Çözümlemesi Tablo 193 : 9) Diğer öğrenciler benimle ilgili yalanlar söylediler, dedikodumu yaptılar ve baģkalarının da beni sevmemesi için uğraģtılar. DeğiĢkenine Göre 2) Teneffüs vaktini ne kadar seversiniz? Ġçin Kaykare Çözümlemesi Tablo 194 : 10) Paramı veya eģyalarımı aldılar veya zarar verdiler. DeğiĢkenine Göre 2) Teneffüs vaktini ne kadar seversiniz? Ġçin Kaykare Çözümlemesi Tablo 195 : 38) BaĢka öğrencilere karģı zorbaca davranıģlarda bulunurken bunları tek baģına mı yaptın yoksa baģka öğrencilerle birlikte mi? DeğiĢkenine Göre 2) Teneffüs vaktini ne kadar seversiniz? Ġçin Kaykare Çözümlemesi Tablo 196 : 41) BaĢka öğrencilere zorbaca davranmanla ilgili annen veya baban seninle konuģtu mu? DeğiĢkenine Göre 2) Teneffüs vaktini ne kadar seversiniz? Ġçin Kaykare 340 Çözümlemesi...

16 Tablo 197 : 25) Genelde okulda bir çocuğu zorbaca davranıģlara uğrarken gördüğünde ne hissedersin? DeğiĢkenine Göre 2) Teneffüs vaktini ne kadar seversiniz? Ġçin Kaykare Çözümlemesi Tablo 198 : 26) Okulda senin yaģında bir çocuğu zorbaca davranıģlara uğrarken gördüğünde genellikle ne yaparsın? DeğiĢkenine Göre 2) Teneffüs vaktini ne kadar seversiniz? Ġçin Kaykare Çözümlemesi Tablo 199 : 45) Sence, diğer öğrencileri rahatsız etmek eğlenceli mi? DeğiĢkenine Göre 2) Teneffüs vaktini ne kadar seversiniz? Ġçin Kaykare Çözümlemesi Tablo 200 : 46) Sence, sevmediğin bir çocuğa karģı zorbaca davranıģlarda bulunabilir misin? DeğiĢkenine Göre 2) Teneffüs vaktini ne kadar seversiniz? Ġçin Kaykare Çözümlemesi Tablo 201 : 47) BaĢkalarına zorbaca davranan öğrenciler hakkında ne düģünüyorsun? DeğiĢkenine Göre 2) Teneffüs vaktini ne kadar seversiniz? Ġçin Kaykare Çözümlemesi Tablo 202 : 5) Bu dönem okulda ne kadar sıklıkta zorbaca davranıģa uğradın? DeğiĢkenine Göre 3) Sınıfında kaç tane iyi arkadaģın var? Ġçin Kaykare Çözümlemesi Tablo 203 : 15) Okuldaki son beģ gün içinde kaç kez zorbaca davranıģlara uğradın? (Hafta sonu günlerini saymayın) DeğiĢkenine Göre 3) Sınıfında kaç tane iyi arkadaģın var? Ġçin Kaykare Çözümlemesi Tablo 204 : 21) ġimdi biraz geriye gidip geçen dönem olanları düģün. Geçen dönem okulda ne sıklıkla zorbaca davranıģlara uğradın? (Okulların açılmasından ġubat tatiline kadar) DeğiĢkenine Göre 3) Sınıfında kaç tane iyi arkadaģın var? Ġçin Kaykare Çözümlemesi Tablo 205 : 6) Bana kötü isimler takıldı, kırıcı Ģekilde alay ettiler. DeğiĢkenine Göre 3) Sınıfında kaç tane iyi arkadaģın var? Ġçin Kaykare Çözümlemesi Tablo 206 : 7) Diğer öğrenciler bilerek beni olayların dıģında tuttular, gruplarına almadılar, beni görmezden geldiler. DeğiĢkenine Göre 3) Sınıfında kaç tane iyi arkadaģın var? Ġçin Kaykare Çözümlemesi Tablo 207 : 8) Beni itip kaktılar, bana vurdular ve tehdit ettiler. DeğiĢkenine Göre 3) Sınıfında kaç tane iyi arkadaģın var? Ġçin Kaykare Çözümlemesi Tablo 208 : 9) Diğer öğrenciler benimle ilgili yalanlar söylediler, dedikodumu yaptılar ve baģkalarının da beni sevmemesi için uğraģtılar. DeğiĢkenine Göre 3) Sınıfında kaç tane iyi arkadaģın var? Ġçin Kaykare Çözümlemesi Tablo 209 : 10) Paramı veya eģyalarımı aldılar veya zarar verdiler. DeğiĢkenine Göre 3) Sınıfında kaç tane iyi arkadaģın var? Ġçin Kaykare Çözümlemesi Tablo 210 : 12) BaĢka biçimlerde zorbaca davranıģlara uğradım. DeğiĢkenine Göre 3) Sınıfında kaç tane iyi arkadaģın var? Ġçin Kaykare Çözümlemesi Tablo 211 : 34) Bir veya birkaç öğrenciyle ilgili yalanlar söyledim, dedikodu yaptım ve baģkalarının da onu veya onları sevmemesi için uğraģtım. DeğiĢkenine Göre 3) Sınıfında kaç tane iyi arkadaģın var? Ġçin Kaykare Çözümlemesi Tablo 212 : 13) Sana zorbaca davranıģta bulunan öğrenci veya öğrenciler kaçıncı sınıftaydı? DeğiĢkenine Göre 3) Sınıfında kaç tane iyi arkadaģın var? Ġçin Kaykare Çözümlemesi Tablo 213 : 18) Öğretmenlerinden veya rehber öğretmenin seninde okulda zorbaca davranıģlara uğraman konusunda konuģtu mu? DeğiĢkenine Göre 3) Sınıfında kaç tane iyi arkadaģın var? Ġçin Kaykare Çözümlemesi Tablo 214 : 27) Zorbaca davranıģlara uğradığını öğretmenlerinden birine veya rehber öğretmenine söyledin mi? DeğiĢkenine Göre 3) Sınıfında kaç tane iyi arkadaģın var? Ġçin Kaykare Çözümlemesi Tablo 215 : 47) BaĢkalarına zorbaca davranan öğrenciler hakkında ne düģünüyorsun? DeğiĢkenine Göre 3) Sınıfında kaç tane iyi arkadaģın var? Ġçin Kaykare Çözümlemesi Tablo 216 : 5) Bu dönem okulda ne kadar sıklıkta zorbaca davranıģa uğradın? 16

17 17 DeğiĢkenine Göre 4) Kendini sınıfınızdaki çocuklardan daha az seviliyor hisseder misin? Ġçin Kaykare Çözümlemesi Tablo 217 : 15) Okuldaki son beģ gün içinde kaç kez zorbaca davranıģlara uğradın? (Hafta sonu günlerini saymayın) DeğiĢkenine Göre 4) Kendini sınıfınızdaki çocuklardan daha az seviliyor hisseder misin? Ġçin Kaykare Çözümlemesi Tablo 218 : 21) ġimdi biraz geriye gidip geçen dönem olanları düģün. Geçen dönem okulda ne sıklıkla zorbaca davranıģlara uğradın? (Okulların açılmasından ġubat tatiline kadar) DeğiĢkenine Göre 4) Kendini sınıfınızdaki çocuklardan daha az seviliyor hisseder misin? Ġçin Kaykare Çözümlemesi Tablo 219 : 20) Bu dönem sınıfından kaç arkadaģının zorbaca davranıģlara uğradığını düģünüyorsun? (Eğer bu dönem zorbaca davranıģa uğradı isen, kendini de say) DeğiĢkenine Göre 4) Kendini sınıfınızdaki çocuklardan daha az seviliyor hisseder misin? Ġçin Kaykare Çözümlemesi Tablo 220 : 30) Okulda diğer öğrencilere karģı ne kadar sık zorbaca davranıģlarda bulundun veya zorbaca davranan bir grupta yer aldın? DeğiĢkenine Göre 4) Kendini sınıfınızdaki çocuklardan daha az seviliyor hisseder misin? Ġçin Kaykare Çözümlemesi Tablo 221 : 43) ġimdi geçen dönem ki durumu düģün) Geçen dönem diğer öğrencilere karģı kaç kez zorbaca davranıģta bulundun veya bu davranıģlara katıldın? DeğiĢkenine Göre 4) Kendini sınıfınızdaki çocuklardan daha az seviliyor hisseder misin? Ġçin Kaykare Çözümlemesi Tablo 222 : 6) Bana kötü isimler takıldı, kırıcı Ģekilde alay ettiler. DeğiĢkenine Göre 4) Kendini sınıfınızdaki çocuklardan daha az seviliyor hisseder misin? Ġçin Kaykare Çözümlemesi Tablo 223 : 7) Diğer öğrenciler bilerek beni olayların dıģında tuttular, gruplarına almadılar, beni görmezden geldiler. DeğiĢkenine Göre 4) Kendini sınıfınızdaki çocuklardan daha az seviliyor hisseder misin? Ġçin Kaykare Çözümlemesi Tablo 224 : 8) Beni itip kaktılar, bana vurdular ve tehdit ettiler. DeğiĢkenine Göre 4) Kendini sınıfınızdaki çocuklardan daha az seviliyor hissedermisin? Ġçin Kaykare Çözümlemesi Tablo 225 : 9) Diğer öğrenciler benimle ilgili yalanlar söylediler, dedikodumu yaptılar ve baģkalarının da beni sevmemesi için uğraģtılar. DeğiĢkenine Göre 4) Kendini sınıfınızdaki çocuklardan daha az seviliyor hisseder misin? Ġçin Kaykare Çözümlemesi Tablo 226 : 10) Paramı veya eģyalarımı aldılar veya zarar verdiler. DeğiĢkenine Göre 4) Kendini sınıfınızdaki çocuklardan daha az seviliyor hisseder misin? Ġçin Kaykare Çözümlemesi Tablo 227 : 11) GörünüĢüm veya konuģmamla alay ettiler. DeğiĢkenine Göre 4) Kendini sınıfınızdaki çocuklardan daha az seviliyor hisseder misin? Ġçin Kaykare Çözümlemesi Tablo 228 : 12) BaĢka biçimlerde zorbaca davranıģlara uğradım. DeğiĢkenine Göre 4) Kendini sınıfınızdaki çocuklardan daha az seviliyor hisseder misin? Ġçin Kaykare Çözümlemesi Tablo 229 : 13) Sana zorbaca davranıģta bulunan öğrenci veya öğrenciler kaçıncı sınıftaydı? DeğiĢkenine Göre 4) Kendini sınıfınızdaki çocuklardan daha az seviliyor hisseder misin? Ġçin Kaykare Çözümlemesi Tablo 230 : 14) Bir kiģinin mi yoksa birkaç öğrencinin mi zorbaca davranıģlarına uğradın? DeğiĢkenine Göre 4) Kendini sınıfınızdaki çocuklardan daha az seviliyor hisseder misin? Ġçin Kaykare Çözümlemesi Tablo 231 : 22) ġimdi yine bu dönemi düģün- Okula gidip gelirken yolda kaç kez zorbaca davranıģlara uğradın? DeğiĢkenine Göre 4) Kendini

18 sınıfınızdaki çocuklardan daha az seviliyor hisseder misin? Ġçin Kaykare Çözümlemesi Tablo 232 : 18) Öğretmenlerinden veya rehber öğretmenin seninde okulda zorbaca davranıģlara uğraman konusunda konuģtu mu? DeğiĢkenine Göre 4) Kendini sınıfınızdaki çocuklardan daha az seviliyor hisseder misin? Ġçin Kaykare Çözümlemesi Tablo 233 : 19) Annen veya baban seninle hiç okulda zorbaca davranıģlara uğraman konusunda konuģtu mu? DeğiĢkenine Göre 4) Kendini sınıfınızdaki çocuklardan daha az seviliyor hisseder misin? Ġçin Kaykare Çözümlemesi Tablo 234 : 40) BaĢka öğrencilere zorbaca davranmanla ilgili seninle hiç öğretmenlerinden biri veya rehber öğretmenin konuģtu mu? DeğiĢkenine Göre 4) Kendini sınıfınızdaki çocuklardan daha az seviliyor hisseder misin? Ġçin Kaykare Çözümlemesi Tablo 235 : 41) BaĢka öğrencilere zorbaca davranmanla ilgili annen veya baban seninle konuģtu mu? DeğiĢkenine Göre 4) Kendini sınıfınızdaki çocuklardan daha az seviliyor hisseder misin? Ġçin Kaykare Çözümlemesi Tablo 236 : 27) Zorbaca davranıģlara uğradığını öğretmenlerinden birine veya rehber öğretmenine söyledin mi? DeğiĢkenine Göre 4) Kendini sınıfınızdaki çocuklardan daha az seviliyor hisseder misin? Ġçin Kaykare Çözümlemesi Tablo 237 : 28) Zorbaca davranıģlara uğradığını hiç anne-babana söyledin mi? DeğiĢkenine Göre 4) Kendini sınıfınızdaki çocuklardan daha az seviliyor hisseder misin? Ġçin Kaykare Çözümlemesi Tablo 238 : 25) Genelde okulda bir çocuğu zorbaca davranıģlara uğrarken gördüğünde ne hissedersin? DeğiĢkenine Göre 4) Kendini sınıfınızdaki çocuklardan daha az seviliyor hisseder misin? Ġçin Kaykare Çözümlemesi Tablo 239 : 45) Sence, diğer öğrencileri rahatsız etmek eğlenceli mi? DeğiĢkenine Göre 4) Kendini sınıfınızdaki çocuklardan daha az seviliyor hisseder misin? Ġçin Kaykare Çözümlemesi

19 19 ÖZET Okullarda öğrenciler arasında zorbaca davranıģlar alay etmek ve dıģlamaktan ölümle sonuçlanan fiziksel Ģiddete kadar varan belki de en az anlaģılmıģ ve ele alınmıģ sorunlardan biridir. Çocuklar arası sosyal etkileģimin bu karanlık ve çoğu kez gizli kalan yanı uzun yıllar sosyal bilim alanındaki profesyonellerce önemsenmemiģ, görmezden gelinmiģtir ve normal sosyal davranıģlar kapsamındaki bir problem olarak algılanmıģtır. Bu araģtırmanın amacı; Ġstanbul daki ilk ve orta dereceli okullardaki zorbalık olgusunun var olan durumunu saptamak ve Zorbalığı Önleme Tutumu GeliĢtirilmesi için bir grupla danıģma programı geliģtirmektir. AraĢtırmanın birinci bölümü okullardaki zorbalık davranıģlarını betimlemeye yönelik olarak iliģkisel tarama modelidir. AraĢtırmanın örneklemini Ġstanbul ili içindeki genel öğretim veren 9 özel ve devlet ilk ve orta öğretim okulundan 659 öğrenci oluģturmaktadır. AraĢtırmanın bağımsız değiģkenleri hakkında veri toplamak amacıyla Dan Olweus un Zorba/Mağdur Anketi kullanılmıģtır. Elde edilen bulgular gözden geçirildiğinde ilk göze çarpan sonuç okullarımızda zorba/mağdur davranıģlarının sıklığının yüksekliğidir. Örneklemdeki öğrencilerin yarısı bir dönem boyunca bir iki kezden haftada birkaç keze kadar değiģen sıklıklarda zorbaca davranıģa uğradığını, üçte biri ise diğer öğrencilere karģı zorbaca davranıģta bulunduğunu veya zorbaca davranan bir grupta yer aldığını söylemiģtir. Öğrenciler arasındaki zorba/mağdur davranıģlarının çeģitleri incelendiğinde ise sosyal-sözel zorbaca davranıģlardan alay etme davranıģının en fazla rastlanan davranıģ olduğu görülmektedir. Hem kızlar hem de erkekler diğer erkek öğrenciler tarafından daha fazla zorbalığa uğradıklarını belirtirken, her iki cinsinde daha çok hemcinslerine karģı zorbaca davranıģlarda bulunduğu anlaģılmaktadır. Zorbaların daha çok en fazla zaman geçirdikleri ve iyi tanıdıkları öğrencileri rahatsız etme eğiliminde oldukları söylenebilir. AraĢtırmanın gösterdiği bir baģka bulgu hem zorbalığa uğrama hem de zorbaca davranıģlarda bulunma veya zorbaca davranıģlara katılmanın uzun süreli olma özelliğidir.

20 20 Sonuçlar dikkate alındığında öğretmenlerin zorbalık olaylarına oldukça seyrek ve istikrarsız bir Ģekilde müdahale ettikleri ve öğrencilerin büyük bir bölümü zorbaca davranıģlara uğrama konusunda yetiģkinlerle konuģmama eğiliminde olduğunu söylenebilir. Bu araģtırmanın öğrencilerin zorbaca davranıģlarla ilgili duygu ve tutumlarını belirlemeyi amaçlayan sorularla ilgili bulgularına göre öğrencilerin büyük bir bölümünün zorbalık mağdurlarına karģı sempati duyduğu ve zorbaların önlenmesi için müdahalede bulunulmasını istemektedirler. Bu araģtırmada kızlara göre daha fazla sayıda erkek zorbaca davranıģlarda bulunduğunu belirtmiģtir. Zorbalığa uğrama oranları ile cinsiyet arasında bir iliģki bulunmamıģtır. Zorbalığa uğradığını öğretmenler veya rehber öğretmene ya da ana babalara anlatma davranıģı ile cinsiyet arasında da bir iliģki bulunmamaktadır. Zorba/mağdur sorununun içerdiği pek çok tutum ve davranıģla sektör (devlet okulu/özel okul) arasında bir iliģki bulunmamıģtır. AraĢtırma anketinde yer alan pek çok soru ile eğitim seviyesi değiģkeni arasında iliģki bulunması çocuklar arasında zorbaca davranıģlarla yaģ arasında bir bağlantı olduğunu göstermektedir. Bulgular gözden geçirildiğinde yaģla birlikte öğrencilerin daha az zorbalığa uğramaktan Ģikayetçi oldukları gözlenmektedir. Öte yanda zorbalık yapma ile eğitim seviyesi arasında bir iliģki bulunmamıģtır. Öğretmenlerin ve diğer öğrencilerin zorbaca davranıģlara müdahale ettiğini söyleme oranı 7. sınıflarda 9. sınıflar ve 5. sınıflara daha düģüktür. Zorba/mağdur sorununa yönelik tutumlarla ilgili bulgular gözden geçirildiğinde 7. sınıflarda zorbalığa yönelik tutumların arttığı ve mağdura yönelik sempatinin azaldığı görülmektedir. Zorbalığa uğrama, zorbaca davranma ve zorbalık tutumunu içeren sorularla örneklemdeki öğrencilerin okulları arasındaki iliģkiyi irdeleyen bulgular oldukça dikkat çekicidir. AraĢtırmada kullanılan ankette yer alan soruların büyük bir bölümü ile okullar değiģkeni arasında iliģki bulunması okul ortamının zorbalık ortamı üzerinde etkileri olabileceği kanısını yaratmaktadır.

21 21 AraĢtırmanın ikinci aģaması deney öncesi modellerden tek grup öntest son test modeline göre düzenlenmiģ ve bir ilköğretim okulunun 5. sınıfında araģtırmacı tarafından geliģtirilen Zorbalığı Önleme Tutumu GeliĢtirilmesi grupla danıģma program 10 hafta süre ile uygulanmıģtır. Bu programda zorbalığın tanımı, zorbalığa uğrayanların duyguları, zorbalığa müdahale ve problem çözmede grup birlikteliğinin geliģtirilmesi konularına yer verilmiģtir. Bu programın zorbalık tutumunu değiģtirme bakımından etkinliği, yine araģtırmacı tarafından geliģtirilen Zorbalık Eğilimi Ölçeği ve Zorbalıkla BaĢetme Ölçeği kullanılarak sınanmıģtır. AraĢtırmanın ikinci aģamasının bulgularına göre Zorbalığı Önleme Tutumunun GeliĢtirilmesi grup programının öğrencilerin zorbalık eğilimlerinin azalmasında ve zorbalıkla baģetme tutumlarının artmasında bir etkisi olmamıģtır. Saldırgan davranıģların zaman içinde süreklilik özelliği göstermesi ve bireysel yaklaģımlarla bu davranıģların azaltılmasında yeterince baģarılı olunamaması gibi olgular dikkate alınarak Zorbalığı Önleme Tutumu GeliĢtirilmesi Programı nın en önemli öncülü sosyal çevrenin sistemli bir Ģekilde yeniden yapılandırılması ve tüm okul yaklaģımı politikası ile yoluyla zorbalık davranıģının kontrol edilebileceği ve olumlu sosyal davranıģ yönünde değiģtirilebileceğidir.

22 22 ABSTRACT Bullying among students at schools is one of the problems that has been least understood and dealt with. However the consequences of such behaviors lead to teasing, isolating and even physical violence resulting with death. This obscure and mostly concealed aspect regarding the social interaction between children has been underestimated, ignored and considered as a problem under the scope of normal social behaviors by the professionals of social science. The general purpose of this research is to determine the current status of bully/victim problem across primary and secondary schools in Istanbul and to develop a group counseling program for the prevention of bullying attitudes among school children. The first part of the research is a relational screening survey oriented towards the description of bullying behaviors at schools. The sample of the research consists of 659 students from 9 private and public primary schools and high schools in Istanbul. Bully/Victim Questionnaire of Dan Olweus has been used so as to collect data on independent variables of the research. The most striking result that emerges following the review of the acquired findings is the high frequency of bully/victim behaviors at our schools. Half of the students in the sample stated that they were bullied a few times during a semester to a few times every week, while one third of the students stated that they bullied other students or involved in a group having bullying behaviors. When the kinds of bully/victim behaviors of students are evaluated, it is understood that the most common behavior is mocking among social-verbal bullying behaviors. Both girls and boys say that they have been bullied more by boys. It is furthermore seen that students in both genders show bullying behaviors more towards the ones having the same gender. It is observed that bullies tend to disturb students with whom they spend time most and are well acquainted. Another finding revealed by the research is the long-term feature of bullying in terms of being subject to and showing bullying behaviors or participation in such behaviors.