SEMPOZYUMU SYMPOSIUM

Transkript

1 ! IV L r A ' XV. % S ULUSLARARASI ANTALYA DEĞERLER EĞİTİMİ s ANTALYA VALUES EDUCATION SEMPOZYUMU SYMPOSIUM SEMPOZYUM BİLDİRİ KİTABI SYMPOSIUM FULL TEXT BOOK Mayıs / May 2013

2 ULUSLARARASI ANTALYA DEĞERLER EĞİTİMİ SEMPOZYUMU BİLDİRİ KİTABI MAYIS 2013 Antalya Valiliği Antalya İl M illi Eğitim Müdürlüğü Akdeniz Üniversitesi ANTALYA

3 «X DEĞERLER EĞİTİMİ Hu bildiri kitabının yavm hakkı Antalva İl Milli l.ğibm Müdürliıgıı ıie aitti t. Kitapta \avınlanan bildirilerin aynen a\mlanması, yazarlarından ve sem pozyum dü/cıdem c kurulundan izin ainıak kumuluyla mümkündür. Alıntı için Lıvr.ak gösterilmesi zorunludur. ). \. ':) N-ö05- Hu kitap. Antalva 1! Milli işitim Müdürlüğü HARAM Birini: Soğuksu M ah. Hamidive ti ad. M uratpaut A N T M 'HA i er. (0242 MAS fsı j üo Ha\A 0242 i 238 n i i adresinden temin edilebilir. Ha-um Teri: Kuliıı & Aveı Otset Bu anı Yı!ı : icmmu/ 20] 3 Bat: Akdeniz Kalkınma Ajansı 201 A Yık Doğrudan Faalivet Destek Programı kapsamında hazırlanan bu yayının içe- ağ i Bal ı Akdeniz Kalkınma Ajansı ve/ve ve Kalkınma Bakanlığının görümlerini yansıtmamakta olup, içerik ile ilgili tek : ı un!ıı kik Antalva II Milli hğitinı Mildin lüğüne a iti iri'

4 İVALUES EDUCATION DÜZENLEME KURULU / ORGANIZATION COMMITTEE Mehmet KARAKAŞ Prof. Dr. Mimar TÜRKKAHRAMAN A] i KESER Doç. Dr. Mehmet ERDOĞAN Yrd. Doç. Dr. Ahmet Zeki GÜVEN Araştırma Görevlisi İpek SOM Fatma Zeynep ŞERAN Pınar Meral ÇELİKİN Serkan TANMAN Tolga ÇAKMAKLI serpil AVCIKURT Nilgün HÜKÜM Antalya İl Milli Eğitim Müdür Yardımcısı Akdeniz Üniversitesi Eğitim Fakültesi Dekanı Antalya İl Milli Eğitim Şube Müdürü A.Ü. Eğitim Fakültesi Dekan Yardımcısı A.Ü. Eğilim Fakültesi Öğretim Üyesi A.Ü. Eğitim Fakültesi Araştırma Görevlisi Antalya İl Milli Eğitim Antalya İl Milli Eğitim Antalya İl Milli Eğitim Antalya İl Milli Eğitim Antalya İl Milli Eğitim Antalya İl Milli Eğitim

5 IDEĞERLER EĞİTİMİ SEM PO ZYUM O N U R K O NUKLARI Prof. Dr. Nabi AVCI Salih ÇELİK Merdan TUFAN Ercan TÜRK Hamza AYDOĞDU Milli Eğitim Bakam Milli Eğitim Bakanlığı Müsteşar Yardımcısı Milli Eğitim Bakanlığı Müsteşar Yardımcısı Milli Eğitim Bakanlığı Ortaöğretim Genel Müdürü Milli Eğitim Bakanhğı İnsan Kaynakları Genel Müdürlüğü Grup Başkanı BİLİM K URULU / SCIENCE C O M M ITTEE Prof Dr. Mimar TÜRKKAHRAMAN Prof Dr. Mustafa ERGÜN Prof Dr. Ahmet YAMAN Prof. Dr. Bilâl ARIK Prof. Dr. İsmail DOĞAN Prof Dr. İsrafil KURTCEPHE Prof Dr. Yahya AKYÜZ Prof Dr. Recep ŞENTÜRK Prof. Dr. Hayatı HÖKELEKLİ Prof. Dr. Murat ÖZBAY Prof. Dr. Cemil ÖZ TÜRK Prof. Dr. Halil EKŞİ Prof. Dr. Mehmet Zeki AYDIN Prof Dr. Recep KAYMAKCAN Prof Dr. Ertuğrul YAMAN Prof Dr. Mazhar BAĞLI Doç. Dr. Mehmet ERDOĞAN Doç. Dr. Selçuk UYGUN Doç. Dr. Şerafettin KARAKAYA Doç. Dr. Eyyüp COŞKUN Doç. Dr. Mustafa ORGAN Akdeniz Üniversitesi Afyon Kocatepe Üniversitesi Akdeniz Üniversitesi Akdeniz Üniversitesi Ankara Üniversitesi Akdeniz Üniversitesi Ankara Üniversitesi Fatih Sultan Mehmet Üniversitesi Gazi Üniversitesi Gazi Üniversitesi Marmara Üniversitesi Marmara Üniversitesi Marmara Üniversitesi Sakarya Üniversitesi Yıldırım Beyazıt Üniversitesi Yıldırım Beyazıt Üniversitesi Akdeniz Üniversitesi Akdeniz Üniversitesi Akdeniz Üniversitesi Mustafa Kemal Üniversitesi Yıldırım Beyazıt Üniversitesi Not: S e m p o z y u m d a su n u lm a k ü zere g elen b ild irile rin y e te rliliğ in in d e ğ e rle n d irilm e si se m p o z y u m b ilim k u ru lu ü y e ri ta ra fın d a n y a p ılm ıştır. K itap ta y er alan b ild irile r ile ilgili tü m.so ru m lu lu k y a zarla ra aittir.

6 '"G,, V ' VALUES EDUCATION ce s ULUSLARARASI ANTALYA DEĞERLER EĞİTİM İ SEM PO ZYUM U KATILIM CILAR PARTICIPANTS OF INTERNATIO NAL ANTALYA VALUES E D U C A TIO N SYxMPOSIUM Prof. Dr. İsmail DOĞAN Ankara Üniversitesi Ankara Prof. Dr. Cemal TOSUN Ankara Üniversitesi Ankara Prof. Dr. Mehmet TÜRKERİ Dokuz Eylül Üniversitesi İzmir Prof. Dr. Şerif Ali TEKALAN Fatih Üniversitesi İstanbul Prof. Dr. Servet BAL Fatih Üniversitesi İstanbul Prof Dr. Mehmet Zeki AYDIN Marmara Üniversitesi İstanbul Prof. Dr. Belrna TUĞRUL Hacettepe Üniversitesi Ankara Prof Dr. Mazhar BAĞLI Yıldırım Beyazıt Üniversitesi Ankara Prof Dr. Mustafa SAFRAN Gazi Üniversitesi Ankara rot. Dr. Ahmet ÖYKE Akdeniz Üniversitesi Antalya P ot. Dr. Darcia NARVAEZ Notre Dame Üniversitesi ABD rof. Dr. Ednan ASLAN Viyana Üniversitesi Avusturya of. Dr.Terry LOVAT Newcastle Üniversitesi Avustralya rof. Dr. Siebren MIEDEMA Amsterdam Üniversitesi Hollanda 1.ör Dr. Levent ER ASLAN Kırıkkale Üniversitesi Kırıkkale o, Dr. Nazmi AVCI Süleyman Demire] Üniversitesi İsparta c. Dr. Osman Tolga ARICAK Fatih Üniversitesi İstanbul Dr. Kadir ULUSOY Mersin Üniversitesi Mersin c, Dr. Şerafettin KARAKAYA Akdeniz üniversitesi Antalya Dr. Cem Oktay GÜZELLER Akdeniz Üniversitesi Antalya Dr. Hilmi DEMİRKAYA Akdeniz Üniversitesi Antalya r. Dr. Tülin ARSEVEN Akdeniz Üniversitesi Antalya o Doç. Dr. Adem SAĞIR Karabük Üniversitesi Karabük o. Doç. Dr. Mehmet Ali AYDEMİR Selçuk Üniversitesi Konya o Doç. Dr. Mahmut Hakkı AKIN Selçuk Üniversitesi Konya P. Doç. Dr. Sevgi COŞKUN KESKİN Sakarya Üniversitesi Sakarya rp Doç. Dr. Yusuf KESKİN Sakarya Üniversitesi Sakarya o Doç. Dr. Z. Şeyma ARSLAN Değerler Eğitimi Merkezi İstanbul P Doç. Dr. Bayram BIÇAK Akdeniz Üniversitesi Antalya Doç. Dr. Fatih YILDIZ Akdeniz Üniversitesi Antalya. Doç. Dr. Yasin ÖZKARA Akdeniz Üniversitesi Antalya.. Doç. Dr. Sakine Gülfem ÇAKIR Akdeniz Üniversitesi Antalya Hamza AYDOĞDU Milli Eğitim Bakanlığı Ankara Gör. Fatih DERELİ Hacettepe Üniversitesi Ankara Gör. Ramle Gül HAZAR Hacettepe Üniversitesi Ankara :aîa AKYOL Gazeteci-Yazar İstanbul met BOZDEMİR İnsani Değerler Derneği Genel Başkanı Ankara

7 I VALUES EDUCATION ee Iu z İÇİNDEK İLER S e m p o z y u m D ü z e n le m e K u r u l u...03 S e m p o z y u m O n u r K o n u k l a n...04 S e m p o z y u m B ilim K u r u l u S e m p o zy u m K a tılım c ıla r Ü n s ö z - S ıın u ş...07 iç in d e k ile r...09 A Ç IL IŞ K O N U Ş M A L A R I O sm a n X u ri G Ü L A Y (A n taly a İl M illi E ğ itim M ü d ü r ü )...12 P ro f.d r.m u h a rre m K IL IÇ ÎA k d e n ız Ü n iv e rsite si R e k tö r Y a rd ım c ıs ı) D r.a h m e t A L T IP A R M A K (A n taly a V a l i s i )...14 P ro t.d r.x ab i A V C I(M illi E ğ itim B a k a n ı! B İL D İR İL E R P r o f.d r.e d n a n A S L A N E ğ itim d e Bir A ra y ışıd eğ e rler E ğ itim i...18 P ro f.d r. S ie b re n M İE D E M A O ü n v a G ö rü ş ü E ğ itim in in D e ğ eriıf a rk la rla Y aşam ayı Ö ğ ü r e n m e )...24 De v alu e o f w o rld v ie w e d u c a tio n : L e a rn in g to live w ith d ifferences P ro f.d r. T e rry L O V A T P. i U y g u la m a P ed ag o jisi O la ra k D e ğ e rle r E ğ itim i:a m p irik A ra ş tırm a d a n E lde E d ile n B u lg u la r ) allies E d u c a tio n as G o o d P ra c tice P e d a g o g v E vidence fro m E m p irical R esearch P ro f.d r. D a r c ia N A R V A E Z D e ğ erle r E ğ itim i: B ilim G elen eği O n a y la r ) '.dues E d u c a tio m S e ie n c e c o n firm s tra d itio n P ro f.d r. I s m a il D O Ğ A N o lu m sal ve K ü resel D e ğ e rle rin H a re k e t A la n ı O la ra k K ü ltü r ve E ğ itim ; T ü rk iy e ve T ü rk K ü ltü rü Ö r n e ğ i...44 rd.d o ç.d r. Sevgi C O Ş K U N K E S K İN eğ erler E ğ itim in d e V e li D o ç,d r. N a z n ıi A V C I ita! B ö lü n m e n in T ü rk iy e de A ile İçi D e ğ er İlişk ile rin e E tk is i m.d r. Ş e r if A li T E K A L A N. z erler E ğ itim in d e D iy a lo g u n Yeri ve Ö n e m i...78 ruf. D r. C e m a l T O S U N. zer E ğitim D iıı Ö ğ re tim i İlişkisi-.Nasıl B ir D in Ö ğ re tim i D e ğ er E ğ itim in e K atk ı S ağlayabilir? rot'.d r. M e h m e t Z e k i A Y D IN..e r le r in E ğ itim i Y a k laşım ların ın D e ğ e r le n d ir ilm e s i...86 rd.d o ç.y u s u f K E S K İN a! B ilgiler Ö ğ re tim i ve D e ğ e r le r... 94

8 DEĞERLER EĞİTİMİ c/a P ro f.d r. M e h m e t T Ü R K E R İ Değer Nedir ve Eğitim Açısından Pratiğe Nasıl '»'ansır? D o ç.d r. L e v e n t F R A S L A N Değerler Eğitiminde Sis i! Toplum Katılımı ve Sivil Toplum Kuruluşlarının Roliı(Üniversite Gençliği Değer Analizi)..108 D o ç.d r.m a h m u t H.A K IN -Y rd.d o ç.d r.m e h m e t A li A Y D E M İR Çizginin D e ğ eriık ü ltürel Çalışmalar Ekseninde Mizah ve Değer İlişkisine Yönelik Bir Ç özüm lem e D o ç.d r.t ü lin G Ü L E R A r a ş.g ö r.f a tih D E R E L İ A ra ş.g ö r.r a m le G ü l H A Z A R Okul Öncesi Eğitim Program ında Yer Alan Değerlerin Ö ğretm en Görüşlerinle İncelenm esi Y rd.d o ç.d r.f a tih Y IL D IZ Çok Kültürlü T o p lu m d a Değerler EğitimkAntalva İli Ö rn e ğ i Y rd.d o ç.d r.a d e m S A Ğ IR Değerler D ü n y a sın a Sosyal M e d y a d a n B a k m a k ıf a c e b o o k Ö rneğinde G e n ç ve Ç o c u k la r P ro f.d r. S e rv e t BAL E rk en Ç o c u k lu k D ö n e m in d e T em el Değerlerin Kazanılmasında Aile Yaşantısının Ö nem i ve E tkisi D r. H a m z a AY D O Ğ D U (M illi E ğ itim B a k a n lığ ı İn s a n K a y n a k la n G e n e l M ü d ü r lü ğ ü G r u p B a şk a n ı) Kilittir Toplımı ve Değer İlişki P ro f.d r.b e lm a T U Ğ R U L Değerlere Değer \ ermek:akıl Yürek V ic d an Y rd.d o.d r.z.ş e v m a A R S L A N Ahlak Terbiyesini Planlam ak» N urettin T O P Ç U n u n Ö n e risi...192

9 DEĞERLER EĞİTİMİ SOSYAL BİLGİLER ÖĞRETİMİ VE DEĞERLER Yrd. Doç. Dr. Yusuf KESKİN Sakarya Üniversitesi, Sakarya Bildiri Ö zeti- D e g e rle r e ğ itim i tü m d ü ııy a d t, p o p ü la rite si g id e re k a rta n e ğ itim k o n u la rın ın b a şn ıd a g e lm e k te d ir. Son y ıllard a b irço k ü lke b u k o n u y a eğ ilm ey e ve o n eııı v e rm e y e b a şlam ıştır. Ü lk e m iz d e de o ld u k ça yem o lan d e ğ e rle r e ğ itim i, ö zellik le u lu sla ra ra sı k o n fe ra n s ve to p la n tıla rd a ele a lm m av a, ü z e rin d e m ak a le ve k ita p la r y azılm aya b a şla n m ış b ir a la n d ır. T ü rk iy e gibi g e lişm e k te o la n b irço k to p lu m d a d e ğ e rle r e ğ itim in d e o k u lla rın ro lü ta rtışılm a k ta d ır. O k u lla rd a g e rçe k le ştirile n d e ğ er e ğ itim i u y g u la m a la rın d a fo rm al ve in fo rm a l e ğ itim p ro g ra m la rın a b ü y ü k g ö re v d ü şm e k te d ir. Ö zellik le k ü ç ü k yaş ve sın ıfla rd a o k u tu la n d e rsle r ve b u n la rın ö ğ re tim p ro g ra m la rı d a h a ö n e m lid ir. A ğaç y aşk en e ğ ilir a ta s ö /ıı bu g e rek liliğ in en b a riz ifa d e le rin d e n b irid ir. Ü lk em izde, ö ğ re n c ile re to p lu m sa l y aşam la ilgili bilgi, b eceri ve d e ğ e rle rin ö n e m li k ısm ı ilk ö ğ re lirn o k u lla rın d a o k u tu la n Sosy al B ilgiler d ersi y o lu y la k a z a n d ırılm a y a ç alışılm ak ta d ır. Son y a y ın la n a n sosyal b ilg iler d e rsi ö ğ re tim p ro g ra m ; in c e le n d iğ in d e, iter ü n ite için b ir d e ğ e rin b e lirle n d iğ i g ö rü l m ek te d ir. B elirlen en b u d e ğ erin o ü n ite b o y u n c a ö ğ re n cile re k a z a n d ırılm a sı iste n m e k te d ir. Bu çalışm a, so n y a y ın la n a n sosyal b ilg iler ö ğ re tim p ro g ra m ı b a şlan g ıç n o k tası kabul ed ile re k, b u g ü n d e n g eçm işe d o ğ ru sosyal b ilg iler ö ğ re tim p ro g ra m la rın d a y er v e rile n d e ğ e rle r a n alız ed ilm iştir. Bu a n aliz işlem i g e rç e k le ştirilirk e n d ö n e m sel fa rk lılık lar d a b e tim le n m e y e çalışılm ıştır. B u n e d e n le ç a lışm a d a, n itel a ra ş tırm a y ö n te m le ri için d e yer alan d o k ü m a n an alizi (belgesel ta ra m a ) te k n iğ in e b a şv u ru lm u ş tu r. A ra ş tırm a so n u c u n d a, g e ç m işte n g ö m ü m ü z e u y g u la n a n tü m sosyal b ilg ile r ö ğ re tim p ro g ra m la rın d a d e ğ erlere yer v e rild iğ i g ö rü lm ü ş tü r ö n cesi p ro g ra m la rd a d e ğ erlere ö r tü k şekild e yer v e rild iğ i ve d ö n e m sel bazı fa rk lılık lar o lm a sın a ra ğ m e n c u m h u riy e tin ila n ın d a n g ü n ü m ü z e y er v e rilen d e ğ e rle rd e b ir b irlik telik o ld u ğ u tesp it ed ilm iştir ta rih li so n sosyal b ilg iler p ro g ra m ın d a yer v erilen d e ğ e rle r in c e le n d iğ in d e ise ç o k k ü ltü rlü b ir an lay ışın b e n im se n d iğ i s o n u c u n a u laşılm ıştır. Anahtar Kelimeler: D e ğ erle r eğitim i, Sosyal bilgiler. Sosyal bilg iler p ro g ram ları. G İ R İ Ş D e ğ erle r eğ itim i, tü m d ü n y a d a, p o p ü la rite si g id ere k a ıta n e ğ itim k o n u la rın ın b a şın d a g e lm e k te d ir. Son y ılla rd a b irç o k ü lke b u k o n u y a eğ ilm ey e ve ö n e m v erm eve b a şla m ıştır i P rin g, 2010). A cab a bu d u r u m u n tem e l n e d e n i n e d ir? s o ru s u n u s o rm a k y e rin d e o lacak tır. Bu d u ru m u, ü lk ele rin sa h ip o ld u k la rı d e ğ e rle r siste m in in yer yer k ırılm a la ra u ğ ra m a sın a b a ğ la y an a ra ştırm a la rın sayısı o ld u k ça fazlad ır. T üm b u a ra ş tırm a la rd a k ü re selle şm e n in g e tird iğ i h ızlı y apısal d e ğ işm e y e v u rg u y a p ıla ra k, k ü resel d e ğ e rle rin to p lu m sa l d e ğ erleri d e ğ iştird iğ i ve h a tta b azı d e ğ e rle ri ise o rta d a n k a ld ırd ığ ı b e lirtilm e k te d ir (B olav, 2007; O ktay, 2007; Ö ııü r, 2007). Bu n e d e n le g ü n ü m ü z d e g e n çler g e rçe k te n sarsıcı b ir d e ğ er b u n a lım ıy la k arşı k arşıy ad ır. Bu d u r u m g erek yerli, g erek se de y a b an c ı b irç o k a ra ştırm a c ı ta ra fın d a n d ile g e tirilm iştir (Bolav, 2007; D o ğ an, 2007; K esk in, 2010; Savagc ve A rm stro n g, 1996). D e ğ erle r e ğ itim in e y ö n e lik, so n y ılla rd a a rta n eğilim i b u n e d e n e b a ğ la m a k m a n tık lı g ö z ü k m e k ted ir. G ü n ü m ü z için d ü ş ü ld ü ğ ü n d e, d e ğ e r eğitim i s e rilip v e rilm e m e si değil, b u e ğ itim in ne z a ıııa n /n e re d e ve nasıl v e rilm esi g e rek tiğ i ta rtış m a la rın te m e lin i o lu ştu rm a k ta d ır. D eğer e ğ itim in in g erekliliği k o n u s u n d a b ir u zlaşı sağ lan m ış gibi g ö rü n m e k te d ir. Ç o ğ u a ra ştırm a c ı, ç o c u ğ u n ilk d e ğ e rle rin i a ile d e n ald ığ ın ı ve b u n o k ta d a a ile n in ço k ö n e m li o ld u ğ u n u b e lirtm e k te d ir. A n c a k g ü n ü m ü z için d ü ş ü n ü ld ü ğ ü n d e aile ö n c ek i y ö n le n d iric i ve k u şa tıc ı ö z elliğ in i k a y b etm ey e b a şla m ıştır (Ö n ü r, 2007; T o p çu, 1998). Bu d u ru m d a, a ile d e n so n ra d e ğ e r e ğ itim i n o k ta s ın d a k a rşım ız a ç ık a n ik in c i k u ru m o k u ld u r. A n c ak T ü rk iy e gibi g e lişm e k te o lan b irço k to p lu m d a d e ğ e r e ğ itim in d e o k u lla rın ro lü ta rtış ılm a k ta d ır (D o ğ aııay, 2006). G ü n ü m ü z için d ü ş ü n ü ld ü ğ ü n d e d e ğ er eğ itim i fo rm al ve in fo rm a l p ro g ra m la n, y a n i o k u lu n s ın ırla rını a şm a k ta d ır. A m a ne o lu rsa o lsu n o k u lla rd a u y g u la n a n p ro g ra m la r d e ğ e r eğ itim i için ö n e m lid ir. O k u lla rd a d e ğ e rle rin ö rtü k p ro g ra m y a n ın d a, tü m fo rm al ö ğ re tim p ro g ra m la rın d a yer a lm ası g ü n ü m ü z için

10 VALUES EDUCATION ce U J b ir g e rek lilik o lara k b e lirtileb ilir. Ö zellik le k ü ç ü k yaş ve sın ıfla r (ilk sekiz sın ıf) d e ğ e r eğ itim i a ç ısın d a n d a h a d a ö n e m lidir. Bu sın ıfla rd a o k u tu la n en ö n e m li d e rsle rd e n b iri ise sosyal b ilg ilerd ir. B u d ers, g e ç m işte n g ü n ü m ü z e v a ta n d a ş lık e ğ itim in d e b ir a raç o la ra k d ü ş ü n ü lm ü ş ve to p lu m sa l y a şa m la ilgili b irç o k bilgi, b e c e ri ve d e ğ e r b u d e rs k a p s a m ın d a ö ğ re n cile re k a z a n d ırılm a y a ç a lışılm ıştır (Ö z tü rk, 2007). Sosyal b ilg iler d e rsin i d e ğ e rle r e ğ itim i b a ğ la m ın d a d e ğ e rle n d irm ey e g e ç m e d e n ö n c e şu s o ru la n s o rm a k y e rin d e o lacak tır: D e ğ er e ğ itim i sosyal b ilg iler d e rsle rin d e n e k a d a r ö n em li? H angi d e ğ erlere a ğ ırlık v e rilm e li? A şağ ıd a b u so ru la r c e v a p la n d ırılm a v a çalışılm ıştır. Sosyal b ilg iler d e rsle rin d e d e ğ e r e ğ itim in e y er v e rm e k o n u s u n d a yerli ve y a b an c ı tü m a ra ş tırm a c ıla r h e m fik ird ir. S n rith ve M o n tg o m e rv (1997) ile N e sb itt ve H e n d e rs o n (2003) so sy al b ilg ilerd e d e ğ er e ğ itim in in d iğ e r d e rslere o ra n la d a h a ö n e m li o ld u ğ u n u ila d e e tm işlerd ir. D e ğ e rle r e ğ itim i n o k ta s ın d a ö n c ü ü lk e le rd e n o lan A m e rik a d a, sosyal b ilg iler e ğ itim c ile rin in üyesi o ld u ğ u Sosyal B ilgiler U lu sal K onseyi (N C S S) sosyal b ilg iler d e ğ e r m e s e le le rin d e n ne kaçabilir, ne d e k a çm ası g e re k lid ir (N C SS, 1979: 265) d iy ere k b u d e rsin d e ğ erlere y er v e rm e z o ru n lu lu ğ u n u ifad e e t m işle rd ir. B u ra d a k i esas s o ru b u d e rsin iç e riğ in d e d e ğ e rle re yer v e rip v e rm e m e k değil, h a n g i d e ğ erlere y e r v e rile c e ğ id ir (N a y lo r ve D ie m, 1987). K ü reselleşm e vc o n u n d e ğ e rle r ü z e rin d e k i e tk ile ri d ik k a te a lın d ığ ın d a, sıkı sıkıya g e le n ek sel/y ere l d e ğ erlere m i, y o k sa e v ren se l d e ğ e rle re m i a ğ ırlık v e rilm e lid ir veya bu ikisi için o rta b ir yol b u lu n a b ilir m i? Bu so ru la ra d ayalı o lara k, g ü n ü m ü z d e d e ğ e rle r e ğ itim in e y ö n e lik g ö rü şle r üç b aşlık a ltın d a d e ğ erlen d ire b ilir. B u n la r g elenek sel, k ü re sel/ evren sel ve k a rm a y a k la şım la rd ır (K esk in, 2008). G e len e k se l y a k la şım d e ğ e r e ğ itim i k o n u s u n d a k i en eski anlayış o lup, to p lu m d a sü re g ele n k a p a lı d e ğ e rle rin genç n e sillere a k ta rım ı e sa sın a d a y a n ır (O ktay, 2007). K üresel y a k la şım a g öre eski y e rel/g e len e k se l d e ğ e rle r a rtık işlev in i y itirm iştir. E ğ itim g enel g e ç e rli/e v re n se l/k ü re se l a h lâ k ilk eleri ve d e ğ e rle r d o ğ ru ltu s u n d a y a p ılm a lıd ır (K öylü, 2007). Son y a k la şım o lan k a rm a y a k la şım ın s a v u n u c u la rın a g ö re d e ğ e rle r e ğ itim in d e g elenek sel ve k ü re sel d e ğ e rle r b irlik te y er a lm a lıd ır. A m a b u iki d e ğ e rle r k ü m e si a ra sın d a b ir u y u m /b irlik te lik v ar o lm a lıd ır. G ü n ü m ü z d e, d e ğ e rle r e ğ itim i k o n u s u n d a k u lla n ılm a sı g erek en k a rm a y ak la şım d ır. K ü reselleşm e, a rtık to p lu m la rm ö n ü n e set k o y a m a y acağı b ir o lg u d u r. B öyle b ir o rta m d a k ö rü k ö rü n e g elenek sel d e ğ erlere b a ğ lı k a lın m a s ı m ü m k ü n g ö rü n m e m e k te d ir. E ğ itim y eni d e ğ erlere o ld u ğ u k a d a r to p lu m u n y aşayan d e ğ e rle rin e de v u rg u y a p m a lı ve b u n la rı g enç k u şa k la ra a k ta rm a lıd ır (K esk in, 2008). T ü rk iy e d e 2004 y ılın d a y a y ın la n a n so n sosyal b ilg iler p ro g ra m ı in c e le n d iğ in d e, d e ğ e rle r eğ itim i k a v ra m ın a d o ğ ru d a n y er v e re n ve d e ğ e rle rin ç o c u k la ra a k ta rım ın d a k u lla n ıla c a k y a k la şım la rı a y rın tılı o la ra k açık lay a n te k p ro g ra m o ld u ğ u g ö rü lm e k te d ir. K esk in (2008) d iğ e r tü m sosyal b ilg iler p ro g ra m la rın d a d e ğ e rle r e ğ itim in in ö rtü k o lara k y er a ld ığ ın ı te s p it e tm iştir. B u ç a lışm ad a, so n y a y ın la n a n sosyal b ilg iler ö ğ re tim p ro g ra m ı b a şlan g ıç n o k ta sı k a b u l e d i lerek, sosyal b ilg ile r ö ğ re tim p ro g ra m la rın d a y e r v e rilen d e ğ e rle r a n aliz ed ilm iştir. B u a n aliz işlem i g e rç e k le ştirilirk e n d ö n e m s e l fa rk lılık la r da b e tim le n m e y e çalışılm ıştır. YÖNTEM Bu ç a lışm ad a, C u m h u riy e t d ö n e m in d e y a y ın la n an sosyal b ilg ile r ö ğ re tim p ro g ra m la rın ın d e ğ erlere y er v e rm e d u r u m u ta rih se l sü re ç te in c e le n m e y e ç alışılm ıştır. B u n e d e n le a ra ş tırm a d a n itel a ra ştırm a y ö n te m le ri için d e yer alan d o k ü m a n in ce lem esi (b elg esel ta ra m a ) te k n iğ i k u lla n ılm ış o lu p ta m a m e n b elg esel v e rile re d a y a n m a k ta d ır. A ra ş tırm a n ın o d a ğ ı ise so sy al b ilg iler ö ğ re tim p ro g ra m la rın d a k i d e ğ e rle ri d ö n e m s e l d e ğ işim le re d ayalı o la ra k in celem ek tir. Bu a m a ç /o d a k d o ğ ru ltu s u n d a 1924 ta rih li ilk p ro g ra m d a n b a şla n ıla ra k g ü n ü m ü z e d o ğ ru k ro n o lo jik b ir sıra ta k ip e d ilm iş ve d ö n e m s e l k a rş ıla ş tırm a la r y a p ılm ay a ç alışılm ıştır. Ç a lışm a d a, K eskin (2012) ta ra fın d a n k u lla n ıla n d ö n e m s e l sın ıfla m a esas a lın m ıştır. Bu sın ıfla m a ise şö y led ir: A ta tü rk D ö n e m i ( ) M illi Ş ef D ö n e m i ( ) D e m o k ra t P a rti D ö n e m i ( ) K a o tik D ö n e m ( ) A sk eri M ü d a h a le D ö n e m i ( ) D e ğ işim D ö n e m i ( ) K ü reselleşm e D ö n e m i ( li yıllar)

11 V» DEĞERLER EĞİTİMİ e/s BULGULAR Bu b ö lü m d e, 1923 te n b u g ü n e y a y ın la n m ış o la n so sy al b ilg iler p ro g ra m la rın ın d e ğ e rle r e ğ itim in e y e r v e rm e d u ru m la rı a n a liz e d ilm iştir. P ro g ra m la r a n aliz e d ilirk e n a ra ş tırm a n ın Y ö n tem b ö lü m ü n d e v e rile n d ö n e m le r d ik k ate a lın m ış ve o d ö n e m d e h â k im p o litik -id e o lo jik anla y ışın p ro g ra m la rd a k i d e ğ erlere y a n sım a d ü z ey i de te sp it e d ilm ey e çalışılm ıştır. 1. Atatürk D önem i ( ) B u d ö n e m A ta tü rk ü n C u m h u rb a ş k a n ı o la ra k g ö re v y a p tığ ı y ılla rı k a p sa m a k ta d ır. C u m h u riy e t d ö n e m in d e T ü rk e ğ itim siste m in in a n a h a tla rı A ta tü rk ta ra fın d a n b e lirle n m iştir. A ta tü rk ü n g e tird iğ i m o d e lin d a y a n d ığ ı iki tem e l h u su s v ard ır. B irin cisi m illile şm e, İk in cisi ise m o d e rn le ş m e d ir. A ta tü rk b irb irin e z ıt g ö rü n e n b a tıc ılık ve m illiy e tçilik fik irle rin i T ü rk iy e C u m h u r iy e tin d e b irle ştirm iştir. A ta tü rk T ü rk m ille tin in ç a ğ d a şla şm a sın ı e k o n o m ik k a lk ın m a d a ve b u k a lk ın m a y ı sağ lay acak g ü c ü d e m illi e ğ itim in g e lişm e sin d e g ö rm e k te d ir. (Y iğit, 1992). B u d ö n e m d e 1924, 1926 ve 1936 ta rih li ilk o k u l p ro g ra m la rı y a y ın la n m ıştır. Bu ü ç p ro g ra m d a so sy al b ilg iler d isip liııe r y a k la şım la T arih, C o ğ ra fy a ve Y urt B ilgisi a d la rı a ltın d a b a ğ ım sız o la ra k o k u tu lm u ştu r. T arih ve C o ğ ra fy a d e rsle rin e ait a m a ç ve k o n u la r an aliz e d ild iğ in d e üç p ro g ra m d a e n ç o k y e r v e rile n o rta k d e ğ e rin d u y a rlılık o ld u ğ u a n la şılm a k ta d ır. T arih d e rsle rin d e T ü rk ta rih in e ve b ü y ü k le rin e k arşı, C o ğ ra fy a d e rsin d e ise T ü rk e k o n o m isin e k arşı d u y a rlılık b ilin c in in ö ğ re n c ile re k a z a n d ırılm a sı a m a ç la n m ıştır. B u ü ç p ro g ra m d a e n ç o k d e ğ e r b a r ın d ır a n d e rs Y urt B ilgisidir, B u d e rse ait ü ç p ro g ra m d a d a o r ta k o la ra k d a y a n ış m a /y a rd ım la ş m a ve s o ru m lu lu k d e ğ e rin e sık lık la y er v e rild iğ i g ö rü lm e k te d ir. A y rıca d u y a rlılık, sağ lık lı o lm a y a ö n e m v e rm e, b a ğ ım sız lık gib i d e ğ e rle rd e y e r a lm a k ta d ır. B u ü ç p ro g ra m d a k i T arih, C o ğ ra fy a ve Y urt B ilgisi d e rs le rin d e o r ta k o la ra k ve sık lık la m illiy e tçilik (m illi/u lu sa l b ilin ç ) ve v a ta n se v e rlik d e ğ e rle rin e v u rg u y a p ılm ıştır. B u d ö n e m d e k i so sy al b ilg iler içerik li d e rsle rd e k i o r ta k d e ğ e rle r in c e le n d i ğ in d e, y e n i k u ru la n C u m h u riy e t id a re sin in b u d e rsle ri p ra g m a tik a m açlı o la ra k k u lla n d ığ ı sö y leneb ilir. Yeni k u ru la n ve d ev am lılığ ı a m a ç la n a n u lu s d e v le t id e a lin in p ro g ra m la rd a b e lirle n e n d e ğ erlere y a n sıtıld ığ ı a n la şılm a k ta d ır. B u d ö n e m d e ay rıc a 1924, 1927 ve ta rih li o rta o k u l p ro g ra m la rı y a y ın la n m ıştır. B u p ro g ra m la rd a d a so sy al b ilg ile r b a şlığ ı a ltın d a to p la n a b ile c e k ü ç d e rs (T arih, C o ğ ra fy a ve Y u rt B ilgisi) y er a lm a k ta d ır (K esk in, 2008). Bu p ro g ra m la ra u la ş ıla m a d ığ ın d a n a ra ş tırm a k a p sa m ı d ışın d a tu tu lm u ştu r. 2. M illi Şef D önem i ( ) İn ö n ü veya m illi şe f d ö n e m i diye n ite le n d irile b ile c e k y ılları arası siyasi o la ra k sta tik b ir y ap ıy a s a h ip tir. A n c a k k ü ltü re l a n la m d a ç o k h a re k e tli o la n b u d ö n e m d e A ta tü rk ü n m illi k ü ltü r p o litik a s ın d a n fark lı o lara k, y eni b ir k ü ltü re l y a p ın ın in şa sın a g e ç ilm iştir (Y iğit, 1992). B u d ö n e m d e h â k im o la n tem e l g ö rü ş H ü m a n iz m a dır. T ü rk iy e de, 1938 d e n so n ra re sm i p o litik a o la ra k k a b u l g ö re n H ü m a n iz m, esk i Y u n an ve R o m a M e d e n iy e tin e in m e k o la ra k ta rif ed ilm iştir. A ta tü rk ü n ö lü m ü n d e n s o n ra -ö zellik le o rta o k u l ve lise ta r ih d e rsi p ro g ra m la rın d a a ğ ırlık lı o lm a k ü z ere - u lu sa l ta r ih an lay ışı te rk e d ile re k M illi E ğ itim B a k an ı H a şa n A li Y ücel ve o n u n b a ğ lı o ld u ğ u C H P id are si T ü rk H ü - m a n iz m a s ın a y ö n e lm iştir. B u d ö n e m d e h a z ırla n m ış ta rih d e rsi p ro g ra m la rı in c e le n d iğ in d e Y u n an ve R o m a ta r ih ve m e d e n iy e tin e ait k o n u la rın a ğ ırlık lı o ld u ğ u, T ü rk ta r ih in in ise ik in c i p la n a itild iğ i g ö rü lm e k te d ir (K esk in, 2008). İlk o k u l p ro g ra m la rın d a ise b u y ö n d e b ir d e ğ işim te s p it e d ile m e m e k te d ir. D ö n e m in s o n la rın a k a d a r 1936 ta rih li ilkokul p ro g ra m ı u y g u la m a d a k a lm ıştır. B u d ö n e m d e y a y ın la n m ış iki ta n e o rta o k u l p ro g ra m ı (1938 ve 1949 ta rih li) ile b ir ta n e ilk o k u l p ro g ra m ı (1948) b u lu n m a k ta d ır ta rih li ilk o k u l p ro g ra m ı in c e le n d iğ in d e b ir ö n c e k i d ö n e m d e y a y ın la n a n 1936 ta rih li p ro g ra m la h e m e n h e m e n ay n ı o ld u ğ u, d o lay ısıy la so sy al b ilg iler içerik li d e rsle r (T arih, C o ğ ra fy a ve Y u rttaşlık B ilgisi) ve b u d e rsle rd e y er v e rile n d e ğ e rle rin aynı o ld u ğ u g ö rü lm e k te d ir. Bu d ö n e m d e y a y ın la n a n 1938 ve 1949 ta rih li O rta o k u l P ro g ra m la rı b ü y ü k o ra n d a b e n z e rd ir. H e r ik i p ro g ra m d a d a sosyal b ilg ile r içerik li d e rsle r T arih, C o ğ ra fy a ve Y u rttaşlık B ilgisidir. Bu n e d e n le d e rsle rd e y e r v e rile n d e ğ e rle r d e b e n z e rd ir. T arih d e rsin d e a ğ ırlık lı o la ra k d u y a rlılık (v a ta n a ve in sa n lığ a k a rşı), d a y a n ışm a /y a rd ım la ş m a ve v a ta n se v erlik, C o ğ ra fy a d a ise d u y a rlılık (çev reye ve e k o n o m iy e k a rşı) d e ğ e rin e y e r v e rilm iştir. Y urt bilg isi d e rsle rin d e ise s o ru m lu lu k ve d a y a n ışm a /y a rd ım la ş m a sık lık la v u rg u y a p ıla n d e ğ erlerd ir. A yrıca aile b irliğ in e ö n e m v e rm e, b a-

12 İVALUES EDUCATION cc CSf«{ o'*' ğım sızlık, ç a lışk a n lık ve h o şg ö rü d e ğ e rle rin e de y e r v e rilm iştir. B ir ö n c ek i d ö n e m d e y er v e rilen d e ğ erlerle k a rşıla ştırm a y a p ıld ığ ın d a m illi/u lu sa l d e ğ e rle r e k s e n in d e n e v ren se l d e ğ erlere d o ğ ru u fa k b ir d e ğ işim y a şa n d ığ ı sö y leneb ilir. Ö z e l lik le T arih d e rs k o n u la n in c e le n d iğ in d e m illiy e tç ilik d e ğ e rin in T ü rk m illiy etçiliğ i e k se n in d e n u z a k la ştırıld ığ ı ve d a h a h ü m a n is tik b ir a n la y ışın b e n im s e n d iğ i te sp it ed ilm iştir. 3. Dem okrat Parti D önem i ( ) 1950 li y ılla r b ilin d iğ i gibi ü lk e m iz d e ç o k p a rtili h a y a tın o ld u ğ u z a m a n la rd ır. D e m o k ra tik b ir d e v rim le b a şla y ıp a sk e rî b ir ih tilâlle k a p a n a n b u d ö n e m e, e ğ itim e b a ğ la n a n u m u tla rın sö n d ü ğ ü, d e m o k ra tik e ğ itim in y a y g ın la şm ası b e k le n irk e n y e n i y e n i k ö k le şen e ğ itim felsefesin in te rk e d ild iğ i d ö n e m o la ra k b a k m a k g e re k ir (S akaoğlu, 1992). D P ik tid a rı b u d ö n e m d e A B D ye y a k la şm ış ve b u ü lk e ile gizli şekild e b irç o k ik ili a n la şm a y a p ılm ıştır. Ç o k p a rtili h a y a tın o ld u ğ u b u d ö n e m d e ilk o k u l ve o rta o k u lla ra y ö n e lik h e rh a n g i b ir p ro g ra m y a y ın la n m a m ış o lup, b ir ö n cek i d ö n e m in so n la rın a d o ğ ru h a z ırla n a n p ro g ra m la r u y g u la n m a y a d e v a m e d ilm iştir. 4. Kaotik D önem ( ) K a o tik d ö n e m o la ra k isim le n d irile n ve 1960 y ılın d a k i 27 M ayıs a sk eri m ü d a h a le si ile b a şlay a n b u d e v rey i k e n d i için d e ikiye a y ırm a k m ü m k ü n d ü r: N isp e te n ılım lı b ir h a v a n ın y a şa n d ığ ı d ö n e m i ve ç a lk a n tılı g eçen d ö n e m i. B u d ö n e m d e ilk o k u lla ra y ö n e lik u y g u la n a n 1968 tarih li İlk o k u l P ro g ra m ı ö n e m lid ir. B u p ro g ra m la d a h a ö n c ek ile rd e b a ğ ım sız d isip lin le r şe k lin d e o k u tu la n d e rsle r Sosyal b ilg iler d ersi a ltın d a b irle ştirilm iştir. B u d e rste y e r v e rilen a n a d e ğ e rle rin so ru m lu lu k ve d u y a rlılık (yalcın çevreye, d o ğ aya, ta rih i eserlere, T ü rk ta rih i, y u rd u ve e k o n o m isin e k a rşı) o ld u ğ u a n la şılm a k ta d ır. A yrıca d a y a n ışm a /y a rd ım la ş m a, m is a firp e rv e rlik, h o şg ö rü, sevgi, saygı, te m iz lik gibi d e ğ erlere d e y er v erilm iştir. M illiy e tç ilik ve v a ta n se v e rlik d e ğ e rle ri d e sık lık la k a rşım ız a ç ık m a k ta d ır. Bu p ro g ra m d a h a ö n c ek i ilk o k u l p ro g ra m la rıy la d e ğ e rle r n o k ta s ın d a b ü y ü k o ra n d a ö rtiişm e k te d ir. Bu d ö n e m e b a k ıld ığ ın d a, o rta o k u l k a d e m e s in d e y ılın d a u y g u lam ay a g iren sosyal b ilg ile r p ro g ra m ı k u lla n ılm ıştır ta rih in d e b a sıla n b u p ro g ra m, u fa k d e ğ işik lik le r g e çirere k 1985 y ılın a k a d a r u y g u la m a d a k a lm ıştır. B u p ro g ra m ile C u m h u riy e tin k u ru lu ş u n d a n b e ri o rta o k u lla rd a b irb irin d e n b a ğ ım sız o la ra k o k u tu la n ve te k d isip lin an la y ışın ın h â k im o ld u ğ u so sy al b ilg iler k a p sa m ın a g iren d e rsle r Sosyal B ilgiler adı a ltın d a to p lu la ş tırılm ış tır (K eskin, 2002). P ro g ra m ın içeriğ i in c e le n d iğ in d e b u d ö n e m d e u y g u la n a n 1968 ilk o k u l p ro g ra m ıy la p a ra le l o la ra k d u y a rlılık ve s o ru m lu lu k a n a d e ğ e rle r o la ra k k a rşım ız a ç ık m a k ta d ır. A y rıca d a y a n ışm a /y a rd ım la ş m a, v a ta n se v e rlik ve m illiy e tçilik d e ğ e rle rin e d e sık lık la v u rg u y a p ılm ıştır. Bir ö n c e k i d ö n e m e g ö re m illi/u lu sa l d e ğ e rle rin a ğ ırlığ ın ın a rttığ ı y er v erilen d e ğ e rle r in c e le n d iğ in d e g ö rü le b ilm e k te d ir. 5. Askeri Müdahale D önem i ( ) Bu d ö n e m, 1980 y ılın d a silah lı k u v v e tle rin a sk eri m ü d a h a le si s o n ra s ın d a b a şlam ıştır. M ü d a h a le d ö n e m in d e e ğ itim p o litik a sı, to p lu m u n İsla m i ve m illi d e ğ erleri d e h e sa b a k a tıla ra k A ta tü rk ilk eleri e tra fın d a o lu ş tu ru lm u ş tu r (D ilek, 2007). B u d ö n e m, e ğ itim in ilk o k u ld a n b a şlay a rak h e r k a d e m e s in i d e rin d e n e tk ilem iştir. Ö rn e ğ in, d in d e rsleri z o ru n lu h a le g e tirilm iş, e ğ itim in içe riğ i m illiy etçi b ir anlayışla T iirk -İslam se n tez i d o ğ ru ltu s u n d a b e lirle n m e y e b a ş la n m ış tır (G ök, 1999). Bu d ö n e m e b a k ıld ığ ın d a ilk o k u lla ra y ö n e lik y e n i b ir p ro g ra m y a y ın la n m a m ış o lup, 1968 ta rih li p ro g ra m k u lla n ılm a y a d e v am e d ilm iştir. O rta o k u l k a d e m e s in d e ise 1985 y ılın d a u y g u lam a y a g iren M illi T arih ve M illi C o ğ ra fy a d ersi ö ğ re tim p ro g ra m la rı k u lla n ılm ıştır. M illi T arih d e rsi ö ğ re tim p ro g ra m ın d a a ğ ırlık lı o la ra k b a ğ ım sız lık ve d u y a rlılık (T ü rk ta rih in e k a rşı), M illi C o ğ ra fy a p ro g ra m ın d a ise s o ru m lu lu k ve d u y a rlılık (y u rt e k o n o m isin e k a rşı) d e ğ e rle rin e y er v erilm iştir. A yrıca h e r iki p ro g ra m d a m illiy e tçilik ve v a ta n se v erlik a n a d e ğ e rle r o la ra k k a rşım ız a ç ık m a k ta d ır. B u p ro g ra m la rd a k i m illi ifad esi d a h a ö n c e b u ö ğ re n im k a d e m e s in d e y a p ıla n ta rih ve c o ğ rafy a ö ğ re tim in e b ir te p k i o la ra k d ü şü n ü le b ilir. T arih k o n u la rı işle n irk e n siyasî ta rih im iz d e n ç o k k ü ltü r ve m e d e n iy e t ta rih im iz e, c o ğ rafy a d e rsle rin d e ise k ü ltü r coğrafy a m ız a a ğ ırlık v e rilm e si iste n m e k te d ir. 6. D eğişim D önem i ( ) lı y ılla rd a h e m T ü rk iy e h e m d e d ü n y a d a ç o k ö n e m li g e lişm e le r ve d e ğ işim le r o lm u ştu r. 9 0 la rd a m e y d a n a g elen d e ğ işim ve y e n ilik h ız o la ra k 8 0 lerd e y a şa n a n h ız ve g e lişm e le rin ço k d a h a ö te s in d e g erçe k le şm iştir. (T o ru k, 2005). S özü e d ile n d e ğ işim o lg u su, b u y ıllar a ra sın d a e ğ itim e de y a n sım ış ve k ö k lü b azı d e ğ işik lik le r y o lu n a g id ilm iştir. Bu d ö n e m d e k i en ra d ik a l ik i d e ğ işik lik o rta ö ğ re tim d ü z e y in d e d e rs g eçm e ve k re d i siste m in e g eçilm esi ile 1997 y ılın d a

13 DEĞERLER EĞİTİMİ y a y ın la n a n sekiz y ıllık k e sin tisiz ilk ö ğ re tim k a n u n u d u r. Sekiz y ıllık z o ru n lu e ğ itim u y g u la m a sın d a n so n ra y a y ın la n a n ö ğ re tim p ro g ra m la n ise ilk ö ğ re tim b ü tü n lü ğ ü n e d a y a n m a k ta d ır. İlk ö ğ re tim e g e çişten so n ra ç ık a rılm ış ilk ö ğ re tim p r o g ra m la rın d a n b iri ise 1998 ta rih li Sosyal B ilg iler p ro g ra m ıd ır. B u d ö n e m d e ayrıca o rta o k u lla ra (ilk ö ğ re tim ik in ci k a d e m e ) y ö n elik 1992 ta rih li V a tan d a şlık Bilgisi ve 1998 ta rih li V a tan d a şlık ve İn sa n H a k la rı d e rsi ö ğ re tim p ro g ra m la n y a y ın la n m ıştır. Bu üç p ro g ra m d a -d a h a ö n c ek i d ö n e m le rd e y a y ın la n a n p ro g ra m la rın ç o ğ u n d a o ld u ğ u g ib i- s o r u m lu lu k ve d u y a rlılık a n a d e ğ e rle r o la ra k k a rşım ız a ç ık m a k ta d ır. A yrıca d a v a n ışm a /y a rd ım la ş m a, h o şg ö rü, saygı, sevgi, b a rış gibi d e ğ erlere de y er v e rilm iştir. M illiy etçilik ve v a ta n se v e rlik y in e sık ılık la v u rg u la n a n iki d eğerd ir. 7. Küreselleşme D önem i (2000 li Yıllar) 20. y üzyıl k e n d is in d e n ö n c e k i d ö n e m le rd e b a şlam ış o lan sosyal ve siyasal o la y la rın b ir b a k ım a so n u ç la rın ın alın d ığ ı ya da ta m a m la n d ığ ı b ir d ö n e m d ir. 19. y ü zyıl iç in d e b aşlay ıp gelişen p e k ç o k olay 20. yüzyıl b a şın d a so n u ç la n m ıştır. Şu an 21. y ü z y ılın b a şın d ay ız. İn sa n o ğ lu n u b u y ü z y ıld a ço k d a h a b ü y ü k d e ğ işik lik le r b e k le m e k te d ir (O ktay, 2010). O k ta y (2010) 20. y ü z y ıld a n 21. yüzyıla a k ta rıla n d e ğ e rle ri özellik le eğ itim a ç ısın d a n d ü ş ü n ü ld ü ğ ü n d e şöyle sıra la m a k ta d ır: K ü reselleşm e Ç o k d illi ve ç o k k ü ltü rlü o lm a H ay at b o y u n c a e ğ itim Ç o k k a n allı e ğ itim K o ş u lla n d ırm a ve Ö ğ re tm e y e rin e ö ğ re n m e veya ö ğ re n e n m e rk e z li eğ itim li y ılla rd a, ö zellik le y u k a rıd a sıra la n a n d e ğ e rle r d o ğ r u ltu s u n d a M illi E ğ itim B akan lığ ı ilk ö ğ re tim d ü z e y in d e u y g u la n a n p ro g ra m la n d e ğ iş tirm e y o lu n a b a şv u rm u ştu r. D e ğ iştirilen b u p ro g ra m la rd a n b iri de so sy al b ilg iler d e rsin e aittir. Türkiye de 2004 y ılın d a y a y ın la n a n so n sosyal b ilg iler p ro g ra m ı in c e le n d iğ in d e, d e ğ e rle r e ğ itim i k a v ra m ın a ilk d efa d o ğ ru d a n y er v eren vc d e ğ e rle rin ç o c u k la ra a k ta rım ın d a k u lla n ıla c a k y a k la şım la rı ay rın tılı o la ra k a çık lay a n tek p ro g ra m o ld u ğ u g ö rü lm e k te d ir. (K esk in, 2010) y ılın d a y a y ın la n a n so n so sy al b ilg ile r p ro g ra m ın ın v iz y o n u n d a v e rilen...te m e l d e m o k ra tik d e ğ erlerle d o n a n m ış ve in sa n h a k la rın a saygılı... h a k la rın ı ve s o ru m lu lu k la rın ı b ilen, T ü rk iy e C u m h u riy e ti v a ta n d a ş la rın ı y e tiştirm e k (T T K B, 2011) ifad eleri y e n i p ro g ra m d a d e ğ e r e ğ itim in e v e rile n ö n e m i g ö ste rm e si b a k ım ın d a n ö n e m lid ir. Yeni so sy al b ilg ile r d e rsi ö ğ re tim p ro g ra m ı ta m a m e n ö ğ re n c i ve e tk in lik m e rk e z li o la ra k o lu ştu rm a c ı y a k la şım a g ö re h a z ırla n m ıştır. P ro g ra m d a göze ç a rp a n ilk h u su s d iğ er g elişm iş ü lk e le rd e (özellik le A B D ) u y g u la n a n p ro g ra m la rla b ü y ü k b e n z e rlik le re sa h ip o lm a sıd ır (K eskin, 2008). Z ira b u y eni p ro g ra m d isip lin le ra ra sı b ir y a k la şım la ve N C S S n in b e lirle d iğ i te m a la rı esas alan ö ğ re n m e a la n la rı e tra fın d a y a p ıla n d ırılm ıştır (Ö z tiirk ve D eveci, 2011). P ro g ra m in c e le n d iğ in d e ö ğ re n m e a la n la rın a u y g u n o la ra k h e r s ın ıf d ü zey i için ü n ite le r b e lirle n d iğ i g ö rü lm e k te d ir. S ın ıflar b a z ın d a h a z ırla n a n ü n ite p la n la rın d a ise h e r ü n ite için d e ğ e rle rin b e lirle n d iğ i g ö rü lm e k te d ir ta rih li b u p r o g r a m d a y er v e rilen d e ğ e rle r ş u n la rd ır (T T K B, 2011: 5):

14 >Ci f ee UJ *<(* ^ S İVALUES EDUCATION Adil o lm a A ile b irliğ in e ö n e m v e rm e B a ğ ım sız lık B arış B ilim sellik Ç a lışk a n lık D a y a n ışm a D u y a rlılık D ü rü s tlü k K stetik H o şg ö rü M isa firp e rv e rlik Ö z g ü rlü k Sağlıklı o lm a y a ö n e m v e rm e Saygı Sevgi S o ru m lu lu k T em izlik V a tan sev e rlik Y ardım sev erlik A y rıca y u k a rıd a v e rilm iş o la n p ro g ra m d e ğ e rle ri esas a lın a ra k h e r sın ıf d ü z e y in d e ö ğ re n m e a la n la rı için d o ğ ru d a n v e rile c e k d e ğ e rle r b e lirtilm iştir. S ın ıflara g ö re b u d e ğ erleri g ö ste re n ta b lo a şa ğ ıd a v e rilm iş tir (T ablo 1). T ablo ta rih li İlk ö ğ re tim Sosyal B ilgiler D e rsi Ö ğ re tim P r o g r a m ın d a sın ıfla ra g ö re d o ğ ru d a n v e rilecek d e ğ e rle r Ö Ğ R E N M E A L A N I SIN IF L A R 4. S ın ıf 5. S ın ıf 6. S ın ıf 7. S ın ıf B irey ve T o p lu m D u y g u ve d ü ş ü n c e lere saygı, H o şg ö rü S o ru m lu lu k B ilim sellik F a rk lılık la ra saygı K ü ltü r ve M ira s T ü rk b ü y ü k le rin e E stetik K ü ltü rel m ira sa E stetik saygı, A ile b irliğ in e ö n e m v e rm e, V a tan sev erlik d u y a rlılık İn sa n lar, Y erler ve D o ğ a sevgisi D o ğ a l çevreye D o ğ al çevreye V a tan sev e r Ç e v reler d u y a rlılık d u y a rlılık lik Ü re tim, T ü k e tim ve D a ğ ıtım T em izlik ve Sağlıklı o lm a y a ö n e m v e rm e Ç a lışk a n lık S o ru m lu lu k D ü rü s tlü k B ilim, T ek n o lo ji ve T o p lu m B ilim sellik A k a d e m ik d ü rü stlü k Ç a lışk a n lık B ilim sellik G ru p la r, K u ru m la r ve Sosyal Ö rg ü tle r Y ard ım sev erlik D a y a n ışm a G ü ç, Y önetim ve T o p lu m B ağım sızlık A d il O lm a, B ayrağa ve İstik lâl M a rş ın a saygı H a k ve ö z g ü rlü k lere saygı A d il o lm a K üresel B a ğ la n tılar M isa firp e rv e rlik T arih sel m ira sa d u y a rlılık Y ard ım sev erlik B arış Not: T ab lo d a k o y u o la ra k v e rilm iş o lan d e ğ e rle r te k ra rlı o la n la rı, ita lik ve altı çizili o la ra k v e rile n le r ise b ir d e ğ e rin alt b o y u tla rım g ö ste rm e k te d ir. Y u k arıd a v e rilm iş o lan T ablo 1 in c e le n d iğ in d e ilk göze ç a rp a n h u su s, ilk ö ğ re tim I. k a d e m e (4. ve 5. sın ıflar) sosyal b ilg iler d e rsle rin d e d o ğ ru d a n v e rilm e si iste n e n d e ğ e rle rin o ld u k ç a fazla; b u n a k a rşın II. k a d e m e d e (6. ve 7. sın ıflar) ise

15 i DEĞERLER EĞİTİMİ -ilk k a d em ey e o ra n la - d a h a az o lm a sıd ır. S ın ıflar b a z ın d a yer a la n d e ğ e rle r in c e le n d iğ in d e ise, b a zı d e ğ e rle rin te k ra r te k ra r v erild iğ i, b a z ıla rın ın ise alt b o y u tla rın a g ö re s ın ıf d ü z e y le rin e y ayıld ığ ı g ö rü lm e k te d ir. SONUÇ, TARTIŞMA VE ÖNERİLER G ü n ü m ü z d e ilk ö ğ re tim o k u lla rın d a o k u tu la n e n ö n e m li d e rsle rd e n b iri sosyal b ilg ilerd ir. B u d e rs ö ğ re n cile re b irta k ım d e ğ e rle ri k a z a n d ırm a k için C u m h u riy e tin ila n ın d a n g ü n ü m ü z e ö n e m li g ö rü lm ü ş tü r. T arih se l sü re ç te b u d e r se ait ö ğ re tim p ro g ra m la rın ın in c e le n d iğ i b u ç a lışm a n ın so n u c u n d a, d e ğ erlere d o ğ r u d a n veya dolay lı, az ya d a ç o k yer v e rild iğ i te sp it ed ilm iştir. E ski p ro g ra m la rd a ö rtü k o la ra k y er v e rile n d eğ erler, 2004 ta rih li so n y a y ın la n a n p ro g ra m d a d o ğ r u d a n v e rilm iştir. Yer v e rile n d e ğ e rle rd e d ö n e m s e l u fa k fa rk lık la r o lm a k la b irlik te o r ta k o la n n o k ta; d e ğ e rle rin ve d e ğ e rle r e ğ itim in in tü m p ro g ra m la rd a ö n e m li g ö rü ld ü ğ ü d ü r. C u m h u riy e t d ö n e m in d e y a y ın la n a n tü m sosyal b ilg ile r p ro g ra m la rın d a o rta k o la ra k v u rg u y a p ıla n a n a d e ğ e rle r s o ru m lu lu k, d u y a rlılık, v a ta n se v e rlik ve m illiy e tçilik tir. Bu d e ğ erlere ek o la ra k b irç o k d e ğ ere d e v u rg u y ap ıld ığ ı te sp it e d ilm iştir. Bu d e ğ e rle r in c e le n d iğ in d e, C u m h u riy e t id a re sin in u lu s d e v le t y a ra tm a id e a lin e p a ra le l o la ra k b e lirle n d ik le ri ve a rz u e d ile n v a ta n d a ş tip in i y e tiştirm e y e y ö n e lik o ld u k la rı sö y leneb ilir. Son y a y ın la n a n p ro g ra m h a riç d e ğ e r e ğ itim in d e g e lenek sel y a k la şım ın k u lla n ıld ığ ı ve e v ren se l d e ğ e rle rd e n ziy ad e u lu sa l d e ğ erlere a ğ ırlık v e rild iğ i a n la şılm a k ta d ır y ılın d a y a y ın la n a n so n so sy al b ilg ile r p ro g ra m ı in c e le n d iğ in d e, d e ğ e rle r e ğ itim i k a v ra m ın a ve u y g u la m a s ın a ilk d efa d o ğ ru d a n y er v e rild iğ i g ö rü lm e k te d ir. A yrıca b u p ro g ra m d a d e ğ e rle rin ç o c u k la ra ö ğ re tim in d e k u lla n ı lac ak y a k la şım la rd a a y rın tılı o la ra k a ç ık la n m ıştır. Yeni so sy al b ilg ile r p ro g ra m ın d a y er v e rile n 20 d e ğ ere b a k ıld ığ ın d a g ele ııe k se l-e v ren sel d e ğ e rle r ve b ire y in ö z g ü n k işiliğ in i k o ru y a n d e ğ e rle r ile to p lu m sa lla şm a y a y ö n e lik d e ğ e rle r a ra s ın d a d e n g e k u rm a y a ç alışan k a rm a y a k la şım ın k u lla n ıld ığ ı g ö rü lm e k te d ir (K eskin, 2008; K a y m ak c an ve M e y d a n, 2012). Yeni sosyal b ilg ile r p ro g ra m ın d a ç o k k ü ltü rlü b ir an la y ışa g eçişin a m a ç la n d ığ ın ı sö y le m e k y e rin d e o lacak tır. N ite k im K a y m ak c an ve M e y d a n ( ) y a p tık la rı ç a lışm a d a D K A B (d in k ü ltü r ü ve a h la k bilg isi) ve sosyal b ilg iler p r o g ra m la rın ın ik is in d e d e g elen ek sel d e ğ e rle rd e n e v ren se l d e ğ erlere d o ğ ru b ir y ö n e lim o ld u ğ u n u ve so sy al b ilg ile r p ro g ra m ın d a b u n u n d a h a b e lirg in o ld u ğ u n u b e lirtm işle rd ir. Yeni so sy al b ilg iler p ro g ra m ın d a k i d e ğ e rle rin sın ıfla ra g ö re d a ğ ılım ı in c e le n d iğ in d e, sın ıf seviyesi y ü k se ld ik ç e d e ğ er sa y ısın ın a zald ığ ı g ö rü lm e k te d ir. Ü n itele re g ö re v e rilen b u d e ğ e rle r a n aliz e d ild iğ in d e ise b a zı d e ğ e rle rin te k ra rlı o lara k v e rild iğ i g ö rü lm ü ş tü r (bkz. T ablo 1). B u te k ra r e d en d e ğ e rle rin n asıl b e lirle n d iğ in e y ö n e lik d o y u ru c u b ir a çık lam a p ro g ra m d a y er a lm a m a k ta d ır. P ro g ra m d a tesp it e d ile n d iğ e r b ir h u su s ise b azı d e ğ e rle rin alt b o y u tla rın a a y rıla ra k v e rilm iş o lm a sıd ır. Bu d e ğ e rle r saygı, d u y a rlılık ve d ü r ü s tlü k tü r (bkz. T ablo 1). O y sa p ro g ra m d a k i d e ğ e r listesi in c e le n d iğ in d e b irç o k d e ğ e rin (m esela s o ru m lu lu k d e ğ eri) alt b o y u tla ra sa h ip o ld u ğ u, fa k at b u d e ğ e rle rd e alt b o y u tla ra in ilm e d iğ i k o lay lık la g ö rü l m e k te d ir. Sosyal b ilg ile r p ro g ra m ın d a h e m te k ra rlı v e rilen d eğ erler, h e m d e alt b o y u tu n a in ile n d e ğ e rle r n o k ta s ın d a k i p ro b le m le rd e n h a re k e tle b ir revize y a p ıla ra k d e ğ e rle rin sın ıfla r ve ü n ite le r b a z ın d a d a h a s iste m a tik b ir şekle k a v u ştu ru lm a sı g e re k m e k te d ir. A y rıca b e lirle n m iş d e ğ e r liste sin d e d c d e ğ işik lik le r y apılabilir. KAYNAKÇA Bolay, S. H. (2004). E ğ itim, d in ve değer. G. Ü. Sosyal B ilim le r E n stitü sü D erg isi (O n lin e ), h ttp ://w w w.so sb il.g a z i.e d u. tr/e d e rg i/m a k a le le r.p h p a d re s in d e n 10 K asım 2007 ta r ih in d e in d irilm iştir. D ilek, D. (2007). T arih d e rs le rin d e ö ğ re n m e ve d ü şü n c e gelişim i. 3. B asım. A n k a ra : N o b e l Yayın D a ğ ıtım. D o ğ a n, İ. (2007). T ü rk e ğ itim siste m in d e d e ğ e r s o ru n u. R. K a y m ak c an, H. H ö k elek li, Ş. A sla n ve M. Z e n g in (E d.) D e ğ e rle r ve e ğ itim i u lu sla ra ra sı s e m p o z y u m u k ita b ı iç in d e (s ). İsta n b u l: D E M Y ayınları. D o ğ anay, A. (2006). D e ğ e rle r eğ itim i. C. Ö z tü rk ve D. D ilek (E d.). H a y at b ilg isi ve so sy al b ilg iler ö ğ re tim i iç in d e (s ). A n k a ra: P egem Y ayıncılık. G ö k, E (1999). 75 y ıld a in sa n y e tiştirm e e ğ itim ve d evlet. 75 y ıld a e ğ itim iç in d e (s. 1-8). İsta n b u l: T arih V akfı Y ayınları. K a y m ak c an, R. & M e y d a n, H. (2012). Y erel-evren sel ik ile m in d e ilk ö ğ re tim D K A B ve sosyal b ilg iler ö ğ re tim p r o g r a m la rın d a d eğ erler. K u ra m ve U y g u la m a d a E ğ itim B ilim leri, 12(2), K esk in, Y. (2002). II. M e şru tiy e tk e n G ü n ü m ü z e K a d a r U y g u la n m ış O la n Sosyal B ilg iler Ö ğ re tim P ro g ra m la rın ın A n a lizi ve K arşılaştırılm ası. Y a y ın la n m am ış y ü k se k lisan s tezi. M a rm a ra Ü n iv e rsite si E ğ itim B ilim leri E n stitü sü, İsta n b u l. K eskin, Y. (2008). T ü rk iy e d e Sosyal B ilgiler Ö ğ re tim P ro g ra m la rın d a D e ğ e rle r E ğ itim i: T arih sel G e lişim, 1998 ve 2004 P ro g ra m la rın ın E tk ililiğ in in A ra ştırılm a sı. Y a y ın la n m am ış d o k to ra tezi. M a rm a ra Ü n iv e rsite si E ğ itim B ilim leri

16 VALUES EDUCATION CE U f E n stitü sü, İsta n b u l. K esk in, Y. (2010). Sosyal b ilg ile r d e rsle rin d e d e ğ e rle r e ğ itim in in y e ri ve ö n e m i. E ğ itim e B akış D erg isi, 6 (18), K esk in, Y. (2012). C u m h u riy e t d ö n e m i o rta o k u l ta rih p ro g ra m la rın a y ö n e lik b ir analiz: p o litik ve id eo lo jik y a k la şım la rın p ro g ra m la ra y a n sım a sı. E le k tro n ik Sosyal B ilim ler D erg isi, 11(40), K öylü, M. ( ). K üresel b a ğ la m d a d e ğ e rle r e ğ itim in e d u y u la n ih tiy aç. R. K a y m ak c an, H. H ö k e lek li, Ş. A slan ve M. Z e n g in (E d.) D e ğ e rle r ve e ğ itim i u lu sla ra ra sı se m p o z y u m u k ita b ı iç in d e (s ). İsta n b u l: D E M Y ayınları. İlk M e k te p le rin M ü fre d a t P ro g ra m ı [İM M P ] (1340). M a a rif V ekâleti İlk T ed risa t D airesi. İsta n b u l: M a tb a a -i A m ire. İM M P (1926). B irin c i Tab. İsta n b u l: M illi M atb aa. İlk o k u l P ro g ra m ı [İP] (1936). T.C. K ü ltü r B akan lığ ı. İsta n b u l: D e v let B asım evi. M E B ( ). İlk o k u l p ro g ra m ı. İstanbul: M illi E ğ itim B asım evi. M E B (1949). O rta o k u l p ro g ra m ı. İsta n b u l: M illi E ğ itim B asım evi. M E B (1962). İlk o k u l p ro g ra m ı taslağ ı. A n k a ra: A yyıldız M atb aası. M E B (1969). İlk o k u l p ro g ra m ı. İsta n b u l: M illi E ğ itim B asım evi. M EB (1973). O rta o k u l so sy al bilg iler, fen b ilg isi ve m a te m a tik m ü fre d a t p ro g ra m ı. A n k a ra: M illi E ğ itim B asım evi. M E B (1995). O rta o k u l p ro g ra m ı (ilk ö ğ re tim 11. k a d e m e ). İk in c i basılış. A n k a ra: M illi E ğ itim B asım evi. MF.B ( ). İlk ö ğ re tim O k u lu Sosyal B ilg iler D ersi Ö ğ re tim P ro g ra m ı. T eb liğ ler D erg isi. Sayı: 2487, M EB (2000). İlk ö ğ re tim o k u lu d e rs p ro g ra m la n (sosyal b ilg ile r p ro g ra m ı 6-7, in k ıla p ta rih i ve A ta tü rk ç ü lü k p ro g ra m ı 8, v a ta n d a ş lık ve in sa n h a k la n e ğ itim i p ro g ra m ı 7-8 ). İsta n b u l: M illi E ğ itim B asım evi. M illi E ğ itim B ak an lığ ı T alim ve T erbiye K u ru lu B aşk anlığ ı [T T K B ] (2011). Sosyal B ilgiler D e rsi (4-5. S ın ıflar) Ö ğ re tim P ro g ra m ı ve K ılav u zu, h ttp ://ttk b.m e b.g o v.tr/p ro g ra m.a sp x a d re sin d e n 15 A ra lık 2011 ta rih in d e in d irilm iştir. N a tio n a l C o u n c il fo r th e S ocial S tu d ies [N CSS] (1979). R ev isió n o f th e n css so cial stu d ie s c u rric u lu m g u id elin es. Social E d u c a tio n, 43, N aylo r, D. T. & D ie m, R. A. (1987). E le m e n ta ry a n d m id d le school so cial stu d ies. N ew York: R a n d o m H o u se. N esb itt, E. & H e n d e rs o n, A. (2003). R elig io u s o rg a n is a tio n s in th e U K a n d v alú es e d u c a tio n p r o g ra m m e s fo r scholls. Jo u rn a l o f B eliefs & V alúes, 24 (1), O ktay, A. S. (2007). İslam d ü ş ü n c e sin d e a h la k i d e ğ e rle r ve b u n la rın g lo b al a h la k a e tk ileri. R. K a y m ak c an, H. H ö k elek li, Ş. A sla n ve M. Z e n g in (E d.) D e ğ e rle r ve e ğ itim i u lu sla ra ra sı s e m p o z y u m u k ita b ı iç in d e (s ). İsta n b u l; D E M Y ayınları. O ktay, A. (2010). 21. y ü z y ıld a y e n i e ğ ilim le r ve e ğ itim. 21. Y üzyılda E ğ itim ve T ü rk E ğ itim S istem i iç in d e (s. 1-19). A n k a ra: P egem A k ad em i. O rta o k u l P ro g ra m ı [O P] (1938). T.C. K ü ltü r B akan lığ ı. İsta n b u l: D e v let B asım evi. Ö n ü r, N. (2007). M o d e rn le ş m e sü re c in d e o k u l, aile ve m e d y a k a v şa ğ ın d a to p lu m sa l d eğerler. R. K a y m ak c an,h. H ö kelekli, Ş. A slan ve M. Z e n g in (E d.) D e ğ e rle r ve e ğ itim i u lu sla ra ra sı s e m p o z y u m u k ita b ı iç in d e (s ). İstanbul: D E M Y ayınları. Ö z tü rk, C. ( ). Sosyal bilg iler: to p lu m sa ] y a şa m a d isip lin le ra ra s ı b ir b akış. C, Ö z tü rk (E d.). H ay at b ilgisi ve sosyal b ilg ile r ö ğ re tim i y a p ıla n d ır m a n b ir y a k la şım iç in d e (s ), A n k a ra: P egem A Y ayıncılık. Ö z tü rk, C. ve D eveci, H. (2011). F ark lı ü lk e le rin so sy al b ilg iler ö ğ re tim p ro g ra m la rın ın d e ğ e rle n d irilm e si. C. Ö z tü rk (E d.) F ark lı Ü lk e le rin Sosyal B ilg iler Ö ğ re tim P ro g ra m la rı iç in d e ( s. 1-41). A n k a ra: P egem A k a d em i. P rin g, R. (2010). In tro d u c tio n. T. L ovat, R. T o o m e v a n d N. C lem e n t. In te rn a tio n a l re searc h h a n d b o o k o n v a lú e s c d u - c a tio n a n d s tu d e n t w e llb e in g in sid e. U K : Springer. S akaoğlu, N. ( ). C u m h u riy e t d ö n e m i e ğ itim ta rih i. İsta n b u l: İle tişim y ayın ları. Savage, T. V. & A rm stro n g, D. G. (1996). EfTective te a c h in g in e le m e n ta ry so cial stu d ies. T h ird E d itio n. N ew Jersey: P re n tic e H ali. S m ith, A. & M o n tg o m e ry, A. (1997). V alúes in e d u c a tio n in N o rth e rn Irela n d. B elfast: N IC E A T o p çu, N. ( ). T ü rk iy e n in m a a r if d avası. D ö rd ü n c ü B askı. İsta n b u l: D e rg â h Y ayınları. T o ru k, î. (2005). tü rk iy e d e y ılları a ra sın d a so s y o -e k o n o m ik o rta m ın ve k ü ltü re l h a y a tın re k la m la r ü z e rin d e n tem sili. S elçu k Ü n iv e rsite si Sosyal B ilim le r E n stitü sü D erg isi, 14, Y iğit, A. A. (1992). İn ö n ü d ö n e m i e ğ itim ve k ü ltü r p o litik ası. İsta n b u l: B oğaziçi Y ayınları.