Tekerlekli Sandalye Hizmet Eğitim Paketi Temel düzey. Katılımcilar için referans kılavuzu

Transkript

1 Tekerlekli Sandalye Hizmet Eğitim Paketi Temel düzey Katılımcilar için referans kılavuzu

2

3 Tekerlekli Sandalye Hizmet Eğitim Paketi Temel düzey Katılımcilar için referans kılavuzu

4 Published by the Wrld Health Organizatin in 2012 under the title Wheelchair Service Training Package: Basic Level (Dünya Sağlık Örgütü Tarafından 2012 yılında Tekerlekli Sandalye Hizmet Eğitim Paketi-Temel Seviye başlığı altında yayınmalmıştır) Wrld Health Organizatin (Dünya Sağlık Örgütü) 2012 Her hakkı saklıdır. Dünya Sağlık Örgütü yayınları şu bağlantılar yluyla elde edilebilir: WHO Press, Wrld Health Organizatin, 20 Avenue Appia, 1211 Geneva 27, Switzerland (tel: ; faks: ; Dünya Sağlık Örgütü yayınlarını çğaltmak veya tercüme etmek için lan talepler satışı veya ticari lmayan dağıtımı WHO Press, yukarıda geçen adrese (faks: ; yönlendirilmelidir. Bu yayında geçen başlıklar ve sunulan içerik, hiç bir şekilde, herhangi bir ülkenin, bölgenin, şehrin ya da sahanın hukuki statüsü ya da bu yerlerin yetkilileri ya da sınırlarının ya da sinir bölgelerinin tahdit edildiği ile ilgili herhangi bir görüsün Dünya Sağlık Örgütü tarafından ifade edildiği anlamına gelmez. Yayında belli başlı şirketlerin ya da imalatçıların ürünlerinin isimlerinin geçmesi bunların, adi geçmeyen ayni nitelikle diğer ürünlerin aleyhine, Dünya Sağlık Örgütü tarafından naylandığı ya da tavsiye edildiği anlamına gelmez. Hatalar ve eksikler dışında, müseccel markaların isimleri, büyük bas harfleri ile belirtilmiştir. Bu yayında yer alan bilgilerin dğruluğunun teminatı için Dünya Sağlık Örgütü tarafından tüm makul önlemler alınmıştır. Ancak, yayınlanan içerik, sarih ya da zımni, herhangi bir garanti lmadan dağıtılmaktadır. İçeriğin kullanımına ya da yrumlanmasına ilişkin srumluluk kuyucuya aittir. Dünya Sağlık Örgütü, hiç bir şekilde, bu yayının kullanımından dğabilecek zararlardan srumlu değildir. The Directr General f the Wrld Health Organizatin has granted translatin and publicatin rights t an editin in Turkish t Latter-day Saint Charities, which is slely respnsible fr the Turkish editin. (Dünya Sağlık Örgütü Genel Direktörü, Türkçe çeviri ve yayınlama hakkını,türkçe baskısının tek srumlusu larak Sn Zaman Azizler Hayır İşleri ne vermiştir.) Latter-day Saint Charities 2012 Wheelchair Service Training Package: Basic Level (Tekerlekli Sandalye Hizmet Eğitim Paketi: Temel düzey) 1. Tekerlekli sandalye - hizmet 2. Tekerlekli sandalye - tedarik ve dağıtım. 3. Tekerlekli sandalye - özellikler. 4. Engelli kişiler - rehabilitasyn. 5. Gelişmekte lan ülkeler. 6. Dünya Sağlık Örgütü Orijinal İngilizce versiynuna katkıda bulunanlar: Editörler: Chapal Khasnabis ve Kylie Mines Yazarlar: Sarah Frst, Kylie Mines, Jamie Nn, Elsje Scheffler, and Rebecca Jacksn Steckle Değerlendirmeciler: Natasha Altin, J Armstrng, William Armstrng, Jhan Brg, Jcelyn Campbell, Nelja Essaafi, Rb Hrvath, Lauren Hupapa, Mhamed El Khadiri, R. Lee Kirby, Penny Knudsn, Mark Kruizak, Bigby Madzivanzira, Rb Mattingly, Cindy Msher, Ritu Ghsh Mulick, Alana Officer, Andrew Rse, Allan Siekman, Sue Steel Smith, Michiel Steenbeek, Claude Tardif, ve Isabelle Urseau Çizimler: Melissa Puust Ftğraf Jeneriği: Chapal Khasnabis and Jesse Mss Vide Jeneriği: Chapal Khasnabis, Amanda McBaine, and Jesse Mss Rehber eğitimciler: Lauren Hupapa, Charles Kanyi, Nrah Keitany, Seraphine Ongg, M. Vennila Palanivelu Sama Raju, and Elsie Talafiri Maddi destek: ABD Uluslararası Kalkınma Ajansı ve Avustralya Uluslararası Kalkınma Ajansı Ortak Kuruluşlar: ASSERT Dğu Timr, Kenya Fiziksel Engelliler Derneği (APDK), Slman Adaları Sağlık Bakanlığı ve Medikal Hizmetler in Tplum Temelli Rahabilitasyn Ünitesi, Eğitim Gelişim Merkezi (EDC), Handicap İnternasynal, Uluslararası Kızıl Haç Kmitesi (ICRC), Uluslararsı Prtetik Ortetik Derneği (ISPO), Kilimanjar Omurilik Felçliler Derneği (KASI), Mbility India, Mtivasyn Australia, Mtivasyn Hayır Vakfı (Mtivasyn), Mtivasyn Rmanya ve Tanzania Ortpedi Teknlji Uzmanları Merkezi (TATCOT)

5 Terminlji Eğitim byunca kullanılan terimler aşağıda tanımlanmıştır. Uygun tekerlekli sandalye Manüel tekerlekli sandalye Tekerlekli sandalye Tekerlekli sandalye prvizynu Tekerlekli sandalye hizmeti ( servisi) Tekerlekli sandalye hizmet persneli Tekerlekli sandalye kullanıcısı Kullanıcının ihtiyaçlarını karşılayan ve çevresel kşullarına uygun; yerinde ve uygun duruş desteği sağlayan ve güvenli, sağlam; ülke içerisinde mevcut lan ve elde edilebilir; ülke içerisinde bakımı ve servis desteği lan ve yine ülke içinde en eknmik ve karşılanabilir ücreti lan tekerlekli sandalye Kullanıcı tarafından veya başka bir kişinin yardımı ile itilerek ilerleyen tekerlekli sandalye. Yürüme ya da etrafta dlaşma, hareket knusunda zrlukları lan kişiler için yapılmış, tekerlekleri aracılığı ile hareketlilik sağlayan ve turma desteği lan araç. Tekerlekli sandalyenin tasarlanması, üretimi, tedariki, hizmet ve servis sağlanmasını içeren geniş kapsamlı bir terimdir. Tekerlekli sandalye prvizynunun, her bir kullanıcının uygun tekerlekli sandalye almasının sağlanmasıyla ilgili bölümüdür. Uygun tekerlekli sandalye prvizynu ile knusunda bilgili, yetkin, teknik bilgisi lan kişiler. Yürüme veya etrafta dlaşma, hareket etme knusunda zrlukları lan ve hareketlilik için tekerlekli sandalye kullanan kişi.

6 İçindekiler Önsöz... 7 Tekerlekli Sandalye Eğitim Hizmeti Hakkında: Temel Seviye... 9 A. Temel Bilgi... Hata! Yer işareti tanımlanmamış. A.1. Tekerlekli Sandalye Kullanıcıları... 9 Tekerlekli Sandalyenin yararları nelerdir? Uygun Tekerlekli sandalye ne demektir? Birleşmiş Milletler Engelli Kişi Hakları Kngresi (The United Natins Cnventin n the Rights f Persns with Disabilities (UNCRPD) A.2. Tekerlekli Sandalye Hizmetleri A.3. Tekerlekli Sandalye Hareketliliği A.4. Dik Oturuş... Hata! Yer işareti tanımlanmamış. A.5. Basınç Yaraları A.6. Uygun Tekerlekli Sandalye Tekerlekli Sandalye Kullanıcısının İhtiyaçlarını Karşılama Tekerlekli Sandalye Kullanıcısının Çevresini Tanıma Yerinde uygunluk ve duruş desteği sağlama A.7. Minderler A.8. Transferler... Hata! Yer işareti tanımlanmamış. B. Tekerlekli Sandalye Hizmet Aşamaları Adım 1 : Sevk ve randevu Adım 2 : Değerlendirme Adım 3 : Reçete (seçim) Adım 4: Finansman ve Sirapiş Adım 5: Ürün (Tekerlekli Sandalye) hazırlığı Adım 6: Uygunluk Adım 7: Kullanıcı eğitimi Adım 8: Bakımı, narım ve takip... 75

7 Önsöz Tekerlekli sandalye kişilerin hareket kabiliyeti sağlaması açısından en sık kullanılan araçlardan birisidir. Hareket sağlama kabiliyeti kişilerin, haklarını kullanmalarına, mağdur lmadan, tplumun üretken birer parçaları lmada büyük önem taşımaktadır. Birçk kişi için, ayarları dğru yapılmış, kişiye uygun bir tekerlekli sandalye, tplumda kendilerine bir yer yapmaları açısından önemli bir adımdır. Birleşmiş Milletler Engelli Kişiler için Fırsatların Eşitlenmesi Üzerine Standart Kuralları, Engelli Haklarına İlişkin Sözleşmesi ve Dünya Sağlık Asamblesi kararı (WHA58.23) engellilikle ilgili krunma, kntrl altına alma ve rehabilitasyn knularıyla ilgilenilmiştir ve hepsi tekerlekli sandalye ve diğer yardımcı araçların önemini vurgulamışlardır. Tekerlekli sandalyeye ihtiyacı lan kişilerin, özellikle de dar kaynaklı ülkelerde, bir tekerlekli sandalyeye sahip labilmesi için çalışmaktadır. Dünya Sağlık Örgütü, A.B.D. Uluslararası Kalkınma Ajansı (USAID) ile Uluslararası Prstetik e Orttik Tpluluğu ile işbirliği içersinde az sayıdaki kaynak ayarlamaları ile manüel tekerlekli sandalye sağlanması knusunda yönergeler i hazırlamıştır. İnsan kaynaklarını dğru eğitebilmek ve nlara iyi bir tekerlekli sandalye sağlayabilmek için Dünya Sağlık Örgütü, tekerlekli sandalye yönergelerini temel alarak bu Tekerlekli Sandalye Hizmet Eğitim Paketi Temel Seviye yi hazırlamıştır. Alana Officer Krdinatör Engelliler ve Rehabilitasyn Şiddet ve Zararı Engelleme ve Engelliler Bölümü Dünya Sağlık Örgütü Rbert Hrvath Demkrasi Bürsu, Anlaşmazlık ve İnsancıl Yardım A.B.D. Uluslararası Gelişim Ajansı

8 Tekerlekli Sandalye Hizmet Eğitimi: Temel Seviye Hakkında Giriş Kaynakları az lan yerler için hazırlanan manüel tekerlekli sandalye prvizynu, yönergelerin 2008 yılında yayınlanmasından snra, Dünya Sağlık Örgütü (WHO), Tekerlekli Sandalye Hizmet Eğitimi Paketi Temel Seviye yi luşturmuştur. Tekerlekli sandalye, kişilere hareket kabiliyeti kazandırabilmek açısından en sık kullanılan araçlardan biridir. Yürüme zrluğu çeken kişiler için, fiziksel durumlarına, hayat standartlarına uygun bir tekerlekli sandalye, nların sağlığını, ssyal ve eknmik durumlarını geliştirmek için faydalıdır. Hareketlilik kazanma kabiliyeti, kullanıcılar için, kula gitme ve kültürel layların bir parçası lmanın yanı sıra, sağlık kuruluşlarına gidebilmek gibi değişik hizmetlerden de yararlanmalarını sağlar. Hareket kabiliyetinin, önemi Birleşmiş Milletlerin Engelli Kişiler Hakları Sözleşmesinde belirtilmiştir. Sözleşme, engelli kişilere maksimum hareket kabiliyeti sağlanması için gerekli tüm şartları savunmaktadır. Kişilerin etkili bir biçimde hareket kabiliyetini sağlamaları için nlara, uygun biçimde ayarlanmış bir tekerlekli sandalye sağlanmalıdır ve kişilerin özel ihtiyaçlarına cevap veren bir bakış açısı edinilmelidir. Tekerlekli sandalye kullanıcılarının ihtiyaçlarını karşılamanın en faydalı şekli, bu hizmeti veren kuruluşlardan, tekerlekli sandalye prvizynu almaktır. Fakat yapılan istatistiklere göre, tekerlekli sandalye kullanıcılarından sadece %5 inden az bir kısmı kendilerine uygun ayarlanmış bir tekerlekli sandalye kullanabiliyrlardır. Buna ek larak, bu hizmeti sağlayan yerlerden çk azında, tekerlekli sandalye hizmet eğitimi almış persnel bulunmaktadır. Tekerlekli Sandalye Hizmet Eğitimi Paketi Temel Seviye ile tekerlekli sandalye hizmeti veren yerlerdeki persnelin temel anlamda dğru larak eğitilmesi amaçlanmaktadır. (bkz Az sayıdaki kaynak ayarlamaları ile manüel tekerlekli sandalye sağlanması knusunda yönergeler, Tabl 4.2) Eğitim paketi teride ve pratik anlamda tekerlekli sandalye kullanıcılarının sandalyede dik ve ek destek almadan turmaları fikrini destekler. Eğitim paketi, kullanıcıların kişisel ihtiyaçlarının nasıl karşılanacağını, uygun tekerlekli sandalye seçimini, kullanıcıların ve nlara yardımcı lan kişilerin, sandalye kullanımı ve bakımı ile ilgili dğru eğitilmesini hedefler. Gerekirse daha snrası için takibini de yapar. Bu eğitim paketinde yazılanlar saatlik bir süreçte öğretilebilir ancak bu süre, kişisel ihtiyaçlar ve elde bulunan kaynaklarla rantılı bir şekilde değişkenlik gösterebilir. Eğitimden snra, bağımsız larak kullanma yeterliliğini geliştirmek için bir danışman ile pratiklerin devam ettirilmesi tavsiye edilir. Dünya Sağlık Örgütü, bu eğitim paketinin, kısa eğitim prgramlarında ve bu knu ile alakalı çalışan kuruluşların halihazırda bulunan prgramlarına entegre etmelerini hedeflemektedir. Hedef Kitle Bu eğitim paketi, tekerlekli sandalye hizmeti vermek isteyen tüm persnel ve gönüllüler içindir. Bu kişiler, sağlık ve rehabilitasyn persneli veya teknik persnel, kamu sağlık kurumu çalışanları, sağlık cağı çalışanları, meslek terapisti, fizyterapist, prstetist, rttist, teknisyenler ve tekerlekli sandalye kullanıcıları labilirler.

9 Amaç Temel seviye eğitim paketi, destek almadan kendi başlarına tekerlekli sandalyede dik turabilen engelli kişilerin, uygun tekerlekli sandalyeye ve mindere turtulmalarına ilişkin eğitim alan persnel ve gönüllüler için hazırlanmıştır. Esas amaç tekerlekli sandalye hizmeti veren yerlerdeki persnelin bilgi ve yetenek kazanmasıdır. Bu eğitimin sağlayacağı yararlar: İhtiyaçlarını karşılayan bir tekerlekli sandalyede turan insanların sayısını arttırmak; Eğitimli ve sağlıklı tekerlekli sandalye kullanıcılarının sayısını arttırmak; Tekerlekli sandalye eğitimi bilen persnel sayısını arttırmak; Tekerlekli sandalye sağlayan persnellerin yeterliliklerini arttırmak; Tekerlekli sandalye sağlayan kurumların kalitesini arttırmak ve Tekerlekli sandalye sağlayan kurumlar ve rehabilitasyn merkezleri arasında bütünlük sağlamak. Kapsam Eğitim paketinin kapsamları: Dünya Sağlık Örgütü tarafından belirlenen sekiz aşamalı tekerlekli sandalye hizmeti verme (Tabl 1); Tekerlekli sandalye kullanıcıları ile beraber çalışma nların hareketliliğini arttırmak için çözümler bulma; Uygun manüel tekerlekli sandalye ile uygun minderi sağlama; Kullanıcıya tam uygunluğunu sağlayabilmek için sandalyeye basit mdifikasynlar yapabilme; Tekerlekli sandalye bakım ve narımı; Kullanıcıları eğitme, tekerlekli sandalyelerinden tam randıman almalarını sağlama ve Köpük minderin üretimi. Tekerlekli sandalyeye yapılabilecek mdifikasynlar özellikle burada önem taşıyr. Tekerlekli sandalyelere belli ölçülerde basit mdifikasynlar yapılarak, kullanıcıya uygun hale getirilebilir. Üç tekerlekli sandalyelerin prvizynu bu pakete dâhil edilmemiştir. Fakat uzun yl giden kullanıcılar için bunun önemi nt alınmıştır. Tabl1. Tekerlekli sandalye hizmet sunumu için kilit adımlar: Adım 1 Sevk ve randevu Adım 2 Değerlendirme Adım 3 Reçete (seçim) Adım 4 Finansman ve sipariş Adım 5 Ürün ( tekerlekli sandalye ) hazırlığı Adım 6 Uygunluk Adım 7 Kullanıcı eğitimi Adım 8 Bakım, narım ve takip

10 Gerekli Bilgi ve Beceriler Daha öncesinden tekerlekli sandalye hizmeti sağlama deneyimi gerekmemektedir. Fakat eğitim prgramını alacak lan kişinin aşağıda belirtilen bilgi ve becerilere ihtiyacı vardır: Katılımcıların eğitim prgramının öğretildiği dilde yazma ve kuma kabiliyetleri lmalıdır; Katılımcıların temel düzeyde sık görülen sağlık kşullarını bilmelidirler veya Tekerlekli sandalyeden fayda sağlayabilecek fiziksel bzuklukları bilmelidirler.(ör: beyin felci, çcuk felci, murilik zedelenmesi, ampütasyn ve felç). Katılımcılar yukarıda belirtilen knular ile ilgili bilgili değiller ise, eğitmenlerin bu knuları içeren ek bir eğitim vermesi gerekmektedir. Yapılandırma Tekerlekli Sandalye Hizmet Eğitimi Paketi Temel Seviye, tekerlekli sandalye hizmeti verme knusunda eğitilmiş ve bu knu hakkında yeterliliği bulunan eğitimciler tarafından verilmektedir. Aşağıdaki maddeler kullanılan eğitim kaynaklarının bir listesidir: Eğitmen kılavuzu ve aletleri; Katılımcılar için referans kılavuzu (Bundan snra referans kılavuzu larak bahsedilecektir); Katılımcı el kitabı; Tekerlekli sandalye servis frmları; Tekerlekli sandalye kntrl listesi; Görseller: PwerPint slâytları, videlar, psterler. Gelişim Süreci Az sayıdaki kaynak ayarlamaları ile manüel tekerlekli sandalye sağlanması knusunda yönergeleri nin yayınlanmasından snra, Dünya Sağlık Örgütü, Tekerlekli Sandalye Hizmeti Eğitim Paketini hazırlayacak bir grup luşturmuştur. İlk grup 2008 yılının Ekim ayında bir araya gelerek, bu pakette lması gereken knu başlıklarını luşturmuşlardır. Bu alanda uzman 20 kişiden alınan geri dönüşler ile birlikte paketi hazırlayıp, ilk deneme için hazır duruma getirmişlerdir senesinde Temel Seviye eğitim paketi Hindistan da, Slmn adalarında ve Kenya da test edildi. Her bir test, Dünya Sağlık Örgütü Tekerlekli Sandalye Eğitim Paketi prgram üyeleri tarafından gözlemlendi. Nihai taslağın luşmasında, eğitmelerin, öğrencilerin ve kullanıcıların geri dönüşleri büyük fayda sağladı. Bunlara ek larak, nihai hale getirilen dküman, knusunda uzman lan kişiler ile de paylaşıldı ve nların değerli görüşleri de eklendi. Eğitim kılavuzunun yazımında yer alan tüm yazarlar, knu ile ilgili alakalarını bildiren ve knu ile ilgili zıt düşen düşünceleri lmadığını belirten bir antlaşma imzaladılar. Eğitim Paketi...tarafından...tarihinde naylanmıştır.

11 A. Temel Bilgi

12 A.1: Tekerlekli Sandalye Kullanıcıları Tekerlekli sandalye kullanıcıları, hali hazırda tekerlekli sandalye kullanan kişiler veya yürüme kabiliyetleri kısıtlandığından tekerlekli sandalye kullanmaya başlayan kişilerdir. Tekerlekli Sandalye kullanıcıları: Erkek veya kadın çcuklar, ergenler ve yaşlılar; Değişik hayat stilleri, rlleri veya geçmişi lan kimseler; Kırsal, kentsel veya yarı kentsel alanlarda yaşayan kimseler labilirler. Tekerlekli sandalye kullanıcılarının ihtiyaçları kişiden kişiye değişebilir ancak hepsinin kendilerine uygun lmaları gerekmektedir. Tekerlekli Sandalyenin faydaları nelerdir? Hareket kabiliyeti: Tekerlekli sandalye kişilerin özgür lmalarını ve yapmak istedikleri şeyleri yapmalarını sağlar. Sağlık: Tekerlekli sandalye kişinin sağlığına çk yararlı labilir. Uygun ölçülerde bir tekerlekli sandalye ve minder ile kişi turma bzukluğu yaşamaz ve basınç yaraları luşmaz. Uygun ve klay hareket edebilen bir tekerlekli sandalye kişinin sağlığına katkıda bulunur. Özgürlük: Tekerlekli sandalye kullanıcıları, daha bağımsız lurlar ve kendi hayatlarını kntrl altında tutarlar. Özgüven: Tekerlekli sandalye kullanıcıları eğer kendilerine uygun bir sandalye kullanıyrlarsa, özgüvenleri artar. Tplum hayatına erişim: Tekerlekli sandalye sayesinde, kullanıcılar tplum hayatında daha aktif bir rl ynarlar. Örneğin: kula gitmek, arkadaş ziyareti yapmak, ibadet yerlerine gitmek gibi.

13 Uygun tekerlekli sandalye nedir? Uygun tekerlekli sandalye: Kullanıcının ihtiyaçlarını karşılayan; Kullanıcının çevresine uyan; Kullanıcıya uygun lan; Kullanıcının sandalyede dik turmasını sağlayabilen; Tamiri ve bakımı yerel larak yapılabilen. Birleşmiş Milletler Engelli Kişiler Hakları Sözleşmesi (The United Natins Cnventin n the Rights f Persns with Disabilities - UNCRPD) Birleşmiş Milletler Engelli Kişiler Hakları Sözleşmesi 3 Mayıs 2008 yılında yürürlüğe girmiştir. İnsan hakları herkese uygulanır. UNCRPD in esas amacı bu hakların engelli kişilere de uygulanmasıdır. Bu sözleşmede 50 değişik madde bulunmaktadır. 20. madde, kişisel hareket kabiliyeti ile alakalıdır. Kişisel hareket kabiliyeti, kişinin kendi isteği dğrultusunda istediği zamanda hareket edebilme kabiliyetidir. Ayrıca 20.madde, engelli kişilere azami özgürlüğü tanımak için gereken her şeyi yapacaklarını belirtir. Tekerlekli sandalyeler ve tekerlekli sandalye hizmeti veren kurumlar, engelli kişilerin hareket kabiliyeti kazanmaları için çk önemlidir. Tekerlekli sandalye hizmeti veren persneller, UNCRPD nin belirlediği 20. Maddeyi uygulamada yardımcı labilirler: Kurumlarını ziyarete gelenlere, uygun tekerlekli sandalye sağlayarak; Tekerlekli sandalye kullanıcılarına sandalyeden kalkıp turmayı öğreterek; Tekerlekli sandalye kullanıcılarının sandalyelerini kendi kendilerine itmelerini öğrenmelerini sağlayarak; Aile bireylerinin tekerlekli sandalye kullanıcılarının özgür lmaları için destekleyerek. Uygun bir tekerlekli sandalyede turan kişiye uyan diğer maddeler: Tek başlarına yaşamak ve tplumun bir parçası lmak (Madde 19); Eğitim görme hakları (Madde 24); Yaşayabilecekleri en sağlıklı biçimde yaşamak (Madde 25); Çalışma hakları (Madde 27); Plitika ve kamu hayatında yer alabilme (Madde 29); Kültürel hayat, spr ve ssyal hayatın bir parçası lma hakkı (Madde 30).

14 UNCRPD (Madde 20 Kişisel Hareketlilik): Engelli kişilere azami özgürlüğü tanımak için gereken her şeyi yapacaklarını belirtir. Buna dâhil lanlar: a) Tekerlekli sandalyeleri uygun bir fiyat ile satarak, kullanıcıların kişisel hareketliliklerini, istedikleri zamanda, istedikleri yere gitmelerini klaylaştırmak; b) İyi kalitedeki yardımcı teknlji araçlarını uygun fiyatlar ile engelli kişilere sunmak; c) Engelli kişilere ve bu knuda prfesynel anlamda çalışan uzmanlara eğitim lanakları sunmak; d) Yardımcı teknlji ürünlerini üreten şirketleri, hareketliliğin her yönünü ele alacak ürünler yapmaları için teşvik etmek. Bunun anlamı: 1 Ülkeler, engelli vatandaşlarına hareket kazandırabilmek için: Kişilerin dışarı çıkmaları için asiste etme. Kişilerin yüksek kaliteli ve uygun fiyatlı tekerlekli sandalye almasını sağlama. Tekerlekli sandalye ile dlaşabilmeleri için eğitim verme. Şirketlerin, engellilerin tüm ihtiyaçlarına cevap verecek ürünler üretmelerini sağlama. A.2: Tekerlekli Sandalye Hizmetleri Tekerlekli sandalye hizmetleri, tekerlekli sandalye kullanıcıları ile beraber çalışarak nlara en uygun sandalyeyi vermeyi hedefler. Dünya Sağlık Örgütü Tekerlekli Sandalye aşamaları, aşağıda belirtildiği 8 aşamada dğru ve uygun tekerlekli sandalyeyi sağlamayı gösterir. Aşağıda özetleri belirtilen bu aşamaların detaylı açıklamalarını B bölümünde görebilirsiniz. 1 Uluslararası Engelli Kişi Hakları Antlaşması (Birleşmiş Milletler Engelli Kişi Hakları Sözleşmesinin klay versiynu), Birleşik Krallık İş e Emekl Maaşı Departmanı için Klay Okuma servisi tarafından Inspired Services.IS164/07. Newmarket, Inspired Services, 2007 ( accessed 15 Aralık 2011).

15 Aşama 1. Sevk ve Randevu Özet Tekerlekli sandalye kullanıcılarının sevk ediliş biçimleri değişkenlik gösterebilir. Kullanıcılar kendileri gidebilirler. Aynı zamanda devlet kuruluşu veya özel kuruluşlar tarafından da sevk edilebilirler. Bazı tekerlekli sandalye kullanıcılarının belli başlı ssyal sağlık hizmetleri, kullar ya da kamu kuruluşları tarafından sevk edilmeleri gerekir. 2. Değerlendirme Her bireyin hayat stilini, fiziksel durumunu, çevre ve işini göz önünde bulundurarak kişisel bir değerlendirmeye ihtiyaç vardır. 3. Reçete (seçim) 4. Finans ve sipariş 5. Ürün (tekerlekli sandalye) hazırlığı Değerlendirmeden elde edilen bilgiler ışığında, kullanıcı ve yardımcıları ile beraber bir tekerlekli sandalye reçetesi yazılır. Seçilen sandalyenin tipi, şekli, byutu, özel fnksiynları ve mdifikasynları reçetede belirtir. Ayrıca reçete sandalyenin nasıl kullanacağına dair eğitimi ve bakım gereklerini de içerir. Finans kaynağı belirtilir, tekerlekli sandalye siparişi verilir. Eğitimli persnel, tekerlekli sandalyenin ilk ayarlarını yapar. Duruma göre bu servis, mntaj veya üreticinin sağladığı başka ürünlerin mdifikasynu da labilir. 6. Uygunluk Kullanıcı tekerlekli sandalyeyi dener ve sn ayarlar yapılır. Eğer mdifikasyn ve duruş desteği gerekli ise, ek ayarlar yapılır. 7. Kullanıcı Eğitimi Kullanıcı ve yardımcı kişiler tekerlekli sandalye kullanımına ve bakımına dair eğitilir. 8. Bakım, narım ve takip Tekerlekli sandalye hizmeti, teknik anlamda bakım ve narım ile ilgili larak yardımcı labilir. Kamu seviyesinde takip aktivitelerine katılmanın yanı sıra, sandalyenin düzenli larak bakımının yaptırılması gerekmektedir. Zamanlama kullanıcının ihtiyaçları ile rantılıdır. Şayet tekerlekli sandalye artık uygun değilse gerekli değişim yapılmalı ve ilk adımdan başlayarak tüm adımlar takip edilmelidir. Kaynak: Dünya Sağlık Örgütü Az sayıdaki kaynak ayarlamaları ile manüel tekerlekli sandalye sağlanması knusunda yönergeleri, Tabl 3.2. Cenevre, 2008:76.

16 A.3: Tekerlek Sandalye Hareketliliği Birçk tekerlekli sandalye kullanıcı, tekerlekli sandalye ile hareket etmesi zr lan yerlerde yaşamakta ve çalışmaktadır. Örneğin bu zrlu mekânlar, kumlu, engebeli, çamurlu labilir veya etrafta kaldırımlar, merdivenler labilir. Tekerlekli sandalye kullanıcılarına sağlanılan bu eğitim ile kişilerin ve nlara yardımcı lanların bu tip zrlu mekânlarda nispeten daha rahatça hareket edebilmeleri sağlanmaktadır. Aşağıda belli başlı tekerlekli sandalye hareket pzisynları verilmiştir: Tekerlekli Sandalye Hareket Becerileri: İtme Dğru itme daha az çaba sarf edilerek yapılandır. Tekerleği saat 10 yönünden saat 2 yönüne dğru itin. Uzun ve düzgün bir hareket ile itin. Dönme İtme kasnaklarından birini öne ve diğerini arkaya dğru tutunuz. Öndeki eli arkaya dğru itiniz ve arkadaki eli öne dğru aynı anda itiniz. Eğim Yukarı Öne dğru eğilin. Bu hareket tekerlekli sandalyenin devrilmesini engeller. Bu hareketi denerken, yanınızda güvenlik açısından birinin lmasına dikkat edin. Durmak veya dinlenmek için tekerlekli sandalyeyi ylda dik larak park edin. Eğim Aşağı Geriye yaslanın. İtme kasnaklarının hareket etmesi için yavaşça itin. Deneyimli tekerlekli sandalye kullanıcıları, sandalyelerini arka tekerleklerinde dengeleyerek, ykuş aşağı gidebilirler. Bu çk etkili bir yöntemdir. Tardımcı ile Merdiven Çıkmak Geriye dğru çıkın. Tekerlekli sandalyeyi arka tekerleklere dğru eğin ve ilk basamağa dayayın. Yardımcı tekerlekli sandalyeyi yukarı dğru sürüklerken aynı zamanda geri ve yukarı dğru çeker. Tekerlekli sandalye kullanıcısı itme kasnaklarını geriye dğru iterek yardımcı labilir. İkinci bir yardımcı tekerlekli sandalyenin önünde, sandalye kasasını tutarak yardımcı labilir (ayaklıklardan değil)

17 Yradımcı ile Merdiven Aşağı İnmek Öne dğru inin. Tekerlekli sandalyeyi arka tekerleklere dğru eğin Yardımcı, arka tekerlekleri bir seferde bir basamak inecek şekilde indirir. Tekerlekli sandalye kullanıcısı itme kasnaklarını tutup kntrl ederek yardımcı labilir. İkinci bir yardımcı tekerlekli sandalyeyi önden sandalye kasasından tutup sabit kalmasını sağlamak suretiyle yardımcı labilir (ayaklıklardan değil). Arka Tekerlekler Üzerinde Kısmi Dengede Durma Arka tekerlekler üzerinde kısmi dengede durma hareketini yapabilmek bir tekerlekli sandalye kullanıcısı faydalı, kullanışlıdır. Tekerlekli sandalye kullanıcısı ön tekerleklerini küçük kaldırımlardan, taşlardan ve tepeciklerden geçmek için kaldırabilir. Tekerlekli sandalyeyi eller saat 10 pzisynunda lana kadar arkaya dğru sürün ve hızlıca öne dğru itin. Ön tekerlekler havaya kalkmalıdır.. Küçük engelleri aşmak için ön tekerlekleri dğru zamanda kaldırmak pratik yaparak mümkün lacaktır. Tekerlekli sandalye kullanıcısı bu beceri için uygulama yaparken her zaman arkasında birisi lduğundan emin lun. Tekerlekli Sandalye hareketlilik becerileri nasıl güvenli hale getirilebilir? Tekerlekli sandalyeden kalkarken ayaklıklara basmayınız. Parmaklarınızın tekerlek çevresinde lmamasına dikkat edin. Eğim yukarı veya eğim aşağı giderken HER ZAMAN yanınızda biri lmasına özen gösterin. Tekerlekli sandalyeli birisini eğim aşağı veya yukarı iterken, bu işi yapabileceğinizden emin lun, değilseniz başkasından yardım alın.

18 A.4: Dik turuş Birçk tekerlekli sandalye kullanıcısı, çğu zamanlarını turarak geçirirler. Bu da, tekerlekli sandalyenin sadece bir hareket aracı değil aynı zamanda kullanıcıların dik turmasını sağlayan bir destek lduğunu gösteriyr. Dik turmak/dengeli turma duruşu Duruş nedir? Duruş, bir insan vücudunun nasıl durduğudur. Mümkün lduğunca, tekerlekli sandalyelerin kişiye uygun lması ve kullanıcının içinde dik turabilmesi gerekir. Bazı zamanlar dik turmak, dengeli turma duruşu larak da adlandırılabilir. Dik turmak neden önemlidir? Tekerlekli sandalyede dik turmak, kullanıcılar için birçk yönden faydalıdır. Bunlar: sağlık: dik turmak rahat nefes almaya, ve yenilenleri klay hazmetmeye yardımcı lur; denge: dik durmak dengeyi klay sağlamanıza yarar; ağırlığı eşit dağıtmak: dik turmak vücut ağırlığını dengeli larak dağıtmanızı sağlar. Bu sayede vücudunuzda basınç yaralarının luşmasını engeller; knfr: Ağırlığın eşit larak dağıtılması kullanıcı için daha rahattır. duruş ile ilgili prblemleri engellemeye: Dik turmak, ilerde luşabilecek murilik prblemlerini engeller; özgüven: dik turmak, tekerlekli sandalye kullanıcılarının kendilerine lan güvenlerinin artmasını sağlar. Her ne kadar, dik turmanın sağlığa faydaları lsa da, gerekli pstural destek lmadan, bütün gün dik turmak çk zrdur. Bu sebepten dlayı, tekerlekli sandalye kullanıcıları, gün byunca değişik turma pzisynları denerler. Tekerlekli sandalye kullanıcısının tüm gün rahat bir şekilde dik turabilmesi için, sandalyenin yeterli desteği sağlıyr lması gerekir. Kişinin dik turduğunu nasıl anlarsınız? Yan taraftan bakın ve kntrl edin: Pelvis dik; Gövde dik, sırttaki üç dğal kavis izlenir halde; Kalça eklemi 90 dereceye yakın kıvrımlı; Dizler ve bilekler 90 dereceye yakın kıvrımlı; Tpuklar hemen dizin arka tarafında veya çk az arkasında ya da önünde; Ayaklar yerde veya ayaklık üzerinde düz.

19 Ön taraftan bakın ve kntrl edin: Pelvis dengede; Omuzlar dengede, kllar serbest hareket edebilir; Bacaklar hafif aralık (abdükte); Baş dik ve vücut üzerinde dengede; Pelvis (leğen kemiği) turuş şeklimizi nasıl etkiler? Pelvis dik turmak için temel luşturur. Güçlü ve dengeli labilmek için binaların sağlam bir temele ihtiyacı vardır. Aynı mantık ile düşünülünce, sağlam turabilmek için pelvisin güçlü ve sağlam lması gerekir. Tekerlekli sandalye kullanıcısı dik turduğu zaman, pelvis: Önden bakıldığında aynı hizada ve Yandan bakıldığında ise dik ve hafif öne dğru lmalıdır. Pelvis önden Pelvis yandan Pelviste baş gösteren değişiklikler tüm vücudu etkiler. Eğer pelvis dik değilse, dik turmak zr lur.

20 Leğen kemiği değişik şekillerde hareket eder. Aşağıdaki tabl, leğen kemiğinin dört pzisynunu ve bu pzisynlarda vücudunuzun nasıl değiştiğini göstermektedir. Hareket Resim Vücuttaki değişimler Öne dğru eğilme: (pelvisin öne eğilmesi). Omuzların geriye çekilmesiyle vücut dikleşir; Pelvis üzerindeki murga kavisinde bir yükselme lur. Pelvisin yandan görünüşü Arkaya dğru eğilme: (pelvisin arkaya eğilmesi). Omuzlar ilerideyken vücut yuvarlanmış hale gelir. Pelvisin yandan görünüşü Yanlara dğru eğilme: (yanal eğilme ). Vücut yanlara eğilir. Pelvisin arkadan görünüşü Rtasyn. Vücudun diğer kısmı da döner (rtasyn yapar) Pelvisin yukarıdan görünüşü

21 A.5: Basınç Yaraları Basınç yarası, ciltte ve dkuda luşan yaralardır. Basınç yarası, birkaç saatte luşabilir, ancak etkisi aylarca sürebilir, hatta ölüme bile sebebiyet verebilir. Basınç yaraları nasıl luşur? Basınç yaralarına sebep lan üç neden vardır. Basınç: Basınç yaraları, aynı pzisynda, hiç hareket etmeden aynı yere basınç lacak şekilde, uzun saatlerce turmak ve yatmakla luşur. Tekerlekli sandalye kullanıcıları, günün çğu kısmını turarak geçirdikleri için, özellikle risk altındadırlar. Eğer basınç rahatlatılmaz ise hızlı bir şekilde yaraya dönüşebilir. Sürtünme: Deriye sürekli larak yapılan sürtünmeden luşan yaralar. Örneğin, klun sürekli larak klçaklara sürtünmesi, basınç yarası luşmasına sebebiyet verir. Sıyrılma (kayma): Deri gevşemesi, genişlemesi, kemiklerin ve kasların hareket etmesi snucu derinin sıkışması. Örneğin, kullanıcı sandalyede kaykılmış bir biçimde turuyrsa, deri zedelenebilir. Gevşeyen deri, kalça ve leğen kemiklerinin öne arkaya hareketi ile ya da sırttaki kemiklerin arkalığa dayanması ile zarar görebilir. Basınç yarası risk faktörleri: Yukarıda belirtilen üç sebebin yanı sıra, basınç yarasına sebebiyet veren başka faktörler de vardır. Bunlara basınç yarası risk faktörleri denir. Aşağıda bu risk faktörlerinden bazılarını bulabilirsiniz. Kişide his lmayışı (duyumun azalmış lması): Kalçasını hissedemeyen veya hissetmekte zrluk çeken kişilerde basınç yarası luşma riski vardır. Kişinin hareket edememesi: Kişi hareket edemediği zaman, basınç nktalarını rahatlatamaz. Terden veya mesane prbleminden luşan nem: Nem, deriyi yumuşak ve zedelenmeye karşı hassas kılar. Eğer kişi mesane ya da bağırsak prblemi yaşıyrsa, idrar ve dışkı deriyi yakar ve zarar verir. Kötü duruş: Dik turmamak, bir nktada basıncın artmasına sebep lur.

22 Önceden luşan ve hali hazırda lan basınç yaraları. Kötü beslenme ve yeterli miktarda su içmeme: İyi beslenme, yeterli miktarda su içme, sağlıklı bir deri yapısının lmasında ve yaraların iyileşmesinde önemli bir rl ynar. Yaşlanma: Yaşlı kişilerin genelde incelmiş ve hassas derileri lduğundan derileri zarar görebilir. Ağırlık (nrmalin altında veya üzerinde kil): Fazla kilsu lan kişilerde kan akışı yavaş lur ve yaralar zr iyileşir. Zayıf lan kişilerde ise, kemiklerini kruyacak deri ve dku katmanı ince lduğundan basınç yarası lma lasılığı artar. Basınca hassas lan nktalar: Yandan görünüm Arkadan görünüm Basınç Yaralarının Dört Aşaması Kişinin derisi üzerinde luşan kırmızı veya kyu renk iz. Basınç nktası rahatlatıldıktan 30 dakika snra, iz halen durmaktadır. Yüzeyesel bir yara. İlk katman deri syulur veya su tplar. Derin bir yara; bütün deri katmanı syulur ve yk lur. Çk derin bir yara, neredeyse kasın ve kemiğin görünmesine yl açar. Neler yapılmalıdır? O bölgeden basıncı derhal kaldırın. Deri tamamen iyileşene kadar basınçtan arındırın. Bu yatak istirahatı labilir. Sebebini bulun, bu knuya eğilin. Tekerlekli sandalye kullanıcısına, basınç nktalarının nasıl luştuğunu anlatın ve rahatlatma yöntemlerini öğretin. 1. Bölümdeki aşamaları gerçekleştirin. Bir sağlık uzmanından tedavi için yardım alın. Açık basınç yaraları, enfeksiyn kapmaması için iyi bir bakım ve yakından takip gerektirir. 4. Aşama yaralar genelde cerrahi müdahale ile tedavi edilir. 1 Spinal Injury Netwrk. Basınç Yaraları Adımları ( accessed 13 Aralık 2011).

23 Basınç yaraları nasıl önlenir? Basınç rahatlatma minderi kullanın: Basınç rahatlatan minderler basıncı en aza indirgemeye yarar. Basınç yarası luşma riski lan herkesin bu minderleri kullanması gerekir. Dik turun: Dik turmak, ağırlığın eşit yayılmasına sebep lur. Eşit yayılan ağırlık, basınç nktalarını azaltır. Dik turmak aynı zamanda derinin incelmesini ve sıyrılmasını da engeller. Tekerlekli sandalye hizmeti veren kişiler, sandalyelerin kullanıcılara uygun ayarlanmış lduğunu kntrl ederek dik turmalarını sağlayabilirler. Aynı zamanda kullanıcılara dik turmanın ne kadar faydalı lduğunu da anlatmalıdırlar. Basınç rahatlatma yöntemleri: Düzenli larak, basınç rahatlatma yöntemleri kullanarak, basınç nktalarınızı rahatlatabilirsiniz. Aşağıda bu knu ile ilgili daha fazla bilgi bulabilirsiniz. Düzenli beslenin ve bl bl su için: Taze sebzeler, meyveler ve prteinden luşan dengeli beslenme, basınç yaralarını engellemeye yarar. Bl su içmek, deriyi daha sağlıklı kılar ve basınç yaraları lmasını engeller. Tekerlekli sandalye kullanıcısı larak dengeli beslenme hakkında bilgi almak isterseniz, bu knuda bir prfesynelden yardım alabilirsiniz. Sürtünmeyi engelleme: Tekerlekli sandalyenin kişiye uygun lduğundan, pürüzlü kenarları lmadığından emin lun. Hissi lmayan tekerlekli sandalye kullanıcılarına, vücutlarının herhangi bir yerinin sandalyeye sürtünüp sürtünmediğini kntrl etmelerini öğretin. Ayrıca kullanıcılara, sandalyeden nasıl kalkıp, tekrar turmaları gerektiğini öğretin.

24 Nemden uzak durun: Tekerlekli sandalye kullanıcılarının, ıslak veya kirlenmiş kıyafetlerini hemen değiştirmeleri önerilir. Minderleri da ıslanmış ise hemen değiştirilmelidir. Mesane ya da bağırsak prblemi yaşayan kişilerin tedavi görmesi, nem luşmasını önler. Bu tip rahatsızlığı lan kişileri tedavi almaları için yönlendirin. Deriyi her gün kntrl edin: Basınç yaraları çk hızlı luşur. Bu sebeple, luştuğu fark edildiği an bir önlem alınması gerekir. Risk faktörü yüksek lan tekerlekli sandalye kullanıcılarının, derilerini bir ayna kullanarak kntrl etmeleri veya bir yakınlarına kntrl ettirmeleri için teşvik verilmelidir. Eğer kırmızı veya kyu renk bir iz görürlerse (1. Evre basınç yarası) yarayı hemen tedavi etmek gerekir. Yatarken veya tururken pzisynunuzu sık sık değiştirin: Pzisyn değiştirmek, basınç yarası luşumunu engeller. Yatarken veya tururken pzisynunuzu değiştirin. Bu knu, özellikle basınç yarası riski taşıyan veya yeni kapanmış yarası bulunan kişiler için önemlidir. Pzisynunu tek başına değiştiremeyen kişiler özellikle risk altındadırlar.

25 Basıncı rahatlatma teknikleri: Tekerlekli sandalye kullanıcıları, turma pzisynundayken basınç nktalarını rahatlatabilirler. Bunu nasıl yapacakları, ne kadar güçleri lduğu ve nasıl denge sağlayabildikleri ile bağlantılıdır. Tekerlekli sandalye hizmeti veren persnel, basınç yarası luşma riski yüksek kullanıcılara, basınçlarını nasıl rahatlatacaklarına dair en az bir yöntem öğretilmelidir. Öne eğilmek: Birçk tekerlekli sandalye kullanıcısı için uygun bir yöntem. Bağımsız: Dengesi ve gücü yerinde lan kişiler için. Yardım ile: Dengesi bzuk ve gücü az lan kişiler için. Yanlara eğilme: Limitli dengesi ve az gücü lan tekerlekli sandalye kullanıcıları için. Bazı tekerlekli sandalye kullanıcıları kllarını itme tutamaklarına takarak destek alabilirler.

26 A.6: Uygun tekerlekli sandalye Tekerlekli sandalyenin parçaları İtme tutamakları Arkalık Arka tekerlekler Klçak Minder Kltuk tırabzanları Ayaklık askısı Fren Kltuk Bacak emniyet bantları İtme kasnakları Ön tekerlekler Ayaklık

27 Uygun tekerlekli sandalyenin tanımı Lütfen A.1 bölümüne bakın. Tekerlekli sandalye kullanıcısının ihtiyaçlarını karşılama Uygun bir tekerlekli sandalye, kullanıcının yapmaya ihtiyaç duydukları şeyleri klayca yapmalarını sağlar. Kullanıcılar, günlük aktivitelerini yerine getirebilmek için, sandalyeye rahatça turup, sandalyeden rahatça kalkabilmeli, sandalyeyi itebilmeli ve katlayabilmelidirler. Uygun bir tekerlekli sandalye, kullanıcının bütün bunları yapmasını sağlar. Aşağıda aktivite örneklerini görebilirsiniz. Transferler Sandalyeden kalkıp, turmak Kişisel becerilerine bağlı larak, tekerlekli sandalye kullanıcıları, sandalyeden kalkıp turmakta farklı yöntemler izlerler. Sandalyenin değişik bölümleri transferleri kişiler için klaylaştırabilir. Transferleri klaylaştıran bölümler, klçaklar, ayaklıklar ve frendir. Yerinden çıkan klçaklar veya arka tekerlek ile aynı şekilde lan klçaklar, kişilerin kalkıp turmasını klaylaştırır. Sandalyeden kalkabilen ve ayakta durabilen kişiler klçaklardan destek alıp kalkabilirler. Katlanabilen ayaklıklar, kullanıcıların sandalyeden kalkıp turabilmelerine yardımcı lur. Yere turmak isteyen kişiler içinse, ayaklıkları katlanabilir sandalye tercih etmelidirler. Frenler, tekerlekli sandalye kullanıcıları için çk önemlidir. Kullanıcılar sandalyeden kalkıp, tururken, sandalyeyi sabitlemek için gereklidir. Tekerlekli Sandalyeyi İtmek Tekerlekli sandalye kullanıcıları, sandalyelerini değişik yöntemler kullanarak yürütürler. Birçk kullanıcı kllarını kullanarak, bir kısmı ise her iki ayağını kullanarak ya da bir ayak ve bir elle yürütürler. Bazı kullanıcılar ise her zaman nları itecek birisine ihtiyaç duyarlar. Klçaklar ve ayaklıklar dğru yükseklikte lduğunda tekerlekli sandalyeyi elle itmek klaylaşır.

28 Arkalık çk yüksek. Tekerlekli sandalye kullanıcısı kllarını ve muzlarını rahatça hareket ettiremez. Klçaklar çk yüksek. Tekerlekli sandalye kullanıcısı, sandalyeyi yürütmek için tekerleklere ulaşamaz. Arkalık daha alçak lduğunda, tekerlekli sandalye kullanıcısı, hareket etmek için muzlarını kullanabilir. Denge sağlayabilen ve dik turabilen bir kullanıcı için resimdeki arkalık uygun bir yüksekliktedir. İtme kasnaklarına ulaşabilen bir kullanıcı, tekerlekli sandalyesini rahatça yürütebilir. Tekerleğin pzisynu öyle lmalıdır ki, tekerlekli sandalye kullanıcısı itme kasnaklarını tuttuğu zaman dirsekleri 90 derece açıda lmalıdır. Bu iyi bir pzisyndur. Eğer tekerlek daha arkada lursa, yürütmek kullanıcı için yrucu hale gelir. Bazı tekerlekli sandalyelerde, ayarlanabilir arka tekerlekler bulunur. Arka tekerleklerin pzisynu, arka tekerlekler üzerinde nasıl denge sağlayabileceğinizi etkiler. Arka tekerlekler üzerinde dengede durmak, pürüzlü yüzeylerde, kaldırımlardan inerken, çıkarken, ve ykuş aşağı inerken yararlı lur. Eğer arka tekerlekler ileriye dğru gidiyrsa, arka tekerlekler üzerinde dengede durmak daha klaydır. Eğer, arka tekerlekler geriye dğru gidiyrsa, sandalye daha dengeli lur ancak yürütmek ve arka tekerlek üzerinde dengede durmak daha zrlaşır.

29 Eğer tekerlekli sandalye kullanıcısının yeterli gücü varsa, sandalyenin arka tarafından destek alarak leğen kemiği sayesinde ayağı ile itmek daha klay hale gelir. Ayağı ile yürüten, tekerlekli sandalye kullanıcısı için kltuk ve minder büyük önem taşır. Yan taraflara açılan ayaklıklar gereklidir. Ayakları ile yürüten kullanıcıların öne dğru eğilmeleri için klçaklara ihtiyaçları vardır. Ağır tekerlekli sandalyeler, gerek ayakla ve klla gerekse de yardımcı tarafından yürütülse de çk enerji harcar. Ancak tekerlekli sandalye, iyi tasarlanmış ve dengeli ise, ağırlık prblem lmayabilir. Tekerlekli sandalyenin ağırlığı çcuklar için prblem teşkil edebilir. Eğer tekerlekli sandalye ağır ise çcuk kullanıcılar yürütmede zrlanabilirler. Tekerlekli sandalyeyi katlama Tekerlekli sandalyeyi saklamak ve nakliyesinde yardımcı lmak için, sandalyenin katlanabilir lması gerekir. Çapraz katlama iskeleti lan tekerlekli sandalyeler, katlanınca, iki kenarı birleşir. Bazen tekerleklerini çıkartmak da mümkün labilir. Çapraz katlanan tekerlekli sandalyeler dar yerlerden geçebilme özelliği lduğu için yararlıdır. Nakliye gerektiği zamanlarda bazı kullanıcılar, çapraz katlanan tekerlekli sandalyeleri tercih ederler. Bu tip sandalyelerde tek dezavantaj ise devamlı açma ve katlama, tekerleğin mekanizmasının gevşemesine sebep lur ve yürütmek zrlaşır. Bazı tip tekerlekli sandalyelerde ise arkalık öne dğru katlanır ve tekerlekler çıkar. Bu tip tekerlekli sandalyelerin avantajı ise daha az hareketli parça lduğu için sandalyeler daha sağlam lur.

30 Faaliyetlerin Yürütülmesi Günlük aktivitelerin klaylıkla yerine getirilmesi, tekerlekli sandalyenin bazı özelliklerinden ileri gelmektedir. Mesela, kullanıcının sandalyeyi yürütmesine yardımcı lacak özelliklerden iki örneği aşağıda görebilirsiniz. Tekerlekli sandalye iskelet uzunluğu: Tekerlekli sandalyenin uzunluğu, küçük mekânlarda ne kadar klaylıkla veya zrlukla hareket edilip edilemeyeceğini etkiler. İç mekânlarda çk vakit geçiren birisi için daha kısa çerçeveli bir tekerlekli sandalye en iyi seçim lur. Tekerlekli sandalyenin uzunluğu, en arka kısmından en ön kısmına kadar lan mesafenin ölçülmesi ile bulunur. Klçaklar: Yüksek klçaklar, kullanıcıların, masalara yaklaşmasına engel lur. Hatırlatma: Uygun bir tekerlekli sandalye, kullanıcısının ihtiyaçlarını karşılamalıdır. Buna kullanıcıların yapmak istediklerini klayca yapabilmeleri de dâhildir.

31 Tekerlekli sandalye kullanıcısının çevresel ihtiyaçlarının karşılanması Değişik tekerlekli sandalyeler, değişik çevreler için uygundur. Buna etken lan özelliklerden en temelleri: Ön ve arka tekerlekler arasındaki mesafe (Aks mesafesi); Tekerleklerin byutu ve genişliği. Ön ve arka tekerlek arasındaki mesafe (Aks mesafesi). Ön ve arka tekerlekler arasındaki mesafe önemlidir. Tekerlekler birbirinden uzak lduğu zaman, buna uzun aks mesafesi denir. Tekerlekler birbirine yakın lduğu zaman, buna kısa aks mesafesi denir. Uzun aks mesafeli lan sandalyeler, daha stabil lup, öne dğru düşme tehlikeleri daha azdır. Çğu zamanını dış mekanlarda geçiren, engebeli yüzeylerde hareket eden kullanıcılar için daha iyi bir seçimdir. Üç tekerlekli ve dört tekerlekli lmak üzere iki çeşit uzun aks mesafeli lan sandalyeler vardır. Üç tekerlekli uzun aks mesafeli sandalyeler, genelde daha dengeli lup, dış mekanlar ve engebeli yüzeyler için uygundur. Dört tekerlekli, uzun aks mesafeli lan sandalyelerde ön tekerlekler, ayaklıkların arkasında lacağına altında bulunur. Böyle lunca sandalyede uzun aks mesafesi luşur. Kısa aks mesafesi lan tekerlekli sandalyeler, düz yerlerde ve çevrelenmiş iç mekânlarda kullanışlı lur. Örneğin kısa aks mesafeli lan sandalyeler, ykuş aşağı giderken, bir engebeye çarpma durumunda, öne düşme ihtimalleri fazladır. Kısa aks mesafeli lan rtpedik stil tekerlekli sandalyeye örnektir. Bu sandalye engebeli yüzeylerde yürütmesi zrdur. Tekerlekli sandalye kullanma becerisi fazla lan kullanıcılar, dış mekanlarda kısa aks mesafeli lan sandalyeler kullanabilirler ve arka tekerlekle üzerinde dengede durarak, ykuş aşağı inip, engebeli yüzeylerde ilerleyebilirler. Tekerlekli sandalye byutu ve genişliği

32 Tekerlek ne kadar büyük lursa, engebeli yüzeylerde yürütmek kadar klay lur. Büyük byutlu arka tekerlekler ve hareketli ön tekerlekler her ne kadar büyük lursa, engebeli yüzeylerde yürütmek de denli klay lur. Bu tip tekerlekler, sandalyenin çamurlu veya kumlu yüzeylerde batmasını engeller. Hatırlatma: Uygun bir tekerlekli sandalyenin, kişinin en çk zaman harcadığı rtamlara uyması gerekir. Yerinde uygunluk ve duruş desteği sağlanması Bütün tekerlekli sandalye kullanıcıları farklı byutlardadır. Tekerlekli sandalye, kullanıcısına uygun lmalı ve gerekli desteği vermelidir. Tekerlekli sandalyelerin değişik byutları, çeşitleri ve ayarları bulunduğu için kişiye uygun tekerlekli sandalye bulmak klaylaşır. Tek by bir tekerlekli sandalye lmasındansa ayarlanabilir sandalyelerin mevcudiyeti işleri nispeten klaylaştırmaktadır. Aşağıda belirtilen tekerlekli sandalyenin bölümleri, tekerlekli sandalye kullanıcısına uygun lmalı ve dik turmasına destek lmalıdır. Kltuklar Kltuklar: Tekerlekli sandalye kltukları yekpare veya askı şeklinde labilir. Slda gördüğünüz sandalye yekpare kltuğu lan bir tekerlekli sandalye. Sert kltuklar tahtadan veya plastikten yapılabilir, üzerlerinde her zaman bir minder knularak kullanılmalıdır. Askı şeklindeki kltuklar genellikle kanvas malzemesinden yapılır ve kumaş her iki taraftan çerçeveye bağlıdır. Kalitesi düşük askı şeklindeki kltuklar, zamanla esneme yapar ve sarkar. Bu esneme ve sarkma, tekerlekli sandalye kullanıcısına yeterli desteği veremez, dlayısı ile kişinin dik turması zrlaşır.

33 Arkalık: Arkalıklar, yekpare veya askı şeklinde labilir. Yekpare lan arkalıklar için minder kullanılmalıdır. Tekerlekli sandalyelerin farklı yüksekliklerde arkalıkları lur. Bazı sandalyelerin arkalıkları ayarlanabilir, bu sebeple de yükseklik kişiye göre ayarlanmalıdır. Klçaklar: Klçaklar destek sağlamak açısından yararlıdırlar. Bazı klçakların yüksekliği ayarlanabilir şekilde üretilir. Eğer kendinden ayarı yksa mdifiye edilerekten kişiye gerekli desteği verebilir. Minder: Minder knfr sağlaması açısından önemlidir. Basıncı rahatlatır, destek verir ve kişinin yanlara kaymasını engeller. Ayaklıklar: Ayaklıklar kullanıcısının desteklenmesini sağlar. Ayaklıkların dğru ayarlanması çk önemlidir bu yüzden genellikle ayaklık yüksekliği ayarlanabilir şekilde yapılmıştır. Bazı ayaklıklar, açısı ve tekerleğe lan mesafesi durumuna göre de ayarlanabilir yapılmıştır. Hatırlatma: Kişiye uygun bir tekerlekli sandalye, kullanıcısına gerekli desteği verir.

34 A.7: Minderler Minderlere neden ihtiyaç duyulur? Minder, bir tekerlekli sandalyenin en önemli bölümlerinden biridir. Minderlerin sağladığı: Knfr; Duruş desteği (kişilerin dik turmasına yardımcı lur); Basınç rahatlatma Bütün tekerlekli sandalye kullanıcıları, sandalyelerinde rahat lmalıdırlar. İyi bir minder, kullanıcıların rahat ve dik turmasını sağlar. Bu sebeple her tekerlekli sandalye kullanıcısının bir minder ihtiyacı vardır, ancak bu minderin basınç rahatlatma minderi lması gerekmez. Farklı minder çeşitleri: Minderler bazı özelliklerine göre farklı kategrilerde labilir: Yapıldığı materyale göre (örneğin köpük, Hindistan cevizi lifi); Dlgu maddelerine göre (örneğin hava, sıvı veya jel); Fnksiynuna göre (örneğin basınç rahatlatma, knfr, duruş desteği); Şekline göre (örneğin düz veya knturlu); Nasıl yapıldığına göre (örneğin köpükten kalıp minder veya köpük katmanlardan luşabilir). En sık görülen ve en eknmik lan minder türü köpük minderdir. Köpük minderler kullanımı klay lduğundan kişiye uygun larak ayarlanabilir. Kimlerin mindere ihtiyacı vardır? Her tekerlekli sandalye kullanıcısının minderi lmalıdır. Basınç yarası lma riski yüksek tekerlekli sandalye kullanıcıları basınç rahatlatma minderi kullanmalıdır.

35 Basınç rahatlatma minderleri Basınç rahatlatma minderlerinin değişik cinsleri bulunur, bunlardan bazıları: Knturlu köpük minderler; Hava/sıvı/jel dlgulu minderler. Köpükten yapılmış basınç rahatlatma minderleri Köpükten yapılmış basınç rahatlatma minderleri ana özellikleri aşağıda belirtilmiştir: Sert ve sabit taban: Basınç rahatlatma minderlerinin tabanı sert lmalıdır. Bu sayede, minder kullanıcı için gerekli desteği sağlar ve kullanıcının her hareketinde yerinden ynamaz. Üst katman: Minderin tabanının üstünde, knfrlu bir katman bulunmalıdır. Bu katman veya katmanlar daha yumuşak bir köpükten luşmalıdır. En üst katman, tururken, kemiklerin gömüleceği kadar yumuşak lmalı, fakat en dibine kadar gömülerek sert tabana değecek kadar yumuşak lmamalıdır. Basınç rahatlatma minderleri, basıncı aşağıdakilerin yardımı ile azaltmaktadır: Kişinin ağırlığını sandalyede mümkün lduğu kadar eşit dağıtması; Yüksek basınç riski lan nktalardaki basıncı en aza indirgeyerek. (kalça kemikleri, kuyruk skumu); Tekerlekli sandalye kullanıcısının dik turmasını sağlayarak, derisinin sıyrılmasını ve sarkmasını engelleyerek. Basınç rahatlatma minderi şekillenmesi Basınç rahatlatma minderleri değişkenlik gösterebilir. Bu tip minderlerde luşan şekillerden bazıları: Basıncı azaltmak için kalça kemiği altında çukur, bşluk; Kalça kemikleri altına knulan destek ile ağırlığı eşit larak yayma; Kalça kemiğinin önüne knulan bir yükselti ile kalçayı daha dik tutma ve öne kaymasını engelleme; Bacakların yerleşmesi için gerekli yuklar.

36 Hava/sıvı/jel dlgulu basınç rahatlatma minderleri Minderlerin içi hava dlu lanı veya içi sıvı / jel dlgulu lanı bulunur. Jel dlgulu minderlerin, tıpkı knturlu köpük yastıklar gibi sert köpükten tabanları lması gerekir. Taban katmanının üzerinde jel / sıvı dlgulu bir tampn lmalıdır. Jel tampnu tmatik larak, tekerlekli sandalyenin ve kullanıcının vücut hatlarını alır. Böylelikle kullanıcının vücut ağırlığı eşit larak yayılır. Hangi minderi kullanmalı? Köpük knturlu veya hava / sıvı / jel dlgulu minderlerin hem avantajları hem de dezavantajları vardır. Avantajlar Dezavantajlar Köpük knturlu minderler Yerel larak yapılabilir (yüksek kaliteli köpük lan yerlerde) Değişik ihtiyaçlara uyarlamak için mdifiye edilebilir. Ani çöküş söz knusu değildir (havanın ya da jelin tahliyesine neden lan bir delinme minderin ani çöküşüne neden lur ve minderin basıncı rahatlatmasını engeller). Köpük zamanla sıkışır (düz ve sert bir hale gelir). Bu nedenle köpük minderler düzenli larak kntrl edilmeli ve her 1-2 yılda yenilenmelidir. Kuruması zaman alabilir (idrar tutma prblemi lanlar için bir prblemdir). Köpük ısı yalıtımı yapar ve dku sıcaklığında artışa sebep labilir. Katmanlı bir minderin en üst katmanı klaylıkla değiştirilebilir ve az masraflıdır (bütün minderi yenilemekten daha klaydır) Hava/sıvı/jel dlgulu minderler Kltuk üzerinde basınç eşit larak dağıtılır Tekerlekli sandalye kullanıcısı hareket ettiğinde veya pzisynunu değiştirdiğinde jel tampn tmatik larak kullanıcının vücuduna adapte lur. Hava/likit/jel minderler köpük minderlere ranla daha pahalıdırlar ve çk klaylıkla hemen bulunmazlar. Bazı tekerlekli sandalye kullanıcıları hava/likit/jel minderlerinin kendilerini dengesiz hissettirdiğini düşünürler. Ani çöküş söz knusu labilir. Tekerlekli sandalye kullanıcısının çabuk bir şekilde minder bulamayacağı şartlarda bu prblem labilir. Minder kılıfları Basınç rahatlatma minderlerinin, yıkanabilmesi için üzerinde bir kılıf lmalıdır ve bu kılıf su geçirmez lmalıdır. Kılıf, kalça kemiklerinin rahatça mindere gömülebilmesi için yeterince esnek lmalıdır.