FUNGİ Prof. Dr. Figen ERKOÇ Gazi Eğitim Fakültesi e-posta: web: BÖLÜM 31 (Campbell) Fungi Alem inde

Transkript

1 FUNGİ Prof. Dr. Figen ERKOÇ Gazi Eğitim Fakültesi e-posta: web: BÖLÜM 31 (Campbell) Fungi Alem inde mantarlar ve küfler vardır. Fungus gövdesinin bir kısmı toprak altındadır. Ölü yaprak, ağaç gövdeleri, hayvan leşleriyle beslenebilirler. Saprofit beslenmeden dolayı bakteriler gibi, ortamı inorganik besin maddeleri yönünden zenginleştirir; böylece kimyasal maddeleri ekosistemde devamlı çevirim halinde tutar. Yani tabiat ile mutualistik yaşarlar ve kendileri için sindirim yaparken, başkalarınınkine de katkıda bulunur. Bazıları gıdaların bozulmasına sebep olurken, diğerleri hastalık etkenidir (patojen). Bazı fungi parazittir. Yaklaşık tür. Bilim dalı: Mikoloji. Fungi hücrelerinde kloroplast yok; duvarlarında selüloz yok, selüloz gibi bir glukoz polimeri olan kitin var. Her glukoz molekülüne bir amin grubu bağlıdır. Kitin ayrıca bütün artropodların dış iskeletlerinde de bulunur. Fungi nin depo enerji maddesi nişasta değil glikojendir. Fungi hareketsiz, bazal cisimleri yok, flagella yok. Besinini almak için ona doğru uzayarak erişir. Fungi multisellüler (çoğu; bazı mayalar tek hücreli) eukaryottur, beslenme şekli ortaktır. Hayvanlar gibi fungi de heterotroftur. Ancak hayvanlarda besinler içeri alınıp sindirilir, fungi ise absorpsiyonla. Sindirim enzimlerini hemen bulundukları yere salgılar; organik madde yıkılır, hücreler besin maddelerini absorplar. Parazit formlar da var. Bitki parazitleri stomadan girebilir. Likenler kayaların üstünde yaşar ve toprak oluşumunda önemlidir. Mayalar ise tek hücreli ama ortak beslenme şeklinden dolayı bu grupta. Filamentöz fungi mikroskoptaki temel yapılarıyla tanımlanır. Vücudunun çoğuna thallus denir, multisellüler. Hif (tekil hypa) adı verilen uzun filaman veya tüpleri vardır. Hiflerin içinde septa yani ayırıcı duvarlar olabilir. Hifler sayesinde sitoplazma birim alanına daha fazla yüzey alanı sağlanır. Hifler çok hızlı uzar/büyür. Birbirine bağlı hiflere miçelyum (misel, miselyum) denir. Misel hiflerden oluşan bir filamanlar ağı gibi görürünür. Mantarın beslenme şebekesidir. Miselin bir kısmı üreme uzantılarını vermek üzere uzar; miçelyumun kalan kısmı üreyen bölgeyi besler. Filamentöz fungi aseksüel (mükemmel olmayan şekil) veya seksüel (mükemmel şekil) üreyebilir. Karasal formlar sporlarla ürer. Aşağıda genel fugal eşeyli üremenin safhaları verilmiştir. Çift haploid nükleus taşıyan hife dikaryotik denir. Nükleuslar kaynaşınca zigot mayoz geçirir, sonra spor oluşur. Sporlar hareketsiz ama rüzgârla taşınır. Spor un genel tanımı yeni bir organzimaya direkt gelişebilen üreme hücresidir. Bakterilerde ise spor üreme amaçlı değildir, kötü ortam şartlarına karşı canlının devamlılığını sağlayacak dayanıklı bir formdur. Bakteri hücresinin sitoplazmasının sadece belirli bir bölümü spor içinde kalır. Fungal sporlar direkt olarak haploid hiflere dönüşür. Eşeysiz üreme de tek bir miçelyumun spor üretmesidir. Başka bir eşeysiz üreme yolu fragmantasyon-miçelyumun bir bölümükendi hayatını yaşamaya başlar. Aynı zamanda tek hücreli bir maya da eşeysiz olarak tomurcuklanma ile ürer. Küçük bir hücre oluşur, tam büyüklüğe gelince kopar ayrılır.

2 Divisio Chytridiomycota (chytridler) esas olarak sucul, bazıları saprofit, bir hücreliler Divisio Zygomycota (zigot mantarı, zygospor fungi) Rhizopus stolonifer (siyah ekmek küfü), çitlerde üreyen Philobus, bitki kökleri ile mutualistik mikoriza oluştururlar, eşeyli safha olarak dayanıklı zigosporangium Divisio Ascomycota (kese mantarı, sac fungi, likenler) (cup fungus) Neurospora (kırmızı ekmek küfü), Morchella, Sarcosycpha, Saccharomyces cerevisae (ekmek mayası), Claviceps purpurea (çavdar mahmuzu-mor yapıları oluşturur) kese benzeri ascus larda (çoğul asci) eşeyli sporları üretirler (sporlar ascus keselerinin içinde); eşeysiz sporlar ise dışta hiflerin uçlarında özelleşmiş konidiosporlarda üretilir, sporlara konidia denir Divisio Basidiomycota (bildiğimiz mantarlar bu grupta, kadeh şekilli de denir, club fungi, küfler, kurtmantarları) şapkanın altında (bazidiyokarp) eşeyli bazidiyosporları üreten (sporlar kadeh şeklindeki yapılar üzerinde dışta) bazidiyumları taşır, ama esas üreme eşeysiz, Amanita, Ustilago (mısırda ürer), Puccinia graminis (buğdayda siyah gövde pası, buğdayda ürer), Boletus, fallus mantarı Dictyophora Divisio Deuteromycota (imperfect fungi-belirsiz fungi, seksüel üreme şekli henüz bilinmiyor) Penicillum (konidiyosporlarla eşeysiz ürer), Aspergillus, Candida albicans (insanda hastalık yapar: ağızda pamukcuk ve vajende infeksiyon) Aspergillus ve Penicillum funginin Deuteromyces filumuna (divisio) dahil iki genera. Bu grubun hifleri dallanmıştır. Her ikisi de havaya uzanan konidiyofor yapılarının tepesinden konidiyospor oluşturur. Mucor ve Rhizopus genusları ise fungunin Zygomycetes sınıfına girer. Bu organizmalarda septa belirgin değildir. Aseksüel sporangiospor veya seksüel zigospor oluşturur. Sporangium iri ve globülerdir ve bir membran altında çok sayıda sporangiyospor taşır. Olgunlaşan sporlar membranın çatlaması ile serbest hale geçer. Rhizopus ta miçelyumdan rizoid adı verilen kök benzeri yapılar aşağı doğru uzar. Küflerin oluşturduğu mikotoksinler (örnek Aspergillus flavus da aflatoksin) kanser oluşumuna neden olmaktadır.

3 Dictiyophora Phlogiotis Morchella Sarcoscypha coccinea Boletus Tremella Amanita virosa Pestallotia sporlar Neurospora Ustilago maydis

4 Penicillum ve sporları Rhizopus Caulorhiza REFERANSLAR McLandsborough, L. (2005). Food Microbiology Laboratory, CRS Series in Contemporary Food Science, CRC Pres, Boca Raton, ABD

5