T.C. SELÇUK ÜNĠVERSĠTESĠ SOSYAL BĠLĠMLER ENSTĠTÜSÜ TARĠH ANA BĠLĠM DALI YAKINÇAĞ TARĠHĠ BĠLĠM DALI

Transkript

1 T.C. SELÇUK ÜNĠVERSĠTESĠ SOSYAL BĠLĠMLER ENSTĠTÜSÜ TARĠH ANA BĠLĠM DALI YAKINÇAĞ TARĠHĠ BĠLĠM DALI ġems GAZETESĠNE GÖRE KONYA DA SOSYAL KÜLTÜREL VE EKONOMĠK HAYAT ( ) YÜKSEK LĠSANS TEZĠ Hazırlayan ġerife Feride ÖZCAN Tez DanıĢmanı Doç. Dr. Hüseyin MUġMAL KONYA 2012

2 ii ĠÇĠNDEKĠLER ĠÇĠNDEKĠLER... ĠĠ BĠLĠMSEL ETĠK SAYFASI...ĠV YÜKSEK LĠSANS TEZĠ KABUL FORMU... V ÖN SÖZ...VĠ ÖZET... HATA! YER ĠġARETĠ TANIMLANMAMIġ. SUMMURY... VĠĠĠ KISALTMALAR...ĠX GĠRĠġ... 1 BĠRĠNCĠ BÖLÜM ġems GAZETESĠ 1. ġems Gazetesinin KuruluĢ Amacı ġems Gazetesinin Ġçeriği Eğitim UlaĢım Saltanat DeğiĢikliği Dönemin Hükümeti Kâmil PaĢa Konya yı Ziyaret Eden Devlet Ricali Kılıç KuĢatma Konya Ġçi ve Konya DıĢında Meydana Gelen GeliĢmeler Konya da Huzursuzluk Girit Meselesi Mektup ve Makale Edebiyat Ġç ve DıĢ güzellik Basının Sitemi Meteorolojik Haberler... 35

3 iii ĠKĠNCĠ BÖLÜM ġems GAZETESĠNE GÖRE YILLARINDA KONYA 1.Sosyal Durum Kültürel Durum Ekonomik Durum Ġdarî Durum Hukukî Durum SONUÇ KAYNAKÇA EKLER... 56

4 iv T.C. SELÇUK ÜNĠVERSĠTESĠ Sosyal Bilimler Enstitüsü Müdürlüğü BĠLĠMSEL ETĠK SAYFASI Bu tezin proje safhasından sonuçlanmasına kadarki bütün süreçlerde bilimsel etiğe ve akademik kurallara özenle riayet edildiğini, tez içindeki bütün bilgilerin etik davranıģ ve akademik kurallar çerçevesinde elde edilerek sunulduğunu, ayrıca tez yazım kurallarına uygun olarak hazırlanan bu çalıģmada baģkalarının eserlerinden yararlanılması durumunda bilimsel kurallara uygun olarak atıf yapıldığını bildiririm. ġerife Feride ÖZCAN

5 v T.C. SELÇUK ÜNĠVERSĠTESĠ Sosyal Bilimler Enstitüsü Müdürlüğü YÜKSEK LĠSANS TEZĠ KABUL FORMU ġerife Feride ÖZCAN tarafından hazırlanan ġems GAZETESĠNE GÖRE KONYA DA SOSYAL KÜLTÜREL ve EKONOMĠK HAYAT ( ) )baģlıklı bu çalıģma../../.. tarihinde yapılan savunma sınavı sonucunda oybirliği/oyçokluğu ile ba- Ģarılı bulunarak, jürimiz tarafından yüksek lisans tezi olarak kabul edilmiģtir. Unvanı, Adı Soyadı BaĢkan Ġmza Unvanı, Adı Soyadı Üye Ġmza Unvanı, Adı Soyadı Üye Ġmza

6 vi ÖN SÖZ Osmanlı PadiĢahı II. Abdülhamit, Osmanlı Devleti nin en çalkantılı bir döneminde tahta çıkmıģtır. Nitekim o dönemlerde hem Ġstanbul da iktidar boģluğu hem de Balkanlar da siyasî çözülmeler görülmekteydi. Bunlar arasında göze çarpan olaylar, Bosna-Hersek olayı, Sırbistan, Karadağ ın bağımsızlık mücadelesi ve Bulgaristan da meydana gelen karıģıklıklardır. II. Abdülhamit in ilân ettiği I. MeĢrutiyet ne yazık ki yılında baģ gösteren Osmanlı-Rus mücadelesi nedeniyle yine II. Abdülhamit tarafından meclisin kapatılmasıyla sona ermiģtir. Bu özellikle meģrutiyet yanlılarınca hoģ karģılanmamıģ ve yine onların faaliyetleri ile MeĢrutiyet tekrar ilân edilerek II. MeĢrutiyet dönemi baģlamıģtır. Bir bölge için önemli husus o bölgeyi yansıtan sosyal, kültürel, ekonomik değerlerdir. Bir bölge halkının gerek geçimi, gerek toplum değerleri olan sosyal yapısı, eğitim düzeyi ve inanıģları bölge halkı için önemli bir yere sahiptir. ĠĢte bu tür değerlerin ġems gazetesinde yer alması gazetenin önemini göstermektedir. ÇalıĢmamızın ana kaynağını oluģturan ġems gazetesi, Bölge Yazma Eserler Kütüphanesi nde 1 19 arası sayı ile mevcuttur. ġems gazetesi, tarafımızdan günümüz harflerine çevrilerek, konularına göre tasnif edilmiģtir. ÇalıĢmanın oluģturulması sırasında ayrıca diğer eserlerden de yararlanılmıģtır. Transkripsiyon esnasında Farsça yazılmıģ, gazel ve diğer Ģiirler okunduğu gibi yazılmıģtır. Ayrıca gazetede silik çıkmıģ olup okunmayan yerleri ( ) ile ve okunmasından Ģüphe duyduğumuz yerleri de (?) ile gösterdik. ÇalıĢmamız iki bölümden oluģmakta olup; Birinci Bölümde, ġems gazetesi ana baģlığı altında, II. MeĢrutiyet ve Konya da Basın, ġems gazetesinin KuruluĢ ve Gayesi, ġems gazetesinin Ġçeriği ele alınmıģtır. Ġkinci Bölümde ise, ġems gazetesine Göre Yıllarında Konya ana baģlığı altında, Ģehrin sosyal, kültürel, ekonomik, idarî ve hukukî durumu üzerinde durulmuģtur. ÇalıĢmanın hazırlanması sırasında yardımlarını esirgemeyen danıģman hocam Doç. Dr. Hüseyin MuĢmal a teģekkürü bir borç bilirim.

7 Öğrencinin vii Adı Soyadı Şerife Feride ÖZCAN Numarası Ana Bilim / Bilim Dalı Tarih/Yakınçağ Tarihi Programı Tezli Yüksek Lisans Doktora Tez Danışmanı Doç. Dr. Hüseyin MUŞMAL Tezin Adı Şems Gazetesine Göre Konya da Sosyal Kültürel ve Ekonomik Hayat ( ) ÖZET ġems gazetesi, 2 ġubat 1909 tarihinde Konya da MeĢrik-ı Ġrfan Matbaası nda basılmaya baģlanmıģ, 15 Haziran 1909 tarihinde kapanmıģtır. Yerel bir gazete olan ġems gazetesi, haftada bir kez olmak üzere Salı günleri yayınlanmıģtır. II. Abdülhamit in tahta çıkması ile baģlayan I. MeĢrutiyet, Osmanlı Rus sava- Ģının baģlaması sonucu yine II. Abdülhamit tarafından sona erdirilmiģtir. Bu durumdan hoģnut olmayan kiģiler tarafından yapılan mücadeleler sonunda II. MeĢrutiyet dönemi baģlatılmıģtır. II. Abdülhamit saltanatının sona ermesi ile de Ġttihat ve Terakki yanlısı hürriyet taraftarı olan BeĢinci Mehmet Han ın geçmesi Konya da sevinç kaynağı olmuģtur. BeĢinci Mehmet Han ın sevinç coģkusu ile karģılanan saltanatı ġems gazetesinde büyük bir yankı uyandırmıģtır. Bununla gazete artık hürriyet kavramını halka aģılamaya baģlamıģtır. ġems gazetesi hürriyet karģıtı olan kiģilere eleģtirel sözlerle karģılık vermiģtir.

8 Öğrencinin viii Adı Soyadı Şerife Feride ÖZCAN Numarası Ana Bilim / Bilim Dalı Tarih/Yakınçağ Tarihi Programı Tezli Yüksek Lisans Doktora Tez Danışmanı Doç. Dr. Hüseyin MUŞMAL Tezin İngilizce Adı Social, cultural and economic life in Konya according to ġems newspaper ( ) SUMMURY ġems Newspaper started being published on February 2, 1909 in MeĢrik-ı Ġrfan printing house in Konya and was closed on June 15, ġems newspaper, as a local paper, was published once a week, on Tuesdays. Abdülhamit II started First Constitutional Monarchy (I. MeĢrutiyet), but with the begining of the war between Ottoman and Russia in he legislated it away. Constitutional Monarchy was brought back by Ittihat and Terakki supporters who were not pleased. Inhibitory attitudes were over with The Second Constitutional Monarchy, instead liberty came. Mehmet Han V, a supporter of Ittihat and Terakki, acceded to the throne and it was welcomed with pleasure in Konya, so the sultanate of Abdülhamid II was finished. The sultanate of Mehmet Han V attracted the interests in ġems newspaper. From then the newspaper began inspiring the concept of liberty. The ġems newspaper responsed those who were opposed to the liberty with critical edition.

9 ix KISALTMALAR Bkz. : Bakınız C. : Cilt nr. : Numara s. : Sayfa

10 1 GĠRĠġ Basın, muntazam fasılalarla basılıp haberleri, siyasî görüģleri, fikir ve sanat hareketlerini halka bildiren, idarî otoriteleri de murakebe eden neģir vasıtalarının bütünüdür 1. Ġnsan, çevresinde ve dünyada olup bitenleri öğrenmek ve öğrendiklerini ya da düģündüklerini baģkalarına duyurmak ihtiyacı hisseder. Bu ihtiyacın giderilmesi için giriģilen çeģitli teģebbüsler sonucunda bugün basın yayın dediğimiz basın müessesesi doğmuģtur 2. Türk aydınlarının Batı nın kültür ve edebiyatını tanıması çok geç olmuģ, bu durum ancak XVIII. yüzyılın sonlarında gerçekleģebilmiģtir. Osmanlı Devlet adamları 1689 Viyana bozgunundan sonra küçümsedikleri Batı dünyasının askerî alanda ilerlemiģ olduklarını fark etmiģlerdir. Böylece artık BatılılaĢmak gerektiği düģüncesine kapılmıģlardır. ĠĢte Osmanlı Devleti nin XVIII. yüzyılda batılılaģmasının temelinde bu düģünceleri hâkim olmuģtur. Özellikle Tanzimat tan sonra yetiģen Osmanlı aydınları Batı yı bir güç, batılılaģmayı güçlülük sembolü olarak görmüģlerdir. Söz konusu batılılaģma sürecinde dikkati çeken ilk teģebbüs, 1720 yılında 28 Çelebi Mehmet Efendi adlı bir Osmanlı bürokratının elçi olarak Fransa ya gönderilmesi olmuģtur 3. BatılılaĢma hareketinin ikinci teģebbüsü de 1727 yılında Ġbrahim Müteferrika tarafından matbaanın kurulmasıdır 4. Ġmparatorluğun yayılmıģ olduğu üç kıtadaki sınırları içinde farklı dinlere, dillere ve ırklara mensup uluslar bulunmaktaydı. Bunlardan Yahudiler, Rumlar ve Ermenilerin de matbaacılık konusunda önemli oldukları görülmektedir. Nitekim Ġspanya dan gelen Yahudiler tarafından Ġstanbul a 1492 yılında matbaa getirildiği bilinmektedir. Böylece Ġstanbul da basılan 1 Türk Ansiklopedisi, Basın, C. 5, Millî Eğitim Yayınevi, Ankara 1952, s Hasan Refik Ertuğ, Basın ve Yayın Hareketleri Tarihi, Ġstanbul Üniversitesi, Ġstanbul 1970, s Abdullah Uçman, Tanzimat tan Sonra Basın ve Edebiyat, Osmanlı, C. IX, Yeni Türkiye Yayınları, Ankara 1999, s Mehmet Nuri Ġnuğur, Basın ve Yayın Tarihi, Der Yayınları, Ġstanbul 1993, s. 153.; Matbaayı geliģtiren Jhann Gutenberg adında bir Alman dır. Gutenberg Rhen Nehri kıyısındaki Mainz Ģehrinde doğmuģtur. Gutenberg, 1436 yılında Ģehirde meydana gelen bir isyan üzerine ailesi ile birlikte Stasburg a kaçmıģtır. Babası ölünce Gutenberg hayatını kazanmak amacıyla bir kuyumcunun yanında iģe baģlamıģtır. Kuyumculuktan az para kazanan Gutenberg yeni fikirlerini uygulamaya çalıģmıģtır. Böylece Gutenberg in kafasında ayrı ayrı harf Ģekillerini yan yana getirerek sayfa yapmak, bu sayfayı bastıktan sonra dağıtılacak harfleri yeni sayfanın düzeninde kullanmaktı. Bkz. Mehmet Nuri Ġnuğur, Yayın Tarihi, s. 50.

11 2 ilk kitap ise Leçons des Enfans tır 5. Ġlk Ermeni matbaası Ġstanbul da 1665 yılında Venedik ten gelen Abgar Dpir T oxatec i tarafından kurulmuģtur. Ġstanbul da kurulan ilk Rum Matbaası da Rahip Nikodemos Metaksas tarafından kurulmuģtur 6. Müteferrika Matbaası adını taģıyan matbaada, 1745 yılında tarih, coğrafya, gramer ve lügat türünde olmak üzere Müteferrika nın ölümüne kadar toplam 17 kitap basılmıģtır. Bu matbaayı 1795 te Mühendishâne Matbaası ve 1802 de kurulan Üsküdar Matbaası izlemiģtir 7. Daha sonra da bunları Takvimhane Matbaası, TaĢbasmacılığı, Vilâyet Matbaaları ve Bulak Matbaaları takip etmiģtir 8. Osmanlı Devleti nde yabancı basında en önemli rolün Fransızca gazetelerde olduğu görülmektedir. Osmanlı topraklarında Fransızca gazeteler yılları arasında Ġzmir de yayımlanan Spectateur Oriental, Le Smyreneen, Le Courrier de Symyrne, Journal de Smyrne gazeteleridir 9. Tanzimat döneminde Türkçe basın Osmanlı basınında önemli bir rol oynamıģtır yılında Kahire de Mısır Valisi Kavalalı Mehmet Ali PaĢa nın Türkçe ve Arapça olarak iki dille yayınlamaya baģladığı Vekayi-i Mısriyye den sonra Ġstanbul da basılan ilk Türk gazetesi 1 Kasım 1831 tarihinde II. Mahmut un isteği ile haftalık olarak çıkarılan ve Le Moniteur Ottoman adı altında Fransızca basımı da yapılan Takvim-i Vekayi dir 11. Ġkinci olarak Ġngiliz malı olan ve William Churchil tarafından çıkarılan Ceride-i Havadis ( ) tir. Bu gazete yarı resmi bir gazetedir. Daha sonra Agâh Efendi tarafından çıkarılan ve ilk Ģahsi gazetemiz olan Tercüman-ı Ahval ( ), yine William Churchil tarafından çıkarılan Ruzname-i Ceride-i Havadis ( ) ve ġinasi tarafından çıkarılan Tasvir-i Efkâr ( ) ga- 5 Mustafa Akbulut, Ġbrahim Müteferrika ve Ġlk Türk Matbaası, Türkler, C. 14, Yeni Türkiye Yayınları, Ankara 2002, s Mustafa Akbulut, İbrahim Müteferrika, s Abdullah Uçman, Basın ve Edebiyat, s Hidayet Nuhoğlu, Osmanlı Matbaacılığı, Türkler, C. 14, Yeni Türkiye Yayınları, Ankara 2002, s Orhan Koloğlu, Türkçe-DıĢı Basın, Tanzimat tan Cumhuriyet e Türkiye Ansiklopedisi, C. 1, ĠletiĢim Yayınları, Ġstanbul 1985, s Orhan Koloğlu, Basın, s Türk Ansiklopedisi, Basın, s. 341.

12 3 zetesidir te Ceride-i Askeriye, 1865 te Takvim-i Ticaret, 1866 da Filip Efendi tarafından çıkarılan ve inkılâp fikirlerini yayan Muhbir gazetesi diğer gazetelerdir 13. Abdülaziz döneminde Türk basını, can çekiģmeden kurtulmanın çaresi olarak oligarģik yönetime geçiģi görüyordu. Yeni Osmanlılar Cemiyeti de bu amaçla kurulmuģtur. Türk basınının öncüleri ġinasi, Agâh, Namık Kemal, Ziya PaĢa ve Mithat PaĢa ve arkadaģları Hüseyin Avni, RüĢtü (Mütercim) PaĢalar bir yanda; PadiĢah Abdülaziz, Sadrazam Fuat ve Ali PaĢalarla monarģi yanlıları bir yanda, aralarında bu savaģı sürdürmüģlerdir. 15 yıl boyunca devam eden eski-yeni yönetim Ģekli savaģı, 1876 Mayısı nın 30. sabahı Türk basınının zaferi ile sonuçlanmıģtır 14. V. Murat zamanında da Türk basın tarihi rahat bir nefes almıģ, I. MeĢrutiyet in Anayasasının 12. maddesi Matbuat kanun dairesinde serbesttir diyerek, Türk basınına ilk kez oluģ aģaması kazandırmıģtır. Böylece bu dönemde her biri kendi mesleklerinde serbest ve sansürsüz yazılarla dolu gazeteleri yayınlamıģlardır. Bu dönem gazetelerinin bazıları ise; Mehmet Tevfik tarafından çıkarılan Çaylak (1876), Esat tarafından çıkarılan Müsavat (1876), Ali Suavi tarafından çıkarılan Umran (1876), Abdullah tarafından çıkarılan Selâmet (1876), Ġsmet tarafından çıkarılan Mecmua-i Maarif (1876), RüĢtü tarafından çıkarılan Hakikat (1876) tir 15. Sultan II. Abdülhamit tahta çıktığında, 23 Aralık 1876 tarihinde Kanun-ı Esasi hazırlanarak yürürlüğe konmuģtur. Bunun ardından 19 Mart 1877 tarihinde de Meclis-i Mebusan toplanmıģtır. Böylece Birinci MeĢrutiyet dönemi baģlamıģtır. Ancak II. Abdülhamit Osmanlı- Rus savaģını bahane ederek Meclisi kapatma kararı almıģtır. Böylece Meclisçe hazırlanan Matbuat Kanunu da yürürlüğe konamamıģtır. Artık basın ve yayın alanı Ģiddete ve sansürün çemberine girmiģtir 16. Bununla birlikte basın sıkı bir takibe alınmıģ ve basın sürekli denetim altında tutulmuģtur. II. Abdülhamit in basına ait sansür ve yasak uygulamalarının ardı arkası kesilmemiģtir Temmuz 1908 tarihinde Ġstanbul gazetelerinde çıkan bir bildiri ile MeĢrutiyet in yeniden ilan edildiği ve 1876 Anayasasına göre seçimlerin yapılacağı belirtilmiģtir. Bu haberi 12 Server R. Ġskit, Türkiye de Neşriyat Hareketleri, Devlet Basımevi, Ġstanbul 1939, s Türk Ansiklopedisi, Basın, s Fuat Süreyya Oral, Türk-Basın Tarihi / , (Basım yeri ve tarihi yok), s Fuat Süreyya Oral, Basın Tarihi, s Alpay Kabacalı, Başlangıcından Günümüze Türkiye de Matbaa Basın ve Yayın, Literatür Yayıncılık, Ġstanbul 2000, s H. Nedim ġahhüseyinoğlu, Dünden Bugüne Düşünce ve Basına Sansür, Ankara 2005, s. 17.

13 4 alan gazeteciler, Ġstanbul da Sirkeci Garı nda bir araya gelerek toplantı yapmıģlardır. Bir araya gelen gazeteciler Osmanlı Matbuat Cemiyeti ni kurmuģlardır 18. Gazeteler, 24 Temmuz 1908 sabahından itibaren 30 yıldan beri ilk defa sansür edilmeden çıkmıģtır 19. Böylece basın için hürriyet baģlamıģtır. Ġkdam, Sabah, Tercüman-ı Hakikat gazeteleri II. MeĢrutiyet döneminin ilk kez sansürsüz olarak yayın yapmaya baģlayan gazeteleridir. Ayrıca II. MeĢrutiyet in ilk gazetesi de Neyyir-i Hakikat gazetesidir 20. II. MeĢrutiyet dönemi basını özgürlükçü dür. Fakat savaģlar ve Ġmparatorluk baģkentinde sürekli geçerli olacak sıkıyönetim nedeniyle uygulanamamıģtır. Sınırlılıkların hâkim olduğu bir toplumsal yapıda her Ģeye rağmen önemli geliģmeler görülmüģtür. Gazeteciliğin doğuģunu bunlar içinde sayabiliriz 21. MeĢrutiyet in ilânından 31 Mart olayına kadar geçen süreçte yüzlerce süreli yayın basın hayatında yer almıģtır. Böylece 1908 yılının ortasından 30 Ekim 1918 tarihine kadar binin üstünde süreli yayın vardır. Ancak bu dönem süreli yayınların özelliği, kısa ömürlü olmalarıdır. II. MeĢrutiyet basınının bir diğer özelliği süreli yayınların Anadolu da yaygınlık kazanmasıdır. Böylece Anadolu da pek çok gazete ve dergi çıkmıģtır. Örneğin II. MeĢrutiyet in ilânından önce sadece Konya nın Vilayet Gazetesi nin yayınlandığı Konya da yılları arasında 11 gazete ve 8 derginin yayın hayatında yer aldığı görülmüģtür 22. Böylece, II. MeĢrutiyet e kadar tek yayın organı olma özelliğini kazanan Konya Vilayet Gazetesi olmuģtur Hıfzı Topuz, 100 Soruda Türk Basın Tarihi, Gerçek Yayınevi, Ġstanbul 1973, s Mehmet Nuri Ġnuğur, Yayın Tarihi, s Fuat Süreyya Oral, Basın Tarihi, s Korkmaz Alemdar, Osmanlı Basınına Genel Bir BakıĢ, Osmanlı Basın Hayatı Sempozyumu 6-7 Aralık 1999, G.Ü. ĠletiĢim Fakültesi Yayınları, s Bülent Varlık, Tanzimat ve MeĢrutiyet Dergileri, Tanzimat tan Cumhuriyet e Türkiye Ansiklopedisi, C. I, ĠletiĢim Yayınları, Ġstanbul 1985, s Yusuf Sert, Halifeliğin Kaldırılmasının Konya Basını ve Kamuoyundaki Yansıması, YayımlanmamıĢ Yüksek Lisans Tezi, Konya 1995, s. 5.; Konya Vilayet Matbaası Türkiye de en eski matbaalardan sayılır ve kıdemli olarak kabul edilir. Bu matbaa 1933 yılında kapanmıģtır. Bkz. Mehmet Önder, Konya Matbuatı Tarihi, Konya Halkevi, Konya 1949, s. 7.

14 5 Konya da II. MeĢrutiyet döneminde süreli yayınlarda patlama yaģanmıģtır. Konya da bu dönemde çıkarılan gazeteler; Anadolu, Çiftçi, Hakem, MeĢrik-ı Ġrfan, ġems, Babalık, Meram, Osmanlı, gibi ard arda pek çok gazete çıkmıģ olduğu görülmektedir 24. Bununla birlikte II. MeĢrutiyet dönemi, yerel gazeteciliğin kök saldığı bir dönem olmuģtur ve Ġstanbul da baģlayan gazete çıkarma olayı, Anadolu da da bu Ģekilde devam etmiģtir 25. GiriĢ bölümünde buraya kadar Osmanlı basın tarihinden ve II. MeĢrutiyet in ilânı ile basın için baģlayan hürriyet dönemine kısaca değindikten sonra, çalıģmanın I. Bölümünde ġems gazetesi ve içeriğinden bahsedilecek, II. Bölümünde de Konya nın sosyal, ekonomik ve kültürel yapısı incelenecektir. 24 Caner Arabacı, v.d., Konya Basın Tarihi, Palet Yayınları, Konya 2009, s Caner Arabacı, Konya Basın, s. 20.

15 6 BĠRĠNCĠ BÖLÜM ġems GAZETESĠ ġems gazetesi, 2 ġubat 1909 tarihinde yayın hayatına baģlamıģ ve 15 Haziran 1909 tarihine kadar 1 19 arası sayı ile Konya da yayınlanmıģtır. ArĢiv ve kütüphanelerde yaptığımız araģtırmalarda gazetenin bütün sayılarına ulaģılamamıģtır. Elimizdeki nüshalara göre gazetenin 3. ve 11. sayıları eksiktir. ġems gazetesinin idarehanesinin Konya da Hükümet civarında olduğu görülmektedir. Ġmtiyaz sahibi ve yazarı Yozgadî Abbasü l- Mevlevî dir. Gazetenin basıldığı yer MeĢrik-i Ġrfan Matbaası dır. ġems gazetesi, haftada bir kez olmak üzere Salı günü yayınlanmıģtır. ġems gazetesi Ģekil olarak incelendiğinde, ġems yazısının üst kısmında gazetenin basıldığı tarihin yer aldığı görülür. ġems yazısının sol üst köģesinde idarehanesi, sağ üst köģesinde de abone Ģartı ve gazetenin ücreti verilmiģtir. Gazete ücreti olarak Konya için 40, taģra için 50 kuruģ olduğu belirtilmiģtir. Yine ġems yazısının hemen altında Meşrutiyyete vatanın âlem-i İslâmiyet ve insaniyetin menafına muvafık âsâra sahifelerimiz açıktır. Şimdilik Salı günleri neşr olunur nüshası (10) paradır Siyasî, ilmî, edebî Osmanlı gazetesidir yazıları bulunmaktadır. Gazetenin her bir sayısı dört sayfadan oluģmuģ, yazılar üç sütun halinde verilmiģtir. Sütunlar yukarıdan aģağı kalın çizgilerle birbirinden ayrılmıģtır. Gazetedeki konular bir çeģit sembol ile birbirinden ayrı olarak verilmiģtir. Gazetenin, içerik bakımından çok zengin olmadığı görülmektedir. Ayrıca gazetenin dili ağır ve daha çok dinî açıklamalar yer almıģtır. Gazetede yer alan haberler daha çok Havadis-i Haricîye ve Havadis-i Dâhilîye, Vilayet-i Havadis, Zide-i Havadis baģlıkları ile verilmiģtir. Bu tür baģlıkların yanı sıra gazetede yer alan yazılar içerisinde Ģiirlere (Gazel) de yer verilmiģtir. Gazetenin ilerleyen sayılarına baktığımızda ise dördüncü sayfalarında ilân ve reklâmlara yer verildiği görülmektedir. ġems gazetesinin gelirinin, daha çok satılan gazetelerden elde ettiği de anlaģılmaktadır. Bunu da gazetenin hemen hemen her sayısında Abonelerimizden Rica ve İstirhamımız baģlığı ile sık sık dile getiriģinden anlıyoruz. Gazete ilânlar için ise ayrıca pazarlık yapılacağını belirtmiģtir. Bundan da gazetenin ilânlar için ayrı ücret aldığı anlaģılmaktadır. Gazetede genel olarak görsel hiçbir unsura rastlanılmamakla birlikte sadece gazetenin 12. sayısında BeĢinci Mehmet Han ın tahta çıkıģının kutlanıldığını gösteren bir Osmanlı arması dikkati çekmektedir.

16 7 Gazetede yer alan yazarların isimleri: Tevfik Abbas, Mehmet Memduh, Abdülhak, Abbas, Hezele, Ahmet Remzi Mevlevî, Mehmet Naci, BeyĢehirli Hüseyin Ġkbal, Nurettin RüĢtü, Rıfat ReĢid, Hâdî, M. F., Mehmet ReĢat, Mümtaz, S. S., Abdulhalim dir ġems Gazetesinin KuruluĢ Amacı ġems, Selçuklu ve Osmanlı döneminde geliģip büyüyen ve günümüze kadar süren din ve tarikat olgusunda ve Konya nın sosyo-kültürel konumunda önemli bir yere sahip olan Mevlâna nın arkadaģının takma adıdır. ġems de Mevlâna nın hem hocası hem de dostu olması nedeniyle gazetenin Mevlevî Dergâhı ile iliģkili olduğu anlaģılmaktadır 27. ġems gazetesi, Şems yazısı ile ġems i güneģ olarak adlandırarak, ġems in diğer gök cisimlerinden farkını da belirtmekten geri durmamıģtır 28. ġems gazetesinin, çıkıģ amacını Abbas adlı kiģi Mukaddime yazısı ile vermiģtir. ġems gazetesi, Selanik te hürriyetin baģ gösterdiğini ifade etmiģtir. Bundan duyduğu memnuniyeti de dile getirmiģtir. Ayrıca gazetenin, aynı cinse hizmet etmek ve insanlığı koruma ve eksik kalbi anlamak, Osmanlı mevkiinin devamlı olmadığını görmek ve bunu görür görmez hizmetini yapma çabası içinde olma, edep öğretici, millete hizmet eden, devletin tercümanı, milletin düģüncesi, dili anlatma amacı güttüğünü böylece gazetenin neģrine baģlandığını da belirtmiģtir 29. Aynı zamanda gazetenin Muharrem ayında çıkarılmaya baģlanacağı da Abbas adlı yazar tarafından dile getirilmiģtir. Ayrıca söz konusu yazar, gazetenin içeriğine de değinmiģ- 26 Adı geçen yazarların yazılarına bakıldığında, gerek Ģiirlerinde gerek makalelerde Mevlevî kelimesinin sık sık tekrarlandığı görülmektedir. Mevlevîlik, Efendimiz anlamına gelen Mevlânâ diye anılan Belhli Celâlüddiîn Muhammed e nispet edilen bir tarikattır. Celâlüddiîn Muhammed, Ahmet Hatîbî oğlu Hüseyin Hatîbî nin oğlu Belhli Bahâüddin Muhammed Veled in oğludur. Bahâüddin Veled, Sultan ül-ulema- Bilginler padiģahı diye anılacak kadar bir üne sahiptir. Mevlânâ Celâlüddin bir gazelinde ġemsüddîn-i Tebrîzî ile altmıģ iki yaģında buluģtuğunu, bir baģka gazelinde de altmıģından sonra ġems e ulaģtığını ifade etmiģtir. ġemsüddin Konya ya 642 yılında gelmiģtir. ġems gazetesi yazarları da Mevlevî tarikatına yakınlığı dolayısı ile gazeteye de ġems denmesi gazetenin bir Mevlevî gazetesi olmasını güçlendirmektedir. Bkz. Sezai Küçük, Mevleviliğin Son Yüzyılı, Simurg Yayınları, Ġstanbul 2003, s Caner Arabacı, Konya Basın, s ġems, 20 Kanun-ı Sânî 1324 (2 ġubat 1909), nr. 1, s ġems, 20 Kanun-ı Sânî 1324 (2 ġubat 1909), nr. 1, s. 1.

17 8 tir. Buna göre ġems gazetesinin, haftalık tarihçe, dâhilî ve haricî haberler ile sanat, Acem Edebiyatı ndan ibaret olacağını belirtmiģtir ġems Gazetesinin Ġçeriği 2.1 Eğitim ġems gazetesinde yer alan haberlerden ve yazılardan anlaģıldığına göre, gazete yönetimi, eğitime büyük önem vermiģtir. Cahilliği hor gören, eğitimli insanları ise yine bir güneģe benzeten ġems gazetesi, Konya öğrencilerinin gireceği sınav üzerinde durmuģtur. Gazetede yazarlar tarafından eğitim hakkında da yazılar kaleme alınmıģtır. BeyĢehirli Hüseyin Ġkbalin kaleme aldığı Konya Talebeleri adlı yazısında Konya talebelerinin vatanın korunması için ve asker kaçakçılığının önlenmesi adına sınava girdiklerini ifade etmiģtir 31. Yine bu konuda ġems gazetesi, Talebe-i Ulum baģlıklı yazısında Konya talebelerinin girecek olduğu sınavın baģladığını ve bu sınavda kimlerin yer alacağını belirtmiģtir. Söz konusu sınava Konya ya gelmiģ olan Harun Efendi nin refakatinde Sivaslı Ali, ġeyhzâde Ziya, Tavaslı Osman, Yalvaçlı Ömer, Hoca Efendilerin tayin olduğu ve imtihanların baģladığını ifade etmiģtir 32. Öğrencilerin sınavları ile ilgili bir baģka haberinde Talebe-i Ulum İmtihanı baģlıklı yazısında sınavlar konusunda bir takım Ģikâyetler de yansıtılmıģ olduğu görülmektedir. Burada Ġstanbul öğrencileri yapılacak sınavın baģka bir tarihe ertelenmesini istemiģlerdir 33. ġems gazetesinde, Kastamonu idadisi mezunlarından Ġmamzâde Ali nin yazmıģ olduğu İlim ve Maarif baģlıklı yazısı da göze çarpmaktadır. Yazar Bilenlerle bilmeyenler müsavi olamaz arif ve âlemleri bir zerrede binlerce güneşler, nurlar bir katrede deryalar, nehirler görüb azimet hakka hakkıyla vakıf olurlar. Cahiller ise o tabiiyetlere teşdiye olunabilir ki andlarında Şems Münir bile ma dûm olub bu hal dehşet-âver içinde şuh kesdan faniye gelüb giderler. Sözleriyle eğitimli kiģilerle eğitimsiz kiģileri karģılaģtırmıģtır 34. Sözlerini hadislerle de destekleyen yazar, mekatib-i ibtidâiyyede (Ġlkokullar) 6 7 ya- Ģından yaģına kadar eğitimin mecbur olduğunun Maarif Nizamnamesi nde yazmakta olduğunu belirtmiģtir. Aynı zamanda evladını mektebe göndermeyen kiģilerin de evlatlarını 30 ġems, 20 Kanun-ı Sânî 1324 (2 ġubat 1909), nr. 1, s ġems, 15 ġubat 1324 (28 ġubat 1909), nr. 4, s ġems, 24 ġubat 1324 (8 Mart 1909), nr. 6, s ġems, 27 Kanun-ı Sânî 1323 (9 ġubat 1909), nr. 2, s ġems, 15 ġubat 1324 ( 28 ġubat 1909), nr. 4, s. 4.

18 9 bu nimetten mahrum bıraktıklarını da ifade etmiģtir. Ayrıca sağır ve dilsizlerin dahi okumaktan mahrum bırakılmalarının caiz olmadığını belirtmiģ ve böyle kiģiler için de Avrupa da olduğu gibi dilsiz ve sağırlara el ve parmakların tarifi ile ve kabartmalarla okuduklarını anlama ve yazı yazma becerilerinin öğretildiği üzerinde de durmuģtur 35. Yukarıdaki örneklerde görüldüğü gibi ġems gazetesinde eğitimin önemi vurgulanmıģtır. İlim ve Maarif adlı yazı ile eğitime önem vermeyen ailelerin çocuklarını okullara göndermeleri teģvik edilmeye çalıģılmıģtır. Eğitim konusunda meclis üyelerinin de katkısı olduğu ġems gazetesinin vermiģ olduğu bir baģka haberinden de anlaģılmıģtır. Buna göre; Meclis-i Umumi, Vali Mehmet Nazım Pa- Ģa nın yönetimi altında toplanmıģlardır. Burada Konya nın 80 köyünde yeni mektepler açmak amacıyla görüģmelerde bulunmuģ oldukları belirtilmiģtir 36. Gazetede Konya daki eğitim-öğretim faaliyetleriyle ilgili de haberler yayınlandığı görülmektedir. ġems gazetesinde yayınlanan yazılara baktığımızda, Konya da bir Hukuk Mektebi nin olduğu görülmektedir. Hukuk Mektebi öğrencilerinin Ġttihad ve Terakki Cemiyet ine isteklerini belirttikleri 14 Nisan 325 tarihinde göndermiģ oldukları Ģu yazıları dikkat çekicidir 37 : Ayastefanos ta Üçüncü Ordu ve Hareket Ordusu kumandanı Mahmud Şevket Paşa hazretlerine Selanik, Manastır İttihad ve Terakki Cemiyetlerine İdare-i meşrua-i meşrutiyetimize darbe urmak isteyen menbi istibdadın refi ve bir an evvel tenkiliyle milletin selamet ve saadet-i müstakbelesinin temin ve bir muceb-i fena ve müftezayi şeri şerifin icra edilmesini bütün mevcudiyet-i maddiye ve maneviyemizle arzu eder ve icabı halinde bizde bu vatan muazzezin temin istikbali uğrunda canımızı fedaya hazır ve her emrinize muntazır bulunduğumuzu arz eyleriz. Konya Hukuk Mektebi Heyet-i İdare ve Talimiyesi ve Umum Talebesi Yine bir baģka sayısında gazete, Konya Hukuk Mektebi nin derslerinin 10 Haziranda tatile gireceği de halka duyurmuģtur. Ayrıca sınavlarının da yapılacağı ifade edilmiģtir ġems, 15 ġubat 1324 ( 28 ġubat 1909), nr. 4, s ġems, 24 ġubat 1324 (8 Mart 1909), nr. 6, s ġems, 16 Nisan 1325 (29 Nisan 1909), nr. 12, s ġems, 26 Mayıs 1325 (8 Haziran 1909), nr. 18, s. 4.

19 10 ġems gazetesinin eğitim ile ilgili bir baģka haberinde Konya Darülfünun-ı Osman-ı Hukuk Fakültesi müdürü Alaaddin Efendi nin Konya halkına teģekkür ettiği bir yazısına yer verdiği görülmektedir. Nedeni ise eģraf, tüccar ve ahalinin okul için her türlü yardımı esirgememeleridir. Böylece memuriyetinin de devam etmesini sağlamaları açısından söz konusu kiģilere karģı Ģükranlarını dile getirmiģtir 39. Yine ġems gazetesi, Konya Hukuk Mektebini yakından takip etmiģtir ve Hukuk Mektebinin derslerinin haziranın onunda tatil olacağını ve yirmi beģinde sınavların yapılacağını da belirtmeyi ihmal etmemiģtir UlaĢım ġems gazetesi, 9 ġubat 1909 tarihinde vermiģ olduğu haberinde Konya da yapılması dü- Ģünülen tramvay inģası hakkında bilgi vermiģtir. Bu konudaki habere göre; On üç vagonluk Konya tramvayının otuz sene kadar bir müddetle ihalesinin bir mültezime verildiği hususunda bilgi verilmiģtir Saltanat DeğiĢikliği ġems gazetesinin yayınlanmakta olduğu dönemde önemli bir olay gündeme gelmiģtir. Bu olay ise Sultan II. Abdülhamit yerine V. Mehmet Han ın tahta geçiģ olayıdır. Gazete bu olayı sevinçle karģılamıģ bunu da yazılarına yansıtmıģtır 42. ġems gazetesi, Yaşasun Sultan Mehmed Han-ı Hamis hazretleri. Yaşasun İttihad ve Terakki Cemiyeti ile ordu sözleri ile sevincini dile getirmiģtir 43. Ayrıca gazetenin, Ah! Şu otuz üç seneden beri millet-i Osmaniye nin geçirdiği felaketler acaba kabil-i tasvir ve tasavvur mudur? cümlesi ile II. Abdülhamit saltanatından hoģnut olmadığı anlaģılmaktadır ġems, 19 Mart 1325 (1 Nisan 1909), nr. 8, s ġems, 26 Mayıs 1325 (8 Haziran 1909), nr. 18, s ġems, 27 Kanun-ı Sânî 1323 (9 ġubat 1909), nr. 2, s ġems gazetesi, 12. sayısında Mehmet Han ın armasına da sayfasında yer vermiģtir. Bkz. Ek ġems, 16 Nisan 1325 (29 Nisan 1909), nr. 12, s. 1.; BeĢinci Mehmet Han ın Mevlevî olduğu bilinmektedir. Bkz. Caner Arabacı, Konya Basın, s ġems, 16 Nisan 1325 (29 Nisan 1909), nr. 12, s. 1.

20 11 II. Abdülhamit in takip etmiģ olduğu siyaseti eleģtiren gazete, II. Abdülhamit dönemi boyunca pek çok kanın aktığını, evlerin yok olduğunu ve çoğu kimsenin anasız babasız kaldığını da ifade etmiģtir 45. Ġttihat ve Terakki Cemiyeti ni de öven ġems gazetesi, Ġttihat ve Terakki nin II. Abdülhamit in sebep olduğu istibdad dönemini yıkarak yerine meģrutiyeti getirdiğini belirtmiģtir. Bunun sonucunda da artık Abdülhamit in mazide kaldığını belirten gazete, Akıbet kendi eliyle kazdığı kuyuya yine kendi düştü sözleriyle Abdülhamit in düģtüğü durumu ifade etmiģtir 46. Yine Mümtaz adlı yazarın yazmıģ olduğu yazıları ile II. Abdülhamit in yaptıklarından kimsenin haberi olmadığını, fakat her Ģeyden Ġttihat ve Terakki Cemiyeti nin vaktinde haber aldığını ifade eden gazete söz konusu cemiyetin, Ģanlı orduya baģvurduğuna değinmiģtir. Ġttihat ve Terakki nin kazanıģını zafer olarak değerlendiren gazete bu zaferin Ġstanbul u kuģattığını belirtmiģtir. Ayrıca yazar Yaşasın Osmanlıların Padişahı, yaşasın Osmanlılar, yaşasın İttihat ve Terakki Cemiyeti ile şanlı ordu sözleriyle yazısını tamamlamıģtır 47. ġems gazetesi bu olayın Konya ya nasıl yansıdığını da ifade etmekten geri durmamıģtır. Abdülhamit yönetiminin düģtüğü ve yerine geçen V. Mehmet Han yönetiminin ise Konya da sevinçle karģılandığını belirtmiģtir. Buna göre gazete; yönetim değiģikliğinin telgraf haberi ile Konya ya gelmesi üzerine Hükümet üyelerinin Hürriyet Meydanı na geldikleri Müftü Efendi tarafından okunan dua ile âmin sedalarının yükseldiğini belirtmiģtir. Ayrıca bu telgrafın yüksek sesle okunduktan sonra Alaaddin Tepesi nde yüz bir pare top atıldığına değinmiģtir 48. Halkın sevincinin bütün Ģehre kapladığı da ifade edilmiģtir. Aynı zamanda Sultan V. Mehmet Han a biat edildiği nutuklar okunduğu da yazılmıģtır. ġems gazetesi, Sultan Abdülhamit yerine Mehmet ReĢad Efendi nin Sultan V. Mehmet Han unvanıyla tahta geçtiği hususunda bilgi yer alan Fi 7 Rebiü l Ahir sene 327 ve fi 14 Nisan sene 325 tarihli ve Sadrazam Tevfik imzalı telgrafname suretine sayfalarında yer vermiģtir ġems, 16 Nisan 1325 (29 Nisan 1909), nr. 12, s ġems, 16 Nisan 1325 (29 Nisan 1909), nr. 12, s ġems, 16 Nisan 1325 (29 Nisan 1909), nr. 12, s ġems, 16 Nisan 1325 (29 Nisan 1909), nr. 12, s ġems, 16 Nisan 1325 (29 Nisan 1909), nr. 12, s. 2.

21 12 ġems gazetesi Abdülhamit in sona eren taht hayatı dıģındaki durumuna da değinmeyi ihmal etmemiģtir. Gazete haberinde, Abdülhamit in Selânik te kalmayacağını bir ay sonra Manastır a gönderileceğini ifade etmiģtir 50. ġems gazetesi sütunlarında Mehmet ReĢad ın hatt-ı hümâyûnunu, Suret-i Hatt-ı Hümâyûn baģlığı ile vermiģtir. Söz konusu hatt-ı hümâyûn sureti Ģöyledir: 51 Suret-i Hatt-ı Hümayûn Vezîr-i maâl-i semîr Hüseyin Hilmi Paşa Tevfik Paşa nın vuku -i istifasına ve derkâr olan ehliyetinize binaen müsned-i sadâret uhdenize ve müsned-i meşîhât-ı İslamiye heyet-i âyân azasından Sahib Bey Efendi uhdesine teveccüh olunduğundan Kanun-ı Esasi hükmüne tevfîkan diğer vükelânın intihabıyla memuriyetleri icra olunmak üzere isimlerinin arz ve inha edilmesine ve cülûsumuzu mu lin hatt-ı hümâyûnumuzda tasrîh ve te kîd olunduğu vechle usul-ı meşrua-i meşrutiyetin ez her cihet teyidi ve emr-i meşru meşveretin müstelzim olacağı fevâid ve terakkiyât-ı maddiye ve maneviyeden devlet ve memleketimizin hakkıyla ve kemaliyle istifade iderek saâdet-i hâl ve asayiş ve intizam-ı umumiyenin cidden ve serian tesis ve takriri mahiye-i âmâl olmağla işbu makasıd-ı hayriyemizin husûlüne vükelâ-yi devletimizle bi-lumûm memurin canibinden sarf-ı mesai olunması matlub kat i şahanemizdir. Heman Cenab-ı Hakk cümlemizi tevfikat-ı subhaniyesine mazhar buyursun. 15 Rebiü l ahir sene 327 Mehmed Reşad ġems gazetesi, yazarlarından Ahmedü l-mevlevî nin Mehmet Han ile ilgili kasidesine yer vermiģtir. Bu kaside Ģöyledir 52 : Taklid-i Seyf-i Padişahî Tarihi Tecellî eyleyüb Osmaniyane latif seyehânı [Mehmed Han Hamis] oldu kayb-ı taht Sultanı Müzameddin harabe zare donmuşdu çıban yeksir Gördü Nagehan adl hadtının seher-i rahşanı Yetişdi ümit merhumeye imdad Peygamber 50 ġems, 22 Nisan 1325 (4 Mayıs 1909), nr. 13, s ġems, 28 Nisan 1325 (10 Mayıs 1909), nr. 14, s ġems, 9 Mayıs 1325 (22 Mayıs 1909), nr. 15, s. 1.

22 13 Muhammedallah nümâyân oldu mülke avn rebatı Saraya cevru istibdadı nabud itdi hürriyet Perişan itdi kanun adalet müstebdanı Ne lâzım yâd-ı mazi şimdi mesruru ferehanız Müyessir oldu millet gererdi ol Sultan-ı zişânı Şeriat rahması muktedası fez Mevlânâ Hilâfet-i zilletle ahkâm şer a oldu erzanı Cülûs semnet me nûs kıldı âlemi dilşâd Mısriyab ile Arab hamiyete kalb hakanı Râyât eyleyüb de b-i kadîme şan ve şevketle İrâe itdi halka hesruane resm ve gâf Ez ne cümle huzur halde kasd tebrikle Azimet eyledi yanında yaver latif yezdânî Tecellî eylemişdi feyz-nâk cümle ehl-i Allah Mücessem rû- nümâ oldu bakın ervâh ruhanî O feyzin muhabbeti [Abdulhalim] mes adet mâye Edilebilüb taklid-i seyf itdi dilhuanı Mücevher bend idüb tarihini ferzend Mevlânâ [Mehmed Han] taklid eyledi zerre seyf Sultanı Sene 1327 Ahmed Remziü l-mevlevî ġems gazetesi tahtın yeni sahibi olan BeĢinci Mehmet Han ile ilgili tüm geliģmeleri takip etmekte ve Mehmet Han ile ilgili haberleri sayfalarında yer vererek özellikle Konya halkına olaylardan haberdar etmektedir. ġems gazetesi, 7 Mayıs 325 tarihli nüshasının birinci sayfasında Mehmet Han ile ilgili haberine yer vermiģtir ki buna göre, Konya mebusları olan Mehmet Emin, Aydın Vehbi, Salim, Mustafa Efendilerin 19 Mayıs Salı günü Konya ya davet etmeyi kararlaģtırmıģ oldukları-

23 14 nı ifade etmiģtir. Ayrıca adı geçen Konya mebusları Mehmet Han a Konya ya gelmeleri hususunda rica etmiģ olduklarını da belirtmiģtir 53. Yine aynı haberinde Mehmet Emin Efendi, Çelebi Efendi 54 hazretlerinin refakatinde Saray-ı Hümâyûn a gitmiģ oldukları ve burada Mehmet Han ı ziyaret ettikten sonra Çelebi Efendi tarafından kendilerine Konya yı teģrif etmeleri arz edilmiģtir. Bunun üzerine Çelebi Efendi tarafından durum Konya ya telgrafla bildirilmiģtir 55. ġems gazetesinin, V. Mehmet Han ı öven yazılarına sütunlarında yer vermekle V. Mehmet Han ın tahta geçiģinden duyduğu sevinci yansıttığını görmekteyiz Dönemin Hükümeti Kâmil PaĢa ġems gazetesi, Kâmil Paşa Ne İdi baģlıklı yazısı ile Kamil PaĢa yı 56 yeren bir yazı yazmıģtır. Bu baģlık altında gazete, Kamil PaĢa hakkında Bütün mana-yı hakikisiyle bir müstebidd muannid Türkiye de kendisünden ayrı büyük olmamak tasavvur-ı hamında ve lüzumundan pek de fazla kendüsüne ehemmiyet verilen ve defaatle sadarette bulunub şöhreti tesbitinde hiçbir umuru hüsn-i neticeye iktiran itdiremeyen bir mağrur ma tuhden başka hiçbir şey! gibi sözler sarf etmiģtir. Aynı zamanda Kâmil PaĢa nın Ġngiliz yanlısı olduğundan bahsetmiģ ve Bulgaristan ın istiklalini de para ile çözmeye çalıģan bir kiģi olarak ifade etmiģtir. Bu sözlerine de Avrupa nın sükûtumuza dîde-düz intizar bulunduğu bir zamanda başka dürlü ne olur idi? sözüyle nokta koymuģtur ġems, 3 Haziran 1325 (16 Haziran 1909), nr. 19, s Çelebi Efendi Dersaadet te bulunan Konya meclis üyesindendir. Bkz. ġems, 22 Nisan 1325 (4 Mayıs 1909), nr. 13, s ġems, 3 Haziran 1325 (16 Haziran 1909), nr. 19, s Kıbrıs kökenli ikinci Osmanlı sadrazamı Mehmet Kâmil PaĢa dır. Kâmil PaĢa, II. Abdülhamit devrinde iki defa ve II. MeĢrutiyet in ilânından sonra da yine iki kez Sadaret makamına getirilmiģtir. Doğum yılı tam olarak bilinmemekle beraber H. 1248= M. 1832/1833 yılıdır. Kâmil PaĢa, II. MeĢrutiyet in ilânından sonraki yıllarda iki kez Kıbrıs a gelmiģtir. Ancak bu geliģlerinde henüz Sadrazamlık görevinde değildi. Bkz. Mehmet Demiryürek, Sadrazam Kıbrıslı Mehmet Kâmil PaĢa Hakkında Bazı Notlar ve Kâmil PaĢa nın Terekesi, Ankara Üniversitesi Dil ve Tarih-Coğrafya Fakültesi Tarih Bölümü Tarih Araştırmaları Dergisi, C. 25, Sayı:40, Ankara [b.s.yılı yok], s ġems, 15 ġubat 1324 (28 ġubat 1909), nr. 4, s. 1.

24 15 ġems gazetesinde Seraceddin adlı bir yazarın Yeni Kabine ve Kâmil Paşa adlı makale hakkında düģüncelerini anlatan bir yazı yazmıģ olduğu görülmektedir. Bu yazısında Kâmil PaĢa nın sadrazamlığa getirildiği sırada memleketin iç açıcı bir durumu olmadığını belirtmiģtir. Bu durumu bütün herkesin bildiğini ve hiç kimsenin inkâr edemeyeceği üzerinde de durulmuģtur. Ayrıca Devletin maddî ve manevî gücünün ise çok zayıf olduğunu ifade etmiģtir. Diğer taraftan Bâb-ı Âli nin pek çok tehdide maruz kaldığını söylemiģtir. Kurnaz olarak nitelendirdiği Kâmil PaĢa nın yerinde bir baģkası olsaydı Balkanlar ı kan gölüne sokup Balkanı kan ihtilaline döndürmüģ olurdu Ģeklinde sözler sarf etmiģtir. Rumeli den dâhiliye nazaretine getirilen Hüseyin Hilmi PaĢa nın tecrübeleri ile sükûta kavuģulacak inancının ise boģa çıktığını da belirtmekten geri durmayan yazar, Kâmil PaĢa nın ise istibdad taraftarı olması karģısında ĢaĢkınlığını gizleyememiģtir. Ancak onun istibdadı takip etmeyeceğini düģünmektedir. PaĢa nın millete hizmet etmiģ olduğunu bunu ise bazılarının da hoģ görmediğini belirtmiģtir. Kâmil PaĢa yı karalamak isteyen gazetelerin olduğunu ancak Kâmil PaĢa nın ise sükût etmekte olduğunu ifade etmiģtir 58. ġems gazetesi, bir baģka yazısında Kâmil PaĢa nın hükümet ile ilgili aldığı raporları üzerinde durmuģtur. Bu rapora göre vatana hizmetin önemli olduğunu belirten Kâmil PaĢa, ilk olarak belediyenin ıslahı ile ilgileneceğini ifade etmiģtir ve bu hizmetin yapılabilmesi için de bazı temin ve tedarikin gerekli olduğunu belirtmiģtir 59. ġems gazetesi, bir baģka sayısında Kâmil PaĢa nın raporundan bahsetmiģtir. Söz konusu raporda öncelikle doktorluk mesleği için hastanelerde gerekli malzemelerin sağlanacağı, aynı zaman da doktorların maaģlarının artırılacağı, bazı kasabalarda doktorların yetersizliğinden ve bunun sonucunda meydana gelen talihsizliklerin olduğundan ve bazı köylerde verem, frengi gibi hastalıkların bilinemeyiģi nedeniyle ve bu hastalıkların doktorlara bildirilememesinden kaynaklanan olumsuzlukların görüldüğüne de değinmiģtir. Ayrıca serumların kimisinin bozuk olması, kimisinin zamanında yetiģmemesi nedeniyle de difteri hastalığından çoğu kiģinin mağdur olduğundan da bahsetmiģtir 60. Yine doktorların bazı kasabalarda hastaları evlerinde ameliyat yapmak zorunda kalmaları nedeniyle hastaların da doktorların da zor durumda kaldıklarını ifade etmiģtir ġems, 17 ġubat 1324 (2 Mart 1909), nr. 5, s ġems, 5 Mart 1325 (18 Mart 1909), nr. 7, s ġems, 19 Mart 1325 (1 Nisan 1909), nr. 8, s ġems, 1 Nisan 1325 (14 Nisan 1909), nr. 10, s. 4.

25 Konya yı Ziyaret Eden Devlet Ricali ġems gazetesi, Konya ya gelen ve Konya dan giden meclis üyelerinden halkı haberdar etmiģtir. Bunlardan ilk olarak ġura-yi Devlet maliye dairesi reisi Mecid Efendi hazretlerinin Konya ya geleceğini haber vermiģtir 62. Yine Konya Ģehrine gelenlerin ve Ģehirden gidenleri haber vermek amacıyla, Gelenler-Gidenler baģlığı ile Konya yı ziyaret edenleri ve geri dönenleri halka aktarmıģtır. Vali PaĢa nın damadı BinbaĢı Tacib Bey in Dersaadet ten, Manisa Mevlevî saadetli Murtaza Cayi Efendi, Sertesik(?) dede ve Ġzmirli Seyyid Efendi Ġzmir den gelmiģlerdir. Yine Kolağası Osman Bey, Ġkinci ordu-yı Osmanî nizamiye on ikinci alayın tabur kumandanlığına ve YüzbaĢı Muhiddin Bey Mustafa PaĢa daki alayına katılmak üzere ve Ali Bey de ordu erkân-ı harbiye dairesi harita mübeyyizliği için Edirne ye uğramıģlardır 63. Maliye Nazırı Ziya PaĢa nın da Dersaadet ten Konya ya geldiği iki gün burada kaldıktan sonra Ġzmir e döneceği haberine yer vermiģtir 64. Dâhiliye Nazırlığı Mısır da bulunan ReĢid Akif PaĢa ya teklif edildiği ancak sağlığı nedeniyle biraz daha dinlenmesi gerektiği cevabının verildiği söylenmiģtir 65. Ġttihad gazetesinde, Ġzmir Valisi nin Ġzmir e döndüğü ve makamına oturduğu belirtilmiģtir 66. Erkân-ı Harbiye BinbaĢısı olan Ġsmet Beyefendi Askerî Kulüpte bir konferans vermiģtir. Ġstibdad dönemi hakkında konuģma yapmıģ olduğu ve bu konuģmanın çokça alkıģ almıģ olduğu belirtilmiģtir. ġems gazetesi tarafından da bu konuģma tebrik edilmiģtir 67. ġems gazetesi, Meclis-i Umumi-i Vilayet Azaları baģlıklı yazısı ile meclis üyelerinin kendi makamlarına bir kaç gün geç geleceklerini haber vermiģtir. Meclis-i mebusanın müzakeratı ve münakaģatının bir süreliğine gizli kalacağını ve gazetelere verilen haberlere çok fazla önem verilmeyeceğini ifade etmiģtir ġems, 27 Kanun-ı Sânî 1323 (9 ġubat 1909), nr. 2, s ġems, 27 Kanun-ı Sânî 1323 (9 ġubat 1909), nr. 2, s ġems, 17 ġubat 1324 (2 Mart 1909), nr. 5, s ġems, 17 ġubat 1324 (2 Mart 1909), nr. 5, s ġems, 24 ġubat 1324 (9 Mart 1909), nr. 6, s ġems, 26 Mart 1325 (8 Nisan 1909), nr. 9, s ġems, 26 Mart 1325 (8 Nisan 1909), nr. 9, s. 3.

26 17 ġems gazetesi, Meclis-i Umumi-i Vilayet baģlığı ile meclisin bir süreliğine tatil edildiği ve meclis üyelerinin memleketlerine gitmiģ olduklarına değinmiģtir 69. Bir baģka haberine göre ġems, Ereğli kaymakamı Zühdü Bey in bazı sebepler için Hamidiye Kazası na gideceğini belirtmiģtir Kılıç KuĢatma ġems gazetesi yazarlarından olan Mümtaz isimli yazarın eline geçen bir gazetede 20 Nisan Pazartesi günü çıkmıģ olan nüshasında yabancı bir gazetede yer alan bir yazıyı aynen aktarmıģtır. Yazar yazısını Taklid-i Seyf Meselesi [Kılıç kuģatma] baģlığı ile vermiģtir. Buna göre taklid-i seyf keyfiyetinin Konya Selçuk u hükümdarlarından birisi tarafından icra edilmekte olduğu ve bu kiģinin Çelebi Efendi namıyla Konya da bulunduğu bu nedenle kılıç kuģatma hakkının da bu ailenin hakkı olduğu üzerinde durulmuģ olduğunu belirtmiģtir 71. Yazar yazısının devamında söz konusu gazetede yer alan yazıları çürütmek amacıyla bunun doğru olmadığını ifade etmeye çalıģmıģtır. Buna göre; Çelebi Efendi adlı kiģinin Selçuklularla bir bağının olmadığını, herkesin bildiği gibi Hazret-i Mevlânâ nın annesi cihetinin Horasan PadiĢahı Alaaddin Mehmed bin Horar a (?) dayandığını vurgulamıģtır. Ayrıca okumuģ olduğu ecnebi gazetenin de bu nedenle yalan yanlıģ yazılar yazdığını ifade ederek söz konusu gazeteyi sert bir dille eleģtirmiģtir. Diğer bir sebebe geçerek bu hakkın Devlet-i Aliyei Osmaniye nin olduğuna değinerek bu konudaki sözlerini Ģuna dayandırmıģtır: Konya Selçuklu Devleti nin zayıfladığı sıralarda Gıyaseddin Mesud un vefat etmesi üzerine Mevlânâ Sultan Veled in padiģah olmuģ olduğunu ancak Mevlânâ nın isteği ile devlet iģinin Osman Gazi ye verildiği ve böylece hayır dualarla baģa geçtiğini belirtmiģtir. 72 Yazar daha sonra bu hakkın II. Abdülhamit e geçmiģ olduğunu söyledikten sonra kılıç kuģanmak için Mevlânâ Sadrettin Çelebi Efendi nin davet edildiği ancak bu kiģinin rahatsızlığı sonucu davete uyamadığı bunun üzerine Osman Selahaddin Dede Efendi ye vekil buyur- 69 ġems, 1 Nisan 1325 (14 Nisan 1909), nr. 10, s ġems, 1 Nisan 1325 (14 Nisan 1909), nr. 10, s ġems, 28 Nisan 1325 (10 Mayıs 1909), nr. 14, s ġems, 28 Nisan 1325 (10 Mayıs 1909), nr. 14, s. 1.

27 18 muģ olduğunu değinerek söz konusu yabancı basının sözlerini yalanlamıģ olduğunu görmekteyiz 73. Yine aynı yazar ġems gazetesinin 15. nüshasında bu yazısına Kılıç Alayı ve Âlâsı baģlıklı yazısı ile devam etmiģ olduğunu görmekteyiz. Burada da Çelebi Efendi hazretlerinin dua etmekte olduğuna bu sırada da hazine-i hümâyûn kethüdası Edhem Beyin bulunduğunu yazmıģtır Konya Ġçi ve Konya DıĢında Meydana Gelen GeliĢmeler Gazete, Yozgat ta meydana gelen bir yolsuzluk üzerinde durmuģtur. Bu konudaki haberini verirken gazete, Havadis-i Hariciye baģlığını kullanmıģtır. Bu habere göre; Yozgat ta Meclisten bir memurdan bazılarının ahali hakkında bazı yolsuzluklarda bulunduklarının duyulduğunu bahsetmiģ ve bu durum doğru ise bu kiģilere karģı teessüflerini bildirmiģtir 75. ġems gazetesi bir de Kayseri de yaģanan tatsız bir olay üzerinde durmuģtur. Kayseri Vak ası diye baģlık atılmıģ olan bu olay ise Ankara Valisi Nazım Beyefendi nin Kayseri ye gelmesinin ardından on ikisi Ġslam ve sekizi Ermeni den oluģan kiģilerin çıkarmıģ olduğu olaydır. Bu kiģilerin asayiģi ihlal ettikleri belirtilerek toplam yirmi Ģahsın merkez vilayete gönderildikleri ifade edilmiģ ve böylece ortalığın biraz olsun sakinleģmiģ olduğu da belirtilmiģtir 76. ġems gazetesi bir baģka haberinde de Kayseri de bulunan Ankara Valisi ve istinaf müdde-i umumisi Ömer Lütfü beyefendi ile önce Konya ya gelecekleri daha sonra da Ankara ya geçeceklerine dair bilgi vermiģtir 77. ġems gazetesinde Koçhisar ile ilgili birkaç haber olduğunu da görmekteyiz. Bununla ilgili olarak, Koçhisar Kazası nın bidayet mahkemesinin ikinci kâtibi olan EĢraf Efendi nin vefat etmesi üzerine ailesine doksan kuruģ maaģ bağlandığı bildirilmiģtir 78. Yine Koçhisar daki bidayet-i mahkemesi baģkâtibi olan Sait Efendi nin tahvil-i memuriyet ettiği bu nedenle kendisi adına mutlu olduklarını da belirtmekten geri durmamıģtır ġems, 28 Nisan 1325 (10 Mayıs 1909), nr. 14, s ġems, 9 Mayıs 1325 (22 Mayıs 1909), nr. 15, s ġems, 27 Kanun-ı Sânî 1323 (9 ġubat 1909), nr. 2, s ġems, 24 ġubat 1324 (9 Mart 1909), nr. 6, s ġems, 5 Mart 1325 (18 Mart 1909), nr. 7, s ġems, 26 Mart 1325 (8 Nisan 1909), nr. 9, s. 2.

28 19 Yine Koçhisar bidayet mahkemesinden Ömer Efendi nin vefat ettiği yerine de Ali Efendi nin tayin olduğu haberini görmekteyiz 80. ġems gazetesi bir de ülke dıģı haberlerden de bahsetmiģtir. Bu tür haberlerinde Atina da yaģanan geliģmeler üzerinde durmuģtur. Atina da adliye yolu üzerinde bir arabanın nehir doğrultusunda gitmekte olduğu ancak arabayı çeken hayvanların kontrol edilememesi üzerine arabanın nehre düģtüğünü hayvanların bulunduğunu ancak arabacıya ulaģılamadığı hususunda bilgiye yer verdiği görülmüģtür 81. Ġstanbul dan ve Ġzmir den kaçanların Atina ya sığındıkları belirtilmiģtir. Bu kiģilerin isimleri Ģöyledir; Ġbnü l-kemal Seyyid, Ġdris Fuad Bey, Vahdi, vilayet tercüman sabıkı Mecded, Eczacı Hüseyin Rıfat, ahrar fırkası katib umumisi Nureddin Ferh ve Vahdettin kâtibi ve isimleri anlaģılamayan daha birkaç kiģinin olduğu ifade edilmiģtir 82. Bir baģka haberinde gazetede birkaç satır da olsa Türkiye-Avusturya arasında yapılacak olan bir yer müzakeresi üzerinde durulmuģtur. Ġki ülke arasında düzenlenecek olan müzakerenin ise meclisçe kabul edildiği belirtilmiģtir Konya da Huzursuzluk ġems gazetesi, Konya da üst üste görülen bir huzursuzluğu dile getirmiģtir. Bununla ilgili olan olay ise Ģöyledir 84 : Taşralarda da olduğu gibi geceleri şehrin mevaki-i muhtelifesinden silah sadâları işidilmekde bu sadâlar birçoklarını adeta sokağa çıkmakdan men eylemekdedir. İnzibat memurlarının bu babdaki himmetleri umum tarafından rica olunmakdadır. ġems gazetesi, Konya civarında genel olarak görülen olayların artık Konya da da görülmeye baģlandığını ve bundan bütün halkın rahatsız olduğunu dile getirmiģtir. Bu nedenle 79 ġems, 9 Mayıs 1325 (22 Mayıs 1909), nr. 15, s ġems, 12 Mayıs 1325 (25 Mayıs 1909), nr. 16, s ġems, 15 ġubat 1325 (28 ġubat 1909), nr. 4, s ġems, 22 Nisan 1325 (4 Mayıs 1909), nr. 13, s ġems, 15 ġubat 1325 (28 ġubat 1909), nr. 4, s ġems, 15 ġubat 1325 (28 ġubat 1909), nr. 4, s. 2.

29 20 hiç kimsenin sokağa çıkamadığını bunun için inzibat memurlarından yardım istendiğini belirtmiģtir 85. ġems gazetesi bu tür haberiyle halkın ricasını sayfalarında dile getirerek, halkın yardım talebini gerekli yetkililere duyurarak Konya halkına önemli yardımda bulunmuģtur Girit Meselesi ġems gazetesi, 15 Haziran 1909 tarihli haberinde Girit Meselesi üzerinde durmuģtur. Gazete, Girit Meselesi baģlıklı yazısı ile halkın ve gazetelerin gözlerini bu meseleye çevirmiģ olduklarını belirtmiģtir 86. ġems gazetesi, yayınlanmıģ olduğu dönemde gündemde olan ve önemli bir olay olarak nitelendirdiği Girit meselesinden bahsetmiģtir. Girit Adası üzerinde diğer ulusların ve Osmanlı Devleti nin adayı nasıl ele geçirdiği üzerinde durmuģtur. Buna göre; Girit Adası nın, Rodos tan 150 ve Yunanistan dan 95 mil uzaklıkta olduğunu ve adanın Rum, Ġslam teb ası olmak üzere toplam nüfusa sahip olduğunu belirtmiģtir. Ada nın özelliklerine değindikten sonra gazete, Ada nın Yunanlılardan sonra Romanyalılara sonra da Emeviler zamanında Ġslam devletlerine geçmiģ olduğunu söylemiģtir. Osmanlıların eline ise ilk olarak Sultan Ġbrahim Han zamanında geçmiģ olduğuna değinmiģtir. Adanın Osmanlılar tarafından ele geçirilmesinin sebebi olarak da Darüssaadet ağalığından Mısır a giden Sefil Âğa nın rakip olduğu Kümbet in Girit yakınlarında Malta korsanları tarafından ele geçirilmesi olarak açıklamıģtır 87. Yusuf PaĢa nın kumandası altındaki Osmanlı Askerinin Girit i kuģatarak elli günden sonra Hanya Kalesi ni feth ettiğini, bir sene sonra da Girit kumandanı Hüseyin PaĢa nın komutasında Kandiye den baģka bütün Girit Adası nı Osmanlı topraklarına dâhil etmiģ olduğunu belirtmiģtir 88. ġems gazetesi, Kandiye Kalesi nin Sultan Mehmet Han zamanında Köprülüzade Fazıl Ahmed PaĢa nın gayretleri ile ele geçirilmiģ olduğunu ifade etmiģtir 89. ġems gazetesi aynı zamanda Girit halkının devletin baģına her türlü musibetler açtığını belirttikten sonra, Girit halkının Osmanlı Devleti nin göstermiģ olduğu hoģgörü karģılığında Osmanlı Devleti ne Ģükranlarını belirtecekleri yerde devlete karģı zorluk çıkarmalarını kına- 85 ġems, 15 ġubat 1324 (28 ġubat 1909), nr. 4, s ġems, 3 Haziran 1325 (16 Haziran 1909), nr. 19, s ġems, 3 Haziran 1325 (16 Haziran 1909), nr. 19, s ġems, 3 Haziran 1325 (16 Haziran 1909), nr. 19, s ġems, 3 Haziran 1325 (16 Haziran 1909), nr. 19, s. 2.