ngiltere nin Rolü Ermeni Sorununun Oluflturulmas nda Evrensel Bak fl Aç s

Transkript

1 Evrensel Bak fl Aç s Gürbüz Evren Ermeni Sorununun Oluflturulmas nda ngiltere nin Rolü Birinci Dünya Savafl s ras nda Osmanl Devleti vatandafl olan Ermeniler, do uda ilerleyen Rusya ordusuna kat lm fl, Mart 1915 te ise Rus askerleri ile birlikte girdikleri Van da, Türk ve Müslüman unsurlara yönelik büyük bir katliam yapm fllard. smanl yönetiminin stanbul daki Ermeni toplumunun önde gelenlerine yapt, Düflmanla iflbirli inden vazgeçin uyar s dikkate al nmam fl, Ermeni komiteleri bölgedeki katliamlar n O sürdürmüfltü. Bunun üzerine Osmanl Devleti, 27 May s 1915 tarihinde ald Tehcir karar ile Do u Anadolu daki 6 vilayette bulunan Ermenileri Suriye baflta olmak üzere güneydeki topraklara zorunlu göçe tabi tutmufltu. 55

2 Ermeni lobileri, Tehcir s ras nda 1 milyondan fazla insan n yaflam n yitirdi ini iddia ederek, bunun bir soyk r m oldu unu ileri sürmektedir. Daha önceki yaz larda Fransa ve Amerika Birleflik Devletleri nin Ermeni politikalar n ele alm flt k. Bu yaz da ise ngiltere nin Ermeni sorununun ç kar l fl ndaki rolüne de inece iz li y llardan itibaren Avrupa da yavafl yavafl ön plana ç kan Ermeni sorununa ilgi göstermeye bafllayan ngilizler, Frans zlar n Katoliklerin, Ruslar n da Ortodokslar n koruyucusu rolüne soyunmalar üzerine, Ermeni Protestanlar n hamili ini üstlendiler. Bu amaçla, Protestanlar n say s n art rmak için Islahat Ferman na (1856) din de ifltirme özgürlü ünü getiren bir madde eklenmesini sa lad - lar. ngilizlerin amac, gittikçe güçlenen ve ngiliz ç karlar n tehdit etmeye bafllayan Rusya n n önünü keserek, Osmanl vatandafl Hristiyanlar aras n- ngilizlerin amac, Osmanl vatandafl Hristiyanlar aras ndaki en önemli ve etkin topluluk olan Ermenileri kendi yanlar na çekip, onlar Osmanl lara karfl kullanmakt. 56 daki en önemli ve etkin topluluk olan Ermenileri kendi yanlar na çekip, onlar Osmanl lara karfl kullanmakt. Ayr ca Ruslar n elinden Ermeni müttefiklerini alarak, bir taflla iki kufl vurmakt. flte bu yüzden Osmanl -Rus savafllar s ras nda, bazen Osmanl dan yana gözükseler de, bunun karfl l nda, her defas nda Türklerden, gerek toprak, gerekse ileride kendi ç karlar do rultusunda kullanmak için baflta Ermeniler olmak üzere, az nl klar n haklar konular nda tavizler koparm fllard r. Ekonomik geliflme için gerekli olan hammaddeleri, madenleri, yer alt ve yer üstü zenginliklerini bulmak ve üretilen mallar yeni pazarlara sunabilmek çabas içinde olan ngiltere, ran, Kafkasya, Orta Asya ve Orta Do u ya giden yollar n Osmanl topraklar ndan geçti i gerçe inden hareket ediyordu. Özellikle Karadeniz üzerinden söz konusu bölgelere ulaflmak isteyen ngilizler, öncelikle yerel müttefiklere büyük gereksinim duyacaklar n çok iyi biliyorlard. Ermenilerin yaflam alan olan bölgelerin, ngilizlerin göz diktikleri transit yollar üzerinde bulunmas ve Ermenilerin ticarete yatk nl, ngiltere nin seçimini çok h zl bir flekilde yapmas na yol açm flt r. Ama ngilizlerin dikkate almas gereken önemli bir husus vard ki, bu da, Ermenilerin, Rusya ve Osmanl gibi iki ayr ve önemli devletin vatandafl olduklar gerçe iydi. flte bu durum, ngilizlerin, gerek Ruslar, gerekse Osmanl larla

3 olan iliflkilerinde dikkatli ve dengeli olmalar n gerektiriyordu. Trabzon, Erzurum ve Do u Beyaz t arac l yla Karadeniz i ran a ba layan ticaret yolu, bu s rada önem kazanm flt y l ndan itibaren Manchester de yerleflen Ermeniler, ngiltere tezgâhlar n n dokudu u pamuklu kumafllar, bu yoldan ran a ve Orta Asya ya gönderiyorlard y l ndan sonra ngiltere de artmaya bafllayan üretilmifl pamuklu stoklar büyük bir ekonomik bunal m yaratma yolundayd. Bunlar süratle sat lmaz ve üretilecek yeni ürünler için pazarlar bulunmazsa, birçok tesisin kapanmas, iflaslar n artmas ve binlerce çal flan n iflsiz kalmas söz konusuydu. Trabzon, Erzurum ve Do u Beyaz t üzerinden Karadeniz i ran a ba layan ticaret yolu, bu sorunu bitirecek tek çözümdü. flte bu nedenle ngilizler, Do u Anadolu daki Ermeni tüccarlar na sermaye ve kredi yard m yapt lar, gerekli destekleri verdiler. Görüldü ü gibi ngiliz sömürgecilerinin Ermenilere yaklafl - m a rl kl olarak ekonomik ç karlara dayan yordu. Di er bir neden ise siyasiydi. ngilizler kendilerine birçok alanda rakip olan Ruslara karfl kullanabilecekleri unsurlar n bafl nda Ermenileri görüyorlar, Ermenileri, gerek Osmanl lara gerekse Ruslara karfl müttefik olarak de erlendirmek istiyorlard. ngiltere, bu bölgeden geçen ticaret yollar n denetimine almak için BD fiubat y l ndan sonra ngiltere de üretilen pamuklu stoklar büyük bir ekonomik bunal m yaratma yolundayd. iki aflamal bir plan izlemeyi hedefliyordu. Buna göre ilk ad mda Osmanl Ermenilerinin haklar n savunmak bahanesiyle onlar yan na çekmek ve ard ndan Osmanl Devleti ni s k flt rarak, Ermenilere özerklik verilmesini sa lamakt. ngiliz plan n n ikinci aflamas nda ise Özerk Ermenistan arac l yla Rusya Ermenilerini etkileyip, isyanlar ç karmakt. Zaman içerisinde de özerk Ermenistan ile birleflmelerini sa layarak, bu genifl bölgeyi tamamen kontrolü alt na almakt l y llarda Anadolu da görev 57

4 yapan ngiliz Yüzbafl Norman, yüzy l n sonuna do ru yaflanan Ermeni olaylar konusunda yapt araflt rmalar 29 sayfal k bir rapor haline getirmifltir. ngiltere ve Avrupa kamuoyunun yanl fl bilgilerle donat lmas na ve bu yüzden de Türk düflmanl n n giderek artmas na dikkat çeken Yüzbafl Norman n raporu, geçmiflte oldu u gibi günümüzde de Ermeni lobileri taraf ndan göz ard edilmekte, yok say lmaktad r. Söz konusu rapordaki baz önemli bölümler flöyledir: Do u Politikam z baflar s zl a u rad, hem de çok ac bir flekilde Türkleri kendimizden so uttuk. Ermenilere bofl ümitler verdik ve ülkeyi kana bo duk. Ortaya ç kard m z kötülüklerin çaresini bulmak görevimizdir fakat ne yaz k ki Anadolu da de erli hayatlar n yitirmifl olan binlerce kifliyi Türkiye ye geri veremeyiz. Düflüncelerimin, bütün ngilizler Frans z Büyükelçi Paul Cambon göz önüne al nd nda sadece bir az nl temsil etti ini ve bugün ngiltere de genel düflüncenin, Türklerin aleyhine ve Ermenilerin lehine oldu- unu biliyorum. Bu, Ermeni entrika ve desiselerinin (hile, entrika) daha önce hiçbir zaman ngiliz halk n n gözleri önüne serilmemifl olmas yüzündendir. ngiltere, Ermenilerle yak ndan ilgilenmifl, baflta Londra olmak üzere birçok ngiliz kentinde örgütlenme ve propaganda çal flmalar yapmalar na olanak sa lam flt r. Frans z Büyükelçisi Cambon, Fransa D fliflleri Bakan na yazd mektuplarda bu konuyu özetle flöyle dile getirmifltir y llar na do rudur ki, ilk olarak Avrupa da bir Ermeni hareketinden söz edildi. Ermeni propagandac lar kendi dâvalar için ilk önce Fransa y kazanmaya çal flt lar. Fransa n n kahramanl k, flövalyelik duygular na müracaat ettiler. Dergilerde makaleler yay nland. Ziyafetler tertip edildi. Nutuklar söylendi. Ermeniler, Londra da iyi karfl land lar. Gladstone kabinesi Ermenileri toplad, örgütlenmelerine destek verdi. Kendilerine yard m vadetti. O zamandan itibaren propaganda komiteleri Londra da yerleflerek, ngiliz hükümetlerinden ilham almaya bafllad lar. ngiltere, Birinci Dünya Savafl n n hemen sonras nda, Amerika Birleflik Devletleri nin, Ermeni sorununa müdahalesinin, bölgedeki ç karlar aç s ndan gerekli oldu unu da düflünüyordu. Bu nedenle Amerika Birleflik 58

5 Ermenistan Baflbakan Kaçaznuni Oysa yine aldat lm flt k. ngilizler bizim müttefik oldu umuzu bilmiyorlard ya da unutmufllard. Devletleri ni, Ermenistan mandas konusunda ikna etmeye çal fl yordu. Mezopotamya daki zengin petrol ve maden kaynaklar - n denetimi alt na alma hesab n yapan ngilizler, bu bölgeyi kuzeyden gelecek tehlikelere karfl Amerika Birleflik Devletleri arac l ile korumay düflünüyordu. flte bu nedenle Mezopotamya n n kuzeyinde kurulacak Amerikan mandas ndaki Ermenistan ngiltere nin ç karlar aç s ndan büyük önem tafl yordu. ngiltere, Amerikan Yönetiminin Ermenistan mandas n almas için yo un bir kampanya yürütüyordu, ancak Baflkan Wilson, ülkesinin Ortado u da giderek daha genifl bir alana yerleflmesi konusuna s cak bakm yordu. Ermenistan n Baflbakan Kaçaznuni, Birinci Dünya Savafl s ras nda Ermenilerin, ngiltere ye verdi i deste in ve hizmetlerin karfl l n alamamas n anlat rken, ngiliz emperyalistleri taraf ndan nas l kullan ld klar n flu sözlerle anlat yordu: Kas m da Almanya teslim oldu. Almanlar Gürcistan boflaltt lar. Batum a, müttefiklerimiz olan ngilizler girdiler. Yeni umut kap lar aç ld. Bunlar, bizim dostlar m zd. Biz de kendileriyle beraber düflmanlar m z olan Türklere karfl savaflmam fl m yd k? O halde, istifade edece imiz de muhakkakt. Oysa yine aldat lm flt k. ngilizler bizim müttefik oldu umuzu bilmiyorlard ya da unutmufllard. Aksine Gürcülere, Azerilere büyük ilgi gösteriyorlard. Biz de ngilizlere, nankör dedik. ngiltere nin Ermeni politikalar n yazmaya devam edece iz. gurbuzevren@butundunya.com.tr Siz kendi elinizle teslim etmedikçe, kimse kendinize olan sayg n z elinizden alamaz. Mahatma Gandhi 59