Akci er Kanseri Tan ve Tedavisinde Gecikmeler

Transkript

1 DERLEME Akci er Kanseri Tan ve Tedavisinde Gecikmeler Adnan Y lmaz, Aysun Aybatl Süreyyapafla Gö üs ve Kalp Damar Hastal klar E itim ve Araflt rma Hastanesi, stanbul ÖZET Akci er kanseri tan ve tedavisindeki gecikmeler yayg n görülen bir problemdir. Gecikmeler hasta gecikmesi ve doktor gecikmesi olarak s n fland r l r. Doktor gecikmesi, sevk, tan ve tedavi gecikmelerini içerir. Çeflitli çal flmalar, bu gecikmelerin tümör evresini ve prognozu olumsuz yönde etkileyebilece ini göstermektedir. Bu yaz da tan ve tedavi gecikmelerinin nedenleri, sonuçlar ve çözümleri tart fl lm flt r. Anahtar sözcükler: akci er kanseri, tan, tedavi, gecikmeler Toraks Dergisi, 2005;6(1):68-72 ABSTRACT Delays in the Diagnosis and Treatment of Lung Cancer Delays in the diagnosis and treatment of lung cancer is a common problem. Delays may be classified as patient s and doctor s delays. Doctor s delay includes referral, diagnostic and treatment delays. Many studies indicated that delays may have negative effect on tumor stage and prognosis of lung cancer. In this paper, the causes, results and precautions for delays were discussed. Keywords: lung cancer, diagnosis, treatment, delays Gelifl tarihi: Kabul tarihi: Toraks Dergisi, 2005;6(1):68-72 G R fi Akci er kanseri, kad n ve erkekte en s k görülen ve en fazla ölüme yol açan kanserlerden biridir. Amerika Birleflik Devletleri nde, 2001 y l nda, yeni tan konulan akci er kanserli hasta say s n n oldu u ve bunlardan ünün bu y l içinde ölece i tahmin edilmifltir [1]. Her y l, dünyada yaklafl k 1 milyon kifli akci er kanseri nedeniyle ölmektedir [2]. Akci er kanserine ba l ölümler, kansere ba l tüm ölümlerin erkeklerde %31 ini, kad nlarda ise %25 ini oluflturur ve bu ölümlerin say s, en yayg n 3 organ (meme, prostat ve kolon) kanserine ba l ölümlerin toplam ndan daha fazlad r [1]. Yaz flma Adresi: Doç. Dr. Adnan Y lmaz Zümrütevler Atatürk Cad. Abant Apt. No: 30, Maltepe stanbul Tel : (0532) E-posta : elifim@rt.net.tr Akci er kanserinde prognoz üzerine etki eden faktörlerin bafl nda tümör evresi gelmektedir. Akci er kanserli olgular n yaklafl k %49 u bafllang çta uzak metastaza sahiptir. Bu hastalar n %26 s nda mediasten lenf bezi tutulumu saptan r [1]. Baflvuru s ras nda akci er kanserli olgular n %80 i inoperabl olup, sadece %20 olgu cerrahi tedaviye adayd r [3]. Uzak metastaz bulunan küçük hücreli d fl akci er kanserli olgular, tedavi edilmediklerinde 4-5 ayl k ortanca sa kal m süresine sahiptirler ve bu olgular n sadece %10 u 1 y l yaflamaktad r [4]. Befl y ll k sa kal m oran evre IA da %67, IB de %57, IIA da %55, IIB de %39 ve IIIA da %23 olarak bildirilmifltir. Sadece tümör çap n n de iflti i evre IA ve IB olgular aras nda bile 5 y ll k sa kal m oran aç s ndan %10 fark bulunmaktad r [5]. Tan ve tedavi gecikmeleri, akci er ve akci er d fl organ kanserli hastalarda yayg n görülen bir sorundur [6-11]. Bir 68

2 Akci er Kanseri Tan ve Tedavisinde Gecikmeler Toplam Gecikme Hasta Gecikmesi Doktor Gecikmesi Sevk Gecikmesi Tan Gecikmesi Tedavi Gecikmesi lk Yak nma lk Doktora Baflvuru Gö üs Klini ine Baflvuru Tan Tedaviye Bafllama veya Tedavi Karar fiekil 1. Tan ve tedavi gecikmelerinin s n fland r lmas. çok çal flmada, tan ve tedavi gecikmelerinin tümör evresini ve prognozu olumsuz yönde etkileyebilece i bildirilmektedir [8,12,13]. Bu yaz da, akci er kanserli hastalardaki tan ve tedavi gecikmelerinin boyutu, olas nedenleri, klinik sonuçlar ve çözüm önerileri anlat lm flt r. Gecikmelerin Tan m ve S n fland r lmas Akci er kanserli hastada ilk yak nmalar n bafllang c ndan tedavinin yap ld veya tedavi karar n n verildi i güne kadar geçen süre çeflitli alt bölümlerden oluflur. lk yak nmalar n bafllang c ndan, hastan n ilk doktora baflvurmas na kadar geçen süre hasta baflvuru süresi olarak tan mlan r. Hasta baflvuru süresi için kabul edilebilir süre 30 gündür. Hasta baflvuru süresinin 30 günü aflmas HASTA GEC K- MES olarak adland r l r [7,14]. DOKTOR GEC KME- S, ilk doktora baflvuru ile tedavi bafllang c aras ndaki sürede meydana gelen gecikmeleri tan mlar [12]. Bu dönem çeflitli alt gruplara ayr labilir. lk doktora baflvuru ile bir gö- üs hastal klar uzman veya gö üs hastal klar merkezine baflvuru aras ndaki dönem sevk süresi, gö üs hastal klar uzman veya gö üs hastal klar merkezine baflvuru ile patolojik tan n n elde edilmesi aras ndaki dönem tan süresi, patolojik tan n n elde edilmesi ile tedavinin bafllad veya tedavi karar n n verildi i zaman aras ndaki dönem tedavi süresi olarak adland r l r. Bu sürelerdeki gecikmeler s ras yla SEVK GEC KMES, TANI GEC KMES ve TE- DAV GEC KMES olarak tan mlanmaktad r [13,15-17]. lk yak nmalar n bafllang c ndan tedavi bafllang c na kadar olan süredeki gecikmeler (hasta gecikmesi + doktor gecikmesi) toplam gecikme olarak kabul edilmektedir [10,17]. Gecikmelerin alt gruplar fiekil 1 de tan mlanm flt r. Yap lan çal flmalarda, hasta gecikmesi için 30 günün üzerindeki süreler kriter al n rken, doktor gecikmesi ve alt bölümleri için herhangi bir süre belirtilmemifltir. ngiliz Toraks Derne i, akci er kanserli hastalar n tan ve tedavi bafllama süreleri konusunda çeflitli önerilerde bulunmufltur [18]. Bu önerilerin bafll calar flunlard r: 1. Pratisyen hekimler ve gö üs hastal klar d fl ndaki uzman doktorlar, radyolojik veya klinik olarak akci er kanseri düflündükleri hastalar h zl bir flekilde gö üs hastal klar uzman na sevk etmelidirler. 2. Hastanedeki hastalar 2 iflgünü içinde, d flar dan sevk edilen hastalar ise 1 hafta içinde gö üs hastal klar uzman taraf ndan konsülte edilmelidir. 3. Gö üs grafisi çekilmesi ile gö üs hastal klar klini ine/hekimine baflvuru aras ndaki süre 2 haftay aflmamal d r. 4. Bronkoskopi ve di er tan sal ifllemlerin yap lmas ve patoloji sonuçlar n n elde edilme süresi, ifllemin yap lmas na karar verildikten sonra 2 haftay geçmemelidir. 5. Gö üs hastal klar hekimine baflvuru ile torakotomi aras ndaki süre 8 haftay aflmamal d r. Baz çal flmalarda bu süre 6 hafta olarak kabul edilmektedir [16]. 6. Cerrahi karar ile torakotomi aras ndaki süre 4 haftay geçmemelidir. 7. Radyoterapi planlanan olgularda acil radyoterapi 2 iflgünü, palyatif radyoterapi 2 hafta, radikal radyoterapi 4 hafta içinde bafllamal d r. 8. Kemoterapi için sevk edilen hastalar bir hafta içinde görülmeli ve kemoterapilerine 7 iflgünü içinde bafllan lmal d r. Tan ve Tedavi Gecikmelerinin Boyutu Akci er kanseri tan ve tedavisindeki gecikmeleri de erlendiren çal flmalarda, gecikmelerin boyutu ile ilgili farkl sonuçlar bildirilmektedir. Koyi ve arkadafllar [7], akci er kanserli ve gö üs tümörlü 134 olguyu kapsayan çal flmalar nda, ortalama hasta gecikmesini 43 gün, toplam gecikmeyi 203 gün olarak bildirmifllerdir. Ayn çal flmada, toplam gecikme süreleri 2 y l aflan olgular rapor edilmifltir. Bu çal flman n sonuçlar Tablo I de verilmifltir. Milleron ve arkadafllar [19], 72 olguluk serilerinde ortalama süreyi hasta gecikmesi için 103 gün, doktor gecikmesi için 88 gün ve total gecikme için 155 gün olarak rapor etmifllerdir. Ülkemizde 69

3 Y lmaz A. ve Aybatl A. Tablo I. Gecikmelerin boyutu (gün) Gecikme Ortalama Ortanca En Küçük En Büyük Hasta gecikmesi lk doktor gecikmesi Uzman doktor gecikmesi lk yak nma-tan lk yak nma-tedavi Kaynak No: 7. Tablo II. 226 olguda gecikmelerin boyutu (gün) Ortalama Olgu Süre (±Standart Sapma) Say s Hasta gecikmesi 63.7± Doktora baflvuru-tan 14.1± Tan -tedavi 27.3± Doktora baflvuru-tedavi 47.5± lk yak nma-tedavi 101.6± Kaynak No: 11. bu gecikmelerin de erlendirildi i bir çal flmada, 63.7 gün gibi uzun bir ortalama hasta gecikme süresi saptanm flt r. Bu çal flman n sonuçlar Tablo II de belirtilmifltir [11]. Billing ve Wells [10], serilerinde gecikme sürelerini daha farkl alt gruplar için de erlendirmifllerdir. Bu çal flmada, yak nmalar n bafllamas ile ilk akci er grafisi çekilmesi aras ndaki süre ortalama 26 gün bulunurken, bronkoskopi için 14 günlük, tomografi için ise 18 günlük gecikme süresi bildirilmifltir (Tablo III). ngiltere deki iki hastaneye ait gecikme sürelerini de erlendiren bir çal flmada, toplam gecikme süresinin 99 ve 109 gün, bronkoskopi süresinin 6 ve 14 gün ve transtorasik biyopsi süresinin 46 ve 15 gün olarak bulundu- u rapor edilmifltir [6]. Farkl organ kanserli hastalar içeren ve 1974 ile 1980 y llar ndaki gecikme oranlar n karfl laflt - ran bir çal flmada, akci er kanserli olgularda di er organ kanserli olgulardakine benzer flekilde, hasta gecikmesinin %39.6 dan %50.9 a yükseldi i, buna karfl n doktor gecikmesinin %45.8 den %35.1 e düfltü ü gözlenmifltir. Gecikmeye sahip olgular n oran ise %75 ten %45.6 ya düflmüfltür [8]. Silva ve arkadafllar [14], serilerinde hastalar n %30 unda hasta gecikmesinin söz konusu oldu unu saptam fllard r. Gecikmelerin Evre ve Prognoz Üzerine Etkisi Tan ve tedavi gecikmelerinin tümör evresi ve prognoz üzerine etkisi konusunda farkl sonuçlar bildirilmektedir. Tablo III. Akci er kanserli olgularda çeflitli aflamalara ait gecikme süreleri Süre Ortalama %95 CI lk yak nma-cerrahi lk yak nma-gö üs klini i lk yak nma-akci er grafisi Akci er grafisi-gö üs hast. doktoru Gö üs hast. doktoru-cerrahiye sevk Bronkoskopi Toraks bilgisayarl tomografisi Transtorasik i ne aspirasyonu Cerrahiye sevk-operasyon Cerrahiye sevk-konsültasyon Mediastinoskopi Kaynak No: 18. Billing ve Wells [10], ortalama toplam süreyi evre I olgularda 119 gün, evre II olgularda 123 gün, evre III olgularda 92 gün ve evre IV olgularda 93 gün olarak bulmufllar ve gecikmelerin tümör evresini etkilemedi ini bildirmifllerdir. Aragoneses ve arkadafllar [16], sadece cerrahi tedavi uygulanan hastalar de erlendirdikleri çal flmalar nda, gecikme sürelerinin olgular n patolojik evresini etkilemedi ini rapor etmifllerdir. Bir baflka çal flmadaysa, k sa gecikme süresinin daha kötü bir prognozla iliflkili oldu u rapor edilmifltir [20]. Christensen ve arkadafllar [12], çal flmalar nda, gecikme süresinin evre I ve II deki olgularda evre III ve IV teki olgulardakine göre daha k sa oldu unu saptam fllard r. Robinson ve arkadafllar [8], kanser tan s ndaki gecikmelerin önlenmesiyle sa kal m süresinin uzayabilece ini aç klam fllard r. Bir baflka çal flmada, sevk süresindeki gecikmelerin kötü prognozla iliflkili oldu u, hasta gecikmesi ve sevk gecikmesini azaltacak önlemlerin al nmas gerekti i bildirilmifltir [13]. 70

4 Akci er Kanseri Tan ve Tedavisinde Gecikmeler Tablo IV. Doktor gecikmesinin olas nedenleri Akci er grafisi çekilmemesi Akci er grafilerinin de erlendirilmesinde hatalar Doktorlar n akci er kanserinden flüphelenme indekslerinin düflük oluflu Baflka tan düflünüp gereksiz tetkik isteme Yak nmalara yönelik tedavi verme Gereksiz tan sal ifllemlerin uygulanmas Gerekli tan sal ifllemlerin uygulanmamas Hastan n tan ifllemlerini kabul etmemesi Medikal servislerin yetersizli i Laboratuvarlar n (bronkoskopi, patoloji vb.) yetersizli i Sa l k sistemindeki eksiklikler Hastayla ilgili faktörler Gecikmelerin Nedenleri ve Çözümler Akci er kanseri tan ve tedavisindeki gecikmelerin araflt r ld çal flmalar n say s oldukça azd r. Bu çal flmalarda gecikmelerin nedenleri ayr nt l olarak de erlendirilmemifltir. Akci er tüberkülozlu hastalarla benzer yak nmalara sahip olduklar göz önünde bulunduruldu unda, akci er tüberkülozu için bildirilen hasta gecikmesi üzerinde etkili faktörlerin akci er kanserli hastalar için de geçerli olabilece i aç kt r. Yafl, cinsiyet, ekonomik koflullar, e itim düzeyi ve sosyokültürel faktörler hasta gecikmesini etkileyebilecek bafll ca faktörlerdir [21]. spanya da yap lan bir çal flmada, k rsal-kentsel yaflam d fl nda bu faktörlerin hiçbirinin hasta baflvuru süresini etkilemedi i gösterilmifltir [15]. Sosyal güvenlik sistemiyle ilgili olumsuzluklar ve sa l k sistemindeki eksiklikler hasta gecikmesini olumsuz etkileyebilir. Hastalar n yak nmalar n önemsememeleri veya bunlar efllik eden di er hastal klar na ba lamalar da hasta gecikmesi için olas nedenler olabilir. Koyi ve arkadafllar [7], hasta gecikmesinin azalt labilmesi için toplumun e itilmesini ve hastalar n sa l k kurumlar na ulaflmalar n n kolaylaflmas n, 2 önemli çözüm yöntemi olarak bildirmifllerdir. Doktor gecikmesi için çeflitli nedenler bildirilmektedir. Brezilya da yap lan iki çal flmada, medikal servislerin yetersizli i, sevklerde gecikmeler ve tan sal/yard mc testlerin düflük performans gecikmelerden sorumlu tutulmufltur [14,22]. Akci er kanserli hastalar n takibinde görev alan hekimlerin, özellikle de ilk basamak hekimlerinin akci er kanseriyle ilgili bilgilerinin ve flüphelenme indekslerinin düflüklü ü doktor gecikmesi için önemli bir nedendir [7,19]. Milleron ve arkadafllar [19], ilk baflvuruyu pratisyen hekimlere yapan olgularda, gö üs hastal klar uzman na baflvuran olgulardakine göre daha uzun gecikme sürelerinin söz konusu oldu unu rapor etmifllerdir. Tablo IV, doktor gecikmesinin olas nedenlerini göstermektedir. Kronik akci er yak nmas na sahip olgularda akci- er grafisi çekilmemesi yayg n bir sorundur [21]. Çekilen akci er grafileri %25-90 oran nda yanl fl de erlendirilmektedir. Yanl fl de erlendirilen lezyonlar n %28 i 1-3 cm, %12 si ise 3-4 cm çap ndad r [23]. Gecikmelerin önemli bir nedeni de, doktorlar n baflka tan düflünmeleri veya semptomatik tedavi vermeleridir. Küçük hücreli akci er kanserli olgular içeren bir çal flmada, olgular n %40 nda baflka tan lar düflünüldü ü bildirilmifltir [24]. Gonzalez ve arkadafllar n n çal flmas nda, tan süresi boyunca hastalar n %80 inin 2 veya daha fazla doktor taraf ndan de erlendirildi i, %44 olgunun 2 veya 3, %12 sinin 6, sadece %17 olgunun 1 doktor baflvurusuna sahip oldu u rapor edilmifltir [15]. Gereksiz tan sal ifllemler uygulanmas veya tan sal yöntemlerin uygun flekilde yap lmamas doktor gecikmelerinin di er bir önemli nedenidir [16,25]. Hastalar n tan sal ifllemleri kabul etmemesi tan gecikmelerine neden olabilir [25]. Akci er kanserli olgular n %10 unda paraneoplastik sendromlar görülebilir [26]. Bu bulgular n tan nmas, akci- er kanserli olgularda gecikmeleri azaltabilir. Akci er kanserli olgular n %6 s yak nmas z olabilir [27]. Riskli gruplar n düflük doz bilgisayarl tomografiyle taranmas, yak nmas z olgular n tan s ndaki gecikmelerin azalt lmas na yönelik di er bir önlem olabilir [28]. Sa l k sistemindeki sorunlar ile medikal servislerin ve laboratuvarlar n yetersizli i, doktor gecikmesine yol açabilecek di er nedenlerdir. Bu nedenler göz önünde bulunduruldu unda, doktorlar n e itimi ve akci er kanserinden flüphelenme indekslerinin yükseltilmesi, tan sal yöntemlerin uygun flekilde uygulanmas, sa l k ve laboratuvar sistemindeki eksikliklerin giderilmesi, gereksiz medikal incelemelerden kaç n lmas, doktor gecikmesini azaltacak ana giriflimlerdir. SONUÇ Akci er kanseri tan ve tedavisindeki gecikmeler, önemli ve yayg n bir sorun olarak karfl m zda durmaktad r. Ülkemizde tan ve tedavi gecikmelerinin boyutunu ve olas nedenlerini ortaya koyan ileriye dönük çal flmalara gereksinim vard r. Bu özellikte çal flmalar yap larak sorunun boyutu, nedenleri, sonuçlar ve çözümleri ortaya konulmal d r. KAYNAKLAR 1. Jemal A, Thomas A, Murray T et al. Cancer statistics, Ca Cancer J Clin 2002;52: Carney DN. Lung cancer: time to move on from chemotherapy. N Engl J Med 2002;346:

5 Y lmaz A. ve Aybatl A. 3. Scagliotti G. Symptoms, signs and staging of lung cancer. European Respiratory Monograph 2001;17: Schiller JH, Harrington D, Belani CP et al. Comparison of four chemotherapy regimens for advanced non-small-cell lung cancer. N Engl J Med 2002;346: Mountain CF. Revisions in the international system for staging lung cancer. Chest 1997;111: Boldy DA, Lim WS, Salama FD. Delays in the diagnosis and surgical treatment of lung cancer. Thorax 1997;52: Koyi H, Hillerdal G, Branden E. Patient s and doctor s delays in the diagnosis of chest tumors. Lung Cancer 2002;35: Robinson E, Mohilever J, Zidan J, Sapir D. Delay in diagnosis of cancer: Possible effects on the stage of disease and survival. Cancer 1984;54: Goodson WH, Moore DH. Causes of physician delay in the diagnosis of breast cancer. Arch Intern Med 2002;162: Billing JS, Wells FC. Delays in the diagnosis and surgical treatment of lung cancer. Thorax 1996;51: Özlü T, Bülbül Y, Öztuna F, Çan G. Akci er kanseri tan s n ne kadar sürede koyabiliyoruz? Tüberküloz ve Toraks 2002;50: Christensen ED, Harvald T, Jendresen M et al. The impact of delayed diagnosis of lung cancer on the stage at the time of operation. Eur J Cardiothorac Surg 1997;12: Bozcuk H, Martin C. Does treatment delay affect survival in non-small cell lung cancer? A retrospective analysis from a single UK centre. Lung Cancer 2001;34: Silva PPA, Pereira JR, Ikari FK, Minamoto H. Cancer de pulmao e retardo diagnostico: analise de 300 cases (Abstract). Rev Ass Med Brasil 1992;38: Gonzalez JM, de Castro FJ, Barrueco M et al. Delays in the diagnosis of lung cancer. Arch Bronconeumol 2003;39: Aragoneses FG, Moreno N, Leon P et al. Influence of delays on survival in the surgical treatment of bronchogenic carcinoma. Lung Cancer 2002;36: Dische S, Gibson D, Parmar M, Saunders MI. Time course from first symptom to treatment in patients with non-small cell lung cancer referred for radiotherapy: a report by the CHART Steering Committee. Thorax 1996;51: BTS. BTS recommendations to respiratory physicians for organising the care of patients with lung cancer. Thorax 1998;53 (Suppl 53): Milleron B, Mangiapan G, Terrioux PH et al. Delays in the diagnosis and treatment of lung cancer. Thorax 1997;52: Myrdal G, Lambe M, Hillerdal G et al. Effects of delays on prognosis in patients with non-small cell lung cancer. Thorax 2004;59: Y lmaz A, Bo a S, Sulu E et al. Delays in the diagnosis and treatment of hospitalized patients with smear-positive pulmonary tuberculosis. Respir Med 2001;95: Pereira JR, Ikari FK, Minamoto H, Cassioli JC. Delay factors in the diagnosis of lung cancer: a public health problem. Rev Paulista Med 1991;109: Quekel LG, Kessels AG, Goei R, van Engelshoven JM. Miss rate of lung cancer on the chest radiograph in clinical practice. Chest 1999;115: Rachtan J, Pawlicki M. Causes of delayed treatment of patients with small call lung cancer. Pneumonol Pol 1990;58: Yoshimoto A, Tsuji H, Takazakura E et al. Reasons for the delays in the definitive diagnosis of lung cancer for more than one year from the recognition of abnormal chest shadows. Intern Med 2002;41: Beckles MA, Spiro SG, Colice GL, Rudd RM. Initial evaluation of the patient with lung cancer: symptoms, signs, laboratory tests, and paraneoplastic syndromes. Chest 2003;123 (Suppl 1): Carbone PP, Frost JK, Feinstein AR et al. Lung cancer: perspectives and prospects. Ann Intern Med 1970;73: Bach PB, Niewoehner DE, Black WC; American College of Chest Physicians. Screening for lung cancer: the guidelines. Chest 2003;123 (Suppl 1):