ÜNİTE. ACİL YARDIM VE KURTARMA ÇALIŞMASI Doç. Dr. Atıf BAYRAMOĞLU İÇİNDEKİLER HEDEFLER RESUSİTASYON

Transkript

1 HEDEFLER İÇİNDEKİLER RESUSİTASYON Giriş Kimin Kpr a İhtiyacı Vardır? Başlangıçta Yapılması Gereken Şeyler Nelerdir? Hastaya Odaklanıldığında Yapılması Gereken İşlemler Nelerdir? Temel Yaşam Desteği İleri Yaşam Desteği Otomatik Eksternal Defibrilatör Stabil Yan Pozisyon Nedir? Ne Zaman Kullanılır? ACİL YARDIM VE KURTARMA ÇALIŞMASI Doç. Dr. Atıf BAYRAMOĞLU Bu üniteyi çalıştıktan sonra; Resusitasyonun tanımını yapabilecek, Temel Yaşam Desteği uygulamalarını öğrenebilecek, İleri Yaşam Desteği uygulamalarını öğrenebilecek, Otomatik eksternal defibrilasyonu kavrayabileceksiniz. ÜNİTE 8

2 Kardiyak arest, kalbin pompalama fonksiyonunun bozulmasına bağlı olarak nabız oluşamaması durumudur. GİRİŞ Resusitasyon solunumu ya da kan dolaşımı durmuş bir kişiye dışardan yapılan müdahalelerin tümünü ifade eder. Solunum ya da dolaşım tek başına durmuş olabileceği gibi, her ikisi de durmuş olabilir. Kardiyopulmoner resusitasyon terimini daha iyi anlamak için kalbin durması (kardiyak arrest) ve solunumun devam etmemesinin (solunumarresti) ne anlama geldiğini tam olarak anlamak gerekir. Kardiyak arest kalbin pompalama fonksiyonunun bozulmasına bağlı olarak nabız oluşamaması durumudur. Kalpte bir elektrik uyarı olsun ya da olmasın, sonuç olarak kalp kasılamıyorsa, kan pompalayamaz. Bu duruma kardiyak arest denir. Bu durum hayatla bağdaşmaz. Beyin başta olmak üzere kalp ve diğer bazı organlarımız bu duruma uzun süre dayanamaz. Belli bir süre geçtikten sonra geri dönmesi mümkün olmayan hasarlar meydana gelecektir. Bu bakımdan acil düzeltilmesi gereken bir durumdur. Solunum durması ise tıkanıklık, boğulma, dumana maruziyet gibi sebeplerle solunumun ani olarak durmasıdır. Sonuçta bu hastalarda kandaki karbondioksitin atılıp yerine oksijen alınması işlemi gerçekleştirilemez. Bu durumda hayatla bağdaşmaz. Uzun süre devam ederse başta kalp ve beyin olmak üzere hayati organlarda önce düzelebilir hasarlar, daha da düzeltilemezse geriye döndürülmesi mümkün olmayan hasarlar meydana oluşacaktır. Bu sebeple bu durumda acil düzeltilmesi gereken bir durumdur. Bu bilgiler ışığında yaşamı herhangi bir şekilde kesintiye uğramış bir kişiye hayata döndürmek maksadı ile uygulanan tüm girişimlere kardiyo pulmoner resusitasyon (KPR) denir. KPR, yaşam desteği şeklinde sağlanır. Bu destek Temel Yaşam Desteği (TYD), ya da İleri Yaşam Desteği (İYD) şeklinde yapılmaktadır. TYD sağlık kurumu dışında, dolaşım ya da solunum aresti gelişen hastaya alet, ekipman, ilaç kullanılmaksızın sağlanan destektir. Eğer ambulans gelip ya da hastaneye ulaşılıp aynı destek monitör, ileri hava yolu araçları ve ilaçlar kullanılarak yapılıyorsa buna da İYD denir. Hedef her zaman İYD sağlanmasıdır. TYD; sadece İYD sağlanamayan durumlarda, İYD sağlanana, yani ilaç ve malzeme kullanımı mümkün olana kadar mecburiyetten kullanılan bir uygulamadır. Yukarıda da bahsedildiği gibi hastaya ileri yaşam desteği gibi etkili bir destek sağlanana kadar beyinde kalpte ve diğer hayati organlarda geriye dönüşü mümkün olmayan hasarların meydana gelmesini engellemek amacıyla uygulanır. Son yıllarda otomatik eksternal defibrilatör uygulaması da TYD uygulamaları arasında geçmektedir. Otomatik eksternal defibrilatör ileri teknoloji ürünü bir cihazdır. Bu sebeple bu uygulamanın İYD olarak değerlendirilmesi beklenir. Ancak hastaya şok uygulamasının çok etkili olması sebebi ile kalabalık insanların bulunduğu her yere otomatik eksternal defibrilatör konulması ve eğitimini almış sağlıkçı olmayan insanlar tarafından bile kullanılması sebebi ile TYD uygulaması olarak değerlendirilmektedir. Atatürk Üniversitesi Açıköğretim Fakültesi 2

3 KİMİN KPR A İHTİYACI VARDIR? Kimin KPR ihtiyacı olduğu belirlenirken, izlenmesi gereken yol TYD ve İYD uygulamalarında farklılıklar gösterir. TYD uygulamalarında elimizde malzeme olmadığından konuşmaya çalışarak cevapsızlığı değerlendirmek suretiyle yaşam desteğine ihtiyaç olup olmadığına karar verilir. İYD uygulamalarında ise hasta monitöre bağlanarak kalp ritmi tespit edilmek sureti ile karar verilir. Bir kişinin KPR ihtiyacı olup olmadığını belirlemek için TYD uygulamaları için yapılması gereken: Beyefendi/Hanımefendi nasılsınız? diye seslenirken omuzlarından hafifçe sarsmaktır (Şekil 1). Hasta herhangi bir şekilde cevap verirse o anda temel yaşam desteğine ihtiyacı olmadığını düşünebiliriz. Bu cevap iyiyim, kötüyüm gibi bir cevap olabileceği gibi ıııh diye bir inilti ya da göz teması olabilir. Bir taraftan seslenirken bir taraftan da omuzlarından sarsmamızın maksadı ise hastanın sağır bir kişi olması ihtimaline karşı uyaran verebilmiş olmaktır. Hasta hiçbir şekilde cevap vermiyorsa KPR ihtiyacı olduğu düşünülür. Bu durumda desteğe başlanır. Şekil 8.1 Cevapsızlığın değerlendirilmesi BAŞLANGIÇTA YAPILMASI GEREKEN ŞEYLER NELERDİR? Bir kişinin yaşam desteğine ihtiyacı olduğu karar verilir verilmez ilk yapılması gereken şeyler, olay yeri güvenliğinin sağlanması ve 112 Acil Sağlık Hizmetlerinin aranması ile destek istenmesidir. Atatürk Üniversitesi Açıköğretim Fakültesi 3

4 Şekil.8.2 Olay yeri güvenliği Olay yeri güvenliği mevcut devam eden tehlikenin varlığının tespiti, hasta kurtarıcı ve olay yerinde varsa meraklı kalabalığın güvenliğinin sağlanmasıdır (Şekil 2). Esasen güvenlik hayatın her alanında önemli bir konudur. Bir işe başlamadan önce kendimizin ve ekibimizin zarar görmeyeceğinden emin olmalıyız. Hasta için düşündüğümüzde ise Önce zarar verme primum nil nocere tıbbın temel prensibidir. Olay yeri güvenliği sağlanırken bir taraftan da 112 aranarak olay hakkında bilgi verilmelidir. Örneğin, elektrik çarpması olduğunu bilmediğimiz bir vaka için eve çağrıldığımızı ve ambulans ekibimizle beraber olay yerine gittiğimizi düşünelim. Vakanın evde duvarın dibinde yüzükoyun yattığını ve çarpan kablonun elektrik akımı devam eden bir şekilde altında kaldığını düşünelim. Vakaya müdahale etmeden ve durumu iyice değerlendirip anlamadan bu vakaya müdahale etmek için temas ettiğimiz anda bizi de elektrik çarpabilir. Bizim bu durumumuzu gören arkadaşlarımızda aynı şekilde o telaşla gerekli tedbirleri almadan bize yardım etmeye kalkışabilir ve onlarda çarpılabilirler. Bu durumda yapılması gereken daha eve girerken kafamızda güvenliği sağlama fikri ile girmek ve olabilecek tehlikeler hakkında şüpheci olmaktır. Bir kere tehlikenin farkına vardığınız vakit, çok kolay bir şekilde sigortaları kapatmak suretiyle hastaya güvenle müdahale edebilirsiniz. Atatürk Üniversitesi Açıköğretim Fakültesi 4

5 Aynı şekilde trafik kazası sebebi ile bir görevlendirme aldığımızı düşünelim. Olay yerine intikal ettikten sonra devlet kara yolunda kazazedelere eriştiğimizi ve kan revan bir hâlde olduklarını, belki de bizi görünce duygularımıza hitap edecek şekilde sesli olarak bizden yardım istediklerini varsayalım. Gerekli tedbirleri almadan müdahale ederken gelen bir araç hem kazazedeye bu arada kurtarıcıya çarpmak sureti ile yeni bir kaza meydana gelebilir. Bu durumda yapılması gereken olay yerinde bulunan birilerini görevlendirerek ya da trafik işaretlerini kullanarak trafiği durdurmak, kazazedenin durumunun elverdiği ölçüde erkenden vakayı güvenli olan bir yere taşıyarak müdahaleye orada devam etmektir. Diğer bir karşılaşabileceğimiz örnek ise silahlı çatışma olan bir yere görevlendirilmektir. Böyle bir görev aldığımızda polis ya da jandarma gibi güvenlik ekibi ile temasa geçmek gerekir. Güvenlik güçleri ile görüşmeksizin olay yerine çok yaklaşmak risk olabilir. Sıcak bölgenin nerede başladığını kestirmek güç olabilir. Sonuç olarak eğer silahlı bir çatışma olan bir yerden çağrı aldıysak güvenlik sağlanmadan sıcak bölgeye girilmez. Olay yeri güvenliği sağlanırken bir taraftan da 112 aranarak olay hakkında bilgi verilmeli ve destek sağlanmalıdır (Şekil 3). Bunun sebebi de özellikle yetişkin hastalarda meydana gelen kalp durması vakalarında tedavi için şok uygulanması gereğidir. Elektroşok uygulamanın kılavuzda çok önemli bir yeri vardır. Kalbin duran hastaların çoğunda erken dönemde şok uygulanması kalbin normal çalışmasını sağlar. Ancak bu, hastalarda üzerinden zaman geçtikçe kalbin normale dönme oranı azalır. Bu sebeple tedavi için erken dönemde bu hastalara şok uygulanması hayati öneme sahiptir. Tabidir ki şok uygulamak için defibrilatör cihazına ihtiyaç duyulacaktır. Şok cihazı (Defibrilatör) ambulansta bulunan bir cihaz olup, bu cihaza erken ulaşım hasta açısından son derece önemlidir. Otomatik eksternal defibrilatör kullanımının maksadı da bu hastalara erken şok uygulanmasıdır. Defibrilatör cihazına ya da otomatik eksternal defibrilatör cihazına ulaşılamayan durumlarda eskiden beri uygulanan bir de kardiyak yumruk (kardiyak tumb) uygulaması vardır. Bu uygulama ile ilgili 2015 yılında yayınlanan son kılavuzda bir öneri bulunmamakla beraber daha önceki kılavuzlarda bazı öneriler vardır. Buna göre hastaya defibrilasyon işlemi uygulanamayacaksa, yani defibrilatör ya da otomatik eksternal defibrilatör yoksa hastaya bir kere kardiyak yumruk atılması denenebilir. Yine benzer şekilde defibrilatör var ve birisinin defibrilatörü getirmesi bekleniyorsa bu durumda beklerken bişr kardiyak yumruk denenebilir. Bir yumrukla üretilebilecek maksimum enerji bir boksör tarafından atıldığında bile joul civarındadır. Bizim defibrilasyonda kullanıdğımız doz ise joul arasıdır. Dolayısı ile bu uygulamanın çok etkisi olması beklenmez, ancak kardiyak yumruk sonrası kalbi çalışmaya başlayan vakalarla ilgili yayınlar bulunması sebebi ile denenebilir. Bu yöntemde hasta sırtüstü yatıyordur. Göğsü açıktır. Kurtarıcı yumruğu ile yaklaşık yarım metre yüksekten göğsün ortasına bir yumruk atar ve kalbin normal çalışmasına geri dönmesini bekler. Atatürk Üniversitesi Açıköğretim Fakültesi 5

6 Dönüp dönmediğini kontrol etmeden hemen ardından kalp masajına başlar. İki dakika kalp masajından sonra nabzını kontrol edilir. Şekil Acil ambulansının erken aranması HASTAYA ODAKLANILDIĞINDA YAPILMASI GEREKEN İŞLEMLER NELERDİR? Hastaya odaklandığımız zaman yapılması gereken uygulamalar o andaki imkânlarımıza bağlıdır. Arzu edilen İYD başlanmasıdır. Ancak o anda olayın gerçekleştiği yerde bu imkânlar yoksa bu imkanlar sağlanana kadar TYD uygulanmak sureti ile hastada bu süreçte meydana gelebilecek geriye dönüşü olmayan hasarlar engellenmeye çalışılır. TEMEL YAŞAM DESTEĞİ Temel yaşam desteği (Algoritma 1): Hastanın solunumunun devam ediyor olması ve kalbinin çalışıyor olması açısından kısaca değerlendirilmesi gerekir. Bu amaçla sağlıkçı olmayan kurtarıcılar hastanın nefes alıp almadığını kontrol etmelidir. Eğer hastanın nefes alış verişi zayıfsa ve ya nefes alıp almadığı konusunda kuşku varsa, hastanın nefes almadığı varsayılarak müdahaleye başlanmalıdır. Sağlıkçı olan kurtarıcılar ise 10 saniyeyi geçmeyen bir sürede nabız ve solunum kontrolü yapabilirler (Şekil 4). Son yayınlanan 2015 kılavuzunda kural olarak hastada solunum ve dolaşım olduğundan emin olunamıyorsa solunum ve dolaşım olmadığı varsayılarak müdahaleye başlanır. Şekil8.4. Nabız kontrolü Müdahale sırasının akılda kolay tutulması için CAB kısaltması kullanılır. C yani Circulation dolaşımı ifade eder ve hastanın çalışmayan kalbinin pompalama fonksiyonunu yerine getirmek maksadı ile kalp masajı yapılmasını ifade eder (Şekil 5). Atatürk Üniversitesi Açıköğretim Fakültesi 6

7 Şekil8.5. Circulation= Dolaşım Hava yolunu açmak için travma şüphesi bulunmayan hastada hava yolu manevraları ile hava yolu açılır. A Airway hava yolu demektir (Şekil 6). Hava yolu açıklığının sağlanması ve sürdürülmesini ifade eder. Bilinci kapalı hastada dil kökü hava yolunu tıkayarak hava yolunu kapatır. Bilinci kapalı her hastada hava yolunun tıkalı olduğu kabul edilmelidir. Hava yolu açıklığının sağlanması esnasında yapılması gereken diğer bir uygulama ağız içinin kontrol edilerek, ağızda yabancı cisim varsa temizlenmesidir. Ağızda kan, tükrük, kırık diş, toprak vb. olabilir. Bu yabancı cisimlerin temizlenmesinden sonra başa pozisyon verilerek hava yolu açılmalıdır. Hava yolunu açmak için travma şüphesi bulunmayan hastada hava yolu manevraları ile hava yolu açılır. Yapılması gereken manevra baş geri, çene yukarı manevrasıdır. Ancak travma hastası ya da travma şüpheli hastalar da bu manevra tehlikeli olacağından çene itme manevrası (jaw thrust) uygulanır (Şekil 7). Şekil8.6. Hava yolu açıklığı (Chin: Çene, Nose: burun, Tongue: dil, open airway: açık hava yolu, Throat: boğaz) B Breathing solunum demektir. Solunumu devam etmeyen hastaya suni solunum sağlanmalıdır. Bu işlemle belki hastaya % 100 oksijen sağlanamaz, ancak beyinde kalpte ve diğer hayati organlarda meydana gelebilecek geriye dönüşsüz hasarı engellemeye yetecek kadar oksijen sağlanmış olur. Atatürk Üniversitesi Açıköğretim Fakültesi 7

8 Suni solunum desteği, ağızdan ağıza, ağızdan buruna, ağızdan stomaya, ağızdan maskeye ya da ağızdan ağız ve buruna uygulanabilir. Kalp masajı ve suni solunum desteği sağlanan hastaya 30 kalp masajını takiben 2 suni solunum desteği sağlanmalıdır. Her iki dakikada bir hastanın normale dönüp dönmediği kontrol edilmelidir. Şekil8.7. Solda baş geri çene yukarı, sağda çene itme manevrası Algoritma 1 TYD Atatürk Üniversitesi Açıköğretim Fakültesi 8

9 İLERİ YAŞAM DESTEĞİ İleri yaşam desteği (Algoritma 2): Eğer hasta için kullanılacak malzeme ve ilaçlara erişim sağlandıysa artık ileri yaşam desteği uygulamalarına başlanır. İlk yapılması gereken hastanın monitörize edilmesidir. Bu suretle hastadaki ritmin şoklanabilir bir ritim olup olmadığı anlaşılmış olur. Bu ayırım uygulanacak desteği baştan sona değiştirir. Monitörde şoklanabilir bir ritim varsa şok uygulanır. Bununla beraber hastaya artık elimizde gerekli malzemeler mevcut olduğundan ileri hava yolu sağlanır. Ardından hastaya damar yolu açılarak ya da itraossöz yoldan tetkik için kas örnekleri alınır, sıvı tedavisi başlanır, gereğinde kan ve kan ürünleri ile ilaç tedavileri başlanır. Şoklanamaz bir hasta ise hastaya şok verilmeksizin yine hastaya ileri hava yolu sağlanır. Duruma göre damar yolu ya da intraossöz yol açılır. Buradan gerekli kan alma sıvı tedavisi uygulanır. Atatürk Üniversitesi Açıköğretim Fakültesi 9

10 Kpr Ne Zaman Sonlandırılır? İYD de İlk yapılması gereken hastanın monitörize edilmesidir. Tarih boyunca üzerinde en çok durulan konulardan bir tanesi bir insanın ne zaman ölmüş olduğunun kabul edileceğidir. Bu konu ile ilişkili olarak kurtarıcının resusitasyonu sonlandırmakla ilgili kararsızlık ve endişeleri olabilir. Son yayınlanan 2015 yılı kılavuzuna göre,kurtarıcı kardiyopulmoner resusitasyonu 3 şekilde sonlandırabilir: Birincisi yaptığımız resusitasyona cevap alınıp hasta normal kalp atımı ve solunumu dönerse resusitasyon sonlandırılır. İkincisi resusitasyona başlarken çağrı yaptığımız 112 ambulansı gelip hastayı bizden devralınca, bizim açımızdan resusitsyon sonlanır. Üçüncü olarak uzak bir yerdeysek ve destek gelmesi ihtimali artık yoksa, biz bitip tükenince resusitasyon sonlandırılır. Kpr Ne Zaman Uzatılır? Bazı hastalarda kardiyopulmoner resusitasyon ne kadar uzatılırsa uzatılsın normal kalp atımına tekrar bir dönüş sağlanamayacaktır. Ancak kardiyak arest sebebine göre bazı hastaların normal kalp atımına dönmesi ihtimali daha yüksektir. Bu durumlar bilinirse bu hastalara sağlanacak yaşam desteği uzatılarak hastaların normal kalp atımına dönme şansı sonuna kadar zorlanır. Bu hastalardan bir grup soğuk ile ilgili olan gruptur. Atatürk Üniversitesi Açıköğretim Fakültesi 10

11 İster donma, ister çığ altında kalma ya da suda boğulmalarda olsun, hastanın normal olarak kalp atımının başlama şansı yüksektir. Bu hastalarda metabolizma yavaşlayacağı için hastada geriye dönüşü mümkün olmayan beyin kalp ve diğer hayati organlardaki hasarın oluşması gecikecektir. Düzgün müdahale edilmeleri durumunda bu hastaların hayatta kalma şansı daha yüksektir. Ayrıca elektrik çarpmalarında ve zehirlenmelerde de aynı durum söz konusudur. Bu hastalarda da kardiyopulmoner resusitasyonu uzatmak faydalı sonuçlar verebilir. Kpr de Esas Amaç Nedir? KPR esas amaç beynin korunmasıdır. Beyin oksijen ve glikozla beslenir. Beyinde bunların eksikliği durumunda hasar meydana gelir. Başlangıçta eksiklik düzeltilirse geriye dönüşlü olan bu hasar uzun süre devam ederse geriye dönüşsüz hasar meydana gelecektir. Örneğin, beynin mutlak oksijensizliğe tahammül süresi 4-5 dakikadır. Daha uzun sürerse beyinde geriye dönüşü mümkün olmayan hasarlar meydana gelecektir. Bu sebeple desteğin erken dönemde sağlanması son derece önemlidir. Bunun için sağlanacak destek kalp masajı yapılarak kan dolaşımının sağlanması ve suni solunum uygulayarak kana oksijen sağlanmasıdır. Bizim yapacağımız masaj ve suni solunum her ne kadar kalbin ya da akciğerlerin sağladığı dolaşım ve solunumun etkinliğine kıyasla zayıf kalsa da sağladığımız oksijen ve kan dolaşımı yine de beyinde meydana gelebilecek hasarı önlemek için yeterli olacaktır. Kpr de Başarılı Olmamızı Etkileyen Faktörler Nelerdir? Başarıyı etkileyen en önemli faktörlerden bir tanesi kalp masajıdır. Buradaki önemli noktalar, kalp masajının ne kadar erken başlandığı, ne kadar sürekli ve kesintisiz yapılabildiği ve teknik olarak ne kadar iyi uygulandığıdır. Teknik olarak ne kadar iyi uygulandığı ile ilgili önemli nokta kalp masajı yapılırken göğüste ne kadar çökme meydana geldiğidir. Yetişkinlerde göğüste meydana getirilen çökme 5-6 cm arasında olmalıdır. KPR esas amaç, beynin korunmasıdır. Bir diğer önemli konu elektroşok uygulamasının ne kadar erken yapıldığıdır. Şoklanabilir bir ritmi olan hastada 1. dakikada şok uygulandığında hasta %100 e yakın bir oranda normale dönerken 10. dakikada bu oran %5-10 a düşmektedir. Bu sebeple erken şok uygulayabilmek için ambulansın çağrılması erken yapılması gereken işlerden bir tanesidir. Bir diğer uygulama otomatik eksternal defibrilasyonun amacı da erken şok uygulanmasıdır. Diğer bir durum akciğerlerin aşırı havalandırılmasıdır. Akciğerlerin aşırı havalanması durumunda ortada kalan kalp sıkışacaktır. Bu da kalbin çalışmaya başlamasını engelleyecektir. Bu sebeple bu hastalarda akciğerin aşırı havalandırılmasından kaçınmak gerekir. Atatürk Üniversitesi Açıköğretim Fakültesi 11

12 Yabancı cisim aspirasyonunda KPR: Yabancı cisim aspirasyonu, soluk borusuna yabancı bir cismin kaçmasıdır. Bu durum karşısında tıkanıklık kısmi ya da tam olabilir. Solunum yolunu kısmen tıkarsa hasta son derece gürültülü bir şekilde solur. Tam tıkanıklık olursa tablo tamamen sessiz olur. Ancak hasta konuşamasa da ellerini boynuna götürerek size boğulduğunu anlatmaya çalışır. Eğer hasta bu esnada bilincini kaybetmişse hava yolu açıklığını sağladıktan sonra suni solunum yaptırdığınız esnada göğüs kafesi şişmiyorsa; yani suni solunum yaptıramıyorsanız, yabancı cisim aspirasyonu düşünmek gerekir. Bu durumdaki bir hasta eğer öksürüyorsa ona hiç müdahale etmeden öksürmeye özendirmek gerekir. Öksürme sureti ile yabancı cisim çıkarılabilirse sorun çözülür. Eğer bu mümkün olmazsa ya da hasta öksüremiyorsa sırtına iki kürek kemiğinin ortasına denk gelecek şekilde öne ve yukarı doğru olacak şekilde vurulur. Beş vurudan sonra beş hemlich manevrası uygulanır (Şekil 9). Bu manevrada sol el başparmağı göğüs kafesinin alt ucuna denk gelecek şekilde diğer elle kavranarak göğüs kafesine baskı uygulanır. Bu esnada yabancı cisim çıkarsa sorun çözülür. Ancak başarılı olunmazsa bu seferde hasta bilincini kaybedecektir. Yere düşüp kafasını çarpmaması için gerekli tedbirler alınır. Yere güvenle sırtüstü yatırıldıktan sonra aynı resusitasyondaki kalp masajına benzer şekilde göğüs basısı yapılarak yabancı cisim çıkartılmaya çalışılır. Şekil8.9. heimlich manevrası Atatürk Üniversitesi Açıköğretim Fakültesi 12

13 OTOMATİK EKSTERNAL DEFİBRİLATÖR Özellikle yetişkin hastalarda kalp durmasında elektroşok tedavisi çok iyi sonuçlar vermektedir. Özellikle yetişkin hastalarda kalp durmasında elektroşok tedavisi çok iyi sonuçlar vermektedir. Ancak bu başarı şok uygulamasının erken yapılmasına bağlıdır. Ambulans çağrıldığında ambulansın gelme süresi yerleşim yerinin büyüklüğüne bağlı olarak dakika hatta daha uzun olabilmektedir. Bu sebeple yapılan bazı çalışmalarla, elektroşok uygulamasının erken yapılması sağlanmaya çalışılmaktadır. Bu amaçla geliştirilen otomatik eksternal defibrilatör cihazları kullanıma sunulmuştur. Bu cihazlar 2 saatlik eğitim almış sağlıkçı olmayan kişiler tarafından başarılı bir şekilde kullanılmaktadır. İnsanların yoğun olarak bulunduğu fabrika, alışveriş merkezleri, stadyum gibi yerlerde ya da uçaklarda bu cihazlar bulundurularak, orada çalışan bazı kişilere eğitim verilmektedir. Bunun sonucunda gereğinde arrest olan şahıslara erken dönemde elektroşok uygulanabilmektedir. Otomatik Eksternal Defibrilatör Nasıl Çalışır? Şekil8.10. Otomatik eksternal defibrilatör Otomatik Eksternal Defibrilatör (OED) bir şok cihazıdır. Hastane ya da ambulansta kullanılan defibrilatörlerden farklı olarak, sahip olduğu bir çip sayesinde hastanın ritmini analiz eder. Bunun için bilinci kapalı hastaya cihaz kablolarla kişiye bağlanarak açılır (Şekil 10). Cihaz kişinin ritmini analiz ederken hastaya dokunmamanız konusunda sesli olarak uyarır. Günümüzde bu uyarıyı Türkçe olarak yapan cihazlar yaygınlaşmıştır. Analizi bitirince, kurtarıcıya öneride bulunur. Cihaz, hastada şoklanabilir bir ritm varken şok vermesini önerir. Şoku kendisi vermez, cihazın üzerinde yanıp sönmeye başlayan bir düğmeye basmak sureti ile şok kurtarıcı tarafından verilir. Şoklanamaz bir ritm varsa, cihaz kalp masajına devam etmesi konusunda kurtarıcıya sesli olarak öneride bulunur. Atatürk Üniversitesi Açıköğretim Fakültesi 13

14 STABİL YAN POZİSYON NEDİR? NE ZAMAN KULLANILIR? Stabil yan pozisyon, hastanın yan tarafı üzerine yatırılması suretiyle aspirasyonu önleyen bir pozisyondur. Stabil yan pozisyon, hastanın yan tarafı üzerine yatırılması suretiyle, kusması durumunda aspirasyonu önleyen bir pozisyondur (Şekil 11). Bu hastalarda eğer gerekirse çok kolay bir manevra ile hasta sırtüstü yatar pozisyona getirilerek kalp masajı ve suni solunuma başlanabilir. Bu pozisyon bilinci kapalı olduğu hâlde, solunumu olan ve nabız bulunan hastalarda 112 acil ambulansı çağırıldıktan sonra beklerken verilmesi gereken bir pozisyondur. Şekil8.11. Stabil yan pozisyon Atatürk Üniversitesi Açıköğretim Fakültesi 14

15 Özet Resusitasyon Resusitasyon solunumu ya da kan dolaşımı durmuş bir kişiye dışardan yapılan müdahalelerin tümünü ifade eder. KPR, yaşam desteği şeklinde sağlanır. Bu destek Temel Yaşam Desteği (TYD) ya da İleri Yaşam Desteği (İYD) şeklinde sağlanır. TYD sağlık kurumu dışında dolaşım ya da solunum aresti gelişen hastaya alet, ekipman, ilaç kullanılmaksızın sağlanan destektir. Eğer ambulans gelip ya da hastaneye ulaşılıp aynı destek monitör, ileri hava yolu araçları ve ilaçlar kullanılarak yapılıyorsa buna da İYD denir. Son yıllarda otomatik eksternal defibrilatör uygulaması da TYD uygulamaları arasında geçmektedir. Bir kişinin yaşam desteğine ihtiyacı olduğu karar verilir verilmez ilk yapılması gereken şeyler, olay yeri güvenliğinin sağlanması ve 112 Acil Sağlık Hizmetlerinin aranması ile destek istenmesidir. Hastaya odaklandığımız zaman yapılması gereken uygulamalar o andaki imkânlarımıza bağlıdır. Arzu edilen İYD başlanmasıdır. Ancak o anda olayın gerçekleştiği yerde bu imkânlar yoksa, bu imkânlar sağlanana kadar TYD uygulanmak sureti ile hastada bu süreçte meydana gelebilecek geriye dönüşü olmayan hasarlar engellenmeye çalışılır. Sağlıkçı olmayan kurtarıcılar hastanın nefes alıp almadığını kontrol etmelidir. Sağlıkçı olan kurtarıcılar ise 10 saniyeyi geçmeyen bir sürede nabız ve solunum kontrolü yapabilirler. Müdahale sırasının akılda kolay tutulması için CAB kullanılır. Önce dolaşımın sağlanması için kalp masajı, sonra hava yolu açıklığı sağlanır ve suni solunum desteği sağlanır. Otuz kalp masajına karşılık 2 suni solunum sağlanarak devam edilir.hasta dönene, ekip gelip hastayı devralana ya da biz bitip tükenene kadar resusitasyona devam edilir. Atatürk Üniversitesi Açıköğretim Fakültesi 15

16 DEĞERLENDİRME SORULARI 1. Resusitasyonun en uygun tanımı aşağıdakilerden hangisidir? a) Resusitasyon solunumu ya da kan dolaşımı durmuş bir kişiye dışardan yapılan müdahalelerin tümünü ifade eder. b) Suni solunum desteğidir. c) Kalp masajıdır. d) Hastanın stabil yan pozisyona alınmasıdır. e) Hastaya elektroşok uygulanmasıdır. 2. Olay yeri güvenliği kapsamında aşağıdakilerden hangisi yer almaz? a) Olay yeri güvenliği b) Hastanın güvenliği c) Olay yerinde bulunan diğer insanların güvenliği d) Olay yerine gelmek üzere yola çıkan diğer ekiplerin olay yerine gelinceye kadar geçen zamandaki güvenliği e) Kurtarıcı ekibin güvenliği 3. Temel yaşam desteğinin en uygun tanımı aşağıdakilerden hangisidir? a) Dolaşım ya da solunum aresti gelişen hastaya alet, ekipman, ilaç kullanılmaksızın sağlanan destektir. b) Bilinci kapalı olan bir hastaya elektroşok uygulamaktır. c) İlaç uygulamaktır. d) Hastaya maskeyle oksijen vermektir. e) Dolaşım ya da solunum aresti gelişen hastaya alet, ekipman, ilaç kullanılarak sağlanan destektir. 4. İleri yaşam desteğinin en uygun tanımı aşağıdakilerden hangisidir? a) Dolaşım ya da solunum aresti gelişen hastaya alet, ekipman, ilaç kullanılmaksızın sağlanan destektir. b) Elektroşok uygulamaktır. c) İlaç uygulamaktır. d) Hastaya maskeyle oksijen vermektir. e) Dolaşım ya da solunum aresti gelişen hastaya alet, ekipman, ilaç kullanılarak sağlanan destektir. Atatürk Üniversitesi Açıköğretim Fakültesi 16

17 5. Heimlich manevrası hangi durumda kullanılır? a) Kardiyak arest olan hastada havayolu açıklığı sağlanıp 2 kurtarıcı soluk yapıldıktan sonra b) Solunumsal aresti gelişen ve başa pozisyon verdikten sonra 2 kurtarıcı soluk verilen hasta c) Yabancı cisim aspirasyonu d) Suda boğulma hastalarında hastayı suyun kenarına çıkardıktan sonra yuttuğu suyu çıkarmak için e) Karbonmonoksit zehirlenmesi 6. Stabil yan pozisyon hangi durumda uygulanır? a) Bilinci açık hasta b) Bilinci kapalı solunumu ve nabzı olan hasta c) Bilinci kapalı, solunumu olan nabzı olmayan hasta d) Bilinci kapalı, solunumu ve nabzı olmayan hasta eğer ambulansın gelmesi için çok beklenecekse e) Baskılı bandaj yapmamıza rağmen kanamasını durduramadığımız travma hastası 7. Aşağıdakilerden hangisi otomatik eksternal defibrilatörünü kullanabilir? a) Eğitimli itfaiyeci b) Eğitimsiz halktan kurtarıcılar c) Eğitimsiz itfaiyeci d) Eğitimsiz polis. e) Eğitimsiz fabrika vardiya şefi 8. Otomatik eksternal defibrilatör aşağıdaki uygulamalardan hangisinin içinde değerlendirilir? a) İleri yaşam desteği b) Temel yaşam desteği c) İlk yardım uygulamaları d) Acil bakım hizmetleri e) Hastane bakım hizmetleri Atatürk Üniversitesi Açıköğretim Fakültesi 17

18 9. Travma hastasında aşağıdakilerden hangisi yapılmaz? a) Hava yolu açıklığının sağlanması için ağız içinde bulunan yabancı cisimlerin temizlenmesi b) Hava yolu açıklığının sağlanması için çene itme manevrası yapılarak dil kökünün etkisi ile kapanan hava yolunun açılması c) Hava yolu açıklığının sağlanması amacı ile baş geri çene yukarı manevrası yapılması d) Hastanın soğuktan korunması, yani hipotermiden korunması için için bir battaniye ile örtülmesi e) Hastanın alt ya da üst ekstremitelerinde kanama varsa baskılı bandaj ile kanamanın durdurulması 10. Aşağıdakilerden hangisi KPR de başarılı olmamızı olumlu etkileyen faktörlerden biri değildir? a) Hiperventilasyon b) Etkili kalp masajı yapılması c) Kesintisiz kalp masajı yapılması d) Erken kalp masajına başlanması e) Erken defibrilasyon Cevap Anahtarı 1.A,2.D,3.A,4.E,5.C,6.B,7.A,8.B,9.C,10.A Atatürk Üniversitesi Açıköğretim Fakültesi 18

19 YARARLANILAN VE BAŞVURULABİLECEK DİĞER KAYNAKLAR First aid Emergency. Craig-Brangan, K. J., & Day, M. P. (2016). Update: 2015 AHA BLS and ACLS guidelines. Nursing, 46(2), 40-45; quiz doi: /01.NURSE bf Atatürk Üniversitesi Açıköğretim Fakültesi 19