*BİLİŞİM (ENFORMASYON ) SİSTEMİ NEDİR?

Transkript

1 *BİLİŞİM (ENFORMASYON ) SİSTEMİ NEDİR? Bir bilişim sistemi teknik olarak bir örgütte karar verme ve kontrolü destekleyecek şekilde bilgiyi toplayan, işleyen, depolayan, dağıtan birbiriyle ilişkili bileşenlerdir. Karar vermeyi, koordinasyon ve kontrolü desteklemenin yanında, bilişim sistemleri aynı zamanda yöneticilere ve çalışanlara problemleri analiz etmede, karmaşık konuları görselleştirmede, yeni ürünler yaratmada yardımcı olabilir. * Laudon K. C., Yönetim Bilişim Sistemleri, 12. Baskıdan çeviri, Nobel Akademik Yayıncılık, 2011

2 BİLİŞİM SİSTEMİ NEDİR? Veri ve bilgi nedir? Veri, örgütlerde veya fiziksel çevresinde gerçekleşen olayları temsil eden insanların anlayabileceği ve kullanabileceği şekilde ayarlanıp düzenlemeden önceki ham gerçekler yığınıdır. Bilgi ise verinin insanlar için anlamlı ve kullanılabilir şekle getirilmiş halidir. Bilişim sistemleri; insanlar, Konumlar, örgüt veya çevresinde bulunan nesnelerle ilgili önemli bilgi içerir.

3 BİR BİLİŞİM SİSTEMİNİN FONKSİYONLARI Bir bilişim sisteminde üç faaliyet örgütlerin karar verme, işlemleri kontrol etme, problemleri analiz etme, ve yeni ürün/hizmet yaratma için gerek duydukları bilgiyi üretmektedir. Bu faaliyetler: girdi, işleme, ve çıktıdır Girdi işletmeden veya çevresinden ham veri toplar. İşleme bu ham veriyi anlamlı bir biçime dönüştürür. çıktı işlenmiş bilgiyi kullanacak kişilere veya kullanılacağı faaliyetlere transfer eder. Bilişim sistemleri aynı zamanda işletmede ilgili kişilere değerlendirme veya girdi aşamasını düzeltmek için gerekli geri bildirim sunulmasına gereksinim duyarlar.

4 BİR BİLİŞİM SİSTEMİ ÖRNEĞİ YANKEE STADYUMU Yankee sisteminde Web sitesinden bilet satarken, ham girdi verisini satın alan kişinin adı, adresi, kredi kartı numarası, sipariş edilen bilet sayısı ve biletin ait olduğu maçın günü oluşturmaktadır. Bilgisayarlar bu veriyi depolar ve sipariş toplamlarını hesaplamak, bilet satışlarını izlemek ve kredi kartı işletmelerine ödeme isteği göndermek için işlerler (kullanırlar). Çıktılar ise basılacak biletler, siparişler için makbuz ve çevrimiçi bilet satışları ile ilgili raporlardır. Sistem herhangi bir maç için satılan bilet sayısı, her yıl satılan toplam bilet sayısı ve müşterilerin maça gelme sıklığı gibi anlamlı bilgi sağlar (saklar, depolar).

5 BİLİŞİM SİSTEMİ VE BİGİSAYAR Bilgisayar tabanlı bilişim sistemleri ham veriyi anlamlı bilgiye çevirmek için bilgisayar teknolojisine ihtiyaç duysa da, bilgisayar ve bilgisayar programı arasında ve Bilişim sistemi arasında önemli farklılıklar vardır. Bilgisayarlar bilginin depolanması ve işlenmesi ile ilgili ekipman sağlar. Bilgisayar programları veya yazılım, bilgisayarın işlemesini sağlayan ve kontrol eden komut kümesidir. Bilgisayar ve bilgisayar programlarının nasıl çalıştığının bilinmesi örgütsel problemlerin çözümlerinin tasarlanmasında önemlidir, fakat bilgisayarlar bir bilişim sisteminin sadece bir parçasıdır.

6 BİLİŞİM SİSTEMİ VE ÇEVRESİ Bir bilişim sistemi bir örgüt ve çevresi hakkında bilgi içerir. Üç temel faaliyet girdi, işleme, çıktı- örgütlerin gereksinim duyduğu bilgiyi üretir. Geribildirim örgütte uygun kişi ve faaliyetlere değerlendirme ve girdiyi yenileme için gönderilen çıktıdır. Çevresel aktörler; müşteriler, tedarikçiler, rakipler, paydaşlar ve düzenleyici kurumlar gibi örgüt ve bilişim sistemiyle etkileşimde bulunur.

7 BİLİŞİM SİSTEMLERİNİN BOYUTLARI Bilişim sistemlerini tam olarak anlamak için sistemleri kapsayan örgüt, yönetim ve teknoloji boyutlarını ve işletmelerin çevresinde ortaya çıkan zorlukları ve problemleri çözme güçlerini anlaşılması gerekir. Bilişim sistemleri bilgisayarlardan daha fazlasıdır

8 BİLİŞİM SİSTEMLERİNİN BOYUTLARI Bilişim sistemlerinin bahsedilen bu daha geniş çerçevesini anlamak için bilişim sistemleri okuryazarlığı olarak bilinen sistemlerin yönetim ve örgüte ilişkin boyutlarının yanında teknik boyutlarını da anlamak zorundasınız. Bunun yanında, bilgisayar okuryazarlığı, sadece bilişim teknolojisi ile ilgili bilgiye odaklanır. Yönetim bilişim sistemleri (YBS) alanı, daha geniş kapsamlı olan bilişim sistemleri okuryazarlığını gerçekleştirmeye çalışır. Bilişim sistemlerinin etkili kullanımı sistemleri şekillendiren örgüt, yönetim ve bilişim teknolojisinin anlaşılmasını gerektirir. Bir bilişim sistemi çevrede oluşan problemlere, örgüte ve yönetime ilişkin çözüm sunarak değer katar. YBS işletmelerde yöneticiler ve çalışanlar tarafından kullanılan bilişim sistemlerinin gelişimi, kullanımı ve etkisini oluşturan teknik konuların yanında davranışa ilişkin konularla da ilgilenir. Bilişim okuryazarlığı ; bilişim konusundaki terimlere aşina olmak, araştırmak, soruşturma yapabilme, tüm aletlerden (bileşenlerden) haberdar olma, onları kullanabilme, gerektiğinde çözüm üretebilmedir.

9 ÖRGÜTLER Bilişim sistemleri örgütlerin ayrılmaz bir parçasıdır. Bir örgütün anahtar elemanları; insanlar, yapı, işletme süreçleri, politika ve kültürüdür. Örgütlerin yapısı farklı ve uzmanlıklardan oluşur. Örgütlerin yapıları işgücünün kesin bir ayrımını gösterir. Bir işletmedeki yetki ve sorumluluk hiyerarşisi bir piramit yapısında düzenlenir. Hiyerarşinin, üst düzeyinde; yönetsel, profesyonel ve teknik çalışanlar bulunur orta düzeyinde; Bilim insanları ve bilgi işçileri bulunur alt düzeyinde, günlük faaliyetlere yönelik çalışanlar bulunur İşletmelerdeki seviyeler

10 İŞLETMELERDEKİ SEVİYELER Üst düzey yönetim, ürün ve hizmetler ile ilgili uzun dönemli stratejik kararlar verirken aynı zamanda işletmenin finansal performansını da kontrol eder. Orta düzey yönetim, üst düzey yönetimin belirlediği planları ve programları uygular Alt düzey yönetim, işletmenin günlük faaliyetlerini gerçekleştirmekle sorumludur. Mühendis, bilim adamı veya mimarlar gibi bilgi işçileri ürün veya hizmetleri tasarlar ve işletme için yeni bilgi yaratır, bununla birlikte sekreterler veya kâtip gibi veri işçileri işletmenin tüm seviyelerindeki planlama ve iletişimin gerçekleşmesinde yardımcı olur. Üretim veya hizmet işçileri gerçekte ürünü üretir ve hizmeti gerçekleştirir Bilişim sistemleri bu üç seviyenin her birini desteklemektedir. Bilim adamları ve bilgi işçileri çoğunlukla orta düzey yönetim ile birlikte çalışır.

11 Farklı işletme fonksiyonları için uzmanlar işe alınır ve eğitilir. Önemli işletme fonksiyonları veya örgütler tarafından gerçekleştirilen uzmanlaşmış görevler satış ve pazarlama, üretim ve imalat, finansman ve muhasebe ve insan kaynaklarıdır. Bir örgüt işlerini, hiyerarşi aracılığıyla ve işleri gerçekleştirmeyle ilgili mantıksal olarak ilişkili görev ve davranışlar olan işletme süreçleri aracılığıyla koordine eder. Yeni bir ürün geliştirmek ve yeni bir çalışanı işe almak örnek iş süreçleridir. Bir çok örgütün iş süreçleri, görevleri gerçekleştirmek için zaman içinde geliştirilen resmi kurallara içerir. Bu kurallar çalışanlara bir faturanın yazılmasından müşteri şikâyetlerine cevap verme gibi birçok prosedürde rehberlik eder. Bu iş süreçlerinin bazıları yazılı olup, bazıları, örnek olarak mesai arkadaşları veya müşterilerin telefonlarına geri dönme gereksinimi gibi, resmi olmayan iş uygulamalarıdır. Örnek olarak; bir müşterinin nasıl kredi alacağı veya bir müşteriye faturanın nasıl kesileceği birçok resmi iş süreci içeren bilişim sistemi tarafından belirlenir.

12 Önemli işletme fonksiyonları

13 ÖRGÜT KÜLTÜRÜ kararların karışımından meydana gelmektedir. Her örgütün kendine has bir kültürü veya birçok üyesi tarafından kabul edilen temel varsayımlar, değerler ve iş yapış tarzı kümesi vardır. İş yerindeki örgüt kültürünü üniversite veya okulunuzda çevrenizi inceleyerek görebilirsiniz. Üniversite hayatinin bazı temel varsayımlarına örnekler, profesörlerin öğrencilerden daha fazla bilgisi olduğu, öğrencilerin üniversiteye gitme nedeninin öğrenmek olduğu ve sınıfların belli bir planı takip ettiğidir. Bir örgüt kültürünün geçmişi bilişim sisteminde gömülüdür. Örnek olarak, UPS'nin hizmette müşterinin ilk sırada olması işletmenin paket izleme sistemlerinde bulunabilecek örgüt kültürünün bir görüşüdür. Bir örgütteki farklı düzey ve uzmanlıklar farklı ilgi alanları ve bakış açıları oluşturmaktadır. Bu bakış açıları işletmede faaliyetlerin nasıl gerçekleştirileceği, kaynaklar ve ödüllerin nasıl dağıtılacağı konularında çatışmaktadır. Çatışma örgüt politikalarının temelini oluşturmaktadır. Bilişim sistemleri örgütün doğal bir parçasını oluşturan farklı bakış açıları, çatışmalar, uzlaşma ve

14 YÖNETİM Yönetimin görevi, örgütlerin karşı karşıya kaldığı durumları hissetmek, karar vermek ve örgüt problemlerini çözmek için hareket planları hazırlamaktır. Yöneticiler çevrede işletmeye zorluk çıkaracak konuları algılar; bu zorluklara cevap vermek için örgüt stratejileri oluştururlar ve işleri koordine etmek ve başarıya ulaşmak için insan ve finansal kaynakları dağıtırlar. Bütün bunları gerçekleştirirken, sorumlu liderlik davranışı gerçekleştirmelidirler. Ancak yöneticiler mevcut olanı yönetmekten daha fazlasını yapmalıdırlar. Yeni ürünler ve hizmetler yaratmalı ve hatta zaman zaman örgütü yeniden yaratmalıdır. Yönetim sorumluluğunun önemli bir bölümü bilgi ve bilişim tarafından desteklenen yaratıcı iştir. Bilişim teknolojisi yöneticilerin yeni ürünler ve hizmetler yaratması, teslim etmesi ve örgütlerini yeniden yönlendirmesi ve tasarlamasında güçlü bir rol oynayacaktır.

15 BİLİŞİM TEKNOLOJİLERİ Bilişim teknolojisi (BT) yöneticilerin değişimle baş etmek için kullandığı araçlardan biridir. Bilgisayar donanımı bir bilişim sisteminde girdi, işleme ve çıktı faaliyetleri için kullanılan fiziksel ekipmandır. Bilgisayar donanımı şunları içermektedir: farklı boyut ve türdeki bilgisayarlar (mobil el cihazları dahil olmak üzere); birçok farklı girdi, çıktı ve depolama aygıtları ve bilgisayarları birbirine bağlayan telekomünikasyon aygıtları. Bilgisayar yazılımı bir bilişim sisteminde bilgisayar donanımı bileşenlerini kontrol ve koordine eden detaylı, daha önceden programlanmış komutlardır. Veri yönetim teknolojisi fiziksel depolama ortamında yerinin düzenlenmesini yöneten yazılımı içermektedir.

16 BİLİŞİM TEKNOLOJİLERİ Ağ ve telekomünikasyon teknolojisi, fiziksel aygıt ve yazılımların tümünü içermekte ve donanımın farklı parçalarını bağlamakta ve veriyi bir fizik-sel konumdan diğerine transfer etmektedir. Bilgisayar ve iletişim ekipmanları ağlarda ses, veri, görüntü, mesaj ve video paylaşımı için kullanılmaktadır. Bir ağ yazıcı gibi veri veya kaynakları paylaşmak için iki veya daha fazla bilgisayar' bağlar. Dünyanın en büyük ve en fazla kullanılan ağı internettir. İnternet dünyada milyonlarca farklı ağ ile 230'dan fazla ülkede 1,4 milyardan fazla kullanıcıyı bağlamak için evrensel standartlar kullanan küresel bir "ağların ağı"dır. İnternet yeni ürünler, hizmetler, stratejiler ve iş modellerinin geliştirileceği "evrensel" bir teknoloji platformu yaratmıştır. Bu teknoloji platformu işletme içinde farklı sistem ve ağları bağlamasıyla işletme içinde de kullanım olanaklarına sahiptir. İnternet teknolojisine dayalı olarak geliştirilen işletmenin için-deki ağlar intranet olarak adlandırılmaktadır. Örgütün dışındaki kullanıcıların kullanmaya yetkili oldukları özel intranetler ise extranet olarak adlandırıl-maktadır ve işletmeler bu tür ağları satın alma, tasarım ve diğer örgütler arası işlerin gerçekleştirilmesinde kullanmaktadır. Günümüzde birçok işletme için, internet teknolojisi kullanımı hem bir gereklilik hem de rekabetçi bir avantajdır.

17 BİLİŞİM TEKNOLOJİLERİ World Wide Web (www) internette bilginin bir sayfa düzeninde depolanması, elde edilmesi ve görüntülenmesi için evrensel olarak kabul edilen standartlar kullanan ve internet tarafından sağlanan bir hizmettir. Web sayfaları, diğer Web sayfalarına bağlanan metin, grafik, animasyon, ses ve video içermektedir. Bir web sayfasında parlak olarak (dikkat çekici) kelime veya düğmelerin üstüne tıklayarak, ek bilgi bulmak için Web'deki sayfalara veya diğer konumlara bağlanabilirsiniz. Web bir sonraki etkileşimli oturumda tanımlanan UPS'nin web tabanlı paket izleme sistemi yeni bilişim sistemi türlerine temel oluşturma hizmeti görmektedir. Bütün bu teknolojiler, bu teknolojileri çalıştıracak ve yönetecek kişilerle birlikte, örgüt çapında paylaşılabilecek kaynakları temsil etmekte ve işletmenin bilişim teknolojisi altyapısını oluşturmaktadır. BT altyapısı işletmenin kendine özgü bilişim sistemlerini oluşturabilecekleri tabanı veya platformu sağlamaktadır. Her örgüt kendi BT altyapısını dikkatli bir şe-kilde tasarlamalı ve yönetmelidir ki bilişim sistemleri ile gerçekleştirmek istediği teknoloji hizmetleri kümesine sahip olsun.

18 BİLİŞİM TEKNOLOJİLERİ Teknoloji ile ilgili etkileşimli oturumda günümüzdeki bilgisayar tabanlı bilişim sistemlerinde kullanılan tipik teknolojiler tanımlanmaktadır. UPS daha etkin ve müşteri yönlü olmak için bilişim sistemleri teknolojisine yoğun olarak yatırım yapmaktadır. Barkod sistemleri, kablosuz ağlar, büyük mainframe bilgisayarlar, elle taşınan bilgisayarlar, internet, paketleri izlemek, ücretleri hesaplamak, müşteri kayıtlarını oluşturmak ve lojistiği yönetmek için birçok farklı yazılımdan oluşan bilişim teknolojileri kullanmaktadır. Tanımladığımız UPS paket izleme sistemindeki örgüt, yönetim ve teknoloji elemanlarını irdeleyelim. Paket takip sistemi UPS'nin satış ve üretim fonksiyonlarına bağlanmıştır (UPS'in ana ürünü bir hizmettir - paket teslimi). Sistem, paketlere ilişkin gönderici ve alıcı ile ilgili bilgi, stokları almak, rotadaki paketleri izlemek ve UPS müşterileri ve müşteri temsilcilerine paket durum raporları sağlamak ile ilgili gerekli prosedürleri belirler.

19 BİLİŞİM TEKNOLOJİLERİ İŞLETME BAKIŞ AÇISI

20 İŞLETME BİLGİ DEĞER ZİNCİRİ Şekil 1-7 İşletme bilgi değer zinciri