Oluumu, sonuçları ve yansımaları. Ercan Türkan Ekim 2008

Transkript

1 Oluumu, sonuçları ve yansımaları Ercan Türkan Ekim 2008 D.E.Ü. ktisadi ve dari Bilimler Fakültesi Maliye Bölümü 1985 Yılı Mezunları Buluması Salihli, Manisa Not: Bu sunuta ileri sürülen görüler kiisel olup, çalıtıım kurumu balayıcı nitelik taımaz.

2 Faiz farklılıından kaynaklanan arbitraj imkanı(carry-trade), Kaldıraç yaratma arzusu (Leveraging), Konut piyasalarında gelimeler, Üretim üssü olma konusunda Asya nın yükselen gücü.

3 Likidite enjeksiyonu Zararın durdurulması amacı(stop-loss) Her türlü kıymetin teminat olarak kabul edilme kolaylıı Faiz oranlarının indirilmesi Zararın bilançoda taınmasının kolaylatırılması amacı Zorunlu karılık oranlarının indirilmesi, Yeni sahip ya da ortak arayıları, Hanehalkına ek gelir yaratılması (vergi iadesi), Tek çeyreklik barut ile oyalanma/oyalama Kaçınılmaz son:hazinelerin devreye girmesi, Kötü aktiflerin satın alınması, devletletirme, sermayelendirme Global ölçekte birlikte hareket gerei.

4 Finansal çöküün maliyeti çok yüksektir. Yüksek maliyet ciddi bir kredi daralmasına iaret etmektedir, Bu çabalar beraberinde kısa vadede kredi kanalı, uzun vadede durgunluk yoluyla reel sektör üzerine önemli yansımalarda bulunacaktır, Yansımalarının asgari seviyede tutabilme becerisi resesyonun eklini (U vs. L) belirleyecektir,l beklentisi daha gerçekçidir, Asya nın dünya üretim üssü olma anlamında kaderi (kalıcılıı) kesin olarak belirlenecektir.

5 !" Desteklerde below the line muhasebe ve bu nedenle bütçe açıkları yerine gross public debt kavramının öne çıkıı, Mark-to-market deerlemenin yumuatılması ya da ertelenmesi yoluyla makyajlama, Finansal müdahalede milliyetçi tavır; Yurtdıındaki tasarrufların ABD ne getirilmesi halinde vergi tevikleri salanması, zlanda nın UK vatandalarının 1 milyar $ ına el koyması, Ticari bonolarda U.S. Issuers artı, Mevduat sigortası primi ödemeyen yatırım bankalarının mevduat sigortasını tetiklemesi.

6 #" $ u ana kadar yapılan müdahale yatırım bankaları bata olmak üzere banka ve sigorta irketlerine yönelik oldu, 3 trilyon dolarlık CDO larda Hedge fonların payı oldukça yüksek (OECD tahminleri), Hedge Fon (%46), bankalar (%25),aktif yönetim irketleri (%19),sigorta irketleri (%10), Hedge fonların A, AA, AAA tipi CDO lar içindeki payı yüzde 34 civarında, Teminat fiyatları dütükçe Hedge fonlardaki sorunlar büyüyor, Private Equity firmalarının kaldıraçlı ortamda 1 trilyon dolar civarında irket alımı, irket deerleri dütükçe PE firmalarında sorun büyüyebilir.

7 % &' Finansal sistem kurtarılırsa bunun krediye eriimi kolaylatırmak suretiyle reel sektör üzerine etkileri olacaı genel kabulü var, Bu kabul global durgunluun olduu bir konjonktürde çalıır mı? Credit-crunch sadece arz yönlü mü ortaya çıkacak? Yoksa talep yönü mü ön planda olacak? Finansal sistemin kurtarılması ile reel sektör arasında kurulan daha somut ilikiler; US: Ticari bonoların (commercial papers) satın alınması ECB: Ticari bono satın alınmayacak UK: 2007 yılı seviyesinde KOB lere 3 yıl süreyle kredi salama sözü GR: Maliye Bakanlıı yardım alan bankaların KOB lere kredi kararları üzerine etki edebilecek Durgunluk kesin ama ekli ne olacak? W,U, L Japonya deneyimi L ye iaret ediyor.

8 (& ' Reel sektördeki yapısal sorunlar su üstüne mi çıkıyor? Mortgage sorunun sadece bir boyutu mu? US TGA oranı ortalama yüzde 5 den yüzde 13,4 e yükselmi durumda, Otomotiv %41,5 Ticari hizmetler %40,8 Ulatırma %24,3 Telekomünikasyon %24 GM ve Chrysler arasında birleme görümeleri, devletten 50 milyar dolar yardım talebi,gm in 2,700 kiilik içi azaltımı planı,

9 Dot-com balonu patladıında kredi arzı ABD de yüzde 14,5, Euro bölgesinde ise yüzde 11,5 oranında daralmıtır, de US TGA oranı yüzde 12,6 idi de yüzde 5 e kadar dütü. imdi bu oran yüzde 13,4 düzeyinde, 95/96 da Asya ya milli gelirin yüzde 6 sı civarında sermaye girii oluyordu, 97 de yüzde 2,5 e dütü, 98 de ise yüzde 2,6 olarak gerçekleti, Asya örnei esas alınırsa (%8,5 daralma), 2009 da EM piyasalara sermaye transferi 1,7 trilyon dolar civarında daralacaktır (Deutsche Bank tahmini).

10 ) & dönemine ilikin IMF tahminleri; Büyüme tahminleri; Dünya } %5 %3,9 %3,0 ABD } %2 %1,6 %0,1 Euro area } %2,6 %1,3 %0,2 Dı ticaret hacmindeki büyüme tahmini; Dünya } %7,2 %4,9 %4,1

11 ) * Kredi kanalı yoluyla etkilenme; de-leveraging, sudden-stop, credit-crunch en fazla duyacaımız kavramlar olacak, Sermaye girileri önemli ölçüde yavalayacak ve pahalılanacaktır, Ticaret kanalı yoluyla etkilenme; Dünya, Japonya benzeri uzun süreli bir resesyona gireceinden dı ticarette daralma, Üretim ve istihdam kayıpları, Üçüncü kanal: fizibilite varsayımlarında sapma etkisi; Son üç yılda youn FDI, özelletirme, M&A, emlak aktivitesi, Varsayımların kalitesi? (Ankara doalgaz ihalesi örnei)

12 +!&,- Turkish version of dutch-diease nasıl olutu? Kriz dıardan mı geldi; biz içerde mi yetitirdik? Yarattıımız balonlar: FDI, özelletirme, M&A, AVM ler bata olmak üzere emlak yatırımları, Üreticinin bakalaımı: ithalatçı olmak! Fizibilite varsayımlarında sapma etkisi; ç ve dı talep tahminleri, Finansman modeli, nakit akımı planlamaları, Finansman göçü kendiliinden mi yaandı, politikalar mı zorladı?

13 ' Kendi sorunlarımız zaten bize yetiyordu. Konjonktürel sorunlar; ç talepte gerileme, GSYIH büyümesi, sanayi üretimi, Otomotiv satıları, e.t.t.e tüketim endeksindeki gelimeler, Finanse edilebilir/edilemez dı açık, Yapısal sorunlar; Üretimde ithalat baımlılıı ve dı dengeye yansımaları, stihdam yaratamama, igücü piyasasından dılanma eilimi, Rekabet sorunları.

14 ./01# 2 3 Q1 Q2 Q3 Q4 Yıllık GSYH, % 8,1 6,7 4,1 1,9 3,3 3,6 4,6 - Tarım -4,4 2,7-1,0-3,1-8,2-10,2-6,9 - Sanayi 10,1 7,2 4,6 2,8 5,0 4,1 5,8 -naat 12,7 3,1 7,3 3,8 3,9 0,3 5,7 - Hizmetler 7,9 6,9 4,6 4,1 6,5 6,3 6,3

15 1 Ocak-Mart Nisan-Haziran Ocak-Austos Toplam malat 8,5 6,4 2,9 2,6 5,2 3,0 Toplam malat (taıt araçları hariç) 8,7 3,1 2,7 0,2 5,1 0,6 - Gıda-içecek 6,4 7,3 2,3 5,1 5,4 4,3 - Tekstil 10,3-12,3 7,1-19,0 5,9-16,9 - Giyim -6,3-1,6 3,4-9,6 0,5-7,6 - Kaıt&kaıt ürünleri 7,9 17,5 6,9 12,1 7,4 11,1 - Petrol ürünleri 13,6 1,8-0,9 6,2 3,5 4,1 - Kimya 5,4 7,5 0,9-3,4 5,9-0,2 - Plastik-kauçuk 16,1 3,7 14,2-5,3 11,8 1,0 - Ana metal 19,6 10,7 12,3 8,4 14,3 8,5 - Metal eya 20,0-4,0 10,8 1,5 15,5-2,6 - Makina-teçhizat 23,2-5,1 4,9-4,9 9,3-4,7 - Elektrikli makinalar 38,2 21,5 28,7 17,4 25,5 15,0 - TV-haberleme cihazları -33,8-14,5-34,1-20,4-31,5-20,4 - Tıbbi aletler -6,5 0,1-27,8-2,5-16,0-4,6 - Taıt araçları 6,2 35,1 5,3 22,7 6,1 23,8 - Dier ulaım araçları 18,0 8,5-1,2-11,9 9,4 3,7 - Mobilya -21,5 18,9-22,9 5,8-19,2 10,0

16 45 10,0 8,0 6,0 7,0 Üçer aylık dönemler itibariyle tüketimdeki reel gelimeler, % 8,7 6,8 4,7 4,0 2,0 2,3 2,7 1,4 0,0 0,0 0,2 Gıda Gıda dıı Toplam 2008 Q Q Q3

17 45 Toplam tüketimdeki nominal ve reel gelimeler (Yıllık yüzde deiim) 20,0 18,4 18,5 17,1 16,6 16,1 17,5 16,5 18,2 16,1 16,1 15,0 13,6 13,1 13,1 12,9 12,7 10,0 8,6 9,8 8,8 8,8 7,9 8,7 7,4 9,0 7,0 6,8 5,0 4,0 3,0 2,7 2,0 2,0 0,0 Haz.07 Tem.07 Au.07 Eyl.07 Eki.07 Kas.07 Ara.07 Oca.08 ub.08 Mar.08 Nis.08 May.08 Haz.08 Tem.08 Au.08 Reel deiim Nominal deiim

18 Cari ilemler Dı ticaret

19 1&" 2007 Gerçekleme 2008 Tahmin 2009 Tahmin Ocak-Eylül 2008 dönemi ülke aırlıkları ile 5,02 3,97 2, yılı ülke aırlıkları ile 4,64 3,54 2,39 Notlar: hracat pazarımızda ilk 70+1 ülkedeki milli gelir büyüme oranları ortalamasını göstermektedir. Büyüme tahminlerinde; AB ülkeleri için EU Autumn Economic Forecast çalıması, AB-dıı ülkeler için ise IMF Outlook (October 2008) esas alınmıtır. Aırlıklandırma ileminde 70+1 ülkenin ihracatımız içindeki payları kullanılmıtır. Sözkonusu 70 ülkenin ihracatımızdaki toplam aırlıı yüzde 93 civarındadır. Yüzde 7 lik dier ülkeler için dünya ortalama büyüme oranı kullanılmıtır. ki dönem arasında oranlar arasındaki farklılama, ihracatta kısa dönemde yaanan ülke çeitlenmesinin seviyesini göstermektedir.

20 * Au.08 Cari ilemler dengesi -37,684-48,745-3,302 I - Dorudan yatırımlar, net 17,217 12, II - Gayrimenkul satım gelirleri, net 2,926 3, III - Portföy yatırımları, net 717-2,197-1,127 a) Hisse senetleri 5,138 3,940-1,010 b) Borçlanma senetleri -2,358-6, c) Y..Y lerin yurtdıına yaptıı portföy yatırımı -2, IV - Dier yatırımlar, net 23,758 42,807 4,037 a) Ticari kredi kullanımı, net 2,764 5, b) Krediler, net 27,420 38,542 2,801 Genel hükümet kredileri -3, Bankalar 5,469 7,668 1,308 Dier sektörler 25,713 29,872 1,814 c) Mevduatlar, net -3,323 7, Merkez bankasındaki mevduat -1,450-1, Yurtdıındaki banka+kiilerin yurtiçindeki mevduatları (- çıkı) -1,873 9, d) Yurtiçindeki bankaların muhabirlerindeki döviz varlıkları (- artı) -3,594-8, e) Dier, net V - Resmi rezervlerdeki deiim (- artı) -8,032-1,051-2,009 VI - Net hata ve noksan 1,098-6,213 1,591 * Austos itibariyle yıllıklandırılmı verilerdir.

21 6 " * Varlıklar 30,980 45,701 77,864 80,832 - Yurtiçi bankalardaki mevduat 8,573 12,636 24,402 24,051 - Yurtdıı bankalardaki mevduat 11,385 18,254 30,432 31,326 - Menkul kıymetler 920 1, hracat alacakları 5,158 6,721 12,009 14,154 - Yurtdıına dorudan yatırım 4,945 7,056 10,191 10,403 Yükümlülükler 50,759 72, , ,584 - Yurtiçi bankalardan salanan krediler 12,664 20,796 32,787 39,424 - Yurtiçi dier finansal kurulu kredileri 8,220 8,706 - TMSF ye devredilen krediler 5,494 5,633 5,298 3,536 - Yurtdıından salanan krediler 26,046 34,919 77,945 87,239 -thalat borçları 6,555 11,035 14,593 15,679 Net döviz pozisyonu -19,778-26,682-60,979-73,752 Bilgi için; Vadeye kalan süre 1 - yıl olan yurtdıı kredileri 23,469 Vadeye kalan süre 1 + yıl olan yurtdıı kredileri 63,770 * Mart sonu itibariyle

22 ) 789