Bir Grup Ýlkokul Öðrencisinde Diþ Çürüðü Saptama Araþtýrmasý A Study On Dental Caries In A Group Of Primary School Students

Transkript

1 Bir Grup Ýlkokul Öðrencisinde Diþ Çürüðü Saptama Araþtýrmasý A Study On Dental Caries In A Group Of Primary School Students Dr. Ünal Ayrancý* Özet Bu çalýþmanýn amacý, bir grup ilkokul öðrencisinde diþ çürüðü durumunu ve bunun bazý sosyodemografik özelliklerle iliþkisini saptamaktýr. Veri toplanmasý ve öðrencilerin tarama iþlemi 15 Mayýs 2003 tarihinde Eskiþehir ilindeki bir ilköðretim okulunda gerçekleþtirilmiþtir. Annesi ev hanýmý olanlarda çürük oraný %96.6 iken, annesi memur olanlarda bu oran %45.0 olarak bulunmuþtur. Asgari ücret ya da biraz üstünde kazananlarýn çocuklarýnda çürük hýzý daha fazla iken (%95.6), gelir durumu daha iyi olanlarda bu deðer oldukça düþük (%23.1) bulunmuþtur. Düzenli diþ fýrçasý kullananlarda bir ve üzerindeki çürük varlýðýnýn oraný %79.4 iken, kullanmayanlarda bu oran %96.2 bulunmuþtur (p<0.05). Özürlülük durumu olanlarda diþ çürüðü varlýðý oraný, özürlülük durumu olmayanlardan daha az (sýrasýyla, %58.3 ve %88.6) bulunmuþtur Bu çalýþma az sayýda öðrenci grubunu içermesine karþýn, okul çaðý çocuklarýnda yaygýn diþ saðlýðý ihmalini ortaya koymaktýr. Öðrenciler; saðlýklý diyet alýþkanlýðý ve uygun aðýz hijyeni kazanma gibi aðýz ve diþ saðlýðý konularýnda sürekli saðlýk eðitimi programlarý ile eðitilmelidir. Anahtar Sözcüker: Ýlkokul öðrencileri, diþ çürüðü, özürlülük grubu Giriþ Diþ saðlýðý ve diþ çürükleri dünya çapýnda önemli bir saðlýk sorunu olup çocukluk çaðýnda çok yaygýndýr (1). Aðýz ve diþ saðlýðý konusunda son yýllarda önemli geliþmeler olmasýna karþýn, Amerika Birleþik Devletleri nde (ABD) diþ tedavi hizmetleri için yýlda 451 milyon dolar harcanmaktýr (2,3). ABD'de diþ çürükleri 2-5 yaþ arasýndaki çocuklarýn %19'unda görülürken, bu hýz 5-9 yaþ arasýndaki çocuklarda %52'ye ulaþmýþtýr (4,5). Brezilya'da ise bu deðer %43.8'dir (6). Oysa geliþmekte olan ülkeler kategorisinde yer alan ülkemizdeki diþ çürüðü prevalansý altý yaþ grubu çocuklarda %88'dir (7). Diþ çürümesi pek çok etmenden etkilenmektedir. Aþýrý soðuk, sýcak yeme ve içme, sert kabuklu yiyeceklerin diþle kýrýlmasý, þekerli yiyeceklerin bol miktarda tüketilmesi, kalsiyum, flor ve D vitamininin yetersiz alýmý ve fokal enfeksiyonlar bunlarýn baþýnda gelmektedir. Hijyen pek çok hastalýkta olduðu gibi aðýz-diþ saðlýðýnda da büyük öneme sahiptir (8). Abstract The aim of this study was to investigate the frequency of dental caries in a group of primary school students and the influence of socio-demographic characteristics on caries. The collection of data and the examination screening of the students were performed in a primary school in the city of Eskisehir on 15 May, The frequency of existing caries in those whose mothers were housewives was 96.6%, whereas this was 45.0% in those whose mothers were civil servants (p<0.001). The frequency of caries in those with a minimum wage or slightly over was more (about 95%), whereas this was rather low in those with better income levels (23.1%) (p<0.001). The frequency of existing caries one or over in those who use a regular tooth brush was 79.4%, whereas this increased to 96.2%in those not using (p<0.05). The friqueny of caries in those who were handicapped was less than those who were not (%58.3 and %88.6, respectively) (p<0.05). Although this study included a group of students low in number, it put forward that there was widespre negligence on oral health. Students should be educated by continuous health programs about oral and tooth health such as acquiring a healthy diet habit and reasonable oral hygiene. Key Words: Primary school students, dental caries, handicapped group Ülkemizde birinci basamak diþ hekimliði olmýðýndan çocuklar ya da eriþkin yaþtaki hastalar ancak yakýnmalarý olduðu zaman diþ hekimine gitmektedirler. Çocuk yaþtaki grubun düzenli kontrole gitmesini saðlamak ve periyodik muayenelerini yapmak gelecek kuþaklarýn diþ saðlýðý açýsýndan önem taþýmaktýr. Çünkü aðýz hijyenine yeterince özen gösterilmemesi ve saðlýðý bozulan diþlerin tedavi edilmemesi diþ arklarýnýn kaybolmasýna neden olmakta ve sürekli diþlerin daha çabuk çürümesine yol açmaktýr (9). Aðýz içerisinde ülser ve iltihaplar oluþabilmekte, diþ çürümesi ve diþeti çekilmesi geliþebilmektedir. Çürük diþ, aðýz ve diþeti hastalýklarý, septisemi, aritmi gibi baþta kalp ve böbrekler olmak üzere pek çok organda hastalýklara yol açabilmektedir. Gastrit, ülser, kolit, dispepsi ve pemfigus vulgaris vegetans gibi bazý hastalýklar, aðýz mukozasýnda aft, stomatit, vesikül ve bül gibi lezyonlar tarzýnda bulgu verdiðinden bu lezyonlarýn baþlangýç aþamasýnda tanýnmasý ve *Uzm.; Osmangazi Ü. Týp Fak. Mediko Sosyal Merkezi, Eskiþehir 2005 cilt 14 sayý 3 50

2 giderilmesi ileri düzeye ilerlemeden önlenmesi açýsýndan önem taþýmaktýr (10-12). Çünkü diþte aðrý ya da aðýzda ileri düzeye ilerlemiþ bir hastalýk oluþtuktan sonra sonra diþin kurtarýlmasý ya da hastalýðýn tedavisi güçleþmektedir. Çocuklarda ve gençlerde diþ çürüðünü önlemek için 16 yaþýna kar flor bileþiklerinin topikal olarak uygulanmasý ya da florlu su tüketimine aðýrlýk verilmesi önerilmektedir (13). Bu uygulamalar, kolay kullaným, hasta kabul etme oranýnýn yüksekliði, azalmýþ toksisiteden dolayý daha avantajlýdýr. Çünkü, flor minenin sertleþmesini saðlayan, diþin dayanýklýlýðýný artýran bir mineraldir. Diþ saðlýðý ve aðýz saðlýðý hizmetlerinin birinci basamak saðlýk hizmetlerine entegre edilmesi, hizmet içi ve halka yönelik eðitimlerle ailelerin eðitilmeleri büyük önem taþýmaktýr (14). Bu çalýþmanýn amacý, bir grup ilkokul öðrencisindeki diþ çürüðü oranýný ve diþ çürüðü ile kardeþ sayýsý, baba-anne mesleði, ailenin gelir durumu, fýrça kullanma alýþkanlýðý, öðrencinin özürlülük durumu arasýndaki iliþkiyi araþtýrmaktý. Çalýþmaya baþlaman önce kurulan hipotezimiz, diþ çürüðü ile sosyoekonomik durum ve diþ fýrçasý kullanma arasýnda bir iliþkinin olmasý idi. Yöntem Eskiþehir, Türkiye'nin sosyoekonomik yönden 16. geliþmiþ kenti olup büyükþehir statüsündedir. Kentin nüfusu yaklaþýk 500 bin olup, ilçeleri ile birlikte 600 bine ulaþmaktýr. Kent iki alt belediyeye sahiptir ve kentte 61 mahalle vardýr. Milli Eðitim Müdürlüðü 61 mahalleyi eðitim açýsýndan yedi bölgeye ayýrmýþtýr. Tabakalý örneklem yöntemi kullanýlarak yedi bölgeden Tepebaþý bölgesi seçilmiþtir. Tepebaþý bölgesindeki okullar içinden, zihinsel olarak özürlü gruba da eðitim veren Barbaros Ýlköðretim Okulu seçilmiþtir. Veri toplanmasý ve öðrencilerin diþ saðlýðý tarama iþlemi 15 Mayýs 2003 tarihinde gerçekleþtirilmiþtir. Çalýþmamýz tanýmlayýcý nitelikte olup, çalýþma okulun 1. ve 2. sýnýfýnda okuyan bazý öðrencilere ulaþmak hedeflendi. 1. ve 2. sýnýflardan birer sýnýf Tablo 1. Öðrencilerin demografik özelliklerine göre diþ çürüðü olmasý durumu (Eskiþehir, 2003) Çürük yok Çürük var Total n(%)* n(%)* n(%) 13(16.5) 66(83.5) 79(100) Yaþlar ** (9.3) 29(90.7) 32(40.5) (21.3) 37(78.7) 47(59.5) Cinsiyet Erkek 9(19.6) 37(80.4) 46(58.2) Kýz 4(12.1) 29(87.9) 33(41.8) Sýnýf 1. sýnýf 5(14.3) 30(85.7) 35(44.3) 2. sýnýf 8(18.2) 36(71.8) 44(55.7) Kardeþ sayýsý 1 3(21.4) 11(78.6) 14(17.7) 2 8(15.7) 43(84.3) 51(64.6) 3 ve üzeri 2(14.3) 12(85.7) 14(17.7) Baba mesleði Iþsiz 2 (7.4) 25(92.6) 27(34.2) iþçi 3(13.6) 19(86.4) 22(27.8) memur 8(26.7) 22(73.3) 30(38.0) Anne mesleði X2=28.94; df;1 p=0.000*** Ev hanýmý 2(3.4) 57(96.6) 59(74.7) Memur 11(55.0) 9(45.0) 20(25.3) Gelir durumu X 2 =41.38; df:2; p=0.000*** Asgari ücret ve altý 1(4.8) 20(95.2) 21(26.6) Asgari ücret-500 milyon 2(4.4) 43(95.6) 45(57.0) 501 milyon ve üzeri 10(76.9) 3(23.1) 13(16.5) Düzenli fýrça kullanma X 2 =4.13; df:1; p=0.042*** Evet 12(22.6) 41(79.4) 53(67.1) Hayýr 1(3.8) 25(96.2) 26(32.9) *Yüzdeler satýr yüzdesidir, **: Ýstatistiki olarak anlamlý bulunmayanlar, ***Ýstatistiki olarak anlamlý bulunanlar 2005 cilt 14 sayý 3 51

3 rastgele örneklem yöntemi ile seçildi. Daha sonra tüm öðrenciler diþ saðlýðý yönünden bir diþ hekimi tarafýndan taraman geçirildi. Önceden hazýrlanan bir soru formu ile öðrencilerin yaþ, sýnýf, cinsiyet gibi sosyodemografik özellikleri, diþ fýrçalama düzeni, ve herhangi bir hastalýklarýnýn olup olmýðý sorgulandý. Yanýtlar, öðrencilerden çeliþkili durumlarda da öðretmenlerden alýndý. Ayrýca okul, özel gereksinimli çocuklara da eðitim verdiðinden bu çocuklarýn hepsine ulaþýldý. Okul müdürü bu tarama için öðrenci ailelerinden gerekli izinleri aldý. Ayrýca, okul müdüründen ve sýnýf öðretmenlerinden de tarama için yazýlý izinler alýndý. Bu çalýþma veri giriþi, bilgisayarda SPSS 10.0 paket programý kullanýlarak yapýldý. Verilerin analizinde ise ki kare (x 2 ) testi ve yüzde (%) oranlar kullanýldý. p deðeri <0.05 ise istatistiksel olarak anlamlý olarak kabul edildi. Sayýsal verilerde ortalamalar ± standart sapma (SD) þeklinde gösterildi. Bulgular Çalýþmamýzda ulaþýlan 79 öðrencinin aileleri ve öðretmenlerinin istekleri ile çalýþmaya girmeyi kabul oraný %100 idi. Bu 79 öðrencinin ortalama yaþý (±SD) 7.73 (±0.79) olup, en düþük ve en yüksek yaþtaki öðrenciler sýrasýyla 6 ve 9 idi. Kýz öðrencilerin (n=33) yaþ ortalamasý 7.69±0.77 (6-9 arasýnda) olup, erkeklerin (n=46) yaþ ortalamasý ise 7.76±0.82 (6-9 arasýnda) idi. Kýz ve erkek öðrencilerin yaþ ortalamalarý arasýnda anlamlý bir farklýlýk yoktu (p>0.05). Öðrencilerin çürük sayýsý ortalamasý 5.29±3.35 idi. Birinci sýnýftaki öðrencilerin diþ çürüðü sayýsý ortalamasý (5.57±3.68), 2. sýnýftaki öðrencilerin diþ çürüðü sayýsý ortalamasýndan (4.77±2.85) daha yüksekti (t=1.054, DF:77, p<0.295). Yaþý küçük olan öðrencilerdeki çürük sayýsý yaþý büyük olan öðrencilere göre daha fazla idi (sýrasýyla, %90.7 ve %78.7). Cinsiyetlerine göre karþýlaþtýrýldýðýnda; kýz öðrencilerdeki Tablo 2. Öðrencilerin özürlülük durumuna göre diþ çürüðünün olmasý durumu (Eskiþehir, 2003) Çürük yok Çürük var Total n(%) n(%) n(%) 14(41.7) 77(58.3) 91(100) Özürlülük durumu* 7.34;1; Yok 9(11.4) 70(88.6) 79(86.8) Var 5(41.7) 7(58.3) 12(13.2) *Konjenital kalp hastalýðý, görme bozukluðu, doðum sonrasý senkop, algýlama bozukluðu, epilepsi, diyabet hastalýðý çürük sayýsý erkek öðrencilerinkine göre daha fazlaydý (sýrasýyla, %87.9 ve %80.4). Birinci sýnýftaki öðrencilerdeki çürük sayýsý, ikinci sýnýftaki öðrencilerdeki çürük sayýsýna göre daha fazlaydý (sýrasýyla %85.7 ve %71.8). Kardeþ sayýsý arttýkça, çürük varlýðý da artýyordu. Bir kardeþi olanlardaki çürük varlýðý %78.6 iken, iki kardeþi olanda bu deðer %84.3 ve üç ve daha fazla kardeþi olanda ise %85.7 idi. Baba mesleðine göre çürük sayýsý farklýlýk gösterdi. Baba mesleði iyileþtikçe, çürük sayýsýnda azalma gözlendi. Babasý iþsiz olanlardaki çürük varlýðý %92.6 iken, iþçi olanlarda %86.4 ve memur olanlarda ise %73.3 idi. Annesinin mesleði yükseldikçe çürük varlýðý da azalýyordu. Annesi ev hanýmý olanlarda çürük varlýðý %96.6 iken, memur olanlarda %45.0 idi ve araki fark istatistiksel olarak anlamlýydý (p<0.001). Gelir durumuna göre çürük varlýðý farklýlýk gösterdi. Asgari ücret ya da biraz üstünde maaþ alanlardaki çürük varlýðý daha fazla iken, gelir durumu iyi olanlarda oldukça azdý. (p<0.001). Düzenli diþ fýrçasý kullananlarda çürük varlýðý %79.4 iken, kullanmayanlarda bu oran %96.2'ye yükseliyordu (p<0.05). Öðrencilerin demografik özelliklerine göre diþ çürüðü olup olmamasý arasýndaki iliþki daha ayrýntýlý olarak Tablo 1'de verilmiþtir. Özürlülük durumuna göre çürük varlýðý farklýlýk gösterdi. Özürlülük durumu olanlarda diþ çürüðü varlýðý %58.3 iken, özür durumu olmayanlarda bu daha yüksek (%88.6) idi (p<0.05). Öðrencilerin özürlülük durumuna göre diþ çürüðü iliþkisi Tablo 2'de verilmiþtir Diþ fýrçasý kullananlarda yedi ve üzeri çürüðü olanlar %37.9 iken, kullanmayanlarda bu hýz %53.8 olmuþtur. Çürük sayýsýyla diþ fýrçasý kullanma arasýndaki iliþki anlamlý deðildi (p>0.05). Daha ayrýntýlý veriler Tablo 3'te verilmiþtir. Tartýþma Çalýþmamýzda en az bir tane çürüðü olanlarýn oraný %83.5 idi. Oysa 5-9 yaþ grubundaki çocuklar üzerinde ABD'de yapýlan çalýþma diþ çürüðü oraný %52 (4, 5), Brezilya'da ise %43.8 bulunmuþtur (6). Çalýþma sonucumuzla uygun olarak ülkemizdeki diþ çürüðü oraný altý yaþ grubu çocuklarda %88'dir. Çalýþmamýzdaki ve ülkemizdeki diþ çürüðü oranýnýn yüksek olmasýnýn nedeni, ülkemizin sosyoekonomik durumunun yetersizliði ve çalýþma okulumuzun bulunduðu mahallenin, kentin daha yoksul ailelerden 2005 cilt 14 sayý 3 52

4 oluþan ve aylýk mdi kazancý düþük bir bölgede olmasý ile açýklanabilir. Benzer biçimde, sosyoekonomik yönden daha alt düzeylerde yaþayanlarda diþ saðlýðýnýn daha kötü olduðu baþka bazý çalýþmalarda da saptanmýþtýr (15, 16). Çalýþmamýzdaki öðrencilerin çürük sayýsý ortalamasý idi. Bu sonuç, yapýlan birçok çalýþma sonucu ile uyumlu bulunmuþtur: Ülkemizdeki altý yaþ grubu çocuklarda diþ çürüðü sayýsý ortalamasý 4.8 (7), Gülhan ve ark. tarafýndan Ýstanbul'da yapýlan bir çalýþma (17), 7-12 yaþ grubu arasýndaki çocuklardaki diþ çürüðü sayýsý ortalamasý 6.67, Ontario'da 6-12 yaþ grubundaki okul çaðý çocuklarýnda yapýlan bir çalýþma da diþ çürüðü sayýsý ortalamasý 6.2 bulunmuþtur (18). Bu ortalamalarýn çalýþma sonucumuzla uyumlu çýkmasý, çalýþma grubumuzun genel özelliklerinin diðer çocuklarla benzerlik gösterdiðini düþündürmektedir. Ayrýca birinci sýnýftaki öðrencilerin diþ çürüðü sayýsý ortalamasý ile 2. sýnýftaki öðrencilerin diþ çürüðü sayýsý ortalamasý arasýnda istatistiksel olarak bir fark olmamasýnýn nedeni, müfredat programlarýnda aðýz ve diþ saðlýðý konusunda derslerin verilmemesi olarak düþünülebilir. 1. sýnýftan baþlayarak her düzeyde, hatta üniversite düzeyinde bile aðýz ve diþ saðlýðý dersleri verilmesinin, öðrencilerin her düzeyde eðitilmelerinin yararlý olacaðý düþüncesindeyiz. Çalýþmamýzda ekonomik gelir durumu daha düþük olanlarda diþ çürüðü varlýðý daha yüksek saptanmýþtýr. Bu sonuç, United States Preventive Services Task Force (2004) yaptýðý çalýþma (13) sonucu ile uyumlu bulunmuþtur. Yapýlan bu çalýþma, diþ çürüðü ve diþ hastalýklarýnýn düþük sosyoekonomik düzeydeki insanlarda, yüksek sosyoekonomik düzeydeki insanlara göre daha yüksek olduðu saptanmýþtýr. Diðer bir çalýþma da bu sonucumuzu desteklemektedir. Ber ve ark. (2004) tarafýndan yapýlan çalýþma (9), ekonomik olarak düþük ortamlarda büyüyen çocuklarda hem çürük sýklýðý, hem de ciddiyeti daha fazla bulunmuþtur. Ayrýca, diþ çürüðünün birçok hastalýkta olduðu gibi, sosyoekonomik düzey düþüklüðü ile paralel gittiði gösterilmiþtir (19). Çalýþmamýzda, baba mesleði, anne mesleði ve gelir durumuna göre çürük varlýðý farklýlýk göstermiþtir. Eðitimi ve geliri daha düþük anne ve babalarýn çocuklarýnda daha fazla çürük varken, iyi olanlarda çürük sayýsý daha azdý. Bu bulgumuz çoðu çalýþma sonucu ile uyumludur: Bu çalýþmalarda (20,21) diþ saðlýðý ve çürüklerinin ailenin eðitim ve gelir düzeyine göre deðiþtiði, eðitim ve gelir düzeyi düþtükçe, diþ çürüðü sayýsýnda artýþ olduðu bulunmuþtur. Çünkü gelir ve eðitim düzeyi arttýkça, diþ çürüðünü yakýndan ilgilendiren beslenme alýþkanlýðýnýn da deðiþtiði bilinmektedir (22). Çalýþmamýzda, düzenli diþ fýrçasý kullanmayanlardaki çürük varlýðý, kullananlara göre daha yüksek bulunmuþtur. Bu bulgumuz, diþ fýrçasý kullanmaman dolayý kötü aðýz bakýmýna sahip çocuklarda diþ çürüðünün daha fazla olduðunu gösteren çalýþma sonuçlarý ile uyumludur (23-25). Ülkemizdeki ailelerin genel olarak ekonomik durumlarý, bilgi ve kültürel düzeyleri ve kalýcý alýþkanlýklarýn küçük yaþta öðretildiði göz önüne alýnýrsa, çocuklara okula baþlýklarý 1. sýnýftan, hatta anaokulu düzeyinden baþlayarak diþ fýrçalama alýþkanlýðýnýn önemi öðretilmelidir. Bir çalýþma 7-12 yaþ grubundaki öðrencilerin %96.7'si, diþ fýrçasý kullanarak diþ çürüklerinin önlenebileceðini belirtmiþlerdir (17). Çalýþmamýzda, ilginç olarak özürlülük durumu olmayanlarda diþ çürüðü oraný daha yüksek bulunmuþtur. Oysa Saunders ve Roberts (1997) tarafýndan yapýlan bir çalýþma (26) kalp hastalýðý olan gruptaki çocuklarýn saðlýklý gruba göre daha kötü diþ saðlýðýna sahip olduklarý ve genelde kronik bir hastalýðý olan çocuklarýn diþ bakýmlarýnýn ihmal edildiði belirlenmiþtir. Benzer biçimde Ýrlanda'da Down Sendromu olan çocuklarda diþ çürüðü daha fazla bulunmuþtur (27). Çalýþmamýzda özürlü grubundaki diþ çürüðü oranýnýn daha düþük çýkmasýnýn nedeni, okulun az sayýda özürlü öðrenci almasý ve bu Tablo 3. Öðrencilerin diþ fýrçasý kullanma durumuna göre diþ çürüðü daðýlýmý (Eskiþehir, 2003) D i þ ç ü r ü k s a y ý s ý Diþ fýrçasý kullanma Yok ve üzeri Toplam n(%) n(%) n(%) n(%) n(%) Evet 11(20.7) 11(20.7) 11(20.7) 20(37.9) 53(67.1) Hayýr 2(7.7) 3(11.6) 7(26.9) 14(53.8) 26(32.9) Toplam 13(16.5) 14(17.7) 18(22.8) 34(43.0) 79(100) 2005 cilt 14 sayý 3 53

5 öðrencilere ileri düzeyde eðitim vermesinin ya da okul yönetiminin bu öðrencilerle özel olarak ilgilenmesi olabilir. Bazý araþtýrýcýlar, olanak olduðu ölçüde erken yaþlarda özürlü grubundaki çocuklara koruyucu diþ bakýmýnýn verilmesi gerektiðini vurgulamýþlardýr (28, 29). Çocuklardaki kalp, diabetes gibi kronik hastalýklarýn diþ bakýmýný güçleþtirdiði üzerinde durulmaktýr (30). Sonuçta, diþ fýrçalamanýn önemi bu çalýþma da bir kez daha ortaya çýkmýþtýr. Saðlýk Bakanlýðý'nýn henüz proje olarak öne sürdüðü, 6-15 yaþ grubu çocuklarýn ve gebe kýnlarýn ücretsiz diþ tedavi hizmetlerinden yararlanmalarýnýn saðlanmasý, bütün hastalýklarýn görülme sýklýðýnýn düþmesi ve hastalýklarýn önlenmesi açýsýndan büyük önem taþýmaktýr. Ayrýca saðlýk ocaklarý, saðlýk müdürlükleri ile halkýn birinci basamak düzeyinde sürekli eðitilmesi de diþ saðlýðýnýn korunmasýnda deðer taþýmaktýr. Teþekkür: Öðrencilerin diþ çürüðü taramasýnda yardýmlarýndan dolayý Hemþire Özgül Örsal'a teþekkür ederiz. Ýletiþim Kaynaklar 1- Simon C, Tesfaye F, Berhane Y. Assessment of the oral health status of school children in Addis Ababa. Ethiop Med J 2003; 41: Agency for Healthcare Research and Quality. Healthcare cost and utilization Project (HCUP): : a federal-state-industry partnership in health data. Rockville, MD., hcup/ hcup- pkt.htm den 11 Temmuz 2003'te eriþildi. 3- Health Care Financing Administration. National health care expenditures projections tables., tables/ table8a.htm den 11 Temmuz 2003'te eriþildi. 4- Edelstein BL. Evidence-based dental care for children and the age 1 dental visit. Pediatr Ann 1998; 27: Vargas CM, Crall JJ, Scneider DA. Sociodemographic distribution of pediatric dentaþ caries. NHANES III, J Am Dent Assoc 1998; 129: Pattussi MP, Marcenes W, Croucher R, Sheiman A. Social deprivation, income inequality, social cohesion and dental caries in Brazilian school children. Soc Sci Med 2001; 53: Saydam G, Oktay Ý. Aðýz ve diþ saðlýðý durum analizi. 1. Ulusal Saðlýk Kongresi. Aðýz-Diþ Saðlýðý Çalýþma Raporu. Ankara: Tümerdem Y. Toplumun aðýz ve diþ saðlýðý. Ýstanbul Üniversitesi Yayýný. Yayýn no: Fakülte yayýn no: 182. Ýstanbul, Ber JD, Rozier G, Harris R, Lohr KN. Dental caries prevention: the physician's role in child oral health. Systematic evidence review. Systematic Evidence Review No. 29. Prepared by the Research Triangle Institute-University of North Caroline Evidenced-based Practice Center under Contract No Rockville, MD: Agency for Healthcare Research and Quality. April the AHRQ Web site at: 11 Temmuz 2003'te eriþildi. 10- Proffit WL. Contemporary Orthodantics. Mosby, Borçbakan C. Aðýz ve Çene hastalýklarý. Hacettepe Taþ Kitapçýlýk Ltd. Þti. Ayyýldýz Matbaasý. Ankara, Gönül U. Aðýzda tekrarlayan ülserler. Hacettepe Toplum Hekimliði Bülteni. Ankara, U.S. Preventive Services Task Force. Prevention of dental caries in preschool children. Recommendations and Rationale. Am J Prev Med 2004; 26: Önder ÖR, Aðýr A, Baþ Y. Ankara'daki saðlýk ocaklarýnda çalýþan ebe ve hemþirelerin aðýz ve diþ saðlýðý konusunda bilgi ve tutumlarý. Saðlýk ve Toplum 1998; 1: Elley KM, Langford JW. The use of a classification of residential neighbourhoods (ACORN) to demonstrate differences in dental health of children resident within the South irmingham health district and of different socioeconomic backgrounds. Com Dent Health 1993; 10: Jones CM, Worthington H. The relationship between water fluoridation and socioeconomic deprivation on tooth decay in 5-year-old children. Br Dent J 1999; 186; Gulhan A, Akinci T, Aytepe Z, Aktoren O, Gencay K, Ulukapi I, ve ark. Oral health status of children in Istanbul. European Journal of Paediatric Dentistry 2000b;3. 5th Congress of EAPD. Bergen June 7-11, Abstratct eapd.gr/journal/2000v 1/ Vol %201 (3) %20 Bergen %20Abstracts % htm.'de mümkün. 02 Haziran 2004 tarihinde elde edildi. 18- Peressini S, Leake JL, Mayhall JT, Maar M, Trudeau R. Prevalence of Dental Caries Among 7 and 13 year-old first nations children, District of Manitoulin, Ontario. J Can Dent Assoc 2004; 70: Provart SJ, Carmicheal CL. The relationship between caries, fluoridation and material deprivation in five-year-old children in County Durham. Community Dent Health 1995; 12: Cleaton-Jones P, Chosack A, Hargreaves JA, Fatti LP. Dental caries and social factors in 12-year-old South African children. Com Dent Oral Epidemiol 1994; 22: Sle GD, Spencer AJ, Davies MJ, Steward JF. Influence of exposure to fluoridated water on socioeconomic inequalities in children's caries experience. Com Dent Oral Epidemiol 1996; 24: Sheiman A. Oral health policy and prevention. In Murray JJ (Ed), Prevention of oral disease (3rd ed.) (pp ). Oxford: Oxford University Press. 23-.Reisine ST, Psoter W. Socioeconomic status and selected behavioral determinants as risk factors for dental caries. J Dent Educ 2001; 65: Cornelius JR, Clark DB, Weyant R, Bretz W, Corby P, Mezzich A, ve ark. Dental abnormalities in children of fathers with substance use disorders. Addic Behaviours 2004; 29: Medina AS, Wallace HM, Ralph N, Goldstein H. Adolescent health in Alameda County. J Adoles Health Care. 1982; 2: Saunders CP, Roberts GJ. Dental attitudes, knowledge, and health practices of parents of children with congenital heart diseases. Arch Dis Child 1997; 76: Brley C, McAlister T. The oral health of children with Down syndrome in Ireland. Spec Care Dentist 2004; 24: Court SD. Report of the Committeee on Child Health. Fit for the future. London: HMSO, Moore RS, Hobsen P. A classification of medically handicapping conditions and the health risks they present in the dental care of children. 1. Cardiovascular, haematological respiratory disorders. J Paed Dent 1989; 2: Jordan SC. Dental treatment of children with heart disease. Proceedings of the Br Soc Paed Dent 1979; 9: cilt 14 sayý 3 54