Doç. Dr. Nazan YARDIM

Transkript

1 TÜRKİYE NİN SAĞLIK VE BESLENME STRATEJİSİ Doç. Dr. Nazan YARDIM TÜRKİYE HALK SAĞLIĞI KURUMU

2 Bulaşıcı Olmayan Hastalıklar (BOH):Kardiyovasküler hastalıklar, diyabet, kanser ve solunum yolu hastalıkları; Dünyada tüm ölümlerin%67.8 BOH ölümlerin %48 düşük ve orta gelirli ülkelerde 70 yaşın altında Kalp Hastalıkları, İnme Ve Tip 2 Diyabetin %80 inden Fazlası Önlenebilir - DSÖ Avrupa Bölgesinde Ölümlerin Ve Engelliğin %77 sinden - erken ölümlerin neredeyse % 86 sından sorumludur.

3 Bulaşıcı Olmayan Hastalıklar İçin Davranışsal Risk Faktörleri Sağlıksız beslenme Yetersiz Fizik Aktivite (Hareketsizlik) Tütün kullanımı, Alkolün zararlı kullanımı Kaynak:DSÖ, 2010, Bulaşıcı Olmayan Hastalıklara İlişkin Küresel Durum Raporu

4 Dünya Kanser Araştırma Fonu temel kanserlerin %27-39nun beslenme, fizik aktivite ve vucut kompozisyonunun geliştirilmesi ile önlenebileceğini tahmin etmektedir. (Policy and action for cancer prevention. Food, nutrition, and physical activity: a global perspective. Washington, DC, World cancer research fund/american institute for cancer research, 2009). Yaklaşık 16 milyon (1.0%) DALY ve 1.7 milyon (2.8%) ölüm az sebze meyve tüketimine bağlıdır. (Global health risks: mortality and burden of disease attributable to selected major risks. Geneva, World Health Organization, 2009; Diet, nutrition and the prevention of chronic diseases: report of a joint WHO/FAO expert consultation. Geneva, World Health Organization, 2003). Yeterli sebze meyve tüketimi (5 porsiyondan fazla, en az 400gr) CVH, mide kanseri ve kolorektal kanser riskini düşürmektedir. (Bazzano LA, Serdula MK, Liu S. Dietary intake of fruits and vegetables and risk of cardiovascular disease. Current Atherosclerosis Reports, 2003, 5: , Riboli E, Norat T. Epidemiologic evidence of the protective effect of fruit and vegetables on cancer risk. American Journal of Clinical Nutrition, 2003, 78(Suppl.):559S 569S) İşlenmiş gıdalar gibi yüksek enerjili besinlerin fazla yağ ve şeker içerikleri nedeni ile fazla tüketimlerinin sebze ve meyveler gibi düşük enerjili gıdalara göre daha fazla obesiteyi geliştirdiğine ilişkin ikna edici kanıtlar mevcuttur. Besinlerle alınan tuz miktarı kan basıncı ve kardiovasküler riskin önemli bir belirlşeyicisidir. (Creating an enabling environment for population-based salt reduction strategies: report of a joint technical meeting held by WHO and the Food Standards Agency, United Kingdom. Geneva, World Health Organization, 2010). 4

5 ARAŞTIRMALAR 19 Yaş ve Üzeri Bireylerde Vücut Kitle İndeksinin Dağılımı, (%) Seri 1; 0; 0% Zayıf %2 Fazla kilolu %35 Obez %30 Seri 1; 0; 0% Seri 1; 0; 0% Normal %33 Kaynak: Türkiye Beslenme ve Sağlık Araştırması 2010

6 ARAŞTIRMALAR 7-8 Yaş Çocuklarda Vücut Kitle İndeksinin Dağılımı, (%) Obez 8,3 Zayıf 2,2 Fazla kilolu 14,2 Normal 75,5 Kaynak: Türkiye Çocukluk Çağı Şişmanlık Araştırması (7-8 yaş), 2013

7 ARAŞTIRMALAR 12 Yaş ve Üzeri Bireylerde Fiziksel Aktivite Yapma Durumu, (%) 6-11 Yaş Bireylerde Fiziksel Aktivite Yapma Durumu, (%) Haftada 3 kez ve üzeri; %18 Haftada 3 kez ve üzeri; 29,7 Haftada 1-2 kez; %10 Egzersiz yapmayan; %72 Haftada 1-2 kez; 11,7 Egzersiz yapmayan; 58,4 Kaynak: Türkiye Beslenme ve Sağlık Araştırması 2010

8 Hastalık Yükü yılına göre 2012 yılında toplam hastalık yükünün (DALY) % 6 azaldığı görülmüştür. Bu düşüşün en büyük sebebi 1. Grup hastalıklara (bulaşıcı hastalıklar, gebelik, yeni doğanlar ve beslenmeyle ilgili hastalık) bağlı toplam %40 lık düşüştür. Ancak her ne kadar toplam hastalık yükünde bir düşüş sağlansa da 2. Grup hastalıklar yani bulaşıcı olmayan hastalıklara bağlı hastalık yükünde % 4 lük bir artış görülmektedir. Hastalık yükünü oluşturan ilk 5 nedene bakıldığında bu nedenlerin tamamının bulaşıcı olmayan hastalıklar olduğu görülmektedir. İ llk sırada % 7,4 ile iskemik kalp hastalığı, 2. Sırada % 6,1 ile bel ağrısı, 3. Sırada % 4,1 ile serebrovasküler hastalıklar yer almaktadır. Bunu sırasıyla diyabet ve KOAH (% 3,8, % 3,6) takip etmektedir. Bulaşıcı olmayan hastalıkların artışındaki en önemli risk faktörleri tütün kullanımı, obezite, yüksek tansiyon ve fizik aktivite azlığı olarak ortaya çıkmaktadır Ulusal Hastalık Yükü Çalışması 2013 ön sonuçları

9 BULAŞICI OLMAYAN HASTALIKLARLA MÜCADELE T.C. Sağlık Bakanlığı ÇÖZÜM Kronik hastalıklar tehdidinin üstesinden, var olan bilgi kullanılarak gelinebilir. Çözümler etkindir ve yüksek oranda maliyet-etkilidir. Başarıya ulaşmada Ulusal düzeyde yürütülen kapsamlı ve entegre programlar gereklidir.

10 MÜDAHALE PROGRAMLARI en karlı uygulamalar. İnsanların tütün dumanından korunması ve kamuya açık alanlarda sigara kullanımının yasaklanması Tütün kullanımının tehlikeleri hakkında uyarı yapılması Tütün reklamı, teşviki ve sponsorlukları üzerinde yasaklar uygulanması Tütün üzerindeki vergilerin artırılması Perakende alkole erişimin sınırlandırılması Alkol reklamları üzerindeki yasaklar uygulanması Alkol üzerindeki vergilerin artırılması Tuz alımının ve gıdaların tuz oranının azaltılması Gıdalardaki trans yağların çoklu doymamış yağla değiştirilmesi Beslenme ve fiziksel aktivite hakkındaki kamu farkındalığının görsel basın BOH lere ilişkin Dünya Küresel Durum Raporu 2011

11 MÜDAHALE PROGRAMLARI «maliyet etkin ve düşük maliyetli müdahale» : Nikotin bağımlılığı tedavisi Yeterli emzirme ve tamamlayıcı gıdanın teşvik edilmesi Alkollü araba kullanma kanunlarının uygulanması Tuz, yağ ve şeker oranı yüksek yiyecek ve içeceklerin özelliklere çocuklara yönelik pazarlanması üzerinde sınırlamalar Sağlıklı beslenmeyi teşvik için gıda vergileri ve yardımlarıdır BOH lere ilişkin Dünya Küresel Durum Raporu 2011

12 MÜDAHALE PROGRAMLARI Okullarda sağlıklı beslenme ortamları yaratılması Sağlık bakımında beslenmeyle ilgi bilgi ve danışmanlık verilmesi Ulusal fiziksel aktivite rehberleri Çocuklar için okul temelli fiziksel aktivite programları Fiziksel aktivite ve sağlıklı beslenme için işyeri programları Fiziksel aktivite ve sağlıklı beslenme için toplum programları Yapılandırılmış çevrenin fiziksel aktiviteyi teşvik edecek şekilde tasarlanması BOH lere ilişkin Dünya Küresel Durum Raporu 2011

13 T.C. Sağlık Bakanlığı 66. Dünya Sağlık Asamblesinde kabul edilen küresel gönüllü hedefler arasında 2025 yılına kadar Bulaşıcı Olmayan Hastalıklardan kaynaklanan erken ölümleri %25 oranında azaltmak vardır.

14 Türkiye Halk Sağlığı Avrupa Kurumu Gıda ve Beslenme Eylem Planı Sağlıklı beslenme ve içecek çevreleri oluşturmak Korunmasız gruplar için yaşam boyunca sağlıklı beslenmenin kazanımlarını teşvik etmek Sağlık sistemlerini sağlıklı beslenmeyi destekleyecek şekilde yeniden güçlendirmek Sürveyans, izleme, değerlendirme ve araştırmaları desteklemek ve Tüm sağlık politikaları yaklaşımı için için yönetişim ve sektörlerarası işbirliklerini güçlendirmek

15 Sağlıklı beslenmenin geliştirilmesi: Sağlıksız beslenme CVH, bazı kanserler ve diyabet dahil olmak üzere BOH riskini artırmaktadır. Optimal bir diyet aşağıdakilerini içermelidir: Sağlıklı bir kilonun sürdürülebilmesi için yiyeceklerden alınan enerji ile fiziksel aktivitede harcanan enerji arasında denge oluşturmalıdır. Toplam yağlardan anılan enerji kısıtlanmalıdır (toplam enerjinin %30 unu aşmamalıdır) ve yağ tüketimini doymuş yağdan doymamış yağa ve trans-yağ asitlerinin eliminasyonuna doğru yönlendirmelidir. Serbest şekerlerin alımı kısıtlamalıdır (DSÖ günlük kalori ihtiyacının %10). Tüm kaynaklardan alınan sodyumu kısıtlanmalı ve alınan tuz iyotlu olmalıdır (Günlük 5 gr). Meyve, baklagiller, tam tahıl ve ceviz, fındık gibi yağlı tohum tüketimini artırmalıdır.

16

17 Sağlıklı Beslenme Hareketli Hayat Programı Sağlıklı beslenme alışkanlığının kazandırılması 2. Hareketli hayat tarzının benimsetilmesi 3. Sağlıklı çevre (destekleyici ortam) oluşturulması 4. Sağlığı tehdit eden durumlardan kaçınılması Tütün Alkol Yüksek şeker Tuz 17

18 MİSYONUMUZ İnsan merkezli yaklaşımla birey ve toplum sağlığını korumak ve geliştirmek, sağlık için risk oluşturan faktörlerle mücadele etmek, halkın yaşam kalitesini yükseltmek ve halk sağlığını tehdit eden konularda gerekli tüm önlemleri almak. 18

19 VİZYONUMUZ Herkesin sağlığının korunup geliştirildiği sağlıklı ve mutlu bir TÜRKİYE 19

20 TEMEL DEĞERLERİMİZ Evrensellik Hakkaniyet Katılımcılık Dayanışma Saygınlık İş ahlakı Şeffaflık Hesap verebilirlik Sürdürülebilirlik Kanıta dayalılık Kalite ve verimlilik Dürüstlük Erişebilirlilik 20

21 STRATEJİK AMAÇLAR AMAÇ 1 : Toplumu ve bireyi, sağlığa yönelik risklerden korumak, sağlıklı hayat tarzlarını ve davranışlarını teşvik etmek, geliştirmek ve yaygınlaştırmak HEDEF 1.1. Toplumu sağlıklı beslenme, obezite ve fiziksel aktivite konularında bilinçlendirmek, sağlıklı beslenme ve düzenli fiziksel aktivite alışkanlığı kazandırmak ve destekleyici çevreler oluşturmak konusunda paydaşları teşvik etmek 21

22 Onuncu Kalkınma Planı Bu programla sağlıksız beslenme, hareketsiz yaşam, tütün kullanımı, alkol ve madde bağımlılığıyla mücadele ile gıda güvenilirliğinin, koruyucu sağlık hizmetlerinin ve ruh sağlığının geliştirilmesi amaçlanmıştır.

23 Program Bileşenleri 1. Bileşen: Gıda Güvenilirliğinin Artırılması 2. Bileşen: Sağlıklı ve Dengeli Beslenme Düzeyinin Artırılması 3. Bileşen: Tütün Kullanımı ile Alkol ve Madde Bağımlılığının Azaltılması 4. Bileşen: Kanser, Kalp ve Damar ve Diyabet gibi Bulaşıcı Olmayan Hastalıkların Görülme Sıklığının ve Risk Faktörlerinin Azaltılması 5. Bileşen: Ruh Sağlığı Hizmetlerinin Geliştirilmesi 6. Bileşen: Spor Yapma Alışkanlığının ve Hareketliliğin Teşviki Genel Koordinatör: Sağlık Bakanlığı

24 Türkiye Sağlıklı Beslenme ve Hareketli Hayat Programı 2006 yılında İstanbul da DSÖ Avrupa Obezite ile Mücadele Bakanlar Konferansı nı düzenledik ve Avrupa Obezite ile Mücadele Belgesi ni imzaladık. Bakanlığımızca hazırlanan Sağlık 21 Herkes İçin Sağlık programında pek çok kronik hastalık için risk faktörü olan obezitenin önlenmesi kapsamında ulusal bir programın hazırlanması hususuna yer verdik. Türkiye Sağlıklı Beslenme ve Hareketli Hayat Programı , Başbakanlık Genelgesi olarak yayımlandı yılında yapılan Viyana Bakanlar Konfederasyonu, Beslenme ve Bulaşıcı Olmayan Hastalıklara odaklanan ilk toplantı olmuş ve Sağlık 2020 Kapsamında Viyana Deklarasyonu üye ülkeler tarafından imzalanmıştır. Türkiye Sağlıklı Beslenme ve Hareketli Hayat Programı olarak güncelledik. 24

25 Programın kapsamı : A.Türkiye Obezite ile Mücadele ve Kontrol Programı Yönetiminin Oluşturulması ve Politika Geliştirilmesi B.Obezitenin Önlenmesine Yönelik Çalışmalar C.Sağlık Kuruluşlarında Obezitenin Teşhisi ve Tedavisine Yönelik Önlemler D.İzleme ve Değerlendirme

26 Çalışmalarımızdan bazı örnekler DSÖ Avrupa Ofisince 2013 yılında gerçekleştirilen ve 21 ülkenin katıldığı Çocukluk Çağı Şişmanlık Araştırması nı yaptık. DSÖ nün ülkelere hazırlamasını önerdiği Fiziksel Aktivite Rehberini hazırladık. Rehberde; çocuk, erişkin, yaşlı ve engellilere yönelik fiziksel aktiviteleri kapsamaktadır ayrıca anne-baba, çocuklar ve öğretmenlere yönelik öneriler de yer almaktadır. 26

27 Çalışmalarımızdan bazı örnekler Obeziteyle mücadele için medya kampanyaları yürütüyoruz. Program uygulamaları kapsamında Sn. Bakanımız 2014 yılını Sağlıklı Yaşam ve Hareket Yılı olarak ilan etmiştir, bu kapsamda Halk Sağlığı Müdürlüklerimiz koordinasyonunda her ayın son Pazar günü belirlenen hedef gruplarla yürüyüşler düzenlenmektedir. 27

28 28

29 Çalışmalarımızdan bazı örnekler Dünya Sağlık Örgütü Beslenme Dostu Okul İnisiyitafine paralel olarak 2010 yılından itibaren Milli Eğitim Bakanlığı ile Beslenme Dostu Okul programımızı yürütüyoruz.1474 Milli Eğitim Bakanlığı ile işbirliği içinde, okul kantinlerinde doğal maden suları hariç, enerji içecekleri, gazlı içecekler, aromalı içecekler ve kolalı içecekler ile kızartma ve cipslerin satışları yasaklanmış, bunların yerine süt, ayran, yoğurt, meyve suyu, taze sıkılmış meyve suyu ve tane ile satışı yapılabilen meyve bulundurulması sağlanmıştır (2011). 29

30 Çalışmalarımızdan bazı örnekler Milli Eğitim Bakanlığı, Gıda Tarım ve Hayvancılık Bakanlığı ile işbirliği içinde Okul Kantinlerine Dair Özel Hijyen Yönetmeliği (2013) yayımlanmıştır. Yetişkin eğitimlerinin artırılması ve farkındalık sağlanması için Hayat Boyu Öğrenme Genel Müdürlüğü ne bağlı yaygın eğitim kurumlarında kurslara katılan tüm kursiyerlere Sağlıklı Beslenme, Obezite, Fiziksel Aktivite ve Sağlık konularında eğitimler veriyoruz. 30

31 Çalışmalarımızdan bazı örnekler Gıda, Tarım ve Hayvancılık Bakanlığı, Milli Eğitim Bakanlığı, Ulusal Süt Konseyi ve Bakanlığımız işbirliği ile ilköğretim okullarında Okul Sütü Programı nı uyguluyoruz. 31

32 Çalışmalarımızdan bazı örnekler Obezitenin önlenmesi, takibi ve tedavisi kapsamında Aile Hekimlerine yardımcı olmak üzere Obezite ile Mücadele El Kitabı hazırlanmış olup aile hekimlerine dağıtılmıştır. Aile hekimine başvuran bireylerin fiziksel aktiviteye teşvik edilmesi amacıyla 2 milyon adet pedometre alımı gerçekleştirilmiştir. Ve aile hekimleri tarafından uygun görülen vatandaşlarımıza dağıtılmıştır. 32

33 Çalışmalarımızdan bazı örnekler 81 ilde, il eğitici ekiplerimizi oluşturmak için sağlık çalışanlarımıza (doktor, diyetisyen, hemşire) sağlıklı beslenme, fiziksel aktivite ve obezite konuları ile ilgili eğitici eğitimlerini veriyoruz. Obez vatandaşlarımızın acil ya da tedavi amacı ile nakilleri için 60 adet obez ve yoğun bakım ambulansı alımını gerçekleştirdik. Toplum Sağlığı Merkezlerinde Sağlıklı Beslenme ve Obezite Danışma Birimlerini açtık. 33

34 Çalışmalarımızdan bazı örnekler Gıda, Tarım ve Hayvancılık Bakanlığı ve Bakanlığımız işbirliği ile Ekmek, Salça, Pul Biberde tuz azaltıldı. Etiketlerde gönüllülük esasına göre Günlük Karşılama Miktarları siyah beyaz uygulanıyor. 34

35 Yürütülen/Planlanan Çalışmalar Okul kantinlerinde şekerli ve tuzlu diğer gıdaları da kapsayacak şekilde revize edilen genelgenin çıkarılması için MEB ile çalışıyoruz. Beslenme Dostu Okul Sayısının Artırılması için MEB ile işbirliği yapıyoruz. 35

36

37 Yürütülen/Planlanan Çalışmalar T.C. Sağlık Bakanlığı, Milli Eğitim Bakanlığı ve Gençlik ve Spor Bakanlığı Arasında Okul Çağı Çocuklarında Büyüme Ve Gelişmenin İzlenmesi, Düzenli Fiziksel Aktivite Alışkanlığının Kazandırılması Programı İşbirliği Protokolü çalışmaları yapılmaktadır. 37

38 Yürütülen/Planlanan Çalışmalar Çocuklara yönelik pazarlama baskısını azaltacak reklamlar ile ilgili listenin yürürlüğe konulması için kamu ve özel sektörle çalışmalarımız devam ediyor. Gıda Tarım ve Hayvancılık Bakanlığı ile işbirliğinde etiketler üzerindeki beslenme ve sağlık beyanları üzerinde çalışıyoruz. 38

39 Yürütülen/Planlanan Çalışmalar Yerel yönetimler tarafından insanların güvenle fiziksel aktivite yapabileceği sosyal ve fiziksel ortamların oluşturularak günlük yaşamlarına entegre edilmesi (sağlıklı şehirler) için Yerel yönetimler ile işbirliğimizi artıracağız. Ulusal politikalarda gıda sektörü ile işbirliğini artırmak için çalışmalar yapıyoruz. Türkiye Beslenme Rehberini Güncelliyoruz. 39

40 KAMU KURUM VE KURULUŞLARI ÖZEL SEKTÖR TÜRKİYE HALK SAĞLIĞI KURUMU HALK SAĞLIĞI MÜDÜRLÜKLERİ ÜNİVERSİTELER ULUSLARARASI KURULUŞLAR SİVİL TOPLUM ÖRGÜTLERİ