ÇALIŞMA SERMAYESİ GEREKSİNİMİNİN BELİRLEYİCİLERİ: BORSA İSTANBUL GIDA SEKTÖRÜ ÜZERİNE BİR İNCELEME*

Transkript

1 ÇALIŞMA SERMAYESİ GEREKSİNİMİNİN BELİRLEYİCİLERİ: BORSA İSTANBUL GIDA SEKTÖRÜ ÜZERİNE BİR İNCELEME* Muhasebe MÖDAV Bilim Dünyası 2014/2 Dergisi 2014/16/2 Öğr.Gör. Mesut DOĞAN ** 1 Yrd.Doç.Dr. Bilge Leyli ELİTAŞ *** ÖZ Bu çalışmanın amacı Borsa İstanbul da (BIST) gıda sektöründe faaliyet gösteren firmaların çalışma sermayesi gereksinimlerini belirleyen faktörleri tespit etmektir. Bu amaçla yıllarını kapsayan 15 firmaya ilişkin finansal verilerden yararlanılmıştır. Ampirik analizlerde çoklu regresyon ve korelasyon yöntemleri kullanılmıştır. Çalışma sonuçlarına göre ilgili firmaların nakit dönüşüm süresi, nakit akışı ve varlık kârlılığı ile çalışma sermayesi oranı arasında pozitif yönlü bir ilişki tespit edilmiştir. Buna karşın kaldıraç oranı ve firma büyüklüğü ile çalışma sermayesi oranı arasında negatif bir ilişki olduğu belirlenmiştir. Bununla birlikte araştırmada reel Gayri Safi Yurt İçi Hasıla ve faiz oranı ile çalışma sermayesi oranı arasında pozitif ancak istatistiksel olarak anlamlı olmayan ilişkilerin varlığı ortaya konmuştur. Anahtar Kelimeler: Çalışma Sermayesi, Nakit Dönüşüm Süresi, Nakit Akışı JEL Sınıflandırması: L25, G32 DETERMINANTS OF WORKING CAPITAL REQUIREMENTS: AN ANALYSIS OF FOOD SECTOR FIRMS LISTED IN BORSA IS- TANBUL (BIST) ABSTRACT This paper examines the determinants of working capital requirements for the food sector companies listed in Borsa Istanbul (BIST). For this purpose, 15 food sector firms listed in Borsa Istanbul (BIST) for the period of are analyzed. Multiple regression analysis and correlation models are used for * Bu çalışma Kasım 2013 tarihleri arasında Uşak Üniversitesi Eğitim Fakültesi ve Julius-Maximilians-Universitaet Würzburg (Almanya) işbirliği ile düzenlenen II. Uluslararası Tarihi ve Kültürel Yönleriyle Türk-Alman İlişkileri Sempozyumu nda sunulmuştur. ** Afyon Kocatepe Üniversitesi, Bayat MYO, mesutdogan@aku.edu.tr *** Yalova Üniversitesi, İİBF, Uluslararası Ticaret ve Finansman Bölümü, bilgeleyli@yalova.edu.tr

2 Öğr.Gör. Mesut DOĞAN, Yrd.Doç.Dr. Bilge Leyli ELİTAŞ 2 the empirical analysis. According to the findings it is determined that cash convention cycle (CCC), cash flows and return on assets (ROA) have a positive relationship with the working capital ratio. However, leverage and firm size have a negative relationship with the working capital ratio. In addition, gross domestic product (GDP) and interest rate have a positive but statistically in significant relationship with the working capital ratio. Keywords: Working Capital, Cash Conversion Cycle (CCC), Cash Flows JEL Classification: L25, G32 1. GİRİŞ İşletmelerin temel amaçlarından biri firma kaynaklarını etkin bir şekilde kullanmak ve yönetmektir. Çalışma (işletme) sermayesi olarak ayrılacak dönen varlıklar; işletmenin tam kapasite ile çalışabilmesi, üretime kesintisiz devam edebilmesi, iş hacminin genişletilebilmesi, yükümlülükleri karşılayamama riskinin azaltılması, işletmenin kredi değerliliğinin artırılması, işletmenin olağanüstü dönemlerde zor duruma düşmesinin önlenmesi, faaliyetlerin kârlı ve verimli bir biçimde yürütülmesi açısından önemlidir. Çalışma sermayesinin gereğinden fazla tutulmasının bir maliyeti olduğu gibi, gereğinden az tutulmasının da bazı sakıncaları vardır. Bu yüzden çalışma sermayesinin büyüklüğü ve dönen varlıklar içerisindeki nakit ve nakit benzeri kalemlerin, alacakların ve stokların payının bilinmesi oldukça önemlidir. Çalışma sermayesi ticari işlemlerle beraber sürekli olarak değişen bir rezervuar seviyesi olarak tanımlanabilir (Collins 1946, 430). Başka bir ifade bir firmanın dönen varlıkları çalışma sermayesini, dönen varlıkların kısa vadeli borçları aşan kısmı ise net çalışma sermayesini göstermektedir. Konuya ilişkin yapılan literatür taramasında araştırmaların önemli bir kısmının çalışma sermayesinin performans veya kârlılık üzerindeki etkisine odaklandıkları görülmektedir. Ancak çalışma sermayesinin gereksinimlerine ve belirleyicilerine gereken ilgi gösterilmemiştir. Literatürde bu boşluğu doldurmak amacıyla bu çalışmada Borsa İstanbul da (BIST) gıda sektöründe işlem gören firmaların çalışma sermayesi gereksinimlerini belirleyen faktörlerin tespit edilmesi amaçlanmaktadır. Bu amaçla yıllarını kapsayan çalışmada BIST te işlem gören 15firmanınfinansal verilerinden yararlanılacaktır.araştırmada bağımlı değişken olarak çalışma sermayesi oranı kullanılacaktır. Bağımsız değişkenler olarak da nakit dönüşüm oranı, nakit akışı, firma büyüklüğü, varlık karlılığı, kaldıraç (borçlanma) oranı, reel Gayri Safi Milli Hasıla büyüme oranı ve borçlanma faiz oranı kullanılacaktır.

3 Çalışma Sermayesi Gereksiniminin Belirleyicileri: Borsa İstanbul Gıda Sektörü Üzerine Bir İnceleme Çalışma beş bölümden oluşmaktadır. Girişten sonra ikinci bölümde çalışma sermayesinin gereksinimlerine ve belirleyicilerine yönelik çalışmalar özetlenmiştir. Üçüncü bölümde çalışmanın örneklemi tanıtılmış açıklanmış ve bağımlı ve bağımsız değişkenler tanıtılarak regresyon modelleri geliştirilmiştir. Dördüncü bölümde veri analizi sonuçları yer almaktadır. Son bölümde ise araştırmanın genel değerlendirilmesi yapılmıştır LİTERATÜRE BAKIŞ Konuya ilişkin literatür taraması yapıldığında daha önce de belirtildiği üzere çalışma sermayesi ile ilgili çalışmaların daha çok çalışma sermayesi yönetiminin kârlılıkla veya firma performansıyla ilişkisi üzerine odaklandıkları görülmektedir. Çalışma sermayesi ihtiyacının belirleyicilerine yönelik araştırmalar ise hem ulusal yazında hem de uluslararası yazında eksiktir. Bu nedenle konuya ilişkin az sayıda literatür bulunmaktadır. Deloof (2003) Belçika da faaliyet gösteren firmalar için çalışma sermayesi yönetiminin kârlılık üzerindeki etkilerini araştırmıştır. Çalışmada dönemine ilişkin 1009 adet finansal olmayan firmanın verilerinden yararlanılmıştır. Çalışma sermayesi yönetimini temsilen nakit dönüşüm oranı kullanılmıştır. Ticari krediler ve stok politikasını ölçmek amacıyla ticari alacakların tahsil süresi, stoklar ve ticari borçlar kullanılmıştır. Çalışma sonuçları yöneticilerin ticari alacakların tahsil süresini ve stokları azaltarak firma kârını artırabileceğini ortaya koymaktadır. Lazaridis ve Tryfonidis (2006) Yunanistan Menkul Kıymetler Borsası na kote olmuş firmalar için çalışma sermayesi yönetimi ve kârlılık arasındaki ilişkiyi incelemişlerdir.çalışmada dönemine ilişkin 131 firmaya ait veriler kullanılmıştır. Araştırmada kârlılık göstergesi olarak Brüt Faaliyet Kârı kullanılmıştır. Çalışma sonuçlarına göre kârlılık ve nakit dönüşüm oranı arasında anlamlı bir ilişki olduğu ve yöneticilerin nakit dönüşüm oranınıve diğer değişkenleri (ticari alacaklar, ticari borçlar ve stoklar) optimal bir seviyede tutarak kârı artırabilecekleri belirlenmiştir. Chiou, Cheng ve Wu (2006) çalışmaları ile çalışma sermayesi yönetiminin belirleyicilerini araştırmışlardır. Net likidite dengesi ve çalışma sermayesi ihtiyacı firmanın çalışma sermayesi yönetimini temsilen kullanılmıştır. Çalışma sonuçlarına göre kaldıraç oranı ve nakit akışının firmanın çalışma sermayesi yönetimini etkilediği belirlenmiştir.

4 Öğr.Gör. Mesut DOĞAN, Yrd.Doç.Dr. Bilge Leyli ELİTAŞ 4 Padachi (2006) çalışması ile çalışma sermayesi yönetimindeki trendleri ve firma performansına etkilerini araştırmışlardır. Çalışmada bağımlı değişken olarak varlık kârlılığı kullanılmıştır. 58 adet küçük ölçekli firmaya ait dönemine ilişkin veriler kullanılarak panel data analizi yapılmıştır. Regresyon sonuçlarına göre stoklara ve alacaklara yapılan yüksek yatırım kârı azaltmaktadır. Moussawi vd. (2006) çalışmaları ile çalışma sermayesi yönetimini etkileyen faktörleri araştırmışlardır. Çalışma sonuçlarına göre endüstri uygulamaları, firma büyüklüğü, satışlardaki beklenen büyüme, yönetim kurulundaki bağımsız yönetim kurulu üyesi oranı, makam tazminatı, CEO ortaklık hisse oranı (CEO share ownership) firmaların çalışma sermayesi yönetiminin etkinliği üzerinde anlamlı bir şekilde etkilidir. Raheman ve Nasr (2007) çalışmalarında Pakistan Karachi Menkul Kıymetler Borsası nda işlem gören 94 firmaya ait dönemine ilişkin 6 yıllık veriler üzerinden çalışma sermayesi yönetiminin likidite ve firma kârlılığı üzerine etkilerini araştırmışlardır. Çalışma sonuçlarına göre çalışma sermayesi yönetimi ve firma kârlılığı arasında negatif yönlü güçlü bir ilişki bulunmaktadır. Bu durum göstermektedir ki nakit dönüşüm oranının artması aynı zamanda firma kârlılığının azalmasına yol açmaktadır. Bu durumda yöneticiler nakit dönüşüm oranını mümkün olan minimum seviyeye indirerek hissedarlar için değer yaratabilmektedirler. Ayrıca likidite ve kârlılık arasında negatif bir ilişki bulunmaktadır. Firma büyüklüğü ve kârlılık arasında ise pozitif ilişki tespit edilmiştir. Borç kullanımı ile kârlılık arasında da anlamlı negatif bir ilişki olduğu sonucuna ulaşılmıştır. Mongrut vd. (2008) çalışmaları ile Latin Amerika firmaları için çalışma sermayesini yönetiminin belirleyicilerini araştırmışlardır. Arjantin, Brezilya, Şili ve Meksika firmalarının ellerinde fazla nakit tutmaları firma değerini negatif etkilemektedir. Araştırma sonuçlarına göre nakit dönüşüm oranı, piyasa gücü, gelecekte beklenen satışlar ve ülke riski Latin Amerika firmalarının çalışma sermayesi yönetimi için önemli değişkenlerdir. Nazir ve Afza (2009) çalışmaları ile firmaların çalışma sermayesi ihtiyacını belirleyen faktörleri araştırmışlardır. Çalışmada Karachi Menkul Kıymetler Borsası (Pakistan) nda işlem gören 132 firmanın dönemine ilişkin verilerinden yararlanılmıştır. Çalışma sermayesi ihtiyacının bağımlı değişken olarak kullanıldığı çalışmada, firmanın faaliyet döngüsü, ekonomik faaliyet derecesi, firma büyüklüğü, nakit akışı, firmada gerçekleşmesi beklenen büyüme, varlık kârlılığı ve Tobin s Q bağımsız değişkenler olarak kullanılmıştır. Çalışma sonu-

5 Çalışma Sermayesi Gereksiniminin Belirleyicileri: Borsa İstanbul Gıda Sektörü Üzerine Bir İnceleme cunda faaliyet döngüsü, kaldıraç, aktif kârlılığı ve Tobin s Q çalışma sermayesi ihtiyacını etkileyen içsel faktörler olarak belirlenmiştir. Çalışma sermayesi yönetimi uygulamaları ayrıca endüstriye de bağlıdır ve farklı endüstri kolları için çalışma sermayesi gereksinimleri de farklı olmaktadır. Büyükşalvarcı ve Abdioğlu (2010)imalat sektöründe faaliyet gösteren firmalar için çalışma sermayesi ihtiyacını etkileyen değişkenleri kriz öncesi ve kriz dönemleri açısından incelemişlerdir. Çalışma sonucunda kaldıraç oranı ve duran varlık oranındaki artışın hem kriz öncesi hem de kriz dönemlerinde çalışma sermayesi ihtiyacını negatif yönde etkilediğini tespit etmişlerdir. Stok devir hızı ve Tobin Q değişkenlerinin ise kriz öncesi dönem için çalışma sermayesi ihtiyacını etkilemediği, kriz dönemlerinde ise bu ihtiyacı azalttığı sonucuna varılmıştır. Archavli, Siriopoulos ve Arvanitis (2012) makalelerinde çalışma sermayesi yönetiminin Yunanistan da faaliyet gösteren firmaların firma performansına etkisini araştırmışlardır. Bu amaçla çalışmada Yunanistan Menkul Kıymetler Borsası nda (Athens Stock Exchange-ASE) işlem gören finansal olmayan 211 firmanın 6 yıllık verileri ( ) kullanılmıştır. Kârlılık değişkeni olarak brüt işletme gelirleri, performans değişkeni olarak varlık kârlılığı ve piyasa değeri değişkeni için de Tobin Q kullanılmıştır. Çalışma sonuçlarına göre çalışma sermayesi değişkenleri ile performans arasında anlamlı ve negatif bir ilişki bulunmaktadır. Manoori ve Muhammad (2012) çalışmaları ile Singapur firmaları için çalışma sermayesi yönetiminin belirleyicilerini tespit etmeye çalışmışlardır. Çalışma sonucunda firma büyüklüğü, nakit akışı, sermaye harcamaları ve gayri safi yurtiçi hasılanın (GSYİH) çalışma sermayesi yönetimi ile negatif ilişkisi olduğu belirlenmiştir. Buna ek olarak kârlılığı yüksek firmaların nakit dönüşümünün daha uzun sürdüğü sonucuna ulaşılmıştır. Nakit dönüşüm oranı ile borçlanma oranı arasında ise anlamlı bir ilişki bulunamamıştır. Dhar ve Paul (2012) çalışmaları ile Hindistan için seçilmiş kamu sektörü firmalarına ilişkin çalışma sermayesi belirleyicilerini araştırmışlardır. Benzer şekilde Akinlo (2012) çalışması ile 66 adet Nijerya firmasına ait dönemine ilişkin verileri kullanarak çalışma sermayesi ihtiyacının belirleyicilerini araştırmıştır. Çalışma sonuçlarına göre satışlardaki büyüme, firmanın faaliyet döngüsü, ekonomik aktivitesi, büyüklük ve sürekli çalışma sermayesi; çalışma sermayesi politikasını pozitif olarak etkileyen firmaya özel değişkenlerdir. Kaldıraç ise çalışma sermayesi ihtiyacını ters yönde (ters orantılı) etkilemektedir. 5

6 Öğr.Gör. Mesut DOĞAN, Yrd.Doç.Dr. Bilge Leyli ELİTAŞ 6 Anagnostopoulou (2012) çalışma sermayesi yönetiminin belirleyicilerini borsa kote olmuş ve borsaya kote olmamış firmaları karşılaştırarak incelemiştir. Bu çalışmada çalışma sermayesi yönetimi ve kârlılık ilişkisine odaklanılarak nakit dönüşümü verileri kullanılmıştır. Çalışmada İngiltere de yer alan kamu firmaları ve özel firmalara ait verilerinden yararlanılmıştır. Özel firmaların kamu firmalarına göre daha düşük nakit döngüsü olduğu sonucuna varılmıştır. Ayrıca kamu firmaları ile kıyaslandığında özel firmalarda nakit dönüşünün işletme kârlılığı üzerinde daha güçlü bir negatif etkisinin olduğu sonucuna ulaşılmıştır. Vijayalakshmi ve Bansal (2013) çalışmaları ile Hindistan daki çimento sektörü firmaları için çalışma sermayesi ihtiyacının belirleyicileri araştırmışlardır. Çalışma sermayesi ihtiyacının bağımlı değişken olarak kullanıldığı çalışmada, satışlardaki büyüme, firma büyüklüğü, performans, nakit akışı, kârlılık, borç-özkaynak oranı (kaldıraç) ve ilk madde ve malzeme (hammadde) fiyatı bağımsız değişkenler olarak kullanılmıştır. Çalışma sonuçlarına göre firmanın çalışma sermayesi ihtiyacının belirlenmesinde sadece kaldıraç oranının önemli bir etkisi olduğu belirlenmiştir. Abbadi ve Abbadi (2013) Filistin sanayi şirketleri için çalışma sermayesi ihtiyacının belirleyicilerini araştırmışlardır. Filistin sermaye piyasasında işlem gören 11 adet Endüstri firmasının verilerinin kullanıldığı çalışmada bağımsız değişken olarak çalışma sermayesi ihtiyacı kullanılırken, nakit dönüşü, nakit akışı, kaldıraç, firma büyüklüğü, varlık kârlılığı, borç verme faizi ve ekonomik büyüme oranı bağımlı değişkenler olarak kullanılmıştır. Çalışma sonuçlarına göre nakit dönüşüm oranı, varlık kârlılığı ve nakit akışı değişkenleri çalışma sermayesi ihtiyacının belirlenmesinde pozitif yönde etki eden değişkenlerdir. Faiz oranı ve büyüme oranının ise çalışma sermayesi ihtiyacı üzerinde herhangi bir etkisi bulunmamaktadır. Wasiuzzaman ve Arumugam (2013) çalışmalarında Malezya Menkul Kıymetler Borsası na kote olmuş firmalar için çalışma sermayesi yatırımlarının belirleyicilerini tespit etmeye çalışmışlardır. Çalışmada 192 firmaya ait 8 yıllık ( ) veriler kullanılmıştır. Çalışma sonuçlarına göre ekonomik büyüme zamanlarında çalışma sermayesine en büyük yatırımı maddi varlıkları daha az, kaldıracı daha düşük, satışlarındaki büyüme ihtiyacı daha yüksek, nakit akışı yüksek, gelirleri daha az değişken ve asimetrik bilgi seviyesi daha düşük olan daha genç ve daha küçük ölçekli firmalar yapmaktadırlar. Büyüklük ve yönetim kurulunun bağımsızlığı gibi yönetim kurulu özelliklerininfirmaların işletme sermayesi yatırımları üzerine anlamlı bir etkisi bulunamamıştır.

7 Çalışma Sermayesi Gereksiniminin Belirleyicileri: Borsa İstanbul Gıda Sektörü Üzerine Bir İnceleme Iftikhar (2013) çalışması ile Karachi Menkul Kıymetler Borsası (Pakistan) nda faaliyet gösteren otomotiv ve mühendislik firmaları için etkin çalışma sermayesi yönetiminin belirleyicilerini tespit etmeye çalışmıştır. Çalışmada nakit dönüşüm oranı, günlük satış envanteri, günlük yapılacak ödemeler ve günlük yapılacak satışlar açıklayıcı değişkenler olarak kullanılmıştır. Tanımlayıcı istatistikler olarak ise Pearson s Bivariate korelasyon analizi ve düzeltilmiş en küçük kareler yöntemi kullanılmıştır. Çalışmada 9 adet firmanın 5 yıla ait ( ) verilerinden yararlanılmıştır. Analiz sonuçlarına göre otomotiv ve mühendislik firmalarının % 70 inin yatırımlarının % 60 ını dönen varlıklara yatırdıkları ve kısa vadeli finansmanı günlük harcamalarını karşılamak amacıyla kullandıkları görülmektedir. 3. ÖRNEKLEM, DEĞİŞKENLER VE MODEL 3.1. Örneklem Bu çalışmada Borsa İstanbul da (BIST) gıda sektöründe işlem gören firmaların çalışma sermayesi gereksinimlerini belirleyen faktörlerin tespit edilmesi amaçlanmaktadır. Bu amaçla yıllarını kapsayan çalışmada BIST te işlem gören 15 firmanın finansal verilerinden yararlanılmıştır. Araştırmada kullanılan veriler Borsa İstanbul un (www. borsaistanbul.com) ve Kamuyu Aydınlatma Platformu nun ( gov.tr) web sitelerinden elde edilmiştir. Ampirik analizlerde çoklu regresyon analizi ve korelasyon uygulanmıştır. Örneklemin hata terimleri arasında birinci dereceden oto-korelasyon olup olmadığını test etmek için Durbin-Watson d istatistiği kullanılmış, ayrıca çoklu bağlantının saptanması için varyans artış faktör (VIF= Variance Inflation Factors) yönteminden yararlanılmıştır Değişkenler Çalışmada kullanılan bağımlı ve bağımsız değişkenler Tablo 1 de gösterilmiştir. Tablo 1. Analizde Kullanılan Değişkenler 7 Değişkenler Bağımlı Değişkenler Çalışma Sermayesi Oranı (ÇSO) Bağımsız Değişkenler Nakit Dönüşüm Süresi (NDS) Nakit Akışı (NAKIŞ) Tanımlamalar (Dönen Varlıklar-Kısa Vadeli Borçlar)/Toplam Varlıklar (Alacakları Ortalama Tahsil Süresi+ Stok Tutma Süresi)- Kısa Vadeli Borç Ödeme Süresi (FVÖK+ Amortismanlar- Vergiler)/ Toplam Varlıklar

8 Öğr.Gör. Mesut DOĞAN, Yrd.Doç.Dr. Bilge Leyli ELİTAŞ 8 Firma Büyüklüğü (BUYUK) Varlık Karlılığı (ROA) Kaldıraç Oranı (BORÇ) GSYİH Büyüme Oranı (GSYİH) Faiz Oranı (FAİZ) Toplam Varlıkların Logaritması Net Kar/Toplam Varlıklar (Kısa Vadeli Borçlar+Uzun Vadeli Borçlar)/ Toplam Varlıklar Gayri Safi Yurtiçi Hasıla Büyüme Oranı Borç Verme faiz Oranı 3.3. Model Tablo 1 de tanıtılan bağımlı ve bağımsız değişkenler kullanılarak ve literatürde yer alan çalışmalar Abbadi ve Abbadi (2013); Wasiuzzaman ve Arumugam (2012); Akinlo (2012); Narendre, Menon ve Shwetha (2009); Nazir ve Afza (2009); Darun (2008); Chiou ve Cheng (2006); Moussawi, LaPlante ve Kieschnick (2006); Wu (2001) esas alınarak aşağıdaki regresyon modeli geliştirilmiştir. Model: ÇSO it = β it + β2 NDS it + β3 NAKIŞit + β4 BUYUKit+ β5 ROA it + β6 BORÇ it β7 GSYİH it + β8faiz +e it 4. VERİ ANALİZİ 4.1. Tanımlayıcı İstatistik Tablo 2 de analizlerde kullanılan bağımlı ve bağımsız değişkenlere ait tanımlayıcı istatistik sonuçları gösterilmiştir. Tablo2. Tanımlayıcı İstatistik DEĞİŞKEN GÖZLEM SAYISI MİNUMUM MAXİMUM ORTALAMA ST. HATA ÇSO 105-0,33 0,61 0,1395 0,1851 NDS ,09 265,58-16,614 1,016 NAKIŞ 105-0,38 0,34 0,024 0,121 BUYUK ,24 21,78 18,57 1,405 ROA 105-0,39 0,25-0,0206 0,118 BORÇ 105 0,901 0,07 0,5889 0,219 GSYİH 105-4,70 9,20 4,21 4,886 FAİZ ,25 11,12 4,615 Tablo 2 den görüldüğü gibi Borsa İstanbul da gıda sektöründe yer alan ve analiz kapsamında incelenen 15 firmanın ortalama çalışma sermayesi oranı (ÇSO) %13, Nakit dönüşüm süresi (NDS) -16 gün, Nakit Akışı (NAKIŞ) %2,4 olarak hesaplanmıştır.

9 Çalışma Sermayesi Gereksiniminin Belirleyicileri: Borsa İstanbul Gıda Sektörü Üzerine Bir İnceleme 4.2. Korelasyon Analizi Tablo 2 de korelasyon analizi sonuçları yer almaktadır. ÇSO ile gıda sektöründe yer alan firmaların nakit dönüşüm süresi (NDS), nakit akışı (NAKIŞ) ve varlık karlılığı (ROA) arasında pozitif ve istatistiksel olarak % 1 düzeyinde anlamlı ilişkilerin olduğu görülmektedir. ÇSO ile firmaların toplam varlıkları (BUYUK) ve Kaldıraç oranı (BORÇ) arasında negatif istatistiksel olarak anlamlı ilişkiler vardır. Buna karşın ÇSO ile GSYİH ve FAİZ arasında pozitif ve istatistiksel olarak anlamlı olmayan ilişkiler mevcuttur. Tablo 3. Korelasyon Tablosu 9 DEĞİŞKENLER ÇSO NDS NAKIŞ BUYUK ROA BORÇ GSYİH FAİZ ÇSO 1 NDS 0,786** 1 NAKIŞ 0,245** 0,178* 1 BUYUK -0,145* -0,261** 0,383** 1 ROA 0,299** 0,193** 0,781** 0,290** 1 BORÇ -0,521** -0,394** 0,221* 0,051-0,112* 1 GSYİH 0,062 0,084 0,07 0,011 0,09 0,01 1 FAİZ 0,049-0,002-0,063-0,089 0,09-0,104-0,296** 1 ** ve * sırasıyla % 1 ve % 5 düzeyinde anlamlılığı göstermektedir Regresyon Analizi Tablo 4 ve 5 te yukarıda geliştirilen modele ilişkin gıda sektöründe yer alan firmaların çalışma sermayesini belirleyen faktörlere ilişkin çoklu regresyon analizi sonuçları yer almaktadır. Tablo 4. Model Özet Sonuçları Model R2 Düzeltilmiş R2 Tahminin Standart Hatası F Anlamlılık Sig. Durbin-Watson d İstatistiği ÇSO,711,699, ,321 0,000 1,654

10 Öğr.Gör. Mesut DOĞAN, Yrd.Doç.Dr. Bilge Leyli ELİTAŞ 10 Tablo 5. Regresyon Analizi Sonuçları MODEL ROA Standartlaştırılmamış Katsayılar B Standart Hata Standartlaştırılmış Eşdoğrusallık Katsayılar Anlamlılık İstatistikleri t Sig. Β Tolerans VIF SABİT -0,021, ,171 0,000** - - NDS,102,001,736 15,424 0,000**,740 1,351 NAKIŞ 1,048,354,689 2,962 0,003**,398 3,498 BUYUK -,017,006 -,133 2,747 0,000**,723 1,383 ROA 1,139 0,376,727 3,029 0,003*,394 3,442 BORÇ -,149,043 -,177-3,511 0,001**,663 1,508 GSYİH,001,002,026 0,605 0,546,891 1,123 FAİZ,021,002,020 0,036 0,652,858 1,166 ** ve * sırasıyla % 1 ve % 5 düzeyinde anlamlılığı göstermektedir. Tablo 5 e göre çoklu regresyon modelinin sonuçları matematiksel olarak aşağıdaki gibi gösterilebilir: Model: ÇSO it = βit+ (,736)NDS it + (,689) NAKIŞ it + (-,133)BUYU- K it + (,727)ROA it + (-,177) BORÇ it (,026) GSYİH it + (,020)FAİZ +e it Ampirik sonuçlar incelendiğinde nakit dönüşüm süresi (NDS), nakit akışı (NAKIŞ), toplam varlıklar (BUYUK), varlık karlılığı (ROA) ve kaldıraç oranı (BORÇ) bağımsız değişkenleri gıda firmalarının çalışma sermayesi oranını (ÇSO) etkilemektedir. Bağımsız değişkenlerden NDS, NAKIŞ ve ROA ile ÇSO arasında pozitif yönlü bir ilişki mevcuttur. Başka bir ifade ile Borsa İstanbul da işlem gören gıda sektöründe bulunan firmalarının nakit dönüşüm süresi, nakit akışı ve varlık karlılığı arttıkça çalışma sermayesi oranı da artmaktadır. Diğer bağımsız değişkenler; BUYUK ve BORÇ ile ÇSO arasında negatif ve istatistiksel olarak anlamlı sonuçlar görülmektedir. Başka bir ifade ile gıda firmalarının toplam varlıkları ve kaldıraç oranı artması çalışma sermayesi oranını azaltmaktadır. Son bağımsız değişkenler Gayri Safi Yurtiçi Hasıla Büyüme Oranı (GSYİH) ve Borç Verme Faiz Oranı (FAİZ) ile ÇSO arasında pozitif ancak istatistiksel olarak anlamlı olmayan ilişkiler mevcuttur. Modelde Durbin-Watson d istatistiği kullanılarak, birinci dereceden oto-korelasyon olup olmadığı test edilmiştir. Durbin-Watson d istatistiği genellikle 1,5 ile 2,5 civarında oto-korelasyon olmadığını gösterir (Kalaycı 2009, 267). Durbin-Watson d istatistiği 1,654 olarak hesaplanmıştır. Çoklu bağlantı problemini test etmek ve regresyon modelinin sonuçlarını desteklemek için ise Varyans Artış Faktörü (VIF-Variance Inflation Factor) kullanılmaktadır. Ayrıca çoklu doğrusal bağlantı problemini saptamada kullanılan diğer yöntem ise değişkenlerin tolerans

11 Çalışma Sermayesi Gereksiniminin Belirleyicileri: Borsa İstanbul Gıda Sektörü Üzerine Bir İnceleme değeridir (Doğan, 2013: 131). VIF değerinin 10 un altında olduğu ve tolerans değerinin ise 0 çok yakın olmadığı durumlara modelde çoklu doğrusal bağlantı sorunu olmadığı anlamına gelir (Gujarati, 1995). NDS, NAKIŞ, BUYUK, ROA, BORÇ, GSYİH ve FAİZ için VIF değerleri sırasıyla 1,351; 3,498; 1,383; 3,442; 1,508; 1,123 ve 1,166 olarak hesaplanmıştır. VIF ve tolerans değerleri oldukça iyidir. Modelde çoklu doğrusal bağlantı sorunu ve oto-korelasyon yoktur, bu durum modelinin güvenirliliğini göstermektedir SONUÇ Bu çalışmada Borsa İstanbul da (BIST) gıda sektöründe işlem gören firmaların çalışma sermayesi gereksinimlerini belirleyen faktörlerin tespit edilmesi amaçlanmaktadır. Bu amaçla yıllarını kapsayan çalışmada BIST te işlem gören 15 firmanın finansal verilerinden yararlanılmıştır. Araştırmada bağımlı değişken olarak çalışma sermayesi oranı kullanılmıştır. Bağımsız değişkenler ise nakit dönüşüm oranı, nakit akışı, firma büyüklüğü, varlık karlılığı, borçlanma oranı, reel Gayri Safi Milli Hasıla büyüme oranı ve borçlanma (faiz) oranıdır. Ampirik analizlerde çoklu regresyon ve korelasyon yöntemleri ile tanımlayıcı istatistiklere yer verilmiştir. Araştırmanın sonuçları incelendiğinde Borsa İstanbul da gıda sektöründe faaliyette bulunan firmaların toplam varlıklarının %13 ü çalışma sermayesi oluşturmaktadır. Bununla birlikte gıda firmalarının nakit dönüşüm süresi, nakit akışı, büyüklüğü, varlık karlılığı ve kaldıraç oranı çalışma sermayesi oranını etkilemektedir. Gıda sektöründe bulunan firmalarının nakit dönüşüm süresi, nakit akışı ve varlık karlılığı ile ÇSO arasında pozitif yönlü bir ilişki mevcuttur. Başka bir ifade ile gıda firmalarının nakit dönüşüm süresi, nakit akışı ve varlık karlılığı arttıkça ÇSO da artmaktadır. Buna karşın firmaları kaldıraç oranı ve büyüklükleri ile ÇSO arasında negatif bir ilişki tespit edilmiştir. Başka bir ifade ile gıda firmalarının toplam varlıkları ve kaldıraç oranı artması çalışma sermayesi oranını azaltmaktadır. Söz konusu değişkenlerin etkili bir şekilde yönetilmesi sonucunda işletmeler karlılıklarını artırabilir. Bununla birlikte Gayri Safi Yurtiçi Hasıla Büyüme Oranı ve Borç Verme Faiz Oranı ile ÇSO arasında pozitif ancak istatistiksel olarak anlamlı olmayan ilişkiler mevcuttur. Başka bir ifade ile işletmelerin çalışma sermayesi miktarını ekonomik faktörler ve faiz döngüsü etkilememektedir. Çalışma sermayesi gereksinimlerini belirleyen faktörler ile ilişkin çalışmalar incelendiğinde Wu (2001), Chiou ve Cheng (2006), Lazaridis ve Tryfonidis (2006), Nazir ve Afza (2009), Hayagneh ve Yassi-

12 Öğr.Gör. Mesut DOĞAN, Yrd.Doç.Dr. Bilge Leyli ELİTAŞ 12 ne (2011), Al-Mwalla (2012), Abbadi ve Abbadi (2013) ile aynı yönde sonuçlar elde edilirken, firma büyüklüğü ve kaldıraç oranı açısından Narender vd. (2009) ve Al-Muwalla (2012) ile zıt yönde sonuçlar tespit edilmiştir. Bu araştırmanın kısıtları; sadece BİST te işlem gören gıda firmalarının örnekleme dahil edilmesi, çalışma sermayesi gereksiniminin 7 bağımsız değişken ile ölçülmesi (NDS, NAKIŞ, ROA, BUYUK, BORÇ, GSYİH ve FAİZ) ve yıllarının verilerinden yararlanılmasıdır. Gelecek araştırmalarda çalışma sermayesi gereksinimleri imalat sanayide yer alan farklı alt sektörler için tespit edilerek, bu çalışmanın sonuçları ile karşılaştırılabilir. 7. KAYNAKÇA Abbadi, S. And Abbadi, R The Determinants of Working Capital R e - quirements in Palestinian Industrial Corporations International Journal of Economics& Finance, Vol. 5 Issue 1, p Akinlo, O. O Determinants of Working Capital Requirements in Selected Quoted Companies in Nigeria, Alıntının Bulunabileceği YerlerBy:.Journal of African Business, Vol. 13 Issue 1, p Al-Mwalla, M Theimpact of Working Capital Management Policies on firm s Profitability and Value: The case of Jordan,International Research Journal of Finance and Economics, 85, Anagnostopoulou, S Working Capital Management and Firm Listing Status Multinational Finance Journal, Vol. 16 (3/4), pp Archavli, E.,Siriopoulos, K. And Arvanitis, S Determinants of WorkingCapital Management (November 23, 2012), Büyükşalvarcı, A. ve Abdioğlu, H Kriz Öncesi ve Kriz Dönemlerinde İşletmelerde Çalışma Sermayesi Gereksiniminin Belirleyicileri: İMKB İmalat Sanayi Şirketleri Üzerine Ampirik Bir Uygulama Atatürk Üniversitesi İktisadi ve İdari Bilimler Dergisi, Cilt: 24, Sayı: 2, s Chiou,J.R.,Cheng,L. And Wu, H.W The Determinants of Working Capital Management Journal of American Academy of Business, Cambridge, Vol. 10 Issue 1, p Collins, G.W Analysis of Working Capital The Accounting Review, Vol. 21, No. 4 (Oct), pp

13 Çalışma Sermayesi Gereksiniminin Belirleyicileri: Borsa İstanbul Gıda Sektörü Üzerine Bir İnceleme Darun, M. R The Determinants of Working Capital Management Practices: A Malaysian Perspective, unpublished dissertation, Lincoln university, New Zealand. Deloof, M Does Working Capital Management Affect Profitability of Belgian Firms?,Journal of Business Finance & Accounting, 30 (3) & (4), Dhar, P. and Paul, K Determinants of Working Capital: An Empirical Inquest with reference to Some Selected Public Sector Companies in India Journal of Business and Economic IssuesVol. 3, No. 2. Gujarati, N. D Basic Econometrics, 3rd Edition, New York: McGraw- Hill, ISBN Hayajneh, O.,andYassine, F TheImpact of Working Capital Efficiency on Profitability an Empirical Analysis on Jordanian Manufacturing Firms, International Research Journal of Finance and Economics, 66, Iftikhar, M.F Determinants of Working Capital Management Efficiency: Case Study of Pakistani Automotive and Engineering Firms Listed in Karachi Stock Exchange Research Journal of Finance and Accounting, Vol. 4, No. 7, Kalaycı, Ş SPSS Uygulamalı Çok Değişkenli İstatistik Teknikleri, 5. Baskı, Asil Yayınevi, Ankara. Lazaridis, I. And Tryfonidis, D Relationship between Working Capital Management and Profitability of Listed Companies in the Athens Stock Exchange, Journal of Financial Management and Analysis, 19(1), Manoori, E. andmuhammad, J Determinants of Working Capital Management: Case of Signapure Firms,Research Journal of Finance and Accounting, Vol. 3, No. 11: Mongrut, S., Fuenzalida, D., Cubillas, C. and Cubillas, J Determinants of Working Capital Management in Latin American Companies Moussawi, R.,LaPlante, M. andkieschnick, R Corporate Working Capital Management: Determinantsand Consequences,Working Paper. Narendre, V.,Menon, S.andShwetha,V Factors Determining Working Capital Management in Cement Industry,South Asian Journal of Management, 15(4), Nazir, M. S. And Afza, T Working Capital Requirements and the Determining Factors in Pakistan,The Icfai Journal of Applied Finance, 15(4),

14 Öğr.Gör. Mesut DOĞAN, Yrd.Doç.Dr. Bilge Leyli ELİTAŞ 14 Padachi, K Trends in Working Capital Management and its Impact on Firms Performance: An Analysis of Mauritian Small Manufacturing Firms, International Review of Business Research Papers, Vol. 2, No. 2, October, pp Vijayalakshmi, S. ve Bansal, N Determinants of Working Capital in Cement Industry-A casestudy of ACC Ltd., Pacific Business Review International, Volume 6, Issue 1, July, Wasiuzzaman, S. And Arumugam, V. C Determinants of Working Capital Investment: A Study of Malaysian Public Listed Firms, Australasian Accounting Business & Finance Journal, Vol. 7 Issue 2, p Wu, Q. A The Determinants of Working Capital Management Policyandits Impact on Performance, National Science Council Project.

15 Copyright of World of Accounting Science is the property of Muhasebe Bilim Dunyasy Dergisi and its content may not be copied or ed to multiple sites or posted to a listserv without the copyright holder's express written permission. However, users may print, download, or articles for individual use.