TÜRK YE CUMHUR YET MERKEZ BANKASI

Transkript

1 IV. ÖZEL KONULAR IV.1 Sistemik Riskin Önlenmesine ve Çözümlenmesine Yönelik Yakla mlar Makro Riskleri Azalt c Politikalar ve Sistemik Krizlerin Çözümlenmesine li kin Fonlar Yakla k son yirmi y lda finansal piyasalar n düzenlenmesi konusunda liberalle me sürerken, finansal araçlar n giderek karma k hale gelmesi ve çe itlili inin artmas na paralel olarak hem finansal piyasa oyuncular hem de politika yap c lar n n risk yönetimine verdikleri önem artm t r. Bu do rultuda, sistemde olu acak a r risklerin ve dolay s yla k r lganl klar n önlenmesine yönelik düzenlemelerde, a rl kl olarak finansal kurulu lar n mali bünyelerinin sa laml n gözeten politikalar esas al nmaya ba lanm t r. Ancak son ya anan kriz, sistemik risklerin tespit edilmesinde, finansal sistemde olu an k r lganl klar n kontrol alt nda tutulmas nda ve d sal oklar n sisteme olan olumsuz etkilerinin azalt lmas nda, mevcut finansal düzenlemelerin, tek ba na mikro riskleri azalt c politikalar n ve mevduat güvence sisteminden olu an finansal güvenlik a lar n n yetersiz kald n göstermi tir. Kriz sürecinde özellikle geli mi ülkelerde çok say da bankan n faaliyetinin sona ermesi, finansal sistemi tekrar çal r hale getirmek ve dolay s yla mevcut kurulu lar n ola an faaliyetlerini sürdürmelerini sa lamak amac yla yap lan sermaye destekleri ile kamunun ald di er önlemler ciddi maliyetlere yol açm t r. Bu durum, hem piyasa disiplininin bozulmas na neden olmu hem de sistemin bütününü dikkate alan politikalara olan gereksinimi aç kça ortaya koymu tur. Makro riskleri azalt c politikalar, mikro riskleri azalt c politikalar n tamamlay c s olup, esas olarak sistemik riskin azalt lmas ve bununla ba lant l olarak sistemik finansal krizlerin önlenmesini amaçlayan politikalard r. IMF, FSB ve BIS sistemik riski finansal sistemin tümünde ya da bir bölümünde ortaya ç kan aksakl klar n, reel ekonomi üzerinde ciddi sonuçlar yaratacak ölçüde finansal hizmetleri kesintiye u ratmas riski olarak tan mlamaktad r. Burada finansal sistemin unsurlar ile herhangi bir kurulu, bir piyasa ya da araç kastedilmektedir. Ayr ca, tüm bu unsurlar n belirli bir ölçüde sistemik risk yaratma potansiyelinin oldu u noktas ndan hareketle, sistemik risk tan m nda bu unsurlarda olu acak aksakl klar n reel ekonomiye olan etkilerine vurgu yap lmaktad r. Bununla birlikte, bir sistemi olu turan tüm parçalar n istikrarl bir yap arz etmesi zorunlu olarak sistemin tümünün istikrarl bir seyir içerisinde oldu u anlam na gelmemektedir. Zira finansal bünyelerinde sorun olmayan tüm oyuncular n sistemde meydana getirebilece i d sall klar sistemin tamam için ciddi k r lganl k yaratabilmektedir. Bu nedenle, esas olarak sistemin tekil unsurlar n n sa laml n gözeten mikro riskleri azalt c politikalar n tamamlay c s olarak sistemin tümünü gözeten makro riskleri azalt c politikalara ihtiyaç bulunmaktad r. 43

2 Bu çerçevede, söz konusu politikalar n iki boyutu ön plana ç kmaktad r. Bunlardan ilki, finansal sistemde özellikle finansal kurulu lar, araçlar ve piyasalar aras ndaki kar l kl etkile imler sonucu olu an sistemik riskin birikmesinin önüne geçilmesi, di eri de döngüsellik nedeniyle ortaya ç kacak k r lganl klara kar finansal sistemin sa laml n n art r lmas d r. Finansal sistemde sistemik risk sonucu olu acak k r lganl klar ve bunlar n finansal istikrar bozmas halinde, makro riskleri azalt c araçlar n sistemde döngüsellik kar t bir hareket yaratmas, di er bir deyi le sistemik stabilizatör i levi görmesi beklenmektedir. A r kredi geni lemesinin ya and ve varl k fiyatlar ndaki i me nedeniyle bankalar n bilançolar nda ta d klar riskin artt durumlarda, bankalar n sermaye tamponlar n art rmalar ve bu ilâve kayna risklerin gerçekle mesi durumunda kullan ma sokmalar n n finansal sistemde k r lganl klar azaltmas beklenir. Bu tür bir döngüsellik kar t arac n do al sonuçlar ndan birisi de özellikle ekonomik seyrin bozuldu u dönemlerde reel kesim ile finansal sistem aras ndaki olumsuz etkile imi azaltmas d r. Ülke uygulamalar na bak ld nda, birçok ülkenin sistemik riskin önlenmesine giderek artan bir önem verdi i, yap lar ve kullan l biçimleri farkl olmakla birlikte hali haz rda genel anlamda makro riskleri azalt c olarak nitelendirilebilecek birtak m tedbirler uygulad klar görülmektedir. Bunlardan, sermaye yeterlilik oran düzenlemeleri çerçevesinde minimum oran n ya da kredi risk a rl klar n n de i tirilmesi; h zl artan kredi kategorilerinde kulland r m k s tlamalar ; kredilere ili kin kar l k oranlar n n de i tirilmesi, dinamik kar l k ayr lma uygulamas n n benimsenmesi; kredilere vergi benzeri ek yükümlülükler konmas ; zorunlu kar l k oranlar n n de i tirilmesi gibi tedbirler ön plana ç kmaktad r. Bu anlamda finansal döngünün tersi yönünde bir duru izlenerek, finansal kriz dönemlerindeki olumsuz etkiyi mümkün oldu unca bertaraf edebilmek amaçlanmaktad r. Önemli bir ba ka geli me de baz geli mi ülkelerin, finansal kriz henüz sona ermeden sistemik riski ele alacak biçimde düzenleme ve denetleme yap lar ile buna ili kin hukuki altyap lar nda bir dizi köklü de i ikli e gitmi (ya da gitmekte) olmalar d r. ABD de finansal krizin ortaya ç kard yap sal ve di er sorunlar gidermek üzere haz rlanan ve 21 Temmuz 2010 tarihinde yürürlü e giren Dodd-Frank Act adl yasa, Finansal Hizmetler Gözetim Konseyi kurmaktad r. Finansal sistemin maruz kald yap sal k r lganl k ve oklar n bir bütün olarak de erlendirilmesi amac yla kurulmas planlanan Finansal Hizmetler Gözetim Konseyi, bu do rultuda ilgili gözetim ve denetim otoriteleri aras nda gerekli ileti im ve i birli i mekanizmalar n sa layacakt r. Söz konusu Konsey, büyük ve karma k yap daki finansal kurulu lar n yol açt sistemik risklerin saptanmas, izlenmesi ve çözüme kavu turulmas üzerine de yo unla acakt r. Ayr ca, Konsey Fed e banka-d fakat sistemik risk yaratabilecek firmalar da denetleme yetkisi verebilecektir. Fed 50 milyar ABD dolar üstünde varl klara sahip bankalar denetleme yetkisine sahip oldu u gibi konsolide denetimden sorumlu olarak risklerin bankadan m yoksa ba l ortakl klar ndan m kaynakland n belirleme sorumlulu unda olacakt r. 22 Eylül 2010 tarihinde Avrupa parlamentosunda kabul edilen ve 2011 yürürlü e girecek olan kanun, makro riskleri gözetecek bir Avrupa Sistemik Risk Komitesi ESRB kurmaktad r. Komitenin, fiziken ECB nin bünyesinde yer almakla birlikte ECB den tamamen ba ms z olmas öngörülmektedir. Komite, ECB ba kan ve ba kan yard mc s n n yan s ra üye ülkelerin merkez bankas ba kanlar ve Avrupa denetim otoriteleri ba kanlar ndan olu maktad r. Üye ülkelerin denetim otoriteleri, Komitede yer almas na kar n oy hakk na sahip de ildir. Komite merkez bankalar ve denetim otoritelerini biraraya getiren bir platform olmas nedeniyle mikro ve makro risklere yönelik politikalar n daha uyumlu hale getirilmesine olanak tan yacakt r. ESRB kanunen Avrupa Birli i bünyesinde olu abilecek olan ya da olu an sistemik riskleri belirlemek ve bunlar n 44 Finansal stikrar Raporu - Aral k 2010

3 de erlendirmesini yapmakla sorumlu tutulmu tur. Ayr ca, Avrupa finansal denetim sistemi de yeniden yap land r lm t r. Bu kapsamda daha önceden var olan AB ülkelerinin denetim otoritelerinin olu turdu u denetim otoriteleri birlikleri dönü türülerek EBA (Avrupa Bankac l k Otoritesi), ESMA (Avrupa Sermaye Piyasas Otoritesi) ve EIOPA (Avrupa Sigorta ve Emeklilik Fonlar Otoritesi), Avrupa Denetim Otoriteleri olarak yeniden yap land r lm t r. Yerlerini ald klar kurumlar sadece tavsiye niteli inde ve ba lay c l olmayan kararlar verirken, yeni olu turulan Avrupa Denetim Otoriteleri nin yetkileri artm ve düzenleme konusunda daha etkin rol üstlenmi lerdir. ngiltere de hükümet; Finansal Hizmetler Otoritesi (FSA), BoE ve Hazine den olu an üçlü yap yerine, FSA in düzenleme ve denetleme yetkilerinin BoE ye devredilerek sistemde yetkili tek bir kurum hale getirilmesini öngören yasa üzerinde çal maktad r. FSA in ise tüketicilerin haklar n n daha etkin bir ekilde savunulmas n yerine getirecek bir kurum haline getirilerek Tüketicini Korunmas ve Piyasalar Otoritesi ad alt nda çal mas n planlamaktad r. Ayr ca, BoE içerisinde Para Politikas Kurulu nun (PPK) yan s ra, Finansal Politika Komitesi olu turulmas dü ünülmektedir. Komite, sistemik riskleri ile k r lganl klar tespit edip çözümleyerek finansal sistemin dayan kl l n art rmay ve finansal sistemdeki dengesizliklere yönelik önlemler geli tirerek makroekonomik istikrar korumay amaçlayacakt r. Geli mi ülkelerde görülen finansal yap lanmalar finansal krizin ortaya ç kmas yla birlikte katlan lan finansal krizlerin maliyetlerinin tekerrür etmemesi içindir. Finansal krizde bankalar n ciddi likidite ve kar l kl güven sorunlar ile kar kar ya kalmalar ve hatta faaliyetlerinin sona ermesi nedeniyle özellikle geli mi ülke finansal piyasalar n n i leyi inde ciddi aksakl klar görülmü tür. Bunun üstesinden gelebilmek için bir taraftan merkez bankalar nihai kredi mercii olarak likidite gereksinimi içerisindeki bankalara acil fon yard m sa larken, di er taraftan, bunun yetersiz kald durumlarda, geli mi ülke hazineleri faaliyetini sürdüremez hale gelen ve sistemik öneme sahip bankalara sermaye deste i sa lam t r. Bu deneyimden ç kar lan bir ders, bu tür yard mlar n gerek kamu maliyesi aç s ndan gerekse de merkez bankalar bilançolar aç s ndan getirdi i yükün daha büyük sorunlara yol açabilecek bir potansiyelde oldu udur. Zira, baz ülkelerde ( zlanda ve rlanda) bankac l k sektörüne ili kin olarak al nmak zorunda kal nan önlemler söz konusu ülkelerin kamu maliyelerini bozarak ek k r lganl klar yaratm t r. Kriz deneyimi ile aç a ç kan bir di er önemli husus da finansal istikrar tesis etmek üzere al nan tedbirlerin getirdikleri maliyetin sosyal adalet bak m ndan sürdürülemez olu udur. Ayr ca, özellikle önceden planlanmam olmalar ve büyüklükleri nedeniyle söz konusu tedbirlerin finansman n temini de s kl kla zaman almakta ve ülkeler ile uluslararas kurulu lar n i birli ini gerektirmektedir. Bu ise tedbirlerin zaman nda al narak uygulamaya konulmas konusunda gecikmelere ve dolay s yla geri çevrilemez sonuçlara yol açmaktad r. Mevcut yap da, krizlerin maliyetleri esas olarak kamu taraf ndan üstlenilmekte olup, çe itli ülkelerde ayr ca vergiler yoluyla bu maliyetin bir bölümü finansal kurulu lardan tahsis edilmektedir. Bu çerçevede finansal krize maruz kalan bir dizi ülkede, krizin maliyetinin finansman nda kullan lmak üzere bankalar n vergilendirildi i görülmektedir. ABD de, banka, tasarruf kurulu u, arac kurulu, sigorta irketleri ve bu türden (büyüklükleri 50 milyar ABD dolar n n üzerinde olan) kurulu lar bünyesinde bulunduran holdinglerden yükümlülüklerinin yüzde 0,15 i oran nda ve yakla k 10 ilâ 12 y l süresince vergi al nmas öngörülmü tür. Macaristan ise banka, sigorta kurulu lar ve di er finansal kurulu lar n varl klar n n yüzde 0,07 si oran nda vergilendirilmesi yoluna gitmi olup, uygulaman n 3 y l sürmesi öngörülmü tür. Fransa ve ngiltere de de bankalar üzerine getirilen benzeri vergilere ilâve olarak bankalar n prim ödemeleri üzerinden vergi al nmas uygulamalar na da rastlanmaktad r. 45

4 Finansal krizlerin maliyetlerinin kar lanmas konusunda seçilen bir di er yol ise olas kriz durumunda al nacak politika tedbirlerinin finansman olanaklar n n bugünden sa lanmas d r. Bu çerçevede, sistemik risk fonu finansman nda öne ç kan kaynak ise, finansal kurulu lar n ex ante vergilendirmesi yoluyla tahsil edilecek fonlard r. Uygulamada baz geli mi ülkeler ile uluslararas kurulu lar taraf ndan bu konuda at lmakta olan ad mlar oldu u görülmektedir. Buna göre, sveç ve Almanya s ras yla 2009 ve 2010 y llar nda sistemik krize kar al nacak önlemlerde kullan lmak üzere sistemik kriz fonu kurmu lard r. Olas bir bankac l k krizi sonras nda kriz maliyetinin finansman na yapmak zorunda kalacaklar katk ya kar l k olarak, bankalardan tahsil edilecek ex-ante vergiler (yüzde 0,02 ilâ 0,04) söz konusu Fonlar n temel finansman kayna n te kil etmektedir. Bu çerçevede, bankac l k sektörüne ili kin olarak yap lacak sermaye deste i ile verilecek kredi ve garantilerde kullan lmas öngörülen Fonlar n yakla k 15 y ll k bir süre içerisinde olu um süreçlerini tamamlamalar beklenmektedir. Avrupa Komisyonu ile IMF nin de konuyla ilgili benzer önerileri bulunmakta olup, bu önerilerde ya tüm finansal kurulu lar ya da ticari bankalar n yan s ra yat r m firmalar n n da vergi kapsam na al nd görülmektedir. Tablo 1. Sistemik Kriz Fon Örnekleri ve Önerileri Almanya sveç Avrupa Komisyonu IMF Uygulaman n ad Haziran 2010'da yay mlanan "Kredi Kurulu lar için Yeniden Yap land rma Fonu Olu turulmas Hakk nda Kanun" SFS 2008:814 No.lu Kanun (1 A ustos 2009 tarihinde yürürlü e girmi tir) COM(2010) 254 (26 May s 2010 tarihli bas n duyurusu) Finansal stikrar Katk Fonu (Ocak 2010 da G-20 ye sunulan Raporda yer alan öneri) Uygulanan / uygulanacak kurulu lar Bankalar Bankalar Bankalar ve yat r m irketleri Bütün finansal kurulu lar Oran (Banka büyüklü üne göre ) %0,02 - %0,04 + bilanço d türev ürünleri toplam de erinin % 0,00015'i %0,036 Belirtilmemi tir %0,2'den az Uygulaman n taban Toplam Yükümlülükler - mevduatlar - özkaynaklar Sigorta kapsam d ndaki yükümlülükler Tercihan yükümlülükler üzerinden. Ancak Komisyon di er alternatifleri de de erlendirmektedir Bilanço d kalemler dahil sigorta kapsam ndaki tüm yükümlülükler Her y l toplanmas öngörülen toplam fon tutar Y lda 1,2 milyar Euro toplanmas öngörülmektedir (GSYH'nin 0,05'i civar nda) 15 y l süresince toplam GSYH'nin %2,5'i kadar AB toplam GSYH hedefinin % 2-4'ü kadar Hedef GSYH'nin %2-4 Fonun olu turulma süresi Belirtilmemi tir 15 y l Belirtilmemi tir Yakla k 10 y l Sistemik riskin genel olarak iki yönü bulunmakta olup, ilki finansal dengesizliklerin makroekonomi ile olan ili kisi (makroekonomik k r lganl klar), ikincisi ise finansal sistem içerisinde olu an dengesizliklerdir. Sistemik riskin önlenmesi için uygulanacak olan politikalar sistemik riskin kayna n n neresi oldu una göre farkl l k gösterece inden finansal sektörü denetleyen otoritelere, merkez bankalar na ve hazinelere farkl görevler dü mektedir. Di er taraftan, para politikas n n yürütülmesine ili kin görevleri ve nihai kredi mercii i levleri merkez bankalar n makro riskleri azalt c politikalar bak m ndan stratejik bir konuma yerle tirmektedir. 46 Finansal stikrar Raporu - Aral k 2010

5 IV.2 Finansal Kriz Sürecinde ve Sonras nda Geli mekte Olan Ülkelerde Finansal stikrara Yönelik Önlemler 2007 y l nda ABD de ba layan ve daha sonra etkileri birçok ülkeye yay larak küresel hale gelen finansal krizin geli mekte olan ülke ekonomilerine de önemli yans malar olmu tur. Bu süreçte geli mekte olan ülkelerin özellikle son y llarda küresel finansal sistem ile bütünle mesindeki art n önemli pay vard r. Dolay s yla, 2008 y l n n üçüncü çeyre inden itibaren küresel finansal krizin derinle mesi geli mekte olan ülkelerden önemli ölçüde yabanc sermaye ç k lar n n görülmesine neden olmu tur. Di er taraftan, finansal krizin geli mi ekonomilerin reel kesimi üzerindeki etkilerinin hissedilmesi ile birlikte bu etki geli mekte olan ekonomilere de sirayet etmi tir. Ancak, geli mekte olan ekonomilerin göreli olarak mali yap lar ndaki sa laml k ve kriz sürecinde al nan önlemler bu ekonomilerin daha h zl toparlanmalar na katk da bulunmu tur. Bu süreçte geli mekte olan ekonomilerin performans ndaki iyile mede geli mi ekonomilerdeki özellikle geni letici para politikalar sonucu artan net sermaye ak mlar da rol oynam t r. Dolay s yla, küresel bütünle menin de etkisiyle geli mekte olan ülkeler kendi ekonomilerinde görülen döngüsel hareketleri yumu atmada para ve maliye politikalar n aktif bir ekilde kullan rken finansal istikrara yönelik çe itli önlemler de alm lard r. Bu çerçevede, geli mekte olan ülkeler net sermaye ak mlar ndaki azalman n da etkisi ile görülen likidite daralmas na kar önlem olarak önce politika faizlerini ve zorunlu kar l k oranlar n dü ürmü lerdir. Ancak, bu ç k dalgas n n tersine dönmesi ve politika faiz oranlar n n küresel anlamda dü ük tutulmas ile birlikte ortaya ç kan likidite bollu una kar l k bu defa geli mekte olan ülkelerce zorunlu kar l klar tedrici bir ekilde art r lmaya ba lanm ve kriz öncesi düzeylere ç kar lm t r. Ülkemizde de para politikas ç k stratejileri kapsam nda benzer bir politika izlenmi tir. Bu kapsamda, sermaye ak mlar n n devam etti i ve ço u ülkede enflasyonist bask n n olmad ve politika faiz oranlar genel olarak ayn seviyelerde tutuldu u kriz sonras dönemde, zorunlu kar l klar likidite yönetimi yan nda makro riskleri azalt c daha kapsaml bir araç olarak kullan lmaya ba lam t r. Ayr ca, likidite art n n kredi hacmi ve varl k fiyatlar üzerindeki etkilerinin giderilmesi amac yla baz ülkelerde kredi-de er rasyosu gibi araçlar da kullan lm t r (IMF, 2010a). Özellikle geli mekte olan ülkelere yönelik son dönemlerde artan yabanc sermaye ak mlar na kar do rudan önlem olarak sermaye kontrollerine olan ilgi yenilenmi tir. Bu çerçevede, s cak para giri lerinin azalt lmas, para politikas üzerindeki otonominin korunmas ve döviz kurlar ndaki oynakl k ile de erlemenin giderilmesi amac yla finansal istikrar korumak için geli mekte olan ülkeler sermaye kontrollerini de politika paketlerinin bir parças olarak dikkate alm lard r (Ostry ve di erleri, 2010). Ancak, ülkelerin ba lang ç noktas ndaki mali yap lar, para politikas ko ullar ve cari dengeleri farkl l k arz etti inden sermaye kontrollerini hangi noktada ve türde uygulad klar ülkeden ülkeye önemli de i iklikler göstermektedir. Örne in, Brezilya k sa vadeli sermaye ak mlar n k s tlamak için do rudan vergilendirmeyi seçerken, Peru, Kolombiya, Tayland ve Endonezya gibi ülkeler k sa vadeli yurtd krediler için yüksek zorunlu kar l k uygulamas, do rudan yabanc yat r mlar n ülkede asgari bir süre kalma zorunlulu u gibi çe itli önlemler alm lard r. Ayr ca, olu an kur riskini azalt c önlem olarak Güney Kore yabanc para cinsinden yap lan türev i lemler ve yabanc para net genel pozisyonu üzerine s n rlamalar getirmek suretiyle k sa vadeli yurtd borçlanmay da cayd r c hale getirmeye çal m t r. 47

6 Ba ms z para politikas, sabit kur rejimi ve sermaye hareketlerinin serbest b rak lmas ndan olu an aç k ekonomi paradigmas nda (imkâns z üçlü) tercihini ba ms z para politikas ve dalgal kur rejiminden yana kullanan ülkeler sermaye ak mlar na maruz kald klar nda kurlarda nominal de er art ve enflasyon ikilemi ile kar kar ya kalmaktad rlar. Ülkelerin uygulad klar rezerv politikas finansal k r lganl klar n azalt lmas yan nda söz konusu ikilemi çözmeye de katk da bulunmaktad r. Ancak, genel bulgular sterilize döviz müdahalelerinin kur de erlenmelerini engelleme konusundaki etkinli inin sermaye ak mlar n n sürekli hale geldi i durumlarda yeterli olmad yönündedir (IMF, 2007). Bu çerçevede, sterilize döviz müdahaleleri sermaye ak mlar n tetikleyen ulusal-yabanc faiz oran farkl l klar yoluyla sermaye ak mlar n n süreklili ine katk sa larken ayn zamanda bir maliyet etkisini de ortaya ç karmaktad r. Bu nedenle, sterilizasyon i lemi bankac l k kesimi üzerinden zorunlu kar l klar n art r lmas yoluyla da sa lanabilmekte, bu da zorunlu kar l klar n bir politika arac olarak önemini art rmaktad r. Kaynaklar: Coelho, Bruno and Kevin P. Gallagher, 2010, Capital Controls and 21st Century Financial Crises: Evidence from Colombia and Thailand Political Economy Research Institute Working Paper Series, No: 213 International Monetary Fund (IMF), 2007, World Economic Outlook, October 2007 International Monetary Fund (IMF), 2010a, World Economic Outlook, October 2010 International Monetary Fund (IMF), 2010b, Global Financial Stability Report, April 2010 International Monetary Fund (IMF), 2010c, Global Financial Stability Report, October 2010 Ostry, Jonathan D., Atish R. Ghosh, Karl Habermeir, Marcos Chamon, Mahvash S. Qureshi, and Dennis B.S. Reinhardt, 2010, Capital Inflows: The Role of Controls, IMF Staff Position Note, SPN/10/04 48 Finansal stikrar Raporu - Aral k 2010

7 Tablo 1. Finansal stikrara Yönelik Önlemler Brezilya Arjantin Meksika ili Peru Kolombiya Hindistan Hong-Kong H rvatistan Rusya Macaristan G.Afrika Çin Endonezya G. Kore Malezya Filipinler Singapur Tayland Tayvan Ülke Önlem Aç klama Varl k fiyatlar ndaki a r art a kar önlemler Kredi- de er rasyosu x x x x x Emlak piyasas na yönelik düzenlemeler x x x x Likidite yönetimi ve kredi arz na yönelik önlem Zorunlu kar l klar x x x x x x x x x Döviz kuru riskine yönelik önlemler Döviz pozisyonu önlemleri x x x x x x x x Döviz cinsi borçlanmay zorla t r c önlem x Gözetim/Denetim Sermaye yeterlili i likidite ve kald raç oranlar na yönelik s n rland rmalar x x Makro stres testleri x x x x x x Rezerv yönetimi ve döviz müdahaleleri x x x Giri kontrollerinin art r lmas -do rudan vergiler 1 x x Sermaye ak mlar na yönelik önlemler Makro riskleri azalt c önlemler zorunlu kar l klar ve di er önlemler x x x x dari önlemler 2 x x x x Ç k kontrollerinin esnetilmesi 3 x x x x x x x x x x Kaynak: IMF (2010a, b, c), ülke merkez bankalar ve bas nda ç kan makaleler. (1) Brezilya: Sabit getirili menkul k ymetler ve hisse senedi al mlar yüzde 4 oran nda vergiye tabi tutulmu tur (Mart % 1,5, Ekim 2009-%2, Ekim 2010-% 4). Tayland: Yapanc yat r mc lar n devlet borçlanmalar üzerinden elde ettikleri kazançlar yüzde 15 oran nda vergiye tabi tutulmu tur. Sermaye hareketlerinin vergilendirilmesi do rudan makro ihtiyati araç olarak finansal istikrar için bir araç olarak kullan lamasa da bunun sermaye hareketlerinin kompozisyonuna olas etkisi nedeniyle finansal istikrara katk s olabilmektedir. (2) Kolombiya: Do rudan yabanc yat r mlar n ülkede asgari süre için kalmalar zorunlulu u getirilmi ancak Ekim 2010 tarihinde kald r lm t r. Tayvan: Yurtd yerle iklerin k sa vadeli mevduat hesab açmalar na s n rlama getirtilmesi Endonezya: Yurtiçi ve yurtd yerle iklerin merkez Bankas ndan ald klar tahvillerin bir ayl k sureyle tutulmas zorunlulu u getirilmi tir. Hindistan: Yurtd borçlanma i lemlerine s n rlamalar getirilmi tir. (3) 2008 y l ve öncesini kapsamakta ve yurtiçi yerle iklerin yurtd i lemleri üzerindeki kontrollerin kald r lmas veya esnetilmesini kapsamaktad r (IMF, 2010b). Sermaye giri lerinin artt ko ullarda uygun bir politika arac da sermaye ç k lar n n esnetilmesi yoluyla net sermaye ak mlar n n miktar n azaltmakt r. 49

8 IV.3 Makro Riskleri Azalt c Politika Arac Olarak Zorunlu Kar l klar Enflasyon hedeflemesi rejimi çerçevesinde merkez bankalar n n temel amac fiyat istikrar n sa lamak ve sürdürmektir. Bu amaca hizmet etmek üzere merkez bankalar klasik Taylor (1993) kural na paralel olarak politika faiz oran n temel araç olarak kullanmaktad r. Taylor kural, nominal faiz oran n n, gerçekle en enflasyonun hedeflenen de erinden sapmas ile üretim aç n n bir fonksiyonu olarak tan mlanmaktad r. Dolay s yla, söz konusu kural enflasyon hedefine ula mak için gerekli faizin belirlenmesine yard mc olmaktad r. Öte yandan finansal istikrar aç s ndan önem ta yan kredi büyümesi, varl k fiyatlar ve cari aç k gibi faktörler için de faiz oranlar temel belirleyicidir. Bundan hareketle fiyat istikrar için gerekli olan faiz seviyesini veren Taylor kural na paralel olarak finansal istikrar için gerekli olan bir faiz seviyesi olabilir. Ancak, ekonomide fiyat istikrar için gerekli olan faiz seviyesi ile finansal istikrar için gerekli olan faiz seviyesi her zaman birbirleri ile uyumlu olmayabilir. Ekonominin h zl büyüdü ü dönemlerde, enflasyonu kontrol alt na alan faiz politikas, finansal risklerin ortaya ç kmas n engellemekte yetersiz kalabilmektedir. Di er taraftan, derin bir daralma durumunda ise fiyat istikrar n n tesis edilebilmesi için finansal istikrar sa layan faiz oran ndan daha da yüksek bir faiz seviyesine ihtiyaç duyulabilmektedir (Grafik 1). Her iki durumda da, politika faiz oran n n hem fiyat hem de finansal istikrar sa layabilmesi amac yla, faiz d ndaki politika araçlar n n kullan lmas gerekebilecektir. Bahse konu araçlar n kullan lmas, hem finansal istikrar sa layan hem de fiyat istikrar n sa layan faiz e risini yatayla t rarak iki e ri aras ndaki marj n daralmas na ve böylelikle her iki amaca da hizmet edilmesine katk da bulunacakt r (Grafik 2). Grafik 1. Faiz D Politika Araçlar n n Kullan lmad Durum Grafik 2. Faiz D Politika Araçlar n n Kullan ld Durum Kaynak: TCMB Kaynak: TCMB Bu çerçevede, zorunlu kar l klar finansal istikrar sa lamada kullan labilecek etkin bir politika arac olarak de erlendirilmektedir. Bilindi i gibi, zorunlu kar l k uygulamas, bankalar n kredi olarak kulland rabilecekleri temel baz kaynaklar n belli bir oran n n merkez bankas nezdinde tutulmas n, böylece merkez bankas n n yurt içi para arz üzerindeki kontrolünü ve likidite yönetimini güçlendirmeyi öngörmektedir. Ayr ca, bankalar n ellerinde bulunan kredilendirilebilir fonlar n miktar n de i tirmek yoluyla kredi hacmini ayarlamak ve k sa vadeli faiz oranlar ndaki oynakl azaltmaya yard mc olmak fonksiyonuna da sahiptir. Söz konusu fonksiyonlar sayesinde, zorunlu kar l klar gerek para politikas gerekse makro riskleri azalt c 50 Finansal stikrar Raporu - Aral k 2010

9 bir politika arac olarak kullan labilmekte ve hem fiyat istikrar n n hem de finansal istikrar n sa lanmas na katk da bulunmaktad r. Bu itibarla, ülkemizde finansal istikrar n sa lanmas nda krizin ba lang c ndan bu yana, do rudan miktar üzerinden etkili olan zorunlu kar l klar aktif bir ekilde kullan lmaktad r. Zorunlu kar l k uygulamas 2005/1 say l Bankam z Tebli i ile düzenlenmi olup, bu düzenleme gere ince bankalar; hâlihaz rda zorunlu kar l a tabi Türk liras yükümlülükler için yüzde 6, yabanc para yükümlülükler için ise yüzde 11 oran nda kar l Bankam z nezdindeki hesaplarda nakden tutmaktad r. Küresel piyasalarda ya anan krizin etkisiyle bankac l k sektörünün yurt d ndan fonlama imkânlar n n daralmas nedeniyle, Bankam zca al nan di er tedbirlere ek olarak, bankalara döviz likiditesi sa lamak amac yla, Aral k 2008 de yabanc para zorunlu kar l k oran 2 puan indirilerek bankac l k sistemine an lan dönem itibar yla yakla k 2,5 milyar ABD dolar kal c döviz likiditesi sa lanm t r. Ayr ca, 2009 y l nda kredilerde gözlenen art desteklemek amac yla Türk paras zorunlu kar l k oran Ekim 2009 da 1 puan azalt lm olup, bankac l k sistemine söz konusu dönem itibar yla yakla k 3,3 milyar TL kal c likidite sa lanm t r. 14 Nisan 2010 tarihli para politikas ç k stratejileri bas n duyurusunda, küresel piyasalardaki normalle me belirginle tikçe döviz likiditesine ili kin sa lanan imkânlar n kontrollü ve a amal olarak kriz öncesi seviyelere getirilece inin aç klanmas sonras nda, likidite ko ullar ve kredi piyasas geli melerine ba l olarak öncelikle yabanc para sonra da Türk paras zorunlu kar l k oran kademeli olarak kriz öncesi seviyeleri olan s ras yla yüzde 11 ve 6 ya yükseltilmi tir. Öte yandan, 23 Eylül 2010 tarihinde zorunlu kar l k politikas nda yap lan de i iklikle Türk paras zorunlu kar l klara faiz ödenmesi uygulamas na son verilmi tir. Zorunlu kar l k uygulamas na ili kin de i iklikler, bahse konu politika arac n n gelecekte de aktif bir ekilde ba ta cari denge olmak üzere makro ekonomide ve finansal piyasalarda olu abilecek riskleri azalt c araçlardan biri olarak kullan lmas na yöneliktir. Grafik 3. Bankac l k Sektörünün Bilanço Yap s (09.10) Grafik 4. Türk Liras Mevduatlar n Vade Yap s n n Geli imi ( % ve Gün) Aktiflerin Da l m Pasiflerin Da l m % 51% 30% 14% 11% 14% 62% P a y G ü n Menkul K ymetler Krediler Di er Aktifler Mevduatlar Toplam Bankalara Borçlar Di er Yükümlülükler Özkaynaklar Vadesiz ve 3-aya kadar 3-aydan uzun A rl kl ortalama vade (sa eksen) Kaynak: TCMB Kaynak: TCMB Bankac l k sektörünün en önemli fon kayna n mevduatlar olu turmaktad r. Eylül 2010 itibar yla toplam 573 milyar TL olan mevduatlar toplam kaynaklar n yüzde 62 sini 51

10 olu turmaktad r. Varl klar içinde en önemli pay yüzde 51 ile krediler ve yüzde 30 ile menkul k ymetler olu turmaktad r (Grafik 3). Toplam kredilerin ve menkul k ymetlerin mevduatlara oran ise s ras yla yüzde 83 ve 48 düzeyindedir. Dolay s yla, ülkemiz bankac l k sektörü kaynak sa lamada ve bunlar plase etmede bireysel ve kurumsal tasarruf sahiplerine yüksek ölçüde ba ml d r. Ancak, kredi ve menkul k ymetler ile mevduatlar aras ndaki süregelen vade uyumsuzlu u sorunu artarak devam etmektedir y l sonras nda kademeli ekilde azalan Türk liras mevduat n vadesi Eylül 2010 itibar yla 44 güne dü mü tür (Grafik 4). Bu durum, bankac l k sisteminin faiz ve likidite risklerini art rarak finansal sistemin istikrar aç s ndan risk olu turmaktad r. Bu do rultuda, finansal istikrar güçlendirmek amac yla, makro riskleri azalt c politika uygulamas çerçevesinde zorunlu kar l klar n, Türk liras cinsinden mevduatlar n vade uzat m n te vik edecek ekilde düzenlenmesi planlanmaktad r. 52 Finansal stikrar Raporu - Aral k 2010

11 IV.4 Sistemik Öneme Sahip Finansal Kurulu lar Küresel finansal krizden al nan en önemli derslerden biri, sistemik öneme sahip finansal kurulu lar n yaratt risklerin gerek ulusal gerekse uluslararas düzeyde azalt lmas için somut önlemler al nmas gerekti idir. Bu kurulu lar n, sistemik önem derecesini belirlemede kullan lan genel kabul görmü 3 temel özelli i bulunmaktad r. Bu özellikler, büyüklük (aktif tutarlar ve pazar paylar ), finansal aç dan iç içe geçmi lik (di er finansal kurulu larla gerçekle tirdikleri i lemlerin yo unluk ve hacmi) ve finansal sistemde yerine getirdikleri i lev bak m ndan ikame edilebilme imkânlar n n s n rl olmas d r (örne in ödemeler sistemindeki paylar n n yüksek olmas ). Bu özellikleri nedeniyle, sistemik öneme sahip kurulu lar n kar la abilece i sorunlar sistemin geneline sirayet edebilmekte ve ekonomik faaliyet üzerinde telafisi güç hasarlar b rakabilmektedir. Nitekim, bu tip hasarlar n önlenmesi için ABD ba ta olmak üzere bir çok geli mi ülkede otoriteler, kriz boyunca zor duruma dü en sistemik öneme sahip finansal kurulu lar kurtarmak amac yla kamu kaynaklar n kullanarak bu kurulu lara emsali görülmemi boyutlarda mali destekler sa lamak zorunda kalm lard r. Bu destekler, ço u zaten yüksek borçluluk oranlar na sahip söz konusu ülkelerde bütçe dengelerini bozmu ve kamu maliyesi kaynakl yeni k r lganl klar n olu mas na neden olmu tur. Bu geli meler neticesinde, benzer sorunlar n ileride tekrar ya anmamas için G-20 taraf ndan ba lat lan küresel finansal sistemin reformu çal malar n n ana gündem maddelerinden biri, sistemik öneme sahip finansal kurulu lar n sahip olduklar z mni kamu deste i garantisini ve bunun piyasa oyuncular nezdinde olu turdu u batamayacak kadar büyük alg s n ortadan kald rmaya yönelik özel tedbirler geli tirmek olarak belirlenmi tir. G-20 Liderleri bu gündem maddesi ile ilgili sorumlulu u Finansal stikrar Kurulu na (FSB) vermi ler ve konuyla ilgili uluslararas çal malar n koordine edilerek 2010 y l Kas m ay na kadar bir politika çerçevesi olu turulmas n istemi lerdir. G20 Liderlerinin talimat do rultusunda hareket eden FSB; sistemik öneme sahip kurulu lar n daha s k denetlenmesini ve bu kurulu larla ilgili çözümleme mekanizmalar n n geli tirilmesini temel amaçlar olarak belirleyen ve ayr ca bu kurulu lar n zarar kar lama kapasitesinin artt r lmas ve temel finansal altyap unsurlar n n geli tirilmesi gibi hususlar da içeren bir politika çerçevesi olu turarak G-20 Liderlerinin onay na sunmu tur. Söz konusu politika çerçevesini ortaya koyan Reducing the moral hazard posed by systemically important financial institutions FSB Recommendations and Timeline ba l kl doküman, Kas m 2010 tarihleri aras nda Güney Kore nin ba kenti Seul de yap lan son Zirve toplant s nda onaylanm ve 12 Kas m 2010 tarihinde kamuoyuna aç klanm t r. Dokümanda, FSB nin 51 maddeden olu an tavsiyeleri ve bu tavsiyeler do rultusunda ilgili üye ülkelerce ve uluslararas standart belirleyici kurulu larca gerçekle tirilmesi beklenen çal malar, nihai hale getirilmeleri gereken tarihler ile birlikte sunulmaktad r. Buna göre, FSB ve ulusal otoriteler, uluslararas standart belirleyici kurulu larca geli tirilecek nicel ve nitel göstergeleri kullanarak küresel bazda faaliyette bulunan sistemik öneme sahip kurulu lar (G-SIFI) belirleyecekler ve belirlenen G-SIFI lar ile ilgili al nacak ilave tedbirlerin, bu kurulu lar n ta d klar risklerle orant l olarak tüm ülkelerce paralel ekilde uyguland n n denetlenmesi de FSB nezdinde kurulacak olan Emsal De erlendirme Kurulu nun sorumlulu unda olacakt r. Yerel ya da küresel bazda faaliyet göstermelerine bak lmaks z n, sistemik öneme sahip finansal kurulu lardan kaynaklanan risklerin azalt lmas için ülkemizin de aralar nda bulundu u FSB üyelerinin uygulamay taahhüt etti i bu politika çerçevesinin temel unsurlar ise unlard r: Sorunlu bankalar n finansal sisteme zarar vermeden ve kamu deste ine ihtiyaç 53

12 duyulmadan çözümlenebilmesi için ulusal banka çözümleme rejimlerinde gerekli iyile tirilmelerin yap lmas ; Neden olduklar riskler nedeniyle, küresel bazda faaliyet gösterenler öncelikli olmak üzere, sistemik öneme sahip kurulu lar n Basel III standartlar nca öngörülenlerin ötesinde bir zarar kar lama kapasitesine sahip olmalar n sa layacak kurallara tabi tutulmas ; Sistemik risk yaratabilecek tüm finansal kurulu lar n daha s k bir ekilde gözetimi ve denetlenmesi; Finansal sistemde bula ma riskini azaltmak için ulusal finansal altyap y daha sa lam hale getirecek standartlar n uygulanmas ; Emsal De erlendirme Kurulu nun (Peer Review Council) küresel bazda faaliyet gösteren sistemik öneme sahip kurulu larla ilgili olarak kaynak ülke (home country) ve ev sahibi ülke (host country) ulusal otoritelerince uygulanan tedbirlerin yerindeli i ve tutarl l hakk nda düzenli gözden geçirmeler yaparak FSB ye raporlamas ; Küresel bazda faaliyet gösteren sistemik öneme sahip kurulu lar n (G-SIFI) kaynak ülkelerinin; o G-SIFI lar n neden olduklar risklerin, uluslararas denetim gruplar arac l yla titizlikle ve e güdüm içinde de erlendirilmesini sa lamalar o Uluslararas müdahale ve çözümleme planlar n G-SIFI lar için zorunlu hale getirmeleri ve S n r Ötesi Kriz Yönetim Gruplar (Cross-border Crises Management Groups CMGs) bünyesinde, kriz s ras nda yap lacak i birli ine dair finansal kurulu baz nda anla malar haz rlamalar o G-SIFI lar için uygulayacaklar politika tedbirlerini olu turulacak Emsal De erlendirme Kurulu nun denetimine sunmalar FSB nin sistemik öneme sahip kurulu larla ilgili geli tirdi i ve temel unsurlar yukar da s ralanan politika çerçevesinin hayata geçirilebilmesi için üye ülke otoritelerince 2011 y l sonuna kadar gerçekle tirilmesi beklenen somut çal malar vard r. Bu çal malar n tamamlanma düzeyi ve uygulamada ortaya ç kabilecek eksiklikler hem FSB taraf ndan ülke baz nda ve tematik bazda yap lacak de erlendirme çal malar ile hem de IMF ve Dünya Bankas taraf ndan yap lacak FSAP de erlendirmeleri ile denetlenecektir krizinin ard ndan gerçekle tirilen yap sal reformlar sayesinde bankac l k sisteminin gözetim ve denetiminin sa l kl bir yap ya kavu tu u ülkemizde, mevcut banka çözümleme rejimi, ilgili otoritelere detayl ve geni yetkiler tan maktad r. Ayr ca, sistemdeki tüm bankalar n mali durumlar gerek yerinde gerekse uzaktan denetim faaliyetleri ile yak ndan izlenmekte, ilgili mevzuat gere i yükümlülüklerini yerine getiremeyen bankalar olmas halinde bunlar zaman nda uyar lmakta ve ilave tedbirler almalar istenmektedir. Bilanço büyüklü ü bak m ndan belirli bir büyüklü ün üzerinde olmalar dolay s yla sistemik öneme sahip olarak de erlendirilebilecek bankalar için ülkemiz mevzuat nda ayr bir tak m hükümler bulunmamakta, ancak bunlar n gözetim ve denetimine özel önem atfedilmektedir. Bununla birlikte, önümüzdeki dönemde sistemik öneme sahip kurulu larla ilgili olarak uluslararas platformlardaki mevcut taahhütlerimiz ve ülkemiz menfaatleri çerçevesinde baz ad mlar at lmas söz konusu olabilecektir. 54 Finansal stikrar Raporu - Aral k 2010

13 Tablo 1. Sistemik Öneme Sahip Kurulu lar Konusundaki FSB Tavsiyelerine stinaden Yürütülecek Çal malara ait Zaman Çizelgesi Yap lmas Gerekenler Zarar Kar lama Kapasitesinin Artt r lmas Sorumlu Kurum(lar) Tamamlanaca Tarih Daha yüksek zarar kar lama kapasitesi konusundaki çal malar BCBS 2011 ortas Sözle meye dayal ve kanuni bail-in konusunda yasal, operasyonel ve piyasa kapasitesi ile ilgili konular n de erlendirilmesi FSB ve üyeleri 2011 ortas Daha yüksek zarar kar lama kapasitesi ve bunun için gerekli enstrümanlar hakk nda öneriler geli tirilmesi FSB (BCBS ile isti are halinde) Aral k 2011 Çözümleme SIFI lar n çözümlenebilmesi için yasa ve yönetmeliklerde yap lmas gereken de i ikliklerin de erlendirilmesi FSB üyeleri Mart 2011 Çözümleme kriterlerinin ve etkin çözümleme rejimlerinin temel unsurlar n n belirlenmesi FSB taraf ndan belirlenen kriterler çerçevesinde ulusal çözümleme rejimlerinde gerekli iyile tirmelerin yap lmas Etkin çözümleme rejimlerinin temel unsurlar hakk nda konu bazl emsal de erlendirmesi yap lmas Sözle meye dayal ve kanuni bail-in düzenlemelerinin yasal ve operasyonel yönleri hakk nda öneriler geli tirilmesi Küresel SIFI lar için kurulu baz nda s n r ötesi i birli i anla malar n n yap lmas Küresel SIFI lar için kurulu baz nda haz rlanan çözümleme planlar hakk nda ilerleme raporu haz rlanmas SIFI lar n Denetiminin S k la t r lmas Etkin denetim konusundaki Basel Temel Prensipleri nda ülkelerin kendi durumlar n de erlendirmesi Etkin denetim konusundaki IOSCO Temel Prensipleri nda ülkelerin kendi durumlar n de erlendirmesi Denetim konusundaki görev ve yetkiler ile konsolide denetim hakk ndaki Temel lkelerin gözden geçirilmesi FSB (BCBS, IMF, IAIS ve IOSCO ile isti are halinde) FSB üyeleri FSB (BCBS in S n r Ötesi Banka Çözümleme Grubu ile isti are halinde) FSB (Kurulacak bir çal ma grubu arac l yla) Küresel SIFI lar n kaynak ve evsahibi ülke otoriteleri FSB S n r Ötesi Kriz Yönetim Grubu FSB üyeleri FSB üyeleri BCBS, IAIS, IOSCO 2011 ortas 2011 sonu 2012 sonu 2011 ortas 2011 sonu 2011 sonu 2011 ortas 2012 nin ilk aylar 2012 sonu Denetim Gruplar n n iyile tirilmesi hakk nda rapor haz rlanmas BCBS, IAIS, IOSCO 2012 sonu SIFI lar n denetiminin yo unlu u ve etkinli i konusundaki önerilerin uygulanma durumu hakk nda bir rapor haz rlanmas Temel Finansal Altyap Unsurlar n n Güçlendirilmesi Finansal piyasa altyap s standartlar n n gözden geçirilmesi FSB TezgahüstüTürev Ürünler Çal ma Grubu tavsiyelerinin uygulanma durumunun de erlendirilmesi Küresel SIFI lar Konusunda Emsal De erlendirmeleri FSB nin küresel SIFI lar hakk ndaki tavsiyelerinin uygulanaca kuru lar n belirlenmesi Sistemik önemin de erlendirilebilmesi için geçici metodoloji haz rlanmas Küresel SIFI lar n de erlendirilmesi için bir çerçeve olu turulmas FSB nin üst düzey denetim yetkilileri grubu CPSS, IOSCO FSB TezgahüstüTürev Ürünler Çal ma Grubu FSB ve ulusal otoriteler (BCBS, CGFS, CPSS, IAIS ve IOSCO ile isti are halinde) BCBS FSB (Standart belirleyici kurulu lar ile isti are halinde) 2011 sonu 2011 ba (taslak rapor), 2011 sonu (nihai rapor) Mart ortas 2010 sonu (taslak), 2011 ba (nihai hali) 2011 sonu FSB bünyesinde Emsal De erlendirme Kurulu nun kurulmas FSB 2011 sonu Küresel SIFI lar konusundaki politikalar n de erlendirilmesi FSB Emsal De erlendirme Kurulu 2012 sonu 55

14 IV.5 Kredi Derecelendirme Kurulu lar na li kin Geli meler Küreselle en finansal piyasalarda uluslararas sermayenin yönünü belirleyen unsurlardan biri olan derecelendirme analizleri, karma kla an mali piyasalar, artan araç ve borçlu çe itlili iyle birlikte hem resmi otoriteler hem de yat r mc lar için oldukça önemli hale gelmi tir. De erlendirmelerin, geni bir yat r mc kitlesi taraf ndan takip ediliyor olmas, borçlular n gidebilece i sermaye piyasalar n n ve dolay s yla finansman kaynaklar n n artmas na imkân vermektedir. Derecelendirme i leminin önemini artt ran bir di er unsur ise denetleyici ve düzenleyici otoritelerin söz konusu kurulu lar n verdi i notlar, Basel II kriterleri gibi uluslararas düzenlemelerde bir araç olarak kullan yor olmalar d r. Küresel kriz ve finansal piyasalardaki çalkant lar kredi derecelendirme kurulu lar n n (KDK) faaliyetlerini ve konumlar n yeniden sorgulan r hale getirmi tir. Zira KDK lar piyasalar ve yat r mc lar aç s ndan önemli bilgiler sa lamakla birlikte, krizlerin derinle mesine yol açt klar yönünde önemli ele tirilere maruz kalmaktad rlar de ya anan Asya krizi, 2001 y l nda patlak veren Enron skandal ve y llar nda WorldCom ve Parmalat gibi büyük ABD firmalar n n çökü üyle birlikte itibar kaybeden KDK lar, 2008 y l nda ABD de ba lay p tüm dünyaya yay lan e ik alt konut kredileri krizinde ve AB de ya anmakta olan mali krizde hatal ve eksik de erlendirmede bulunmakla suçlanm lard r. KDK lara yöneltilen ele tirilerin ba nda not indirimlerinin genel olarak kriz sonras nda gerçekle tirilmesi gelmektedir. Özellikle, kriz dönemlerinde ülke notlar nda ayarlamalar yap lmas, derecelendirme i lemlerinin do rulu u ve istikrar hakk nda endi e yaratmaktad r. KDK lara yönelik bir di er olumsuz görü ise derecelendirme kriterlerinde ve notlar nda fazla iyimser veya kötümser davrand klar eklindedir. AB de ya anan mali krizin ard ndan, ekonomik görünümü oldukça kötü olan ülkelerin not indirimlerinden sonra dereceleri hâlâ yat r m yap labilir seviyede tutulurken, krizden görece daha az etkilenen, ekonomik ve finansal istikrar olarak daha olumlu bir süreç içerisinde olan ülkelerin notlar dü ük seviyede b rak lmaktad r. Nitekim bir çeli ki olarak da de erlendirilebilecek bu durum, piyasada kredi ve batma riskini fiyatlayan ülke CDS primlerindeki seviyelerden aç k bir ekilde görülebilmektedir (Grafik I.7). KDK lar n gelirlerinin büyük bir k sm n borçlanma senetleri ihraç eden ve bunun için derecelendirme talep eden hükümet ve irketlerden elde etmesi, baz piyasa kat l mc lar n n derecelendirme kurulu lar n n i ili kilerini bozma korkusuyla dengesiz ve tarafl not verebileceklerini ileri sürmelerine neden olmaktad r. Ayr ca, söz konusu kurumlar n de erlendirmeye tabi tuttuklar firmalara dan manl k hizmeti de verebilmeleri ç kar çat mas n n ve suistimal riskinin ortaya ç kmas na yol açmaktad r. KDK lara yönelik söz konusu yo un ele tiriler, bu kurulu lar n ilan ettikleri risk de erlendirmelerinden hukuken sorumlu olmalar ve hatta sürekli bir denetim alt nda bulundurulmalar gereklili ini ortaya ç karm t r. Bu ba lamda, pek çok ülke gözetim ve effafl a odaklanarak, KDK ara yönelik düzenleyici çerçeve geli tirmek için gerekli ad mlar atmaya ba lam lard r. ABD de, KDK lar n denetimine ili kin düzenlemeler kriz öncesi dönemde hayata geçirilmeye ba lanm t r y l nda yürürlü e giren Kredi Derecelendirme Kurulu lar Reform Yasas (The U.S. Credit Rating Agency Reform Act) ABD Sermaye Piyasas Kuruluna (U.S. Securities and Exchange Commission-SEC) kredi derecelendirme kurulu lar n düzenleme yetkisi vermi tir. SEC, söz konusu yasayla olas ç kar çat mas n n önüne geçmeyi, effafl ve derecelendirme sürecine yönelik bilgilendirme standartlar n artt rmay amaçlamaktad r. Uluslararas platformda ise KDK lara yönelik düzenlemeler G-20 toplant lar nda da ele al nm t r y l nda Londra da toplanan G-20 Liderleri, KDK lar n kay t i lemlerini de içeren 56 Finansal stikrar Raporu - Aral k 2010

15 düzenleyici bir denetim rejiminin 2009 y l n n sonuna kadar olu turulmas na ve söz konusu rejimin Uluslararas Sermaye Piyasas Kurullar Örgütü nün (International Organization of Securities Commission-IOSCO) Temel Davran Kurallar ile tutarl olmas gerekti ine karar vermi lerdir. G-20 toplant s sonras nda, KDK lar n gözetim ve denetiminin güçlendirilmesi ulusal ve bölgesel giri imlerle ele al nmaya ba lanm t r y l Aral k ay nda Avrupa Birli i nde (AB), KDK lar n gözetim ve denetimi konusunda yeni bir yasa yürürlü e girmi tir. Yasa ile AB de faaliyet gösteren bütün KDK lar n Avrupa K ymetli Kâ t Düzenleyicileri Komitesi (The Committee of European Securities Regulators-CESR) taraf ndan kay t alt na al nmas na ve denetiminin yap lmas na karar verilmi tir y l Haziran ay nda ise AB komisyonu ulusal düzeyde gerçekle tirilen KDK denetimlerinin tek elde toplanarak merkezi hale getirilmesi için, Avrupa Tahvil ve Piyasalar Denetleme Kurulu na (European Securities and Market Authority-ESMA) özel denetim yetkisi veren bir taslak haz rlam t r. Taslakta, ESMA n n bilgi isteme, soru turma açma ve yerinde denetim gibi yetkilere sahip olaca belirtilmektedir. Di er bir ele tiri konusu olan derecelendirmelere dayal düzenlemelere olan ba ml l k, ulusal ve uluslaras otoritelerin çözüm arad di er bir husustur. Basel II kapsam nda sermaye yeterlili inin hesaplanmas nda kullan lan içsel de erlendirmelerde de KDK lar n derecelendirmelerine olan ba ml l n yüksek olmas, Basel III te bu konunun çözümüne yönelik çal malar n yo unla mas na neden olmaktad r. Bu çerçevede, Finansal stikrar Kurulu (FSB), 2010 y l Haziran ay nda Toronto da gerçekle tirilen G-20 toplant s bildirisine paralel olarak, düzenlemelerde d sal derecelendirmeye ba ml l azaltmak için bir taslak üzerinde çal maya ba lam t r. Takip eden dönemde, ABD de Dodd-Frank Wall Street Reformu ve Tüketici Koruma Kanunu (The Dodd Frank Wall Street Reform and Consumer Protection Act) yasala m ve KDK lara yönelik reformlar getirilmi tir. Yasada, denetleme kurumlar n n menkul k ymet ihraçlar n de erlendirme konusunda KDK lara olan ba ml l n n, kredi notlar n n kullan m n özendiren baz yasal zorunluluklar n hafifletilmesi yoluyla azalt laca belirtilmi tir. Finansal piyasalar n daha sa l kl bir ekilde i lemesi için KDK lar n önemi aç kt r. Ancak, bugüne kadar ya anan kriz tecrübeleri bu kurulu lar n mevcut konumlar ve i leyi ekillerinden kaynakl sorunlar n krizin derinle mesine ve finansal istikrars zl a bir ekilde katk da bulundu una i aret etmektedir. Bu ba lamda, son dönemde bu kurulu lar n merkezi bir konumda yer almamalar yönünde gerçekle tirilen düzenleme ve çal malar n olumlu bir geli me oldu u dü ünülmektedir. 57

16 IV.6 Basel III Düzenlemeleri Ya anan küresel kriz sonras nda, ülkemizin de üyesi oldu u Basel Bankac l k Denetim Komitesi, bankalar n oklara kar dayan kl l n art rmak ve sermayelerini daha güçlü hale getirmek amac yla düzenleme çal malar na ba lam t r. Söz konusu çal malar sonucunda Basel III olarak adland r lan dökümanlar yay nlanm t r. Belli bir takvim çerçevesinde geçilecek yeni uygulamalar n temel özellikleri a a da de erlendirilmektedir. Sermaye Yeterlili i, Sermayenin Ana Unsurlar Basel III te yer alan sermaye yeterlili ine ili kin düzenleme de i iklikleriyle, sermayenin niceli i ve kalitesinin art r lmas ile ekonominin konjonktürüne göre sermaye tamponu olu turulmas amaçlanm t r. Düzenlemelerle, zarar kar lama kapasitesi daha yüksek olan ödenmi sermaye ve da t lmam karlardan olu an çekirdek ana sermaye oran yüzde 2 den yüzde 4,5 e, ana sermaye oran ise yüzde 4 ten yüzde 6 ya yükseltilmi tir. Önceki uygulamalar n aksine yeni düzenlemelerde, sermaye yeterlilik oran n n hesaplanmas nda sermayeden indirilen baz kalemlerin do rudan çekirdek ana sermayeden indirilmesi öngörülmektedir. Basel III düzenlemeleri sadece sermaye tan m n ve miktar n de i tirmemekte, sermaye yeterlilik rasyosunun paydas nda yer alan risk a rl kl aktiflerin hesaplanmas nda da baz de i iklikler yapmaktad r. Bu çerçevede, al m-sat m hesaplar ile menkul k ymetle tirme i lemlerine ili kin sermaye yükümlülü ü art r lm ve kar taraf kredi riskinin hesaplanmas na ili kin de i iklikler yap lm t r. Basel III düzenlemeleriyle getirilen di er bir yeni kavram ise koruyucu sermaye tamponudur. Koruyucu tampon, çekirdek ana sermaye, ana sermaye ve sermaye yeterlilik oranlar na eklenecek, bir çe it ihtiyati sermaye i levi görecektir. Koruyucu tampon hesaba kat ld nda, çekirdek ana sermaye oran yüzde 7 ye, ana sermaye oran yüzde 8,5 e ve sermaye yeterlilik rasyosu yüzde 10,5 e yükselecektir. Koruyucu tampon sa lanamamas durumunda bankalar faaliyetlerine devam edebilmekle birlikte, kar da t m na k s tlamalar getirilecektir. Yeni düzenlemelerle, koruyucu tamponun yan s ra ülke artlar na ve ilgili otoritenin kararlar na ba l olarak kredilerin h zl artt dönemlerde ekonomideki döngüselli i azaltmak amac yla yüzde 0 ile yüzde 2,5 aras nda de i en döngüsellik kar t sermaye tamponu uygulamas getirilmi tir. Bu sermaye tamponu ile h zl kredi büyümesinin önüne geçilmesi hedeflenmektedir. Yeni düzenlemelerin küresel ekonomiye olumsuz etkilerini s n rlamak amac yla uzun bir geçi süreci öngörülmü ve sermaye tan m ile oranlar na ili kin de i ikliklerin tam olarak uygulanmas na 2019 y l ba ndan itibaren ba lanmas planlanm t r (Tablo 1). Tablo1. Basel III Uygulama Takvimi (%) Mevcut Çekirdek Ana Sermaye Oran 2,0 3,5 4,0 4,5 4,5 4,5 4,5 4,5 Ana Sermaye Oran 4,0 4,5 5,5 6,0 6,0 6,0 6,0 6,0 Sermaye Yeterlilik Oran 8,0 8,0 8,0 8,0 8,0 8,0 8,0 8,0 Sermaye Koruma Tamponu 0,625 1,250 1,875 2,5 Çekirdek Ana Sermaye + Koruma Tamponu 3,5 4,0 4,5 5,125 5,750 6,375 7,0 Ana Sermaye +K. Tamponu 4,5 5,5 6,0 6,625 7,250 7,875 8,5 Sermaye Yeterlilik Oran +K. Tamponu 8,0 8,0 8,0 8,625 9,250 9,875 10,5 58 Finansal stikrar Raporu - Aral k 2010

17 Türk Bankac l k sisteminde özkaynaklar içerisindeki sermaye benzeri kredilerin pay dü ük, ödenmi sermaye ve da t lmam karlar gibi zarar kar lama kapasitesi yüksek ve dolay s yla kaliteli sermaye unsurlar n n pay yüksek olup, sermaye yeterlilik rasyosu, ana sermaye ve çekirdek ana sermaye oranlar aras ndaki fark geli mi ülke bankac l k sistemlerinin aksine daha azd r. Bu itibarla, Basel III e ili kin sermaye düzenlemeleri daha çok geli mi ülke bankac l k sistemleri bak m ndan zorlay c olacakt r. Sermaye niteli i ile ilgili de i ikliklerle birlikte, sermaye yeterlilik rasyosunun hesaplanmas nda dikkate al nan özkaynak kalemlerinin daha yüksek zarar kar lama kapasitesi ta yacak olmas küresel finansal istikrara önemli katk da bulunacakt r. Kald raç oran Ya anan kriz, ülkelerin bankac l k sistemlerinde yüksek düzeyde bilanço içi ve d borçluluk olu tu unu ortaya koyman n yan s ra bankalar n yüksek risk a rl kl sermaye yeterlilik oranlar na sahip olmalar n n dayan kl l klar na ili kin yeterli bir gösterge olmayabilece ini göstermi tir. Bu nedenle Basel III içinde risk bazl olmayan bir kald raç oran düzenlemesine yer verilmi tir. Bu düzenleme ile hem risk odakl sermaye yeterlilik yakla m n n n desteklenmesi hem de bankalar n borçluluklar n n s n rland r lmas hedeflenmektedir. Komite, yap lan say sal etki çal malar n n sonuçlar çerçevesinde ve sektör görü lerini de dikkate alarak kald raç oran n n, Basel III kapsam nda yap lan yeni tan ma göre hesaplanm ana sermayenin belirli dönü üm oranlar yla dikkate al nm bilanço d kalemler ile aktifler toplam na bölünmesiyle hesaplanmas na karar vermi tir. Kald raç oran minimum yüzde 3 olarak öngörülmekte ve kademeli bir geçi dönemi planlanmaktad r. 1 Ocak 2018 de yürürlü e girmesi planlanan kald raç oran n n, geçi döneminde gerekli test ve ayarlamalara tabii tutulmas ve kald raç oran ile hedeflenenlerin ne ölçüde sa land n n de erlendirilmesi hedeflenmektedir. Türk bankac l k sektöründe özkaynaklar n bilanço içindeki a rl yüksek olup, bankalar m z dü ük kald raçla çal maktad r. Bu çerçevede, söz konusu düzenlemelerine uyum konusunda önemli bir zorluk ya anmayaca dü ünülmektedir. Küresel Likidite Oranlar Ya anan küresel krizden ç kar lan dersler paralelinde, Basel Komitesi uluslararas bankalar için küresel likidite oranlar geli tirmeye çal maktad r. Oranlar n amac likidite riski gözetiminin küresel boyutta uyumu ve sa laml n n güçlendirilmesidir. Küresel likidite oranlar olarak iki oran n getirilmesi planlanmaktad r. lk olarak, Likidite Kar lama Oran na (LCR) göre bankalar, belirlenen bir likidite stresi senaryosu dahilinde, 30 günlük bir dönemde ortaya ç kabilecek likidite ihtiyaçlar n kar layacak düzeyde, likiditesi yüksek serbest varl k bulundurmak zorundad r. Bu orana göre likit varl klar n 30 gün içinde gerçekle ecek net nakit ç k lar na oran n n yüzde 100 ve üzeri olmas gerekmektedir. Rasyonun pay likit varl k olarak tan mlanan varl klar n de erine belirli iskontolar uygulanmas sonucu elde edilmektedir. Likit varl klar nakit, merkez bankas ndan alacaklar, devlet borçlanma senetleri ile devlet garantisini haiz menkul de erler, yüksek kalitede reel sektör tahvil ve bonolar ile varl a dayal menkul k ymetlerden olu maktad r. Rasyonun paydas nda ise bilanço içi ve bilanço d i lemlerden kaynaklanan ve 30 gün içinde gerçekle mesi beklenen nakit giri lerine dikkate al nma oranlar, bilanço içi ve bilanço d i lemlerden kaynaklanan ve 30 gün içinde gerçekle mesi beklenen nakit ç k lar na ise çekili oranlar uygulanmaktad r. Nakit ç k lar n n söz konusu oranlarla çarp lmas sonucu elde edilen tutardan nakit giri lerinin oranlarla çarp lmas sonucu elde edilen tutar dü ülerek net nakit ç k lar na ula lmaktad r. Likidite kar lama oran n n yan s ra, bu oran desteklemek, yap sal likidite uyumsuzluklar n s n rland rmak ve çekirdek fonlamay belirli bir düzeyin üzerinde tutmak amac yla Net stikrarl Fonlama Oran (NSFR) ad alt nda ikinci bir oran olu turulmu tur. Bu orana göre bir bankan n 59

18 mevcut istikrarl fonlama tutar n n ihtiyaç duyulan istikrarl fonlama tutar na oran yüzde 100 den büyük olmal d r. Mevcut istikrarl fonlama tutar sermaye, etkin vadesi 1 y ldan fazla olan yükümlülükler ve vadesiz mevduatlar ile vadesine bir y ldan az kalan perakende mevduatlar ve vadesine bir y ldan az kalan toptan fonlar n belirli bir oran n n toplam ndan olu maktad r. htiyaç duyulan istikrarl fonlama tutar ise likide edilebilme kapasitelerine göre, varl klar n en likitten en az likide göre s n fland r larak belirli dikkate al nma oranlar na tabi tutulmalar sonucu elde edilmektedir. Örne in devlet borçlanma senetlerine %5 dikkate al nma oran uygulan rken, maddi duran varl klara %100 dikkate al nma oran uygulanmaktad r. htiyaç duyulan istikrarl fonlama tutar n n elde edilmesinde bilanço d i lemlerden kaynaklanacak istikrarl fonlama tutar ihtiyac da toplama dahil edilmektedir. Söz konusu oranlara ili kin uygulama takvimi belirlenmi olup, her iki oran için 1 Ocak 2012 den itibaren bilgi amaçl raporlamalar n ba lamas na, oranlara uyumun bir zorunluluk olarak LCR için 1 Ocak 2015 ve NSFR için 1 Ocak 2018 itibar yla gerçekle tirilmesine karar verilmi tir. 60 Finansal stikrar Raporu - Aral k 2010

19 IV.7 Finansal Fark ndal k ve Finansal E itim Günümüz finansal piyasalar nda ürün ve hizmet çe itlili i h zla artmaktad r. Bu durum bireylere yat r m, tüketim ve tasarruf kararlar nda birçok alternatif sunarken, ayn zamanda bireylerin üstlendikleri riskleri de art rmaktad r. Öte yandan de i en sosyal ve demografik ko ullar, her ya taki ve her gelir grubundaki tüm bireylerin hayat n n her alan nda finansal konular hakk nda bilgi sahibi olmas n gerektirmektedir. Tüm bunlar dü ük finansal e itim seviyeleri ile birle ti inde, bireylerin bu kararlar nda ald klar risklerin ne kadar fark nda olduklar na ve kararlar n ne kadar bilinçli verdiklerine ili kin tereddütler do urmaktad r. Bu kapsamda, finansal konularda fark ndal k yarat lmas n n ve bunu sa lamak üzere bireylere finansal e itim verilmesinin önemi ön plana ç kmaktad r. Finansal e itim sayesinde bireylerin finansal ürün ve hizmetler hakk nda bilgi sahibi olmalar sa lanmakta ve bu ekilde finansal ürünlerin etkin kullan m art r lmaktad r. Ülkemizde finansal sektörün henüz büyüme a amas nda oldu u, borçluluk seviyelerinin birçok ülkeye k yasla dü ük seviyelerde oldu u da dikkate al nd nda, finansal e itimin bu a amada ele al nmas, finansal sektörün sa l kl büyümesine önemli katk sa layacakt r. Örne in, hanehalk n n borçlulu una etkisi de göz önünde bulundurularak bankac l k i lemleri ile ilgili olarak tahsil edilecek her tür parasal yükümlülük, ödenecek komisyon, hesap i letim ücreti ve kredili mevduat hesab faiz oranlar n n hesap aç m a amas nda akdedilecek sözle melerde aç kça belirtilmesinin sa lanmas n n, mü terilerin üstlenecekleri parasal yükümlülükleri bilerek ve anlayarak banka ile i lem tesis etmelerinin ve rekabetçi bir ortamda çal an bankalar n uygulamalar hakk nda yeterli bilgiye sahip olarak i lemlerini yapt rmalar n n bireylerin ve tüm sistemin faydas na olaca aç kt r. Finansal e itim sadece bireylerin refah n n artmas n sa lamakla kalmay p, ayn zamanda toplumsal refah art na ve finansal piyasalar n daha etkin çal mas na, dolay s yla finansal ve ekonomik istikrara da katk da bulunmaktad r. Öyle ki, finansal istikrar ve finansal e itim kavramlar n n birbiriyle yak ndan ili kili oldu u rahatl kla ifade edilebilir. Bu noktada finansal e itim konusunda merkez bankalar n n rolü ön plana ç kmaktad r. Günümüzde pek çok merkez bankas fiyat istikrar temel amac n n yan nda finansal istikrar da destekleyici amaç olarak kabul etmektedir. Bu amaç Türkiye Cumhuriyet Merkez Bankas da dahil olmak üzere baz merkez bankalar n n kanunlar nda da yer almaktad r. Dolay s yla, merkez bankalar bir yandan yasal yükümlülükleri, di er yandan finansal e itimin finansal istikrarla olan yak n ili kisi nedeniyle çe itli ekillerde ve de i ik oranlarda finansal e itim çal malar n n içinde ön planda yer almaktad r. Öte yandan, son ya anan küresel kriz de finansal e itimin önemini ve finansal istikrar ile ili kisini aç kça ortaya koymu tur. Krizin ard ndan finansal e itimle ilgili olarak gerek uluslararas platformlarda yürütülen, gerek ülkelerin ulusal düzeyde ba latt klar çal malar da h z kazanm t r. Dü ük finansal e itim düzeyinin olumsuz etkilerine dair üyeleri taraf ndan dile getirilen endi eler neticesinde 2003 y l nda finansal e itim konusunda çal malar na ba layan OECD, bugün finansal e itim alan nda analitik ara t rma ve analiz yay nlar, ilkeler ve standartlar olu turma, uluslararas i birli inin geli tirilmesi olmak üzere üç temel alanda çal malar n yürütmektedir. OECD nin uluslararas i birli inin geli tirilmesi kapsam nda iki önemli uygulamas vard r. Bunlardan biri, 2008 y l nda kurulan International Gateway on Financial Education ba l kl nternet sitesidir ( ). Bir di er önemli olu um ise finansal e itim konusunda uzman kamu çal anlar ndan olu an INFE (International Network on Financial Education) adl uluslararas çal ma grubudur y l nda kurulan ve y lda iki kez toplanan 61

20 INFE nin ülkemiz de dahil olmak üzere 68 ülkeden 135 i a k n üyesi vard r. Çe itli ülkelerin finansal e itim konusunda yapt çal malar incelendi inde, bu konuda eskiden beri süregelen pek çok çal ma bulundu u, ancak son dönemde giderek artan say da ülkede finansal e itim ulusal stratejisi olu turma çabalar n n ön plana ç kt görülmektedir. Çek Cumhuriyeti nin finansal e itim konusunda bir ulusal strateji olu turma çal malar 2005 y l nda ba lam t r. Ülkede Hazine Müste arl n n liderli inde, Çek Merkez Bankas ve E itim Bakanl finansal e itim ulusal stratejisi çerçevesinde sorumlulu u payla maktad r y l nda Hazine Müste arl finansal e itimin bir aya n olu turdu u üç ayakl bir politika çerçevesi aç klam t r y l nda, 2007 y l nda olu turulan çerçeve güncellenmi ve finansal e itim için tasarlanan be y ll k ulusal strateji Çek Hükümeti taraf ndan onaylanm t r. Avustralya da finansal e itim ulusal koordinatörlü ü Avustralya Menkul K ymet ve Yat r m Komisyonu (Australian Securities and Investments Commission ASIC) taraf ndan yürütülmektedir. Avustralya ulusal strateji çal malar na 2009 y l ba lar nda ba lam t r. Bu kapsamda ASIC payda larla ayl k olarak toplant lar düzenlemekte, sekretarya hizmeti sa lad Avustralya Hükümeti bünyesindeki Finansal OkurYazarl k Kurulu ile üç ayda bir toplant lar yapmaktad r. Ayr ca ASIC, okullarda finansal okur-yazarl k konusunda bilgi ve tavsiye al veri inde bulunmak üzere, Hükümetin e itim bölümü yetkilileri, e itim alan nda çal an sivil toplum örgütleri yetkilileri ve tüketici dernekleri yetkililerinden olu an bir Ulusal Referans Grubu kurmu tur. Güney Afrika da finansal e itim, tüketicinin korunmas na yönelik düzenlemelerin bir parças olup, ulusal koordinatörlük Finansal Hizmetler Kurulu (Financial Services Board - FSB) taraf ndan yürütülmektedir. Ulusal strateji olu turulmas çal malar na 2008 y l nda ba lanm olup stratejinin 2011 y l nda uygulamaya geçmesi planlanmaktad r. ngiltere nin finansal e itim konusundaki çal malar n n di er ülkelere k yasla daha eskiye dayand görülmektedir. Denetim otoritesi Finansal Hizmetler Otoritesi (Financial Services Authority - FSA) nin yasas nda yer alan finansal hizmetler konusunda kamu fark ndal yaratma görevi çerçevesinde 2003 y l Kas m ay nda bir ulusal finansal kapasite de erlendirme grubu kurulmu tur y l nda mevcut finansal e itim düzeyini ölçmek için bir anket yap lm ve ayn y l Mart ay nda u anki mevcut ulusal strateji belirlenmi tir y l nda Hazine ile ortak bir çal ma plan ilan edilmi tir y l Nisan ay nda ise Tüketici Finansal E itim Kurumu (Consumer Financial Education Body - CFEB) nun kurulmas yla bu kurum ngiltere nin finansal e itim ulusal stratejisinden sorumlu kurumu olmu tur. Amerika Birle ik Devletleri (ABD) nde finansal e itim çal malar kapsam nda ABD Hazinesi bünyesinde 2002 y l nda Finansal E itim Bürosu (Office of Financial Education) kurulmu tur y l nda ise ABD Kongresi Finansal OkurYazarl k ve E itimi Komisyonu (Financial Literacy and Education Commision FLEC) kurmu tur. Komisyon ABD Hazinesinin temel deste i çerçevesinde ABD Merkez Bankas Fed de dahil olmak üzere 22 üye kurumdan olu maktad r y l nda ulusal bir strateji yay mlayan Komisyon, 2009 y l nda bu stratejiyi gözden geçirerek güncellemi ve 2011 y l na ili kin stratejisini de yay mlam t r. Avrupa Birli i nde de finansal e itim konusunda çe itli platformlarda çal malar yap lmaktad r y l Aral k ay nda Avrupa Komisyonu finansal e itim konusunda bir bildiri yay mlam ; bu bildiri ile baz temel prensipler ve gelecekte uygulanmas dü ünülen planlar aç klanm t r y l nda olu turulan ve 25 üyesi bulunan Finansal E itim Uzmanlar Grubu (Expert Group on Financial Education EGFE) da düzenli olarak toplant lar yapmakta ve finansal e itim konusunda ulusal stratejiler, finansal kriz ve finansal e itim, okullarda finansal e itim ve emeklilik fonlar benzeri konularda çal malar na devam etmektedir. Ayr ca, 2009 y l nda Avrupa Komisyonu nternet sitesinde Finansal E itim Avrupa Veri Bankas (European Database for 62 Finansal stikrar Raporu - Aral k 2010