Kriz Sonrası Bütçe Dengesine Genel Bakış

Transkript

1 Kriz Sonrası Bütçe Dengesine Genel Bakış Musa POLAT Maliye Uzmanı Atılım Üniversitesi İşletme Fakültesinden mezun oldu. Yıldırım Beyazıt Üniversitesi Maliye Bölümünde yüksek lisans eğitimi devam etmektedir. Maliye Bakanlığı Bütçe ve Mali Kontrol Genel Müdürlüğünde Maliye Uzmanıdır. Dünya ekonomisi, 2008 yılından bu yana küresel bir krizin, hatta bir bakışa göre 1 ilk küresel krizinin etkisi altında. Yansıma şekli ve derinliği iktisadi yapıya göre ulusal düzeyde farklılık arz etse de yaşanan krizin gerçek manada küresel bir etkiye yol açmasına, uluslararası ekonomik ilişkilerin günümüzde ulaştığı seviyeyi de özetleyen şu iki akımın varlığı gerekçe gösterilmekte: (1) finansal piyasaların birbirine aşırı derecede eklemlenmiş olmasına bağlı olarak yerel kaynaklı risk algısındaki bir yükselişin (veya bir piyasa dalgalanmasının) birbiri ardına tüm piyasalara hızla yayılması, (2) özellikle sermaye yoğun ürünlerde olmak üzere toplam talepte yaşanan düşüşün tüm bir küresel arz zinciri ni etkilemesi. 2 Krizi tetikleyen piyasa başarısızlığının, milli geliri dünya ekonomisinin %20 sine, ticaret hacmi ise dünya ticaret hacminin %10 una tekabül eden bir tüketim devinden kaynaklanmış olması, söz konusu akımların işlerliğini de kaçınılmaz kılmış görünüyor. Genel olarak krizin; finans sektörü, reel sektör ve kamu maliyesi olmak üzere birbiriyle bağlantılı üç ayrı sahada kendini hissettirmiş olduğu söylenebilir. 3 Finans sektöründen yayılan krizin piyasalara etkisi güven bunalımı ve kredi imkanlarının daralması şeklinde gerçekleşmiş, gerek kredi imkanlarındaki daralmaya bağlı olarak yatırımların azalması gerekse de borç geri ödemeleri nedeniyle tüketim harcamalarının kısılması, toplam talepteki düşüşe paralel olarak üretim kaybına, üretim kaybı ise doğal olarak işsizliğin artmasına yol açmıştır. Diğer taraftan, finansal sistemi ayakta 1 Mahfi Eğilmez, Küresel Finans Krizi, Remzi Kitabevi, Kasım 2011, s.9. 2 Daniel Gros ve Cinzia Alcidi, The Crisis and the Real Economy, s.4. 3 Christina D. Romer, Fiscal Policy In The Crisis: Lessons and Policy Implications, University of California, Berkeley, April 2012, s MALİYE UZMANLARI DERNEĞİ

2 tutma (kurtarma operasyonları) ve toplam talebi canlandırma çabaları karşısında tüketim ve üretimdeki düşüşe ve işsizlikteki artışa bağlı yaşanan gelir kaybı yüksek bütçe açıklarına sebebiyet vermiş, bütçe açıklarının finansman sorunu kırılgan ekonomik yapılarla birleşince de sürdürülemez hadlere ulaşan borçlanma maliyetleri nedeniyle ülke kamu borç yükü oranlarında keskin artışlar yaşanmıştır. 4 Elbette, uluslararası sisteme entegre her ulusal ekonomi bu genel tabloyu birebir yaşamamış; krizin, yüksek nüfusu iç talebini canlı tutabilen (Çin, Hindistan), tabii ve yeraltı kaynaklar bakımından zengin olan (Brezilya, Rusya) ve ihracata dönük güçlü bir üretim yapısı bulunan (Almanya) ülkeler açısından etkisinin sınırlı olduğu gözlenmiştir. Özetle, zorlu kriz sınavı, şirket iflaslarından devlet iflaslarına uzanan geniş bir yelpazede doğurduğu sonuçlarla, ekonomileri bir bakıma kendi gerçekleriyle yüzleşmek zorunda bırakmıştır un Büyük Buhranıyla mukayesesi yapılan zorlu bir dönemden geçen ülkelerde krizden çıkış için kuvvetli bir devlet müdahalesi yine kaçınılmaz görülmektedir. 5, 6 Ancak, yüksek bütçe açıkları ile artan borçlanma maliyetlerine bağlı yükselen kamu borç stokları, kamu maliyesi- 4 Romer, agm, s.1. 5 Oprea Florin, Mihai-Bogdan Petrişor, Public Expenditure Policy In The Context Of Economic Crisis - Challenges And Implications s Vito Tanzi, The Economic Role of the State Before and After the Current Crisis, s.26. nin genel teorisine göre durgunluk dönemlerinde tercih edilmesi beklenen kamu harcamalarının artırılması ve/ veya vergi indirimlerine gidilmesi şeklindeki temel genişletici maliye politikası araçlarının kullanılması konusunda hükümetleri zorlamaktadır. Örneğin, 2009 yılı durgunluğunun ardından toparlanma süreci yaşayan ABD de, tam tersine, 1940 lı savaş yılları bir kenara bırakılırsa, son dört yıldır tarihinin en yüksek seviyesine ulaşan bütçe açığının azaltılabilmesi amacıyla, 2013 yılında GSYH nın yönünü %4,4 büyümeden %0,5 küçülmeye çevirmesi ve 2 milyon kişiyi daha işsiz bırakması beklenen 7 ve adına mali uçurum (fiscal cliff) denilen kriz tehdidine rağmen, on yılı aşkın süredir uygulanan bir dizi vergi indirimine son verilmesi (dolayısıyla vergilerin artırılması) ve otomatik bütçe kesintileri 8 devreye sokulmak suretiyle kamu harcamalarında kısıntıya gidilmesi, ertelenen ancak tümüyle vazgeçilemeyen kısa vadedeki politika hedefi olabilmektedir. Bütçe açığının azaltılmasına yönelik bu tedbirlerin kısa vadede toplam talepte düşüşe yol açarak halen toparlanma süreci kırılganlık arz eden ekonomiye zarar vereceği 7 Jane G. Gravelle, The Fiscal Cliff : Macroeconomic Consequences of Tax Increases and Spending Cuts, Congressional Research Service, 9 Ocak 2013, s.1. 8 Miktarı hafifletilerek Ocak 2013 den Mart 2013 e ertelenen söz konusu kesintiler nedeniyle 2013 yılında askeri harcamalarda (personel ücretleri hariç) %8, diğer harcamalarda ise %5-6 olmak üzere toplamda yaklaşık 43 milyar $ (%4,6) kısıntı yapılması öngörülmektedir. (The Budget and Economic Outlook: Fiscal Years 2013 to 2023, CBO) uzmanbakıs 17

3 Kriz Sonrası Bütçe Dengesine Genel Bakış Grafik 1: GSYH Çıktı Değişimi (%) Grafik 3: Genel Yönetim Dengesi / GSYH (%) Grafik 2: İşsiz sayısı / Toplam İşgücü (%) Grafik 4: Kamu Borç Stoku / GSYH (Kamu Borç Yükü) (%) Kaynak: IMF, World Economic Outlook, Nisan 2013 öngörülse de; uzun vadeli düşünüldüğü ve sürdürülemez kabul edilen borç düzeyinin bütçe açığının azaltılmasını zorunlu kıldığı anlaşılmaktadır. Peki neden ABD de yüksek bütçe açığı ve dolayısıyla yüksek kamu borç stoku politika yapıcıları tedirgin etmektedir? Bunun gerekçesini, bütçe süreçlerini desteklemek üzere ABD Kongresine mali ve ekonomik konularda bağımsız analizler sunmakla görevli olan Kongresel Bütçe Ofisinin aşağıda yer verilen değerlendirmesinden anlayabilmek mümkündür; Yüksek borç stoku, faiz giderlerinin artmasına yol açarak er ya da geç daha az kamu harcaması ve daha fazla vergi içeren bütçe kombinasyonlarını gündeme getirir. Buna ilaveten, yüksek borç stoku ulusal tasarrufların erimesine ve dolayısıyla bir taraftan yurt dışından borçlanmanın artmasına diğer taraftan da iç yatırımların azalmasına neden olur ki bu durum sonuçları itibariyle büyümeyi olumsuz etkiler. Dahası, borç stokundaki artış, politika yapıcıların, ekonomik çöküntüler, doğal afetler veya finansal krizler gibi beklenmedik güçlükler karşısında doğru vergi ve harcama politikası geliştirme konusundaki hareket kabiliyetini daraltır. Nihayetinde, hükümetin sürdürülebilir faiz oranları üzerinden borçlanmasını zorlaştırarak, (iç-dış) yatırımcı nezdinde hükümetin bütçeyi yönetebilme kapasitesine gölge düşürür, bu dahi tek başına kamu maliyesi krizine yol açabilir. 9 9 Choices for Deficit Reduction, Congressional Budget Office (CBO), Kasım 2012, s MALİYE UZMANLARI DERNEĞİ

4 Musa POLAT Grafik 5: ABD - Kamu Borç Yükü (%) Grafik 6: ABD - Bütçe Dengesi / GSYH (%) Kaynak: The Budget and Economic Outlook: Fiscal Years 2013 to 2023, CBO Grafik 7: ABD (Gerçekleşme) ve 2013 (Tahmin) Yılları Bütçe Büyüklükleri Kaynak: The Budget and Economic Outlook: Fiscal Years 2013 to 2023, CBO Sonuç olarak, özel sektörünü krizden kurtaran ABD devlet aklı, önceliği bu kurtarmanın bedeli olan ve ülkeyi yeni bir krize sürükleme riski taşıyan bütçe deliğini (fiscal hole) küçültmeye vermiş görünmektedir. Öyle ki, bütçe gelirleri artırılırken eşzamanlı olarak bütçe giderleri azaltılmakta ve büyümede reel bazda düşüş göze alınmaktadır. Üye ülkeler finansal piyasaları arasındaki entegrasyonun ve ticari ilişkilerin küresel düzeye nispetle daha sıkı olduğu AB de ise, doğal olarak krizin etkisi daha derin hissedilmiş, özellikle Avro Bölgesinde 2007 den 2010 a bütçe açığı/gsyh oranında ortalama %5, kamu borç yükünde de ortalama %20 artış yaşandığı görülmüştür. 10,11 Avro Bölgesi için aynı dönemde vergi gelirlerinin GSYH ye oranında ise yaklaşık % 1 lik küçülme kaydedilmiştir 12 ; bu oran aynı zamanda, bütçe açığındaki yükselişin daha çok kamu harcamalarındaki artıştan kaynaklandığını göstermektedir. Ekonomik ve Parasal Birlik şemsiyesi altında uluslarüstü ortak bir para politikası yürütebilen Birliğin, ulusal düzeyde yürütülen maliye politikaları arasındaki koordinasyon eksikliği ve bunu gidermeye yönelik devreye sokulan İstikrar ve Büyüme Paktı ilkelerini 13 delen gizli/açık uygulama sonuçları nedeniyle riske açık bir yapısının bulunduğu, kriz öncesinden de bilinmektedir. 14 Ancak, beraberinde siyasi ve sosyal çalkantılara da neden olan olağanüstü kriz koşullarının, bu yapısal sorunun çözümüne ilişkin çabaları hızlandırdığı; bu kapsamda, 10 Ludger Schuknecht ve diğerleri, The Stability And Growth Pact - Crisis And Reform, European Central Bank, 2011, s yılı itibariyle, Avro Bölgesinde bütçe açığının GSYH ye oranı 2010 yılına kıyasla gerilemiş (%6,2- %4,1), buna karşın aynı dönemde kamu borç yükü artış göstermiştir (%85,4-%87,3). (Eurostat, 149/2012) 12 Ancak, üç yıllık bir düşüş seyrinin ardından vergi geliri/gsyh oranının Avro Bölgesi bakımından 2011 yılı itibariyle tekrar yükselişe geçmiş olduğu görülmektedir ( ; 41,2-40,8). (Eurostat, 55/2012) 13 Önleyici ve Caydırıcı prosedürler içeren iki temel üzerine kurulu söz konusu Pakt gereğince, üye ülke bütçe açığının GSYH ye oranı %3 ü, kamu borç stokunun GSYH ye oranı ise %60 ı geçmemelidir. Önleyici bölüm, Komisyonun Konsey aracılığıyla veya doğrudan aşırı açık (>%3) konumuna düşmeden üye devletleri uyarması ve gerektiğinde politika önerisinde bulunmasını; Caydırıcı bölüm ise bu konuma düşmüş üye devletlerin bu konumdan çıkarılmasına yönelik tedbirleri içerir. (ec.europa.eu, 23/2/2013) 14 Bora Selçuk, Naci Yılmaz, The Effects of Global Crisis into Euro Region: A Case Study of Greek Crisis, European Journal of Economic and Political Studies, 2011, s.52. uzmanbakıs 19

5 Kriz Sonrası Bütçe Dengesine Genel Bakış Tablo 1: AB Üyesi Devletler Yılları Tahmini Veriler bağımsız politika yürütme kabiliyetleri sınırlandırılmış üye devletlerin daha disiplinli bir maliye yönetimi ile olumsuz dışsallıklarının azaltılmasına, kamu maliyesi alanında eşgüdüm düzeylerinin artırılmasına ve dolayısıyla Birliğin konuya ilişkin uluslarüstü kurumlarının gözetim ve yaptırım kapasitesinin güçlendirilmesine yönelik daha sıkı tedbirlerin gündeme gelmesini sağladığı görülmektedir. Aşağıda bu çabalara ilişkin üç örnek bulunmaktadır: I. 13 Aralık 2011 tarihi itibariyle, Six-Pack adı verilen ve üye devletler arasındaki rekabeti ve makroekonomik dengesizlikleri azaltmak suretiyle AB genelinde ekonomik istikrarı yeniden tesis etmeyi amaçlayan, tedbirleri arasında bütçe denetimi ve ekonomi politikaları arasındaki koordinasyonun güçlendirilmesi ile aşırı açık konumundan kurtarma uygulamalarının daha hızlı sonuç vermesinin sağlanması da bulunan, 27 üye devleti kapsamakla birlikte Avro Bölgesindeki üyeler için özel kural ve yaptırımlar içeren, özü itibariyle mevcut İstikrar ve Büyüme Paktını kuvvetlendirmeye yönelik bir dizi ilave düzenleme kabul edilmiştir europa.eu, 23/2/2013. II. Six-Pack i desteklemek üzere, Two-Pack adı verilen ve Avro Bölgesinde mali disiplinin arttırılmasını, Avro Bölgesi ülkelerinin ulusal bütçeleri üzerindeki gözetimin sıkılaştırılmasını ve finansal açıdan güçlük yaşayanların ekonomi politikasına ilişkin planlarının daha fazla gözden geçirilmesini öngören 23 Kasım 2011 tarihli iki ana düzenleme yürürlüğe konulmuştur. Bu düzenle melere göre, üye ülkeler her yıl aynı tarihte (en geç 15 Ekim) bütçe taslaklarını değerlendirilmek üzere Komisyona sunacak, Komisyon ise gerek gördüğü takdirde (İstikrar ve Büyüme Paktında kabul edilen politika yükümlülükleriyle ciddi uyumsuzluk içinde olanlar hakkında) ilgili devletten bütçe taslağını revize etmesini talep edebilecektir. 16 III. Son olarak, 2 Mart 2012 tarihi itibariyle 25 AB üyesi devlet başkanı tarafından (Birleşik Krallık ve Çek Cumhuriyeti dışında) imzalanan Mali Sıkılaştırma (Fiscal Compact) Anlaşması Ocak 2013 tarihi itibariyle yürürlüğe girmiştir. 18 Anlaşma, radikal bir adımla denk bütçe kuralı getirmektedir. Ulusal bütçelerin denk bağlanmasını veya fazla vermesini gerektiren söz konusu kural, yıllık yapısal açığın 1919 GSYH nin %0,5 ini (kamu borç yükü %60 ın altında olan üye devletler açısından GSYH nin %1 ini) geçmemesini şart koşuyor. Anlaşmaya taraf olan ülkenin bir yıl içinde denk bütçe kuralı na yönelik yasal altyapıyı (mümkünse Anayasal düzeyde) oluşturması zorunlu tutuluyor. Kuralın uygulanmasının gözetimi konusunda Avrupa Birliği Adalet Divanı görevlendirilmiş olup Divanın, Avrupa İstikrar Mekanizmasına (yeni yardım mekanizması) aktarılmak üzere ilgili ülkeye GSYH sinin %0,1 ine kadar ceza verme yetkisi bulunuyor , 2 Kendi merkezi bütçesine sahip ortak bir Avro Bölgesi hazinesi oluşturulmasından, doğrudan ulusal bütçelerin yönetimi ve hatta ortak bir borçlanma strateji izlenmesi dahil var olan entegrasyonun artırılmasına yönelik daha ileri adımların da dillendirildiği bu sürecin ekonomik can- 16 ec.europa.eu, 23/2/ Resmi adı: The Treaty on Stability, Coordination and Governance in the Economic and Monetary Union 18 Anlaşmayı, hükümleri hakkında uygulanmak üzere 13 ü Avro Bölgesinden olmak üzere bu tarih itibariyle 17 üye devlet onaylamıştır. ( consilium.europa.eu, 23/2/2013) 19 Dönemsel, arızi, tek seferlik kamu gelir ve giderlerinden bağımsız hesaplanan bütçe açığı. 20 ec.europa.eu, 23/2/ Anlaşmaya ilişkin bir iç-kontrol tedbiri olarak; taraf ülkelerden herhangi biri, koşullara aykırı politika yürüten anlaşmaya taraf diğer bir üye devleti Divana şikayet edebilecektir. 20 MALİYE UZMANLARI DERNEĞİ

6 Musa POLAT lanmaya ve Birliğin birçok üyesinde katlanılmaz seviyelere ulaşan işsizlik rakamlarına 22 etkisinin ne olacağı ise, 2013 yılı ve sonrasında yanıtı aranacak sorular arasında yer alıyor AB ye tam üyelik süreci devam eden ve en azından yakın zamanda söz konusu mekanizmalarla tanışması pek olası görülmeyen Türkiye için, kriz döneminde yükselen bütçe açığının GSYH ye oranı 2011 yılı itibariyle kriz öncesi seviyelere gerilemiş bulunmaktadır. Bu süreçte, 2009 yılında %18 i bulan bütçe harcamalarındaki bir önceki yıla göre artış oranı 2010 yılında %9,7, 2011 yılında da %6,9 olarak gerçekleşmiştir. Ekonomik daralmaya bağlı olarak 2009 yılında bir önceki yıla göre %2,8 gibi sınırlı bir artış gösterebilen bütçe gelirlerinde ise, %9,2 ve 8,5 lik büyüme rakamlarına ulaşılan 2010 ve 2011 yıllarında sırasıyla %18 ve %16,7 dolaylarında artış yaşanmıştır Grafik 8: Türkiye - Bütçe Büyüklükleri ( ) Kaynak: Orta Vadeli Program ( ) 2525 Büyüme hızındaki yavaşlamanın da etkisiyle 2011 den 2012 ye geçerken bütçe gelirlerindeki artışın %11,7 seviyesinde kalmış olmasına karşın bütçe giderlerinde %14,6 lık bir artış yaşanması, iki yıllık düşüş seyrinin ardından, açık düzeyinin GSYH ye oranında yaklaşık üçte birlik bir yükselişe neden olmuştur. Bütçe giderlerindeki bu artışın, ağırlıklı olarak, cari transferler (ki yaklaşık yarısından fazlasını sosyal güvenlik kurumlarına olan transferler, 22 Avro Bölgesinde işsizlik, kriz öncesi (2008) rakamlara göre Ocak-2013 itibariyle %4,3 lük bir artışla %11,9 seviyesine ulaşmış olup zirvede; Yunanistan (%27), İspanya (%26,2) ve Portekiz (%17,6) bulunmaktadır. (Eurostat 31/2013) 23 Nemat Shafik, Europe: Toward A More Perfect Union, 27/2/ Bu döneme ilişkin TÜFE verileri: 2009 (6,53); 2010 (6,40); 2011 (10,45); 2012 (6,16) Türkiye değerlendirmesine ilişkin düzenlenen grafiklerde yılları için gerçekleşen, 2013 yılı için kanunlaşan, yılları için ise Orta Vadeli Programda öngörülen bütçe verileri kullanılmıştır. dörtte birinden fazlasını ise mahalli idare ve fon payları oluşturmaktadır) ve personel giderlerindeki (sosyal güvenlik kurumlarına ödenen devlet primi giderleri dahil) artışlardan kaynaklandığı söylenebilir. Bu iki harcama kalemi dışındaki bütçe giderlerinde 2012 yılı için bir önceki yıla göre artış oranı %10 düzeylerinde gerçekleşirken, artış oranının personel giderlerinde %18 i, cari transferlerde ise %17 yi bulduğu görülmektedir. Büyük ölçüde esnek olmayan giderler sınıfında değerlendirilen, özellikle personel giderleri bakımından kesintiye gidilmesi güç olan ve 2012 yılı itibariyle bütçe giderlerinin yaklaşık üçte ikisine tekabül eden bu iki harcama kaleminde yaşanan değişimlerin bütçe dengesi üzerindeki etkisi de bütçe paylarıyla paralel bir şekilde yüksek olmaktadır. uzmanbakıs 21

7 Kriz Sonrası Bütçe Dengesine Genel Bakış Grafik 9: Bazı Ödenek Kalemlerinin Bütçe Payındaki Değişim Faiz dışı giderlerin vergi gelirleri karşısındaki yükselişi de dikkate değer bulunmaktadır. Öyle ki, yine döneminde, yıllar itibariyle iniş çıkışlar yaşansa da vergi gelirlerinin toplam bütçe giderlerini karşılama oranının %77 ler seviyesinde tutunduğu; buna karşın, vergi gelirlerinin faiz dışı giderleri karşılama oranının aynı dönemde %104 den %89 dolaylarına gerilediği görülmektedir. Bu süreçte, vergi gelirlerinin bütçe gelirleri içindeki payının yaklaşık %5 lik bir artış göstermiş olması ise, ayrıca dikkat çekici olmakla birlikte, daha ziyade bu tabloyu çarpıcı kılan bir gelişme olarak değerlendirilebilir. Grafik 11: Vergi Gelirlerinin Bütçe Giderlerini Karşılama Oranı * Personel Giderlerine, SGK Devlet Primi Giderleri dahil edilmiştir. Genel olarak, harcama kalemlerinin paylarındaki değişim incelendiğinde, faiz giderlerinin kriz döneminde de düşüş seyrini devam ettirdiği söylenebilir. Bu durumun doğal sonucu olarak, yukarıda bahsi geçen harcama kalemleri başta olmak üzere faiz dışı giderlerin bütçedeki payı artmaktadır. Ancak, faiz dışı giderlerin sadece bütçe payı olarak değil GSYH ye oranları itibariyle de reel bir artış eğilimi içinde olduğu görülmektedir. Nitekim faiz giderlerinin GSYH ye oranının %6,1 den %3,4 e düştüğü döneminde, benzer bir şekilde faiz dışı fazlanın GSYH ye oranının da %5,4 den %1,4 e düştüğü gözlenmektedir. Aynı dönemde, bütçe gelirlerinin GSYH ye oranında küçük de olsa bir artış yaşanmış olması, faiz dışı fazladaki azalmanın gelir yönündeki düşüşten değil gider yönündeki artıştan kaynaklandığını göstermektedir. Grafik 10: Faiz Giderleri - Faiz Dışı Fazla Grafik 12: Vergi Gelirlerinin Toplam Bütçe Gelirleri İçindeki Payı Sonuç olarak, bütçe açığının en azından bulunduğu seviyede muhafaza edilebilmesi bakımından bütçe giderlerindeki artışın bütçe gelirlerindeki artış öngörüsünün altında tutulması önem arz etmektedir. Bütçe giderlerinin bir önceki yıla göre %12,1 lik bir artışla 404 Milyar TL, bütçe gelirlerinin ise %11,6 lık bir artışla 370 Milyar TL civarında kanunlaştığı 2013 yılında tercih edil(e)memiş olduğu gözlenen bu politikanın, Dönemi Orta Vadeli Programında, %5 lik büyüme tahmini altında, bütçe giderlerinde sırasıyla %8,1 ve %7,9, bütçe gelirlerinde ise %8,5 ve %8,8 dolaylarında artış öngörülen 2014 ve 2015 yıllarında hayata geçirilmesi beklenmektedir. Buna göre, önümüzdeki iki yılda bütçe açığının GSYH ye oranının azaltılması, bir program hedefi olarak açıkça ortaya konulmaktadır. 22 MALİYE UZMANLARI DERNEĞİ

8 Musa POLAT Grafik 13: 2013 Yılı Ödeneklerinin Ekonomik Sınıflandırmaya Göre Dağılımı Grafik 14: 2013 Yılı Ödeneklerinin Fonksiyonel Sınıflandırmaya Göre Dağılımı Bütçeyi; enflasyon, büyüme, üretim yapısı, içdış ticaret hacmi, istihdam düzeyi vb. ekonomik veriler dışında, varlık nedeni ve dayanağı olan toplumun demografik yapısı, tüketim ve tasarruf eğilimleri, sosyo-kültürel alışkanlık ve ihtiyaçları, eğitim ve bilinç düzeyi ve bütün bunlardaki değişim yönü, kendisini üreten ve uygulayan devlet teşkilatının yetkinlik ve profesyonellik düzeyi, politika belirleme kapasitesi, yönetim kültürü, sahip olduğu demokratik birikim ve nihayetinde iç veya dış kaynaklı her türlü ekonomik, siyasi ve sosyal gelişme dikkate alınmaksızın salt rakamsal değişimlere bakarak değerlendirmek elbette tatmin edici bir resim sunabilmeye yetmemektedir. Sayılan her unsurun bütçe hazırlama ve uygulama sürecine, ödenek tahsisindeki tasarruflara, benimsenen harcama ve gelir politikalarına, izlenen vergileme stratejisine, varsa açığın finansmanındaki tercihlere ve bütçeyi ilgilendiren diğer birçok değişkene doğrudan etkisi bulunmakta, daha doğru bir ifadeyle aralarında sonuçları kısa-uzun vadede mutlaka görülen bir etkileşim yaşanmaktadır. Bu ilişki zinciri ihmal edildiğinde, bütçenin ne taşıdığı öneme layık bir şekilde ele alınması, ne de öncesi ve sonrasıyla doyurucu bir analize tabi tutulması mümkün olabilmektedir. Bu bağlamda, krizin bütçe dengesine etkisi incelenirken; geçmiş bütçelerin ve bütçe tercihlerinin de bugün yaşanan kriz sürecine bir şekilde katkı da bulunduğu hususu göz ardı edilmemelidir. KAYNAKÇA EĞİLMEZ, Mahfi, Küresel Finans Krizi, Remzi Kitabevi, Kasım 2011 FLORIN, Oprea; PETRIŞOR, Mihai-Bogdan, Public Expenditure Policy In The Context Of Economic Crisis - Challenges And Implications GRAVELLE, Jane G., The Fiscal Cliff : Macroeconomic Consequences of Tax Increases and Spending Cuts, Congressional Research Service, 9 Ocak 2013, GROS, Daniel ve ALCIDI, Cinzia, The Crisis and the Real Economy ROMER, Christina D., Fiscal Policy In The Crisis: Lessons and Policy Implications, University of California, Berkeley, April 2012 SCHUKNECHT, Ludger ve diğerleri, The Stability And Growth Pact - Crisis And Reform, European Central Bank, 2011, SELÇUK, Bora; YILMAZ, Naci, The Effects of Global Crisis into Euro Region: A Case Study of Greek Crisis, European Journal of Economic and Political Studies, 2011, SHAFIK, Nemat, Europe: Toward A More Perfect Union, 27/2/2013, TANZI, Vito, The Economic Role of the State Before and After the Current Crisis The Budget and Economic Outlook: Fiscal Years 2013 to 2023, CBO, Şubat 2013 Choices for Deficit Reduction, Congressional Budget Office, CBO, Kasım 2012 Avrupa Birliği Temel Terimler Sözlüğü (Avrupa Bakanlığı, Aralık 2003) Eurostat, 149/2012 Eurostat, 55/2012 Eurostat 31/2013 ec.europa.eu europa.eu uzmanbakıs 23