TÜRKİYE'NİN BİBLİYOGRAFYA ALANINDAKİ İHTİYAÇLARININ KARŞILANMASI VE TÜRK MİLLÎ BİBLİYOGRAFYA ENSTİTÜSÜ

Transkript

1 TÜRKİYE'NİN BİBLİYOGRAFYA ALANINDAKİ İHTİYAÇLARININ KARŞILANMASI VE TÜRK MİLLÎ BİBLİYOGRAFYA ENSTİTÜSÜ Henri F. RAUX Millî Kütüphane Bibliyografya Enstitüsü Müdürü Otuz seneden beri ekonomik ve teknik alanlarda süratli bir gelişme kaydeden Türkiye, bir taraftan bilgin ve teknisyenlerine yabancı memleketlerde çıkan eserleri temin suretiyle araştırmalarında yardım edecek, diğer taraftan bu araştırmalardan alınan neticeleri memleket içinde ve dışında tanıtacak ve bunları, milletlerarası işbirliğinin belki de en verimli unsuru vaziyetine gelmiş olan bir fikir ve tecrübeler mübadelesi halinde herkesin istifadesine arzedecek, modern bir bibliyografya teçhizatına sahip olma ihtiyacını günden güne daha fazla hissetmektedir. Bu iki hedefe ulaşma yolunda kısa bir zaman evvel (Mart 1952), Ankara'da Millî Kütüphanede, UNESCO'nun da yardımı ile bir Bibliyografya Enstitüsü kurulmuştur. M. K. B. E.*, bibliyografya alanında genel bir teçhizatlanma plânı hazırlamak ve mevcut diğer kurullarla ve bilhassa büyük ilim kütüphaneleriyle sıkı temas halinde bu plânın gerçekleştirilmesine çalışmak ödevini üzerine almış bulunmaktadır. M. K. B. E. nün faaliyeti -hiç değilse başlangıçta- modern bibliyografyaya inhisar etmektedir ve daha önceki bibliyografya problemlerini bir yana bırakmaktadır. Zaten bu meseleler, birkaç yıldan beri, ayrı ayrı çalışan bilginlerin veya ilmî komisyonların, İstanbul kütüphanelerinin elyazmaları kataloğu gibi, memleketteki koleksiyonların havi olduğu hazinelerin yavaş yavaş araştırıcılara açılmasını temin eden kıymetli çalışmalara konu teşkil etmektedir. M. K. B. E. tarafından tesbit edilen plân başlıca iki yönde inkişaf etmekte olup, şu iki noktayı aynı zamanda hedef tutmaktadır : 1 - Mahallî dokümantasyon kaynaklarından en kolay şekilde istifade edilmesini mümkün kılmak. Bu husus, memlekette yayım- * Millî Kütüphane Bibliyografya Enstitüsü.

2 TÜRK BİBLİYOGRAFYA ENSTİTÜSÜ 121 lanan bütün ilmî eserlerin ve aynı zamanda halkın istifadesine açık, veya hususi müsaade ile istifade edilebilecek koleksiyonların da, imkân nisbetinde, tam bir surette tesbitini icabettirmektedir. 2 - Dünyadaki belli başlı bibliyografik yayımları ve periyodik taramalarını (depouillement) herkesin istifadesine arzedecek, diğer bibliyografik merkezlerle temasları kolaylaştıracak ve temerküz ettirecek ve Türk fikir adamlarına ve teknisyenlerine muhtaç oldukları dokümanları temin etmeğe muktedir bir dokümantasyon merkezi tesis etmek. Bu program iddialı olmakla beraber, gerek dokümantasyon tekniğinin son yıllardaki gelişmeleri, gerekse 1948 den bu yana muhtelif memleketlerde benzeri merkezler tesisi yolunda edinilen tecrübeler sayesinde hayalî olmaktan çıkmıştır; ancak gerçekleştirilebilmesi bütün Türk kütüphanecilerinin müspet işbirliğine bağlı kalmaktadır. Projeler ve ilk olarak gerçekleştirilen kısımlar hakkındaki tafsilât, bu işbirliğinin nekadar zaruri olduğunu çok daha iyi belirtecektir. Millî bibliyografya konusunda, işin büyük bir kısmı Enstitünün kuruluşundan evvel başarılmış bulunuyordu : 1928 denberi Türkiye Bibliyografyası, gittikçe daha tatmin edici ve eksiksiz bir şekilde, resmî yayımlar da dahil olmak üzere, yayımlanan bütün eserleri tesbit etmektedir. Bazı maddî kolaylıklar sağlaması sebebiyle hâlâ, İstanbul'da Millî Kütüphane'nin kontrolü altında, Derleme Müdürlüğü tarafından yayımlanan bu bibliyografya, her fasikülünde geçen üç ay içinde yayımlanmış eserlere dair bilgi vermektedir; bundan böyle M. K. B. E. tarafından hazırlanması daha doğru olup, her ay yayımlanması ve başlıkların daha yaygın bir dilde tercümelerini ihtiva etmesi temenni edilir : gerçekten Türkiye'nin ilmî verimi gittikçe milletlerarası bir kıymet kazanmaktadır, bu sebeple dil güçlüklerinin kaldırılması suretiyle bütün dünya bilginleri tarafından istifade edilebilir bir hale getirilmesi elzemdir. Bütün bu değişiklikler incelenmekte olup, 1953 yılında gerçekleştirilmeleri mümkündür. Şunu da unutmamak lâzımdır ki, önemli yayımlar yalnız kitaplardan ibaret değildir : bir sürü kıymetli etüdler, büyük ehemmiyette inceleme sonuçları periyodiklerde yayımlanmaktadır, dolayısiyle özel bir durum arzeden bu memlekette, periyodiklerin taranması, millî bibliyografyanın vazgeçilemez bir unsuru halinde

3 122 HENRI F. RAUX belirmektedir. M. K. B. E. bu hususu ilk vazife olarak üzerine almıştır. Türkiye Makaleler Bibliyografyası 1952 martından beri yayımlanmakta olup, hazırlanışında, Türkiye'de çıkan, ilmî ve teknik önemi haiz bütün dergileri içine alan üçyüz kadar periyodik muntazaman taranmaktadır. Böyle bir konuda elzem olan, makaleler arasında seçme yapma işi, şüphesiz çok nazik bir meseledir ki, halli ancak, çeşitli alanlarda ihtisas sahibi kimselerin yardımı ile kabil olabilir. Halihazırda, her fasikül bine yakın bibliyografik künye ihtiva etmektedir; bu da, tam mânası ile ilmî mahiyetteki etüdler yanında, umumî bilgi veren makaleler ve başlıca kontrandülere yer veren geniş bir seçme yapıldığını göstermektedir. Bibliyografik künyeler, milletlerarası onlu tasnif sisteminin genel şemasına göre sınıflandırılmıştır. Araştırmaları kolaylaştırmak üzere her fasiküle alfabetik yazar adları endeksi eklendiği gibi, yıllık endeksler yapılması da takarrür etmiştir. Her sayı taranan periyodiklerin listesini ihtiva etmektedir; bu liste, dergilerin çıkış ve kapanışlarına sık sık rastlandığı Türk basınının hareketli lâbirentleri içinde kıymetli bir rehber olabilir. Her yılın ilk fasikülüne bütün periyodik yayımların, yayımlıyanların adresleri ve bir yıldaki fasikül sayısı ile birlikte, tam bir listesinin ilâvesi düşünülmektedir. Bu bibliyografya, tamamen türkçe ve fransızca olmak üzere iki lisanda yayımlanmakta, Türkiye'deki müesseselere ve yabancı memleketlere geniş ölçüde dağıtılmaktadır. Herhangi bir önemi olan bütün Türk yayımlarının devamlı surette tesbiti bundan böyle temin edilmiş demektir. Buna muvazi olarak M. K. B. E., kütüphanelerdeki dokümantasyon kaynaklarını tesbite başlamıştır, bu da bir toplu kataloglar mecmuasının kurulmasını istilzam etmektedir : gerçekten bu kataloglar, merkezî bir iare ve fotografik röprodüksiyon teşkilâtının da yardımı ile, kataloğa dahil koleksiyonlarda mevcut bütün kaynakları, memleketin herhangi bir köşesinde, hattâ yabancı bir memlekette bulunan herhangi bir araştırıcının istifadesine arzetmek imkânına sahiptir ve dokümantasyon meselesinde en elverişli ekonomik hal tarzını teşkil etmektedir ki bu, başlıca merkezlerde, hattâ en mühimlerine inhisar etse dahi, faydalı yabancı yayımlar koleksiyonları teşkili için icabeden büyük ödenekleri kütüphanelerine tahsis edemiyen bir memleket için yegâne hal tarzını teşkil etmektedir.

4 TÜRK BİBLİYOGRAFYA ENSTİTÜSÜ 123 Çalışma programının bütününün üç merhalede tahakkuk ettirilmesi düşünülmektedir: 1- Türk kütüphanelerinde mevcut yabancı periyodiklerin toplu kataloğunun yapılması 2- Kütüphanelerin son olarak temin ettikleri yabancı eserlerin toplu kataloğunun yapılması 3- Yine bu kütüphanelerdeki yabancı eserlerin toplu kataloğunun hazırlanması; bu katalog en yeni eserlerden başlamak üzere kısım kısım tahakkuk ettirilmelidir. Modern Türk eserlerinin toplu kataloğunun hazırlanmasına lüzum görülmemiştir, çünkü bütün bu yayımlar Millî Kütüphane tarafından toplanmaktadır ve arayıcı her zaman oraya müracaat edebilecektir. Bu programın ilk kısmı hemen hemen tamamlanmıştır. Bundan böyle Enstitüde, periyodiklerin kataloguna her zaman başvurulabilir. Bu katalogda yer almış olan kütüphanelere mahsus ve 1953 yılının ilk aylarında dağıtılacak olan birinci tabın hazırlıkları 31 aralık 1952 de bitecektir. Yabancı periyodiklere sahip umumî kütüphanelerin hemen hepsi, ve müdürleri tarafından, bazı özel durumlarda, etüd için müracaat edilmesine, yahut da fotokopilerinin alınmasına müsaade edilen yarı-özel koleksiyonların bir kısmından mürekkep bu repertuvar elli kadar kütüphaneyi ve beşbine yakın eseri içine almaktadır. Bazan kütüphanelerin kendi kataloglarından istifade edilebildi, bazan de bizzat koleksiyonlara müracaat icabetti; her iki halde de toplanan malûmat dikkat ve itina ile tahkik edildi, gerek büyük yabancı repertuvarlarla ve gerekse kendi aralarında karşılaştırıldı. Her bibliyografik künye, periyodiğin adını, yayımın başlangıç ve icabında sona eriş ile yayıma ara veriş tarihini, son basılma yerini, kütüphanelerin rumuzunu ve herbiri için koleksiyonlarının gerçek durumlarını (ciltlerin numara ve tarihleri ve eksik veya mevcut olmıyan ciltler hakkında bilgiyi) ihtiva etmektedir. Esas fiş, eski adlarına atıfta bulunmak suretiyle periyodiğin en son adına göre tanzim edilmiştir. Atıf fişleri, kullanıldıkları zamanlar belirtilmek suretiyle, eski adlara ve, başlığın bir unsurunu teşkil ettikleri hallerde, yayımı yapan (Societe savantes v. s. gibi) kurullara göre konmuştur. Yabancı başlıklara alışkın olmıyan okuyucuların araştırmalarını kolaylaştırmak için atıf sistemi geniş bir çerçeve içinde gerçek-

5 124 HENRI F. RAUX leştirilmiştir. Her bibliyografik künye, bu eseri elde edecek kütüphanelerin bunu kolaylıkla sistematik kataloglarına yerleştirebilmelerini sağlamak üzere, onlu tasnif sisteminin ilk iki rakkamını ihtiva etmektedir. Katalog bu durumu ile iki yönden fayda sağlıyacaktır, sadece istifadeye hazır koleksiyonlar hakkında bilgi vermekle kalmıyacak, fakat aynı zamanda kendi periyodik kataloglarının hazırlanmasında veya gözden geçirilmesinde kütüphanecilere yardım edecektir : gerçekten ihzari çalışmalar, bu alanda, Türk kütüphanelerinin katalog sahibi oldukları hallerde, pek azmin kataloğunun tatmin edici olduğunu ve hemen bütün kütüphanelerde de kataloğu yapılmamış, hattâ bazan kullanılmaları artık imkânsız hale gelmiş çok ehemmiyetli ve bol miktarda periyodiklerin bulunduğunu göstermiştir. Periyodiklerinin muntazam bir kataloğunu yapmak istiyen kütüphanecilere yardım için, toplu kataloğun fişlerinden, koleksiyonun ait olduğu yer hariç, sade periyodiğin başlığını (adı ve vasıflarını) ihtiva eden özel bir nüsha yapılması düşünülmektedir. Böylelikle kütüphaneler Enstitüden ihtiyaçları olan başlıkları istiyebilecekler ve kataloglarını en az masraf ve zahmetle hazırlama imkânını elde edebileceklerdir. "Çalışma baskısı" nı kullananların tenkid ve tavsiyelerini de nazarı itibare almak ve -ümidederiz- bir çok ilâvelerle zenginleştirmek sureliyle, toplu kataloğun 1953 yılı içerisinde bir cilt halinde bastırılması kararlaştırılmıştır. Ondan sonra her yıl, kataloğa dahil kütüphanelerde, Enstitü tarafından hazırlanan kataloğu tamamlıyabilmek için, bir anket yapılacaktır. Her beş yılda bir de yeni bir baskı yapılması şayanı temennidir. Bu repertuvarın yapısı ve kullanılışı hakkında etraflı bir kılavuz yakında yayımlanacak ve bu, yeni çalışma aletinden en iyi şekilde istifade yollarını gösterecektir. Bu alanda ikinci bir proje de, kütüphanelere yeni giren yabancı eserlerin toplu kataloğudur. Birçok memleketler tarafından kabul edilmiş olan bu usul, faydasını göstermiştir, yalnız, periyodiklerin kataloğundan da fazla olarak, iştirak edenlerin daimi surette işbirliğini gerekli kılmaktadır. Burada esas mesele, zaten işleri pek fazla olan kütüphanecilere yeni külfetler tahmil etmeden, lüzumlu bilgilerin bir merkezde toplanması işini tahakkuk ettirmektir. Bu teknik problem için bir hal sureti yakın bir gelecekte teklif edilecektir. Bu

6 TÜRK BİBLİYOGRAFYA ENSTİTÜSÜ 125 projenin 1953 yılından itibaren tahakkuk ettirilmesi çok şayanı temennidir. Böylece bu repertuvarın biri İstanbul kütüphanelerinin birinde, diğeri Enstitüde bulunacak, fişler üzerindeki iki nüshası da günü gününe tamamlanabilecektir. Üçüncü merhale, yabancı eserlerin tamamının toplu kataloğu, uzun vadeli bir iş olmakla beraber âcil değildir; çalışmalara bir müddet sonra başlanabilecektir. Ve herhalde, fotoğraf tekniğinden geniş surette istifade ile ve halen tamamlanmakta olan orijinal bir metot dahilinde Enstitü personeli tarafından gerçekleştirilecektir. Ancak toplu kataloglar, araştırıcılara tesbit imkânını verdikleri vesikalar, o araştırıcılara çalışma mahallerinde veya hiç olmazsa oturdukları şehirlerde temin edilebildiği nisbette bir önemi haizdirler. Nazari olarak iki metodla buna varma imkânı vardır. Kütüphânelerarâsı iare ve fotografik röprodüksiyon: Türkiye'de iare pek mahdut olup, öyle kalacağı da muhakkak gibidir. Şu halde burada da fotoğraf röprodüksiyonlarından geniş surette faydalanmak gerekmektedir ki bu da, gerek İstanbul'da, gerekse Millî Kütüphanede tesis edilen mükemmel atelyeler sayesinde, çok elverişli şartlar dahilinde kabildir; bu husus bir dokümantasyon meselesi olarak M. K. B. E. nün faaliyet unsurlarından birini teşkil etmektedir. Şimdiden, "Türkiye Makaleler Bibliyografyası" nda işaret edilen veya genel olarak Derleme Müdürlüğü vasıtasiyle Millî Kütüphane emrinde bulunan, bütün yeni Türk yayımlarından alınmış makalelerin mikrofilmini veya fotokopisini, maliyet fiatına, temin edebilecek durumdadır. Herkesin istifadesine açık olan bibliyografik malûmatı elde etme vasıtaları gittikçe artmaktadır : yalnız 1950 yılından beri belli başlı millî bibliyografyalara, ilmî ve teknik periyodiklerin geniş taramalarına, bibliyografyaya, kütüphanecilik ve dökümantasyon tekniğine tahsis edilmiş başlıca dergilere, büyük yabancı kütüphanelerin basılmış katalogları ile pek çok özel bibliyografyalara sahip bulunmaktadır. Şüphesiz bu çalışma vasıtaları henüz pek mütevazıdır, bununla beraber, bugüne kadar, birçok araştırıcılara yardım imkânını temin etmişlerdir ve Enstitü tanındığı nisbette faydaları da artacaktır. Nihayet, UNESCO'nun yardımiyle tesis edilen dünya çapında dokümantasyon merkezleri şebekesi ve dışardaki büyük ilim kurulları ile yapılacak devamlı temaslar -ki bu hususun önemi az değildir-, tek başına çalışan bir

7 126 HENRI F. RAUX araştırıcı için sonsuz güçlük kaynağı olabilecek meselelerin kısa zamanda hallini mümkün kılacaktır. Henüz kurulma devresinde bulunan M. K. B. E. nün bizzat kendisi birinci merhaleyi teşkil etmektedir. Gelecek yıllar, onun yanında ve onun göreviyle sıkı temas halinde bulunan ve böylece kendisim "derinliğine" işlerinin bir kısmından kurtarıp, ona sadece -yine de esas olan-, tanzim edici bir kurul ve mahallî kaynakların imkânları haricindeki meselelerin halli hususunda başvurulabilecek bir merci rolünü bırakacak olan, muhtelif ilim veya ilim toplulukları ve hususiyle çeşitli sanayi bölümleriyle ilgili dokümantasyon merkezlerinin inkişaf ettiklerini gösterecektir. Ancak Enstitü henüz bu noktaya erişmiş değildir. M. K. B. E. yavaş yavaş başlıca çalışma aletlerini yaratacak ve daha uzun zaman, birinci plânda ilim kurullarının olduğu gibi, teknisyenin, bilginin, mühendisin, sanayi adamının, hattâ -bir kelime ile- dokümantasyonun faaliyetlerinin geliştirebileceği herkesin hizmetinde, her türlü işe koşan bibliyografya ve dokümantasyon merkezi rolünü oynamakla yetinecektir. Bu ağır vazifeyi başarmamız ancak, bütün meslekdaşlarımızın bu teşebbüsün önemini idrak ve periyodiklerin katalogunun hazırlanmasında, her vesilede gösterdikleri samimi yardımlarını esirgememekte devam ettikleri takdirde mümkün olabilecektir. (Çeviren : Zerrin Arsebük)

8 L'EQUIPEMENT BIBLIOGRAPHIQUE DE LA TURQUIE ET l'institut NATIONAL TURC DE BIBLIOGRAPHIE Henri F. RAUX Directeur de l'lnstitut National Turc de Bibliographie La Turquie, dont le developpement economique et technique a ete si rapide depuis une trentaine d'annees, ressent de plus en plus le besoin d'un equipement bibliographique moderne, qui puisse d'une part aider ses savants, ses erudits, ses techniciens dans leurs recherches, en mettant a leur disposition les travaux parus a l'etranger, d'autre part faire connaitre dans le pays et au dehors les resultats obtenus, les mettre au service de tous, en cet echange constant d'idees et d'experiences qui est devenu la forme peut etre la plus feconde de la collaboration internationale. A cette double preoccupation repond la creation recente (Mars 1952), aupres de la Bibliotheque Nationale d'ankara et avec Pappui de l'unesco, de l'lnstitut National Turc de Bibliographie, qui a reçu mission d'elaborer un plan d'ensemble d'equipement bibliographique et d'entreprendre la realisation de ce plan en liaison etroite avec les organismes existants et en particulier avec les grandes Bibliotheques scientifiques. II est precise que Faction de l'intb se limite - pour les debuts au moins - a la bibliographie moderne et laisse de cote tous les problemes de bibliographie ancienne; ceuxci font d'ailleurs Fobjet depuis quelques annees de travaux remarquables d'erudits isoles ou de commissions savantes qui, tels les Catalogues des manuscrits des bibliotheques d'istanbul, ouvrent petit a petit aux chercheurs l'acces des immenses richesses que recelent les collections de ce pays. Le plan etabli par l'intb se developpe dans deux directions principales : il vise simultanément 1- a rendre possible avec la plus grande facilite l'utilisation des ressources documentaires locales, et ceci suppose un recensement complet des travaux scientifiques paraissant dans le pays et un re-

9 128. HENRI F. RAUX censement aussi complet que possible des ressources des collections publiques ou occasionnellement accessibles aux chercheurs. 2- â organiser un veritable Centre de documentation national, qui mette â la disposition de tous les grandes publications bibliographiques du monde entier et les principaux depouillements de periodiques, facilite et centralise les relations avec les organismes etrangers analogues etsoit capable de procurer aux travailleurs intellectuels et aux techniciens turcs la documentation dont ils ont besoin. Ce programme est certes ambitieux, mais non chimerique, grace aux progres des techniques de la documentation en ces dernieres annees, grace aussi aux experiences faites depuis 1948 dans l'organisation de centres analogues en divers pays; mais la condition essentielle de sa realisation est la collaboration active de tous les bibliothecaires turcs. Le detail des projets et des premieres realisations fera mieux ressortir combien cette collaboration est indispensable. Sur le plan de la bibliographic nationale, une grande partie du travail etait dejâ faite avant la creation de l'lnstitut : depuis 1928 la "Türkiye Bibliyografyası" recense, sous une forme de plus en plus satisfaisante et complete, tous les ouvrages qui paraissent, y compris les publications officielles. Cette bibliographic qui est encore pour des raisons de commodite materielle publiee par la Direction du Depot legal, â Istanbul, sous le controle de la Bibliotheque Nationale d'ankara, donne dans chacun de scs fascicules les notices des ouvrages edites au cours du trimestre precedent; il şerait logique qu'elle soit desormais redigee par l'lnstitut de bibliographie, et il şerait souhaitable qu'elle paraisse chaque mois et comporte une traduction des titreş dans une langue de large diffusion : la production scientifique de la Turquie prend en effet de plus en plus une valeur internationale, et il importe de la rendre accessible aux savants du monde entier, par delâ les difficultes linguistiques. Toutes ces modifications sont â l'etude et il est possible qu'elles soient realisees en Mais les ouvrages ne sont pas les seules publications interessantes : quantite d'etudes de valeur, de resultats essentiels, sont publies dans les periodiques, et un depouillement de ceux-ci est apparu, dans le cas particulier de ce pays, comme un element indispensable de la bibliographie nationale. Ce fut la premiere tâche de

10 L'INSTITUT NATIONAL TURC DE BIBLIOGRAPHIE 129 1'INTB et depuis Mars 1952 paraît la "Türkiye Makaleler Bibliyografyası"; pour sa redaction, environ trois cents periodiques ou recueils, comprenant toutes les revues d'interet scientifique ou technique paraissant en Turquie, sont regulierement depouilles. Le choix des articles, inevitable en pareille matiere, est evidemment un probleme fort delicat, pour la solution satisfaisante duquel l'aide de specialistes des differentes disciplines est indispensable. Actuellement, chaque fascicule comprend environ un millier de notices, ce qui represente un choix assez large, faisant place a cote des etudes proprement scientifiques â des articles d'information generale et aux principaux comptes-rendus critiques. Les notices sont classees selon le schema general de la Classification decimale üniverselle; une table alphabetique des noms d'auteurs dans chaque fascicule et des index annuels doiv-ent contribuer a faciliter les recherches. La liste des periodiques depouilles figure dans chaque numero et devrait constituer un guide precieux dans le dedale mouvant de la presse turque, ou les creations et les disparitions de revues sont si frequentes. II est envisage de joindre au premier fascicule de chaque annee une liste complete de toutes les publications periodiques, avec l'adresse de leur editeur et l'indication de leur periodicite. Cette bibliographic est entierement redigee en deux langues, turc et français, et diffusee largement en Turquie et a l'etranger. Le recensement courant de toutes les publications turques de quelque importance est done des maintenant assure. Parallelement 1TNTB a commence le recensement des ressources documentaires existant dans les Bibliotheques, ce qui suppose la creation d'un ensemble de catalogues collectifs : les catalogues collectifs en effet, conjugues avec un organisme central de pret et de reproduction photographique mettent â la disposition de tout chercheur, travaillant dans un coin quelconque du pays, voire de l'etranger, toutes les ressources existant dans toutes les collections participantes; ils constituent la solution economique par excellence au probleme de la documentation - la seule possible pour un pays qui ne peut pas consacrer â ses bibliotheques les sommes enormes que necessiterait la constitution dans les principaux centres de collections, meme limitees â l'essentiel, des publications etrangeres utiles. Le plan de travail complet envisage trois etapes: F. 9

11 130 HENRI F. RAUX 1 - l'etablissement d'un catalogue collectif des periodiques etrangers existant dans les bibliotheques de Turquie. 2 - La realisation d'un catalogue collectif des nouvelles acquisitions etrangeres des bibliotheques. 3 - La preparation d'un catalogue collectif des fonds etrangers de ces memes bibliotheques -catalogue qui devra etre realise par tranches, en commençant par les ouvrages les plus recents. II n'a pas paru necessaire de prevoir un catalogue collectif des fonds turcs modernes : la Bibliotheque Nationale ayant pour mission de rassembler toutes ces publications, le chercheur pourra toujours s'adresser â elle. La premiere etape de ce programme est presque achevee et des maintenant le catalogue collectif des periodiques peut etre consuite dans les locaux de l'lnstitut. Le manuscrit sera clos a la date du 31 Decembre 1952 et une edition de travail sur fiches, reservee aux bibliotheques participantes, sera diffusee dans les premiers mois de Une cinquantaine de bibliotheques sont representees dans ce repertoire d'environ titreş, soit la presque totalite des bibliotheques publiques possedant des periodiques etrangers, et un certain nombre de collections semi-privees, dont les directeurs ont accepte d'accorder des autorisations exceptionnelles de consultation pour etudes, ou de permettre la reproduction photographique des articles. Dans certains cas, les catalogues des bibliotheques ont pu etre utilises, dans d'autres il a fallu recourir aux collections elles- memes, mais toujours les indications recueillies ont ete verifiees soigneusement et confrontees avec les grands repertoires etrangers et entre elles. Chaque notice comprend le titre du periodique, la date du debut de la publication et eventuellement celle de fin, ainsi que celles des periodes de suspension, le dernier lieu d'edition, les sigles des bibliotheques et pour chacune d'elles l'etendue exacte de sa collection (numeros des volumes et leurs dates, indication des volumes absents ou incomplets). La fiche principale est etablie au dernier titre du periodique, avec renvois aux titreş anterieurs, des fiches de renvoi figurent aux titreş anciens, avec l'indication des periodes pendant lesquelles ces titreş ont ete adoptes, et au nom des organismes editeurs (Societes savantes, etc.) quand celui-ci constitue un element du titre.

12 L'INSTITUT NATIONAL TURC DE BIBLIOGRAPHIE 131 Le systeme des renvois a ete conçu de façon tres large, afin de faciliter les recherches aux lecteurs peu familiarises avec les titreş etrangers. Chaque notice comporte l'indice decimal, permettant le classement methodique d'un deuxieme exemplaire. Tel quel, ce catalogue devrait jouer un double role : d'abord, bien entendu, renseigner sur les collections disponibles -mais aussi aider les bibliothecaires dans la redaction ou la mise au point de leurs propres catalogues de periodiques: le travail preparatoire a en effet montre que bien peu de bibliotheques turques avaient dans ce domaine des catalogues satisfaisants... quand elles en avaient, et aussi que presque dans toutes il existait des fonds, souvent importants et abondants, de periodiques non catalogues et parfois inaccessibles. Pour aider les bibliothecaires qui voudraient etablir un catalogue correct de leurs periodiques, il est envisage de faire des f iches du Collectif un tirage special ne comportant que l'en-tete (titre et caracteristiques du periodique) a l'exclusion des sigles de propriete : les bibliotheques pourraient demander a PInstitut les titreş dont elles ont besoin et se trouveraient ainsi â meme de realiser leur catalogue avec le minimum de frais et de travail. Une edition du Catalogue collectif sous forme de volume est prevue dans le courant de l'annee 1953, tenant compte des critiques et des suggestions formulees par les utilisateurs de 1'edition "de travail", et enrichie, nous Pesperons, de tres nombreux complements... Chaque annee ensuite une enquete sera faite aupres des bibliotheques participantes, pour permettre la mise â jour du fichier de l'lnstitut, et il şerait souhaitable qu'une nouvelle edition puisse etre publiee tous les cinq ans. Une notice detaillee sur la structure et l'utilisation de ce repertoire va d'ailleurs etre prochainement diffusee et permettra a tous de tirer le meilleur parti de ce nouvel instrument de travail. Le second projet dans ce domaine est un catalogue collectif des nouvelles acquisitions etrangeres des bibliotheques. Cette formüle, adoptee dejâ dans de nombreux pays, a fait ses preuves, mais elle exige, plus encore que le catalogue des periodiques, une collaboration constante de tous les participants. Le probleme essentiel est ici de realiser la centralisation des renseignements necessaires, sans qu'il en resulte pour le personnel des bibliotheques, dejâ surcharge de travail, un surcroît de besogne appreciable; un essai de solution

13 132 HENRI F. RAUX de ce probleme technique sera propose d'ici peu, et il şerait extremement souhaitable que la realisation de ce projet puisse commencer des 1953; deux exemplaires de ce repertoire sur fiches seraient constamment tenus a jour, l'un dans une bibliotheque d'istanbul, l'autre â l'lnstitut. La troisieme etape - catalogue collectif de 1'ensemble des fonds etrangers - est un travail de longue haleine, et d'ailleurs moins urgent, qui ne pourra etre mis en chantier que dans quelque temps; il devra sans doute etre realise par le personnel de l'lnstitut, avec un tres large emploi des techniques photographiques et selon une methode originale actuellement en cours de mise au point. Mais les catalogues collectifs ne prennent leur pleine valeur que si les chercheurs peuvent disposer â leur lieu de travail, ou tout au moins dans la ville 011 ils resident, des documents qu'ils leur ont permis de reperer; deux methodes sont theoriquement possibles pour arriver a cette fin, le pret inter-bibliotheques et la reproduction photographique; en Turquie le pret est exceptionnel et le restera sans doute : il faudra done utiliser largement ici aussi, la reproduction photographique, qui peut etre faite dans d'excellentes conditions, grace â l'atelier remarquablement organise de la Bibliotheque Nationale et aux ateliers d'istanbul : e'est la un des elements de l'activite de l'intb en tant que Centre de documentation. Des maintenant, il peut fournir au prix de revient des microfilms ou des photocopies des articles recenses dans la "Türkiye Makaleler Bibliyografyası" et de façon generale d'articles empruntes aux publications turques recentes, dont la Bibliotheque Nationale dispose par le Depot legal. Ses moyens d'information bibliographique -â la disposition de tous- vont s'amplifiant : il possede, en general depuis 1950 seulement, les principales bibliographies nationales courantes, les grands depouillements de periodiques scientifiques et techniques, les revues essentielles consacrees a la bibliographie, â la bibliotheconomie et aux techniques de la documentation, ainsi que les catalogues imprimes des grandes bibliotheques etrangeres, et de nombreuses bibliographies şpecialisees. Moyens de travail encore bien modestes certes, mais qui ont dejâ permis d'aider bien des chercheurs et qui seront dans doute davantage mis â contribution lorsque l'lnstitut sera plus connu. Enfin, et ce n'est pas l'element le moins important, des relations regulieres avec le reseau mondial

14 L'INSTITUT NATIONAL TURC DE BIBLIOGRAPHIE 133 des centres de documentation parraines par l'unesco et avec les grands organismes scientifiques de Petranger peuvent permettre de resoudre rapidement des problemes qui seraient pour le chercheur isole la source de difficultes sans nombre. L'INTB, qui n'en est encore qu'a ses debuts, ne constitue luimeme qu'une premiere etape, et les annees qui viennent verront sans doute se developper â cote de lui et en liaison etroite avec son travail, des centres de 'documentation specialises aux differentes disciplines ou groupes de disciplines, et en particulier aux differentes industries, le dechargeant ainsi d'une partie de travail "en profondeur", et ne lui laissant plus que le role, essentiel d'ailleurs, d'un organisme coordinateur ct d'un recours en seconde instance, quand les problemes poses depassent les ressources locales. Nous n'en sommes pas la ct pour longtemps encore I'INTB, tout en creant petit â petit ses principaux instruments de travail, devra s'accommoder du role ingrat de Centre bibliographique et de documentation "â tout faire" -au service en premier lieu des organismes scientifiques, mais aussi du technicien, de Perudit, de Pingenieur, de Pindustriel meme -de tous ceux en un mot que la documentation peut aider â developper leurs activites. Lourde tâche, que nous ne pouvons esperer accomplir que si Pensemble de nos collegues comprend Pinteret de cette entreprise et continue â nous preter en toute occasion Paide cordiale et sympathique dont nous avons tres generalement beneficie lors de Pelaboration.du Catalogue des periodiques.