Bir Organize Sanayi Bölgesi Atýksu Arýtma Tesisinden Çýkan Atýksularýn Tarýmsal Amaçlý Sulama Suyu Olarak Yeniden Kullanýlabilirliðinin Araþtýrýlmasý

Transkript

1 15, 62, Bir Organize Sanayi Bölgesi Atýksu Arýtma Tesisinden Çýkan Atýksularýn Tarýmsal Amaçlý Sulama Suyu Olarak Yeniden Kullanýlabilirliðinin Araþtýrýlmasý Gökhan Ekrem ÜSTÜN, Seval Kutlu Akal SOLMAZ Uludað Üniversitesi Mühendislik-Mimarlýk Fakültesi Çevre Mühendisliði Bölümü, Görükle-BURSA Özet Bu çalýþmada, Bursa ilinde kurulu bulunan bir Organize Sanayi Bölgesinden (OSB) kaynaklanan atýksularýn mevcut arýtma tesisinde arýtýldýktan sonra tarýmsal amaçlý sulama suyu (TASS) olarak tekrar kullanýlabilirliði araþtýrýlmýþtýr. OSB'de mevcut olan atýksu arýtma tesisinden çýkan arýtýlmýþ atýksu, kimyasal çöktürme ve iyon deðiþimi yöntemlerine tabi tutularak TASS kullanýmý standartlarýný aþan kirletici parametreler üzerinde giderim verimleri tespit edilmiþtir. Kimyasal çöktürme iþleminde optimum giderim verimi ph 11'de saðlanmýþ olup AKM ve KOÝ parametrelerinde sýrasýyla %96, %31, renk parametresinde 436, 525 ve 620 nm dalga boylarýnda %75, %88 ve %90 giderim verimleri elde edilmiþtir. Ýyon deðiþimi yöntemi ile 20 ml H-Tipi reçine/ 20 ml OH-tipi reçine oranýnda; %71 SO 4-2, %96 Cl -, %95 iletkenlik ve renk parametresinde 436, 525 ve 620 dalga boylarýnda ortalama %90 giderim verimleri elde edilmiþtir. Çalýþma neticesinde, atýksuyun kalitesinin 1. sýnýf TASS kalitesine ulaþtýðý ve tekrar kullanýlabilirliðinin mümkün olduðu tespit edilmiþtir. Anahtar Kelimeler: Ýyon deðiþimi, kimyasal çöktürme, organize sanayi bölgesi çýkýþ suyu, tarýmsal amaçlý sulama suyu. The Investigation of Reuse of Organized Industrial District Wastewater Treatment Plant Effluent for Agricultural Irrigation Purposes Abstract In this study, reusability of wastewater originated from Organized Industrial District in Bursa city, after treatment in the present treatment plant was investigated to use for agricultural irrigation purposes. Treated wastewater coming from present treatment plant was subjected to chemical precipitation and ion exchange to determine removal efficiencies on pollutant parameters over the agricultural irrigation standards. Optimum removal efficiencies were determined at ph=11 at chemical precipitation, with values of 96%, 31% for TSS and COD; 75%, 88% and 90%, color removal efficiencies at 436, 525 and 620 nm wavelength respectively. Average removal efficiency was obtained 90% for conductivity and color parameters by ion exchange method as 71% SO 4-2, 96% Cl -, 95% and 436, 525 and 620 nm respectively at rate of 20 ml H-type resin/ 20 ml OH-type resin. As a result of study it was determined that the wastewater was reached to 1. class agricultural irrigation purposes quality and reusability was possible. Keywords: Agricultural irrigation purposes, chemical precipitation, ion exchange, organized industrial district effluent. GÝRÝÞ Çevre sorunlarýna yol açmayacak veya minimize edebilecek sanayileþmenin gerçekleþtirilmesi ve yatýrýmlarýn yönlendirilmesi amacýyla Türkiye'de Devlet Planlama Teþkilatý (DPT) tarafýndan Organize Sanayi Bölgeleri (OSB) modeli uygulanmaktadýr (Sarýkaya ve ark. 1996). OSB'lerin hýzla geliþimi, su kullaným miktarlarýný dolayýsýyla oluþan atýksu miktarlarýný da arttýrmaktadýr. OSB sayýlarýndaki artýþla baðlantýlý arýtma tesislerinin de kurulduðu gözlenmektedir. OSB'ler genellikle þehirlerin dýþýnda bulunduðu için atýksularýnýn ayrý olarak arýtýlmasý yaygýn bir uygulamadýr (Akal ve ark. 2004). Türkiye'de altyapýsýný tamamlamýþ 70 OSB'de yýllarý arasýnda yapýlan ankete göre OSB'lerden deþarj edilen atýksu miktarý 2000 yýlýnda milyon m 3 iken, 2002 yýlýnda bu miktar %42,8'lik bir artýþla milyon m 3 'e çýkmýþtýr. Deþarj edilen atýksularýn arýtýlma oraný %66 olup, atýksular geri kazanýlabilme imkânlarý deðerlendirilmeden farklý alýcý ortamlara deþarj edilmektedir (Anonymous 2005). Bununla birlikte Su Kirliliði Kontrolü Yönetmeliði (SKKY) Madde 28'e göre sulama suyunun kýt olduðu ve ekonomik deðer taþýdýðý yörelerde, SKKY Teknik Usuller Tebliðinde No: 62,

2 G. E. ÜSTÜN, S. K. A. SOLMAZ verilen sulama suyu kalite kriterlerini saðlayacak derecede arýtýlmýþ atýksularýn, sulama suyu olarak kullanýlmasý teþvik edilir (Anonymous 2004). SKKY Teknik Usuller Tebliði içinde arýtýlmýþ atýksularýn tarýmsal amaçlý sulama suyu (TASS) olarak kullanýlmasýnda istenen sulama suyu kalite parametreleri 5 farklý sýnýfa ayrýlarak deðerlendirilmiþtir (Anonymous 1991). OSB atýksu arýtma tesisi çýkýþ atýksularý üzerinde yapýlmýþ çalýþmalarda, atýksularýn farklý amaçlar için geri kazanýmýnýn mümkün olduðu belirtilmiþtir (Lin ve Chen 1997, Lin ve ark. 2000). Bu çalýþma kapsamýnda ele alýnan OSB bünyesinde tekstil, otomotiv, metal ve makine, kaðýt, kimya, plastik, gýda gibi çok çeþitli dallarda üretim yapan 200'ün üzerinde fabrika bulunmaktadýr. OSB'deki sanayi kuruluþlarýnýn oluþturduklarý atýksu miktarlarý deðerlendirildiðinde, tekstil endüstrisi %72 payla en önemli sektörü oluþturup, ortak kanaldaki atýksuda tekstil endüstrisi atýksu karakteri göstermektedir (Talýnlý ve ark. 1995, Üstün 2001, Azak ve ark. 2002). Bu çalýþmada ele alýnan OSB ortak kanalýnda toplanan m 3 /gün atýksu, kimyasal arýtma ve uzun havalandýrmalý aktif çamur ünitelerinden oluþan arýtma tesisinde arýtýlmaktadýr. Mevcut arýtma tesisi ile SKKY alýcý ortam deþarj standartlarý saðlanmakta, fakat arýtýlmýþ sularýn tekrar kullaným imkânlarý deðerlendirilmeden deþarj edilmektedir. Gelecek yýllarda su ihtiyaçlarýnýn artmasý ve su kaynaklarýnýn korunmasý göz önüne alýnarak, bu çalýþma kapsamýnda OSB atýksu arýtma tesisinden çýkan atýksularýn, kimyasal çöktürme ve iyon deðiþimi yöntemleri ile TASS olarak kullanýlabilmesi için su kalitesinin iyileþtirilmesine yönelik araþtýrmalar gerçekleþtirilmiþtir. MATERYAL VE METOT Deneysel çalýþmalar üç bölümde gerçekleþtirilmiþtir; Kimyasal Çöktürme, Nötralizasyon ve Ýyon Deðiþimi (Þekil 1). Üç arýtma ünitesi de kesikli tarzda ya da ardýþýk kombine þekilde iþletilebilmektedir. Kimyasal Çöktürme Kimyasal Çöktürme ve Nötralizasyon prosesi Jar Testi Cihazý kullanýlarak gerçekleþtirilmiþ olup 1'er litrelik atýksu numunelerinin ph deðeri, Ca(OH) 2 eklenerek aralýðýna çýkartýlmýþtýr. Jar testi düzeneðinde atýksu numunelerine Ca(OH) 2 eklenmesini takiben 2 dakika 100 dev./dakika hýzlý ve 20 dakika 20 dev./dakika yavaþ karýþtýrma uygulanmýþtýr 56 Þekil 1. Deneysel çalýþmalarýn gerçekleþtirildiði düzenek. (Golob ve ark. 2005). Karýþtýrma sonucunda oluþan floklarýn çökmesi için 1,5 saat beklenmiþtir. 1,5 saat sonunda üst duru faz boþ bir behere alýnýp 1 N H 2 SO 4 ile nötralize edilerek ve ph 7,5±0,1 aralýðýna getirilmiþtir. Ýyon Deðiþtirici Reçineler Farklý tip katyon ve anyon deðiþtirici reçineler ile gerçekleþtirilen deneysel çalýþmalarda 2 cm çapýnda ve 45 cm yüksekliðinde cam malzemeden yapýlmýþ 2 adet kolon yer almaktadýr. Ýlk kolona kuvvetli katyonik, ikinci kolona ise kuvvetli anyonik reçine doldurulmuþtur. Kimyasal çöktürme iþleminden çýkan atýksu, iyon deðiþtirici kolonlarýna peristaltik pompa ile beslenmiþtir. Çalýþmalarda Bayer AG Leverkusen'den temin edilen Lewatit MP S100 katyonik ve Lewatit MP M600 anyonik reçine ile Rohm-Haas Amberlite'den temin edilen katyonik (IR120 Na) ve anyonik (IRA410 Cl) reçineler kullanýlmýþtýr. Ca(OH) 2 eklenerek çökeltilen atýksu, 4,2 m/sa'lik akýþ hýzýyla önce katyon deðiþtirici reçineden ve ardýndan anyon deðiþtirici reçineden geçirilmiþtir. Ýyon deðiþtirici reçinelerle yapýlan deneylerde optimum arýtma sonuçlarýnýn elde edilmesi için reçineler 20/20, 20/10 ve 10/20 (ml katyonik/ml anyonik) gibi deðiþik oranlarda kullanýlmýþtýr. Çýkýþ suyu kalitesinin, reçinelere uygulanan farklý iþletme þartlarýnda kýyaslanabilmesi için anyon deðiþtirici reçine çýkýþýnda ph ve iletkenlik deðerleri ölçülmüþtür. Analizler Çeþitli arýtma basamaklarýndan alýnan sularda KOÝ, Askýda Katý Madde (AKM), klorür, sülfat ölçümleri Standart Metotlarda tanýmlanan yöntemlere göre yapýlmýþtýr (Anonymous 1998). Aðýr metaller ve toksik elementler UNICAM 929 Marka Atomik Absorpsiyon Spektrofotometresi ile ölçülmüþtür. Renk parametresinin ölçümünde 0,45 mm filtreden süzülmüþ numuneler üzerinde Jenway 6105 UV/Vis. Spektrometresi kullanýlarak EN ISO 7887'de belirtilen ve Barlas (1999), tarafýndan önerilen renklilik sayýsý (RES) 436, 525, 620 nm dalga boylarýnda ölçülmüþtür. Avrupa Normuna göre belirlenen limitler, 436 nm için 7 m -1, 525 nm için 5 m -1, 620 nm için 3 m -1 'dir. No: 62, 2007

3 Bir Organize Sanayi Bölgesi Atýksu Arýtma Tesisinden Çýkan... Ekoloji BULGULAR Arýtma Tesisi Çýkýþ Suyunun Karakteristiði Deneysel çalýþmalar süresince OSB atýksu arýtma tesisi çýkýþýndan farklý zamanlarda alýnan 3 atýksu numunesine ait su kalitesinin ortalama ve standart sapma deðerleri Tablo 1'de verilmiþtir. Ayrýca TASS standartlarý; SKKY Teknik Usuller Tebliði'nde verilen (Anonymous 1991) I.sýnýf sulama suyu kalite parametreleri ile aðýr metal ve toksik elementleri içeren tablolardaki sýnýr deðerlerin yardýmý ile ortaya konmuþ olup, tek bir tablo halinde Tablo 1'de gösterilmiþtir. Standartlarda KOÝ ve renk parametresi için belirli bir deðer mevcut deðildir. Oysa, yüksek miktarda renk içeren tekstil endüstrisi boyama prosesi atýksularýnýn proses suyu baþta olmak üzere çeþitli amaçlar için geri kazanýlmasýnda renk parametresi göz ardý edilmemeli, ölçülmeli ve gerekli deðerlendirmeler yapýlmalýdýr. Bu amaçla renk parametresi için standart deðerler EN ISO 7887'de belirtilen sýnýr deðerlere göre belirlenmiþtir (Tablo 1). deðiþtirici reçinelerin kapasitesinin KOÝ, AKM ve Fe gibi kirletici parametrelerle azaltýlmamasý ve atýksu kalitesinin iyileþtirilmesi amacýyla yüksek ph'ta (ph>9,5) kimyasal çöktürme uygulamalarýndan istifade edilmiþtir (Dziubek ve Kowal 1989, Elmaleh ve ark 1996, Semerjian ve Ayoub 2003). Kimyasal çöktürme iþleminde Ca(CO) 3 ve Mg(OH) 2 çöktürmesinin beraber gerçekleþtirilebilmesi için ham atýksu ph'ý 11-11,5'a kadar yükseltilmelidir (Leentvar ve Rebhun 1982). Bu çalýþmada OSB arýtma tesisi çýkýþýndan alýnan numuneler üzerinde uygulanan hidroksit çöktürmesinde, optimum ph deðerlerinin belirlenebilmesi için ham atýksu numunelerinin ph'ý; Ca(OH) 2 kullanýlarak sýrasýyla, 10-10, ,5 ve 12 deðerlerine yükseltilmiþtir. Elde edilen KOÝ ve renk giderim verimleriyle, iletkenlik deðerlerinin ortalamasý Tablo 2'de verilmiþtir. Tablo 2. Ca(OH) 2 ile atýksu ph deðerinin yükseltilmesiyle elde edilen renk, KOI parametrelerindeki giderme verimleri ile iletkenliðin deðiþimi. Tablo 1. Atýksu numulerinin karakterizasyonu ve TASS standartlarý. Tablo 1 incelendiðinde atýksu numunelerinin aðýr metaller, toksik elementler ve ph yönünden TASS standartlarýný saðladýðý görülmektedir. Atýksudaki AKM, sülfat, klorür ve iletkenlik parametreleri ise standart deðerlerin üzerinde kalmaktadýr. Ýlave olarak atýksu numunelerinde gözle görülebilir bir renk mevcuttur. Renk parametresinin Tablo 1'de verilen standart deðerlerin üzerinde kaldýðý görülmektedir. Ýþletme Deðiþkenlerinin Su Kalitesine Etkisi Kimyasal çöktürme deneylerinde hidroksit çöktürmesi uygulanmýþ olup optimum ph önemli iþletme parametresi olarak belirlenmiþtir. Atýksularýn TASS olarak geri kazanýmýnda, kullanýlan iyon Tablo 2 incelendiðinde ph deðerinin yükselmesiyle birlikte her üç dalga boyunda da renk giderim verimlerinde artýþ tespit edilmiþ ve ph 12'de %80-90 civarý renk giderim verimlerine ulaþýlmýþtýr. KOÝ giderim verimleri de renkte olduðu gibi ph'ýn yükselmesiyle artmýþ ve %14'den %39'a kadar ulaþmýþtýr. Bununla birlikte atýksuya eklenen Ca(OH) 2 atýksuyun 3500 µs/cm civarýnda olan iletkenliðini ph 12'de 8873 µs/cm'e kadar yükseltmiþtir. Kimyasal çöktürme iþlemi uygulanmýþ atýksuda, EN ISO 7887 standartlarýnýn her üç numunede de saðlanabilmesi, KOÝ giderim verimi ve reçine kolonlarýna verilen atýksuyun iletkenlik deðerleri göz önüne alýndýðýnda çöktürme iþleminde ph 11 deðeri optimum deðer olarak tespit edilmiþtir. Ýletkenliði düþürmek, inorganik iyonlarý gidermek için en iyi çözüm iyon deðiþtirme metodudur (Lin ve ark. 2000). Kimyasal çöktürme iþleminden sonra nötralize edilen atýksular yapýsýndaki iletkenlik ve inorganik iyonlarýn giderilip sulama suyu standartlarýnýn saðlanabilmesi amacýyla reçinelerin bulunduðu kolonlardan geçirilmiþtir. Ca(OH) 2 kullanýlarak çöktürülmüþ atýksu, katyon deðiþtirici/anyon deðiþtirici oraný 20 ml/20 ml'de, reçine No: 62,

4 G. E. ÜSTÜN, S. K. A. SOLMAZ kolonlarýndan geçirilmiþ ve iletkenlik deðerlerinin deðiþimi Þekil 2'de, ph'ýn deðiþimi ise Þekil 3'de verilmiþtir. Ýletkenlik deðerlerinin deðiþiminin verildiði þekillerde (Þekil 2-4) yatay yöndeki kesikli Þekil 4. Atýksuyun iletkenlik deðerinin kullanýlan katyon/anyon deðiþtirici reçine (Bayer) oranýna baðlý olarak deðiþimi. Þekil 2. Ca(OH) 2 kullanýlarak çöktürülmüþ atýksularýn Bayer ve Rohm & Haas tipi reçinelerden geçirilmesiyle elde edilen iletkenlik deðerleri. Þekil 3. Ca(OH) 2 kullanýlarak çöktürülmüþ atýksularýn Bayer ve Rohm & Haas tipi reçinelerden geçirilmesiyle elde edilen ph deðerleri. çizgi TASS iletkenlik parametresi standardýna tekabül etmektedir (250 µs/cm). ph'ýn deðiþiminin verildiði þekillerde de (Þekil 3-5) yatay kesikli çizgiler TASS için uygun ph aralýðýna karþýlýk gelmektedir (ph 6,5-8,5). Þekillerde (2, 3, 4, 5) 1 yatak hacmi, kolondan geçen 20 ml atýksuya tekabül etmektedir. Þekil 2'de görüldüðü üzere Bayer tipi reçinelerle iletkenlik için verilen 250 µs/cm sýnýrýnda daha fazla atýksuyun kolonlardan geçirilebildiði tespit edilmiþtir. Benzer þekilde ph için verilen 6,5-8,5 aralýðý da Bayer reçinelerle daha fazla atýksuyun kolonlardan geçirilebildiði Þekil 3'den görülebilmektedir. En iyi sonuçlarýn elde edildiði Bayer reçinelerin kullanýldýðý denemelerde reçinelerin miktarý iþletme parametresi olarak incelenmiþ ve farklý katyonik/anyonik reçine oranlarýnda elde edilen iletkenlik deðerleri Þekil 4'de, ph deðerleri ise Þekil 5'de verilmiþtir. Þekil 4 ve 5'den görüldüðü üzere TASS için verilen iletkenlik ve ph deðerleri açýsýndan en uygun reçine oraný 1/1 katyonik/anyonik (20 ml/20 ml) 58 Þekil 5. Atýksuyun ph deðerinin kullanýlan katyon/anyon deðiþtirici reçine (Bayer) oranýna baðlý olarak deðiþimi. olarak tespit edilmiþtir. Kimyasal çöktürme ve iyon deðiþimi yöntemlerinde optimum kirletici giderim verimlerinin elde edildiði numuneler göz önüne alýnarak her bir arýtma kademesindeki atýksu kalitesinin deðiþimi ve TASS kalitesinin standart deðerleri Tablo 3'de verilmektedir. Tablo 3'deki parametreler TASS standartlarý açýsýndan sýnýr deðerleri aþan parametreler göz önüne alýnarak oluþturulmuþtur. Analiz sonuçlarý belirlenirken her üç atýksu numunesinden elde edilen sonuçlarýn ortalamasý ve standart sapma deðerleri kullanýlmýþtýr. Tablo 3. Herbir arýtma kademesindeki atýksu kalitesinin deðiþimi ve TASS kalitesinin standart deðerleri Tablo 3 incelendiðinde kimyasal çöktürme prosesinde nötralizasyonunda kullanýlan sülfürik asit, sülfat iyonlarýnýn konsantrasyonunda artýþa neden olmaktadýr. TARTIÞMA VE SONUÇ Bu çalýþmada, Bursa ilinde kurulu bulunan bir Organize Sanayi Bölgesinden kaynaklanan atýk- No: 62, 2007

5 Bir Organize Sanayi Bölgesi Atýksu Arýtma Tesisinden Çýkan... Ekoloji sularýn mevcut arýtma tesisinde arýtýldýktan sonra TASS olarak tekrar kullanýlabilirliði araþtýrýlmýþtýr. Çalýþma kapsamýnda kimyasal çöktürme ve iyon deðiþimini içeren bir kombine atýksu arýtma sistemi kullanýlmýþtýr. Çalýþmada elde edilen sonuçlar ise aþaðýda maddeler halinde verilmiþtir. (i). Optimum iþletme þartlarýnýn belirlenmesi ve arýtma ünitelerinin performans karakteristiklerinin geliþtirilmesi amacýyla yürütülen deneysel çalýþmalar neticesinde, kimyasal çöktürme iþlemiyle %70 renk ve %90'ýn üzerinde AKM ve iyon giderimi saðlanmaktadýr. (ii). Ýyon deðiþimi prosesi çýkýþýndaki atýksu kalitesinin TASS kalitesi standartlarýný saðladýðý ve bu baðlamda OSB atýksularýnýn TASS olarak deðerlendirilebileceði görülmüþtür (Tablo 3). (iii). OSB atýksu arýtma tesisi çýkýþ sularýnýn karakterizasyonu SKKY Teknik Usuller Tebliði'ne (Anonymous 1991) göre TASS kalite parametreleri yönünden V. Sýnýf su grubunda yer almaktadýr (Tablo 3). Bu çalýþma neticesinde uygulanan kombine atýksu arýtma sistemiyle OSB atýksularýnýn kalitesi I. Sýnýf sulama suyu kalitesine yükseltilmiþ ve bu sularýn TASS olarak deðerlendirilebileceði ortaya konmuþtur. Atýksularýn tarýmsal amaçlý yeniden kullanýlabilirliðinde çevresel açýdan dikkate alýnmasý gereken parametreler ph, çözünmüþ oksijen, askýda katý madde, çözünmüþ tuzlar, nutrientler ve patojenlerdir (Huibers ve Van Lier 2005). Çözünmüþ iyonlarýn (metallerin) gideriminde kullanýlan yöntemler kimyasal çöktürme, koagülasyon-flokülasyon, flotasyon, iyon deðiþtiriciler ve ters osmoz membranlarýdýr (Toze 2006, Kurniawan ve ark 2006). OSB atýksularýnýn TASS olarak tekrar kullanýmýna yönelik gerçekleþtirilen bu çalýþmada, kimyasal çöktürme prosesinde Ca(OH) 2 ile ph=11'de tuzluluk, renk ve metal iyonlarý (Tablo 1) açýsýndan yüksek giderim verimleri (Tablo 3) elde edilmiþtir. Ayrýca bu çalýþma kapsamýnda, Ahmed ve arkadaþlarý (1998) tarafýndan belirtildiði üzere iyon deðiþtirici reçine proseslerinin verimli bir þekilde iþletilmesini engelleyen askýda katý maddelerde kimyasal çöktürme prosesiyle %96 oranýnda giderilmiþtir. Charerntanyarak'ýn (1999) kimyasal çöktürme prosesiyle aðýr metal iyonlarýnýn giderimine yönelik yaptýðý bir çalýþmada ise Ca(OH) 2 ile ph= 11'de %90'ýn üzerinde giderim verimi elde edilmiþtir. Lin ve ark. (2000) nýn Tayvan'daki bir OSB atýksu arýtma tesisi çýkýþ atýksularý üzerinde TASS olarak tekrar kullaným amaçlý yapmýþ olduklarý bir çalýþmada, iletkenlik parametresinin sýnýr deðerini 750 (µs/cm) almýþlar ve atýksuyun geri kazanýlabilir olduðunu belirtmiþlerdir. Bu çalýþmada ise iletkenlikte sýnýr deðeri 250 (µs/cm) alýnarak daha kaliteli bir TASS standardý elde edilmiþtir. Souliah ve ark. (2004), aðýr metal iyonlarý içeren endüstriyel atýksularýn elektrodeiyonizasyon prosesiyle tekrar kullanýlabilirliðinin mümkün olduðunu belirtmiþlerdir. Abulnour ve ark. (2002), orta derecede tuzluluk içeren yüzeysel sular ve tarýmsal drenaj sularýnýn membran, iyon deðiþimi, aktif karbon, ters osmoz, filtrasyon gibi geri kazaným yöntemlerinin kombinasyonlarýyla tarýmsal amaçlar için tekrar kullanýlabilirliðinin mümkün olduðunu ilk yatýrým ve iþletme maliyetlerinin sistem seçiminde önemli olduðunu belirtmiþlerdir. Dünyadaki birçok ülkede evsel ve endüstriyel atýksularýn geri kullanýlabilir miktarý oluþturulan atýksu miktarýyla kýyaslandýðýnda çok küçük bir parçayý oluþtursa da ülkelerin bu konuya gösterdiði önem her geçen gün artmaktadýr (Miller 2006). Avrupa Birliði ülkelerinde son on yýllýk süreçte atýksularýn tekrar kullanýmýna yönelik 200'den fazla proje ile hýzlý bir büyüme göze çarpmaktadýr (Bixio 2006). Hochstrat ve ark. (2005) nýn atýksularýn Avrupa ülkelerinde yeniden kullaným potansiyelleri için oluþturduklarý modelde 2025 yýlý projeksiyonunda 31 ülke arasýnda Türkiye 4. sýrada yer almaktadýr. Dolayýsýyla gelecek yýllarda su kaynaklarýnýn hýzla tükenmesi ve kirlenmesi göz önüne alýndýðýnda tükettikleri yüksek su miktarý ve oluþturduklarý kirleticilerle, hýzla tükenen su kaynaklarý üzerinde bir tehdit oluþturan OSB'ler için oluþturulan atýksu geri kazaným tesisleri ile sürdürülebilir bir su kullaným politikasý uygulanabileceði düþünülmektedir. TEÞEKKÜR Bu çalýþma, ÝÇTAG-A055 (104I137) nolu TÜBÝTAK projesi ve Uludað Üniversitesi Bilimsel Araþtýrma Projeleri Komisyonu tarafýndan (M- 2004/25 nolu proje kapsamýnda) desteklenmiþtir. No: 62,

6 G. E. ÜSTÜN, S. K. A. SOLMAZ KAYNAKLAR Abulnour AG, Sorour MH, Talaat HA (2002) Comparative economics for desalting of agricultural drainage water (ADW). Desalination 152, Ahmed S, Chughtai S, Keane MA. (1998) The removal of cadmium and lead from aqueous solution by ion exchange with Na-Y zeolite. Sep. Purif. Technol. 13, Akal Solmaz SK, Üstün GE, Azak HS (2004) An Approach to Wastewater Treatment in Organized Industrial Districts A Pilot-Scale Example from Turkey. International Journal of Environment and Pollution 21, 6, Anonymous (1991) Su Kirliliði Kontrolu Yönetmeliði Teknik Usuller Tebliði, sayýlý Resmi Gazete, Ankara. Anonymous (2004) Su Kirliliði Kontrol Yönetmeliði, Sayýlý Resmi Gazete, Ankara. Anonymous (2005) Bursa Çevre Merkezi Aktüel, Aylýk Bülten, 3-4, Ocak 2005, Bursa. Anonymous (1998) Standard Methods for The Examination of Water and Wastewater. 20th ed., American Public Health Association, Washington, DC. Azak HS, Akal Solmaz, SK, Üstün GE (2002) Evaluation of Organized Industrial Districts in Turkey With Regard to Waste Water Treatament Technologies. In: Kocasoy G (ed.), ISWA 2002 World Environment Congress & Exhibition, Appropriate Environmental and Solid Waste Management and Technologies for Developing Countries, July , Ýstanbul, Vol. III, , Barlas H (1999) Endüstriyel atýksular için renk parametresi önerisi. In: Türkiye'de Çevre Kirlenmesi Öncelikleri Sempozyumu III, Ekim TÜBÝTAK Gebze Yüksek Teknoloji Enstitüsü, Bixio D, Thoeye C, De Koning J, Joksimovic D, Savic D, Wintgens T, Melin T (2006) Wastewater reclamation and reuse in Europe. Desalination 187, Charerntanyarak L (1999) Heavy metals removal by chemical coagulation and precipitation. Water Sci. Technol. 39, 10/11, Dziubek AM, Kowal AL (1989) High-pH coagulation adsorption: a new technology for water treatment and reuse. Water Sci. Technol. 21, Elmaleh S, Yahi H, Coma J (1996) Suspended solids abatement by ph increase-upgrading of an oxidation pond effluent. Water Research, 30, 10, Golob V, Vinder A, Simonic M (2005) Efficiency of the coagulation/flocculation method for the treatment of dye bath effluents. Dyes and Pigments 67, Hochstrat R, Wintgens T, Melin T, Jeffrey P (2005) Wastewater reclamation and reuse in Europe: a model-based potential estimation. Water Supply 5, 1, Kurniawan TA, Chan GYS, Lo WH, Babel S (2006) Physico-chemical treatment techniques for wastewater laden with heavy metals. Chemical Engineering Journal 118, Leentvar J, Rebhun M (1982) Effect of magnesium and calcium precipitation on coagulationflocculation with lime. Water Res. 16, Lin SH, Chen ML (1997) Purification of textile wastewater effluents by a combined Fenton process and ion exchange. Desalination 109, Lin SH, Chan HY, Leu HG (2000) Treatment of wastewater effluent from an industrial park for agricultural irrigation. Desalination 128, Huibers FP, Van Lier JB (2005) Use of wastewater in agriculture: the water chain approach. Irrigation and Drainage 54, 3-9. Miller GW (2006) Integrated concepts in water reuse: managing global water needs. Desalination 187, Sarýkaya HZ, Meriç S, Yýlmaz E, Toröz Ý (1996) Organize Sanayi Bölgelerinde Arýtma Tesisi Maliyet Tahmini ve Katýlým Paylarýnýn Belirlenmesi. Su Kirlenmesi Kontrolü Dergisi 6, 3, Semerjian L, Ayoub GM (2003) High-pH-magnesium coagulation-flocculation in wastewater treatment. Advances in Environmental Research 7, Souilah O, Akretche DE, Amara M (2004) Water reuse of an industrial effluent by means of electrodeionisation. Desalination 167, Talýnlý Ý, Meriç S, Toröz Ý (1995) Pollution Profile and Wastewater Treatment Alternatives for Industrial Estate. In: 3rd Intl.Conf. Appropriate Waste Management Technologies for Developing Countries, NEERI, Nagpur, Feb , Vol. II, No: 62, 2007

7 Bir Organize Sanayi Bölgesi Atýksu Arýtma Tesisinden Çýkan... Ekoloji Toze S (2006) Reuse of effluent water-benefits and risks. Agricultural Water Management 80, Üstün GE (2001) Bursa Demirtaþ Organize Sanayi Bölgesi Atýksularýnýn Özellikleri ve Atýksu Arýtýlabilirlik Çalýþmalarý. Yüksek Lisans Tezi, Uludað Üniversitesi Fen Bilimleri Enstitüsü, Bursa. No: 62,