TÜRK STANDARDI TURKISH STANDARD

Transkript

1 TÜRK STANDARDI TURKISH STANDARD TS ENV Nisan 2004 ICS ÇELİK YAPI UYGULAMALARI - BÖLÜM 1: GENEL KURALLAR VE BİNALAR İÇİN KURALLAR Execution of steel structures - Part 1 : General rules and rules for buildings TÜRK STANDARDLARI ENSTİTÜSÜ Necatibey Caddesi No.112 Bakanlıklar/ANKARA

2 Bugünkü teknik ve uygulamaya dayanılarak hazırlanmış olan bu standardın, zamanla ortaya çıkacak gelişme ve değişikliklere uydurulması mümkün olduğundan ilgililerin yayınları izlemelerini ve standardın uygulanmasında karşılaştıkları aksaklıkları Enstitümüze iletmelerini rica ederiz. Bu standardı oluşturan Hazırlık Grubu üyesi değerli uzmanların emeklerini; tasarılar üzerinde görüşlerini bildirmek suretiyle yardımcı olan bilim, kamu ve özel sektör kuruluşları ile kişilerin değerli katkılarını şükranla anarız. Kalite Sistem Belgesi İmalât ve hizmet sektörlerinde faaliyet gösteren kuruluşların sistemlerini TS EN ISO 9000 Kalite Standardlarına uygun olarak kurmaları durumunda TSE tarafından verilen belgedir. Türk Standardlarına Uygunluk Markası (TSE Markası) TSE Markası, üzerine veya ambalâjına konulduğu malların veya hizmetin ilgili Türk Standardına uygun olduğunu ve mamulle veya hizmetle ilgili bir problem ortaya çıktığında Türk Standardları Enstitüsü nün garantisi altında olduğunu ifade eder. TSEK Kalite Uygunluk Markası (TSEK Markası) TSEK Markası, üzerine veya ambalâjına konulduğu malların veya hizmetin henüz Türk Standardı olmadığından ilgili milletlerarası veya diğer ülkelerin standardlarına veya Enstitü tarafından kabul edilen teknik özelliklere uygun olduğunu ve mamulle veya hizmetle ilgili bir problem ortaya çıktığında Türk Standardları Enstitüsü nün garantisi altında olduğunu ifade eder. DİKKAT! TS işareti ve yanında yer alan sayı tek başına iken (TS 4600 gibi), mamulün Türk Standardına uygun üretildiğine dair üreticinin beyanını ifade eder. Türk Standardları Enstitüsü tarafından herhangi bir garanti söz konusu değildir. Standardlar ve standardizasyon konusunda daha geniş bilgi Enstitümüzden sağlanabilir. TÜRK STANDARDLARININ YAYIN HAKLARI SAKLIDIR.

3 Ön söz Bu standard, CEN tarafından kabul edilen ENV (1996) standardı esas alınarak TSE İnşaat Hazırlık Grubun ca hazırlanmış ve TSE Teknik Kurulu nun 13 Nisan 2004 tarihli toplantısında Türk Standardı olarak kabul edilerek yayımına karar verilmiştir. ENV (1996) bir ön standard statüsündedir. ENV (1996) üzerinde geçici olarak anlaşmaya varılmıştır ve üçer yıllık deneme süreleri sonunda olgunlaşacaktır. ENV (1996) revize edilip EN haline dönüştüğünde TS ENV (2004), TS EN olarak revize edilecektir.

4 İçindekiler 0 Giriş Kapsam Atıf yapılan standard ve/veya dokümanlar Tarifler Soğuk şekillendirilmiş bileşen İnşaat işleri Yüklenici (müteahhit) Sapma Tasarıma esas yapım metodu Yapım metodunun beyanı Yapı uygulaması Normal toleranslar İzin verilen sapma Yerleştirme noktaları şartnamesi Emniyet plânı Yardımcı sistem Özel toleranslar Tolerans Kaynak koordinatörü Çelik yapı işleri Belgeler şartnamesi Yüklenici belgeleri Malzemeler Genel Malzemelerin kullanımı Kaynak sarf malzemeleri Mekanik birleştirme elemanları Şerbetleme malzemeleri Kilitleme parçalı cıvatalar Kesme yükü taşıyan birleştiriciler İmalât Genel Tanımlama Taşıma ve depolama Kesme Şekil verme Delik açma Keserek şekil verme Tam temaslı mesnet yüzeyleri Montaj Kaynak yapımı Genel Kaynak plânı Kaynak yapımı Kaynak onayı Kaynak hazırlığı ve kaynak yapılması Mekanik bağlantı Genel Delik boyutları ve konumları Cıvataların kullanımı Somunların kullanımı Rondelâların kullanımı Ön yüklemesiz cıvataların sıkılması Ön yüklemeli cıvataların sıkılması... 28

5 8.8 Kaymaya dirençli bağlantıların temas yüzeyleri Özel bağlama elemanlarının kullanımı ve bağlama metotları Özel cıvata tiplerinin kullanımı için gerekli ilâve şartlar Perçinleme Montaj (inşa) Genel Şantiye şartları Montaj metodunun beyanı Mesnetler İşçilik Koruma işlemleri Genel Yüzey koruması Kaplama metotları Özel şartlar Bağlama elemanlarına uygulanacak işlemler Geometrik toleranslar Genel İmalât toleransları Yapım (montaj) öncesi toleranslar Yapım (montaj) toleransları Muayene, deney ve düzeltmeler Genel Malzemeler ve fabrikasyon mamuller Fabrikasyon imalât Kaynak yapılması Mekanik birleştirme Koruyucu işlemler Yapım (montaj) Ek A - Ön yüklemeli cıvatalar için işlem deneyleri ve kayma faktörünün tayini...73 Ek B - Perçinleme...78 Ek C (Bilgi için) - şartnamesi...79 Ek D (Bilgi için) - Fabrikasyon çelik bileşenlerin ve sistemlerin uygunluk kontrolü için sınıflandırılması91 Ek E (Bilgi için) - Kaynak yapım koordinasyonu için kılavuz...93 Ek F (Bilgi için) - Enjeksiyonlu altı köşeli cıvatalar...94 Ek G (Bilgi için) - Muayene ve deney plânı için kılavuz...97 Ek H (Bilgi için) - Kaynak kusurlarının sınırları için kılavuz...101

6 Çelik yapı uygulamaları - Bölüm 1: Genel kurallar ve binalar için kurallar 0 Giriş (1) Bu standard, çelik yapılarda yeterli seviyede mekanik direnç, kararlılık, hizmet verebilirlik ve dayanıklılığı garanti altına almak amacıyla çelik yapı uygulamalarına ilişkin şartları belirler. (2) Bu standard, özellikle ENV e uygun olarak tasarlanmış çelik yapıların uygulama şartlarını ve ENV e uygun olarak tasarlanmış kompozit yapıların çelik kısımlarına ait özellikleri belirler. (3) Bu standardda, işin gerekli yetenek ve tecrübeye sahip personel tarafından ve uygun donanım ile yürütüldüğü ve işin gerçekleştirilebilmesi için gereken kaynakların proje şartnamesinin hükümleri ile bu standardın şartlarına uygun olduğu önceden kabul edilmiştir. Not - Bu standard, ilgili millî mevzuatlarla yürütülen kalite güvencesine ilişkin şartları kapsamaz. 1 Kapsam (1) Bu standard, sıcak haddelenmiş ve sıcak şekillendirilmiş, kaynaklanmış, soğuk şekillendirilmiş çelik mamullerden imal edilen taşıyıcı çelik yapı uygulamalarına ait genel şartları kapsar. Bu standard, soğuk şekillendirilmiş ince şerit elemanları ve levhaları kapsamaz. Çelik mamullerin tarifi, EN da verilmiştir. (2) Bu standard ilâve olarak, yorulmaya önemli derecede duyarlı olmayan yapılara ilişkin ayrıntılı özellikleri de verir. Yorulmaya önemli derecede duyarlı olmayan yapıların tarifi, ENV de verilmiştir. (3) Bu standard, standard şartlarının proje özel şartlarına uygunluğunu belirlemede kullanılan metodu da kapsar. (4) Bu standard, ENV de tarif edildiği gibi, çelik ve betondan oluşan kompozit yapılardaki çelik bileşenlere de uygulanabilir. (5) Bu standard, geçici çelik yapılara da uygulanabilir. 2 Atıf yapılan standard ve/veya dokümanlar Bu standardda, tarih belirtilerek veya belirtilmeksizin diğer standard ve/veya dokümanlara atıf yapılmaktadır. Bu atıflar metin içerisinde uygun yerlerde belirtilmiş ve aşağıda liste halinde verilmiştir. Tarih belirtilen atıflarda daha sonra yapılan tadil veya revizyonlar, atıf yapan bu standardda da tadil veya revizyon yapılması şartıyla uygulanır. Atıf yapılan standard ve/veya dokümanın tarihinin belirtilmemesi halinde en son baskısı kullanılır. EN, ISO, IEC vb. No EN 287-1:1992 EN 288-1:1992 EN 288-2:1992 Adı (İngilizce) Approval testing of welders - Fusion welding - Part 1: Steels Specification and qualification of welding procedures for metallic materials - Part 1: General rules for fusion welding Specification and approval of welding procedures for metallic materials - Part 2: Welding procedure specification for arc welding TS No 1) TS 6868 EN TS EN Adı (Türkçe) Kaynakçıların yeterlilik sınavı - Ergitme kaynağı - Bölüm 1: Çelikler Metalik malzemelerin kaynak prosedürlerinin şartnamesi ve onayı - Kısım 2: Ark kaynağı için kaynak prosedürü şartnamesi 1) TSE Notu: Atıf yapılan standardların TS numarası ve Türkçe adı 3. ve 4. kolonda verilmiştir. 1

7 EN, ISO, IEC vb. No EN 288-3:1992 EN 288-5:1995 EN 288-6:1995 EN 288-7:1995 EN 288-8:1995 Adı (İngilizce) Specification and approval of welding procedures for metallic materials - Part 3: Welding procedure tests for the arc welding of steels Specification and approval of welding procedures for metallic materials - Part 5: Approval by using approved welding consumables for arc welding Specification and approval of welding procedures for metallic materials - Part 6: Approval related to previous experience Specification and approval of welding procedures for metallic materials - Part 7: Approval by a standard welding procedure for arc welding Specification and approval of welding procedures for metallic materials - Part 8: Approval by a pre-production welding test EN 719:1995 Welding coordination - Task and responsibilities EN 729-1:1995 Quality requirements for welding - Fusion welding of metallic parts - Part 1: Guidelines for selection and use EN 729-2:1995 Quality requirements for welding - Fusion welding of metallic parts - Part 2: Comprehensive quality requirements EN 729-3:1995 Quality requirements for welding - Fusion welding of metallic parts - Part 3: Standard quality requirements EN 729-4:1995 Quality requirements for welding - Fusion welding of metallic parts - Part 4: Elementary quality requirements pren 780 2) Hexagon nuts for high-strength structural bolting with large width across flats - Product grade B - Property classes 8 and 10 pren 781 2) Hexagon nuts for high-strength structural bolting with large width across flats (thread lengths according to ISO 888) - Product grade C - Property classes 8.8 and 10.9 TS No 1) Adı (Türkçe) TS EN Metalik malzemelenin kaynak prosedürlerinin şartnamesi ve onayı - Kısım 3: Çeliklerin ark kaynağı için kaynak prosedür deneyleri TS EN Metalik malzemelerin kaynak prosedürlerinin şartnamesi ve onayı - Kısım 5: Ark kaynağı için onaylanmış kaynak sarf malzemeleri kullanarak onaylama TS EN Metalik malzemelerin kaynak prosedürlerinin şartnamesi ve onayı - Kısım 6: Önceden edinilen tecrübeye göre onaylama TS EN Metalik malzemelerin kaynak prosedürlerinin şartnamesi ve onayı - Kısım 7: Ark kaynağı için bir standard kaynak işlem sırası kullanarak onaylama TS EN Metalik malzemelerin kaynak prosedürlerinin şartnamesi ve onayı - Bölüm 8: İmalat öncesi kaynak deneyi vasıtasıyla onaylama TS EN 719 Kaynak koordinasyonu - Görev ve sorumluluklar TS EN Kaynak için kalite şartları - Metalik malzemelerin ergitme kaynağı - Bölüm 1: Seçim ve kullanım için kurallar TS EN Kaynak için kalite şartları - Metalik malzemelerin ergitme kaynağı - Bölüm 2: Kapsamlı kalite şartları TS EN Kaynak için kalite şartları - Metalik malzemelerin ergitme kaynağı - Bölüm 3: Standard kalite şartları TS EN Kaynak için kalite şartları - Metalik malzemelerin ergitme kaynağı - Bölüm 4: Temel kalite şartları TS Altıköşe somunlar - Mamul ISO 4775 kalitesi B - Mukavemet sınıfı 8 ve 10 - Geniş anahtar ağızlı - Yüksek mukavemetli - Bağlantılar için 2

8 EN, ISO, IEC vb. No pren 782 2) pren 783 2) pren 784 2) pren 785 2) pren 970 (EN 970) pren 1011 (EN , EN , EN , EN , EN , pren , pren , pren ) pren ) pren 1418 (EN 1418) ENV :1992 ENV :1992 ENV ENV :1992 EN 10020:1988/ AC:1991 Adı (İngilizce) Hexagon nuts for high-strength structural bolting with large width across flats (short thread lengths) Product grade C Property classes 8.8 and 10.9 Hexagon nuts for structural bolting with large width across flats, style 1 Product grades B Property class 10 Plain washers for high-strength structural bolting, hardened and tempered Plain washers, chamfered, hardened and tempered for high-strength structural bolting Welding Visual examination for fusion welded joints Recommendation for arc welding of ferritic steels Hot dip galvanized coatings on fabricated ferrous products Specification Welding personnel Approval testing of welding personel for fully mechanized and automatic welding of metallic materials Eurocode 2: Design of concrete structures Part 1-1: General rules and rules for buildings Eurocode 3: Design of steel structures Part 1-1: General rules and rules for buildings Eurocode 3: Design of steel structures Part 1-2: Supplementary rules for structural fire design Eurocode 4: Design of composite steel and concrete structures Part 1-1: General rules and rules for buildings Definition and classification of grades of steel TS No 1) TS ISO 7414 TS EN 970 TS EN TS EN TS 914 EN ISO 1461 TS EN 1418 TS EN Adı (Türkçe) Altıköşe somunlar - Stil 1- Geniş anahtar ağızlı - Mamul kalitesi B - Mukavemet sınıfı 10 - Konstrüksiyon bağlantıları için Ergitme kaynaklarının tahribatsız muayenesi - Gözle muayene Kaynak - Metalik malzemelerin kaynağı için tavsiyeler - Bölüm 1: Ark kaynağı için genel kılavuz Kaynak - Metalik malzemelerin kaynağı için tavsiyeler - Bölüm 2: Ferritik çeliklerin ark kaynağı Demir ve çelikten yapılmış malzemeler üzerine sıcak daldırılmış galvaniz kaplamalar - Özellikler ve deney metotları Kaynak personeli - Metalik malzemelerin tam mekanize ve otomatik ergitme kaynağı için kaynak operatörlerinin ve direnç kaynak ayarcılarının yeterlilik sınavı Çelik tiplerinin tarifi ve sınıflandırılması 2) TSE Notu: pren 780, pren 781, pren 782, pren 783, pren 784 ve pren 785 standardları iptal edilmiş olup yerine pren , pren , pren , pren , pren ve pren standardları hazırlanmaktadır. 3) TSE Notu: pren 1029 iptal edilmiş olup yerine EN ISO 1461 geçmiştir. 3

9 EN, ISO, IEC Adı vb. No (İngilizce) EN 10021:1993 General technical delivery requirements for steel and iron products EN 10024:1995 Taper flange I sections Tolerances on shape and dimensions EN 10025:1990/ A1:1993 Hot rolled products of non-alloy structural steels Technical delivery conditions EN :1992 Designation system for steel Part 1: Steel names, principal symbols EN :1992 Designation system for steel - Part 2: Numerical systems EN 10029:1991 Hot rolled steel plates 3 mm thick or above - Tolerances on dimensions, shape and mass EN 10034:1993 Structural steel I and H sections - Tolerances on shape dimensions EN 10051:1991 Continuously hot-rolled uncoated plate, sheet and strip of non-alloy and alloy steels - Tolerances on dimensions and shape EN 10055:1995 EN :1995 EN :1993 Hot rolled steel equal flange tees with radiused root and toes - Dimensions and tolerances on shape and dimensions Structural steel equal and unequal leg angles - Part 1: Dimensions Structural steel equal and unequal leg angles - Part 2: Tolerances on shape and dimensions TS No 1) TS 550 EN TS 2162 EN TS EN TS EN TS 2163 EN TS 3736 EN Adı (Türkçe) Demir ve çelik mamuller - Genel teknik teslim şartları Alaşımsız yapı çeliklerinden imal edilen sıcak hadde mamulleri - Teknik teslim şartları Çeliklerin Kısa gösteriliş sistemleri - Kısım 1: Çelik adları, semboller Çelikler için kısa gösterme sistemleri - Bölüm 2: Numerik sistem Sıcak haddelenmiş 3 mm veya daha kalın çelik levhalar - Ölçü, şekil ve kütle toleransları Alaşımsız ve alaşımlı sürekli sıcak haddelenmiş, kaplanmamış çelik levha, sac ve şeritler - Boyut ve şekil toleransları TS 909 Çelik çeşitkenar köşebentler - Sıcak haddelenmiş, yuvarlak köşeli TS 908 Çelik eşkenar köşebentler - Sıcak haddelenmiş,yuvarlak köşeli EN 10079:1992 Definition of steel products TS EN Çelik mamullerin tanımları EN :1993 Hot-rolled products in weldable fine grain structural steels - Part 1: General delivery conditions TS EN Sıcak haddelenmiş mamuller - İnce taneli kaynaklanabilen yapı çelikleri - Kısım 1: Genel EN :1993 EN :1993 EN 10131:1991 Hot-rolled products in weldable fine grain structural steels - Part 2: Delivery conditions for normalized steel / normalized rolled steels Hot-rolled products in weldable fine grain structural steels - Part 3: Delivery conditions for thermomechanical rolled steels Cold rolled uncoated low carbon and high yield strength steel flat products for cold forming - Tolerances on dimensions and shape TS EN TS EN TS 3519 EN teknik teslim şartları Genel yapı çelikleri - Sıcak haddelenmiş kaynak edilebilen ince taneli -Kısım 2: Normalize edilmiş/haddelemede normalize edilmiş çeliklerin teslim şartları Sıcak haddelenmiş kaynak edilebilen ince taneli genel yapı çelikleri - Kısım 3: Termomekanik haddelenmiş çelikler için teslim şartları Yassı çelik Mamüller - Soğuk şekillendirme için soğuk haddelenmiş kaplanmamış - Düşük karbonlu ve yüksek akma dayanımlı boyut ve şekil toleransları 4

10 EN, ISO, IEC vb. No EN 10155:1991 EN :1991 EN :1991 EN :1991 EN 10164:1993 EN 10204:1991 EN EN EN EN EN :1991 EN :1993 EN 22063:1993 pren (EN ISO 2320) Adı (İngilizce) Structural steels with improved atmospheric corrosion resistance - Technical delivery conditions Delivery requirements for surface condition of hot rolled steel plates, wide flats and sections - Part 1: General requirements Delivery requirements for surface condition of hot rolled steel plates, wide flats and sections - Part 2: Plates and wide flats Delivery requirements for surface condition of hot rolled steel plates, wide flats and sections - Part 3: Sections Steel products with improved deformation properties perpendicular to the surface of the product - Technical delivery conditions Metallic products - Types of inspection documents Hot finished structural hollow sections of non-alloy and fine grain structural steels - Part 1: Technical delivery requirements Hot finished structural hollow sections of non-alloy and fine grain structural steels - Part 2: Tolerances, dimensions and sectional properties Cold formed welded structural hollow sections of non-alloy and fine grain steels - Part 1: Technical delivery requirements Cold formed welded structural hollow sections of non-alloy and fine grain steels - Part 2: Tolerances, dimensions and sectional properties Mechanical properties of fasteners - Part 1: Bolts, screws and studs (ISO 898-1:1988) Mechanical properties of fasteners - Part 2: Nuts with specified proof load values - Coarse thread (ISO 898-2:1992) Metallic and other inorganic coatings - Thermal spraying - Zinc, aluminium and their alloys (ISO 2063:1991 modified) Prevailing torque type steel hexagon nuts - Mechanical and performance properties TS No 1) TS EN TS EN TS EN TS EN TS EN TS EN TS EN TS EN TS 3576 EN TS 3611 EN Adı (Türkçe) Yapı çelikleri - Atmosferik korozyona direnci iyileştirilmiş - Teknik teslim şartları Çelik yassı mamuller - Levhalar, geniş yassılar ve profillerin yüzey teslim şartları Bölüm 1: Genel özellikler Çelik yassı mamuller - Sıcak haddelenmiş levha, geniş yassılar ve profiller için teslim şartları - Bölüm 2: Levha ve geniş yassılar Çelik yassı mamuller - Sıcak haddelenmiş levha, geniş yassılar ve profiller için teslim şartları - Bölüm 3: Profiller Mamul yüzeyine dik deformasyon özellikleri iyileştirilmiş çelik mamuller - Teknik teslim şartları Metalik ürünler - Muayene ve deney belgelerinin tipleri Çelik profiller - Sıcak haddelenmiş içi boş alaşımsız ve ince taneli yapı çeliklerinden - Bölüm 1: Teknik teslim şartları Çelik profiller - Sıcak haddelenmiş içi boş alaşımsız ve ince taneli yapı çeliklerinden - Bölüm 2: Toleranslar, boyutlar ve kesit özellikleri Bağlama elemanlarının mekanik özellikleri - Bölüm 1: Civata ve saplamalar Bağlama elemanlarının mekanik özellikleri - Bölüm 2: Deney yükü değerleri belirlenmiş somunlar - Normal adımlı TS 2967 EN Metalik ve diğer inorganik kaplamalar - Termal püskürtme - Çinko, alüminyum ve alaşımları TS 7252 Bağlama elemanları - Kendinden emniyetli somunlar - Altı köşe, çelik mekanik ve performans özellikleri 5

11 EN, ISO, IEC vb. No EN 24014:1991 (EN ISO 4014) EN 24016:1991 (EN ISO 4016) EN 24017:1991 (EN ISO 4017) EN 24018:1991 (EN ISO 4018) EN 24032:1991 (EN ISO 4032) EN 24033:1991 (EN ISO 4033) EN 24034:1991 (EN ISO 4034) EN 24063:1992 (EN ISO 4063) EN 24624:1992 (EN ISO 4624) EN 25817:1992 (EN ISO 5817) pren (EN ISO 7040) Adı (İngilizce) Hexagon head bolts - Product grades A and B (ISO 4014:11988) Hexagon head bolts - Product grade C (ISO 4016:1988) Hexagon head screws - Product grades A and B (ISO 4017:1988) Hexagon head screws - Product grade C (ISO 4018:1988) Hexagon nuts, style 1 - Product grades A and B (ISO 4032:1988) Hexagon nuts, style 2 - Product grades A and B (ISO 4033:1979) Hexagon nuts - Product grade C (ISO 4034:1986) Welding, brazing, soldering and braze welding of metals - Nomenclature of processes and reference numbers for symbolic representation on drawings (ISO 4063:1990) Paints and varnishes - Pull-off test (ISO 4624:1978) Arc-welded joints in steel - Guidance for quality levels for imperfections (ISO 5817:1992) Prevailing torque type hexagon nuts (with non-metallic insert), style 1 - Property classes 5, 8 and 10 TS No 1) TS EN TS EN TS EN TS EN TS EN TS EN TS EN TS 7307 EN TS EN TS 7830 EN TS Adı (Türkçe) Altıköşe başlı civatalar - Mamul kalitesi A ve B (Kısmi vida dişi açılmış) Altıköşe başlı civatalar - Mamul kalitesi C (Kısmi vida dişi açılmış) Altıköşe başlı civatalar - Mamul kalitesi A ve B (Tamamı vida dişi açılmış) Altıköşe başlı civatalar - Mamul kalitesi C (Tamamı vida dişi açılmış) Altıköşe somunlar, stil 1 - Mamul kalitesi A ve B Altıköşe somunlar,stil: 2 - Mamul kalitesi A ve B Altıköşe ince somunlar - Mamul kalitesi C Teknik resim - Metallerin kaynak, sert lehim, yumuşak lehim ve sert lehim kaynakla birleştirilmeleri - İşlemlerin adlandırılmaları ve teknik resimlerde sembolik gösteriliş için referans numaraları Boyalar ve vernikler - Çekme deneyi Çeliklerde ark kaynaklı birleştirmeler - Kusurlar için kalite seviyeleri kılavuzu Bağlama elemanları - Somunlar - Altıköşe - Kısım: 75 - Metrik - Metal olmayan emniyet elemanlı, stil 1 - mukavement sınıfı 5,6,8 ve 10 - Mamul kalitesi A ve B pren (EN ISO 7042) pren (EN ISO 7719) EN 29002:1987 (EN ISO 9001) Prevailing torque type hexagon nuts (with non-metallic insert), style 2 - Property classes 5, 8, 10 and 12 Prevailing torque type all-metal hexagon nuts, style 1 - Property classes 5, 8, and 10 Quality systems -Model for quality assurance in production and installation TS TS EN ISO 7042 Bağlama elemanları - Somunlar - Altıköşe - Kısım: 73 Metrik - Normal ve ince adımlı - Metal olmayan emniyet elemanlı - Mukavemet sınıfı 5,6,8,10 ve 12 - Mamul kalitesi A ve B Altı köşe başlı somunlar - Kendinden emniyetli - Tamamı metal, stil 2 - Mukavemet sınıfı 5,8, 10 ve 12 TS Bağlama elemanları - Somunlar - Altıköşe - Kısım:82 Metrik - Emniyetli, tamamı metal, stil 1 - Mukavemet sınıfı 5,8 ve 10 - Mamul kalitesi A ve B TS EN ISO 9001 Kalite yönetim sistemleri - Şartlar 6

12 EN, ISO, IEC vb. No EN 29692:1994 (EN ISO ) EURONORM 91 (1981) Adı (İngilizce) Metal-arc welding with covered electrode, gas shielded metal-arc welding and gas welding - Joint preparations for steel (ISO 9692:1992) Hot-rolled wide flats - Tolerances on dimensions, shape and mass ISO 286-2:1988 ISO system of limits and fits - Part 2: Tables of standard tolerance grades and limit deviations for hole and shafts ISO 1459:1973 4) EN ISO 1460:1994 ISO 1461:1973 Metallic coatings - Protection against corrosion by hot dip galvanizing - Guiding principles Metallic coatings - Hot dip galvanized coatings on ferrous materials - Gravimetric determination of the mass per unit area Metallic coatings - Hot dip galvanized coatings on fabricated products - Requirements ISO 1518:1992 Paints and varnishes - Scratch test ISO 1803:1994 Building construction - Expression of dimensional accuracy - Vocabulary ISO 1891:1979 Bolts, screws, nuts and accessories - Terminology and nomenclature - Trilingual edition ISO 2409:1992 Paints and varnishes - Cross-cut test ISO 2808:1991 Paints and varnishes - Determination of film thickness ISO :1979 Tolerances for building - Part 1: Basic principles for evaluation and specification ISO :1979 Tolerances for building - Part 2: Statistical basis for predicting fit between components having a normal distribution of sizes ISO :1979 Tolerances for building - Part 3: Procedures for selecting target size and predicting fit ISO :1989 Measurement methods for building - Setting-out and measurement - Part 1: Planning and organization, measuring procedures, acceptance criteria TS No 1) TS 3473 EN TS 3061 ISO 9034 TS EN TS EN ISO 1460 TS 914 EN ISO 1461 TS 6039 ISO 1518 TS 4313 EN ISO 2409 TS 4772 ISO 2808 TS 6165 TS 7095 TS 7352 Adı (Türkçe) Örtülü elektrotla metal ark kaynağı, koruyucu gaz metal ark kaynağı ve gaz kaynağı - Kaynak ağızları - Çelik için Sıcak haddelenmiş yassı mamul yapı çelikleri - Şekil ve boyut toleransları Toleranslar - Sınır ölçüleri ve alıştırmalar için ISO sistemi Bölüm 2: Delikler ve miller için esas tolerans nitelikleri ve sınır sapmalarına ait çizelgeler Metalik kaplamalar - Demir esaslı malzemeler üzerine sıcak daldırma galvaniz kaplamalar - Birim alan kütlesinin gravimetrik tayini Demir ve çelikten yapılmış malzemeler üzerine sıcak daldırılmış galvaniz kaplamalar - Özellikler ve deney metotları Boya ve vernikler - Kazınma deneyi Boyalar ve vernikler - Çapraz kesme deneyi Boyalar ve vernikler - Film kalınlığı tayini Bina boyut toleransları - Bölüm 1: Değerlendirme ve şartnamelerde uygulanacak temel ilkeler Bina toleransları - Normal boyut dağılımlı bina bileşenleri arasındaki boyut uyumunun istatistiki metotlarla önceden tespiti Bina toleransları - Hedef boyut seçimi için işlemler ve elemanlar arası boyut uyumunun önceden belirlenmesi 4)TSE Notu: ISO 1459 iptal edilmiş olup yerine ISO 1461 geçmiştir. 7

13 EN, ISO, IEC Adı vb. No (İngilizce) ISO :1982 Metallic materials - Hardness test - Vickers test - Part 1: HV 5 to HV 100 EN ISO 7089:2000 Plain washers - Normal series - Product grade A EN ISO 7090:2000 Plain washers, chamfered - Normal series - Product grade A EN ISO 7091:2000 Plain washers - Normal series - Product grade C ISO :1989 ISO :1989 ISO :1989 5) ISO :1988+ Suppl 1:1994 EN ISO : 1999 EN ISO : 1999 Tolerances for building - Method of measurement of building and building products - Part 1 - Methods and instruments Tolerances for building - Method of measurement of building and building products - Part 2: Position of measuring points Building construction - Measuring instruments - Procedure for determining accuracy in use - Part 1: Theory (Introduction to additional parts) Preparation of steel substrates before application of paints and related products - Visual assessment of surface cleanliness - Part 1: Rust grades and preparation grades of uncoated steel substrates after overall removal of previous coatings Preparation of steel substrates before application of paints and related products - Test for the assessment of surface cleanliness - Part 2: Laboratory determination of chloride on cleaned surfaces Preparation of steel substrates before application of paints and related products - Test for the assessment of surface cleanliness - Part 3: Assessment of dust on steel surfaces prepared for painting (pressure-sensitive tape method) TS No 1) TS EN ISO TS EN ISO 7089 TS EN ISO 7090 TS EN ISO 7091 TS ISO TS ISO TS ISO TS EN ISO TS EN ISO Adı (Türkçe) Metal malzemeler - Vickers sertlik deneyi - Bölüm 1: Deney metodu Rondelalar - Bölüm 21: Düz rondelalar - Normal seriler- Mamul kalitesi A Rondelalar - Bölüm 22: Düz rondelalar - Havşalı - Normal Seriler - Mamul kalitesi A Rondelalar - Bölüm 23: Düz rondelalar - Normal seriler - Mamul kalitesi C Bina toleransları - Binaların ve binada kullanılan elemanların ölçüm metotları - Bölüm 1: Metotlar ve cihazlar Bina toleransları - Binaların ve binada kullanılan elemanların ölçüm metotları - Bölüm 2: Ölçme noktaları yerleri Çelik yüzeylerin hazırlanması - Boya ve ilgili malzemelerin uygulanmasından önce - Yüzey temizliğinin gözle muayenesi - Bölüm 1: Kaplanmamış çelik alt yüzeylerin önceki kaplamanın tamamen kaldırılmasından sonraki pas ve hazırlanma dereceleri Çelik yüzeylerin hazırlanması - Boya ve ilgili malzemelerin uygulanması - Yüzey temizliği değerlendirme deneyleri - Bölüm 2: Temizlenmiş yüzeylerdeki klorürün laboratuvarda tayini Çelik yüzeylerin hazırlanması - Boya ve ilgili malzemelerin uygulanması - Yüzey temizliği değerlendirme deneyleri - Bölüm 3: Boyamak için hazırlanmış çelik yüzeyler üzerindeki tozun değerlendirilmesi (Basınca duyarlı bant metodu) 5) TSE Notu: ISO standardı iptal edilmiş yerine ISO standardı geçmiştir. 8

14 EN, ISO, IEC vb. No EN ISO : 1995 ISO :1992 ISO :1992 ISO :1994 ISO/DIS 9013 (ISO 9013) EN ISO 10511: 1997 ISO/CD (ISO 10512) EN ISO 10513: 1997 EN ISO : 1998 EN ISO : 1998 Adı (İngilizce) Preparation of steel substrates before application of paints and related products - Surface roughness characteristics of blastcleaned steel substrates - Part 2: Method for the grading of surface profile of abrasive blast-cleaned steel - Comparator procedure Preparation of steel substrates before application of paints and related products - Surface preparation method - Part 1: General principles Preparation of steel substrates before application of paints and related products - Surface preparation method - Part 2: Abrasive blast cleaning Preparation of steel substrates before application of paints and related products - Surface preparation method - Part 3: Hand and power tool cleaning Welding and allied processes - Quality classification and dimensional tolerances of thermally cut (oxygen/fuel gas flame) surfaces Prevailing torque type hexagon thin nuts (with non-metallic insert) Prevailing torque type hexagon nuts (with non-metallic insert), style1, with metric fine pitch thread - Property classes 6, 8 and 10 Prevailing torque type all-metal hexagon nuts, with metric fine pitch thread - Property classes 8, 10 and 12 Paints and varnishes - Corrosion protection of steel structures by protective paint systems - Part 1: General introduction Paints and varnishes - Corrosion protection of steel structures by protective paint systems - Part 2: Classification of enviroments TS No 1) Adı (Türkçe) TS EN ISO Boya ve ilgili ürünlerin uygulanmadan önce çelik taban malzemelerin hazırlanması - Kumlanarak temizlenmiş çelik taban malzemelerin yüzey pürüzlülük karakteristikleri - Bölüm 2: Aşındırıcı ile kumlanarak temizlenmiş çeliklerin yüzey profillerinin derecelendirilmesi için metot - Komparatör işlemi TS EN ISO Çelik yüzeylerin hazırlanması Boya ve ilgili maddelerin uygulanması - Yüzey hazırlama metotları - Bölüm 1: Genel prensipler TS EN ISO Çelik yüzeylerin hazırlanması Boya ile ilgili malzemelerin uygulanmasından önce - Yüzey hazırlama metotları - Bölüm 2: Aşındırıcı püskürterek temizleme TS EN ISO Çelik yüzeylerin hazırlanması Boya ve ilgili malzemelerin uygulanmasından önce yüzey temizleme metotları - Bölüm 3: El ve motorlu takımlarla temizleme TS EN Kaynak ile ilgili işlemler - Isıl ISO 9013 kesme (Oksijen/Petrol gazı alevi) yüzeylerinin boyut toleransları ve kalite sınıflandırılması TS Altı köşe başlı ince somunlar - EN ISO Kendinden emniyetli, (Metal olmayan emniyet elemanlı) TS Bağlama elemanları - Somunlar - Altıköşe - K ısım: 73 Metrik -Normal ve ince adımlı - Metal olmayan emniyet elemanlı - Mukavemet Sınıfı 5,6,8,10 ve12 Mamul kalitesi A ve B TS EN ISO TS EN ISO TS EN ISO Altı köşe somunlar - Kendinden emniyetli, tamamı metal,stil 2 - Metrik ince adımlı - Mukavemet sınıfı 8,10 ve 12 Boyalar ve vernikler - Çelik yapıların koruyucu boya sistemleriyle korozyona karşı korunması - Bölüm 1: Genel bilgiler Boyalar ve vernikler - Çelik yapıların koruyucu boya sitemleriyle korozyona karşı korunması - Bölüm 2: Çevrenin sınıflandırılması 9

15 EN, ISO, IEC vb. No EN ISO : 1998 EN ISO : 1998 EN ISO : 1998 EN ISO : 1998 EN ISO : 1998 EN ISO : 1998 Adı (İngilizce) Paints and varnishes - Corrosion protection of steel structures by protective paint systems - Part 3: Design considerations Paints and varnishes - Corrosion protection of steel structures by protective paint systems - Part 4: Types of surface and surface preparation Paints and varnishes - Corrosion protection of steel structures by protective paint systems - Part 5: Protective paint system Paints and varnishes - Corrosion protection of steel structures by protective paint systems - Part 6: Laboratory performance test methods Paints and varnishes - Corrosion protection of steel structures by protective paint systems - Part 7: Execution and supervision of paint work Paints and varnishes - Corrosion protection of steel structures by protective paint systems - Part 8: Development of specifications for new work and maintenance TS No 1) TS EN ISO TS EN ISO TS EN ISO TS EN ISO Adı (Türkçe) Boyalar ve vernikler - Çelik yapıların koruyucu boya sitemleriyle korozyona karşı korunması - Bölüm 4: Yüzey tipleri ve yüzey hazırlama Boyalar ve vernikler - Çelik yapıların koruyucu boya sitemleriyle korozyona karşı korunması - Bölüm 5: Koruyucu boya sistemleri Boyalar ve vernikler - Çelik yapıların koruyucu boya sitemleriyle korozyona karşı korunması - Bölüm 6: Labaratuvar performans deney metotları Boyalar ve vernikler - Çelik yapıların koruyucu boya sitemleriyle korozyona karşı korunması - Bölüm 7: Boyama işlemlerinin uygulanması ve denetimi 3 Tarifler Bu standardın amacına uygun olarak, aşağıdaki tarifler uygulanır: 3.01 Soğuk şekillendirilmiş bileşen Tarifi, EN ve EN de verilmiştir İnşaat işleri İnşa edilen veya inşaat çalışmaları sonucunda ortaya çıkan herşey. Bu terim bina ve inşaat mühendisliği alanına giren yapıların her ikisini de kapsar. Taşıyıcı olan veya olmayan elemanlar dahil olmak üzere tüm yapıya ait tanımdır Yüklenici (müteahhit) İşlerin uygulamasını yapan kişi veya kuruluş (EN deki tedarikçi) Sapma Tarifi, ISO 1803 de verilmiştir Tasarıma esas yapım metodu Yapı tasarımında esas alınan yapım metodunun ana hatları Yapım metodunun beyanı Çelik yapı yapılırken kullanılacak işlemleri tarif eden belgeler. 10

16 3.07 Yapı uygulaması İşin fiziki açıdan tamamlanabilmesi için, tedarik, imalât, kaynaklama, mekanik birleştirme, nakliye, yapım, koruyucu bakım, muayene ve buna bağlı yapılan belgelendirme gibi faaliyetlerin tamamı Normal toleranslar a) Statik olarak yüklenmiş yapılara ait tasarım kabullerini karşılamak, b) Farklı herhangi bir kural bulunmaması halinde, binalara ait kabul edilebilir toleransları tanımlamak için gerekli olan boyut sapmalarına ait temel sınırlar İzin verilen sapma Tarifi, ISO 1803 de verilmiştir Yerleştirme noktaları Tarifi, ISO de verilmiştir şartnamesi Bu standarda uygun kuralları ve ilâve kuralları belirleyen, özel bir projeye ilişkin teknik verileri ve bilgileri kapsayan belgeler Emniyet plânı Şantiyede, işin uygulanması çalışmalarında görev alan ve etkilenecek personelin emniyetini uygun şekilde sağlamak için gerekli düzenlemeleri gösteren belge Yardımcı sistem ISO de tarif edilen yardımcı uygulama sistemini oluşturan hatlar ve kotlar Özel toleranslar Emniyet veya diğer fonksiyonel şartlara ait tasarım kabullerini karşılamak için gerekli olan daha sıkı toleranslar. Not - Bu standarddaki özel toleranslar, ENV de tarif edilen bazı toleransları da kapsar Tolerans Tarifi, ISO 1803 de verilmiştir Kaynak koordinatörü Tarifi, EN 719 da verilmişitir Çelik yapı işleri İnşaat işlerinin, taşıyıcı çelik yapı ile ilgili olan ve proje tarif edilen kısımları. 4 Belgeler 4.1 şartnamesi (1) İşlerin uygulanmasıyla ilgili gerekli bütün bilgiler ve teknik şartlar, proje yer almalıdır. Not - şartnamesine, ilgili olanların dahil edilmesi gereken bilgilerin listesi, Ek C de verilmiştir. (2) İşlerin uygulamasında kullanılan emniyet plânına ait şartlar, inşaat işlerinde kullanılan emniyet plânına uygun olmalı ve proje belirtilmelidir. (3) İşlerin herhangi bir kısmının uygulanmasına başlanmadan önce, proje şartnamesi içinde, o kısımla ilgili bulunması gereken bilgiler eksiksiz olmalıdır. (4) şartnamesi, şartnamede bulunan önceden kararlaştırılmış bilgilerde değişiklik yapma işlemlerini de kapsamalıdır. 11

17 4.2 Yüklenici belgeleri Kalite plânı (1), işlerin uygulanması için yüklenicinin bir kalite plânı sunması gerekip gerekmediği belirtilmelidir. Not - Kalite plânı gerekmiyor ise, proje şartnamesinin, aşağıdaki (2) nci paragrafta belirtilen hususlardan ilgili olanları sağlanması garanti altına alınmalıdır. (2) Kalite plânı gerekliyse bu plân, işlere ait özel kalite uygulamalarını, kaynakları ve işlerin yapılması için faaliyetlerin sıralanmasını göstermelidir. Not - Kalite plânı yapılırken aşağıdaki hususlar göz önünde bulundurulmalıdır: a) Şartname hükümlerinin iş kapasitelerine göre tekrar gözden geçirilmesi, b) nin çeşitli safhalarında özel görev ve yetkilerin paylaştırılması, c) Uygulanacak özel işlemler, metotlar ve iş yapım talimatları, d) Kaynaklar için özel kalite şartları uygulama işlemlerinin, EN 729-2, EN 729-3, EN e uygun olarak seçimi, e) İşlere özel muayene ve deney (test) plânı, f) Değiştirme ve tadilleri yapma işlemi, g) Kabul ve kalite anlaşmazlıkları, uygunsuzluklar durumunda çözüm işlemleri, h) İkinci veya üçüncü taraf onayı için gerekli hususlar veya şahit muayene ve deneyler ile ilgili şartlar ve takip eden herhangi çözüm şartları Emniyet plânı (1) Ayrıntılı iş uygulama talimatlarını veren metot belgeleri, işlerin uygulanmasında kullanılan emniyet plânına uygun olmalıdır Uygulama belgeleri (1) Bitmiş yapıdaki işlerin proje şartnamesine göre uygulandığını göstermeye yeterli belgeler, uygulama sırasında hazırlanmalıdır. Not 1 - Bu tip belgeler aşağıdakilerden oluşur: a) Malzeme deney belgeleri veya tedarikçilerin uygunluk beyannamesi, b) Kabul etme veya reddetme halinde yapılacak uygulamalar, c) Tatbikat projeleri veya tatbikat projelerinin hazırlanabilmesi için yeterli bilgi, d) Kesin kabulde yapılan boyut kontrollerine ait kayıtlar. Not 2- Uygunluk kontrolü, Ek D ye göre yapılabilir. Bu gibi durumlarda, proje, Ek D de verilenlerden hangi işlemin uygulanacağı belirtilmelidir. 5 Malzemeler 5.1 Genel (1), işlerde kullanılacak bütün çelik malzemeler, Çizelge 1 de verilen ilgili mamul standardına atıf yapılarak belirtilmelidir. Seçilen çelik mamuller, en fazla S 355 sınıfta olmalıdır. Not 1 - Ana malzeme ve bağlantı malzemesinin her ikisi için de, EN veya EN ye uygun şekilde kısa gösterilmiş çelik türleri ve alt türleri kullanılmalı ve izin verilen tercihler mamul standardında belirtilmelidir. 12

18 Çizelge 1 - Çelik malzemelere ait mamul standardları Mamuller Teknik teslim şartları Boyutlar Toleranslar I ve H kesitli profiller Gerekmez EN Döşeme kirişleri Gerekmez pr EN U kesitli profiller Gerekmez Gerekmez Eşit veya farklı kollu EN pren EN köşebentler EN T kesitli profiller Gerekmez EN EN EN Plâkalar Uygulanmaz EN Yassı levhalar, geniş Uygulanmaz EU 91 yassı levhalar Sıcak şekillendirilmiş kutu kesitli profiller Soğuk şekillendirilmiş kutu kesitli profiller Deformasyon özellikleri iyileştirilmiş çelikler Çizelge 1 e ait notlar: EN pren pren pren pren pren EN Uygulanmaz Uygulanmaz Not 1 - EN 10020, çelik türlerine ait tarifleri ve sınıflandırmaları verir. Çeliklerin ismi ve numarası ve kısa gösterimleri, sırası ile EN ve EN de verilmiştir. EN 10021, genel teknik teslim şartlarını verir. Not 2 - EN alaşımsız çelikleri, EN ince tane boyutlu çelikleri, EN açık hava şartlarına dirençli çelik türlerini kapsar. Not 3 - EN ve EN , alaşımsız ve ince tane boyutlu çelikleri kapsar. Not 4 - EN 10051, sürekli üretim hattında imal edilen geniş banttan kesilmiş levhaları kapsar. Not 5 - Sıcak haddelenmiş levhalar, geniş yassı plâkalar ve profillerin yüzey teslim şartları, EN , EN ve EN de verilmiştir. Not 6 - EU 91, henüz Avrupa standardına dönüştürülmemiş bir Euronorm dur. (2) aksi belirtilmedikçe, levhalar için EN a göre tolerans sınıfı A veya EN e göre tolerans kategorisi A kullanılmalıdır. (3) Malzemenin imalâtına başlanmadan önce malzeme işleme tabi tutulacaksa, proje bu işlemin özellikleri tarif edilmelidir. Not - Bu tip işlemlere, ısıl işlem, bombe verme veya eğme örnek olarak verilebilir. (4) Birleştirme elemanları, Madde 5.4 e göre seçilmelidir. Not - Uygun cıvata ve somun takımlarının kullanılmış olmasına dikkat edilmelidir. (5) Tedarik edilen malzemelerin özellikleri, proje belirtilen şartların bu özellikler ile kıyaslanabilmesine imkan verecek şekilde belgelendirilmelidir. Bu malzemelerin ilgili standardlara uygunluğu, Madde 12.2 ye göre kontrol edilmelidir. 13

19 Not - Metalik mamullere ait EN deki Madde 2.2 ye uygun şekilde hazırlanmış muayene belgeleri, genellikle malzeme deney belgelerinin yerini tutması için talep edilmelidir. 5.2 Malzemelerin kullanımı Tanıtım (1) Malzemeler, teslim alınma aşamasından, işlerde kullanıldıktan sonraki kesin kabul aşamasına kadar bütün aşamalarda tanınabilmelidir. Not - özel tanıtım yolu belirtilmedikçe, bu tanıtımda genel üretim işlemleri için gruplandırılmış mamullere ait belgeli pota kayıt değerleri esas alınabilir. (2) Farklı malzeme türleri birlikte kullanılıyorsa, her malzemeye ait eleman, malzemenin türünü gösteren bir işaretle işaretlenmelidir. İşaretlenmemiş malzeme, uygun olmayan mamul olarak kabul edilmelidir. (3) Bileşenler için malzeme işaretleme metotları, Madde 6.2 ye uygun olmalıdır Taşıma ve depolama (1) Malzemeler, önemli bozulma olacak şekilde veya önemli bozulmaya sebep olacak uzun bir süre depolanmışsa, ilgili mamul standardına uygun olup olmadıkları kullanılmadan önce kontrol edilmelidir. Not - Açık hava şartlarına dirençli çelik mamullerde açık havaya maruz kalacak yüzeylerin, üniform bir yüzey elde etmek için hafif kum püskürtme yöntemiyle düzeltilmesi gerekebilir. (2) İmalâtçı tarafından belirtilen raf ömrü dolmuş malzeme kullanılmamalıdır. (3) Malzeme, imalâtçı talimatlarına uygun olan şartlarda depolanmalıdır Kaynaklı bileşenlerde kullanılacak çelik (1) Kullanılacak kaynak işlemine uygunluk göstermesi için, kaynaklı bileşenlerde kullanılacak çeliklerin malzeme belgesinde verilen kimyasal özellikleri kontrol edilmelidir. EN de verilen formüle uygun olarak, pota analizinden karbon eş değeri (CEV) hesaplanmalıdır. İmalâtçının, EN ye uygun olarak belgelendirilmiş bir imalât kontrol sistemi olması şartıyla, EN deki 5. seçeneğe göre, pota analizi yerine, mamulün EN deki Çizelge 4 içinde verilen en büyük CEV değerine uygun olduğunu gösteren imalâtçı beyanı da kullanılabilir. (2) Kaynaklanacak açık hava şartlarına dirençli çeliğin karbon eş değeri (CEV) % 0,54 ü aşmamalıdır. (3) Karbon eş değeri kullanılacak kaynak işlemine uygun olarak malzeme belgesiyle doğrulanmıyorsa, çelik uygun olmayan mamul olarak kabul edilmelidir. (4) Takviye malzemesi, çelik bileşenin farklı bir parçası değilse, karbon eş değeri % 0,43 ü aşmayan çelik veya kaynakla birleştirilen ana malzemeler içinde en çok kullanılan malzeme ile aynı olmalıdır Özel nitelikler (1) şartnamesi, yüzey süreksizlikleri ve/veya yüzey kusurlarının EN e uygun olarak aşındırma yardımıyla tamir edilmesine ilişkin herhangi özel şartları belirtmelidir. (2) şartnamesi, iç kusurları veya tabakalanmaları veya kaynaklanacak bölgelerdeki çatlakları belirlemek amacıyla, malzemeler üzerinde Madde e uygun olarak yapılması gereken deneyleri belirtmelidir. (3) şartnamesi, EN e uygun olarak, mamul yüzeyine dik şekil değiştirme özelliklerinin iyileştirilmesi gereken malzemelere ait herhangi özel şartı belirtmelidir. Not - Bunlara genellikle kalınlık doğrultusundaki özellikler denir Uygun olmayan malzemeler (1) Önce uygun değil şeklinde işaretlenmiş ancak daha sonra uygun oldukları deneyle veya tekrarlı deneyle kanıtlanmış malzemelere ait deney sonuçları kaydedilmelidir. 14

20 5.3 Kaynak sarf malzemeleri (1) aksi belirtilmedikçe, bütün kaynak sarf malzemeleri ilgili Avrupa standardlarında verilen şartlara uygun olmalıdır. (2) Kaynak sarf malzemelerinin tipi, kaynak işine, kaynaklanacak malzemeye ve kaynak işlemine uygun olmalıdır. (3) Açık hava şartlarına karşı dirençli çelik kaynaklanacaksa, proje aksine izin verilmedikçe, açık hava şartlarına karşı direnci, ana malzeme ile eş değer olan kaynak sarf malzemesi kullanılmalıdır. Tek dikişli köşe kaynaklar, kalınlığı 12 mm den daha düşük olan malzemede uygulanan küt kaynaklar, diğer küt kaynaklarda başlık dışındaki dikişlerde, kaynak metalinin açık hava şartlarına direncini garanti altına almak için su ile temas deneyinin yapılması yeterlidir. 5.4 Mekanik birleştirme elemanları Altı köşeli cıvatalar, altı köşeli somunlar ve düz rondelâlar Terimler (1) Bu standardda, ISO 1891 e göre tam kısa gösterimler sadece alt madde başlıklarında verilmiştir. (2) Metin içinde kullanılan kısaltılmış terimler aşağıda verilmiştir: Cıvata : Altı köşeli cıvata Somun : Altı köşeli somun Rondelâ : Düz rondelâ veya tek tarafı pahlı düz rondelâ Cıvata takımı : Somunuyla birlikte bir cıvata ve rondelâ veya gerekliyse rondelâlar Not - Altı köşeli cıvata ile altı köşe başlı cıvata terimleri eş anlamlıdır Mekanik özellikler (1) Cıvataların mekanik özellikleri, EN e uygun olmalı ve aşağıda belirtilen özellik sınıflarından birine uygunluk göstermelidir: 4.6, 4.8, 5.6, 5.8, 6.8, 8,8 veya Not - Cıvata, somun ve rondelâların yapımında kullanılan malzemelerde, özellikle metal kaplama işlemleri uygulanırken oluşacak hidrojen kırılganlığından kaçınılmasına dikkat edilmeldir. (2) Temellerde kullanılan cıvataların mekanik özellikleri, genellikle (1). paragrafta verildiği gibi olmalıdır. Buna alternatif olarak temel cıvataları, EN e uygun sıcak haddelenmiş S 235, S 275 veya S 355 çelik türlerinden ve/veya EN e uygun sıcak haddelenmiş S 275 veya S 355 çelik türlerinden imal edilebilir. (3) Somunların mekanik özellikleri, EN ye uygun olmalı ve aşağıda verilen mekanik özellik sınıflarından birine uygunluk göstermelidir: 4, 5, 6, 8, 10 veya 12. (4) Rondelâların mekanik özellikleri, Çizelge 1 ve Çizelge 2 de verildiği gibi olmalıdır Cıvatalı birleşimler (1) Cıvatalı birleşimler, Çizelge 2 ve Çizelge 3 de verilen takımlardan birine uygun olan birbirine eş cıvatalar, somunlar ve rondelâlardan meydana gelmelidir. (2) şartnamesi gerektirirse, ön yüklemeli uygulamalarda birleşimlerin uygunluğu Madde A.1 de tarif edilen deney işlemi ile doğrulanmalıdır. (3) Uygun CEN veya ISO standardı çıkıncaya kadar, konik rondelâlar millî standardlara uygun olmalıdır. 15

21 Çizelge 2 - Ön yüklemesiz cıvata takımları Cıvatalar Somunlar Rondelâlar Sınıf Standard 2) Standard Sınıf Standard Sınıf 4.6 EN d > M16 için pc 4 EN EN d M16 için pc EN EN pc 5 EN ISO ) 100 HV 5.8 1) ) ) 4) EN pc 8 ISO HV EN EN pc 10 3) 4) ISO HV pren 781 pren 780 pc 8 pren 784 7) pren 785 n/a EN EN ) 5) pc 10 ISO HV EN24017 EN pc 12 5) ISO ) 200 HV 10.9 pren 784 7) pren 781 pren 780 pc 10 pren 785 n/a pren 782 pren 783 pc 10 pren 785 n/a Notlar 1) 5.8 veya 6.8 sınıfına giren cıvata takımları için CEN veya ISO standardı yoktur. Bununla birlikte, böyle cıvatalar, EN 24014, EN 24016, EN veya EN de verilen boyut ve toleranslara uygun olabilir (bu standardlarda belirtilmemesine rağmen). Somunlar, EN veya EN de verilen boyut ve toleranslara uygun olabilir (bu standardlarda belirtilmemesine rağmen)., 2) 5.6, 8.8 ve 10.9 sınıfına giren cıvatalar, EN veya EN de verilen boyut ve toleranslara uygun olabilir (bu standardlarda belirtilmemesine rağmen). 3) pc 8 veya pc 10 sınıfına giren somunlar, EN de verilen boyut ve toleranslara uygun olabilir (bu standardlarda belirtilmemesine rağmen). 4) EN veya EN ye uygun (veya Not (2) de belirtilen) 8.8 sınıfına giren cıvatalar metal kaplı ise, somunlar pc 10 sınıfına giren somunlar olmalıdır. 5) EN veya EN ye uygun (veya Not (2) de belirtilen) 10.9 sınıfına giren cıvatalar metal kaplı ise, somunlar pc 12 sınıfına giren ve EN e uygun somunlar olmalıdır. 6) ISO 7089 a uygun 140 HV sınıfına giren düz rondelâlar da kullanılabilir. 7) pren 781 e uygun cıvatalar ile, somun altında pren 784 e uygun düz rondelâlar kullanılabilir fakat, cıvata başı altına yerleştirilen rondelâlar, pren 785 e uygun pahlı düz rondelâlar olmalıdır. 8) pren 784 veya pren 785 e uygun rondelâlar da kullanılabilir. Çizelge 3 - Ön yüklemeli cıvata takımları Not Civatalar Somunlar Rondelâlar Standard Standard Standard Standard 8.8 pren 781 pren 780 pc 8 pren 784 1) pren 781 pren 780 pc 10 pren pren 782 pren 783 pc 10 pren 785 1) pren 781 e uygun cıvatalar ile, somun altında pren 784 e uygun düz rondelâlar kullanılabilir fakat, cıvata başı altına yerleştirilen rondelâlar pren 785 e uygun pahlı düz rondelâlar olmalıdır. 16

22 5.4.2 Doğrudan gerilim gösteren rondelâlar (1) Doğrudan gerilim gösteren rondelâlar ve sertleştirilmiş somun ve cıvata yüzü bir arada olan rondelâlar, ilgili Avrupa standardına uygun olmalıdır. Not - Doğrudan gerilim gösteren rondelâlara ait Avrupa standardı hazırlanma aşamasındadır. (2) Doğrudan gerilim gösteren rondelâlar, açık hava şartlarına dirençli çeliklerle birlikte kullanılmamalıdır Özel birleştirme elemanları (1) Özel birleştirme elemanları, CEN veya ISO standardlarında yer almayan elemanlardır. Özel birleştirme elemanlarının kullanımı, Madde 8.9 da verilmiştir. (2) CEN veya ISO standardlarında yer almayan, kullanılacak herhangi birleştirme elemanı ve bu eleman için gerekli olan deneyler, proje tarif edilmelidir. Not - Bu madde, gömme başlı cıvatalara, yuvarlak başlı cıvatalara, açık hava etkilerine dayanıklı cıvatalara, temel cıvatalarına ve perçinlere uygulanır. 5.5 Şerbetleme malzemeleri (1), şerbetleme malzemeleri, çimento esaslı şerbet, özel şerbet veya ince agregalı beton olarak tanımlanmış olmalıdır. (2) Çelik kaideler ve mesnet plâkaları ile beton temeller arasında kullanılacak çimento esaslı şerbetler, aşağıda verilen şekilde olmalıdır: a) En fazla 25 mm anma kalınlığı için; Sadece portland çimentosu. b) 25 mm ilâ 50 mm arasındaki anma kalınlığı için; Çimentonun ince agregaya oranı, en az 1:1 olan akıcı portland çimentosu harcı. c) 50 mm den daha fazla anma kalınlığı için; Çimentonun ince agregaya oranı en az 1:2 olan, mümkün olduğu kadar kuru portland çimentosu harcı. (3) Özel şerbet, imalâtçı tarafından hazırlanan detaylı kullanım kılavuzu ile birlikte teslim edilmelidir. Özel şerbetler; çimento esaslı katkılı şerbetler, genleşen şerbetler ve reçine esaslı şerbetler olup, bu amaçla sadece düşük büzülme özellikli şerbetler seçilmelidir. (4) İnce agregalı beton, sadece çelik kaideler veya mesnet plakâları ile beton arasında, anma kalınlığı en az 50 mm olan açıklığı doldurmak üzere kullanılmalıdır. 5.6 Kilitleme parçalı cıvatalar (1), vida somun takımının, çarpma veya şiddetli titreşim esnasında gevşemesini etkili şekilde önleyen, ön torklu somunlar veya diğer cıvata tipleri gibi bağlama elemanları tanımlanmalıdır. Bu kategoriye giren standard mamullere örnek olarak, pren 22320, pren 27040, pren 27042, pren ISO/CD 10511, ISO/CD ve ISO/CD de verilen elemanlar gösterilebilir. 5.7 Kesme yükü taşıyan birleştiriciler (1), kesme yükü taşıyan birleştirme elemanları tanımlanmış olmalıdır. Kesme yükü taşıyan kaynaklı birleştirme elemanları ile ilgili standard, hazırlanma aşamasındadır. Ancak, bu standard yayınlanıncaya kadar, kesme yükü taşıyan bütün birleştirme elemanları, özel bağlayıcılar olarak sınıflandırılmalı ve Madde te verilen şartları sağlamalıdır. 17

23 6 İmalât 6.1 Genel (1) Bu maddede, çelik yapı uygulamasındaki kısımların imalâtı için işçilikle ilgili normal şartlar tarif edilmiştir. (2) Yapısal çelik kısımlar, Madde 11.2 de belirlenen toleranslar içerisinde imal edilmelidir. Muayene ve deneylerle ilgili şartlar, Madde 12.3 te verilmiştir. 6.2 Tanımlama (1) Çelik yapının her parçası veya benzer parçaların içerisinde bulunduğu her ambalâj, imalâtın her aşamasında, uygun sistem kullanılarak tek tek tanımlanmalıdır. Her bileşen, herhangi hasar meydana getirmeyecek tarzda kalıcı ve ayırd edici işaretle işaretlenmelidir. İmalâtı tamamlanmış bileşenlerin malzeme sertifikalarında tanımlanıp tanımlanamayacağı, proje beyan edilmelidir. (2) aksi belirtilmemişse, her parça veya benzer parçaların içerisinde bulunduğu ambalajları işaretlemek için damgalanarak numaralandırma veya zımbalamayla yapılmış işaretler kullanılabilir., bileşenlerin işaretlenmesinde damgalama veya zımbalamaya izin verilmeyen bölgeler belirtilmeli ve bu bölgelerde yumuşak stampa kullanılıp kullanılamayacağı belirtilmelidir. Oyularak çentik açma yoluyla işaretlemeye izin verilmemelidir. 6.3 Taşıma ve depolama (1) Yapısal çelik bileşenler, kalıcı şekil değiştirmeler meydana gelmeyecek ve yüzey hasarı en aza indirilecek şekilde güvenli tarzda ambalajlanmalı, taşınmalı ve nakledilmelidir. Kaldırma esnasında tutma noktalarında hasar meydana gelmemesi için tedbir alınmalıdır. (2) İmal edilmiş ve taşınma ve montajdan önce depolanacak bileşenler zemine temas etmeyecek şekilde yığılmalıdır. Bu zeminde su toplanması önlenmiş olmalıdır. Bileşenler, temiz tutulmalı ve kalıcı şekil değişimi oluşmasını önlemek için yeterli şekilde mesnetlenmiş olmalıdır. 6.4 Kesme (1) Kesme işlemi, testere, makas, makine veya elle ısıl kesme kullanılarak gerçekleştirilmelidir. Elle ısıl kesme, sadece makine ile ısıl kesmenin uygulanabilir olmadığı yerlerde kullanılmalıdır. (2) Kesme işleminde kullanılan donanım, Madde ve Madde de verilen şartlardan uygun olanına göre periyodik olarak muayene edilmelidir. (3) Isıl olarak kesilen kenarlar, herhangi curufun temizlenmesi şartıyla, önemli düzensizlik olmamak üzere kabul edilir. (4) Girintili köşelerden çok fazla malzemenin uzaklaştırılmasına izin verilmez. (5), kesme işleminden sonra asgarî 380 Hv 10 sertliğe sahip olacak şekilde sertleştirilmiş malzeme kullanılmasına gerek duyulmayan bölgeler tarif edilebilir. Kesilmiş yüzeylerin kaynaklanmasıyla ilgili kılavuz bilgi pren 1011 de verilmiştir. 6.5 Şekil verme (1) Çeliğe gerekli şekli vermek üzere, özellikleri, işlenmiş malzeme için tanımlanan seviyenin altına inmemek kaydıyla, sıcak veya soğuk şekil verme işlemlerinden herhangi birisi kullanılarak, eğme, baskı veya dövme uygulanabilir. İnce taneli çeliklere şekil vermek üzere sıcak veya soğuk şekil verme talimatları, ilgili mamul standardlarında ve ECISS bilgi bülteni No:2 de verilmiştir. 18

24 (2) Sıcak şekil verme için, çelik imalâtçısının talimatlarına (varsa) uyulmalıdır. Çeliğe, sıcak kızıl durumda şekil verilmeli ve sıcaklık, şekil verme zamanı ve soğutma hızı, çeliğin özel tipine uygun olmalıdır. Mavi kırılganlık sıcaklık aralığında ( 250 C 380 C) eğme ve şekil verilmesine izin verilmemelidir. EN e uygun çeliklerin (M çelikler) sıcak şekillendirilmesine izin verilmemelidir. Ancak, işlemden sonra uygulanan deneylerle, bitmiş mamulün proje şartnamesine uygunluğunun gösterilmesi halinde, bu tür çeliklerin sıcak şekillendirilmesine de izin verilebilir. (3) Çelik, soğuk şekil verme yoluyla da şekillendirilebilir. Bu konuda imalât standardında herhangi bir sınırlama varsa bu uygulanmalıdır. (4) Sıcaklığın kontrollü uygulanması yoluyla şekillendirme, paragraf (2) ve paragraf (3) te verilenlerle aynı kriterler kullanılarak yapılmalıdır. (5) Soğuk şekil verme amacıyla çekiçle dövme işlemi kullanılmamalıdır. 6.6 Delik açma (1) Bu madde, ön yüklemeli ve ön yüklemesiz cıvataların her ikisi için de açılacak deliklere uygulanır. (2) Bağlama elemanları ve bulonlar için açılan delikler, matkapla delme yoluyla veya açılan deliğin, Madde ve Madde de verilen kriterler kullanılarak yapılan değerlendirmeyle eş değer özellikte olmasını sağlayan bir başka işlem kullanılarak açılabilir. Delikler, proje, delik açma işlemi tamamlandıktan sonra sertleşmiş malzeme olmamasının gerekli olduğu belirtilen bölgeler (Madde 6.4 (5))hariç olmak üzere zımba ile, genişletilmeden delinebilir. (3) Paragraf (4) te tarif edilen hariç olmak üzere, zımba ile delik açma işlemine, kalınlığı en fazla 25 mm olan malzemede, malzeme kalınlığının, açılan deliğin anma çapından daha büyük olması veya dairesel olmayan delik için, delik kesitinin en küçük boyutundan daha büyük olması şartıyla izin verilir. (4) şartnamesine göre, zımbalama işlemi nedeniyle sertleşmiş malzeme bulunmayan çelik malzeme gerekiyorsa, delik zımbayla tam genişlikte açılmamalı, tam genişlikten 2 mm daha küçük açılmalı ve daha sonra genişletilmeli veya matkapla açılmalıdır. (5) aksi belirtilmemişse, yarık şeklindeki delikler, bir zımbalama işlemiyle açılmalı veya matkapla veya zımbayla iki delik açıldıktan sonra, delik elle ısıl kesme işlemiyle tamamlanmalıdır. (6) Delikteki çapaklar, montaj işleminden önce temizlenmelidir. Parçalar birbirine raptedilerek matkapla tek işlemde delik açıldıktan sonra birbirinden ayrılmayan parçalarda bu işleme gerek duyulmaz. Bu durumda çapakların temizlenmesi için parçaların ayrılmasına gerek yoktur. (7) Gömme başlı cıvatalar için açılan yuvarlak delikler, gömme yuvası açılmadan önce matkapla delme veya zımbalama yoluyla açılmalıdır. 6.7 Keserek şekil verme (1) Girintili köşebentler ( U kesitli profillerde kesilmiş kenarlar arasındaki açının 180 den küçük olması hâli) ve çentikler yuvarlatılmalıdır. En küçük yarıçap 5 mm olmalıdır. Örnekler, Şekil 1 de gösterilmiştir. Şekil a Şekil b Şekil 1 Keserek şekil verme örnekleri (2) Kalınlığı 16 mm den daha fazla olan levhâlarda, zımbalama yoluyla keserek şekil verme işlemi esnasında, şekil değiştiren malzeme kısmı aşındırılarak uzaklaştırılmalıdır. 19

25 6.8 Tam temaslı mesnet yüzeyleri (1), herhangi bileşen için tam temaslı mesnet yüzeyi gerekip gerekmediği belirtilmelidir. (2) Kesilmiş parça boyları, Madde a da verilen toleranslara uygun olmalıdır. Uçların dikliği ise Madde d de verilen toleranslara uygun olmalıdır. (3) Tam temaslı mesnet yüzeyi olarak hazırlanmış yüzeyin düzlükten sapma toleransları Madde da verilmiştir. (4) Montajdan sonra bileşenlerin tam temas eden yüzeyleri arasındaki sapma toleransları, Madde te verilmiştir. (5) Tam temaslı mesnet yüzeylerinin yukarıda verilen şartların sağlanması için, bileşenler testere ile kesilerek hazırlanabilir. 6.9 Montaj (1) Bütün bileşenler, belirlenmiş toleranslardan fazla hasar görmeyecek veya şekil değiştirmeyecek tarzda monte edilmelidir. (2) Doğrultularını ayarlamak için delikler, 0,5 mm den daha fazla olmamak üzere genişletilebilir. Doğrultusunun ayarlanabilmesi için, bu sınırdan daha fazla şekil değişimi gerektiren delikler, Madde da verilen toleranslara göre genişletilmeleri için özel onay verilmemişse reddedilmelidir. (3) Geçici elemanlarda montaj için kullanılacak bütün bağlantı elemanları bu standarda uygun olarak imal edilmiş olmalı ve proje şartnamesine uygunluk bakımından kontrol edilmelidir. (4) Montaj tamamlandıktan sonra, birden çok sayıda noktadan bağlanan iki bileşenin temas yüzeyleri, boyut şablonları kullanılarak veya bileşenlerin birbirine uyumuna bakılarak kontrol edilmelidir. (5) Monte edilen bileşenlerin uyumu için proje, bombe veya ön ayar için belirtilen herhangi bir şart, montaj tamamlandıktan sonra kontrol edilmelidir. 7 Kaynak yapımı 7.1 Genel (1) Bu madde de yapısal çeliğin, Madde e göre ark kaynağı ile kaynaklanması için gerekli şartlar tarif edilmiştir. (2) Çekme kuvvetlerinin, malzemenin kalınlığı doğrultusunda aktarıldığı hallerde tabakalar halinde ayrılma tehlikesine karşı tedbirler alınmalıdır. Tabakalar halinde ayrılmanın önlenmesi için kılavuz bilgi pren 1011 de verilmiştir. 7.2 Kaynak plânı (1) Kaynaklama işleminden sorumlu olan görevlilere bir kaynaklama plânı verilmiş olmalıdır. (2) Kaynak plânı, aşağıda verilenlerden ilgili olanları içermelidir. a) Bağlantı detayları, b) Kaynak boyutları ve tipi (köşe, kısmî nüfuziyetli küt, vb.), c) Kaynak sarf malzemesi özelliklerini ve herhangi ön ısıtmayla ilgili şartları içeren kaynak işlem şartnameleri, d) Kaynak sıralaması, başlangıç/bitiş konumlarıyla ilgili herhangi sınırlamalar ve herhangi ara kontrol şartları, e) Kaynak işlemi esnasında dönebilecek elemanlar, f) Uygulanacak herhangi sınırlama detayları, g) Tabakalar halinde ayrılmayı önlemek için alınacak herhangi tedbirler, h) Muayene ve deney plânında, Madde 12.4 e yapılan atıflar, i) Kaynak tanımlamasıyla ilgili herhangi şartlar. 20

26 Bir kaynak veya cıvata takımının, daha önceki kaynakların üzerine binmesi veya onu tamamen örtmesi durumunda, hangi kaynakların önce uygulanacağı ve sonraki kaynak yapılmadan, önceki kaynağın muayene/deney ihtiyacı veya örten bileşenlerin montajına özel itina gösterilmelidir. 7.3 Kaynak yapımı (1) Bu madde, EN te tarif edilen, aşağıdaki ark kaynaklarından birisi veya birkaçı kullanılarak kaynak yapılmasına dairdir. 111 : Kaplı elektrotla metal-ark kaynağı (elle yapılan metal-ark kaynağı), 114 : Özlü gaz örtüsüz tel elektrot metal-ark kaynağı, 121 : Tel elektrotla daldırmalı ark kaynağı, 122 : Şerit elektrotla daldırmalı ark kaynağı, 131 : Metal-ark inert gaz kaynağı ; MIG kaynağı, 135 : Metal-ark aktif gaz kaynağı ; MAG kaynağı, 136 : Özlü, aktif gaz örtülü tel elektrot metal-ark kaynağı, 137 : Özlü, inert gaz örtülü tel elektrot metal-ark kaynağı, 141 : Tungsten inert gaz ark kaynağı : TIG kaynağı, 781 : Döşeme kirişi ark kaynağı. (2) Elektroslag gibi diğer kaynak işlemleri, ancak proje izin verilmesi şartıyla kullanılabilir. 7.4 Kaynak onayı Kaynak işlemleri (1) Kaynak, EN ye göre onaylanmış kaynak işlem şartnamesine göre yapılmalıdır. (2) aksi belirtilmemişse, EN 288 in ilgili bölümünde (Bölüm 3, Bölüm 5, Bölüm 6, Bölüm 7 veya Bölüm 8) verilen kaynak işlemi onay metotlarından herhangi birisi kullanılabilir. (3) şartnamesine göre, kaynak işlemi deneylerinin yapılması gerekliyse, deneyler EN e göre, kaynak yapılan elemanın gerçek yapıya bağlanması için kaynak işlemine başlanılmadan önce yapılmalıdır. Deneyler, tam mekanize işlemlerle, astar boya üzerine kaynak yapılması veya derin nüfuziyet avantajı kullanılması halinde zorunludur. Astar boya ile ilgili olarak yapılan deneyler, kabul edilen en büyük tabaka kalınlığı (nominal + tolerans) kullanılarak yapılmalıdır. (4) Yüklenici tarafından, en az 3 yıl boyunca hiç kullanılmayan kaynak işlemi deneyi ile onaylanan herhangi bir kaynak işleminde, deneme amaçlı yapılan bir imalâttan alınan bir makro numune, kabul edilebilirlik bakımından muayene edilmelidir. (5) Derin nüfuziyetli elektrotlarla yapılan veya arka aşındırması uygulanmaksızın iki taraflı çift geçişli kaynakta, 6 ayı geçmeyen aralıklarla uygun makro veya parça numune, kaynak işlemi deneyine ek olarak deneye tâbi tutulmalıdır Kaynakçı ve kaynak operatörlerinin onayı (1) Kaynakçılar, EN e göre onaylanmalıdır. Döşeme kiriş kaynakçıları da dahil olmak üzere, kaynak operatörlerinin onay kuralları, pren 1418 de verilmiştir. (2) İmalâtta köşe kaynağı yapan kaynakçılar, uygun köşe kaynağı deneyi yaptırılarak onaylanmalıdır. (3) Bütün kaynakçıların onayı ile ilgili deney kayıtları, incelemeye açık olmalıdır. (4) EN e göre kaynakçı onayları, bir akreditasyon kurumu tarafından belgelendirilmelidir Kaynak koordinasyonu (1) Kaynak işlemine yeterli özenin gösterilmesini garanti altına almak için, kaynak yapımı esnasında bir kaynak koordinatörü bulunmalıdır. (2) Kaynak koordinasyonundan sorumlu personel, EN 719 a göre denetlediği kaynak işlemlerine uygun nitelikli olmalı ve yeterli tecrübeye sahip olmalıdır. 21

27 Çelik yapı uygulamalarında EN 719 un kullanımıyla ilgili kılavuz bilgi, Ek E de verilmiştir. 7.5 Kaynak hazırlığı ve kaynak yapılması Yayınlanınca, pren 1011 de, kaynak uygulaması için öneriler verilecektir Birleşim yüzeylerinin hazırlanması (1) Yüzeyler ve kenarlar, kaynak işlemine uygun olmalı ve görünür çatlak veya çentikler bulunmamalıdır. (2) Hazırlanmış birleşim yüzeyindeki ve parçaların birleşim konumundaki izin verilen sapmalar kaynak işlemine uygun olmalıdır. Büyük çentikler veya birleşim yeri geometrisinde diğer herhangi kusur bulunması halinde bunlar, onaylı işlem kullanılarak, kaynaklı yüzey dolguları yapılmak suretiyle düzeltilmeli ve daha sonra kaynaklanan alan taşlanmalı ve temas yüzeyine uydurulmalıdır. Kaynak hazırlama ayrıntıları ile ilgili bazı öneriler EN de verilmiştir. (3) Kaynaklanacak bütün yüzeyler, kaynak kalitesini olumsuz şekilde etkileyebilecek veya kaynak işlemine engel olabilecek herhangi malzemeden temizlenmiş ve kuru olmalıdır. Astar boyalar, ancak kaynak işlemini olumsuz yönde etkilememeleri şartıyla erime yüzeylerinde bırakılabilirler Kaynak sarf malzemelerinin depolanması ve şartlandırılması (1) Kaynak sarf malzemeleri imalâtçının talimatlarına göre doğru şekilde depolanmalı, taşınmalı ve kullanılmalıdır. (2) Hasar veya bozulma izi bulunan kaynak sarf malzemeleri reddedilmelidir. Hasar veya bozulmaya örnekler; kaplamalı elektrotlarda çatlaklı veya pullanmış kaplama, tozlu veya kirli elektrot telleri ve elektrot tellerinin pullanmış veya hasarlı bakır kaplamalarıdır Hava etkilerinden koruma (1) Kaynakçı ve kaynak işlemlerinin her ikisi de, rüzgârın, yağmurun ve karın doğrudan etkisine karşı, özellikle gaz altı kaynak işlemleri kullanılırken yeterli şekilde korunmalıdır. (2) Kaynaklanacak yüzeyler kuru ve yoğunlaşmadan ârî tutulmalıdır. Kaynaklanacak malzeme sıcaklığının 0 C nin altında olması hâlinde, uygun ısıtma gerekli olabilir Kaynaklama için parçaların düzenlenmesi (1) Kaynaklanacak bileşenlerin doğrultuları ayarlanmalı ve ayarlanmış konumlarını ilk kaynaklama esnasında muhafaza etmeleri için punto kaynak veya harici kelepçeleme sistemleri kullanılmalıdır. Not 1 Uygun yerlerde tutucular veya bağlama düzeneklerinin kullanılması önerilir. (2) Kaynaklama öncesi, parçaların birleşim konumları, bütün bileşenlerin son boyutları, gerekli toleranslar içerisinde kalacak şekilde ayarlanmalıdır. Çarpılma ve büzülme için uygun toleranslar verilmelidir. Tolerans verme, bağlantı için malzeme ilâve edilmeden önce, ana elemanlardaki kaynak işleminin tamamlanmasını ifade eder. (3) Kaynaklanacak bileşenler, kaynak yapılacak birleşim yerine kolaylıkla ulaşılabilir ve kaynakçı tarafından kolaylıkla görülebilir şekilde birleştirilmeli ve konumu muhafaza edilmelidir. (4) şartnamesine uygunluk sağlanmadıkça, ilâve kaynaklar yapılmamalı ve belirlenmiş kaynak yerleri değiştirilmemelidir. 22

28 7.5.5 Ön ısıtma (1) Ön ısıtma uygulanacaksa, ısıtılan alan genişliği, her bir ana metal bileşene doğru en az 75 mm uzanmalıdır. Ön ısıtma hakkında kılavuz bilgi pren 1011 de verilmiştir. (2) Çelik metalin bileşimi ile kaynağın soğuma hızının, sertleşmiş bölge oluşturmaya uygun bütünlük oluşturması halinde ön ısıtma dikkate alınmalıdır. İşlem deneyi ile tayin edilen kaynak ön ısıtma ve soğuma hızı, kaynak işleminden sonra ısıdan etkilenen bölgenin sertliği 380 Hv 10 i geçmeyecek şekilde olmalıdır. Örnek olarak döşeme kirişi kaynağı gibi diğer değerler, proje ve diğer standardlarda belirlenmiş olabilir. (3) Belirlenen ön ısıtma, puntolama ve geçici eklerin kaynaklanması da dahil olmak üzere kaynak yapımı esnasında uygulanmalıdır Geçici eklemeler (1) Montaj veya yapım işleminin, punto kaynaklarla tutturulmuş geçici eklemeler kullanılmasını gerekli kılması halinde, bu elemanlar ana elemana zarar verilmeden kolayca kaldırılabilecek şekilde yerleştirilmelidir., geçici eklemelerin kaynaklanmasına izin verilmeyen bölgeler belirtilmelidir. (2) Geçici ekler için yapılan bütün kaynaklar, belirlenmiş kaynak talimatlarına göre yapılmalıdır. (3) Geçici kaynaklanmış eklemelerin kesilerek veya parça kaldırmak yoluyla kaldırılması gerekiyorsa, ana malzemenin yüzeyi daha sonra dikkatlice taşlanarak düzeltilmelidir. (4) Geçici kaynak bölgesi yüzeyindeki malzemede çatlak oluşmaması için yeterli kontrol yapılmalıdır Punto kaynaklar (1) Punto kaynağın uzunluğu, en az birleştirilecek parçalardan kalın olanın dört katı veya 50 mm den hangisi daha küçükse o kadar olmalıdır. (2) Otomatik veya tam mekanize işlemle kaynaklanan birleşim yerlerinde, punto kaynak yerleştirilme şartları, kaynak işlemine dahil olmalıdır. (3) Punto kaynağın, birleştirme kaynağına dahil olacağı hallerde, punto kaynağın şekli uygun olmalıdır. (4) Son kaynak içerisine dahil olacak punto kaynak, onaylı kaynakçı tarafından yapılmış olmalıdır. Punto kaynaklarda, yerleştirme kusurları bulunmamalı ve son kaynak yapılmadan önce, tamamen temizlenmelidir. Çatlaklı punto kaynaklar kaldırılmalıdır. (5) Son kaynağa dahil olmayacak punto kaynaklar kaldırılmalıdır Köşe kaynaklı birleşimler (1) Köşe kaynağı ile birleştirilecek parçalar, uygulanabildiği kadar birbirine tam temas ettirilmelidir. (2) Yerine yerleştirilmiş köşe kaynağı, belirlenmiş boğaz kalınlığı boyutları ve/veya kol uzunluğundan daha küçük olmamalı, derin nüfuziyetli işlem veya kısmî nüfuziyetli işlemden uygun olanı kullanılmalıdır Küt kaynaklı birleşimler Genel (1) Küt kaynakların sonları, kaynak boğazının tamamı sağlam kaynak olacak şekilde bitirilmelidir. (2), kenarda tam boğaz kalınlığının sağlanması için başlangıç/bitiş parçalarının kullanılıp kullanılmayacağı belirtilmiş olmalıdır. Bu tür parçaların kaynaklanabilirlik özelliği, ana malzemenin kaynaklanabilirlik özelliğinden daha az olmamalıdır. Başlangıç/bitiş parçaları genellikle uzatma parçaları olarak ifade edilir. Madde e göre yapılacak herhangi tahribatlı deneyde, deney plâkası olarak kullanılmak için ilâve geniş plâkalar gerekir. 23

29 (3) Kaynakların tamamlanmasından sonra herhangi başlangıç/bitiş parçası veya ilâve malzeme alınır. Bu parçalar ve malzemelerin alınmasında Madde ya uyulmalıdır. (4) Düz bir yüzey gerekliyse, kalite şartlarının sağlanması için fazla kaynak metali uzaklaştırılmalıdır Tek taraflı kaynaklar (1) Tek taraflı, tam nüfuziyetli kaynaklar, destek malzemeli veya malzemesiz olarak yapılabilir. (2) Kalıcı çelik destek malzemesi, sadece proje izin verilen hallerde kullanılabilir ve bu malzemenin kullanılmasıyla ilgili şartlar, uygun kaynak işleminde yer almalıdır. (3) Destek malzemeleri, ana metale sıkıca oturtulmalıdır. Destek malzemeleri, normal şartlarda derzin tüm uzunluğunca sürekli olmalıdır. (4) Kaynak yapımı esnasında yapıyı desteklemek için kullanılan destek çubukları ve sürülerek yerleştirilen takozlar, yeterli derecede dirençli olmalarını ve onların tuttuğu kaynakların yapı yükleme şartları için uygunluğunu garanti altına almak üzere kontrol edilmelidir Kaynak ağzı açma (1) Kaynak işleminin, ağız açılmasını gerektirmesi halinde bu, ark hava ile, ısı kullanımı veya aşındırma ve taşlama kullanılarak gerçekleştirilebilir. (2) Daha önce yerleştirilen kaynak metali içerisine, yeterli derinlikte tam nüfuziyetin sağlanması için kaynak ağzı açılmalıdır. (3) Kaynak ağzı, erime yüzeylerine kaynak için kolayca ulaşılabilecek tek taraflı U şeklinde yuvalı çevre oluşturmalıdır Yarık ve tıkaç kaynaklar (1) Yarık ve tıkaç kaynaklar için açılan delikler, kaynak yapımı için yeterli ulaşım sağlanabilecek boyutlarda olmalıdır. Boyutlar, proje verilmiş olmalıdır. Uygun boyutlar, aşağıda verilmiştir : Genişlik : Plâka kalınlığının iki katından daha fazla, Uzunlaştırılmış delik boyu : 70 mm veya plâka kalınlığının beş katı alınarak bulunan değerden küçük olanı. (2) tıkaç kaynak yapılması tanımlanmışsa, delikler metalle tamamen doldurulmamalıdır. Kaynak metali ile doldurulması gerekli olan delikler sadece, yapılan kontroller sonucunda, köşe kaynağının tatmin edici bulunmasından sonra doldurulabilir Döşeme kirişlerinin kaynaklanması (1) Kaynaklanacak döşeme kirişlerinin bağlantı yerinde, gevşek pas, taşlama tozu ve yağ bulunmamalı ve bu bölgede bulunan kaplama, kaynaklama işleminin bu tür kaplama varken yapılabileceğine dair izin verilmemişse kaldırılmalıdır. (2) Döşeme kirişleri, bükme çelik saç profil mesnet kirişlerine aşağıdaki ilâve şartlar da sağlanarak kaynaklanabilir : a) Galvanizsiz bükme çelik saç profil yapımında kullanılan çelik levhaların anma kalınlığı 1,5 mm yi geçmemeli ve herhangi korozyon tehlikesi en aza indirilmiş olmalıdır. b) Galvanizli bükme çelik saç profil yapımında kullanılan çelik levhaların anma kalınlığı 1,25 mm yi geçmemeli ve her bir yüzeydeki galvaniz kaplamanın anma kalınlığı an fazla 30 µm olmalıdır. c) Levhaların alt ve aralarındaki alanlar da dahil olmak üzere, tasarlanan kaynak yerleri, kaynak yapılmadan önceki rutubet bakımından Madde e uygunluk için kontrol edilmelidir. d) Levhalar, işlem deneyi esnasında onaylanan metotla, kaynaklama esnasında çelik kirişe oldukça yakın tutulmalıdır. 24

30 2 mm yi aşan aralıklar, kabule şayan olmayan çok sayıda kusurlu kaynak oluşmasına yol açar. e) İki galvanizli levha arasına veya bir levha ile traşlanmış kenar arasına, kaynak işleminin onaylanmış bir teknikle uygulanması hariç olmak üzere kaynak yapılmamalıdır. f), tam konum belirtilmemişse, döşeme kirişleri, bükme çelik saç profillerin arasına merkezi şekilde veya merkezi konumun sağlanması mümkün değilse, açıklık boyunca, aralığın iki tarafına sırayla yerleştirilmelidir. (2) Kaynaklı döşeme kirişleri, Madde e göre deneye tâbi tutulmalıdır. Döşeme kirişlerinin kaynaklanması hakkındaki Avrupa Standardı hazırlanma aşamasındadır Diğer kaynak tipleri (1) Yalıtımlı kaynaklar gibi diğer kaynak tiplerinin özellikleri, proje belirtilmiş olmalı ve bu standardda belirlenen kaynak kalitesiyle aynı kalite şartlarına tâbi olmalıdır Kaynak sonrası ısıl işlem (1)Kaynaklı bileşenlerde ısıl işlem gerekliyse, bu işlemlerin proje şartnamesine göre yapıldığı gösterilmelidir Alevle doğrultma (1) Çarpıklığın, alevle doğrultma yoluyla düzeltilmesi halinde bu işlem, ısının bölgesel uygulanması yoluyla, en yüksek çelik sıcaklığı ve soğutma işleminin dikkatli bir şekilde kontrol edilmesiyle yürütülmelidir İşçilik (1) Rastgele ark oluşmasından kaçınmak için özen gösterilmelidir. Bu tür ark oluşması halinde çelik yüzeyi hafifçe aşındırılmalı ve muayene edilmelidir. (2) Kaynak sıçramasının önlenmesi için tedbir alınmalıdır. Sıçrama meydana gelmişse bu artıklar temizlenmelidir. (3) Çatlak, bölgesel oyuklar gibi kusurlar ve diğer yerleşim kusurları, daha sonra yapılacak kaynakla örtülmemeli ve her bir geçişte, daha sonraki geçiş yapılmadan giderilmelidir. (4) Kaynak tamiratı, kaynak yapım şartnamesine göre yapılmalıdır. (5) Bir sonraki geçiş yapılmadan önce, kaynak tabakası üzerindeki curuf tamamen temizlenmeli ve aynı işlem kaynak dikişinin en üst yüzeyine de uygulanmalıdır. Kaynak ve ana metal arasındaki birleşim yerine özel itina gösterilmelidir. (6), tamamlanmış kaynak yüzeyine uygulanacak aşındırma ve diğer işlemlerle ilgili şartlar da belirtilmiş olmalıdır. 8 Mekanik bağlantı 8.1 Genel (1) Bu madde, atelye ve şantiyede yapılacak bağlantılarla ilgili şartları kapsar. (2) Tabakalardan oluşan bir elemanın, her bir bileşenin kalınlığı birbirinden 2 mm den fazla veya ön yüklemeli uygulamalarda ise 1 mm den fazla farklılık göstermemelidir (Şekil 2). Şekil 2 Tabakalardan oluşan elemanın bileşenleri arasındaki kalınlık farkı 25

31 (3) Çelik tabakalardan meydana gelen plâkalar, tabaka kalınlıklarının birbirinden paragraf (2) de verilen sınırdan daha fazla fark göstermemesi şartıyla oluşturulabilir. (4) Tabakalı çelik plâkaların kalınlığı 2 mm den daha düşük olmamalıdır. Tabakalı çelik plâkaların üç adedinden daha fazlasının birlikte bulunması halinde bunlar birbirine tutturulmalıdır. (5) bir başka boyuta izin verilmemişse, bağlantı elemanının kullanılan en küçük anma çapı 12 mm olmalıdır. (6) Muayene ve deneylerle ilgili şartlar, Madde 12.5 te verilmiştir. 8.2 Delik boyutları ve konumları (1) Deliklerin anma boyutları ve konumları, proje tarif edilmiş olmalıdır. Deliklerin yarık şeklinde olması halinde proje deliklerin doğrultuları ve deliklerin kısa yarık veya uzun yarık şeklinde veya özel boyutlarda olup olmadığı belirtilmelidir. Deliğin normal veya geniş olup olmadığının tanımlanmasında delik anma çapı ile birlikte anma çapı esas alınır. Yarık şeklindeki deliklere uygulanan kısa ve uzun terimleri ön yüklemeli cıvatalarda kullanım için tasarlanan iki delik sınıfını gösterir. Ancak bu terimler aynı zamanda ön yüklemesiz cıvatalar için açılan delikleri göstermek için de kullanılabilir. Hareketli birleşim yerleri için özel boyutlar gereklidir. (2) Yuvarlak normal deliklere yerleştirilen cıvatalarda delik anma toleransı aşağıda verildiği gibi olmalıdır. M 12 ve M 14 cıvatalar için ; 1 mm, M 14 - M 24 cıvatalar için ; 2 mm, M 27 ve daha büyük cıvatalar için ; 3 mm, Delik çapının, kaplama anma kalınlığı dikkate alınarak arttırılamaması halinde, kaplanmış bağlama elemanlarının yüzeyleri arasındaki muhtemel tolerans 1 mm olmalıdır. ENV Madde (8) de verilen şartlar altında M 12 ve M 14 cıvatalar için delik toleransı 2 mm olarak kullanılabilir. (3) Yuvarlak geniş deliklere yerleştirilen cıvatalarda anma toleransı, aşağıda verildiği gibi olmalıdır: M 12 cıvatalar için ; 3 mm, M 14 - M 24 cıvatalar için ; 4 mm, M 24 cıvatalar için ; 6 mm, M 27 ve daha büyük cıvatalar için ; 8 mm, (4) Yarık şeklindeki deliklere yerleştirilen cıvatalarda, uzunluk yönündeki anma toleransı, normal yuvarlak deliklerde çap için yukarıda verilen tolerans kadar olmalıdır. (5) Kısa yarık şeklindeki deliklere yerleştirilen cıvatalarda, uzunluk yönündeki anma toleransı, aşağıda verildiği gibi olmalıdır: M 12 ve M 14 cıvatalar için ; 4 mm, M 16 - M 22 cıvatalar için ; 6 mm, M 24 cıvatalar için ; 8 mm, M 27 ve daha büyük cıvatalar için ; 10 mm. (6) Yarık şeklindeki deliklerin anma boyu, cıvata anma çapının 2,5 katını geçmemelidir. (7) Delik konumları için toleranslar, Madde da verilmiştir. 8.3 Cıvataların kullanımı (1) Cıvatanın, Madde ye göre uygun cıvata olarak kullanılması hariç olmak üzere, dişler, kesme düzlemine dahil edilebilir. 26

32 (2) Cıvata gövdesi, sıkıştırıldıktan sonra, somundan dışarıya çıkmalıdır. Not - Anma boyundan en az bir diş adımı kadar daha uzun cıvata kullanılması, normal şartlarda, toleranslar için yeterlidir. (3) Ön yüklemesiz cıvatalarda, somunun dayanma yüzeyi ile cıvata gövdesinin dişsiz kısmı arasında an az bir tam diş (dışarıda kalan dişlere ilâveten) mesafesi kalmış olmalıdır. Ön yüklemeli cıvatalarda ise somunun dayanma yüzeyi ile cıvata gövdesinin dişsiz kısmı arasında en az 4 tam diş (dışarıda kalan dişlere ilâveten) mesafe kalmış olmalıdır. (4) Cıvatalar, proje onay verilmedikçe kaynaklanmamalıdır. 8.4 Somunların kullanımı (1) Normal sıkmaya ek olarak, kilitli somun kullanımı gibi, somunu sabitleme tedbirleri alınmasına, proje belirtilmiş olması haricinde gerek duyulmaz. (2) Somunlar, monte edildiği cıvata üzerinde serbestçe hareket edebilmelidir. Bu, mümkün olan her durumda, montajdan önce kontrol edilmelidir. Somun ilk denemede serbestçe hareket edemiyorsa, ikinci deneme yapılabilir. Bu uyarı, özellikle bağlantı elemanlarının metal kaplanmış olması halinde önemlidir. Bazı imalâtçılar birbirine uyan cıvata ve somunları cıvata takımı halinde teslim etmektedir. (3) Somunlar, kısa gösterim işaretleri, cıvataya yerleştirildikten sonra da görülebilecek şekilde monte edilmelidir. Bu şart, rondelâ yüzlü somunlar için, somunun rondelâlı yüzünün, dayanma yüzüne oturacak şekilde doğru yerleştirilmesini de sağlar. Ancak yük taşıyan cıvatalarda bu şart aranmaz. (4) Somunlar, proje onay verilmedikçe kaynaklanmamalıdır. 8.5 Rondelâların kullanımı (1) Normal yuvarlak deliklere yerleştirilen ön yüklemesiz cıvatalarda rondelâ kullanılmasına gerek duyulmaz. Rondelâ kullanımı, özellikle kalın kaplamalarda, metal kaplamadaki bölgesel hasarı azaltabilir. (2) pren 781 ve pren 782 ye uygun cıvataların başları altında kullanılacak rondelâlar pahlandırılmalı ve pahlı kısım cıvata başına doğru bulunacak konumda yerleştirilmelidir. (3) cıvata gövdesinden daha geniş deliklerde veya Madde 8.2 ye göre özel boyutlu deliklerde kullanılacak rendelaların boyutları ve konik rondelâ kullanımı için herhangi şart tarif edilmiş olmalıdır. (4) Düz, sertletirilmiş rondelâlar (veya proje gerekli görülmüşse sertleştirilmiş konik rondelâlar), ön yüklenmiş cıvatalarda aşağıda verildiği şekilde kullanılmalıdır. a) 8.8 sınıfı cıvatalar için rondelâ, cıvata başı veya somundan hangisi döndürülecekse onun altına yerleştirilmelidir. b) 10.9 sınıfı cıvatalarda rondelâ, hem cıvata başı ve hem de somunun altında kullanılmalıdır. (5), gerilme gösteren rondelâ kullanılmasına izin verilmişse, bu rondelâlar imalâtçının talimatlarına göre yerleştirilmelidir. Doğrudan gerilme gösteren rondelâlar, cıvata başı altına, çıkıntıları cıvata başının dayanma yüzüne oturacak şekilde yerleştirilmeli ve proje aksi belirtilmemişse cıvata döndürülmemelidir. 8.6 Ön yüklemesiz cıvataların sıkılması (1) Birleştirilen bileşenler, sıkı temas sağlanacak şekilde birbirine bağlanmalıdır. şartnamesine göre, tam temaslı mesnet gereken yerler hariç olmak temas yüzeyleri arasında 2 mm yi geçmemek üzere kalıcı aralık bırakılabilir. Madde uyumluluğu ayarlamak için ara sacı (şim) kullanılabilir. 27

33 (2) Bu işlem esnasında her bir cıvata takımı, cıvatalara aşırı yük uygulanmadan rahat sıkı (snug tight) durumuna getirilmelidir. Çok sayıda cıvatanın oluşturduğu cıvata gruplarında bu işlem, grubun ortasından dışarıya doğru ilerleyen şekilde yapılmalıdır. Üniform bir rahat-sıkı durumu sağlamak için gerekliyse ilâve sıkılma döngüleri uygulanmalıdır. Rahat sıkı terimi normal ölçülerde bir somun anahtarı ile, herhangi uzatma kolu olmaksızın, bir işçinin gücüyle sağlanabilen ve darbeli anahtarın darbeye başladığı noktada ayarlanabilen sıkılık olarak tarif edilebilir. 8.7 Ön yüklemeli cıvataların sıkılması Genel (1) gerekli görülmüşse, montaj esnasında sürtünme için hazırlanacak temas yüzeyleri Madde 8.8 e uygun olmalıdır. (2) Ön yüklemeye başlanılmadan önce, bir cıvata grubu içerisindeki cıvatalar, Madde 8.6 ya göre sıkılmalıdır. (3) Sıkma işlemi, her bir cıvata grubunun ortasından serbest kenarlara doğru ilerleyen şekilde yapılmalıdır. Üniform ön yükleme sağlamak için gerekliyse, ilâve sıkma tekrarları yapılmalıdır. (4) Cıvatalar en az, belirlenmiş en düşük ön yüke kadar sıkılmalıdır. aksi belirtilmemişse en düşük ön yük aşağıda verilen eşitlikle bulunmalıdır: F = 0,7 f p ub A s En küçük ön yük değerlerine ait bazı örnekler, Çizelge 4 de verilmiştir. Çizelge 4 Belirlenmiş en küçük ön yük değerlerine örnekler (kn) Özellik sınıfı Cıvata çapı (mm) pc pc (5) aksi belirtilmemişse, sıkılma işlemi, aşağıda verilen metotlardan birisi kullanılarak gerçekleştirilmelidir: a) Madde ye göre tork kontrol metodu, b) Madde e göre somun döndürme metodu, c) Madde e göre doğrudan gerilme gösterme metodu d) Tork kontrol ve somun döndürme metodunun birleştirilmesinden oluşan, Madde 8.75 e göre birleşik metot Not - Somun döndürme metodu genellikle parça dönme metodu olarak anılmaktadır (6) Sıkma metodu, Madde ya göre yapılan işlem deneyleri yardımıyla kalibre edilmelidir. (7) Sıkma işlemini kolaylaştırmak için, cıvatalar ve eşleri olan somunlar arasında ve rondelâlar ile temas eden döner bileşenler arasında, proje şartnamesine göre kullanımına izin verilen ve işlem deneyi ile uygunluk gösteren bir yağ kullanılabilir. Yağlar, temas yüzeylerinde kirlenme tehlikesi oluşturmayacak şekilde kullanılmalıdır. Nüfuz eden yağlar kullanılmamalıdır. Metal kaplamalı, özellikle döndürülerek galvanizlenmiş bağlantı elemanlarının kullanılması halinde, sürekli sıkılık sağlanması için genelde yağ kullanılması gereklidir. Molibten disülfat tallow veya balmumu kullanılabilir. Bazı imalâtçılar, uygun şekilde yağlanmış hazır cıvata takımları da imal etmektedirler. (8) En küçük ön yüke kadar sıkılan bir cıvata takımının daha sonra gevşemesi halinde, bu cıvata sökülmeli ve tekrar kullanılmamalıdır. Ancak proje bu tür cıvata takımlarının tekrar kullanılmasına izin verilmişse buna uyulabilir. 28

34 Parçaların başlangıç montajında kullanılan cıvata takımlarının, en küçük ön yüke kadar sıkılma veya gevşetilme gereği vardır. Bu nedenle bu cıvata takımları, son cıvatalama işlemindeki konumlarında da kullanılabilir. İlk sıkılmasında akma meydana gelmediği ispatlanabilen cıvata takımlarının tekrar sıkılması kabul edilebilir. (9) Muayene ve deneyler Madde ye uygun olmalıdır Tork kontrol metodu (1) Cıvatalar, Madde da verilen işlem deneyine göre tork anahtarı kullanılarak sıkılmalıdır. Anahtar, Madde e uygun olarak en küçük ön yük elde edilmesi için gerekli en küçük torktan daha az olmamak şartıyla herhangi bir tork değerine ayarlanmalıdır. Elle çalıştırılan veya motorlu anahtarlar kullanılabilir. İşlem deneyleri ile belirlenen en küçük değerden % 5 daha yüksek bir tork muayene şartlarının sağlanması için gerekli olabilir Somunu döndürme metodu (1) Somunun cıvata dişlerine göre konumu, üniform rahat sıkı konuma ulaşıncaya kadar sıkıldıktan sonra ve son sıkılmaya başlanılmadan önce kalıcı şekilde, işaretleme kalemi veya küçük bir boya işereti ile işaretlenmelidir. Bu şekilde, somunun cıvataya göre dönmesi kolaylıkla belirlenebilir. (2) Son olarak bütün cıvatalar, Madde da verilen işlem deneyi ile tayin edilen gerekli dönme uygulanarak sıkılır. 8.8 sınıfı cıvatalarda kullanım için gösterge değerleri Çizelge 5 te verilmiştir sınfı cıvatalar için ise Çizelge içerisindeki not a bakılmalıdır. Çizelge 5 Somun döndürme metodu 8.8 sınıfı cıvataların son sıkılmasında gerekli olan dönme için gösterge değerleri Birleştirilecek parçaların toplam anma kalınlığı (bütün takozlar ve rondelâlar dahil) < 2 d 2 d ancak < 4 d 4 d ancak < 6 d 6 d ancak < 8 d 8 d ancak < 10 d rahat sıkı durumdan sonra uygulanacak toplam dönme açısı derece > 10 d Gösterge yok Not 1 - Vida başı veya somun altındaki yüzeyin (kullanılmışsa konik rondelâ alınarak) cıvata eksenine dik olmaması halinde gerekli dönme açısı, deneyle tayin edilmelidir. Not sınıfı cıvatalar için değerler, deney yapılarak tayin edilmelidir Gerilmeyi doğrudan gösterme metodu (1) Bu madde, cıvatadaki gerilmeyi izleme yoluyla gerekli en küçük ön yüke ulaşılınca, bu yükü gösteren, gerilme göstergeli rondelâlar gibi cihazlara uygulanır. Bu cihazlar, burulma etkisini esas alan göstergeleri kapsamaz. Bu cihazlar, hidrolik cihazların kullanımıyla, somundaki ön yükün doğrudan ölçülmesi amacıyla uygulanmaz. (2) Gevşek sıkı konuma ulaşıncaya kadar sıkma sonunda bütün cıvatalar en az, işlem deneyleri yoluyla tayin edilen belirlenmiş en küçük ön yük sağlanıncaya kadar sıkılmalıdır. Cıvata takımının kabul edilebilirliğini temin için, göstergeli rondelâda ölçülen açıklıkların ortalaması alınabilir. Bu metodun kullanımı esnasında, birleşim yerindeki plâkaların kalınlık toleransı ve düzlüğüne özel dikkat gösterilmelidir. 29

35 8.7.5 Birleşik metot (1) Başlangıç sıkma işlemi, Madde ye göre yapılmalıdır. Sıkma anahtarı, Madde e göre tayin edilen ön yükün % 75 ini sağlamak için gerekli tork değerine ayarlanmalıdır. (2) Daha sonra, somunun konumu Madde e göre işaretlenmelidir. (3) Daha sonra dönme işlemi uygulanacak olan son sıkma işleminin ikinci safhası, Madde ya göre yapılan işlem deneyleri ile tayin edilmelidir. Temsilî değerler, Çizelge 6 da verilmiştir. Çizelge 6 Birleşik metot ; daha ileri sıkma amaçlı ilâve dönme için temsilî değerler Birleştirilecek parçaların toplam anma kalınlığı (bütün takozlar ve rondelâlar dahil) < 2 d 2 d ancak < 6 d 6 d ancak < 10 d Daha sonraki sıkma esnasında uygulanacak ilâve ileri dönme açısı derece > 10 d Gösterge yok Somun başının veya somunun altındaki yüzeyin (kullanılmışsa konik rondelâya uygun) cıvata eksenine dik olması halinde, gerekli dönme açısı deneyle tayin edilmelidir İşlem deneyleri (1), aşağıda verilen tercihlerden, Ek A ya göre işlem deneyleri için gerekli olanlar beyan edilmiş olmalıdır. a) Madde A.1 e göre cıvata takımının deneyi, b) Madde A.2 ye göre kayma kat sayısı deneyi, c) Madde A.3 e göre bir bağlantı takımı içerisindeki cıvata grubunun deneyi, d) Madde A.4 e göre sıkma metodu deneyi, e) Madde A.5 e göre şantiye metodolojisi deneyi. 8.8 Kaymaya dirençli bağlantıların temas yüzeyleri (1) gerek görülmüşse, ön yük uygulanmış birleşim yeri yüzeyleri, proje tarif edilen kayma yüzeyi sınıfı sağlanacak şekilde hazırlanmalıdır. (2) Beyan edilen kayma yüzey sınıfını sağlayabileceği kabul edilen yüzey işlemlerinin detayları, Çizelge 7 de verilmiştir. (3) Diğer herhangi işlem veya kaplamayla oluşturulan kayma yüzeyi sınıfı, Ek A da verilen işlem kullanılarak tayin edilebilir. (4) İmalât ve montaj (inşa) esnasında, belirtilmiş sürtünme yüzeyi sınıfının temin edilmesini sağlamak için gerekli bütün tedbirler alınmalıdır. (5) Temas yüzeyleri, belirlenmiş kaliteye uygun yüzey temin etmek için elverişli bir malzemenin püskürtülmesi yoluyla temizlenmeli ve pürüzlendirilmelidir. Kaplamalı yüzeylerde uygun kaplama, bu işlemden hemen sonra yapılmalıdır. (6) Montaj esnasında, kaymaya direnç için belirlenmiş kaplamalar haricinde, temas yüzeylerinde bulunan yağ, kir veya boya gibi yabancı maddeler temizlenmelidir. Birleştirilen parçaların rijit oturmasını engelleyebilecek olan çapaklar temizlenmelidir. (7) Çelik yüzeyindeki yağ, kimyasal temizleyicilerle uzaklaştırılmalı, ancak ateşle temizleme işlemi uygulanmamalıdır. 30

36 (8) Temas yüzeylerinin hazırlanmasından sonra, kaplamasız yüzeylerin hemen monte edilmemesi halinde bu yüzeylerdeki pas tabakaları ve diğer gevşek malzemeler, çelik fırça ile fırçalanarak temizlenmelidir. Pürüzlendirilmiş yüzeyin, düz ancak hasarsız olmasına dikkat edilmelidir. Çizelge 7 Sürtünme yüzeylerinin sınıflandırılması Sınıf A B C D İşlem - Kum veya küçük çelik bilya (saçma) püskürtülerek, mevcut herhangi gevşek pas temizlenmiş, çukurluk oluşmamış. - Kum veya saçma püskürtülerek, aluminyum spreyle metal kaplanmış. - Kum veya saçma püskürtülerek, çinko esaslı mamulle, spreyleme yoluyla metal kaplanmış ve 0,5 den daha düşük olmayan kayma katsayısı sağlanması için deneye tâbi tutulan - Saçma veya kum püskürtülmüş yüzeylere µm kalınlıkta alkali çinko silikat boya uygulanmış - Tel fırça veya alevle, herhangi gevşek pas temizlenmiş yüzeyler - İşlem uygulanmamış yüzey 8.9 Özel bağlama elemanlarının kullanımı ve bağlama metotları (1) Özel bağlama elemanları, imalâtçının talimatlarına ve Madde 8.1, Madde 8.2, Madde 8.3, Madde 8.4, Madde 8.5, Madde 8.6, Madde 8.7, Madde 8.8 in ilgili bölümlerine göre kullanılmalıdır. Bu paragraf, çelik yapı kısmının diğer yapı malzemelerine bağlanması için, reçineli cıvatalar da dahil olmak üzere, cıvatalara da uygulanır. (2), özel bağlama elemanlarının ön yüklemeli veya ön yüklemesiz uygulamalarda kullanımı için gerekli işlem deneyleri tarif edilmiş olmalıdır. Ek A da tarif edilenlerden farklı deneyler gerekli olabilir. Daha önce yapılan deneylerden yeterli bilgi elde edilmişse, sonraki deneyler yapılmayabilir. Önceki deneyler, Avrupa Teknik Onayı formunda veya akredite deney kurumu formunda olmalıdır. (3) Özel bağlantı metodu, Çizelge 2 ve Çizelge 3 te verilen cıvata takımlarına eş değer olarak diş şekilleri ve diş toleransının ilgili mamul standardına uygun olması şartıyla kullanılabilir. Özel olarak vida yuvası şeklinde açılmış delikler ve diş çıkıntılı döşeme kirişlerin, bu maddede verilen şartları sağlaması gerekir. (4), ön yüklemesiz veya ön yüklemeli uygulamalarda, özel bağlama metotlarının kullanımı için gerekli herhangi özel işlem deneyleri tarif edilmelidir Özel cıvata tiplerinin kullanımı için gerekli ilâve şartlar Gömme başlı cıvatalar (1) Gömme başlı cıvatalar, özel bağlantı elemanlarıdır ve Madde 8.9 da verilen şartları sağlamalıdır. Bu madde hükümleri, derin ve düz gömme başlı cıvataların her ikisini de kapsar. (2) Gömme başlı cıvatalar, ön yüklemeli ve ön yüklemesiz uygulamaların her ikisinde de kullanılabilir ve Madde 8.1, Madde 8.2, Madde 8.3, Madde 8.4, Madde 8.5, Madde 8.6, Madde 8.7, Madde 8.8 ve Madde 8.9 da verilen aşağıdaki ilâve şartlardan uygun olana uygulanır. 31

37 (3), başın gömülme yuvası boyutları ve bu boyutlara uygulanacak toleranslar tarif edilmelidir. Bu toleranslar, montaj sonrasında cıvatanın en dış tabakanın en dış yüzeyine oturacak şekilde olmalıdır. Yığışımlı toleranslar, gerçek yüzeyin hafifçe tümsekleşme veya çukurlaştırılmasını ifade eder. (4) Gömme başlı cıvataların, ön yüklemeli uygulamalarda veya çekme etkisi altında kullanılması halinde, gömme yuvasının anma derinliği, dış taraftaki tabakanın anma kalınlığından en az 2 mm daha küçük olmalıdır. 2 mm, ters toleransları dikkate almak içindir. (5) Üst üste olan birkaç tabakada aynı anda cıvata başı yuvası açılacaksa, bu esnada tabakalar sıkıca birbirine rapdedilmelidir Sıkı (geçmeli) cıvatalar ve saplamalar (1) Sıkı cıvatalar ve saplamalar, ön yüklemeli ve ön yüklemesiz uygulamaların her ikisinde de kullanılabilir ve Madde 8.1, Madde 8.2, Madde 8.3, Madde 8.4, Madde 8.5, Madde 8.6, Madde 8.7, Madde 8.8 de verilenler, aşağıdaki ilâve şartlardan uygun olanına uygulanır. Sıkı cıvata terimi, ISO 1891 e göre sıkı geçmeli cıvata veya altı köşe sıkı cıvata terimleri yerine tercih edilir. (2) Sıkı cıvatalar ve saplamaların gövdeleri, ISO de verilen tolerans sınıfı H 13 e dahil olmalıdır. Bu tür cıvata ve saplamanın dişleri ve onlara uygun somunlar, proje aksi belirtilmemişse, Madde ye uygun olmalıdır. (3) Sıkı cıvata ve saplamaların delikleri, proje aksi belirtilmemişse, ISO de verilen tolerans sınıfı H 11 e dahil olmalıdır. Sıkı durumda bulunmasına ihtiyaç duyulan saplamalar için delik çapı, Madde 8.2 ye göre genişletilebilir. (4) Bir sıkı cıvata veya saplamanın dişi, kesme düzlemine dahil edilmemelidir. (5) Sıkı cıvata veya saplama deliklerinin yerinde genişletilmesi halinde, bu delikler, başlangıçta matkapla veya zımbalama yoluyla en az 3 mm daha küçük açılmalıdır. Bağlama elemanının çok katlı tabakaya yerleştirilmesi halinde bileşenler, delik genişletilmesi esnasında birbirine sıkıca raptedilmelidir. Delil genişletme, sabit döner cihazla gerçekleştirilmelidir. Asidik yağlar kullanılmamalıdır. (6) Sıkı cıvatalar ve saplamalara aşırı kuvvet uygulanmamalı ve dişleri hasar görmeyecek şekilde yerleştirilmelidir. Bu işlem hafif tokmaklama olarak isimlendirilir Altı köşeli enjeksiyonlu cıvatalar (1) Altı köşeli enjeksiyonlu cıvatalar, özel bağlayıcılar olarak sınıflandırılır. (2) bu bağlama elemanlarının temini ve kullanımı için şartlar tanımlanmış olmalıdır. Altı köşeli enjeksiyonlu cıvataların temini ve kullanımı hakkında bilgi Ek F de verilmiştir. Bu bilgiler, proje verilenlere yardımcı olabilir Perçinleme (1) Perçinlerin temini ve kullanımı ile ilgili şartlar, Ek B de verilmiştir. 9 Montaj (inşa) 9.1 Genel (1) Bu madde de, montaj ve temellerin şerbetlenmesi de dahil olmak üzere, şantiyede yapılan diğer işlerle ilgili şartlar verilmiştir. 32

38 (2) Kaynak işlemi, mekanik bağlayıcılarla bağlama ve koruyucu kaplama da dahil olmak üzere, şantiyede yapılan işler sırasıyla Madde 6, Madde 7, Madde 8 ve Madde 10 a uygun olmalıdır. (3) Güvenli montaj ve hassas hazırlanmış mesnetler için şantiyenin uygunluğuna ilişkin şartlar bu madde de verilmiştir. (4) Tamamlanmış çelik yapının muayene ve teslim şartları, Madde ve Madde te, bu şartların çelik yapı montajının başlangıcındaki şartlarla ilgisi de Madde de verilmiştir. 9.2 Şantiye şartları (1) Yapım işlerinin yürütüldüğü şantiye, Madde ye göre hazırlanan iş güvenlik plânı gereklerine uygun olmadan montaja başlanılmamalıdır. Güvenlik plânında, aşağıda verilen maddelerden ilgili olanlar dikkate alınmalıdır. a) Krenler ve ulaşım donanımının ayakları ile ilgili tedbirler ve bakım, b) Şantiyeye ve şantiye içerisinde ulaşım, c) Tesisin (atelye, fabrika) güvenli işletimini etkileyen zemin şartları, d) İnşa (montaj) esnasında yapı mesnetlerindeki muhtemel oturma, e) Altyapı (yer altı) hizmet servislerinin detayları, havaî hatlar veya şantiyedeki engeller, f) Şantiye üzerinden aktarılabilen bileşenlerin boyut ve ağırlık sınırları, g) Şantiyede ve çevresindeki özel çevre ve iklim şartları, h) İşleri etkileyen veya yapılan çalışmalardan etkilenen bitişik yapıların özellikleri. Şantiyeye ulaşım ve şantiye içerisindeki ulaşım, ulaşım yolu genişliği ve seviyesinin gösterildiği şantiye plânında gösterilmelidir. Plânda, şantiye trafiği için hazırlanan çalışma alanı seviyesi, atelye ve depolama için kullanılacak alanlar gösterilmelidir. (2) İşlerin diğer faaliyetlerle bağlantısı olması halinde işlerin güvenlik plânı, güvenlik plânının, inşaat işlerinin diğer kısımları ile insicamı kontrol edilmelidir. Bu kontrolda, aşağıda verilen hususlardan geçerli olanları dikkate alınmalıdır. a) Şantiye hizmetleri ve diğer yüklenicilerle işbirliği için ön işlemlerin hazırlanması, b) Çelik yapı kısımlarına etkiyen yapı ve depolama yük değerleri, c) Kompozit yapım esnasında betonun yerleştirilmesi. 9.3 Montaj metodunun beyanı (1), tasarımda esas alınan güvenli montaj metodunun tarifi yer almalıdır. Tasarımda esas alınan montaj metodunda, aşağıda verilen hususlar dikkate alınmalıdır. a) Şantiyede yapılacak bağlantıların konumu ve tipi, b) En büyük parça büyüklüğü, ağırlığı ve yeri, c) Montaj sıralaması, d) Kısım kısım inşa edilen yapı için geçici destek veya güçlendirme ile ilgili şartlar da dahil olmak üzere kararlılık kavramı, e) Kompozit yapılarda, daha sonraki betonlamaya imkan sağlamak için güçlendirme veya diğer tedbirler, f) Geçici destek veya güçlendiricilerin kaldırılması (alınması) için şartlar veya kalıcı desteklerdeki gerilmelerin boşaltılmasıyla ilgili şartlar, g) Yapım esnasında emniyet zaafiyeti oluşturabilecek özellikler, h) Temel bağlantılarının şerbetleme metodu ve bu işlemin zamanlanması, i) İmalât safhasında kontrol edilecek değerler de dahil olmak üzere, gerekli bombe ve ön ayarlamalar, j) Kararlılık sağlamak için bükme çelik profil kullanımı, k) Yanal mesnet oluşturmak için bükme çelik profil kullanımı. (2) Yüklenici, montaj metodu talimatını hazırlamalı ve bu talimatın proje şartnamesine uygunluğunu kontrol etmeli ve bu talimatı, proje şartnamesinin gerekli gördüğü hallerde inceleme için vermelidir. Yüklenicinin montaj metodu talimatı, güvenli alternatifler getirmesi şartıyla, tasarımda esas alınan montaj metodundan sapma gösterebilir. Monte edilecek yapının tamamlanan parçasının direnci ve diğer yükler, ENV veya ENV den ilgili olanına uygun şekilde kontrol edilmelidir. (3) Montaj metodu talimatına, şantiye şartlarının gerektirdikleri dahil olmak üzere, yapılan ekler kontrol edilmeli ve yukarıdaki (2). paragrafa göre gözden geçirilmelidir. 33

39 (4) Montaj metodu talimatında, çelik yapı kısmının güvenli şekilde montajı için kullanılacak işlemler tanımlanmalı ve işlerle ilgili güvenlik plânının bir bölümünü oluşturmalıdır. İşlemler, özel iş talimatlarına göre yapılmalıdır. (5) Montaj metodu talimatında, yukarıda (1). paragrafta verilenlerden ilgili olanların tamamı ve ilâve olarak aşağıda verilenlerden ilgili olanları dikkate almalıdır : a) Madde e göre yürütülen herhangi deneme montajından elde edilen bilgi, b) Kaynak öncesinde kararlılığı garanti altına almak ve birleşim yerinin yerel hareketini önlemek için gerekli sınırlamalar, c) Gerekli kaldırma cihazları, d) Büyük ve düzensiz şekilli olan parçaların ağırlıklarını ve/veya ağırlık merkezini gösterme gereği, e) Kren kullanılacak yerlerde, kaldırılacak ağırlıklar ve hareket yarıçapı arasındaki ilişki, f) Salınımlı kuvvetlerin, özellikle montaj esnasında şantiyede olacağı tahmin edilen rüzgâr şartları nedeniyle oluşan bu tür kuvvetlerin tanımlanması ve yeterli salınım direncinin tam olarak temin edilme metodu, g) Herhangi güvenlik kusurlarının tam olarak giderilme metodu, h) İş konumuna göre güvenli ulaşım ve güvenli çalışma konumlarını sağlama metodu. (6) Çelik ve betondan meydana gelen kompozit yapılara aşağıda verilenler uygulanır: a) Kompozit döşemelerde kullanım için çelik levhaların, profil yapma esnasındaki bağlantı sıralaması, sabitleme öncesinde, levhaların mesnet kirişleriyle yeterli şekilde desteklenmesini temin etmek ve daha sonraki çalışma konumuna ulaşmak için kullanılmadan önce güvenli şekilde tespit edilecek tarzda plânlanmalıdır. b) Bükme çelik profil, levhalar arasına kesme yükü taşıyan bağlantı elemanlarının kaynaklanması için ulaşım amacıyla kullanılmamalıdır. Ancak, levhaların yukarıdaki a) şıkkında verilenleri sağlayacak şekilde daha önceden bağlantı elemanlarıyla bağlanması halinde bu şart uygulanmaz. 9.4 Mesnetler Mesnetlerin tanzimi ve uygunluğu (1) Bütün temeller, temel cıvataları ve çelik yapı kısmının oturduğu diğer mesnetler, çelik yapıyı taşımaya uygun şekilde hazırlanmalıdır. Mesnetlerin montajı, Madde de verilen muayene ve kontrol şartlarının sağlandığının gösterilmesinden sonra başlatılmalıdır. Yuva içerisinde hareket edecek şekilde tasarlanan temel cıvataları, 75 mm çapında kılıf veya 25 mm den daha büyük cıvatalar için, cıvata çapının üç katı kadar çapa sahip olan kılıfla birlikte teslim edilmelidir Mesnetlerde uygunluğun temini (1) Montaj devam ederken, çelik yapı kısmı mesnetleri, montajın başlangıcındaki konumlarına eş değer konumda tutulmalıdır. Mesnetlerde meydana gelen herhangi oturma, bu maddede kastedilen durum değişikliği olarak kabul edilmemelidir., mesnetlerde hava etkilerine karşı dayanıklı çeliğin inşaat esnasındaki pas lekelerine karşı korunması için gerekli herhangi alanı tanımlanmış olmalıdır Doldurma (besleme) (1) Ara sacı (şim) ve ana plâkaların altını geçici olarak beslemek için kullanılan diğer mesnet elemanları, betonun kısmî parçalanmasını önlemek için yeterli boyut dayanım ve rijitliğe sahip olmalıdır. (2) Dolgu malzemelerinin, şerbetlemeden sonra da yerinde bırakılacak olması halinde bunlar, yapı ile aynı dayanıklılığa sahip malzemeden yapılmış olmalıdır. (3) Dolgu kısmının daha sonra şerbetlenecek olması halinde, proje aksi belirtilmemişse, bu dolgu elemanları üzerinde en az 25 mm kalınlıkta bir tabaka oluşacak şekilde tamamen kaplanacak tarzda şerbetlenmelidir. 34

40 9.4.4 Şerbetleme (1) Taban plâkaları altındaki boşluklar, Madde 5.5 e uygun taze şerbet malzeme ile doldurulmalıdır. (2) Şerbet malzemesi, aşağıda verildiği şekilde kullanılmalıdır : a) Malzeme karıştırılmalı ve imalâtçının talimatlarına göre kullanılmalıdır. İmalâtçının şartnamelerinde özellikle belirtilmedikçe malzeme 0 C nin altında karıştırılmamalı veya kullanılmamalıdır. b) Malzeme akıcılığına uygun şekilde mümkün olduğu kadar koyu olarak karıştırılmalı ve boşluğun tam olarak doldurulabilmesi için uygun başlıkla akıtılmalıdır. c) Boşluğun tam olarak doldurulması için, gerekli olduğu hallerde, uygun şekilde yerleştirilmiş mesnetlere hafifçe vurulmalı ve tokmaklanmalıdır. (3) Şerbetlemeden hemen önce, taban plâkası altındaki boşlukta sıvı, buz, çöp ve pislik bulunmamalıdır. (4) Taban plâkasında, proje aksi belirtilmemişse kenardan en az 150 mm uzaklıkta olmak üzere havalandırma delikleri bırakılmalıdır. (5) Kolon ihtiva eden destekli tabanlar, en az, saran betonun karakteristik dayanımına eşit dayanıma sahip betonla doldurulmalıdır. (6) Destekli tabanlarda, kolonun gömülmüş kısım uzunluğunun en az 2/3 ü başlangıçta betonlanır ve herhangi geçici destek ve kamaların alınmasından önce, beton karakteristik basınç dayanımının en az yarısını kazanmasına yetecek süre kadar oynatılmadan tutulur. 9.5 İşçilik Montaj çizimleri (1) Montaj çizimleri gerekliyse bunlar, montaj metodu beyanının bir kısmını oluşturmalıdır. (2) Çizimlerde, plânlar ve kesitler gösterilmeli ve ölçek, çizimlerde bütün elemanlar için montaj işaretleri gösterilebilecek şekilde seçilmelidir. (3) Çizimlerde karelasyon (grid) konumları gösterilmeli ve elemanların montajı için özel toleranslarla ilgili herhangi şart da belirtilmelidir. (4) Temel plânlarında, taban konumu ve çelik yapı kısmının tanzimi, temellerle doğrudan temas eden diğer herhangi elemanlar, onların taban yerleri ve seviyeleri ile referans seviye gösterilmelidir. Temellerde, kolon taban mesnetleri ve diğer yapısal mesnetler bulunmalıdır. (5) Kesitlerde, gerekli döşeme seviyeleri gösterilmelidir. (6) Çizimlerde, çelik veya cıvataların temellere bağlantı detaylarının tamamı, ayarlama metodu, destekleme aralığı ve şerbet özelliği gösterilmelidir. (7) Çizimlerde, yapının kararlılığını ve personelin güvenliğini garanti altına almak üzere montaj için gerekli herhangi çelik yapı kısmı veya diğer geçici kısımların tanzimi ve detayları gösterilmelidir. (8) Çizimlerde, kütlesi 5 tondan daha fazla olan bütün bileşenlerin kütleleri ve düzgün şekilli olmayan bütün büyük parçaların ağırlık merkezleri belirtilmelidir İşaretleme (1) Şantiyede tek olarak monte veya inşa edilen bileşenler, montaj işaretiyle belirtilmelidir. Bunlardan, bütün özellikleri itibariyle aynı olanlarda aynı montaj işareti kullanılabilir. (2) Bir bileşenin montaj konumunun şeklinden belirgin şekilde anlaşılır olmaması halinde, bu bileşenin montaj konumu işaretlenmelidir. 35

41 Mümkün olan hallerde işaretler, bileşenlerin depolanması esnasında ve montajından sonra da görülebilecek şekilde yerleştirilmelidir. (3) İşaretleme metotları, Madde 6.2 ye uygun olmalıdır Şantiyedeki taşıma ve depolama (1) Çelik yapı bileşenleri, muhtemel hasar en aza indirilecek şekilde taşınmalı ve yığılmalıdır. Çelik yapı kısımlarında oluşması muhtemel hasar üzerinde halatla kaldırma metotlarının etkilerine özel dikkat gösterilmelidir. (2) Yükün boşaltılması, nakliye, depolama veya montaj esnasında hasar gören herhangi çelik yapı kısmı uygunluk için onarılmalıdır. (3) Şantiyede depolanacak bağlama elemanları, kuru şartlarda muhafaza edilmeli, uygun şekilde ambalajlanmalı ve tanımlanmalıdır Deneme montajı (1), deneme montajı yapılmasının gerekliliği belirtilmişse, denemenin kapsamı, amacı ve herhangi kabul işlemleri de belirtilmiş olmalıdır. Deneme inşaatı, tüm yapının yeterli sayıda bileşeninin bir araya getirilerek uyumluluklarının kontrol edilmesidir. Yüklenici, aşağıda verilen hallerde de deneme montajı yapılmasını dikkate almalıdır: a) Şablon veya Madde 6.9 a göre deneme montajı kullanılarak tahkik edilememesi halinde, bileşenler arasındaki uyumu tahkik etmek için. b) İnşaat esnasında kararlılık sağlamak için montaj sıralamasının önceden değerlendirilmesi gereken hallerde metodolojinin tahkiki için. c) Şantiye şartlarının sınırlı işgal zamanı ile sınırlandırılmış olması halinde işlem sürelerinin tahkiki için Montaj metotları (1) Çelik yapı kısmının montajı, montaj metodu talimatına uygun şekilde ve kararlılık her zaman sağlanacak tarzda yapılmalıdır. Mümkün olan hallerde, bina montajına, salınıma direnç amacıyla rijit kutu nun yapımıyla başlanılmalıdır. Bu rijit kutunun doğrultusu, daha sonraki bileşenlerin doğru bir şekilde desteklenmesi sağlanacak tarzda yerleştirilmelidir. (2) Temel cıvataları, gergisiz kolonların aşırı dönmeye karşı sabitlenmesinde kullanılmamalıdır. Ancak bu tür kullanım için kontrol edilenler, bu uygulama haricindedir. (3) Yapının inşaası boyunca, çelik yapı kısmı inşa donanımları ve bu donanımların çalışması ile oluşan etkiler ile tamamlanmamış yapıya rüzgar yükleri gibi geçici inşa yüklerine karşı güvenli olacak şekilde yapılmalıdır. Her bir bağlantıdaki sabit cıvataların en az üçte biri, bağlantının tamamlanmış yapı kısmının kararlılığına katkıda bulunduğu düşünülmeden önce monte edilmelidir. (4) Kalıcı bütün destekler ve geçici tutucular, inşaat bu elemanların güvenli şekilde kaldırılmasına yetecek derecede ilerleyinceye kadar yerinde bırakılmalıdır. (5), yüksek binalarda kullanılan desteklerdeki gerilmeler, bu elemanlardaki düşey yüklerden oluşan kuvvetlerin boşaltılması için dengelenecekse bu işlem, aynı anda bir panelde olmak üzere kademe kademe yapılmalıdır. (6) Geçici elemanlarda, inşa amcıyla kullanılan bütün bağlantılar, proje şartnamesine uygun şekilde ve kalıcı yapı zaafiyeti oluşturmayacak veya yapının hizmet verebilirliğini tehlikeye düşürmeyecek şekilde yapılmalıdır. 36

42 (7) İnşa metodu, yapıda veya yapının bir kısmında yuvalanma veya hareketi ihtiva ediyorsa, hareket eden kütlede kırılmanın ve tercihan hareketin tersine dönmesinin engellenmesi için tedbirler alınmalıdır. (8) Geçici bütün ankraj elemanlarında, mümkün olan hallerde, tasarlanmamış gevşemeye karşı tedbir alınmalıdır. (9) Yüklenici, kesin kabulden önce, inşa esnasında yapının hiçbir parçasının, çelik yapı malzemesinin yığılması ve geçici inşaat yükleri nedeniyle kalıcı şekilde biçim değiştirmemsi için tedbir alınmalıdır Doğrultma (1) Yapının her bir parçasının doğrultusu, inşa edildikten sonra mümkün olduğu kadar kısa sürede ayarlanmalı ve hemen sonra sabitleme işlemi tamamlanmalıdır. (2) Elemanlar arasındaki kalıcı bağlantılar, yapının doğrultusu, seviyesi ve düşeyliğinin yeterli şekilde ayarlanmasından sonra yapılmalı ve yapının geri kalan kısmının yapısı ve doğrultusunun ayarlanması esnasında oynamayacak şekilde geçici bağlantı yapılmalıdır. (3) Yapı doğrultusunun ve bağlantıdaki uyum eksikliğinin ayarlanması için ara saçları kullanılabilir. Ara saçlarının gevşeme tehlikesi varsa, kaynak yapılarak sabitlenmeleri gerekir. Ara saçları, yumuşak çelikten yapılmış düz parçalar şeklinde olabilir. Ara saçları yapı ile aynı dayanıklılığa sahip olmalı ve dış kullanımlarda en az 4 mm kalınlıkta olmalıdır. (4) Ön yüklemesiz ve ön yüklemeli cıvatalarda, ön yükleme yapılmadan önceki kalıcı aralıklar Madde 8.6 ya göre yapılmalıdır. (5) Monte edilen bileşenler arasındaki herhangi uyum kusuru, ara sacı kullanılarak düzeltilemez. Bu durumda yapı bileşenleri, bu standarda uygun şekilde yeniden montaj ve yeniden kaynaklama yoluyla kısmî olarak değiştirilmelidir. Bu işlem şantiyede yapılabilir. Kaynaklı kafes elemanlarla oluşturulan yapılarda ve uzay yapılarda, dahilî rijitliğe uygun yükten daha fazla yük uygulanmamasını sağlamak için tedbir alınmalıdır. (6) Birleşim yerlerinin ayarlanması için parçalar kaydırılabilir. Yük aktarılmasında kullanılan cıvataların delikleri 0,5 mm den daha fazla uzatılmamalıdır. (7) Cıvata deliklerinin aynı doğrultuda olmaması halinde, deliklerin ayarlanması metodu, proje şartnamesine uygunluk bakımından kontrol edilmelidir. Doğrultuları yeniden ayarlanan delikler, ölçüden büyük veya yarık şeklindeki delikler için Madde 8.2 de verilen şartları sağlamak üzere tahkik edilebilir. (8) Doğrultu uyumsuzluğunun, delik genişletme veya boş freze kullanılarak düzeltilmesi tercih edilmelidir. Ancak diğer kesme metotlarının kullanılması gerekiyorsa, diğer metotlarla oluşturulan bütün deliklerin iç yüzeyleri, proje şartnamesine uygunluk bakımından özel olarak kontrol edilmelidir. (9) Tamamlanmış şantiye bağlantıları, Madde e göre kontrol edilmelidir. 10 Koruma işlemleri 10.1 Genel (1) Bu madde, şantiye dışında ve şantiyede uygulanacak işlemleri kapsar. (2) Yüzey koruma işlemleriyle ilgili şartlar, proje tarif edilmiş olmalıdır.şartlar, kullanılacak işlemin sistemiyle ilgili genel bir şartnamede veya bir performans şartnamesi yoluyla verilebilir. Çelik yapılara uygulanacak boya ve vernik sistemlerinin tanımlanması ve uygulanmasında ISO/DIS kullanılabilir. Yayınlanınca ISO/DIS , boyalar ve ilgili mamullerin genel seçiminde kullanılabilir ve ISO/DIS de ISO/DIS de tarif edilen çevre sınıflarında kullanılacak boyalar ve vernikler kullanılarak korozyona karşı koruma için geliştirilmiş şartların yer aldığı kılavuz bilgi verilecektir. 37

43 Performans, aşağıda verilenlerden uygun olan bilgiler verilmiş olmalıdır: a) Koruma sistemi için gerekli dayanıklılık, b) Korozyon koruması için atmosferik korozivite sınıfı veya etki sınıflandıması, c) Herhangi yangına direnç gerekleri veya yangın direnci için sınıflandırma, d) Metal püskürtme, galvanizleme veya özel boyama için herhangi tercih veya gereklilik, e) Herhangi sürtünme yüzeyleri ve işlem sınıfı veya Ek A ya göre gerekli deneyler, f) Daha sonraki dekoratif kaplamayla ilgili herhangi şart, g) Kaplama mamulleri için renk seçimindeki herhangi sınırlama, h) İki metalden oluşan yüzeylere ait herhangi özel şart. Yangına karşı koruma için uygulanan koruyucu işlem, ENV ye uygun olmalıdır. Dekoratif kaplamaların, koruyucu primer sistemlerle (renkler) uyumlu olması gerekir. Ancak, bu sitemler bu standardın kapsamında değildir. (3) Yüklenici, koruyucu işlemlerle ilgili olarak proje şartnamesine uygun olarak kullanılacak metotların tüm detaylarının verildiği işlem plânını hazırlamalıdır. İşlem plânında, aşağıda verilen hususlarla ilgili detaylar verilmelidir : 38 a) Fabrikada hazırlanan çelik bileşenlerin yüzey hazırlama işlemleri, b) Fabrikada hazırlanan çelik bileşenlerin yangından veya korozyondan korunması için şantiye dışında yapılacak işlemler için çalışma metotları ve kullanılacak mamullerin tam tarifi, c) Bağlayıcılara uygulanacak işlem metotları, d) Şantiyede uygulanacak korozyon koruması ve tamir için mamuller ve işlem metotları. (4) Koruma için uygulanacak malzemeler, imalâtçının şartnamelerine uygun olarak kullanılmalıdır. Malzemelerin depolama ve taşınması işlemlerinde, malzemelerin raf ömrünü ve açılarak karıştırılma sonrasında da kullanım ömrünü tamamlamamış olmasına itina gösterilmelidir. (5) Tamir işlemleri, Madde 6.3 ve Madde e göre taşıma ve depolama işlemlerinde meydana gelme ihtimali olan hasara uygun olmalıdır. (6) Tamamlanmış yüzey işleminin muayene ve kabulü ile ilgili şartlar Madde 12.6 da verilmiştir Yüzey koruması (1) Yüzeyler, ISO ve ISO ye göre kum püskürtülmesi yoluyla ve ISO e göre elle veya makinayla temizleme işlemleriyle hazırlanmalıdır. Yayınlanınca ISO/DIS te yüzey hazırlama metotlarıyla ilgili bilgi verilecektir. (2) Kum püskürtülmesi yoluyla temizlenmeden kaplanacak yüzeyler, gevşek aşındırma tozu, yağ ve katı yağdan temizlenmesi için tel fırça ile fırçalanmalıdır. (3) Yüzeyin kum püskürtülmesi yoluyla temizlenmesinde, uygulanacak kaplama mamulleri ile uyumlu aşındırma malzemesi kullanılmalıdır. Genellikle, boyalar için saçma veya parça tel kullanılarak aşındırma ve metal püskürtülmesiylekaplama için ise kum püskürtülmesi yoluyla aşındırma yapılması gerekir. (4) Yüzey temizliği ve pürüzlülüğünün temini için kum püskürtmeyle temizleme işlemiye ilgili işlem deneyleri yapılmalıdır. Bu deneyler, imalât esnasında düzgün aralıklarla yapılmalıdır. (5) Kum püskürtülmesi yoluyla temizlemeyle ilgili işlem deneylerinin sonuçlarına göre, proje Madde te açıklandığı gibi, aksi belirtilmemişse daha sonraki kaplama işlemi için uygun yeterlilik sağlanmış olmalıdır. (6) Yüzey hazırlama esnasında, çelik malzemede, bu standarda uygun tamir metodu kullanılarak tamir edilmiş yüzey kusurunun çıkması halinde tamir edilmiş malzeme, orijinal malzeme için belirlenmiş anma özelliklerinin sağlanması şartıyla kullanılabilir.

44 10.3 Kaplama metotları Metal püskürtme (1) Metal püskürtme çinko veya aluminyum olmalı ve EN e göre yapılmış olmalıdır. (2) Metal püskürtülmüş yüzeyler, boyanmadan önce uygun yalıtım malzemesiyle kaplanmalıdır. İşlemler arasında uygun süre bırakılmasına itina gösterilmelidir Galvanizleme (1) Galvanizleme; ISO 1459, ISO 1460 veya ISO 1461 den uygun olanına göre yapılmalıdır. Yayınlanınca, pren 1029, fabrikada imal edilmiş çelik yapı kısmına sıcak daldırma yoluyla galvaniz yapımı için çok daha uygun olacaktır. pr EN 1029, bu standardda verilen bütün hükümlerin önüne geçecektir. (2) Galvanizlemeden önce, kaynakların çekiçlenmesi gerekli ise tüm kaynaklar, asit girişinin önlenmesi için yalıtılmalıdır. (3) Fabrikada imal edilmiş bileşenlerin kapalı boşluklar ihtiva etmesi halinde, havalandırma ve drenaj delikleri, proje belirtilen yerler tesis edilmelidir., aynı zamanda delik iç kısımlarının galvanizleneceği veya bu deliklerin galvanizlemeden sonra yalıtılacağı da belirtilmelidir. (4) Tamir gereliyse, uygun boya mamuller, bozulmamış (sağlam) galvanizin çevresindeki 10 mm lik alanda kullanılabilir. (5) Galvanizlenmiş yüzeyler, boyanmadan önce temizlenmeli ve uygun dağlama primerle işleme tâbi tutulmalı veya kum püskürtülmesi yoluyla sıyrılmalıdır Boyama (1) Boyama işlemi, imalâtçı tarafından verilen bilgi sayfasının gereklerine göre yapılmalıdır. Yayınlanınca, ISO/DIS de korozyon koruması işlemlerinin nasıl yapılacağı tarif edilecek ve o standardda verilenler, bu maddede verilenlerin yerini alacaktır. (2) Bileşenin yüzey şartları, boyamadan hemen önce, uygulanacak mamulle ilgili olarak, imalâtçının talimatlarına uygunluğu garanti altına almak üzere Madde e göre kontrol edilmelidir. Bu madde, çıplak çelik üzerine uygulanacak primerler, alt tabaka üzerine uygulanacak üst tabaka, metal püskürtme üzerine uygulanacak boya ve galvanizleme üzerine dağlama primeri uygulanması için kullanılır. (3) İki veya daha fazla mamul kaplama tabakası uygulanacaksa, her bir tabaka için farklı renk tonu kullanılmalıdır. Primer kaplamalar, kırmızı veya kahverengi olmalıdır. (4) Kaplanacak yüzeylerin ıslak, ortam sıcaklığı veya çiy noktasının, uygulanacak mamulün imalâtçı talimatında verilenden daha düşük olması halinde, işleme devam edilmemelidir. (5) Boyanmış yüzeyler, su birikimine karşı, boya uygulandıktan sonra, imalâtçının veri sayfalarında gerekli görülen süre kadar korunmalıdır Özel şartlar 39

45 Betonla temas eden yüzeyler (1) aksi belirtilmemişse, betonla temas eden yüzeyler kaplanmamalıdır. Kaplanmayan bu tür yüzeyler, kum püskürtülmesi veya tel fırçayla, gevşek aşındırma tozlarının uzaklaştırılması ve toz ve katı yağın alınması için temizlenmelidir. (2) İşlem görmüş yüzeylerin, betonla temas eden yüzeyler üzerine binmesi halinde, işlem sistemi, yüzeye en az 30 mm girecek şekilde uzatılmalıdır Sürtünme yüzeyleri (1) Ön yüklemeli cıvatalarla birlikte, yüzey sürtünmesi yoluyla yük aktarması tasarlanan yüzeylerin genişliği, proje belirtilmiş olmalıdır. Bu madde hükmü, ENV e uygun diğer çelik yüzeyle temas eden sürtünme çenesi oluşturmak için tasarlanan çelik yüzeylere veya e uygun beton yüzeylere uygulanır. (2) İşlem metodu, Çizelge 7 de verilen uygun herhangi seçenekten seçilmeli veya Ek A ya uygun işlem deneyi ile tayin edilmelidir. (3) Sürtünme yüzeylerindeki, yağla kirlenmiş herhangi kısmın temizlenmesinde, kimyasal temizleyiciler kullanılmalı, alevle temizleme uygulanmamalıdır. (4) Sürtünme yüzeyleri, hazırlandıktan sonra monte edilinceye ve su geçirimsiz kaplamalarla cıvatalanıncaya kadar korunmalıdır. (5) Sıkıştırılmış bağlantılar etrafındaki işlem görmemiş alanlar, bağlantı yerindeki muayeneler tamamlanmadan işleme tâbi tutulmamalıdır Kaynak yapılacak yüzeyler ve kaynak yüzeyleri (1) Daha sonra kaynaklanacak bir bileşenin, kaynak etrafındaki 150 mm lik yüzeyi sadece kaynak kalitesine zarar vermeyecek bir malzemeyle kaplanmalıdır. (2) Kaynaklar ve bitişik ana metal, curuflar uzaklaştırılmadan önce boyanmamalıdır. (3) belirtilmesi halinde, kaynaklı yüzeylere, kaynak içerisinde primer kullanılan hallerde ilâve şerit kaplama uygulanmalıdır Ulaşılamayan ve açık havaya maruz yüzeyler (1) Montajdan sonra ulaşılması zor olan alanlar ve yüzeyler, montajdan önce işleme tâbi tutulmalıdır. (2) belirtilmişse, çelik kısımların dışa gelen kenarlarına, ilâve şerit kaplama uygulanmalıdır. (3) Cıvatayla birleştirilecek yüzeylerden sadece proje belirtilenlerde birleştirme işlemi, aralarında yaş boya bulunur halde yapılabilir. Bu uygulamanın, dış yüzeye gelen çelik yapı kısımlarına tatbik edilmesi önerilir Hava etkilerine maruz çelik yüzeyler (1), hava etkilerine dayanıklı çelik yüzeyinin yıpranma sonrasında kabulü için gözle yapılacak kabulü garanti altına almak için gerekli işlemler tarif edilmelidir. Üniform yıpranma sağlamak için, açık yüzeylerin kum püskürtülmesiyle temizlenmesi gerekli olabilir ve sıvı yağ, katı yağ, boya veya asfaltla kirlenmeyi önlemek için işlemler tarif edilmiş olmalıdır. (2), hava etkilerine dayanıklı çeliklerle temas edecek hava etkilerine dayanıksız çelik yüzeyler için gerekli işlemler tarif edilmiş olmalıdır. 40

46 Boşlukların yalıtılması (1) Kapalı boşlukların kaynaklama yoluyla mı yalıtılacağı veya bu boşluklara iç koruma işlemi mi uygulanacağı, proje belirtilmiş olmalıdır. (2) Boşlukların rutubet girişini önlemek üzere yalıtım kaynaklarıyla tamamen kapatılacağı hallerde, kaynak şartnamesine göre, uygun filler malzeme uygulanması yoluyla yalıtımın gerekli görüldüğü hallerde izin verilecek kaynak kusurları (porozite gibi), proje tarif edilmiş olmalıdır. (3) Boşlukların, rutubet girişini önlemek için sadece yalıtım amacıyla tam olarak kapatılacak olması halinde, bu kaynakların bütünlüğü sadece gözle muayene yoluyla sağlanabilir ve Madde hükümleri, bu tür kaynaklara uygulanmaz. (4) Mekanik bağlayıcıların, yalıtılmış kapalı boşluk duvarına girmesi halinde, iç yüzeylerin yalıtılması için kullanılacak metot, proje tarif edilmiş olmalıdır Bağlama elemanlarına uygulanacak işlemler (1) Bağlama elemanlarına uygulanacak işlemler, aşağıda verilenlerle tutarlı olmalıdır. a) belirlenen korozyondan koruma sınıflandırması, b) Bağlama elemanının malzemesi, c) Yerine yerleştirilmiş bağlama elemanlarına temas eden herhangi malzeme ve bu malzeme üzerindeki herhangi kaplama, d) Bağlama elemanlarını sıkıştırma metodu, e) Sıkıldıktan sonra, bağlama elemanına gelecekte ihtiyaç duyulabilecek herhangi tamir ihtiyacı. (2) Temelde kullanılan cıvatalar, proje aksi belirtilmedikçe işleme tâbi tutulmamalıdır. (3) tarif edilen korozyondan koruma sınıflandırılmasına uygun ön işleme tâbi tutulmuş olan bağlama elemanları, proje belirtilmedikçe montajdan sonra kaplanmamalıdır. Not - Bu madde hükmü, bu tür bağlama elemanlarında gerekli hallerde ihtiyaç duyulacak tamir ihtiyacını ortadan kaldırmaz. (4) Montajdan sonra, bağlama elemanlarına uygulanacak gerekli herhangi işlem, bağlama elemanlarında yapılacak herhangi muayene tamamlanmadan önce yapılmamalıdır. 11 Geometrik toleranslar 11.1 Genel (1) Bu maddede, bina taşıyıcı sistemleriyle ilgili geometrik sapmaların tipleri tarif edilmiş ve normal tolerans sınıfları için izin verilen değerlerin sayısal sonuçları verilmiştir. (2) Şartlar, sonuçta ortaya çıkan mamulün son kabul deneyleri içindir. Şantiyede inşa edilecek yapının bir kısmını fabrikasyon bileşenlerin oluşturması halinde, bu bileşenlerin herhangi ara kontrolü, inşa edilmiş yapının, Madde ye göre yapılacak son kontrolüne ön bilgi amacıyla yapılmalıdır. (3), bileşenler arasındaki tam temas yoluyla yüklerin aktarılacağı herhangi yüzey tanımlanmış olmalıdır. (4) Normal sınıflar dışındaki tolerans sınıfları için herhangi şart, proje tarif edilmiş olmalıdır: a) Madde 11 de liste halinde verilen sapma tiplerine ilâve olarak izin verilen herhangi ilâve sapma ve/veya, b) Tarif edilmiş parametrelerce izin verilen değerlerle birlikte, kontrol edilecek herhangi diğer sapma tipleri ve, c) Bu özel toleransların ilgili bütün bileşenlere mi, yoksa tarif edilen özel bileşenlere mi uygulanacağı, 41

47 11.2 İmalât toleransları Fabrikada imal edilmiş bileşenlerdeki mamullerin birleştirilmesi (1) Fabrikada imal edilmiş bileşenlerdeki mamullerinin birleştirilmesinden sonra, mamul standardında verilen, izin verilmiş sapmalar uygulanır. Ancak bu maddede diğer farklı kriterler verilmişse o uygulanır. Örnek olarak, kuleli kirişlerin en kesit toleransları, ilgili mamul standardına uygun olmalıdır. Ancak genel derinlik için Madde ye uyulmalıdır Kaynaklı Ι profiller Fabrikada imal edilmiş Ι profillerin en kesitlerinin, belirlenmiş en kesit boyutlarından sapmaları ; Şekil verilenlerden, gövde çarpıklığı ise Şekil 6 da verilenleri geçmemelidir. 3 te Sapma tipi Parametre İzin verilen sapma A Yükseklik : Kesit yüksekliği : h 900 mm : 900 < h 1800 mm : = ± 3 mm = ± 5 mm h > 900 mm : B Başlık (flanş) genişliği : b1 veya b2 genişliği : = mm mm b < 300 mm : b 300 mm : = ± 3 mm = ± 5 mm C Gövde eksantirikliği : Gövde konumu : = ± 5 mm D Başlıkların dikliği : Diklikten sapma : b / 100 = 5 mm den büyük olanı 1) D Başlıkların düzlüğü : Düzlükten sapma : Kiriş, kren kirişi olarak kullanılacaksa, üst başlığın, ray genişliği + 20 mm genişlikteki düzlükten sapması en fazla ± 1 mm olmalıdır. b / 150 = 3 mm den büyük olanı 1) Şekil 3 Kaynaklı Ι profillerde izin verilen sapmalar 1) = den büyük olanı gösterimi, verilen iki değerden büyük olanını ifade eder. 42

48 Kutu kesitli profiller Fabrikada imal edilmiş kutu kesitli profillerin en kesitlerinin, belirlenmiş en kesit boyutlarından sapmaları; plâkaların çarpıklığı ve plâka takviyelerinin doğrultudan sapmaları için Şekil 4 te verilen değerleri geçmemelidir. No Sapma tipi Parametre İzin verilen sapma a Plâka genişliği : Bir plâkanın genişliğindeki sapması: b < 300 mm : b 300 mm : = ± 3 mm = ± 5 mm Aynı kabul edilen diyagonal mesafeler arasındaki fark : = ( d1 d2) : genişlik d1 d2 d1 + d2 400 = 5 mm den büyük olanı 1) b Plâka takviyeleri : Plâka düzlemindeki b / 250 doğrultudan sapma : = 3 mm den büyük olanı 1 Plâka düzlemine dik yündeki doğrultudan sapma : b / 500 = 3 mm den büyük olanı 1) d Plâka çarpıklığı : Plâka genişliği boyunca veya ölçme boyundaki çarpıklık : b / 150 = 3 mm den büyük olanı 1) Şekil 4 Kutu kesitler için izin verilen sapmalar 43

49 Bileşenler Bileşenlerin, uzunluk, doğrultu, kavis ve dikliğinde, belirlenmiş boyutlardan sapmalar, Şekil 5 te verilenleri aşmamalıdır. No Sapma tipi Parametre İzin verilen sapma a Uzunluk : Boyuna eksende veya profilin köşesinde ölçülen uzunluk : - Parça uzunluğu - İki ucu, uygulanmışsa uç plâkaları ihtiva eden tam temaslı mesnet bileşen b Doğruluk : Her iki eksendeki doğruluk : = ± (2 + L/5000) mm = ± 1 mm L / 1000 = 3 mm den büyük olanı c Kavis : Gövde plâkası yatay konumdayken, uzunluğun orta noktasındaki kavis f : L / 1000 = 6 mm den büyük olanı d Başlıkların dikliği : Boyuna eksenlerin dikliği : - Tam temaslı mesnet olarak hazırlanmamış : - Tam temaslı mesnet olarak hazırlanmış : e Mesnetlerin dikliği : Güçlendirme takviyesi yapılmamış bileşenler için gövde plâkasının mesnetlerdeki düşeyliği = ± D / 300 = ± D / 1000 h / 300 = 3 mm den büyük olanı Şekil 5 Bileşenler için izin verilen sapmalar 44

50 Gövde plâkaları ve takviyeler Gövde plâkalarının çarpıklığı, gövde takviyelerinin doğrultudan sapması ve takviyelerin konumlarındaki sapmalar, Şekil 6 da verilenleri aşmamalıdır. Gövde plâkalarında, çarpıklık izin verilen sapmalar, başlık plâkalarındaki çarpıklıklar için de uygulanır. No Sapma tipi Parametre İzin verilen sapma a Gövde çarpıklığı : Gövde yükseklğince veya d / 100 ölçme boyunca çarpıklık = 5 mm den büyük olanı b Gövde takviyeleri : Gövde düzlemindeki d / 250 doğrultudan sapma = 3 mm den büyük olanı Gövde düzlemine dik doğrultudan sapma d / 500 = 3 mm den büyük olanı c Takviyenin yeri : Tasarlanan sapma : konumdan = ± 5 mmm Bir çift takviye arasındaki dış merkezlik : e = t / 2 Şekil 6 Gövde ve takviyelerde izin verilen sapmalar 45

51 Delikler, yarıklar ve takviyeler Deliklerin konumlarındaki sapmalar, yarıkların boyutlarındaki sapmalar ve kesilmiş kenarların diklikten sapması, Şekil 7 de verilen değerleri geçmemelidir. No Sapma tipi Parametre İzin verilen sapma a Deliklerin konumları : Bir delik ekseninin, delik grubu içerisindeki tasarlanan konumundan = ± 2 mmm sapması : b Delik gruplarının konumları : Bir delik grubunun tasarlanan konumundan sapması : - a boyutu : - b boyutu : - c boyutu : - d boyutu : 1) h 1000 mm ise 2) h > 1000 mm ise = ± 5 mm = ± 2 mm = ± 5 mm = ± 2 mm = ± 4 mm c Yarıklar : Yarığın ana boyutlarındaki sapmalar : - d boyutu : = + 2 mm - 0 mm - l boyutu : = + 2 mm - 0 mm d Kenarlar : Kesilmiş kenarın 90 den sapması : = ± 0,1 t Şekil 7 Delikler, yarıklar ve kenarlarda izin verilen sapmalar 46