Hayvancılık Mevcut Durum Raporu

Transkript

1

2 Dicle Bölgesi (TRC3) Hayvancılık Mevcut Durum Raporu T.C. Dicle Kalkınma Ajansı Araştırma Strateji Geliştirme ve Programlama Birimi 2010

3 İçindekiler ŞEKİL LİSTESİ...3 TABLO LİSTESİ...3 SUNUŞ Dicle Bölgesi Hayvansal Üretim Dicle Bölgesi Et Üretimi Dicle Bölgesi Süt Üretimi Dicle Bölgesi Bal Üretimi Dicle Bölgesi Tavuk ve Yumurta Üretimi Dicle Bölgesi Hayvancılık İşletmeleri ve Destekler...22 GENEL DEĞERLENDİRME...24 KAYNAKÇA...25 T.C. DİCLE KALKINMA AJANSI

4 DİCLE BÖLGESİ HAYVANCILIK MEVCUT DURUM RAPORU İçindekiler Şekil Listesi Şekil 1: Bin Kişi Başına Canlı Hayvanlar ve Hayvansal Ürünler Şekil 2: TR ve TRC3 Büyükbaş Hayvan Varlığı ( ) Şekil 3: Türkiye Geneli Türlerine Göre Büyükbaş Hayvan Varlığı ( ) Şekil 4: TRC3 Türlerine Göre Büyükbaş Hayvan Varlığı ( ) Şekil 5: TR ve TRC3 Küçükbaş Hayvan Varlığı ( ) Şekil 6: TR Küçükbaş Hayvan Varlığı ( ) Şekil 7: TRC3 Küçükbaş Hayvan Varlığı ( ) Şekil 8: TR ve TRC3 Bölgesi Kümes Hayvancılığı Şekil 9: TR Türlerine Göre Kümes Hayvanları Varlığı ( ) Şekil 10: TRC3 Türlerine Göre Kümes Hayvanları Varlığı ( ) Şekil 11 : TR ve TRC3 İlleri Büyükbaş Et Üretimi Şekil 12: TRC3 ve TR Küçükbaş Et Üretimi Şekil 13: TRC3 ve TR Büyükbaş Süt Üretimi Şekil 14: TR Büyükbaş Türlere Göre Süt Üretimi ( ) Şekil 15: TRC3 Büyükbaş Türlere Göre Süt Üretimi ( ) Şekil 16: TR ve TRC3 Küçükbaş Süt Üretimi ( ) Şekil 17: TR Küçükbaş Türlere Göre Süt Üretimi ( ) Şekil 18: TRC3 Küçükbaş Türlere Göre Süt Üretimi ( ) Şekil 19-1: TRC3 Bal Üretimi ( ) Şekil 19-2: TR Bal Üretimi ( ) Şekil 19-3: TRC3 Yumurta Üretimi ( ) Şekil 20: TRC3 Yumurta Üretimi ( ) Şekil 21: TR Yumurta Üretimi ( ) Tablo Listesi Tablo 1: TR ve TRC3 Büyükbaş ve Küçükbaş Et ve Deri Üretimi ( ) Tablo 2: AB, TÜRKİYE ve Batman İli Büyükbaş Süt Verimleri Tablo 3: TR ve TRC3 Bal Üretimi ( ) Tablo 4: TR ve TRC3 Bal Üretimi ( ) 03

5 T.C. DİCLE KALKINMA AJANSI

6 DİCLE BÖLGESİ HAYVANCILIK MEVCUT DURUM RAPORU Sunuş Yeterli ve dengeli beslenmede önemli rolü bulunan hayvancılık sektörü, ulusal geliri ve istihdamı artırması, et, süt, tekstil, deri, kozmetik ve ilaç sanayi dallarına hammadde sağlaması ve istikrarlı kalkınmaya katkıda bulunması açısından kritik öneme haizdir. Hayvancılık kırsal alandaki açık ve gizli işsizliği azaltmak, göç dalgalarını ve bunun ortaya çıkardığı sosyal sıkıntıları azaltmak ve önlemek gibi önemli ekonomik ve sosyal fonksiyonlara sahiptir. Bu kapsamda Dicle bölgesinin hayvancılık potansiyeli ve mevcut durumu raporda detaylı bir şekilde analiz edilmiştir. Raporda Dicle bölgesi hayvansal üretim verileri, mevcut hayvan varlığı, hayvancılık destekleri ve hayvancılık işletme bilgileri yer almaktadır. Sadece et üretimi ile sınırlı kalınmayıp, süt, bal, yumurta gibi hayvansal ürünlere yönelik istatistiklere de yer verilmiştir. Türkiye de hayvansal ürün üretiminin yeterli düzeyde olmayışı ithalata ve kaçakçılığa yol açmakta ve bu sebeple yurtiçi üretimi engellenmektedir. Türkiye de kişi başına hayvansal protein üretiminin; dünya ortalamasının altında, Avrupa Birliği ortalamasının da üçte birinden az olması, Türkiye de hayvancılığa verilmesi gereken önemi gözler önüne sermektedir. Bu sebeple raporda yer alan üretim ve mevcut hayvan varlığı istatistikleri, alınması gereken önlemlere işaret etmektedir. 05

7 1. DİCLE BÖLGESİ HAYVANSAL ÜRETİM Dicle Bölgesi nde hayvansal üretim değeri yıllar içinde Türkiye ortalamasına göre yavaş bir seyirle artmaktadır yılına gelindiğinde Bölge deki canlı hayvan değeri Türkiye canlı hayvan değeri içinde %2,2 lik bir pay almaktadır. Hayvansal ürünler üretimi ise ülke üretiminin içinde %1 lik bir pay almaktadır. Bölge bin kişi başına düşen 287 TL lik canlı hayvan değeriyle 26 Bölge içerisinde 18 inci sırada olup, 115 TL lik hayvansal ürünler değeriyle Türkiye de 333 TL olan bin kişi başına düşen hayvansal üretim değerinin yarısından az bir değere sahiptir. Bölge, bu değerle bin kişi başına düşen hayvansal ürünler değerinde Düzey 2 Bölgeleri arasında İstanbul Bölgesi nden sonra sondan 2 nci sırada yer almaktadır. Bu rakamlar, Bölge nin hayvan sayısı bakımından göreli olarak iyi bir konumda bulunduğunu fakat bu hayvanlardan ekonomik anlamda yeterince değer üretilemediğini göstermektedir. Şekil 1: Bin Kişi Başına Canlı Hayvanlar ve Hayvansal Ürünler T.C. DİCLE KALKINMA AJANSI

8 DİCLE BÖLGESİ HAYVANCILIK MEVCUT DURUM RAPORU Bölge de hayvancılık alanında yaygın olarak büyükbaş ve küçükbaş hayvancılık yapılırken, kanatlı hayvancılık ve balıkçılık yok denecek kadar az düzeyde gerçekleştirilmektedir. Bunun yanında, Pervari ve Beytüşşebap gibi ilçelerde önemli miktarda arıcılık yapılmaktadır. Dicle bölgesi toplam büyükbaş hayvan varlığı, ülke genelindeki büyükbaş hayvan varlığının %1,46 sına denk gelmektedir. Ülke genelinde, büyükbaş varlığında yaşanan dalgalı seyrin, Bölge için geçerli olmadığı söylenebilmektedir. Büyükbaş hayvan varlığında, yıllarının tamamında Mardin ilinin göreceli üstünlüğü bulunmaktadır. Batman ın Mardin e en yakın olduğu 2008 yılında bile iki şehir arasındaki büyükbaş hayvan farkı dolaylarında bulunmaktadır. Batman da yılları arasında yaşanan artışa karşılık, yıllarındaki kuraklık hayvan varlığında azalmaya sebep olmuştur. Dicle Bölgesi yıllarında Batman a paralel bir seyir izlemiştir. Şekil 2: TR ve Dicle Büyükbaş Hayvan Varlığı ( ) Türkiye geneli büyükbaş hayvan varlığı 2000 senesinde düzeyinden, 2009 yılında düzeyine inmiştir. Manda varlığı, döneminde %2.166 artmış ve ilerleyen senelerde yükselişine devam ederken, kültür ırkı sığır sayısı aynı dönemde %950 azalmıştır. Yerli ırk sığır sayısı, 2000 yılına göre 2009 yılında %38 oranında azalmıştır. Şekil 3: Türkiye Geneli Türlerine Göre Büyükbaş Hayvan Varlığı ( ) 07

9 Türkiye de büyükbaş hayvan varlığı düşerken,dicle Bölgesi nde, 2000 yılında olan büyükbaş varlığı, 2009 yılında rakamına yükselmiştir yılı verilerine göre, büyükbaş hayvan varlığının %64,52 sini yerli sığırlar, %20,6 sını melez sığır ırkı ve %14,66 sını kültür sığırı oluşturmaktadır yılı verilerine göre ise yerli sığırlar, toplam büyükbaş varlığın %86,8 ini ve melez ırkı sığırlar %9 unu oluşturmaktadır. Verilerden görüldüğü üzere, yerli sığır varlığında, yıllar itibariyle, önemli bir değişim yaşanmamış olsa da, toplam büyükbaş varlığı içindeki payları önemli oranda azalırken, melez ırk sığırların payı artmıştır. Kültür ırkı büyükbaş varlığı, özellikle 2005 sonrasında artış gösterirken, melez ırkı sığır artışı da 2004 ten itibaren ivme kazanmıştır. Buna rağmen Türkiye genelinde büyükbaş hayvanlar içinde en büyük payı melez sığırların oluşturduğu düşünüldüğünde Bölge henüz bu görünümü yakalamamıştır. Şekil 4: Dicle Türlerine Göre Büyükbaş Hayvan Varlığı ( ) Bölge nin, küçükbaş hayvan varlığı, diğer göstergelere göre azımsanmayacak bir ölçüde bulunmaktadır, 2009 yılında Bölge deki toplam küçükbaş varlığının olup, ülke genelinin %7,16 sını oluşturduğu görülmektedir. Küçükbaş hayvan varlığında yıllar itibariyle Dicle geneli Batman ve Siirt illerindeki değişimden etkilenmiş, Mardin ise hayvan varlığında sürekli ilk sırada bulunmuştur. Dört il arasında, 2009 yılında en düşük hayvan varlığı ile Şırnak İli nin olmuştur aralığında gerek Bölge gerekse de ülke çapında paralel bir düşüş yaşanmasına karşılık, Dicle geneli dalgalı bir seyir izlemiş ve arasında küçükbaş hayvan varlığında sıçrama yaşamıştır. Küçükbaş hayvan varlığı oranına göre süt ve et üretimi oranlarının düşük kalması, bölgesel bazda verim kalitesinin düşük kalışının bir göstergesidir. Şekil 5: TR ve Dicle Küçükbaş Hayvan Varlığı ( ) T.C. DİCLE KALKINMA AJANSI

10 DİCLE BÖLGESİ HAYVANCILIK MEVCUT DURUM RAPORU Şekil 6: TR Küçükbaş Hayvan Varlığı ( ) Türkiye küçükbaş hayvan varlığı döneminde, %24,6 oranında azalarak seviyesine gerilemiş, toplam küçükbaş sayısındaki azalış yerli koyun sayısında da görülmüştür (%25). Kıl keçisi ve tiftik keçisi varlığının da azaldığı dönemde, küçük çaplı da olsa artış gösteren tek tür merinos koyunu olmuştur (%32,9). Büyükbaş hayvan varlığında da olduğu gibi, yılları arasında, Dicle geneli toplam küçükbaş varlığında ülke genelinin aksine %38,7 oranında bir artış yaşanmıştır. Yerli koyun sayısında, arasında, gerçekleşen artış, toplam küçükbaş sayısındaki artışın tetikleyicisi olarak görülmektedir. Dicle Bölgesi nde, tiftik keçisi ve merinos koyunu sınırlı sayıda bulunurken, kıl keçisi bir diğer önemli tür olarak yıllar itibariyle varlığını sürdürmüş ve 2000 yılına göre %16 oranında artış göstermiştir. Türkiye geneliyle karşılaştırıldığında Dicle Bölgesinin hem büyükbaş hayvan, hem de küçükbaş hayvan üreticiliğinde göreli bir avantajı olduğu söylenebilir. Türkiye nüfusunun artmakta olmasına karşın, hayvan üretiminin azalıyor olması hayvan ve ürünleri fiyatlarının artışına yol açacaktır. Kuzey Irak a yapılan ihracatta et ve hayvansal ürünlerin payının da artmakta olduğu düşünülürse Bölgenin hayvan üretimini yanısıra hayvansal ürün üretimine geçmesi halinde önümüzdeki yıllarda önemli bir ekonomik avantaj ve gelir artışı potansiyeli olduğu söylenebilir. 09

11 Şekil 7: Dicle Küçükbaş Hayvan Varlığı ( ) Kümes hayvanı sayısı, yılları itibariyle, Dicle Bölgesi nde azalış göstermiş (%32,8), bölge illeri, Batman dışında, aynı dönemde, bu azalışa paralel bir seyir izlemiştir. TR Bölgesi kümes hayvan sayısı, yıllar itibariyle dalgalı bir seyir izlemiş, 2001 yılında dip yaptıktan sonra 2006 da zirve yapmış ve takip eden senelerde yeniden azalışa geçmiş ve arasındaki dönemde %27,5 oranında azalmıştır. Bu kapsamda, TR ve Dicle bölgelerindeki kümes hayvan sayısındaki azalış oranı birbirleriyle uyum göstermektedir. Bu sonuçta ekonomik gerekçelerin mi yoksa kuş gribi nedeniyle itlafların etkili olup olmadığı ayrıca araştırılmalıdır. Şekil 8: TR ve Dicle Bölgesi Kümes Hayvancılığı Aşağıdaki şekilden Türkiye de kümes hayvancılığında et tavukçuluğunun en önemli yeri tuttuğu ve toplam kümes hayvancılığını doğrudan etkilediği görülmektedir. Hem toplam kümes hayvancılığında hem et tavukçuluğunda 2006 yılından bu yana yaşanan keskin düşüş dikkat çekmektedir. Türkiye kümes hayvancılığında et tavukçuluğundan sonra ikinci sırada yumurta tavukçuluğu gelmektedir. T.C. DİCLE KALKINMA AJANSI

12 DİCLE BÖLGESİ HAYVANCILIK MEVCUT DURUM RAPORU Şekil 9: TR Türlerine Göre Kümes Hayvanları Varlığı ( ) Şekil 10: Dicle Türlerine Göre Kümes Hayvanları Varlığı ( ) Dicle Bölgesi nde ise kümes hayvancılığında en önemli yeri son iki yılda düşüşe geçen yumurta tavukçuluğu tutmaktadır. Yumurta tavukçuluğundan sonra gelen hindicilik özellikle son 2 yılda hızlı bir artış yakalamıştır. Son bir yılda et tavukçuluğunda yaşanan artış, Bölge de bir kısım yumurta tavukçuluğunun yerini et tavukçuluğuna bıraktığı ihtimalini akla getirmektedir. 11

13 2. DİCLE BÖLGESİ ET ÜRETİMİ Türkiye de büyükbaş et üretimi azalırken, küçükbaş et üretimi artmaktadır. Bölge de de büyükbaş et üretiminde benzer bir seyir izlenirken, küçükbaş et üretiminde de düşüş yaşandığı gözden kaçmamaktadır. Tablo 1: TR ve Dicle Büyükbaş ve Küçükbaş Et ve Deri Üretimi ( ) Büyükbaş Küçükbaş Batman Toplam Et(ton) Toplam Deri(baş) Mardin Toplam Et(ton) Toplam Deri(baş) Siirt Toplam Et(ton) Toplam Deri(baş) Şırnak Toplam Et(ton) Toplam Deri(baş) Dicle Toplam Et(ton) Toplam Deri(baş) TR Toplam Et(ton) Toplam Deri(baş) , , , ,53 397,1 177, , , , , ,46 473,7 1,92 17,6 76,5 527, , , , ,29 518, ,09 558, , , , , ,5 65, , , , , , , , ,5 539, , , , , , , , , Yukarıdaki tabloya göre toplam büyükbaş et üretiminde, aralığında Dicle illerinin tamamında önemli bir azalış yaşanırken, Şırnak taki et üretimi sıfır düzeyine kadar gerilemiştir. Şırnak ta son yıllarda artan ticaret faaliyetleri, ildeki halkın hayvancılık faaliyetlerini tercih etmemesi için bir sebep olabilmektedir. Dicle illeri büyükbaş toplam et üretimi, Türkiye ortalamasının oldukça gerisinde olup, 2009 yılı et üretimi oranı %0,025 olarak gerçekleşmiştir. Bölge nin et üretiminde aldığı düşük paydaki en önemli etmenler arasında, yörenin büyükbaş hayvancılık konusunda Doğu Anadolu kadar yeterli iklim koşulları ve bitki örtüsü desenine sahip olmaması, hayvancılıkta bölgeye sağlanan destekler ve başvuru prosedürleri konusunda girişimcilerin bilgi düzeyinin düşük seviyede kalması, ve de özellikle Irak ile yapılan ticaretin alternatif bir gelir kaynağı yaratması gösterilebilir. T.C. DİCLE KALKINMA AJANSI

14 DİCLE BÖLGESİ HAYVANCILIK MEVCUT DURUM RAPORU Aşağıdaki şekilden de görülebileceği üzere, büyükbaş et üretiminde Dicle geneli ile Siirt ili paralellik göstermekte, diğer yandan Şırnak, Mardin ve Batman azalış seyirlerine devam etmektedirler. Siirt et üretiminin Dicle genelini etkileyebilecek bir düzeyde bulunması şehirde bulunan önemli ölçekteki büyükbaş hayvan varlığından kaynaklanmaktadır. Dicle genelinde aralığında yaşanan artışa karşılık ülke genelindeki azalış, kırmızı et sektöründeki fiyat artışını açıklayabilmektedir. Büyükbaş et üretiminin hayvan üretimine parallel bir şekilde artmasının sağlanması ise önümüzdeki dönemlerde et kombinaları ve et işleme tesislerinin açılması ile artabilecek ve hayvansal gelir daha katma değerli ürünlere kayabilecektir. Şekil 11 : TR ve Dicle İlleri Büyükbaş Et Üretimi Küçükbaş et üretimi Mardin ve Batman da yıllar itibariyle yok denecek kadar az iken, bölge içerisinde Şırnak, lokomotif görevini görmektedir. Şırnak a bağlı Uludere, Beytüşşebap yaylalarının, küçükbaş hayvancılık açısından uygun iklim koşullarına sahip olması, son yıllarda otlak alanların halkın kullanımına açılması et üretimi üzerinde olumlu bir etkiye sahiptir. Büyükbaş et üretiminde olduğu gibi, küçükbaş et üretiminde de ülke geneli ve Dicle arasında ters bir ilişki bulunmaktadır. Türkiye de küçükbaş et üretimi son 2 yılda azalırken, Dicle de 2008 den sonra hafif bir artış eğilimine girmiştir. Buna rağmen, Bölge nin 2009 yılı toplam küçükbaş et üretimi, ülke toplamının %0,67 si gibi oldukça düşük bir oranına tekabül etmektedir. İlerleyen bölümlerde görüleceği üzere, küçükbaş hayvan varlığında, ülke içinde önemli bir konuma sahip olan Bölge nin, et üretiminde bu denli geri kalması etkin ölçekte işletmelerin yetersiz sayıda olması, aile tipi işletmelerin ağırlıkta olmasından, hayvancılığın ticari amaçtan ziyade geçimlik olarak algılanmasından kaynaklanmaktadır. Şekil 12: Dicle ve TR Küçükbaş Et Üretimi 13

15 3. DİCLE BÖLGESİ SÜT ÜRETİMİ 2009 yılında, Dicle bölgesi toplam büyükbaş süt üretimi, ülke genelinin %1,05 düzeyinde bulunmaktadır yılında bu oranın %0,71 olduğu ve yıllar içerisinde süt üretim oranında düşük de olsa bir artışın olduğu saptanmaktadır.dicle illeri arasında, küçükbaş canlılarda olduğu gibi, Mardin in büyükbaş süt üretiminde yılları arasında üstünlüğü devam etmiş ve 2009 yılında diğer üç ilin de yaklaşık iki katı kadar üretim gerçekleştirmiştir. Mardin deki yüksek üretim, son yıllarda, üreticiler tarafından kullanılan melez ırk büyükbaş hayvan sayısındaki artış ve bilinçli bakım tekniklerinin yaygınlaştırılmasından kaynaklanmaktadır. Dicle toplam büyükbaş süt üretimi, ülke geneli ile yıllar içerisinde paralellik göstermiş olup, her iki tarafta da 2002 yılında yaşanan süt üretimi düşüşünden sonra, yükseliş gerçekleşmiştir. Tarım Bakanlığı tarafından GAP illerine yönelik, büyükbaş süt üretimi amacıyla, verilen destekler ile Ziraat Bankası nın süt üreticilerine 2010 yılında sunmaya başladığı faizsiz kredi hizmetleri bölge için hayati önem taşımakta olup, bu tür desteklerin uzun vadede sürdürülebilir olması dört ilde büyükbaş süt üretimini mevcut düzeyinden daha yukarıya taşıyabilecektir. Şekil 13: TR ve Dicle Büyükbaş Süt Üretimi ( ) Ülke genelindeki büyükbaş süt üretimi, 2000 yılında ton seviyesinden %32 oranında artışla 2009 yılında, ton seviyesine ulaşmıştır. Gerçekleşen artışta, özellikle 2005 yılından sonra, kültür ırkı sığırı süt üretiminde gerçekleşen %58,8 lik yükseliş etkili olmuştur. Yerli ırk sığırı süt üretimi, arasında, kültür ve melez ırkı süt üretiminin önemli oranda altında kalmıştır. Manda süt üretiminde, yıllar itibariyle önemli bir değişim görülmezken, üretim sınırlı seviyede kalmıştır. T.C. DİCLE KALKINMA AJANSI

16 DİCLE BÖLGESİ HAYVANCILIK MEVCUT DURUM RAPORU Şekil 14: TR Büyükbaş Türlere Göre Süt Üretimi ( ) Dicle Bölgesi büyükbaş süt üretimi, arasında %95,5 oranında artarak, ülke genelindeki artışın üstüne çıkmıştır. Toplam üretimdeki artış, yılları arasındaki %32 lik düşüşe karşın, yerli ırk sığır süt üretiminden kaynaklanmakta, özellikle melez ırkı süt üretimindeki düzenli yükseliş de, bu artışta rol oynamaktadır yılları arasında, kültür ırkı süt üretimi %46 ve melez ırkı süt üretimi %26 oranında artış göstermiş olup, son yıl itibariyle melez ırk, kültür ırkı süt miktarına oranla daha yüksek bir seviyeye ulaşmıştır. Süt üretimindeki bu artış Bölgede pastörizasyon tesislerin kurulması ile birlikte daha da değer kazanacak ve yeni iş olanakları açabilecektir. Şekil 15: Dicle Büyükbaş Türlere Göre Süt Üretimi ( ) 15

17 Dicle geneli küçükbaş süt üretimi, 2009 yılında TR geneli süt üretiminin %5,66 sını karşılamaktadır. Küçükbaş süt üretimi, Dicle genelinde dengeli bir seyir izlememektedir yılları arasında gerek Dicle ve TR süt üretimi paralellik gösterirken, 2003 sonrasında Dicle genelinde önemli bir düşüş yaşanmıştır. Küçükbaş et üretimindeki önemli payına karşılık, süt üretiminde, Şırnak yerini Mardin e bırakmaktadır. Mardin ve Şırnak arasındaki 2009 yılı üretim farkı 2 kata yakın bir seviyede bulunmakta ve Siirt ile Batman ın üretim düzeyleri aynı yılda yakın bir seviyeye ulaşmaktadır. Yerli koyun süt üretimi, hem bölgesel hem de ülke genelinde en ağırlıklı üretimi oluşturmaktadır. Şekil 16: TR ve Dicle Küçükbaş Süt Üretimi ( ) Türkiye de küçükbaş süt üretimi, yılları arasında %6,8 oranında azalmış olup, azalışın arkasındaki etmen olarak yerli koyun ve kıl keçisi süt üretiminde gerçekleşen düşüşler gösterilebilir. Dicle Bölgesi verilerinde de görüleceği gibi, TR genelinde de merinos koyunu ve tiftik keçisi süt üretim miktarları, yıllar itibariyle sınırlı miktarda kalmıştır. Şekil 17: TR Küçükbaş Türlere Göre Süt Üretimi ( ) Dicle Bölgesi küçükbaş süt üretiminde, tiftik keçisi ve merinos koyunu süt üretimi, yıllar itibariyle sınırlı seviyede kalmış, buna karşılık yerli koyun ve kıl keçisi süt üretimi, bölgenin lokomotifi olmuşlar, yıllar içindeki dalgalı seyirlerine karşılık toplam süt üretiminde %17,5 oranında artışın gerçekleşmesini sağlamışlardır. Türkiye de küçükbaş süt üretimi azalırken, Bölge de yükselmesi dikkat çekmektedir. T.C. DİCLE KALKINMA AJANSI

18 DİCLE BÖLGESİ HAYVANCILIK MEVCUT DURUM RAPORU Şekil 18: Dicle Küçükbaş Türlere Göre Süt Üretimi ( ) Bölge de büyük ve orta ölçekli üreticiler dışında makineli sağıma fazla rastlanmamaktadır. İlde faaliyet gösteren büyük üreticilerin dışında kalan küçük ölçekli üreticiler ağırlıklı olarak elle sağım yöntemini kullanmaktadır. Batman İli Süt Sektörü Yatırım Planı için hazırlanan aşağıdaki tablo Bölge de büyükbaş hayvan süt üretiminden alınan verimin Türkiye ortalamasından düşük ve AB ortalamasının yarısı kadar olduğunu göstermektedir. Bölgedeki süt üretimin artışı da dikkate alındığında, yıllarında yaptırılacak araştırmalarla düşük verimin nedenleri ve verimi arttıracak tedbirlerin neler olabileceği araştırılarak, Bölge için önemli bir ürün olan sütten elde edilecek katma değer arttırılabilir. Tablo 2: AB,Türkiye ve Batman Büyükbaş Süt Verimleri Tablo 2B: TRC3 Süt İşleme Tesisleri Firma Adı Firma Tipi Adres Ürünler Kapasite (ton/gün) Yusaş Süt Ürünleri Süt İşleme Tesisi Batman Organize Sanayi Yoğurt, Ayran, Meyveli Yoğurt 3 Bedsan Büt-Ak Süt İşleme Tesisi Batman Organize Sanayi Yoğurt, Ayran, Peynir 5 Plazma Mir-Süt Süt İşleme Tesisi Batman Organize Sanayi Ayran 1,5 Onurköy Ticaret Süt İşleme Tesisi Mardin Midyat Yoğurt, Ayran, Peynir 5 Arık Süt Süt İşleme Tesisi Siirt Merkez Yoğurt, Ayran 5 Güç Birliği Süt Üreticileri Süt İşleme Tesisi Siirt Merkez Yoğurt, Ayran, Peynir 5 Batman ve çevresinde sütün litre fiyatı 50 ile 80 kuruş arasında değişmektedir. Son yıllarda yem fiyatlarındaki artışa rağmen, süt piyasası fiyatlarının sabit kalması özellikle küçük ve orta boyuttaki üreticiler için dezavantaj yaratmakta ve üreticiler fabrika ve mandıralar ile çalışmaktansa sütü kendileri işleyip yoğurt olarak yerel pazarda kg si 1-1,5 TL ye satmaktadırlar. 17

19 4. DİCLE BÖLGESİ BAL ÜRETİMİ Dicle Bölgesi nde arıcılık faaliyeti gösteren toplam köy sayısı arasında %19 oranında artarken; buna karşılık aynı yıllar arasındaki toplam kovan sayısı da %93 oranında yükselmiştir. Toplam kovan sayısındaki değişim, bal üretimine de yansımış ve üretim %188 artmıştır. TR genelinde, aynı dönem içerisinde, arıcılık faaliyeti gösteren köy sayısında Dicle Bölgesi nin aksine gerileme gerçekleşmiştir (%4,88). Faaliyet gösteren köy sayısındaki gerilemeye karşılık, gerek toplam kovan sayısı gerekse bal üretim miktarında artış saptanmıştır (sırasıyla %25 ve %34). Toplam bal üretimindeki değişim, verilerden de görüleceği üzere, Dicle Bölgesi için, TR ye kıyasla, daha hacimli gerçekleşmiştir. Tablo 3: TR ve Dicle Bal Üretimi ( ) Dicle Bölgesi nde Siirt in Pervari ilçesiyle Şırnak ın Beytüşşebap ilçelerinde üretilen bal Bölge de ve ülke genelinde bilinen bir kaliteye sahiptir. Öte yandan Şırnak taki bal üretimi miktar olarak diğer illere göre düşük kalmaktadır. Bölge de en çok bal üretiminin yapıldığı il Siirt olup, Siirt teki üretim Bölge nin toplam bal üretiminin seyrini aşağıdaki şekilden de görülebileceği üzere yılları arasında etkilemiştir. Dicle illeri toplam bal üretimi, 2009 yılı bazında Türkiye toplam bal üretiminde %1,30 luk paya sahip bulunmaktadır. Bal üretiminde özellikle Siirt ve Şırnak illerinin potansiyelinden yeterince faydalanılamadığı, ülke genelindeki orandan anlaşılmaktadır. Tablo 4: TR ve Dicle Bal Üretimi ( ) T.C. DİCLE KALKINMA AJANSI

20 DİCLE BÖLGESİ HAYVANCILIK MEVCUT DURUM RAPORU Şekil 19-1: Dicle Bal Üretimi ( ) Şekil 19-2: TR Bal Üretimi ( ) Yukarıdaki şekilden Siirt teki bal üretiminin 2006 yılına kadar hızlı bir seyir izlerken 2006 yılından bu yana bir düşüş eğilimi içinde olduğunu, Mardin deki bal üretiminin ise 2006 yılından bu yana artarak Siirt teki üretim değerlerini yakaladığı görülmektedir. 19

21 5. DİCLE BÖLGESİ NDE TAVUKÇULUK Ülke genelindeki yumurta üretimi 2006 sonrası artış seyrine girerken, Dicle nin ülke içindeki payı %0,45 kadardır. Dicle Bölgesi nde yumurta üretiminde 2009 yılı itibariyle yakaladığı yükselişle Batman, 2008 yılına kadar 1 inci konumda bulunan Mardin in önüne geçerek ilk sıraya yerleşmiştir. Batman Merkez ve Kozluk ilçelerindeki üretim ilin payındaki yükselişte etkili paya sahiptir. Mardin e bağlı Kızıltepe, Midyat ve Savur ilçeleri, il geneli yumurta üretiminde ön sıralarda bulunurken, Siirt e bağlı Baykan ve Şırnak a bağlı İdil ilçeleri az da olsa yumurta üretiminde belli bir paya sahiptir. Kuzey Irak ve Suriye ye olan yakınlık düşünüldüğünde, yumurta anlamında önemli bir pazarın mevcut olduğu ancak ülke genelinde yok denecek kadar az üretimin olduğu saptanmaktadır. Siirt için dikkat çekici bir diğer husus ise, il genelinde tavuk sayısının ile en fazla olduğu ilçe olan Kurtalan ın, yumurta üretiminde, tavuğa sahip Baykan ilçesinin altıda bir oranda kalmasıdır. Şekil 20: Dicle Yumurta Üretimi T.C. DİCLE KALKINMA AJANSI

22 DİCLE BÖLGESİ HAYVANCILIK MEVCUT DURUM RAPORU Yumurta üretiminde olduğu gibi, kümes hayvan sayısında da arasında Mardin ve Batman arasında ters bir etkileşim yaşanmakta ve Batman son yıl itibariyle ilk sıraya yerleşmektedir. Türkiye genelinde, özellikle 2006 yılı sonrası, mevcut tavuk sayısında önemli bir azalış olduğu gözlenebilmektedir. Kuş gribi nin mevcut tavuk sayısında azalışa neden olduğu söylenebilirken, aynı dönemde yumurta üretimindeki artış, verimlilikteki artışa bir göstergedir. Dicle geneli için 2006 yılı sonrası yaşanan düşüşün görülmediği ve mevcut sayının sabite yakın bir seyir izlediği söylenebilmektedir. Dicle genelinde, toplam yumurta tavuğu sayısı ile toplam kümes hayvan sayısının %64 ünü oluşturmaktadır. Şekil 21: TR Yumurta Üretimi Mevcut veriler doğrultusunda, yumurta tavukçuluğunun, diğer kanatlılardan hindi, kaz, et tavuğu gibi canlılara nazaran çok daha fazla yetiştirildiği görülmektedir. Yumurta tavuğundaki yüksek oran, üretimin ağırlıklı olarak küçük ölçekli olarak ev işletmesi şeklinde yapılması ve evin yumurta ihtiyacını karşılamaya yönelik olmasından kaynaklanmaktadır. Kanatlı hayvan sayısının, 2006 yılı sonrası Dicle de sabit bir seyir izlemesi, yoksul hane halklarının tek geçim kaynaklarından biri olan tavukçuluğun yerini doldurabilecek başka bir faaliyetin olmayışından kaynaklanmaktadır. 21

23 6. DİCLE BÖLGESİ HAYVANCILIK İŞLETMELERİ VE DESTEKLER Hayvancılıkla uğraşan kooperatifler Sosyal Yardımlaşma ve Dayanışma Vakfı veya Tarım ve Köyişleri Bakanlığı nın verdiği kredilerden faydalanmaktadır. Tarım Bakanlığı nın verdiği kredilerden kooperatif üyeleri veya özel müteşebbisler yıllık %5 faizden, ilk yıl ödemesiz olarak faydalanırken; Sosyal Yardımlaşma ve Dayanışma Vakfı ndan alınan kredilerde faiz uygulanmamakta ve de geri ödemeler üçüncü yıl başlamaktadır verilerine göre, Mardin ilinde 48 adet tarımsal kooperatif ve 4 adet yetiştirici birliği olmak üzere toplam 52 adet örgütlü yapı bulunmaktadır. Tarımsal kooperatiflerin 3,097 ve Birlikler in 3,493 üyesi mevcuttur. Siirt ilinde faaliyet gösteren 15 kooperatif bulunmakta ve de 7 tanesi proje uygulama aşamasındadır. Proje uygulayan kooperatiflerin 3 tanesi 2001 senesinden beri 200 başlık süt sığırcılığı yapmakta, diğer 3 tanesi almış oldukları krediyi ödeyemedikleri için icranın takibinde bulunurken, 1 kooperatif 300 başlık (50*6) bir proje yürütmek amacıyla kredi almıştır. Şırnak ta ise 28 adet kooperatiften 4 ü Tarım ve Köyişleri Bakanlığı genel bütçesinden toplamda 300 (50*6) büyükbaş süt sığırcılığı projesi için kredi almıştır. Kooperatiflerin ikisi İdil de bulunurken, diğer ikisi Silopi de bulunmaktadır. İki adet kooperatif, Sosyal Yardımlaşma ve Dayanışma Fonundan (50*25) toplamda 1250 küçükbaş yetiştiriciliği için destek almıştır yılı için 4 adet kooperatife daha destek verilmesi bakanlığın gündeminde bulunmaktadır. 1 Kooperatiflere büyükbaş hayvan kapsamında verilen desteklerde, canlıların gebe olması, yatırımcıların 3-6 ay boyunca süt almadan işletmelerini yönetmelerini gerektirmektedir. Hâlihazırda, gelir seviyeleri düşük olan kooperatif üyelerinin, bu süre zarfında süt satışı yapmadan işletme giderlerini karşılamaya çalışmaları neredeyse imkansızdır. Kooperatiflerin en büyük sorunlarından biri, nakliye giderlerinin yüksek olması ve buna bağlı olarak ürettikleri sütü pazarlayamamalarıdır. Etkin yönetilemeyen kooperatiflerde üyeler, büyükbaş hayvanlarını, acil ihtiyaçları için satarak paraya çevirmektedirler. Dağ köylerinde güvenlik son derece önemli bir konudur. Bu köylerde yaşayan insanlar, güvenlik sebebiyle hayvanlarını otlatamamakta ve yem yetersizliğinden dolayı süt verimleri düşük kalmaktadır (5-6 litre/gün). Dağ köylerinde yaşayan insanların, kooperatifçilik konusunda yeterli bilgisi bulunmamaktadır. Verilen destekleri yönetmek için İl Müdürlükleri nin bünyesinde yeterli sayıda veteriner, zootekniker, inşaat mühendisi, ziraat mühendisi gibi teknik eleman bulunmamaktadır. T.C. DİCLE KALKINMA AJANSI

24 DİCLE BÖLGESİ HAYVANCILIK MEVCUT DURUM RAPORU Üreticilerin Anaç-Sığır desteğinden faydalanabilmeleri için Hayvan Kayıt Sistemine (Türkvet) ve Soykütüğü - Önsoykütüğü Sistemi veri tabanına kayıtlı, kültür ırkı veya kültür ırkı melezi en az beş baş anaç sığıra sahip ve ulusal düzeyde üst örgütlenmesini tamamlamış bir hayvancılık örgütüne üye olması gerekmektedir. Yörede yaşayan çiftçilerin, örgütlenme konusundaki bilgi eksiklikleri ve kültür ırkı konusundaki bilgi, beceri eksiklikleri ile önyargıları, anaç sığır desteklerini etkisiz kılmaktadır yılında, Mardin ilinde anaç sığır desteğinden faydalanan toplam büyükbaş sayısı sadece 164 tür ve 2007 yılından sonra, Mardin ilinin tüm Türkiye içinde almış olduğu hayvancılık desteği %2 gibi çok küçük bir orandır. Güneydoğu Anadolu Projesi Eylem Planı kapsamındaki illerde Süt Sığırcılığı Yatırımlarını desteklemeye ilişkin olarak hayvan alımı, inşaat ve makine alımlarını kapsayan konularda hibe desteğine çıkılmıştır. Buna göre yeni yatırımlarda inşaat giderlerinin %30 u, hayvan alımında damızlık gebe düve alımının %40 ı, makine alımında süt sağım ünitesi ve/veya soğutma tankının % 40 ı karşılanmaktadır. Hibeden faydalanabilmek için işletmelerin minimum 50 baş hayvan ile yatırım yapması gerekmektedir. Siirt ilinde son yıllarda meydana gelen en önemli sosyal değişimlerden biri geçimlerini hayvancılıkla sağlayan göçer grupların çeşitli nedenlerden dolayı kent merkezine yerleşmiş olmalarıdır. Geçmiş yıllarda Köy Hizmetleri Genel Müdürlüğü nün (KHGM) yapmış olduğu çalışmalar sonucunda yerleştirilen 211 ailenin yanı sıra yerleşmeyi bekleyen yaklaşık 600 aile daha bulunmaktadır. Göçer grupların ve köylülerin kente yerleşmesi ile kentin sosyo-kültürel dokusu büyük ölçüde değişime uğramıştır. Göçer gruplar, hayvancılık odaklı yaşadıklarından kent içinde hayvan beslemeye devam etmektedirler. Köylerinden göç ederek Merkez İlçe ye yerleşen insanlar, çoğunlukla yaşadıkları binaların alt katlarını ahır olarak kullanmakta ve özellikle büyükbaş hayvanlarıyla birlikte sağlıksız koşullarda yaşamaktadırlar. Siirt Tarım İl Müdürlüğü verilerine göre il merkezinde toplam 646 hayvancılık işletmesi bulunmaktadır. Merkez İlçe de mevcut hayvancılık işletmelerinin işletme büyüklüklerine bakıldığında, 1-5 arası büyükbaş hayvan bulunduran işletmelerin oranının % 82,6 olduğu, 50 baş üstü hayvan bulunduran işletmenin bulunmadığı görülmektedir. İl merkezindeki küçükbaş işletmelerinin ise % 86,6 lık kısmı 100 baş hayvanın üzerinde varlığa sahiptir. İl merkezindeki hayvancılık, geleneksel yöntemlerle devam etmekte, hayvanlar genel anlamda şehir merkezinde bulunan çöp artıklarıyla beslenmektedir. 23

25 Genel Değerlendirme Hayvancılık sektörü, gün geçtikçe ülke gündeminde önem kazanmakta, özellikle et ve süt üretiminde yaşanan dar boğazlar fiyatlarda yükselişlere yol açmaktadır. Dicle illeri, hayvansal üretimin her dalında ülkenin oldukça gerisinden gelmektedir. Dört ilin birbirleriyle ve kendi içlerinde farklı mevsimsel ve coğrafi koşullara sahip olması, büyük ve küçükbaş et ve süt üretimi ile bal üretimi açısından önemli bir zenginlik kaynağı ve potansiyel oluşturmaktadır. Siirt ve Şırnak illerinin Pervari, Şirvan, Uludere, Beytüşşebap gibi ilçeleri özellikle arıcılık ve organik bal üretimi açısından önemli bir kaynağa sahiptir. Bal üretiminde organik metodların kullanımı, paralelinde bal işleme ve paketleme tesislerinin kurulumu ve de markalaşmaya gidilmesi adı geçen ilçelerin ülke toplam bal üretiminde söz sahibi olmasını ve yerel düzeyde kalkınmayı tetikleyecek önemli bir girişim olacaktır. Tarım Bakanlığı tarafından GAP illeri kapsamında büyükbaş süt sığırcılığını desteklemek amacıyla asgari 50 ve azami 300 baş için verilen hibe desteğinden, geçen yıl itibariyle Dicle illerinde bulunan girişimciler yeterli düzeyde faydalanamamış olup, 2011 yılında başvuru ve faydalanan sayısının artması öngörülmektedir. Ziraat Bankası tarafından 2010 ve 2011 yıllarında büyükbaş süt sığırcılığı ve besicilik yatırımlarına yönelik verilen %0 faizli kredi desteği de önem arz etmektedir. Bölgede, gerek özel gerekse kooperatif düzeyinde günümüze kadar açılan bir çok büyükbaş süt sığırcılık işletmesinin önemli sorunlar yaşadığı tespit edilmektedir. Bakım ve yetiştiricilik konularında yetersiz bilgiye sahip olan işletmeciler, hijyen, besleme programı ve suni tohumlama yöntemlerini etkili biçimde uygulayamamakta, bu durum da süt ve et verimlerini olumsuz etkilemekte ve günlük 30 litre süt verimi alınabilecek bir sığırdan 8-10 litre verim alınabilmektedir. Yetiştiricilerin kendi yemlerini üretmek yerine fabrika yemlerini kullanmaları da işletme gelir-gider dengesine zarar vermektedir. Hibe ve kredi desteği almaya hak kazanan yatırımcıların, öncelikli olarak uygulamalı eğitim görmeleri ve eğitim sonrası yapılabilecek uygulamalı sınavı geçenlerin bu tür desteklerden faydalanmaları desteklerin verim düzeyini artıracaktır. Yerel düzeyde kalkınmanın sağlanabilmesi, küçük üreticilerin de desteklerden faydalanmasını gerekli kılmaktadır. Büyükbaş süt sığırcılığında sunulan hibe desteği, yatırımcıların asgari bin TL lik yatırım yapmasını gerektirmekte ve Ziraat Bankası ndan alınabilecek krediler için de yüksek ölçekli teminatlar gerekmektedir. Geçimlik düzeyde çalışan ve kırsal kesimde yaşayan halkın, bu tür yatırımlara yönelmesi mevcut durumda oldukça zor görünmektedir. Tarım Bakanlığı tarafından uygulanacak yeni hibe programları kapsamında, bu hususun dikkate alınması ve yatırımların 50 başa çıkartılacak düzeye yükseltilmesi için hibe programlarının uygulanması faydalı olacaktır. Dicle illeri dağlık alanlarında, küçükbaş yatırımları bölge halkı için önem taşımaktadır yılı itibariyle küçükbaş süt üretimi ülke genelinin yaklaşık %6 sına tekabül etmektedir. Potansiyelin değerlendirilmesi ve Tarım Bakanlığı ile GAP İdaresi tarafından küçükbaş et ve süt üretiminin artırılmasına yönelik teşvik politikalarının uygulanması önem arz etmektedir. Batman, Siirt ve Şırnak illeri, alabalık üretiminin gerçekleşmesi bağlamında önemli tatlı su kaynaklarına sahiptir. Küçük ve orta ölçekli alabalık üretim tesislerinin kurulumu istihdam, katma değer ve alternatif besin kaynağı oluşturacaktır. Kurulu tesislerin gerekli makine-ekipman alımı ve modernize edilmesinin yanı sıra yeni kurulacak tesislerin teşvik edilmesi balık üretimini canlandıracaktır. Kanatlı sektöründe, yumurta tavukçuluğu ve hindi besiciliği, bölge illeri genelinde aile işletmeciliği şeklinde yapılmakta, günlük ihtiyaçların karşılanmasının ötesine geçilememektedir. Bu kapsamda, model işletmelerin kurularak yerel düzeyde biliçlenmenin sağlanması ve kanatlı hayvan sektörünün canlandırılmasına ihtiyaç duyulmaktadır. T.C. DİCLE KALKINMA AJANSI

26 DİCLE BÖLGESİ HAYVANCILIK MEVCUT DURUM RAPORU Kaynakça 1..Dokuzuncu Kalkınma Planı , Bölgesel Gelişme Özel İhtisas Komisyonu Raporu, Ankara, Mardin, Batman, Şırnak ve Siirt Tarım ve Köyişleri İl Müdürlükleri, Ağustos T.C. Tarım ve Köyişleri Bakanlığı. Kırsal Kalkınma Planı ( ) 4..Türkiye İstatistik Kurumu. Bölgesel İstatistikler,