SAVANT NED R YA DA K MD R

Transkript

1 Do an n Gizemi Yücel Aksoy SAVANT? NED R YA DA K MD R ngilizce-türkçe sözlü e bakt m zda, Savant sözcü ünün karfl s nda bilge, alim, bilgin yazd n görürüz. Gerçekte bir sendromdur ve Savant Sendromu olarak bilinir. (Sendrom, bir hastal niteleyen belirtilerin tümüdür) G enellikle otistik hastalar n yaflad bir sendromdur; bazen de, kiflinin geçirdi i beyin travmas na ba l olarak sonradan da ortaya ç kabilmektedir. Savant sendromu, a r düzeyde geliflimsel ya da zihinsel yetersizliklerin yan s ra, ço u insanda bulunmayan ola anüstü zihinsel becerileri olan kiflileri tan mlamaktad r. 89

2 Kiflinin genel zeka düzeyi ortalaman n alt nda olmas na karfl n afl r düzeyde zihinsel yetenek sahibidirler. Örne in, kimi matematik konusunda insan hayretten hayrete düflürecek zihin gücüne sahip; kimi müzik, kimi de resim, heykel gibi güzel sanatlar konusunda harikalar yarat yor. Hemen ekleyelim, her savant n kendine has bir üstün yetene i var. Yani ya resim, ya müzik konusunda ola anüstü baflar l lar. Bu yeteneklerden ikisini ya da üçünü bir arada sergileyen savant ise çok az say da. avantlar n birço u engelli. Örne- in, zekâ gerili i, merkez sinir sistemi hastal, nörolojik anormallik gibi Bir k sm da otizmin daha hafif bir türü olan Asperger sendromlu. IQ lar yani entelektüel katsay lar çok düflük; yaklafl k 50 kadar Özellikle 1970 li y llar ve sonras nda yap lan araflt rmalar gösterdi ki, otistik savantlar n beyinlerinin sol yar mküresi hasarl. Ancak bilimin yan tlayamad bir nokta flu ki, her sa yar mküresi aktif olan kifli ola anüstü yetenek sahibi olabiliyor mu? Büyük bir olas l kla hay r. flte savant sendromu ile ilgili nas l ve neden 90 Sol lobun çok alt düzeyde çal flmas n n sonucu olarak savantlar n sosyal iliflkileri ya hiç yok ya çok zay f, dil becerileri ise ço u zaman bir çocu unki kadar. S sorular n n yan t bugüne dek kesin olarak verilemedi. B eyin bilindi i gibi, sa ve sol olmak üzere iki bölümden (lob) oluflmaktad r. Bu bölümlerin aras nda adeta bir üstünlük savafl vard r. Savantlardaki bu üstün yetenek, sa lobun bask n, sol lobun ise daha pasif durumda olmas ndan kaynaklan yor. Sol lobun çok alt düzeyde çal flmas n n sonucu olarak savantlar n sosyal iliflkileri ya hiç yok ya çok zay f, dil becerileri ise ço u zaman bir çocu unki kadar. Ayn zamanda mant ksal olarak da yeterli düzeyde düflünememektedirler. Bu sendrom, kiflinin geçirdi i beyin travmas na ba l olarak sonradan da ortaya ç kabilir demifltik. Düflünün ki kaza ile aya n z kayd ve yere düflerken bafl n z (özellikle sol taraf n ) bir yere çarpt n z; bir süre kendinize gelemediniz. Uyand n zda üstün yetenekleri olan biri haline dönüflmüflsünüz. Daha önce yaflam nda bir kez dahi olsun eline kalem ya da f rça almam fl birinin bir anda harika resim yapmas ; iki haneli say lar bile toplay p ç kar rken zorlanan biri-

3 nin bir anda matematik dehas na dönüflmesi; müzik, nota konusunda hiçbir bilgisi olmayan birinin bir gecede ola anüstü bir müzisyen olmas, insan gerçekten hayretten hayrete düflürüyor. flte bu sonradan rahats zlanan kimselere idiot savant ya da aptal dahi deniliyor. Dünyadaki bilinen otistik savantlar n say s n n çok de il, 50 civar nda oldu u san l yor. En ünlülerinden birkaç n siz okurlar m zla paylaflal m: K M PEEK Tom Cruise ve Dustin Hoffman`in rol ald muhteflem Ya mur Adam (Rain Man) filmini ço u okurumuz an msayacakt r. O filmde Dustin Hoffman bir otisti in yaflam n canland rm flt. flte bu rol için Kim Peek örnek al nm fl. Kim Peek den fazla kitab ezberinde tuttu u düflünülen otistik mega savant... Ona yürüyen kütüphane denilebilir. Öyle güçlü belle i vard ki, okudu u hiçbir fleyi unutmuyordu. Edebiyattan müzi e, sanattan spora kadar pek çok alanda bilgi sahibiydi. Bunlar aras nda Shakespeare in tüm eserleriyle Tevrat ve ncil gibi din kitaplar da var... O kudu u kitab n iki sayfas n, birini sa, di erini sol gözüyle ayn anda okuyabiliyordu. Ancak günlük yaflamda babas n gereksiyordu. 4 yafl na kadar konuflamayan ve küçüklü ünde özürlü oldu u san lan Peek, ileri yafllarda yetenekleriyle herkesi flafl rtmaya bafllad. Örne in, piyano çalmay da kimsenin yard m olmaks z n kendi kendine ö rendi. Pek çok klasik müzik yap t n, bestecilerini ve notalar n, ne zaman bestelendi ini ezbere biliyordu. Herhangi bir tarihin haftan n hangi gününe denk geldi ini söyleyebiliyor; filmleri, konular ve oyuncular yla biliyordu. Dünya tarihine damgas n vurmufl bütün olaylar, tarihlerini ve kiflilerini ezbere bilen Peek, ülkelerin flehirlerini, telefon ve posta kodlar n yine Kim Peek BD MART 2016 ezbere s ralayabiliyordu. ABD deki pek çok kentin haritas da ezberindeydi. Ancak ifl, bu dahi adam n IQ düzeyini ölçmeye geldi inde ç kan sonuç herkesi flafl rtt. 100 ün çok daha üstünde bir de er beklenirken 87 puanl k sonuçla ortalaman n alt nda kalan Peek in durumu, beynin IQ düzeyi ile yetenek edinme gücünün 91

4 Böylesine ola anüstü belle i ve yetenekleri olan birinden yararlanmay düflünen NASA Peek in beyin fonksiyonlar n incelemeye ald. Kim Peek birbiriyle çok da iliflkili olmad sonucunu ortaya koydu. B öylesine ola anüstü belle i ve yetenekleri olan birinden yararlanmay düflünen NASA (Amerikan Uzay ve Havac l k Dairesi) Peek in beyin fonksiyonlar n incelemeye ald. Peek gibi s rad fl dahilerin, fl ktan h zl giden uzay gemilerinin gerçeklefltirilmesinde yararl olabilecekleri, çözülemeyen problemlerin bu süper beyinlerin yard m yla kolayca çözülebilece i düflünülüyordu. Ama sonuçlar yine flafl rt c yd. Kim in beyin kökünde bulunan beyinci i, do ufltan tam olarak geliflmemiflti. Ayr ca iki beyin lobunu birbirine ba layan köprücükler de bulunmuyordu. IQ testlerinde ortalaman n alt nda 87 puana ulaflabiliyor, baz alanlarda zirve yaparken, baz alanlarda da hiç performans sergileyemiyordu. Gömle inin dü melerini bile ilikleyemeyip babas n n yard m na gereksinim duyan, ancak belle ine ald kitaplar ezbere okuyan, hangi tarihin haftan n hangi gününe denk geldi ini fl p diye söyleyebilen, uçlarda yaflayan biriydi Kim. Savant Sendromu konusunda 50 y ld r çal flan ve Scientific American dergisinde bu konuyla ilgili yaz lar yazan Darold Treffert, Kim in öyküsü, bize insan beyninin düflündü ümüzden daha yetenekli oldu unu ortaya koyuyor. T pk di er bilginlerde oldu u gibi, beyninin bir k sm devre d fl kal rken, öteki taraflardaki geliflmeler ola anüstü yeni yetenekler kazan lmas n sa lam fl. Bu da bize hepimizin gizli bir entelektüel potansiyelimiz oldu unu gösteriyor. Ancak Kim ve di er dahileri inceleyerek, bu güçlerimizi nas l uyand rabilece imizi ö renebiliriz diyordu. Kim Peek den hep geçmifl zaman kipiyle söz ettik, çünkü 19 Aral k 2009 da 58 yafl ndayken, geçirdi i bir kalp krizini atlatamayarak yaflama veda etti. STEPHEN WILTSHIRE 1974 do umlu olan Wiltshire a 3 92

5 Stephen Wiltshire yafl nda otizm teflhisi kondu. 5 yafl nda ola anüstü resim yetene i keflfedildi; yani bir anlamda savant oldu u ortaya ç kt. Küçük çocuk, yafl ndan beklenmeyecek denli baflar l perspektif resimler çizebiliyordu. Ailesinin yönlendirmesiyle özürlülerin de e itim ald bir sanat okuluna gönderilen Wiltshire, burada Londra otobüslerini, önemli heykelleri ve tarihi yap lar resmetmeye bafllad. 8 yafl na geldi inde ilk defa konufltu. A z ndan ç kan ilk kelime ka t oldu. Çizdi i resimlerle medyan n ilgisini çeken Wiltshire, pek çok televizyon program nda yer ald, hakk nda kitaplar yaz ld. Kraliyet Akademisi taraf ndan En yi Çocuk Sanatç seçildi. nan lmaz görsel belle iyle, Roma uzerinde helikopterle yanl zca yar m saat uçtuktan sonra üç gün içerisinde kentin 5 metre kare büyüklükte Wiltshire, New York kentinin üzerinde helikopterle k sa bir uçufltan sonra on kilometrekarelik bir alan n tümündeki binalar, daire numaralar na kadar çizdi. panoramik bir resmini çizdi. Tabloda binalar n pencere say lar na kadar tüm detaylar mevcuttu. Ayn flekilde, New York kentinin üzerinde helikopterle k sa bir uçufltan sonra on kilometrekarelik bir alan n tümündeki binalar, daire numaralar - na kadar çizdi. Paris, Madrid, Roma, Frankfurt, Kudüs, Hong Kong, Dubai gibi kentler de ayn flekilde çizimleri aras nda. yucelaksoy@butundunya.com.tr 93