EYÜP TE GENEL SEÇ MLER VE SEÇMEN DAVRANIfiI ÜZER NE GÖZLEMLER

Transkript

1 EYÜP TE GENEL SEÇ MLER VE SEÇMEN DAVRANIfiI ÜZER NE GÖZLEMLER Doç. Dr. Davut DURSUN Araflt rmac, yazar. 1955, Borçka / Artvin do umlu. Artvin Ö retmen Okulu (1972), Rize Lisesi (d flardan 1977), stanbul Üniversitesi ktisat Fakültesi Gazetecilik ve Halkla liflkiler Yüksek Okulu mezunu. stanbul Üniversitesi ktisat Fakültesi Siyasal limler Enstitüsü nde yüksek lisans ö renimini tamamlay p (1983), ayn üniversiteye ba l Sosyal Bilimler Enstitüsü Uluslararas Bölümü nde doktoras n verdi (1987) aras ilkokul ö retmeni ve yönetici olarak görev yapt. Araflt rma görevlisi olarak girdi i Uluda Üniversitesi ktisadi ve dari Bilimler Fakültesi nde üç y l çal flt ktan sonra 1988 de Türkiye Diyanet Vakf slam Ansiklopedisi ne geçti. Burada telif ve redaksiyon bölümünde görev ald. Milli Gazete, lim ve Sanat, D fl Politika (1988), Uluda Üniversitesi ktisat ve dare Dergisi ( ) ile Tarih ve Toplum dergilerinde yaz lar yay nland. Yeni fiafak Gazetesi nde düzenli yazan Dursun, halen Sakarya Üniversitesi nde ö retim üyesi olup, ço u siyaset bilimi a rl kl yay nlanm fl eserleri bulunmakta. 192

2 Türkiye de halk n birden çok parti aras ndan bir tercih yapabilme imkan buldu u 1946 genel seçiminden bu yana yar m asr aflan bir süre geçmifl ve bu arada çok say da genel seçim yap lm flt r. Bu zaman içerisinde seçmen tercihlerinde ve genel olarak seçmen davran fllar nda önemli de iflmeler meydana gelmifltir. Seçmen davran fllar ndaki de iflme seçimlerde ortaya ç kan sonuçlarda somutlaflmaktad r. Toplumun ekonomik, sosyal, kültürel ve di er alanlar nda meydana gelen de- iflmeler siyasi tercih ve davran fllarda da belli de iflikliklerin yaflanmas nda etkili olmaktad r. Neticede bireylerin ekonomik, sosyal ve kültürel katlardaki de iflmelerin siyasi tercihleri ve davran fllar belli yönde de ifltirdi i görülmektedir. (1) Çok partili hayata geçildi inden bu yana toplumun ekonomik, sosyal, siyasal ve kültürel yap s nda ciddi de iflmeler gerçekleflmifltir. Bu de iflmelerin seçmenlerin tercihlerinde ve davran fllar nda da önemli de iflmeler meydana getirdi i gözlenmektedir. Seçmen tercihleri siyasi partiler aras nda yer de ifltirirken ayn zamanda toplumun siyasi ideoloji ve düflünce yap s nda da tercih kaymalar ve davran fl farkl laflmas na yol açm flt r. Belli dönemlerde sosyal demokrat söylemleri öne ç karan partiler öncelikle tercih edilirken bir baflka dönemde veya seçimde liberal veya muhafazakar kimlikli partilerin tercih edildikleri görülmektedir. Türk siyasetinde merkez sa ve merkez sol fleklinde formüle edilen iki ana eksen egemen konumda olmakla beraber altm fll y llardan itibaren her iki kutbun da kendi içerisinde bölündü ü ve afl - r ya do ru savrulan yeni siyasi kimliklerin daha belirgin flekilde öne ç kt gözlenmektedir. (2) Bu çal flmam zda 1983 ten bu yana Eyüp teki seçmenlerin siyasi tercih ve davran fllar nda ne tür bir de iflmenin meydana geldi ini ve Eyüp seçmenlerinin ne tür tercih haritas oluflturduklar n ortaya koymaya çal - flaca z ü bafllang ç noktas olarak almam z n anlafl labilir bir sebebi vard r dan bu yana üç ayr anayasa ve farkl seçim sistemleri uyguland ndan siyasi bak mdan bir homojenlik söz konusu de ildir. Ayr ca bu süre içerisinde siyasi partilerde de ciddi de ifliklikler ve yeniden yap lanmalar yaflanm flt r. Türk siyasetinde bir bak ma yeni bir milat olarak ortaya ç kan 12 Eylül darbesi sonras nda yap lan ve bugün de uygulanmakta olan 1982 Anayasas n n temel parametrelerine göre oluflturulan siyasi yap ve kurumlar varl - n korumaktad r ten bu yana gerek partilerde, gerekse anayasa düzeninde önemli de ifliklikler olmufltur, ancak sistem radikal bir de iflmeye u ramam flt r. Bu bak mdan 1983 sonras n n tek dönem bütünlü ü içerisinde ele al nmas n n do ru olaca düflünülmektedir y l ndan bu yana geçen 21 sene içerisinde seçmen e ilimlerinde ve davran fllar nda meydana gelen önemli de iflmelerin izlenmesini ve analizini zorlaflt ran bir hususa dik- (1) Genel olarak siyasal davran fllar n de iflmesi için bk. Davut Dursun, Siyaset Bilimi, stanbul, Beta Yay nlar, 2002, s ; Ayr ca bk. Taner Tatar, Siyaset Sosyolojisi, stanbul, Turan Yay nc l k, 1977, s ; Ersin Kalayc - o lu, Karfl laflt rmal Siyasal Kat lma/ Siyasal Eylemin Kökenleri Üzerine Bir nceleme, stanbul, stanbul Üniversitesi Siyasal Bilimler Fakültesi Yay nlar, (2) Türk siyasetindeki bölünmeler için bk. Tanju Tosun, Türk Parti Sisteminde Merkez Sa ve Merkez Solda Parçalanma, stanbul, Boyut Kitaplar Araflt rma Dizisi, stanbul. 1999; Feroz Ahmad, Demokrasi Sürecindeki Türkiye ( ), Türkçesi: Fethi Naci, stanbul, Hil Yal n, Resim 1;Eyüpsultan Camii, maret ve meydan n kuflbak fl görünüflü (Eyüp Belediye Arflivi) 193

3 Resim 2; Eyüp ten kuflbak fl görünüm (Eyüp Belediye Arflivi) kat çekmemiz gerekiyor. Bu zaman zarf nda siyasi partilerde ortaya ç kan de iflmeler; baz partilerin kapanmas veya kapat lmas, baz partilerin siyasi hayattan çekilmeleri, di er partilerle birleflerek varl klar na son vermeleri, baz lar n n bölünmeleri gibi geliflmeler hem partiler hem de ideolojiler temelinde de- erlendirmeleri zorlaflt rmaktad r. Bu sorunu aflmak için genel çerçevede ayn çizgide yer alan partileri birlikte de erlendirme yoluna gidilmesini zorunlu hale getirmifltir. Di er yandan birbirinin devam niteli inde olan veya böyle bir görüntü verenleri de tek parti imifl gibi ele almak gerekmektedir. Bu cümleden olarak Refah Partisi, Fazilet Patisi ve Saadet Partisi bir birinin devam partiler olarak de erlendirilirken Halkç Parti, Sosyal Demorat Parti, Sosyaldemokrat Halkç Parti ve Cumhuriyet Halk Partisi de bir parti olarak ele al nm flt r. Seçmen Say s ve Seçime Kat lma Oranlar : 1983 y l ndan bu yana 1983, 1987, 1991, 1995, 1999 ve 2002 olmak üzere toplam alt genel seçim yap lm flt r. Bu zaman içerisinde Eyüp ilçesinin yönetsel s n rlar de iflikli e u rad ndan ilçe dahilindeki seçmenlerin say s nda dengesiz bir e ilim gözlenmektedir te kütü e kay tl toplam seçmen say s iken bu say 1987 de e yükselmifl 1991 de ise ya gerilemifl görülüyor. Bu say 1995 te a; 1999 da e ve 2002 de de e yükselmifltir da Bayrampafla n n Eyüp ten ayr larak ilçe olmas nüfusun yaklafl k yar s n kaybetmesine yol açm flt r. Bu geliflme seçmen say - s na da yans m flt r. Nitekim 1987 de olan toplam seçmen say s 1991 seçimlerinde ya gerilemifltir. Bu bak mdan Eyüp için anlaml karfl laflt rmalar n yap labilmesi 1991 tarihinin bafllang ç olarak kabul edilmesiyle mümkün olabilir tarihini bafllang ç kabul edersek ortalama on y ll k dönemde ( ) Eyüp te toplam seçmen say s nda yüzde 44 e yak n bir art fl gözlenmektedir. Kullan lan oy ve geçerli oy say s nda benzer bir geliflmenin oldu u söylenebilir. Ancak seçime kat lma oranlar seçim dönemlerinde az çok farkl l k göstermektedir genel seçiminde yüzde ile en yüksek kat l m gerçekleflirken 2002 seçimlerinde yüzde ile en düflük oranda kalm flt r. Bu oranlar n Türkiye ortalamas ile paralel, ancak stanbul ili ortalamas n n üzerinde oldu u anlafl lmaktad r. Eyüplü seçmenler genel olarak stanbul ili ortalamas ndan daha yüksek, ancak Türkiye ortalamas na ise yak n oranda sand a gitmektedirler. Kentsel ve k rsal yerleflme yerlerine sahip olan Eyüp ün, bu özelli i ile Türkiye ortalamas n yans tmakta oldu u söylenebilir y l itibariyle stanbul un toplam seçmen say s idi. Bu say 2002 de e yükselmifltir. Buna göre on y lda yaklafl k yüzde 68 lik bir art fl söz konusudur. Burada Eyüp teki art flla stanbul genelindeki art fl aras nda ciddi fark oldu u anlafl lmaktad r. Zira Eyüp te bu zaman zarf nda art fl yüzde 44 te kal rken stanbul da yüzde 68 e ç kmaktad r. Türkiye için de benzer bir durum söz konusudur y l nda Türkiye genelinde toplam seçmen say s iken bu say 2002 de e ç km flt r. Buradaki art fl yüzde 38 de kalm flt r. Bu oran hem Eyüp hem de stanbul ortalamas n n gerisindedir. Buna göre Eyüp te seçmen say s ndaki art fl Türkiye ortalamas n n üzerinde, stanbul ortalamas n n ise gerisinde kalm flt r diyebiliriz. Bu veri Eyüp ün hala d flar dan göç alan bir yerleflim yeri oldu unu, ancak stanbul ortalamas ndan daha düflük düzeyde göç ald n göstermektedir. Özellikle kentsel yerleflim yerleri- 194

4 nin giderek göç alma özelli ini yitirmeye bafllamas seçmen say s na da yans maktad r. Tablo:1. Eyüp te toplam seçmen, kullan lan oy ve toplam geçerli oy miktarlar. Seçim Toplam Kullan lan Toplam Y llar Seçmen Oy Geçerli Oy iflmemifltir. ANAP yüzde 40.43; HP yüzde ve MDP yüzde oran nda oy alm flt r. ANAP ile HP Eyüp te Türkiye ortalamas - n n üzerinde oy al rlarken MDP Türkiye ortalamas n n gerisinde kalm flt r. Tablo:3. Eyüp te 1983 seçimlerinde partilerin oy da l m. S.PART OY ORANI TOPLAM OY 1-ANAP HP MDP BA IMSIZ Kaynak: Tablo: 2. Türkiye geneli, stanbul ili ve Eyüp te seçime kat lma oranlar. Seçim Türkiye stanbul Eyüp Y llar Geneli ili 1983 % % % % % % , Ankara, 1996; D E, Milletvekili Genel Seçim Sonuçlar , Cilt: IV, Ankara, SEÇ M DÖNEMLER NE GÖRE SO- NUÇLAR 1983 Genel Seçimi 12 Eylül darbesinin bafllatt ola anüstü dönemi sona erdiren 1983 genel seçimine Anavatan Partisi (ANAP), Halkç Parti (HP) ve Milliyetçi Demokrasi Partisi nin (MDP) kat lmalar na izin verilmifltir. Bu üç partinin Türkiye genelinde ald klar oy oranlar s ra ile yüzde 45.14, yüzde ve yüzde olarak gerçekleflmifltir. Hem ulusal hem de bölgesel olmak üzere çifte barajl seçim sisteminin uyguland 1983 genel seçiminde partilerin Eyüp te ald klar oy oranlar Türkiye geneliyle farkl l k göstermekte ise de s ralama de Genel Seçimi: Toplam yedi partinin kat ld 1987 genel seçiminde ANAP, SHP ve DYP yüzde onluk ulusal ve bölgesel baraj geçerek Türkiye Büyük Millet Meclisinde temsil edilme hakk kazanm fllard r. Türkiye genelinde ANAP önceki seçime göre yaklafl k yüzde onluk gerileme ile yüzde oran ndaki oyla yine birinci parti olurken HP ile Sosyal Demokrat Parti nin (SODEP) 1985 y l nda birleflmeleriyle oluflan Sosyaldemokrat Halkç Parti (SHP) yüzde oran nda oy alarak ikinci s raya yerleflmifl, önceki seçimlere girmesine izin verilmeyen Do ruyol Partisi (DYP) yüzde oran ndaki oy ile üçüncü parti olmufltur. Bu partilerin yan nda sosyal demokrat kesimdeki di er bir parti olan Demokratik Sol Parti (DSP) yüzde 8.53, Refah Partisi (RP) yüzde 7.16 ve Milliyetçi Çal flma Partisi (MÇP) de yüzde 2.93 oran nda oy almalar na ra men yüzde onluk ulusal baraj n alt nda kald klar ndan Meclise temsilci gönderememifllerdir. Seçime giren partilerin Eyüp te ald klar oy miktarlar Türkiye ortalamas yla karfl laflt - r ld nda farkl l k göstermektedir. S ralama de iflmemekle birlikte Eyüp te ANAP ile SHP nin Türkiye ortalamas n n üzerinde, 195

5 DYP nin ise alt nda oy ald klar gözlenmektedir. Buna göre Eyüp te yüzde ile ANAP birinci gelirken ikinci s rada yüzde oran nda oy alan SHP yer alm flt r.yüzde oy alan DYP üçüncü s raya yerleflmifltir. Ülke baraj n aflamad için milletvekili ç karamayan DSP Eyüp te ülke ortalamas ndan daha yüksek oranda (%13.00) oy alm flken RP ise Türkiye ortalamas seviyesinde bir baflar sa lam flt r. Tablo:4. Eyüp te 1987 seçimlerinde partilerin oy da l m. S.PART OY ORANI TOPLAM OY 1-ANAP SHP DYP DSP RP MÇP IDP BA genel seçimlerine toplam alt siyasi parti kat lm fl olup bunlardan befli ülke ve bölge baraj n aflarak TBMM nde temsil hakk elde etmifllerdir. Bu sefer Meclise girebilen partilerin ilk s ras na yüzde oy oran yla DYP yerleflirken önceki seçimlerde ilk s rada olan ANAP gerilemesini sürdürerek yüzde oran ndaki oy ile ikinci s raya yerleflmifltir. Üçüncü s rada öncekine göre oy kaybeden ve yüzde oy alan SHP gelirken MÇP ve Islahatç Demokrasi Partisi ile ittifak yaparak seçime girmifl olan Refah Partisi yüzde lik oy oran yla dördüncü parti olmufltur. Baraj n üzerine ç kma baflar s gösteren Demokratik Sol Parti de yüzde lik oy oran yla Meclise girebilen sonuncu parti olmufltur. Bu partilerin Eyüp te kazand klar oy oranlar afla daki tabloda gösterilmektedir. Seçimlerden önce Bayrampafla n n ayr lmas nedeniyle toplam oy miktar n n yaklafl k yar - s n kaybetmifl olan Eyüp te 1991 seçimlerinde en çok oyu yüzde luk oy oran yla ANAP elde etmifltir. Bu parti Türkiye genelinde ikinci s raya gerilemiflken Eyüp te ilk s radaki konumunu muhafaza etmifltir. kinci s - rada yüzde oy oran yla, ülke genelinde baraj zar zor geçmifl olan DSP yer alm flt r. Türkiye genelinde ilk s rada gözüken DYP ise Eyüp te ancak yüzde oran nda oy alm fl ve üçüncü s raya yerleflmifltir. Bunun arkas ndan Refah Partisi çat s içerisinde gerçeklefltirilen ittifakla seçime giren MÇP ve Islahatç Demokrasi Partisi ittifak yüzde oy alarak dördüncü s raya yerleflmiflken SHP ise yüzde oy oran yla Meclise girebilen sonuncu parti olmufltur. Eyüp 1991 seçimlerinde Türkiye genelindeki tablodan farkl bir görüntü vermifltir. Tablo: seçimlerinde oy da l m Genel Seçimi: S.PART OY ORANI TOPLAM OY 1-ANAP DSP DYP RP SHP SP BA Genel Seçimi: 1995 genel seçimine toplam oniki siyasi parti kat lm fl ve bunlardan yüzde onluk ülke baraj n aflabilen dört parti Mecliste temsil edilebilme hakk kazanm flt r. Mecliste temsil 196

6 edilme hakk kazanan partilerin ilk s ras na yüzde lik oy oran yla RP yerleflmifltir. RP bir önceki seçimde dördüncü s rada yer al rken bu sefer ülkenin en büyük partisi haline gelmifltir. ANAP her seçimde sürdürdü ü oy kayb n bu seçimde de devam ettirerek oyunu yüzde e geriletmifl ve ikinci s rada yer alm flt r. DYP ise oy kayb na u rayarak yüzde oran na gerilemifl ve üçüncü s raya düflmüfltür. Önceki seçime göre oylar n art ran DSP yüzde oran nda oy al rken CHP de baraj k l pay geçerek yüzde oran nda oy alm fl ve Meclise girmeyi baflarm flt r. Bunlar n yan nda Milliyetçi Hareket Partisi (MHP) yüzde 8.18, HADEP yüzde 4.17 oran nda oy almalar na karfl n baraj aflamad klar için Meclise girememifllerdir. Di er partilerse yüzde bir oran nda bile oy alamam fllard r. TBMM ne giren partilerin Eyüp te ald klar oy miktarlar ise Türkiye ortalamas ndan çok farkl bir tablo göstermemifltir. Türkiye de ilk s raya yerleflen RP Eyüp te de yüzde oy oran yla en çok oy alan parti olmufltur. kinci s rada Türkiye ortalamas n n üzerinde yüzde oran nda oy alan DSP yer alm flt r. Bu partinin Eyüp te Türkiye ortalamas üzerinde bir potansiyele sahip oldu u görülmektedir. Arkas ndan yüzde oy oran yla ANAP üçüncü ve onun arkas ndan da yüzde oy oran yla DYP dördüncü s radaki yerini alm flt r. Son anda Meclise girebilen CHP yüzde oran nda Türkiye ortalamas ndan biraz daha yüksek oy alm flt r. Buna karfl l k Meclise giremeyen MHP yüzde 3.86, HADEP de yüzde 3.33 oran nda oy alm fllard r. Di er partilerin ald klar oy oranlar yüzde birin de gerisinde kalm flt r. Tablo: seçimlerinde oy da l m. S.PART OY ORANI TOPLAM OY 1-RP DSP ANAP DYP CHP MHP HADEP YDH MP YP YDP BA P Genel Seçimi: Türk siyasi hayat nda seçime kat lan parti say s nda rekorun k r ld 1999 genel seçimlerinde yüzde onluk ülke baraj n aflabilen sadece befl parti olmufltur. Bunlardan ülke düzeyinde en çok oyu yüzde oran yla DSP al rken ikinci s rada yüzde oy ile MHP gelmifltir de Anayasa Mahkemesi taraf ndan kapat lan RP nin yerine kurulan Fazilet Partisi (FP) yüzde oy oran yla üçüncü s rada kendisine yer bulmufltur. Yüzde oran nda oy alan ANAP dördüncü s - rada yer al rken yüzde oy oran yla DYP ancak sonuncu parti olmufltur. Eyüp te ise s ralama, daha önce oldu u gibi, farkl gerçekleflmifltir. Türkiye genelinde oldu u gibi Eyüp te de DSP birinci parti olmufltur. Ancak bu partinin Eyüp te ald oy (% 29.09) Türkiye ortalamas n n oldukça üzerinde gerçekleflmifltir. Eyüplü seçmen Türkiye ortalamas ndan daha yüksek oranda DSP ye e ilim göstermektedir. DSP den sonra en çok oyu alan FP de Eyüp te Türkiye de ald ndan daha yüksek oranda, yüzde oran nda oy alm flt r. FP ni yüzde oran ndaki oy miktar ile ANAP izlerken ülke genelinde baraj aflamayan CHP ise yüzde oran nda oy alm fl bulunmaktad r. Buna karfl l k Türkiye genelinde ikinci büyüklükte parti derecesine yükselen MHP ile DYP ise Eyüp te baraj aflabilecek kadar oy 197

7 alamam fllard r. Baraj geçemeyen partilerden HADEP yüzde 2.71 oran nda oy al rken di er partiler yüzde birin alt nda kalm fllard r genel seçimleri için Eyüp te partilerin ald klar oy oranlar yla Türkiye genelinde ald klar oy oranlar aras nda ciddi denebilecek bir farkl l k dikkat çekmektedir. Tablo: seçimlerinde oy da l - m. S.PART OY ORANI TOPLAM OY 1-DSP FP ANAP CHP DYP DYP HADEP ÖDP BBP DTP EMEP DP LDP BP P DBP YDP MP DEPAR S P BA temsil hakk elde eden parti say s sadece iki olarak gerçekleflmifltir. Daha da önemlisi 2001 y l nda kurulan Adalet ve Kalk nma Partisi (Ak Parti) k sa zaman içerisinde ülkenin en büyük ve birinci partisi haline gelmifl ve TBMM nde ço unlu u ele geçirmifltir. Buna göre toplam oylar n yüzde ünü alan Ak Parti Meclise girebilen en büyük parti olurken oylar n yüzde n alan CHP ikinci parti olmufltur. CHP bir önceki genel seçimde Meclisin d fl nda kalmas na ra men bu seçimde oylar n iki misli art rarak Meclise girmeyi baflarm flt r. Bunun yan nda DYP yüzde 9.54; MHP yüzde 8.35; Genç Parti yüzde 7.25; DE- HAP yüzde 6.14; ANAP yüzde 5.11; Saadet Partisi (SP) yüzde 2.49 ve DSP de yüzde 1.22 lik oy oranlar yla baraj n alt nda kalarak Meclise girememifllerdir. Eyüp te elde edilen sonuçlar Türkiye geneliyle karfl laflt r ld nda baz farkl l klar dikkat çekmektedir. Eyüp te yüzde onluk baraj Ak Parti, CHP ve Genç Parti geçmifllerdir. Genç Parti, ülke genelinde baraj geçememekle beraber Eyüp te yüzde oran yla baraj n biraz üzerine ç km flt r. Di er yandan hem Ak Partinin hem de CHP nin burada ald klar oy oranlar Türkiye ortalamas n n üzerine ç km flt r. Yine ülke baraj n geçemeyen Saadet Partisinin (SP) Eyüp te ald oy oran da Türkiye ortalamas n n üzerindedir. Di erlerinde ise ülke ortalamas n n gerisinde oldu u görülmektedir. Özellikle önceki seçimlerde ciddi bir oy büyüklü üne sahip olan DSP nin yüzde birlere düflmesi ilgi çekicidir. Eyüp seçmeninin sosyal demokrat e ilimden Ak Partinin muhafazakar demokrat e ilimine do ru kayd söylenebilir. Tablo: seçimlerinde oy da l m Genel Seçimi: 2002 genel seçimleri Türk siyasi hayat için bir dönüm noktas olmufltur. Seçime kat - lan parti say s bir önceki genel seçimin gerisinde kalsa da rekoru korumufltur. Ancak yüzde onluk ülke baraj n geçerek Mecliste S.PART OY ORANI TOPLAM OY 1-AKP CHP GP SP MHP DYP DEHAP ANAP YP

8 10-YTP DSP BBP P BTP ÖDP LDP TKP MP BA PART LER TEMEL NDEK DE fimeler 1983 genel seçimlerine kat labilen parti say s üçtü. Milli Güvenlik Konseyi sadece Anavatan Partisi (ANAP), Halkç Parti (HP) ve Milliyetçi Demokrasi Partisi (MDP) ne seçime kat lma izni vermiflti. Kuruluflunu tamamlad klar halde kurucular veto edilen Do ruyol Partisi (DYP) ile Sosyaldemokrat Parti (SODEP) nin seçime kat lmalar na izin verilmemiflti. Ancak 1983 seçimlerine kat lan partilerden bugün sadece ANAP varl n sürdürebilmektedir. Di er ikisinden SODEP 1985 y l nda HP ile birleflerek Sosyaldemokrat Halkç Parti (SHP) ad n al rken MDP ise da- lm flt r. Anavatan Partisi 1983 ten bu yana bütün seçimlere giren ve bugün de varl n sürdürmekte olan Anavatan Partisi nin Eyüp te genel seçimlerde ald oylar istikrarl bir flekilde devaml gerileme göstermifltir seçimlerinde % gibi oldukça yüksek oranda oy al rken bu oran n giderek geriledi i ve 2002 genel seçiminde yüzde 3.15 e kadar düfltü ü gözlenmektedir. Bu partinin Türkiye ve stanbul ilindeki oy oranlar na bak ld nda bunun normal bir geliflme oldu u söylenebilir. Zira 1983 ten itibaren hem Türkiye hem de stanbul ilinde genel seçimlerde Eyüp tekine benzeyen bir gerilemenin gerçekleflmifl oldu u görülmektedir. ANAP Eyüp te genel olarak Türkiye ortalamas na yak n miktarda oy al rken stanbul ili ortalamas n n devaml gerisinde kalm flt r. Bu parti aç s ndan Eyüp Türkiye ortalamas na yak n bir tablo olufltururken stanbul ortalamas na yaklaflamamaktad r. Daha çok flehirliler partisi görünümü veren ANAP n stanbul genelinde Eyüp ten daha yüksek oranda oy almas normal görülebilir. Afla daki tablodan bu say lar ve gerileme e ilimini takip etmek mümkündür. Tablo:9. ANAP n genel seçimlerdeki oy oranlar. YIL TÜRK YE STANBUL EYÜP (%) (%) (%) , Ankara, 1996; D E, Milletvekili Genel Seçim Sonuçlar , Cilt: IV, Ankara, Do ruyol Partisi 1983 seçimlerine girmesine müsaade edilmeyen DYP, 1984 y l nda yap lan mahalli seçimlerde Büyükflehir Belediye Baflkanl seçiminde % 4.5; il genel meclisi seçiminde % 4.9 oran nda oy alm flt r. Bu oranlar dikkate al nd nda DYP e er 1983 genel seçimine girmifl olsayd Eyüp te ortalama % 5 civar nda bir oy alaca düflünülebilir. Dikkat edilirse DYP nin Türkiye genelinde alm fl oldu u oy oran hem stanbul ili hem de Eyüp te ald ndan daha yüksek seyretmektedir. stanbul ili ile Eyüp te al nan oy oranlar aras nda fazla bir fark n bulunmad anlafl lmaktad r. Her üç seçim çevresinde de DYP en yüksek oya 1991 seçiminde ulaflm flt r. Bu tarihten sonra h zl bir düflüfl yaflayan bu partinin Eyüp teki oylar 2002 seçiminde yüzde dörtlere kadar gerilemifltir. Türkiye geneli ile Eyüp ve stanbul ili aras ndaki nerede ise iki misli oy fark DYP nin da- 199

9 ha çok k rsal kesimin partisi olmas yla aç klanabilir. Zira kentlilik artt kça bu partinin oy oranlar nda da bir düflme gözlenmektedir. Tablo:10. Do ruyol Partisinin genel seçimlerdeki oy oranlar. YIL TÜRK YE STANBUL EYÜP (%) (%) (%) Cumhuriyet Halk Partisi Cumhuriyet Halk Partisi (CHP) sadece 1995, 1999 ve 2002 genel seçimlerine kat lm flt r. Bilindi i gibi 1981 de Milli Güvenlik Konseyi ülkedeki tüm siyasi partileri kapatm fl ve yeni partilerin kapat lm fl partilerin adlar yla kurulmas n yasaklam flt r. Kapat lm fl partilerin kendi adlar yla yeniden aç labilmesi ancak 1994 te mümkün olmufltur. Bu tarihten önce bu kesime hitap eden Halkç Parti ile Sosyaldemokrat Parti faaliyet göstermifllerdir. Bu iki partinin 1985 y l nda birleflmeleriyle Sosyaldemokrat Halkç Parti (SHP) do mufltur. CHP kurulduktan sonra ise SHP bu partiye kat larak kendi varl na son vermifltir. Bu sebeple 1983 seçiminde HP, 1987 ve 1991 seçimlerinde de SHP ye giden oylar n CHP içerisinde de erlendirilmesi gerekmektedir. Elbette ki iki partinin birleflmesiyle tüm seçmenlerin yeni partiye akaca iddia edilemez, ancak büyük oranda ana e ilimin ve devaml - l n korunaca söylenebilir. Bu durumda HP+SHP+CHP çizgisinin 1983 ten 1999 e kadar ciddi bir gerileme gösterdi i, 1999 genel seçimlerinde yüzde onluk ülke baraj n aflamay p Meclise giremedi i, 2002 deki seçimde ise oylar n bir misline yak n art rarak yeniden yükselifle geçti i ve Meclise girdi i görülmektedir. Bu partinin stanbul ili, Türkiye ve Eyüp te ald toplam oylar aras nda anlaml bir iliflki gözlenmemektedir. 1983, 1993 ve 1999 seçimlerinde Eyüp te ald oylar Türkiye ve stanbul ilindekinden daha fazla iken 1987 ve 2002 seçimlerinde stanbul ilinde al nanlar daha yüksektir. Buna karfl l k 1991 de ise Türkiye genelindeki oylar n di er ikisinden daha çok oldu u gözlenmektedir. Bunda seçmenlerin sol kesimin di er partisi olan DSP ye yönelmelerinin de etkisi oldu u söylenebilir. Genel olarak Eyüplü seçmenlerin CHP ni Türkiye ve stanbul ili seçmenlerine yak n oranda tercih ettikleri söylenebilir. Tablo:11. Cumhuriyet Halk Partisinin genel seçimlerdeki oy oranlar. YIL TÜRK YE STANBUL EYÜP (%) (%) (%) Refah/Fazilet/ Saadet Partisi Türk siyasetine yetmiflli y llarda dahil olan ve dini hassasiyetleri önemseyen, geleneksel yap lar n ve de erlerin muhafaza edilmesinin sözcülü ünü üstlenen Milli Selamet Partisi çizgisi seksenli y llarda Refah Partisi ile devam etmifltir. Bu partinin 1998 y l bafl nda Anayasa Mahkemesi taraf ndan kapat lmas üzerine kurulan Fazilet Partisi bu çizgiyi sürdürmüfltür. Fazilet Partisi nin de, kapat - lan Refah Partisinin devam oldu u gerekçesiyle kapat lmas üzerine bu çizgi ikiye ayr lm flt r. Bunlardan gelene i Saadet Partisi sürdürürken Adalet ve Kalk nma Partisi (2001) farkl bir kimlik kazanm flt r. Böylece Milli Selamet Partisi çizgisinden iki ayr partinin ç kt söylenebilirse de bu partilerin ideolojik tercihleri, oturduklar toplumsal taban ve savunduklar temel siyasalar aç s ndan de erlendirildi inde RP, FP çizgisinin Saadet Partisinde sürdürüldü ü söylenebilir. Ak Parti ise her ne kadar bu çizgiden do mufl bir parti gibi gözükse de temel siyasalar, ideolojisi, oturdu u toplum kesimleri ve siyaset yapma üs- 200

10 lubu dikkate al nd nda bu çizgiden uzaklaflt ve bafll bafl na kendine yeni bir siyasi kulvar açt görülmektedir. Bu bak mdan RP, FP ve SP nin ayn çizgide de erlendirilmesi gerekti ini düflünmekteyiz genel seçimlerine kat lamam fl olan RP, 1987, 1991 ve 1995 seçimlerine kendi ad yla, 1999 seçimlerine FP, 2002 seçimlerine de SP ad yla kat lm flt r mahalli seçimlerine kat lan RP nin ald oylar 1983 seçimlerine girebilseydi hangi oranda oy alaca hususunda afla yukar bir oran vermektedir. Buna göre RP 1984 mahalli seçimlerinde il genel meclisinde % 4.9 oran nda oy alm flt r. Buradan hareketle 1983 genel seçimlerinde RP nin yüzde 5 civar nda bir oy alabilece ini tahmin etmek mümkündür. Bu durumuda RP nin 1983, 1987, 1991 ve 1995 genel seçimlerinde oylar n hem Türkiye, hem stanbul ili ve hem de Eyüp te art rd - n ; 1999 ve 2002 seçimlerinde ise ciddi bir gerileme gösterdi ini söyleyebiliriz. Bu partinin Türkiye, stanbul ili ve Eyüp te ald oylara bak ld nda stanbul ili genelinde daha düflük kald, Eyüp te elde edilen oylar n Türkiye ortalamas n n üzerinde gerçekleflti i gözlenmektedir. Yani Eyüplü seçmenlerin RP+FP+SP çizgisini hem Türkiye, hem de stanbul ili geneline göre daha çok tercih ettikleri söylenebilir. Bu partiye yönelen seçmenlerin daha dindar, gelenekçi ve slamc olduklar dikkate al n rsa bunun Eyüp ilçesinin dini ve tarihi kimli ine de uygun oldu u söylenebilir. Tablo: 12. Refah+Fazilet+Saadet Partisinin genel seçimlerdeki oy oranlar. YIL TÜRK YE STANBUL EYÜP (%) (%) (%) Milliyetçi Hareket Partisi Milliyetçi kesime hitap eden ve kimlik siyaseti güden Milliyetçi Hareket Partisi (MHP) çizgisini 1983 ten 1985 e kadar Muhafazakâr Parti, arkas ndan 1993 e kadar da Milliyetçi Çal flma Partisi (MÇP) temsil etmifl, eski partilerin ad yla parti kurma imkan n n getirilmesinden sonra MHP MÇP ni içine alm flt r. MÇP kendi ad yla 1987 genel seçimlerine kat lm fl ve baraj n alt nda oy ald için Meclise temsilci gönderememifltir genel seçiminde ise MÇP, Islahatç Demokrasi Partisi ve RP ile seçim ittifak yaparak RP çat s alt nda seçime girmifltir. Ancak RP çat s alt nda al - nan oylar n ne kadar n bu partinin ald n hesaplamak imkans zd r. Öncekine göre oylar n art rd ve 1987 ile 1995 seçimlerinde al - nan oylar n ortas nda bir oy miktar na oturdu u söylenebilir. Buna göre bu partinin 1999 seçimlerine kadar oylar n istikrarl bir flekilde art rd, son seçimde ise yaklafl k yar yar ya oy kaybederek Meclisin d fl nda kald gözlenmektedir. Tablo:13. Milliyetçi Hareket Partisinin genel seçimlerdeki oy oranlar. YIL TÜRK YE STANBUL EYÜP (%) (%) (%) Tablodan da anlafl laca gibi MHP nin Eyüp te genel seçimlerde ald oylar hem Türkiye genelinin hem de stanbul ilinin gerisinde kalm flt r. Eyüp oylar Türkiye ortalamas n n yaklafl k olarak yar s civar ndad r. stanbul ili ile Eyüp aras nda da fazla olmamakla beraber bir fark dikkat çekmektedir. Bu durum flehirli seçmenler taraf ndan MHP nin tercih edilmedi ini göstermektedir. fiehirlilikle MHP aras nda bir ters orant n n oldu u söylenebilir. fiehirlilik oran artt kça MHP yi tercih edenlerin oran gerilemektedir. 201

11 Demokratik Sol Parti Demokratik Sol Parti (DSP) 1983 d fl ndaki tüm genel seçimlere kat lm flt r. Bu partinin 1999 genel seçimlerine kadar oylar n ciddi flekilde art rd, 2002 seçimlerinde ise trajik denebilecek bir oranda oy kaybetti i gözlenmektedir genel seçimleri sonunda ülkenin en büyük partisi haline gelen DSP 2002 seçimlerinde Meclisin d fl nda kalman n ötesinde ülkenin en küçük ve marjinal partilerinden biri haline gelmifltir. Seçimler öncesinde partide yaflanan bölünmenin de bunda önemli oldu u söylenebilir. DSP nin Türkiye, stanbul ili ve Eyüp teki oylar na bak ld nda Eyüp te Türkiye ve stanbul ilinden daha yüksek oranda oy ald gözlenmektedir. MHP Türkiye genelinde yüksek oy al rken DSP Türkiye genelinde en düflük seviyede kalmaktad r. DSP aç s ndan Eyüp ün hem Türkiye geneli hem de stanbul iline göre daha baflar l oldu u anlafl lmaktad r. Bunun Eyüp ün sosyal yap s ile ilgili oldu u, DSP nin flehirlilerin partisi olarak öne ç kt n bize düflündürtmektedir. fiehirleflme ile demokratik sol ideoloji taraftarl aras ndaki yak n iliflki burada da kendisini göstermektedir y l nda kurulan ve 2002 genel seçimlerinde en fazla oy alarak ülkenin birinci partisi haline gelen Adalet ve Kalk nma Partisi (Ak Parti) nin daha önceki partilerden herhangi birisinin devam olarak de erlendirilmesi mümkün de ildir. Zira bu partinin, yukar da belirtildi i gibi söylemleri, temel siyasi tercihleri, oturdu u toplum kesimleri, siyasal ideolojisi ve siyaset yapma üslubu öncekilerden farkl l k göstermekte ve partinin Türk siyasetinde farkl bir çizgi oluflturarak yeni bir kimlik oluflturmaya çal flt gözlenmektedir. Ak Parti 2002 genel seçiminde Türkiye genelinde %34.43; stanbul ilinde %37.20 ve Eyüp te de yüzde oran nda oy alm flt r. Buna göre Ak Partinin Türkiye genelindeki oy oran yla Eyüp teki oy oran ayn gözükmekte, stanbul ilinde ise daha yüksek oranda oy alm fl bulunmaktad r. Bu partinin Türk siyasetine kazand rd muhafazakâr demokrat kimli inin, Eyüplüler taraf ndan Türkiye ortalamas ile yaklafl k oranda tercih edildi i söylenebilir. Tablo: 15. Partilerin Eyüp te genel seçimlerdeki oy oranlar ANAP DYP CHP RP/FP/SP MHP DSP AKP Tablo:14. Demokratik Sol Partinin genel seçimlerdeki oy oranlar. YIL TÜRK YE STANBUL EYÜP (%) (%) (%) , Adalet ve Kalk nma Partisi MERKEZ SA VE MEREKEZ SOL OYLAR Günümüzde fazla anlaml olmamakla beraber Türk siyasetinde geleneksel bir kullan m alan olan ve siyasi e ilim ve davran fllar çok genel çizgileriyle ifade etmeye imkan veren merkez sa ve merkez sol ay r m - na göre Eyüp teki genel seçimler de erlendirildi inde Eyüp seçmeninin genel itibariyle merkez sa partileri tercih eden bir seçmen profili çizdi i söylenebilir te seçmenin yüzde s (% ANAP, % MDP) merkez sa kulvarda yer alan partileri tercih ederken 1987 seçimlerinde yine merkez sa da yer alan ANAP, DYP, RP, MÇP ve di er küçük partileri tercih edenlerin toplam yüzde 60 in üzerine ç kmaktad r (ANAP % DYP % 13.37, RP % 7.61) seçiminde merkez sa oylar yine yüzde altm fllarda sey- 202

12 retmifltir (ANAP %25.99, DYP % 17.81, RP % 17.74) te de bu oranda ciddi bir de ifliklik olmam flt r (RP & 23.32, ANAP % 19.89, DYP % 13.36, MHP % 3.86) seçiminde ise merkez sa partilere giden oylar n toplam nda önemli denebilecek bir düflme ortay ç km fl ve oylar yüzde ellilere do ru gerilemifltir (FP % 23.80, ANAP % 14.04, MHP % 9.44, DYP % 4.67). Son genel seçimde ise merkez sa da yer alan partilere giden oylar n toplam ciddi bir art fl göstererek yüzde yetmifllere ç km flt r (Ak Parti % 39.40, Genç Parti % 1034, SP % 4.82, MHP % 4.59, DYP % 3.98, ANAP % 3.15, Yurt Partisi % 2.11). Buna göre 1983 y l ndan bu yana bütün genel seçimlerde merkez sa oylar n ortalama yüzde 60 ler civar nda seyretti i söylenebilir. Bu Eyüplü seçmenlerin ço unun sa kimlikli partilere oy verdiklerini göstermekte olup Eyüp te sol veya sosyal demokrat partilerin baflar flanslar n n merkez sa partilere göre daha düflük oldu unu ortaya koymaktad r. Tablo:16. Merkez sa partilerin (ANAP, MDP, DYP, RP, FP, SP,MÇP, MHP, Ak Parti) toplam oy oranlar Eyüp stanbul Türkiye Eyüp te merkez sol partilerin genel seçimlerde ald klar oy oranlar na gelince bu cenahta yer olan HP, SHP, CHP, DSP, Özgürlük ve Demokrasi Partisi (ÖDP), HADEP, DE- HAP ve di er küçük partilerin oy toplamlar - n n genel olarak yüzde otuz ile k rk aras nda seyretti i söylenebilir. Merkez sol partiler 1983 genel seçiminde yüzde k rk civar nda ald toplam oyu (HP %39.86) bir sonraki 1987 seçiminde çok küçük oranda art r rken (SHP % 27.15, DSP % 13.00); 1991 de az da olsa geriletmifllerdir (DSP % 21.21, SHP % 16.85) genel seçiminde önceki seçimde al nan oy oran n korurken (DSP % 22.25, CHP % 12.20, HADEP % 3.33), 1999 da yüzde ona yak n oranda art rm fllard r (DSP %29.09, CHP % 12.11, HADEP % 2.71). Buna karfl l k son genel seçim olan 2002 seçiminde ise sol partilerin toplam oylar nda ciddi denebilecek biri gerileme olmufl yüzde yirmiye yak n oranda oy kaybetmifllerdir (CHP %21.82, DEHAP % 3.79, DSP % 1.24). Merkez sol partilerin ald toplam oy miktar 1987 seçiminde yüzde k rk civar nda iken aradan geçen yirmi y ll k zaman içerisinde en yüksek seviyeye yüzde k rk befllerle 1999 seçiminde ulaflm flt r genel seçiminde ise trajik bir gerileme ile bu zaman içerisindeki en düflük seviyesine inmifl ve toplam yüzde 27 lere gerilemifltir. Tablo:17. Merkez sol partilerin (HP, SHP, CHP, DSP, ÖDP, HADEP, DEHAP) toplam oy oranlar Eyüp stanbul Türkiye Genel olarak merkez sol partilerin Eyüp te ald klar toplam oy oranlar Türkiye geneli ve stanbul ilinden daha çoktur. stanbul ili genelinde sol oylar Türkiye genelinin üzerinde seyrederken Eyüp tekiler de hem stanbul hem de Türkiye ortalamas n n üzerindedir. Sadece son genel seçimde stanbul ilinin Türkiye geneli ile Eyüp ten daha yüksek oldu u gözlenmektedir. Merkez sa daki partilerin ald klar toplam oylar n oran na gelince Eyüp teki oran n hem Türkiye geneli, hem de stanbul ilininkinden daha düflük oldu u anlafl lmaktad r. Türkiye ortalamas stanbul ili ile Eyüp ten daha yüksektir. Eyüp ile stanbul ili verileri aras nda ihmal edilemeyecek bir büyüklü ün oldu- u söylenebilir. Sadece 2002 genel seçiminde bu iliflkinin de iflti ini ve Eyüp ortalamas n n stanbul ili ve Türkiye genelinden daha yüksek ç kt n gözlemekteyiz. En son genel seçimler hem merkez sa, hem de merkez sol partiler için önceki e ilimlerden farkl bir tablo sunmaktad r. Sonuç olarak Eyüp sa partiler için Türkiye ve stanbul ili ortalamas n n gerisinde, merkez sol partiler içinse Türkiye ve stanbul ili ortalamas n n üzerinde bir e ilim göstermektedir. 203