Transkript

1

2

3 İÇİNDEKİLER Sayfa Yönetici Özeti...3 GİRİŞ... 9 Geleneksel Çizgiden Radikalizme Bask Milliyetçiliğinin Seyri...11 ETA: İDEOLOJİ, YÖNTEM VE ORGANİZASYON...12 ETA nın Temel İdeolojisi, İdeolojik Değişimler ve Örgüt İçi Bölünmeler...12 Eylemler...14 Militanların Profili Organizasyon...21 ETA nın Finans Kaynakları ve Dış Bağlantıları...21 ETA nın Güncel Hedefleri ve Son Durumu...21 İSPANYA DA DEMOKRASİYE GEÇİŞ SÜRECİ VE SONRASINDA TERÖRLE MÜCADELE...22 İspanya da Demokrasiye Geçiş Dönemi...22 FRANCO SONRASI TERÖRLE MÜCADELE...24 BASK BÖLGESİNİN SİYASAL PARTİLERLE TEMSİLİ VE SİYASAL PARTİLERİN DURUMU Bask Milliyetçi Partisi (PNV) Bask Dayanışması (Eusko Alkartasuna-EA) Batasuna (Herri Batasuna, Euskal Herritarrok) Bask Halkının Komünist Partisi (Euskal Herrietako Alderdi Komunista- EHAK) Bask Milliyetçi Hareketi (ANV) Aralar Partisi Bask Solu ( Euskadiko Ezkerra - EE )...35 TERÖRLE MÜCADELEDE HUKUKSAL ÇERÇEVE...37 Ceza Yasası...37 Ceza Muhakemesi Kanunu...39 Konuta Girme ve Arama...41 İletişimin Dinlenmesi...42 Diğer Düzenlemeler...42 ZAPATERO HÜKÜMETİ - ETA GÖRÜŞMELERİ SÜRECİ...47 SONUÇ...55 EK- İSPANYA DA SİYASİ PARTİ KAPATMA VE SİYASETTEN YASAKLAMA KARARLARININ İHLÂL OLUŞTURMADIĞINA DAİR AİHM KARAR ÖZETİ...59

4 2

5 YÖNETİCİ ÖZETİ Ülkelere göre terörle mücadele politikaları ve geliştirdiği stratejileri, ülkenin kendi dinamiklerinin etkisiyle zamanla farklılık arzetsede temelde terörle mücadelede takip edilecek yol, terörist eylemlerin hedeflediği propaganda unsurlarına fırsat vermemektir. Çünkü terörün hayat bulduğu kaynakların biriside, bu eylemler neticesinde ulusal ve uluslararası kamuoyuna vermiş olduğu mesajlarda ve bu mesajlarla ikram edilen meşruiyet kazanma isteğinde gizlidir. Özellikle günümüzde yaygın propaganda argümanlarından en etkili olanı etnik ayrımcılıktır. Dolayısıyla etnisiteye dayalı söylemlerle ülkelerin başına bela olmuş terör örgütlerine yönelik ülkelerin geliştirdiği stratejiler, aynı mücadeleyi veren diğer ülkeler içinde bir tecrübe kaynağı olması açısından son derece önemlidir. Bu bağlamda İspanya da yaşanan süreç, benzer sorunlarla yıllardır uğraşan diğer ülkelere örnek teşkil edebilecek niteliktedir. İspanya da 1960 lı yıllardan beri devam eden terör, etnik gerekçelerle ortaya çıkmıştır. ETA (Euskadi Ta Alkatasuna-Bask Ülkesi ve Özgürlük) olarak bilinen terör örgütü ile baş etmek için İspanya nın hangi yöntemleri denediğini görmek ve mücadele ederken uygulanan stratejiler hakkında bir fikir edinmek için bu rapor kaleme alınmıştır. 3 Yaklaşık 50 seneye yakın bu süreçte, Bask bölgesinin bağımsızlığını amaç edinen ETA terör örgütünün şiddet eylemlerine karşılık İspanya nın zaman içerisinde almış olduğu sert/yumuşak tedbirlerin neler olduğunu ve ülke genelinde ne şekilde tepkimenin ortaya çıktığını bu çalışmada görmek mümkündür. İspanya nın yaşadığı tecrübelere bakılarak ayrılıkçı terörle mücadele ederken göz önünde bulundurulması gereken hususların ve elde edilen tespitlerin bazılarını şu şekilde sıralayabiliriz; Genelde devletler etnik sorunlarla karşılaştıklarında tepkisel olarak davranmakta, askeri önlemlere ağırlık vermekte bu da sorunların daha kronikleşmesine yol açmaktadır. Kendini etnik bağlara vurgu yaparak tanımlayan örgütler komşu ülkelerdeki etnik kökene dayalı akrabalık bağlarından faydalanarak o bölgeyi bir üs gibi kullanabilmektedir. Anti-demokratik uygulamalar, örgütlerin söylem ve propaganda alanlarını genişletmekte yeni eleman kazanma süreçlerini hızlandırmakta ve bu sürece örgüt lehine katkı sağlamaktadır. Terörle mücadelede diplomasi, polisiye önlemler, terör örgütünün hitap ettiği kitleye yönelik yapılan sosyal ve siyasal açılımlar eş zamanlı yürütülmelidir. İnsanlara şiddeti ve silahı bırakma çağrısı yapılırken her türlü sorunların tartışılabileceği siyasal katılım yollarının açılması gerekir. Etnik yapısı çeşitlilik arz eden toplumlarda sistemden tatmin olmayan radikal gruplar her zaman olacaktır. Amaç bunları yok etmekten ziyade halktan izole olmalarını sağlayarak etki alanlarını en alt seviyeye çekerek daraltmak olmalıdır.

6 Demokratik açılımlar kısa vadede terör örgütlerinin eylemlerini arttırmasına neden olmaktadır. Nitekim ETA örneğinde de olduğu gibi demokratik açılımlar kısa vadede terör eylemlerini arttırırken uzun vadede ise örgütün halk desteğinden yoksun kalmasını sağlamakta ve örgütün eleman kazanma sürecini olumsuz yönde etkilemektedir. Dolayısıyla bu sürecin sonuç vermesi adına sabretmek ve planlı adım atmak gerekir. Ayrılıkçı ETA terör örgütüne karşı mücadelenin her şeklini denemiş olan ve halen bu yönde tedbir yöntem ve stratejilerini geliştiren İspanya nın ülke güvenliğini tehdit eden bu somut iç sorunu çözümlemede kat ettiği yol ile bu politikaların karşısında sorunun çözümü ve ya çözümsüzlüğüne kazandırdığı ivme, çalışmanın içeriğini bu yönde belirleyicidir. 4 Bu kapsamda etnik kökenli bir tehdit unsuru olarak Bask Milliyetçiliğinin ortaya çıkış gerekçeleri, tarihi seyri içerisinde değerlendirildikten sonra geleneksellikten radikalizme uzanan süreçte ETA nın belirlediği ideoloji ve uğradığı değişimler ele alınmıştır. Terör örgütünün gerçekleştirdiği eylemler, terörist profilleri ve örgütün bölünmesini tetikleyen unsurlar da raporda yer alacaktır. ETA nın finans kaynaklarının neler olduğu, destekçilerin özelliklerinin ve örgütün hedeflerinin belirtildiği çalışmada İspanya nın demokratikleşme aşaması ve sonrasında verdiği mücadele teknikleri neticesinde edindiği tecrübeler, zaman içerisinde kurulan hükümetlerin almış olduğu tedbirler ve sonuçları irdelenmiştir. Ayrıca ETA nın ülkeyi bölmeyi, ayırmayı hedeflediği Bask bölgesinde kurulan siyasi birlik ve partilerin, onların üstlenmiş olduğu misyonların, sorunun çözümüne olan etkinliği incelenmiştir. Bask milliyetçiliği temelinde örgütlenmiş bu siyasi partilerin kuruluşlarından geçirmiş oldukları değişimlerle şu an varmış oldukları durumlarına kadar geçen süreç, İspanya nın aynı dönemde kurulmuş hükümetlerinin uyguladıkları stratejiler açısından değerlendirilmiştir. Özellikle son yıllarda Zapatero ile ETA terör örgütü arasında gerçekleştirilen görüşmeler ve kat edilen yol ile örgütün aynı dönemde yapmış olduğu eylemler, bunlara İspanya idaresinin ortaya koyduğu tepkiler açıklanmıştır. Bu görüşmeler sırasında terör örgütü ile bağlantısı tespit edilen, bireysel özgürlükler ile demokratik işleyişi saf dışı etmek isteyen Batasuna partisi kapatılmıştır. İspanya nın daha önce hazırlığını yaptığı yasada parti kapatılma gerekçeleri şu şekilde yasalaşmıştır: Terör eylemlerini dolaylı olarak destekleme veya sözle desteklediğini ifade etme, Terör eylemlerinin önemini minimize etme, Sivil çatışma kültürünü teşvik etme Terörizme karşı olanları sindirme, onlara gözdağı verme, sosyal olarak izole etme, Terör eylemlerinden dolayı suçlu bulunan veya terörizmi alenen kınamayan/reddetmeyen kişilerin parti yönetiminde yer almasına olanak sağlama,

7 Terör eylemlerinden dolayı suçlu bulunan veya terörizmi alenen kınamayan/reddetmeyen kişileri seçim listesine alma, Partinin faaliyetlerinde; terörizmle, şiddetle ve bunlarla ilgili diğer kavramlarla özdeşleşmiş sembollerin, mesajların ve diğer unsurların kullanılması, Siyasi Partilere tanınan seçim haklarını ve ayrıcalıklarını teröristlerin veya onlarla işbirliği yapanların lehine kullanma, Sistematik olarak terör örgütüyle bir arada, ittifak halinde, birlik içinde hareket eden bazı gruplarla düzenli olarak işbirliği yapma (Terör örgütünün legal alanda faaliyet gösteren aparatlarıyla, siyasi partilerin işbirliğine girmesi durumu göz önüne alınarak düzenlenmiş), Terörizmi veya teröristleri koruma ya da destekleme, İdari, ekonomik ve diğer imkânları (araçları) kullanmak suretiyle hükümet kurumları üzerinden terörizme destek verme, Teröristleri veya şiddet eylemlerini teşvik etme ya da teröristleri ve şiddet eylemlerini övme, ödüllendirme, hürmet gösterme (saygı duyma), bu eylemleri işleyenlerle işbirliği yapma, 5 Terörizm ve şiddetle bağlantılı sosyal baskı, gözdağı verme ve yıkıcı eylemlere destek sağlama. Daha sonra siyasi kapatma ve yasaklamalara karşı AİHM ne başvurular yapılmış ancak, AİHM nin ilgili dairesi, ihlalin oluşmadığına dair karar vermiştir. AİHM nin vermiş olduğu kararın özetleri de raporda yer almaktadır.

8 6

9 7

10 8

11 İSPANYA NIN TERÖRLE MÜCADELESİ BASK MİLLİYETÇİLİĞİ VE ETA GİRİŞ Terörle mücadele stratejisi her ülkenin kendine özgü dinamikleri ve koşullarına göre şekillense de, diğer ülkelerin mücadelede yaşadığı tecrübeler bizlere yapılması veya yapılmaması gerekenler konusunda önemli mesajlar sunmaktadır. Bir de terörün gerekçesi etnik argümanlara dayanırsa mücadele yöntemleri konusunda ülkelerin birbirlerinden öğreneceği çok şey olduğu görülecektir. İspanya uzun yıllar boyunca etnik sorunlarla karşı karşıya kalmış, 1960 lı yıllardan itibaren de Bask bölgesinin bağımsızlığını amaç edinen ETA nın (Euskadi Ta Alkatasuna-Bask Ülkesi ve Özgürlük) şiddet eylemlerine maruz kalmıştır. İspanya nın ayrılıkçı ETA terörüne karşı aldığı tedbirlere baktığımızda sertlik yanlısı militarist politikalardan sivil odaklı, yumuşak güç kullanımına dayanan politikalara doğru bir seyir takip ettiğini görüyoruz. Bu süreçte ETA tamamen bitirilemese de, halkın örgüte olan sempatisinin azaldığı, dış desteğin kesildiği kısaca örgütün izole olduğunu söylemek mümkündür. 9 Ülkelere göre terörle mücadele politikaları ve geliştirdiği stratejileri, ülkenin kendi dinamiklerinin etkisiyle zamanla farklılık arzetsede temelde terörle mücadelede takip edilecek yol, terörist eylemlerin hedeflediği propaganda unsurlarına fırsat vermemektir. Çünkü terörün hayat bulduğu kaynakların biriside, bu eylemler neticesinde ulusal ve uluslararası kamuoyuna vermiş olduğu mesajlarda ve bu mesajlarla ikram edilen meşruiyet kazanma isteğinde gizlidir. Özellikle günümüzde yaygın propaganda argümanlarından en etkili olanı etnik ayrımcılıktır. Dolayısıyla etnisiteye dayalı söylemlerle ülkelerin başına bela olmuş terör örgütlerine yönelik ülkelerin geliştirdiği stratejiler, aynı mücadeleyi veren diğer ülkeler içinde bir tecrübe kaynağı olması açısından son derece önemlidir. Bu bağlamda İspanya da yaşanan süreç, benzer sorunlarla yıllardır uğraşan diğer ülkelere örnek teşkil edebilecek niteliktedir. İspanya da 1960 lı yıllardan beri devam eden terör, etnik gerekçelerle ortaya çıkmıştır. ETA (Euskadi Ta Alkatasuna-Bask Ülkesi ve Özgürlük) olarak bilinen terör örgütü ile baş etmek için İspanya nın hangi yöntemleri denediğini görmek ve mücadele ederken uygulanan stratejiler hakkında bir fikir edinmek için bu rapor kaleme alınmıştır.

12 10

13 GELENEKSEL ÇİZGİDEN RADİKALİZME BASK MİLLİYETÇİLİĞİNİN SEYRİ Bask Milliyetçiliğinin oluşumu İspanya nın modernleşme sürecine paralel olarak gelişmiştir. Başlangıçta şiddeti benimsemeyen geleneksel Bask milliyetçiliğinin kendine has dinamikleri bulunmaktadır. Basklıların ayrı bir ırk olmaları, Avrupa da yaşayan milletlerden farklı bir dile sahip olmaları ve uzun yıllar boyunca merkeze minimum seviyede bağlı olarak yaşamaları, Bask milliyetçiliğinin anlaşılmasında temel unsurlar olarak karşımıza çıkmaktadır. Ancak Franco nun iç savaşın galibi olması akabinde diktatörlüğe dayanan bir yönetim biçimi uygulamaya başlaması Bask milliyetçi çizgisinde radikal unsurların ön plana çıkmasına neden olmuştur lı yılların sonuna doğru bu radikal unsurların özellikle üniversitelerdeki Basklı gençlerin, kilise rahiplerinin de desteğini alarak örgütlendiğini görmekteyiz. Fikirlerin normal kanallardan özgür bir şekilde ifade edilemediği bu dönemde özellikle Basklı gençler arasında şiddet kaçınılmaz bir yöntem olarak görülmeye başlanmıştır. Böyle bir ortamda insanlar radikalleşmekte, şiddete başvurmasa bile başvuranlara sempatiyle bakmakta, en azından kınamamaktadırlar. Kaldı ki bu dönemde ETA, Franco rejimine karşı mücadelenin simgesi haline gelmiş, güvenlik güçlerinin öldürülmesi çok yoğun bir destek görürken, adam kaçırma ve fidye eylemleri kamuoyunun pek dikkatini çekmemiştir. ETA nın eleştirilmesi Franco rejiminin övülmesi gibi algılanmış, Etarraların (ETA mensupları) kahraman, aziz ve şehit oldukları düşünülmüştür ETA nın, Bask halkının yıllardan beri sahip bulunduğu iç dinamikler ile Franco rejimini baskıcı uygulamalarının birleşmesi sonucu doğduğunu söyleyebiliriz. Bugün birçok yazar, demokrasiye geçiş döneminde ve akabinde, ETA nın şiddet eylemlerine devam etmesinin en temel nedenlerinden biri olarak Franco dönemindeki yanlış uygulamaları işaret etmektedir. ETA, başlangıçta şiddeti sadece teorik tartışmalara konu edinirken, süreç içinde ideolojik stratejik ve taktik olarak şiddeti onaylayan bir çizgiye kaymıştır. Kuruluşundan 1980 li yıllara kadar örgütün kendi içinde ideoloji, strateji ve yapılanma konularında tartışmaların yaşandığını ve bunun bazı ayrışmalara ve kopmalara neden olduğunu ve nihai olarak şiddet yanlısı grupların baskın çıktığını görmekteyiz. ETA nın bu dönemde, Franco rejimini kışkırtarak ayrım yapmaksızın bütün Bask halkına saldırmasını sağlamak için takip etmeye başladığı Baskı-Eylem-Baskı politikası başarılı olmuştur. Zira şiddet eylemleri arttıkça güvenlik güçleri daha sert tepki vermiş bu da ETA nın hayatiyetini sürdürmek için ihtiyaç duyduğu şiddet sarmalının oluşmasına olanak sağlamıştır. 1 HEİBERG, Mariane, Saints and Sinners: An Analysis of the Political Violence of ETA içinde, International Terrorism as a Political Weapon, Ellmann Ellingsen, Oslo, 1988, s.39

14 İspanya, etnik terörle mücadele eden birçok devlet gibi başlangıçta tepkisel yaklaşmış, Franco nun iktidarda olması tepkiselliği aşırı boyutlara taşımıştır. Bu, süreç içinde devletin meşruiyetinin sorgulanmasına yol açmıştır. Çünkü güvenliğe yönelik tehdit karşısında kullanılan baskı ve zorlamalara rağmen meşruiyetin sağlanması ancak güvensizlik duygusunun halk tarafından da paylaşılmasıyla mümkün olur. Fakat Bask halkının Franco döneminde kullanılan baskı ve zorlamaları meşru görmesi oldukça zordur. Avrupa da 1960 lı ve 1970 li yıllarda terörist faaliyetleri önlemeye yönelik özel hukuki düzenlemeler yapılırken Franco rejimi böyle bir yola başvurmamış, güvenlik güçlerine geniş inisiyatif bırakmıştır. Dolayısıyla birçok hak ve özgürlük ihlali yaşanmıştır 2. Bu dönemde birçok olağanüstü hal ilan edilmiş, terörist-halk ayrımı yapılmadan ciddi hak ihlalleri yapılmıştır. 12 Franco döneminde ayrım yapmaksızın baskı ve askeri güç kullanımı, kanuni şartları oluşmadan insanların gözaltına alınması, gözaltında günlerce tutularak avukatlarıyla ve yakınlarıyla görüşmesine izin verilmemesi gibi uygulamalar terörle mücadelede bir köşe taşı olan halkı kazanma stratejisi nin ihlal edilmesidir ki; böyle bir mücadelede kaybeden taraf olmak içten bile değildir. Nitekim ETA, bu yıllarda hem yeni elemanlar kazanmaya hem de Bask halkı nezdinde popülaritesini artırmaya devam etmiştir. ETA: İDEOLOJİ, YÖNTEM VE ORGANİZASYON ETA NIN TEMEL İDEOLOJİSİ, İDEOLOJİK DEĞİŞİMLER VE ÖRGÜT İÇİ BÖLÜNMELER ETA yı kuran çekirdek kadro geleneksel Bask milliyetçi bir çizgiden gelmekle birlikte, PNV nin 3 pasif tutumundan şikâyet ederek daha radikal bir yol takip etmişlerdir. ETA nın ideolojisi dış dünyada yaşanan gelişmelere paralel olarak zaman içinde değişim göstermekle birlikte kuruluş dönemi ideolojisinde geleneksel çizgilerin etkileri görülmektedir. Ekin-Eta grubu kuşkusuz, Bask milliyetçiliğinin düşünsel müktesebatını, yani edinimini bünyesinde barındırmaktadır. ETA nın başlangıçtaki ideolojisi, 1955 yılından beri Ekin Defterleri başlığı altında yayımlanan belgelerde yer alan görüşlerden oluşmaktadır. Bu dönemde ETA nın ideolojisinin dayandığı temellere baktığımızda; Sabino Arana nın ırk kavramı milliyetçiliğin temel unsuru olmaktan çıkarılmış, yerine Sabino da ikinci sırada gelen dil unsuru yerleştirilmiştir. Bunda Alman Nasyonal Sosyalizmi nin dayandığı ırkçılığın savaş ertesinde uyandırdığı nefret rol oynamıştır. Dil ile ulusal bağımsızlık arasında bağlantı kurulmuştur. Euskara(Bask Dili) yaşadıkça Euskadi (Bask Ülkesi) de yaşayacaktır. Bask milliyetçi hareketi bu dönemde daha seküler bir hareket olarak ortaya çıkmıştır. Bunda, Vatikan ın Franco nun yanında yer almasından kaynaklanan tepkinin büyük rol oynadığı görülmektedir. 2 MARTÍ,Salvador& DOMİNGO,Pilar&IBARRA,Pedro, Civil Liberties and Counterterrorist Measures in Spain, içinde, National Insecurity and Human Rights, Alison Brysk &Gershon Shafir(ed), University of California Pres, London, 2007, s.125, gaia_books 3 Bask Milliyetçi Partisi, Bask Otonom Bölgesi nin en büyük en köklü partisidir.

15 Buna rağmen ETA nın bu dönemde kiliseden hem gizlenme hem de elaman yönünden yardım görmesi, irdelenmesi gereken bir husustur. Ekin-ETA grubu özerklik kavramını tamamen reddetmiştir. Temel amaç Bask bölgesinin bağımsızlığını sağlamaktır. İspanya nın işgalci olduğu savı işlenmeye devam edilmiştir. Mücadelenin ulusal direniş olduğunun altı çizilmekte, gerektiğinde şiddete de başvurulabileceği belirtilmektedir. ETA ilk aşamada örgüt ile hareket arasındaki fark üzerinde durmakta ve kendisini örgüt değil, bir hareket olarak tanımlamaktadır. ETA nın şekillenmeye başladığı ilk yıllarda en önemli problem amaç, ideoloji ve yöntem belirleme sorunu olmuştur. ETA mensupları yaklaşık dokuz yıl ideoloji ve yöntem üzerinde tartışmış, bu süreçte bazı ayrılıklar ve kopmalar yaşanmıştır. ETA, yılları arasında yayınladığı Zutik (Bask dilinde ayaktayız anlamında) dergisiyle görüşlerini yaymaya çalışmıştır. Bu geçiş sürecinde hareketin temelinin etnisiteye mi -yani Bask ırkına mı- yoksa sınıf temeline mi dayanacağı, göçmenlerin harekete entegre edilip edilmeyeceği konusu, şiddete dayanan bir eylem politikasının takip edileceği ya da daha çok kültürel faaliyetlere dayanan bir hareket olarak mı kalınacağı tartışılan konulardandır lı yıllarda ETA da üç temel ideolojik eğilim söz konusudur. Bunlar; 13 İşçi sınıfını ön plana çıkartan ve örgütün tamamen Marksist bir yapıya bürünmesini arzulayan eğilim, Ulusal-gerilla hareketini savunan eğilim, Şiddet içermeyen etnik temelli Bask kültürünü ön plana çıkartan eğilim. ETA ya süreç içinde bu üç eğilimden şiddet yanlısı olan ulusal gerilla tarzını savunan grubun hâkim olduğunu, diğer grupların tasfiye edildiğini görmekteyiz. Bu dönemde örgütün ideolojisinde yaşanan değişimler dış dünyadaki gelişmelerden de etkilenmiştir. O dönemde devrimci savaşı öngören hareketlerin Küba da, Venezüella da başarıya ulaşması ETA taraftarlarında bu şekilde bir strateji oluşturma ve örgütlenme gerektiği düşüncesi oluşmuştur. ETA, 1963 yılında gerçekleştirdiği 3. meclisinde ideolojisinin şekillenmesi adına önemli adımlar atmıştır ve önemli siyasi sonuçlar doğurmuştur. ETA militanlarını eğitmek amaçlı Fransa da hazırlanan Euskadi de Ayaklanma başlıklı ETA belgesi bu mecliste kabul edilmiştir. İlk bölümde devrimci savaşın gerekliliği üzerinde durulmakta, ikinci bölümde devrimci savaş ile klasik savaş arasındaki farkları incelemekte, nihayet üçüncü ve son bölümde ise Euskadi de (Bask Bölgesi) uygulanacak devrimci savaşın aşamaları belirlenmektedir. İspanya nın geçmişte, Franco rejimi gibi Euskadi ye şiddet uyguladığı ileri sürülmektedir. Sonra siyaset yolları tüketilince haklı bir kurtuluş savaşı verme zorunluluğu hâsıl olmaktadır. Çünkü işgal yoluyla bir şeyler elde etmiş halklar kendilerine karşı kuvvet kullanmadıkça bu şeyden vazgeçmemektedir. Ayrıca bu mecliste Baskı-Eylem-Baskı olarak özetlenen şiddet politikası tanımlanmıştır. Bu meclisten sonra ETA militanları arasında ideolojik farklıklılar belirmeye başlamıştır.

16 ETA nın ideolojik çizgisinin seyrini özetleyecek olursak; Katolik sosyal radikalizmden yola çıkarak antikapitalist tavır almış ardından da Bask ülkesinin bağımsızlığını hedefleyen Marksist-Leninist bir hareket olarak şekillenmiştir. ETA nın ideolojik evriminde uluslararası arenada yaşanan gelişmeler de etkili olmuştur. O dönemde Küba da, Venezüella da ve dünyanın çeşitli yerlerindeki ulusal kurtuluş hareketleri ETA nın ideologlarını etkilemiş, örgütlenme de bu ideolojik kurguya göre şekillenmiştir. ETA, bu süreçte birçok eski milliyetçi terör örgütünde olduğu gibi muhafazakâr milliyetçilik ile komünizm ideolojisini birleştirmeye çalışmıştır. EYLEMLER yılındaki ilk oluşumda şiddet içermeyen kültürel faaliyetler söz konusudur. Onlar Bask tarihi ve dilini öğrenmeye çalışmışlar, duvarlara politik sloganlar yazmışlar, Bask milli bayrağını dağlara asmışlardır. Harekete yeni gençlerin katılmasıyla amaç aynı olarak kalırken ona ulaşılması için kullanılması gereken araçlar değişmeye başlamıştır. Bundan sonraki süreçte ideolojik değişimle paralel olarak terörist bir strateji şekillenmeye başlamıştır. ETA nın eylemleri 1961 yılında iç savaşın galibiyetinin kutlama törenleri için Sen Sebastian a giden Franco taraftarlarını taşıyan trenlerin engellenmesi amacıyla yapılan başarısız saldırılarla başlamıştır. ETA nın ilk eylemi başarısız olmasına rağmen kitleler nezdinde saygınlığını artırmıştır. Burgos davası, ETA nın Bask halkından geniş bir destek kazanmasına imkân sağlamıştır. ETA, hem Bask halkı nezdinde hem uluslararası arenada baskıcı devlete karşı mücadele eden bir kahraman olarak lanse edilmiştir yılında ETA şiddete dayana eylem stratejisini netleştirmiştir. Savaşta yükselen bir spiral halinde Baskı- Eylem-Baskı mekanizması kullanılacaktır. Buna göre; ETA ve ETA nın yönlendirdiği kitleler sisteme karşı provokatif bir eylem yapacak, Devlet bu eylemlere karşı aşırı tepkisel bir şekilde baskı mekanizmasını harekete geçirecek ve eylemin yapıldığı yerdeki kitlelere darbeler vuracak, darbeyi yiyen kitlelerin tepkisi iki şekilde olacaktır. Ya korkuya paniğe kapılacak ya da isyana kalkışacak. İşte böyle bir anda ETA devreye girecek paniğe kapılanları sakinleştirerek isyana yönlendirecektir. Bu süre yeterince geliştikten sonra ETA, sistemin çelişkileriyle oynamaya başlayacaktır. Önemli askeri kişilere ve yüksek rütbeli polislere yapılan eylemlerle hükümet provoke edilmeye çalışılmış bunun neticesinde hükümet tarafından herhangi bir ayrım yapmadan bütün Basklılara karşı baskı mekanizması harekete geçirilmiştir. Bu stratejinin Franco döneminde büyük oranda başarılı olduğu söylenebilir. Çünkü ETA nın şiddet eylemlerini tasvip etmeyen Basklılar dahi artık ETA ya sempatiyle bakmaya başlamışlar, örgüt çok rahat bir şekilde eleman temin edebilmiştir. ETA 1973 yılı itibariyle artık güçlenen askeri kolunun etkisine girmiştir yılı içinde Madrid de İspanya Başbakanı Amiral Luis Carrero Blanco evine giden bir yolun altına kazdıkları bir tünelde yerleştirdikleri çok güçlü bir patlayıcı ile öldürülmüştür. ETA bu eylemle İspanya nın her yerine eylemlerini taşıyabilmeyi amaçlamıştır.

17 1974 yılına kadar seçici hedef belirleyen ETA, bu tarihten sonra bu çizgisine sadık kalmamıştır. Bundan sonra daha belirsiz ve ayrım yapmayan bir eylem politikası takip etmiştir. Ancak genel olarak sivillere zarar vermekten kaçındığını söyleyebiliriz. Bunda başta Bask toplumu nezdinde olmak üzere uluslararası camiada meşruiyetini kaybetme korkusu önemli rol oynamıştır. ETA nın eylemlerinde temel amaç cana ve mala zarar vermekten ziyade hükümeti zor durumda bırakarak müzakerelere zorlamak ve bu şekilde istediği tavizleri koparabilmektir. Ancak bu sivilleri öldürmediği anlamına gelmemektedir. Özellikle 1990 larda ETA nın önde gelen liderlerinin yakalanmasının ardından örgüt yeni bir eylem tarzı benimsemiştir. Acıyı Topluma Yayma şeklinde formüle edilen bu eylem tarzına göre; toplumun tamamı ETA militanlarının ve mahkûmlarının çektiği acıyı paylaşmalıdır. Uygulamada bunun yansıması terörist eylemlerin hedef kitlesinin genişletilmesi olarak karşımıza çıkmıştır. ETA nın öncelikli hedefleri İspanya asker ve polisleri iken; 1990 sonrası hedef kitlesi genişlemiş, gazeteciler, akademisyenler, yargıçlar, parti liderleri başta olmak üzere birçok kişi ETA terörünün kurbanı olmuştur. ETA TERÖR ÖRGÜTÜNÜN SALDIRILARINDA ÖLEN GÜVENLİK PERSONELİ GÜVENLİK GÜÇLERİ ÖLÜMLER Jandarma (Guardia Civil) 201 Polis (Policía Nacional) 145 Ordu Güçleri (Fuerzas Armadas) 98 Yerel Polis (Policía Local) 24 Bask Bölgesel Polis Gücü (Ertzaintza) 13 Mossos d'esquadra (Katalan hükümetine bağlı yerel polis gücü) 1 TOPLAM Kaynak: erişim tarihi: ETA TERÖR ÖRGÜTÜNÜN EYLEMLERİNİN BÖLGELERE GÖRE DAĞILIMI BÖLGELER ÖLÜMLER País Vasco (Bask Bölgesi) 549 Madrid 123 Katalanya 55 Navarra 40 Otras 55 Fransa 2 TOPLAM 824 Kaynak: erişim tarihi: ETA nın 1990 lardan sonra geliştirdiği bir diğer eylem tarzı da kale borroka (street fightings) olarak adlandırılan kitlesel şiddet eylemleridir. Bu eylemlerde ETA nın uzantısı olan gençlik örgütleri caddelerde gösteriler yaparak polisle çatışmakta, başta toplu taşıma araçları olmak üzere araç kundaklama ve molotoflama eylemleri gerçekleştirmektedirler. Bu eylemler sırasında başta kamu malları olmak üzere özel mülkiyetteki mallar da önemli oranda hasar görmektedir.

18 16

19 2003 yılından itibaren kimseyi öldürmeyen ETA, genel olarak kale borroka eylemlerine ağırlık vermiştir. Ancak, ETA 24 Mart 2006 da yapılan ateşkesi ihlal etmiş ve 30 Aralık 2006 da Madrid Havaalanı na bombalı bir saldırı gerçekleştirmiştir. 500 kilogram patlayıcı kullanılarak gerçekleştirilen saldırı sonucu iki kişi ölmüş, 26 kişi de yaralanmıştır. Bunun üzerine iktidar partisi PSOE, ETA yla görüşmelere son vermiştir. ÖLÜM GRAFİĞİ 17 ETA, son zamanlarda daha çok PSOE nin binalarına saldırılar düzenlemektedir. ETA, yeniden eyleme başladığı 6 Haziran 2007 tarihinden bu yana 16 saldırı düzenlerken, bunların beşi Sosyalistleri hedef almıştır. ETA, en son olarak Sosyalist İşçi Partisi nin (PSOE) Bilbao daki binasında bomba patlatmış patlama sonucunda yedi polis yaralanmıştır. Terör örgütüyle işbirliği içinde olduğu iddiasıyla hakkında kapatılma davası açılan Bask Milliyetçi Hareketi (ANV) dışındaki tüm siyasi partiler ETA nın saldırısını kınamıştır. ETA nın şiddet eylemlerine başladığı tarihten günümüze kadar eylemler sonucu hayatını kaybedenlerin sayısı 824 e ulaşmıştır. ÖLÜM GRAFİĞİ Kaynak: erişim tarihi:

20 ETA turistleri ve turistik bölgeleri de hedef alarak İspanya ekonomisinin %5,5 ini oluşturan turizme darbe vurmaya çalışmıştır. ETA, finansmanı sağlamak için haraç alma, adam kaçırma ve fidye alma eylemlerini de yoğun olarak gerçekleştirmektedir. ETA nın son günlerde Basklı işadamlarından haraç toplamak için onlara tehdit mektubu gönderdiği Basklı işadamları tarafından ifade edilmektedir. ETA nın eylemlerinin %85 i Bask bölgesinde meydana gelmiştir. Bölge dışındaki eylemler daha çok Barselona ve Zaragoza da meydana gelmiştir. Ölümle sonuçlanan eylemlere baktığımızda da bunların yarısından fazlasının yine Bask Bölgesinde meydana geldiğini görmekteyiz. 18 ETA nın eylem politikasıyla ilgili olarak dikkati çeken bir husus da belirsizlik ve geçiş dönemlerinde şiddeti arttırmasıdır. Gerek İspanya nın demokrasiye geçiş sürecinde gerekse de hükümetlerle zaman zaman yapılan görüşmelerin sonuçsuz kalmasının akabinde hemen terör eylemlerine başvurulduğu gözlemlenmektedir. ETA nın geçiş döneminde şiddeti artırma nedeni hükümetlerin icraatlarına karşı zemin kaybetme korkusudur. Ayrıca önemini korumak ve varlığını hissettirebilmek için tek seçeneğin şiddet eylemleri olduğunu düşünmektedir. Örgüt bu dönemlerde genellikle kararsızlık içinde kalmaktadır. Aznar ın danışmanlarından biri ETA nın bu dönemlerdeki politikasını şöyle özetlemektedir: ETA ne yapacağı konusunda karasız kaldığı zaman, öldürür. Yine son günlerde artan bombalama eylemlerinden önce İspanya İçişleri Bakanı Alfredo Perez Rubalcaba, terör örgütü ETA nın parçalanmak üzere olduğunu belirterek, terörün artacağı bir sürecin başlayacağını belirtmiştir. MİLİTANLARIN PROFİLİ ETA, ilk dönemlerde, orta sınıf genç entelektüellerden ve genç işçilerden oluşmaktadır. Orta sınıf entelektüeller ileride lider kadroyu oluşturacaklar ve genç, kır kökenli işçiler ise örgütün en önemli militan kaynağı olacaklardır. Bu dönemde önemli bir eleman kaynağı da kilisedir. ETA ilk yıllarında, hem gizlenme hem de eleman temini açısından kiliseden ciddi bir yardım görmüştür lı ve 1970 li yıllarda Basklı militanların önemli bir kısmı Katolik kilisesinin dini okullarından gelmiştir. Bask bölgesinde din adamlarının çoğu kırsal kesimlerden gelmiştir ve Bask diline ciddi bir bağlılıkları vardır. Ancak Bask dilinin kilise dâhil kullanılmasının yasak olması bu din adamlarının kiliseden ayrılmasına ve ETA ya katılmalarında önemli rol oynamıştır. Militanlar genelde küçük bir yerleşim biriminde yetişmiş ve resmi bir eğitim alamamışlardır. Genellikle Bask milliyetçiliğini savunan ailelerden gelmişlerdir ve bu aileler genelde orta-alt veya işçi sınıfındandırlar. Son zamanlarda ise şehir merkezlerinde yaşayan Basklı gençlerin de örgüte katılımının arttığı görülmektedir. Önceden militanlar daha çok sol görüşlü olup işçi sınıfını temsil ederken, şimdilerde militanlar o ve artan bir şekilde neo-faşist bir motivasyonla hareket etmektedirler. Örgütte kadın militanlar da bulunmaktadır

21 ve bazen erkek militanların üstlenmek istemediği görevleri üstlenip eylemler gerçekleştirebilmektedirler. Ancak erkek militanların sayısı fazladır ve genellikle evli değillerdir. ETA militanlarının yaş ortalaması geçmişten günümüze artan bir seyir takip etmektedir. 30 yıl önce; %92 si 20 yaşın altındayken, günümüzde % 60 ı 20 yaşının altındadır. Yaş ortalamasının giderek düşmesi lider kadronun da yaş ortalamasını düşürmektedir ki bu bazı konularda sıkıntıya yol açmaktadır. ETA nın yaşlı liderleri daha tecrübelidir. Çünkü ya hapishanede bulunmuşlar ya da Fransa da sürgün hayatı geçirmişlerdir. Ancak bunların sayıları azalmaktadır. Genç liderler ise daha az tecrübelidir. Çoğu hapishaneye girmemiştir ve polis tarafından aranmamaktadır. Ayrıca hala Bask bölgesinde hayatlarını devam ettirmektedirler. Örgütteki militanların özellikle son dönemde ideolojik altyapısı oldukça zayıflamıştır. Temel ezber; bağımsızlık için baskıcı İspanya devletine karşı mücadeledir. Militanların temel istekleri Bask ülkesinin self-determinasyon hakkının sağlanması ve Fransa nın Bask Ülkesi yle birleşerek bağımsız bir Bask devleti kurmaktır. Ancak yönetim ve alt kadroları motive edebilme yeterliliği genç liderlerde bulunmamaktadır. 19 ETA militanları kültürel, sportif vb. faaliyetler aracılığıyla örgüte kazandırılmaktadırlar. ETA nın gençlik kolları tarafından iletişime geçilen gençler, çeşitli aşamalardan geçilerek örgüt mensubu haline gelmektedir. ETA militanları tam anlamıyla örgütün mensubu olana kadar üç aşamadan geçmektedirler: Basklılık bilinci oluşturma Silahlı eyleme yardım Eyleme fiilen katılma Tartışma grupları ve seminerler aracılığıyla Basklılık bilinci oluşturma Bilgi ve materyal sağlayarak silahlı eylemlere yardım Silahlı saldırılara ve diğer önemli eylemlere fiilen katılma ETA birçok terör örgütünün aksine mensuplarını sosyal ortamdan izole etmemektedir. Üyeler ETA nın yeraltı yapılanmasına katılmadan önce legal yapılanmalarda aktif olarak kullanılmaktadır. Dış dünyayla bağlantılı oldukları için eleman kazanma ve maddi destek sağlama noktasında daha rahat hareket etmektedirler. Ortalama 3 yıl süren bu evrede ETA, militanlarının İspanyol polisi tarafından deşifre edilmesini engellemek amacıyla part-time bir işte çalışmalarına izin vermektedir.

22 20

23 ORGANİZASYON ETA nın etki alanı ve genel olarak yapılanmasına bakarsak; ortak merkezli üç daireden bahsedebiliriz. Merkezde terör örgütü bulunmaktadır. ETA nın iç yapılanmasına Zutabe denilmektedir. Bunun başında askeri lider bulunmakta, coğrafi olarak belirlenmiş alanlarda 3 5 kişilik hücrelerden oluşan militanları koordine etmektedir. Bu gruplar örgütün belirlemiş olduğu yerlere eylem yapmak amacıyla oluşturulmuştur. Yine silahlı eylem yapmayan ancak istihbarat toplama, örgüte yeni katılanlara ideolojik eğitim vermekle yükümlü bazı teknik birimler mevcuttur. Daha geniş dairede örgütle bağlantılı, lojistik ve finansal destek sağlayan ve propaganda yapan uzantılar mevcuttur. Bunların tamamına Bask Ulusal Özgürlük Hareketi (MLNV) adı verilmektedir. ETA nın resmi sözcüsü gibi çalışmaktadırlar. Yasaklansalar bile isimlerini değiştirerek faaliyetlerini sürdürmektedirler. İspanya yı, ETA ya ve onun militanlarına karşı gizli bir savaş açtığı gerekçesiyle suçlamaktadırlar. En dış dairede ise Bask ülkesinin bağımsızlığını isteyen ve şiddeti bir araç olarak onaylayan sempatizanlar bulunmaktadır. 21 ETA NIN FİNANS KAYNAKLARI VE DIŞ BAĞLANTILARI ETA banka soygunları, devrim vergisi adı altında Basklı işadamlarından alınan vergiler, adam kaçırma ve akabinde fidye isteme eylemleriyle faaliyetlerini finanse etmektedir. ETA fidye karşılığı kaçırdığı kişileri eğer polis müdahale etmezse bazen bir yıla kadar serbest bırakmayabilmektedir. ETA kaçırdığı bazı kişileri 1 1,5 metrekare yerlere (zula) hapsetmekte, kişiyi toplumdan izole ederek uzun süre bekletmektedir. Kaçırılan kişi bunun sonucunda vücut ağırlığının üçte birini kaybedebilmekte ve bazı psikolojik sorunlar baş gösterebilmektedir. ETA nın bir diğer gelir kaynağı kurmuş olduğu iş ağlarıdır. Bunlar daha çok kara para aklama amacıyla kurulmuştur. ETA nın finans kaynaklarından birinin de uyuşturucu ticareti ve silah kaçakçılığı olduğu iddia edilmektedir. Batı Avrupa da en fazla uyuşturucu bağımlısı Bask bölgesinde olduğunu göz önüne alırsak ETA nın bu pazardan pay almak isteyebileceğini düşünebiliriz. ETA nın dış bağlantıları deyince aklımıza ilk önce Fransa gelmektedir. Ancak bu sadece Fransa ile sınırlı kalmamıştır. ETA nın Nikaragua, Libya, Almanya, Belçika, Meksika, Venezüella ve Uruguay gibi diğer ülkelerle olan bağlantıları çeşitli belge ve raporlarla ortaya konulmuştur ve 1970 lerin ortalarına kadar ETA militanları Filistin, Cezayir ve Libya daki kamplarda eğitilmişlerdir. ETA Güney Amerika ülkelerinde daha çok sığınma, lojistik ve finansal destek sağlamak amacıyla bulunmaktadır. Ayrıca Kolombiya Hükümeti, ülkesinde faaliyet gösteren ayrılıkçı FARC gerillalarına bazı ETA militanlarınca eğitim verildiğini iddia etmektedir. ETA NIN GÜNCEL HEDEFLERİ VE SON DURUMU ETA nın başlangıçtan beri değişmeyen hedefi bağımsız bir Bask Devleti kurmaktır ve bu amacını hala savunmaktadır. Kısa vadede politik hedefleri ise: ETA mahkûmlarının serbest bırakılması, Bask bölgesi için genişletilmiş bölgesel özerklik, Batasuna nın legal hale gelmesidir. Hükümetlerle yaptığı görüşmelerde ilk

24 etapta bu taleplerini gündeme getirmektedir. Hükümeti müzakereye razı etmek için terör eylemleriyle korku ve panik uyandırmaya çalışmaktadır. Yapılan birçok operasyona rağmen ETA hala eylem kapasitesine sahiptir. Ayrıca ETA nın halk nezdinde itibarının zayıflaması söz konusu olsa da her zaman belli bir kitle desteği mevcuttur. RAF gibi örgütler büyük oranda çökertilmiştir. Çünkü sosyal desteklerini neredeyse tamamen kaybetmişlerdir. Ancak ETA gibi etnik terörist örgütlerin her daim potansiyel bir kitle desteği mevcuttur. Nitekim Basklıların ortalama %12 lik bir kısmı ETA yı desteklemektedir. Bu hükümetlerin politikalarına göre artmakta veya azalmaktadır. İSPANYA DA DEMOKRASİYE GEÇİŞ SÜRECİNDE VE SONRASINDA TERÖRLE MÜCADELE İSPANYA DA DEMOKRASİYE GEÇİŞ DÖNEMİ yılında iç savaş sonunda iktidarı ele geçiren ve 36 yıl süren faşist rejim, bu dönemin baş aktörü Franco nun ölümüyle sona ermiştir. Rejimin baş aktörü Franco nun kırık veya kızıl İspanya görüşünü savunanlara karşı sonuna kadar savaş açtığı bu dönem birçok demokratik hak ve özgürlüğün ihlal edildiği, ülke içine farklı kültürlere sahip toplulukların baskı altında tutulduğu, bir polis devleti anlayışının hâkim olduğu bir dönem olmuştur. Franco ölmeden önce kendi döneminde hiç ön planda olmayan eski kralın oğlu Juan Carlos u veliaht ilan etmiştir. İspanya yı inşa eden bütün bir demokratikleşme süreci kraliyetin manevi ve siyasi rehberliği altında gerçekleşmiştir 5. Özgürlükçü ve demokratik bir tavır ortaya koyan Juan Carlos, Adolf Saurez i başbakan olarak atamıştır. Adolf Saurez yaptığı açıklamalarda; İspanyol mevzuatının AT ye uyumlu hale getirileceği, toplumun her kesiminin katılımının sağlandığı demokratik bir anayasasının yapılacağını, ayrımsız bir genel af ilan edileceğini ve seçimlere gidileceğini beyan etmiştir. İşbaşına geldikten üç gün sonra genel af ilan etmiş, siyasi tutuklu ve sürgün edilmiş kişiler özgürlüklerini kazanmıştır 6. Yani hem Juan Carlos hem de Saurez demokratikleşme yönünde ve ülke içinde birlik ve beraberliği sağlamayı temel alan politikalar takip edileceği yönünde güçlü mesajlar vermişlerdir de genel af ilan edilerek siyasi suçlu olan Basklılar serbest bırakılırken, bölgeye yönelik askeri tedbirlerde yumuşamaya gidilmiştir yılında ilk demokratik seçimler yapılmış, Demokratik Merkez İttifakı (UCD) seçimi kazanmış ve Saurez, Başbakan olmuştur. Ancak burada altının çizilmesi gereken bir durum şudur ki; bütün bu reformlar ülkede şiddeti her geçen gün artıran ETA nın terör eylemleri ile ülkede terörün artmasını demokratik liberal açılımlara bağlayan katı bürokratik yapının kıskacı altında gerçekleştirilmiştir. Demokrasiye geçiş sürecinde atılan en önemli adım, uzun süren tartışmalar neticesinde, ETA gibi marjinal bazı kesimler dışında İspanyol toplumunun katılımıyla oluşturulan demokratik bir Anayasa dır. Burada yaşanan uzlaşmanın nasıl zorlu bir süreçten geçtiğini Özipek şöyle ifade etmektedir: 7 4 Saurez in Başbakan atanmasından 1982 yılının ekim ayında yapılan genel seçimlere kadar geçen döneme Demokrasiye Geçiş dönemi denmektedir. 5 ÖZİPEK, Berat, İspanya Şiddetin Üstesinden Demokrasi ile Geldi erişim tarihi: CONVESİ, Daniele, Smooth Transition: Spain s 1978 Constitution and Nationalities Question National Identities, Vol.4, No.3, 2002, s ÖZİPEK, Berat, Akademik Dayanışma Araştırma ve Geliştirme Vakfı Yeni Anayasa Paneli, Ankara, 22 Ekim 2007, s.56

25 Burada yaşanan uzlaşma gerçekten önemliydi, beş yüz gün sürdü anayasanın yapımı. Farklı kesimlerden insanlar, birbirleriyle kavga ederek, zaman zaman küsüp giderek ama bazı geceler sabahlara kadar tartışarak bir karara vardılar Anayasa yapımı süreci bittiği zaman ortaya çıkan metin, bir tarihçinin de söylediği gibi İspanya tarihinde ne bir tek tarafın tek yanlı olarak dayattığı, ne de tek bir ideolojiyi yansıtan bir anayasaydı. Anayasa nın başta Basklılar olmak üzere diğer etnik gruplara tanıdığı en önemli hak Anayasa da geçen ifadesiyle bölgelerin ve milliyetlerin özerklik haklarını tanımak olmuştur. Anayasa da genel olarak çerçevesi çizilen özerklik statüsü daha sonra çıkarılan organik bir yasayla daha ayrıntılı bir şekilde düzenlenmiştir. Her bölgenin şartları yerine getirdiği anda özerklik statüsü kazanabilme imkânı mevcuttur. Nitekim Anayasal süreç tamamlandığında ortaya 17 ayrı otonom bölge çıkmıştır 8. Özerklik statüsünün kazanılmasında tarihsel milliyetlere (Katalanlar, Basklar ve Galiçyalılar) yönelik istisnai uygulama getirilmiştir. Bu istisna özerklik statüsünün halk oylamasına sunulması esnasında ortaya çıkmaktadır. Bu üç bölgede (Katalanya, Bask, Galiçya) otonomi statüsünün kabulüne veya reddine ilişkin yapılacak halkoylamasında basit çoğunluk aranırken; diğer bölgelerde mutlak çoğunluk aranmıştır 9. Basklar da, 25 Ocak 1979 da Gernika Statüsü adı verilen özerklik statüsüyle Anayasa nın kendilerine tanıdığı hakkı kullanmışlardır. Statünün kapsadığı yetkilere bakacak olursak; yüksek derecede mali özerklik, vergilerle ilgili düzenleme yapabilme ve vergi toplayabilme, polis gücü oluşturabilme, Bask radyosu ve televizyon kurabilme, özerk eğitim sistemi ve özerk sağlık sistemi gibi yetkiler söz konusudur. Bu statüyle birlikte ulusal güvenlik ve dış politika haricindeki bütün konularda Bask özerk parlamentosu yetkili hale gelmiştir. 23 Baskıcı ve merkeziyetçi bir tutuma sahip olan bir rejime karşı özgürlük savaşçısı olarak lanse edilen ETA İspanya nın demokrasiye geçiş sürecinde şaşırtıcı bir tavır sergilemiştir. ETA ya göre Franco sonrası dönemde meydana gelecek otorite boşluğu İspanya devletiyle bağların koparılması için elverişli bir ortam oluşturacak bu ortamda Euskadi nin (Bask Ülkesi) bağımsızlığını ilan etmek mümkün olacaktır. ETA bu iddialı öngörüden hareketle böyle bir ortamı terörle kolaylaştırabilecekleri sonucuna vararak terör eylemlerini tırmandıracaktır 10. Franco nun ölümü sonrasındaki istatistiklere baktığımızda eylem yoğunluğunu artırdığını görmekteyiz. ETA nın yılları arasındaki ölümle sonuçlanan eylemlerine baktığımızda Franco döneminden 10 kat daha fazla olduğunu görmekteyiz yılında ETA en kanlı saldırılarını düzenlemiş ve 92 kişi hayatını kaybetmiştir. ETA Terör Örgütünün Eylemlerinde Ölenlerin Sivil/Resmi Ayrımına Göre Dağılımı SİVİL/RESMİ ÖLÜMLER Siviller 342 Güvenlik Güçleri 482 TOPLAM 824 Kaynak: erişim tarihi: Bu özerk bölgelerin isimleri şöyledir: Aragona (Aragón), Asturyas (Principado de Asturias), Balear Adaları (Islas Baleares), Bask Ülkesi (País Vasco - Euskadi), antabria (Cantabria),Kastilya-La Mancha (Castilla-La Mancha), Comunidad Valenciana, Comunidad de Madrid, Endülüs Özerk Bölgesi (Andalucía), Ekstremadura (Extremadura), Galisya (Galicia - Galiza), Kanarya Adaları (Islas Canarias), Kastilya Leon (Castilla y León), Katalonya (Cataluña - Catalunya), La Rioja, Navarra (Comunidad Foral de Navarra - Nafarroa), Región de Murcia 9 ŞAHİN, Mustafa, Avrupa Birliği nin Self-Determinasyon Politikası, Nobel Yayınları, Ankara, 2000, s age, s POLLACK, Penny &HUNTER, Graham, Dictatorship, Democracy and Terrorism in Spain, içinde, The Threat of Terrorism, Lodge, Juliet, Sussex, Wheatsheaf Boks, 1988, s.125

26 FRANCO SONRASI TERÖRLE MÜCADELE Demokrasiye geçiş süreci de diyebileceğimiz yılları arasında terörle mücadelede özel polisiye birimler kurulmuş ve yetkili kurumların kendi aralarındaki koordinasyonuna önem verilmiştir. Terörizm suçlarıyla ilgili kanuni düzenlemeler yapılmış ancak burada suçların geniş olarak tanımlanması suiistimalleri beraberinde getirmiştir. Demokratik sistem tam anlamıyla oturmadığı için güvenlik güçlerinin anti-demokratik uygulamaları Franco dönemine nispeten az da olsa devam etmiştir yıllarında sosyalist hükümet (PSOE) iktidardadır. Sosyalist hükümet iktidarın ilk yıllarında ZEN olarak adlandırılan plan doğrultusunda polisiye önlemlerle eş zamanlı olarak bazı sosyal ve ekonomik uygulamalara yer vermiştir. Silah bırakan terör örgütü mensuplarının yeniden topluma kazandırma amacıyla bazı düzenlemeler yapılmıştır. PSOE iktidarının ilk yıllarda geliştirdiği bir diğer politika da topluma kazandırma yasasının çıkarılmasıdır. Fransa yla işbirliği kapsamında alınan önlemler genelde polisiye önlemler olmakla birlikte Fransa nın da talebiyle örgüt militanlarına yönelik topluma kazandırma - social insertion politikası uygulanmıştır. Buna göre Fransa bir taraftan yakalanan militanları üçüncü ülkelere sınır dışı etmeye devam ederken; İspanya da şartları yerine getiren örgüt elemanlarının bu haktan faydalanmasına yardımcı olacaktır. Bu politika, daha çok bireysel temelde ele alınmış bütün örgüt üyelerini kapsayan genel bir af çıkarılmamıştır. Buradaki en önemli amaç örgütün çekirdek kadrosunu izole etmektir. Bunun için de özellikle Fransa daki ETA militanları üzerine yoğunlaşılmıştır. Topluma kazandırma yasası birçok akademisyen tarafından hükümetin aldığı tedbirler arasında en önemlisi olarak görülmektedir yılında başlatılan bu uygulama, terör örgütü mensuplarının silahlı mücadeleyi reddetmeleri akabinde serbest bırakılmalarını ve sürgünden dönmelerini öngörmekteydi. Bu uygulama ilk olarak mahkûmlara yönelik olarak başlatılmışsa da ilerleyen yıllarda aktif ETA militanlarına da uygulanmış olup yürürlükteki Ceza Yasası nın 579. maddesinde düzenlenmektedir yılında 250 ETA üyesi bundan faydalanmıştır 23. Yine bu dönemde özellikle Bask Bölgesi ndeki siyasi partilerle olmak üzere terörle mücadelede siyasi partiler arasındaki konsensüse önem verilmiştir. Bu bağlamda, Ajura Enea sarayında 12 Ocak 1988 tarihinde Herri Batasuna hariç tüm siyasi partilerce Ajura Enea Paktı imzalanmıştır. Bundan sonra takip edilen terörle mücadele politikalarında Ajura Enea modelinde yer alan ilkelerin farklı kombinasyonlarının uygulamaları görülmeye başlanmıştır. 22 YILMAZ, Ömer, İspanya Terörle Mücadele Tecrübesi Medeniyetler İttifakı Olabilir mi?, içinde, BAL, İhsan(ed), Terörizm, Usak Yayınları, Ankara, 2006, s age, s.129

27 Ajura Enea modeline baktığımızda şu hususların ön plana çıktığını görmekteyiz 24 : Tam demokratik, temel hak ve özgürlüklere saygılı, demokratik hukuk devletini oluşturmuş bir anayasa, Özerklik sistemine dayalı bir anayasa, Silah bırakan teröristlere belirli kurallar çerçevesinde demokratik yollardan kendi görüşlerini savunmak üzere siyaset yapma imkânı, Teröre karşı caydırıcı polisiye önlemler ve uluslararası işbirliği, Ayrılıkçılar dâhil teröre karşı olan herkesin birleşerek teröristler üzerinde toplumsal baskı uygulaması. Ajura Enea Pakt ında, ETA nın hedeflerine şiddet yoluyla ulaşmasına İspanya daki bütün siyasi partilerce verilen cevap şu cümlede temsil bulmuştur; Siyasi konular ancak parlamentoda temsil edilen partiler tarafından görüşülebilir. Siyasi partiler arasında geniş çaplı bir uzlaşının sağlanması ETA nın izolasyon sürecini hızlandırmıştır. 25 PSOE döneminde ortaya çıkan bir diğer gelişme de ETA nın silah bırakmasını sağlamak amacıyla hükümet temsilcilerinin Cezayir de ETA mahkûmlarıyla görüşmesidir. Ancak bu görüşmeler başarısızlıkla sonuçlanmıştır yılları arasında demokratik sistemin gereklerine aykırı olan bir uygulama da söz konusudur. Fransa yı terörle mücadelede işbirliğine razı etmek ve Fransa daki ETA militanlarını etkisiz hale getirmek amacıyla GAL isimli illegal yapılanma kullanılmıştır. Ancak bu hukuk dışı uygulama daha sonra ortaya çıkınca dönemin İçişleri Bakanı da dâhil olmak üzere birçok üst düzey görevli yargılanarak hapis cezasına mahkûm edilmiştir. Ayrıca bu süreç PSOE iktidarının sonunu getirmiştir. PSOE, yolsuzluk iddiaları ve GAL davası sonucunda 13 yıllık iktidarının sonuna gelmiştir yılında yapılan seçimleri ana muhalefet partisi PP kazanmış ve Aznar başbakan olmuştur. Aznar hükümeti diyalog konusunda kapalıdır ve daha çok polisiye uygulamaları savunmaktadır. Bu dönemde başvurulan politikaların temelinde kanuni düzenlemelere ağırlık verilerek başta Herri Batasuna olmak üzere ETA nın legal uzantılarının yargı kıskacına alınması ve Fransa yla işbirliği kapsamında örgüte yoğun polisiye operasyonlar düzenlenmesi yatmaktadır. Hükümetin bu politikalarına karşı ETA da eylemlerini PP ye mensup yöneticilere yöneltmiştir. ETA, 12 Temmuz 1997 tarihinde Ermua Belediye Meclisi nin PP li üyesi Miguel Angel Blanco yu kaçırmış, kamuoyunun tepkisine rağmen öldürmüştür. Bunun üzerine kitleler harekete geçerek teröre lanet okumuştur. Kitleleri harekete geçiren bu psiko-sosyolojik faktöre Ermua Ruhu denilmektedir. Bu tarz gösteriler İspanya da oldukça yenidir. Önceden bu tarz tepki gösterileri daha çok siyasi partiler tarafından organize 24 ÖZÇER, Akın, Çoğul İspanya: Anayasal Sistemi ve Ayrılıkçı Terörle Mücadele Modeli, İmge Kitapevi, Ankara, 2006 s

28 26

29 edilmekteydi. Ancak bu eylemlerde sivil toplum daha fazla ön plana çıkmıştır 25. Ermua Ruhu yla kastedilen milliyetçisiyle ayrılıkçısıyla bütün farklılığıyla bir halkın ortak düşman olan teröre karşı birleşmesidir yılında Herri Batasuna partisi, ETA ile işbirliği içinde olduğu gerekçesiyle suçlanmıştır. Yönetim Kurulu nun 23 üyesi 4 yıl hapse mahkûm edilmiştir. HB ismini Euskal Herritarrok olarak değiştirmiştir 27. Bu dönemde ETA, eylemlerini ülke geneline yaymış, hedef gözetmeksizin kör eylemler düzenlemiştir (örneğin mağazalara). Halk bu eylemlere karşı geniş kitlesel protestolarla cevap vermiştir. Yine bu dönemde, ETA nın askeri olarak zayıflamasından sonra gündeme gelen, Kale Borroka eylemleri, Fransa ve İspanya daki Bask gençlik örgütlerinin birleşmesiyle gerçekleşmiştir 28. Kale Borroka yani düşük yoğunluklu şehir terörizmi denilen bu eylemler, genellikle örgütün gençlik kolları tarafından gerçekleştirilmektedir. Cadde ve sokaklarda polisle çatışma, kamu mallarını kundaklama, molotof kokteyli atma gibi eylemleri kapsamaktadır. Bu eylemler ETA nın yeniden nefes almasına, yeniden eleman temin ederek toparlanmasına olanak sağlamıştır. Ayrıca bu tarz eylemler Bask bölgesinde ciddi anlamda huzursuzluğa yol açmıştır 29. PNV bu dönemde Aznar la birlikte koalisyon ortağı olsa da, bazı uygulamalarından rahatsızdır. Teröristlerin cezalarının sonuna kadar çekmeleri, dolayısıyla sosyal entegrasyon uygulamalarından faydalanamamaları PNV yi rahatsız etmiştir. Ayrıca hapishanedeki teröristlerin Bask bölgesi dışındaki cezaevlerinde kalmalarına da tepkiyle yaklaşmıştır. ETA mahkûmları küçük gruplara ayrılarak ülkedeki nispeten daha az yoğunlukta güvenlik uygulamalarının olduğu diğer hapishanelerine dağıtılmıştır. Amaç sosyal entegrasyonla ilgili düzenlemenin aktif olarak uygulanmasını sağlamak ve ETA nın hapishaneden yönetilmesinin önüne geçmektir PNV gerek Aznar hükümetinin katı uygulamalarından dolayı gerekse de PNV nin konsept gereği, (zira şiddeti savunmasa da bağımsızlığı hedeflemektedir) yeni alternatifler üretme çabası, merkezle olan ilişkisinin zayıflamasına yol açmıştır. Bu da Ajura Enea Paktı nın zayıflaması anlamına gelecektir. PNV, bu dönemde özerklik statüsüne razı olmayacağının sinyallerini vermeye başlamış, yeni bir statü ve bunu gerçekleştirebilecek bir anayasa değişikliği arayışına yönelmiştir 31. Ajura Enea Paktı yla sağlanan birliği, bu dönemde zayıfladığının somut göstergesi Lizarra Bildirisi dir. 12 Eylül 1998 tarihinde PNV ve diğer Bask siyasi partileri (EA ve HB) ve merkez partilerinden Birleşik sol ve radikal Abartzale solun güdümündeki sivil toplum örgütleriyle birlikte Avara nın Lizarra kentinde ETA ile diyalogu öngören bir bildirinin altına imza atmıştır BROTONSİ&ESPOSİTO, age, s ÖZÇER, age, s Country Reports on Terrorism (Patterns of Global Terrorism 1997), erişim tarihi: Country Reports on Terrorism (Patterns of Global Terrorism 2000), erişim tarihi: LANDABRU, Gorka, ETA: A Constant Threat For the Basque Society, içinde, Europe Faceto Face Terrorism, Instıtut de Relations Internationales et Strategioues(IRIS), Conference Speeches, Paris, 8 March 2005, s.17, erişim tarihi: age, s ÖZÇER, age, s age, s.360