BESLENME BOZUKLUĞUNA BAĞLI HASTALIKLAR. Prof. Dr. Pınar Fırat ĠÜ ĠTF Patoloji AD

Transkript

1 BESLENME BOZUKLUĞUNA BAĞLI HASTALIKLAR Prof. Dr. Pınar Fırat ĠÜ ĠTF Patoloji AD

2 Uygun beslenme Yeterli enerji kaynağı: Karbonhidrat, yağ ve protein Yapısal protein ve lipidlerin sentezinde kullanılacak aminoasit ve yağ asitleri Vitaminler ve mineraller

3 Karbonhidratlar, proteinler ve yağlar enerji kaynağı olarak kullanılabilirler. Yağlar: 9 kcal/gr Proteinler ve karbonhidratlar: 4 kcal/gr Makromineraller (elementler): Su Sodyum, potasyum, kalsiyum, magnezyum, klor, fosfor Günlük gerekli doz 0.3 gr ile 2.0 gr arasında değiģir

4 Vitaminler Suda eriyen vitaminler C (askorbik asit) B kompleksi (biotin, folat, niasin, pantotenik asit, riboflavin (B2), tiamin (B1), piridoksin (B6), kobalamin (B12) Yağda eriyen vitaminler A, D, E, K Sadece A, E ve B12 vitaminleri vücutta depolanır. Eser elementler (mikromineraller) Krom, bakır, iyot, demir, manganez, molibden, selenyum, çinko. Enzimler ya da hormonlara bağlı olarak etkirler. Demir ve çinko eksikliği dıģında eksikliklerine az rastlanır.

5 Beslenme bozukluğu Malnütrisyon / protein enerji malnutrisyonu Obesite Vitamin eksiklikleri

6 Yetersiz beslenme risk faktörleri: Yoksulluk Bebeklik ve çocukluk dönemi Gebelik ve emzirme dönemleri YaĢlılık dönemi Kronik hastalıklar Vejeteryan diyetleri KiĢisel diyet kısıtlaması (anoreksia nervoza, bulimia) Alkol ve uyuģturucu bağımlılığı Ġnfeksiyonlar Malabsorbsiyon

7 Protein-enerji malnütrisyonu (PEM) Marasmus ve Kwashiorkor Az geliģmiģ ülkelerde çocuklarda sıktır: 5 yaģ altı çocuk ölümlerinin %60 ından fazlasında neden PEMdir. Vücuda gerekli olan protein ve kalorinin az alımı BMI< 16kg/m2 (normal kg/m2)

8 Vücutta iki protein kompartmanı vardır: Somatik Visseral Marasmusta somatik kompartman Kwashiorkorda visseral kompartman daha çok etkilenmiģtir.

9 Marasmus: Normalde olması gereken kilonun %60 ı altına düģen çocuk marasmus olarak kabul edilir. Cilt altı yağ depoları ve somatik proteinler enerji için harcanır Kas kaybı ve geliģme geriliği Visseral protein kompartmanı daha az etkilenir Anemi, vit eksikliği, immun yetmezlik eģlik eder

10 Kwashiorkor: Protein alınmasındaki yetersizlik kalori alınmasındaki yetersizlikten daha fazladır. Genelde karbonhidrattan zengin diyet Visseral proteinler azalır ödem Ağırlık normalin %60 ı ile %80 i arasındadır. Daha az Ģiddetli formları kronik protein kaybı durumlarında meydana gelir: protein kaybettiren enteropati, nefrotik sendrom, geniģ yanıklar

11 Sekonder PEM Kronik hastalar KaĢeksi ileri evre kanser hastalarında Anoreksia nervoza ve bulimia Vücudu algılama bozukluğu Kilo vermek için beslenmeme Kadınlarda %1-2, erkeklerde %0,1 ġiddetli PEM bulguları Amenore, soğuk intoleransı, hipotermi, bradikardi, konstipasyon, deri ve saç değiģiklikleri, dehidratasyon, elektrolit bozuklukları, osteoporoz, anemi, lenfopeni, hipoalbüminemi, kardiyak aritmi Tümörün salgıladığı ajanlar ve konak yanıtı PIF ( proteolizis inducing factor) LMF (lipid mobilizing factor) TNF, IL-2, IL-6

12 AġIRI BESLENME (OBESĠTE) ABD nüfusunun ¼ ü obez Ġdeal vücut ağırlığının ölçümü için değiģik yöntemler var BMI (vücut kitle indeksi): ağırlık / boy2 (kg/m 2 ) Boy, yaģ ve cinse göre 25 kg/m 2 normal kabul edilmekte. >30 kg/m 2 obez Deri kıvrımı ölçümleri (triceps) Vücut çevresi ölçümleri (kol, bel, kalça çevresi ölçümleri) Santral obezite: gövde, karın, mezenter ve visseral organlar etrafında

13 Fazla kalori alımı + az kalori harcama = yağ depolarının artması Ancak etyoloji daha karmaģık : Ailevi, çevresel, genetik faktörler Enerji dengesini düzenleyen fizyolojik sistem ile iliģkili genler Afferent sistem Leptin, Adiponectin (Yağ dokusu) Ġnsülin (pankreas) Ghrelin (mide) YY peptid (ileum ve kolon Hipotalamus Efferent sistem

14 Leptin: Antiobesite proteinidir, yağ dokusundan salınır, hipotalamustaki reseptörü ile birleģir Leptin düzeyi yağ depoları ile iliģkilidir ĠĢtah azalması Fizik aktivite artması Enerji tüketimi Isı üretiminde artıģ Leptin fonksiyonunda kayıba neden olan mutasyonlar ile erken yaģta obezite

15 Adiponectin: yağ yakıcı molekül, yağ dokusundan salınır, yağ asitlerini oksidasyon için kasa yönlendirir, karaciğere giriģlerini azaltır, karaciğerde trigliserid miktarını ve glikoz yapımını düģürür, insulin duyarlılığını artırır özellikle kas ve karaciğerde reseptörleri vardır, yağ asidi sentezini inhibe eder obez kiģilerde kan düzeyi düģüktür

16 Ghrelin Mideden salgılanır. Gıda alımını artırır ĠĢtah arttırıcı, yağ dokusunu arttırıcı etkisi vardır. Yemeklerden önce periodik olarak kandaki miktarı artar, yemekten sonra azalır Obez kiģilerde yemek sonrası supresyon azalır

17 YY peptid Yemek sonrasında ileum ve kolondaki endokrin hücrelerden salınır Gıda/ enerji alımını azaltır Tokluk iģaretidir Amylin Ġnsulinle birlikte pankreastan salınır Gıda/ enerji alımını azaltır

18 Obesite sonuçları Psikolojik ve sosyal Morbidite ve mortalite artıģı Ġnsülin direnci ve hiperinsülinemi Tip II DM (kilo vermeyle geriler) Hipertansiyon Hiperlipidemi (hipertrigliseridemi) Kalp hastalıkları Diğer; Nonalkolik yağlı karaciğer hastalığı Kolesterol safra taģı Osteoartrit Solunum bozuklukları (pickwick sendromu) Hipoventilasyon ve Hipersomnolans, uykuda apne nöbetleri, polisitemi, sağ kalp yetmezliği Metabolik sendrom obezite hiperlipidemi hipertansiyon insülin direnci

19 Obezite-Kanser Erkek: Özefagus, tiroid, kolon, böbrek Kadın: Özefagus, endometrium, safra kesesi, böbrek Hipotez: Hiperinsulinemi ve insulin direnci İnsulin Hücre büyümesi/ proliferasyonu üzerinde etkili IGF-1 (insülin-like growth factor-1) miktarını artırır -mitojenik, anti apoptotik ajan Steroid hormonları artırır -hücre büyümesi/ proliferasyonu ve diferansiasyonu

20 Vitamin eksiklikleri: Vitaminler: Yağda eriyen vitaminler A, D, E, K Suda eriyen vitaminler C (askorbik asit) B kompleksi (biotin, folat, niasin (B3), pantotenik asit, riboflavin (B2), tiamin (B1), piridoksin (B6), kobalamin (B12) Sadece A, E ve B12 vitaminleri vücutta depolanır.

21 Yağda eriyen vitaminler Vitamin ĠĢlev Yetersizliğinde A vit D vit E vit K vit Görme pigmentleri Epitel farklılaģması Ġnfeksiyon direnci Kan Ca ve P seviyesi Kemik minerilizasyonu Antioksidan Serbest radikal hasarını önleme Koagulasyon faktörlerinin karaciğerde karboksillenmesi (II, VII, IX, X) Gece körlüğü, körlük, skuamöz metaplazi, infeksiyonlar (kızamık) Çocukta raģitizm EriĢkinde osteomalazi Spinoserebellar dejenerasyon Kanama eğilimi

22 Suda eriyen vitaminler 1 B1 vit (tiamin) B2 vit (riboflavin) B3 (niasin) B12 vit (siyanokobalamin) Dekarboksilasyon reaksiyonlarında kofaktör, periferik sinir iletisinde rolü var Ara metabolizmalarda birçok enzimin kofaktörü NAD ve NADP formunda birçok reduks-oksidas reaksiyonlarında kofaktör Normal folat metab, DNA sentezi, Medulla spinalis myelinizasyonu Kuru-yaĢ beriberi, Wernicke-Korsakoff Cheliosis, stomatit, Glossit, kornea vaskülarizasyonu Pellegra (3 D) Demans Diare Dermatit Megaloblastik anemi Med. Spin te posterolateral trakt dejene

23 Suda eriyen vitaminler 2 B6 vit (piridoksin) C vit Folat Birçok ara metab reaksiyonunda kofaktör Birçok reduks-oksidas reaksiyonunda Kollagen hidroksilasyonunda DNA sentezi Cheliosis, Glossit, Dermatit, periferik nöropati Skorbüt Megaloblastik anemi Pantotenik asit Koenzim A nın iģlevine katılır Biotin Karboksilasyonda kofaktör

24 A vitamini: Karaciğer, balık, yumurta, süt, havuç, ıspanak, domates, yer elması Ġnce barsakta Ģilomikronlar ile emilir, karaciğerde depolanır. Ġskelet maturasyonu, epitel yüzeylerde hücresel farklılaģma ve hücre membran yapısının korunması Alacakaranlıkta görüģ (Retinada rod (çomak) hücrelerde fotosensitif pigment (rodopsin) oluģumunda etkili Humoral bağıģıklıkta etkin,

25 A vitamini eksikliği: Mukus salgılayan epitel skuamöz metaplazi Konjunktiva, lakrimal bezler: Kseroftalmi Kornea: Keratomalasi BronĢ: Bronkopnömoni Pankreas: Pankreatit Üriner sistem: Böbrek taģları Gece körlüğü Enfeksiyonlara eğilim Bitot lekesi

26 A vitamini toksisitesi Akut toksisite: BaĢ ağrısı, baģ dönmesi, papillödem, kusma, stupor Kronik toksisite: Kilo kaybı, anoreksi, bulantı, kusma, kemik ve eklem ağrıları, dudak mukozasında kuruluk, hiperostozis, hepatomegali, osteoporozis Retinoik asit türevleri: Akne tedavisi, teratojen

27 D vitamini: Ġki tip: Vitamin D 3 (kolekalsiferol) Vitamin D 2 (ergokalsiferol) Vitamin D 3 ciltte üretilir Vitamin D 2 bitkilerden alınır.

28 D vitamini: Normalde gerekli olanın %90 ı ciltte üretilir. Kalanı besinlerle alınır (derin deniz balıkları, bitkiler, tahıl). Jejunumda yağla birlikte emilir, kanda - globüline bağlı olarak taģınır. Biyolojik olarak etkin olabilmesi için karaciğer ve böbrekte aktif forma dönüģmeli.

29 Aktif D vitamini fonksiyonları: Steroid hormon kabul edilir. Reseptörü hücre nukleusunda. 1. Kalsiyum ve fosforun intestinal emilimini uyarır. 2. Kemikten kalsiyumun serbestleģmesinde PTH ile birlikte etkisi vardır. 3. Distal renal tubüllerde PTH bağımlı kalsiyum geri emilimini uyarır.

30 D vitamini eksikliği: Çocukluk çağında raģitizm EriĢkinde osteomalazi

31 RaĢitizm (rickets) Epifizyal kıkırdağın mineralize olup, kemikleģmesindeki yetersizlik (enkondral kemik geliģim bozukluğu) Yetersiz mineralizasyon epifiz kıkırdağı aģırı büyür Düzensiz kıkırdak kemik iliğine doğru ilerler Düzensiz kıkırdak üzerinde osteoid matriks oluģumu, osteoblastik ve osteoklastik aktivite artıģı Osteokondral bileģkenin geniģlemesi ve yana büyümesi Ġskelet deformitesi Makroskopik bulgular çocuğun yaģına göre değiģir

32 Emekleyen bebekte Kafa ve göğüs deformiteleri Oksipital düzleģme Parietal kemiklerin bastırılınca düzleģmesi sonra yerine gelmesi (kraniotabes) Kare kafa görünümü Frontal bölgenin ileri çıkıklığı Göğüs kafesinde raģitik tespih (kostokondral) sternum öne çıkık (güvercin göğsü) diafragmanın alt kostaları kendine doğru çekmesi (Harrison oluğu) Pelvis deformiteleri

33 Yürüyen bebekçocukta Kolumna vertebraliste lordoz Uzun kemik deformiteleri (eğri bacak)

34 Osteomalazi EriĢkinde bulgular daha sinsi Kemik dansitesinde ve korteks kalınlığında radyolojik yöntemlerle saptanan azalma RaĢitizmdeki gibi kemik deformiteleri olmaz Radyolojik olarak saptanan Milkman kırıkları Femur boynu, ulna proksimali, skapula aksiller kenarı kırıkları

35 D hipervitaminozu AĢırı D vitamini dozları genellikle sorun oluģturmaz. Akut: Geçici hiperkalsemi Kronik: Ektopik kalsifikasyon, nefrolitiazis, nefrokasinozis

36 E vitamini Sebze, tahıllar ve yağları, balık Depolanma: Yağ dokusu, karaciğer, kaslar Antioksidan etki Eksikliği: Spinoserebellar dejenerasyon Ġskelet kası değiģiklikleri Süt çocuklarında hemolitik anemi Pigmente retinopati

37 K vitamini YeĢil sebze, süt ürünleri, karaciğer Ġntestinal flora K vitamini sentezler ama bunun çok az bir kısmı emilir Eksikliğinde kanama diatezi Karaciğerde bazı proteinlerin karboksillenmesinde kofaktör olarak Vit K iģlev yapar 4 pıhtılaģma faktörü II, VII, IX ve X, ayrıca plazma protein C ve S nin karboksillenmeye gereksinimi vardır

38 Suda eriyen vitaminler Yağda eriyenlere kıyasla suda eriyen vitaminlerin eksikliğine daha nadir rastlanır. Sporadik de olsa primer ya da sekonder olarak eksiklikleri görülebilir

39 Suda eriyen vitaminler 1 B1 vit (tiamin) B2 vit (riboflavin) B3 vit (niasin) B12 vit (siyanokobalamin) Dekarboksilasyon reaksiyonlarında kofaktör, periferik sinir iletisinde rolü var Ara metabolizmalarda birçok enzimin kofaktörü NAD ve NADP formunda birçok reduks-oksidas reaksiyonlarında kofaktör Normal folat metab, DNA sentezi, Medulla spinalis myelinizasyonu Kuru-yaĢ beriberi, Wernicke-Korsakoff Cheilosis, stomatit, Glossit, kornea vaskülarizasyonu Pellegra (3 D) Demans Diare Dermatit Megaloblastik anemi Med. Spin te posterolateral trakt dejene

40 Suda eriyen vitaminler 2 B6 vit (piridoksin) C vit Folat Birçok ara metab reaksiyonunda kofaktör Birçok reduks-oksidas reaksiyonunda Kollagen hidroksilasyonunda DNA sentezi Cheilosis, Glossit, Dermatit, periferik nöropati Skorbüt Megaloblastik anemi Pantotenik asit Koenzim A nın iģlevine katılır Biotin Karboksilasyonda kofaktör

41 B vitamini kompleksi: B1 tiamin B2 riboflavin B3 niasin B6 piridoksin B12 siyanokobalamin B12 dıģındakiler yeģil sebzeler, süt ve karaciğerde. B12 sadece hayvansal besinlerde

42 B 1 vitamini (tiamin) Doğal besinlerde bol, ancak iģlenmiģ besinlerde az (kabuksuz pirinç, beyaz un, beyaz Ģeker) Normal bir beslenmede gereksinimden fazlası bulunur. Tatlı su balıkları, koyu çay, koyu kahve anti-tiamin etkili

43 B1 vitamini (tiamin) iģlevleri -ketoasitlerin oksidatif dekarboksilasyonu ATP Pentoz fosfat yolunda rolü var. Periferik sinir ileti ve nöral membran bütünlüğü. Eksikliğinde: Beriberi Wernicke ensefalopatisi, kalpte dilatasyon/yetmezlik, periferik nöropati

44 B1 vitamini (tiamin) eksikliği 1. Kuru beriberi : Nöromotor semptomlar ön planda 2. YaĢ beriberi: Kardiyak semptomlar ön planda 3. Wernicke-Korsakoff sendromu: MSS hasarı

45 Vitamin B 2 (riboflavin) Et, süt ve süt ürünleri, sebzelerde Oksidasyon-redüksiyon reaksiyonlarında etkin Eksikliğinde: Korneal vaskülarizasyon, dermatit, glssit, çeliozis, anemi, eritroid hipoplazi

46 Vitamin B 3 (niasin) Diyetteki niasinden sağlanır ya da triptofandan sentezlenir. Et, yumurta, süt triptofandan zengin Tahıllar niasinden zengin NAD (nikotinamid adenin dinükleotid) ve NADP (nikotinamid adenin dinükleotid fosfat) oksidasyonredüksiyon reaksiyonlarında etkin (yağ, karbonhidrat, amino asit metabolizmasında).

47 Vitamin B 3 (niasin) eksikliği (pellegra) Dermatit Diyare Demans

48 Vitamin B 12 Tüm hayvansal proteinlerde (+) Midede intrinsik faktöre (ĠF) bağlanır, ileumda ĠF sayesinde emilim gerçekleģir.

49 Folik asit (folat) Yapraklı sebzeler, karaciğer, böbrek, maya Fazla piģirme folik asidi yok eder. Gebelikte folik asit ihtiyacı 5-6 kat artar.

50 Vitamin B 12 ve folik asit eksikliği Etkisiz DNA sentezi Megaloblastik anemi Yetersiz myelin sentezi Nörolojik hasar ( omurilik dejenerasyonu)

51 C vitamini (askorbik asit) Çok sayıda besinde var. En çok turunçgiller, yapraklı yeģil sebzeler, domates, biber Ġnce barsakta absorbsiyonu sınırlı: çok miktarda almak pek anlamlı değil Yetersizliği skorbüt Yiyecekleri fazla pişirme, bekletme

52 C vitamini (askorbik asit) Gereksinim artıģı: Ruhsal ve fiziksel stres AteĢli hastalıklar Laktasyon Sigara gereksinim, emilim

53 C vitamini (askorbik asit) Güçlü bir antioksidan Fe, Cu gibi metalleri indirgenmiģ formda tutar Lipidleri peroksidasyondan korur Genel olarak: Kollajen metabolizmasında Nörotransmitter sentezinde Karnitin biosentezinde p-450 mikst iģlevli oksidazların komponenti olarak Bazı immunite iģlevlerinde rolü var Eksikliğinde: Kanama diyatezleri, kollajen sentez bozukluğu