II. MEŞRUTİYET DÖNEMİ MİZAH BASINININ BİR TEMSİLCİSİ: FALAKA GAZETESİ

Transkript

1 The Journal of Academic Social Science Studies International Journal of Social Science Doi number: Number: 58, p , Summer II 2017 Yayın Süreci / Publication Process Yayın Geliş Tarihi / Article Arrival Date - Yayınlanma Tarihi / The Published Date II. MEŞRUTİYET DÖNEMİ MİZAH BASINININ BİR TEMSİLCİSİ: FALAKA GAZETESİ A REPRESENTATIVE OF HUMOUR PRESS IN THE SECOND CONSTITUTIONALIST PERIOD: FALAKA NEWSPAPER Yrd. Doç. Dr. Cihat Tanış Ahi Evran Üniversitesi, Fen Edebiyat Fakültesi, Tarih Bölümü Öz Osmanlı Devleti nin ilk resmi gazetesi 1831 yılında yayınlanan Takvim-i Vekâyi dir. Tanzimat ve I. Meşrutiyet dönemlerinde birçok gazetenin yayın hayatına başlaması nedeniyle devlet çeşitli kanun ve düzenlemelerle basını kontrol altına almıştır. Bu nedenle basın işlevini tam olarak yerine getirememiştir. Özellikle II. Abdülhamit döneminde artan baskılar sonucu muhalif gazetecilerin birçoğu yurtdışına kaçmak zorunda kalmıştır. Böylelikle mizah ve karikatür de artık sürgün dönemine girmiştir. Ancak yurt dışında dahi Jön Türk hareketi, mizahı güçlü bir argüman olarak kullanmıştır. II. Meşrutiyetin ilan edilmesiyle birlikte birçok alanda olduğu gibi basın alanında da önemli gelişmeler meydana gelmiştir. Meşrutiyetin yeniden ilan edildiği günün hemen ertesinde gazeteler sansürsüz olarak yayınlanmıştır. Özellikle mizah basının sayısında önemli bir artışın görüldüğü bu dönemde, dergi ve gazeteler başlangıç itibariyle mizahi amaçla çıkarılsa da zamanla toplumsal muhalefeti temsil etmişlerdir. Bu bağlamda dönemin mizah basının sütunlarında siyasi ve sosyal içerikli birçok yazı yer almıştır. Falaka, pazartesi ve perşembe günleri çıkan bir mizah gazetesidir. İmtiyaz sahibi ve başyazarı Mahmut Nedim dir. Haftada iki kere Bâb-ı Âli Caddesindeki Manzume-i Efkâr Matbaasında 4 sayfa olarak çıkarılmıştır. Toplam 19 sayı çıkabilen gazete, II. Meşrutiyet dönemindeki mizah basının tipik bir üyesidir. Yayın politikası olarak daha çok siyasi ve sosyal konulara değinen Falaka, özellikle Trablusgarp Savaşı ile kolera salgını üzerinde durmayı yeğlemiştir. Buna ilaveten muhavere tarzında yazılara da sıkça yer verilmiştir. Anahtar Kelimeler: Mizah, Falaka, Basın, II. Meşrutiyet, Gazete Abstract The first official newspaper of Ottoman Empire, which was published in 1831, is Takvim-i Vekayi. Since a great deal of newspapers began during Reorganisation and First Constitutional Periods, the government controlled the media by means of various

2 374 Cihat Tanış laws and regulations. Therefore, media could not function properly. Especially due to the rising pressure during II. Abdülhamit Period, many opponent journalists had to go abroad. Thus, an exile period started for humour and comics. However Young Turks who were abroad utilised humour as a powerful argument. There were many important developments occurred in media likewise in other areas with the announcement of Second Constitution. Following the announcement day of Second Constitution, newspapers were published without censorship. During this period, where significant increment was observed particularly in humour press, even though journals and newspapers aimed humour initially, with time, they represented social opposition. Falaka is a humour newspaper that was pressed on Mondays and Thursdays. The publisher and the editor was Mahmut Nedim. It was published as 4 pages in Manzume-i Efkâr Press in Bâb-ı Âli Avenue. It was a typical member of humour press during Second Constitutional Period, which released 19 volumes in total. Falaka, which referred mainly political and social topics as press policy, preferred to emphasize particularly Italy-Turkish War and cholera outbreak. Additionally, articles in dialogue style were frequently taken in part. Keywords: Humour, Falaka, Press, Second Constitution, Newspaper Giriş Osmanlı Devleti nde ilk basım teşebbüsü İspanya dan uzaklaştırılan Musevilerin yanlarında matbaa malzemelerini getirmeleri sonucunda olmuştur (Gevgilili, 1983: 203). Ardından Ermeniler 1567 de, Rumlar ise ilk matbaasını 1627 de kurmuşlardır (Kabacalı, 2000: 9-10). Bunlara karşılık Osmanlı Müslümanlarının ilk matbaası 1726 yılında İbrahim Müteferrika tarafından kurulmuştur. Müteferrika nın matbaasından yaklaşık yüz yıl sonra ise Takvim-i Vekâyi kurulmuş ve böylelikle ile ilk resmi gazete Osmanlı da yayın hayatına girmiştir. Osmanlı gazeteciliği zaman zaman kesintilere uğrasa da sürekli bir değişim ve gelişim göstermiştir. Bu bağlamda Tanzimat ve I. Meşrutiyet dönemlerinde çeşitli kanun ve düzenlemelerle devlet tarafından kontrol altına alınmak istenen basın, II. Meşrutiyet dönemine kadar sansür ve farklı baskı yolları nedeniyle işlevini tam olarak yerine getirememiştir. Özellikle II. Abdülhamit döneminde artan baskılar sonucu muhalif gazetecilerin birçoğu yurtdışına kaçmak zorunda kalmıştır. Bu dönemde yurtdışında örgütlenen muhalif basın önemli bir güç haline gelmiştir (Seyhan, 2013: ). Osmanlı Devleti nde II. Meşrutiyetin ilan edilmesi ile birlikte birçok alanda olduğu gibi basın alanında da önemli gelişmeler meydana gelmiştir. Meşrutiyetin yeniden ilan edildiği günün hemen ertesinde gazeteciler İstanbul da bir araya gelerek sansür memurlarını gazetelerine almama kararı almışlar, böylelikle gazeteler 25 Temmuz 1908 günü sansürsüz olarak yayınlanmıştır (Bozaslan, 2016: 156). Özellikle mizah gazetelerinin sayısında büyük artışın görüldüğü bu dönemde, kişisel düşüncelerini ve davranışlarını basın yoluyla ifade etmek arzusunda olan kişilerin üç beş kuruş para ile gazete çıkarmaya kalkmaları bu artışın en önemli sebeplerindendir (Seyhan, 2013: ). 1- Osmanlı Devletinde Mizah Basını Kelime olarak şakalı, eğlenceli söz anlamına gelen mizah 1 özünde gülmeyi barındırmaktadır ve bu nedenle gülme olgusu ile birlikte açıklanmalıdır. Bununla birlikte eleştirel bir nitelik taşır. Siyasi, ekonomik, toplumsal sisteme çoğunlukla eleştirel bakmaktadır. Bir tabusu yoktur. Güç karşısında ezilenin kendini ifade edebilme aracıdır. Bu nedenle işlevlerini yerine getirebilmesi özgür olmasına bağlıdır. Mizahın ihtiyaç duyduğu özgürlük, ideoloji ve siyaset ile olan ilişkisinin ortaya 1 Kanar, M., (2009), Osmanlıca Türkçe Sözlüğü, C. II, Say Yay., İstanbul, s

3 II. Meşrutiyet Dönemi Mizah Basınının Bir Temsilcisi: Falaka Gazetesi 375 konulmasında kilit bir nokta oluşturur. Çünkü mizah özgürleştikçe siyasi sistemi ve iktidarı yerebilme, ideolojilere karşı durma gücüne de kavuşmuş olur (Davulcu, 2013: 23). Bu bağlamda Osmanlı basını kısa bir süreliğine de olsa bu özgür ortamı ancak II. Meşrutiyet in ilanıyla yaşayabilmiş ve bu nedenle de yılları arasında Mizah basını oldukça canlı bir dönem yaşamıştır. Türkçe mizah gazetelerinin ilki Tanzimat Dönemine kadar gitmektedir. Tanzimat Fermanı ilan edildikten sonra Osmanlı Devleti içinde sosyal ve siyasal yenilikler baş göstermiştir. Bu yenilikler elbette ülkenin Batılı tarzda bir aydın kesiminin oluşmasını da sağlamıştır. Öyle ki Osmanlı bürokrasisi yüzünü Batı ya çevirmiş, Batı dan neler alabileceğine bakmıştır. Bu yeniliklerden biri de gazetecilik başka bir ifadeyle bu çalışmanın konusu mizah basını olmuştur. Bu konuda ilk atılımlar Ermenilerden gelmiştir (Ünver, 2013: 3). Bu bağlamda Osmanlı ülkesinde ilk mizah dergisi, Hovsep Vartan Paşa tarafından çıkarılan Boşboğaz Bir Âdem dir. Bu dergi 1852 yılında İstanbul da yayınlanmıştır. Türk basınında ilk süreli mizah yayını ise 1868 yılında Ali Reşat ve Filip Efendi tarafından kurulan Terakki Gazetesi nin mizah ilavesidir. Yine Terakki Gazetesi tarafından yayımlanan ikinci mizah ilavesi de haftanın iki günü yayınlanan Letaif-i Âsar dır. İçinde karikatürün de olduğu bu yayınlar Türk yazılı mizahının öncüleri olmakla birlikte dönem içindeki dergilerin de prototipini oluşturmuştur (Bozaslan, 2016: ). Kısa bir süre sonra Rum asıllı Teodor Kasap ın daha önce Fransızca ve Rumca olan Diyojen i Türkçe yayımlamasıyla müstakil ilk mizah gazetesi yayına başlamıştır. Mizah gazeteciliğinin Osmanlı yayın hayatına girişi beraberinde tartışmaları, yayın durdurmalarını ve gazete kapatma cezalarının artmasını getirmiştir. Çünkü mizahın sivri dili zamanla sarayı rahatsız etmiş, böylelikle mizahın iktidarla savaşı şiddetlenerek sürmüştür. Osmanlı hükümeti ile mizah basını arasındaki gerilim II. Abdülhamit in tahta çıkışının öncesinde başlamıştır. Belli sürelerde yayına ara verdirme ya da kapatma cezalarıyla dizginlenen mizah basını için ilk genel uyarı Ocak 1876 da olmuş ve mizah gazetelerinde yer alacak karikatürlerin önceden matbuat idaresine bildirilmesi ve buradan izin alındıktan sonra yayınlanması gerektiği karara bağlanmıştır. Osmanlı hükümeti ve mizah basını arasında gerilen ipler, II. Abdülhamit in iktidara gelmesinden kısa bir süre sonra bütünüyle kopmuştur yılında Meclise sunulan bir kanun tasarısıyla güncel politikalara dokunmamak ve devletin resmî tezlerini sorgulamamak kaydıyla mizaha izin verilmiştir (Tiken, 2015: ). Bu dönemdeki dergiler başlangıç itibariyle mizahi amaçla çıkarılsa da zamanla toplumsal muhalefetin örgütlendiği alanlara dönüşmüştür. Genel olarak siyasi içerikli birçok yazı ve haber yayımlanmıştır. 19. yüzyılın sonlarına doğru Jön Türk hareketinin ortaya çıkması ile basın, mizah ve karikatür artık sürgün dönemine girmiştir. Jön Türk hareketi, basınını özellikle de karikatürü güçlü bir silah olarak görmüş ve bunu ustaca kullanmıştır (Bozaslan, 2016: ). 19. yüzyıl yazılı mizahın ortaya çıktığı bir dönemdir. Nitekim yılları arasında 20 Osmanlıca mizah dergisi yayınlanmıştır. Bu dergiler ilk başlarda içerik olarak yalnızca eğlence amacı taşımakla birlikte zamanla mizahi kimliklerini bulmaya başlamış yayınlar olarak siyasi ve toplumsal hayatın işlenmesine ve eleştirel bir tutumla ele alınmasına zemin hazırlamıştır. II. Meşrutiyet in ilanıyla birlikte en büyük patlama yapan basın dallarından biri mizah yayınları olmuştur. O zamana kadar ülke içinde karikatürlerde padişahtan, sadrazamdan daha aşağı makamdaki yöneticilere kadar kimse hedef alınmamışken, artık bunların hepsi konu edilebilmiştir. Bu sebepledir ki mizah dergilerinin kitleler üzerindeki etkisi, bazen gazete makalelerinden de fazla olmuştur (Seyhan, 2013: ). II. Meşrutiyet dönemi mizahı, genel

4 376 Cihat Tanış anlamda Osmanlı dönemi mizahından ayrılmaktadır. Çünkü bu dönem mizahı yazılı ve basılı mizaha geçişin görüldüğü ve Meşrutiyet'le birlikte mizahı artık bazı zümrelerin ve mensuplarının değil partilerin ve mensuplarının üretmeye başladığı bir dönemdir. Meşrutiyet, mizahta köklü değişikliklere neden olmuş; ancak kendi geleneklerini oluşturacak zaman bulamadan bütün günlerini savaş içinde geçirmiştir. Meşrutiyet dönemi Türk mizah ve hicvi savaşların ve yenilgilerin içinde, acı ve buruk bir mizah ve hiciv olmuştur (Uslucan, 2014: 15). II. Meşrutiyet sonrası İttihat ve Terakki Partisi nin teşvikiyle şaha kalkan mizah basını, bir anda girilen savaşlar, yoksulluk ve ülkenin gidişatı nedenleriyle 6 yıl sonra sessizliğe bürünmüştür. Ancak I. Dünya Savaşı nın sonuçlanmasıyla tekrar canlanan mizah basınının görevi bu sefer de halkı bilinçlendirmek, Milli Mücadele için kamuoyu oluşturmak olmuştur. Eleştirilen yerilen sadece diğer devletlerdir, içeride herkes kenetlenmiştir (Ünver, 2013: 5). 2- Falaka nın Süre, Dönem ve Teknik Özellikleri Gazetenin incelenen nüshalarına Atatürk Kitaplığı ile Hakkı Tarık Us koleksiyonundan ulaşılmıştır. Falaka pazartesi ve perşembe günleri çıkan bir mizah gazetesidir. Her sayısında Şimdilik pazartesi ve perşembe günleri sopa sallar, mizah gazetesidir şeklinde belirtilmiştir. Serlevhasında ortada büyük puntolarla Falaka yazmaktadır. İmtiyaz sahibi ve başyazarı Mahmut Nedim dir. Bu isim her sayının birinci sayfasının sol üst köşesinde yazılıdır (Falaka, 7 ağustos 1911: 1). Dokuzuncu sayısından itibaren sorumlu müdürü Mahmut Kenan olmuştur (Falaka, 22 Ağustos 1327: 4). Haftada iki kere Bab-ı Âli Caddesindeki Manzume-i Efkâr Matbaasında 28x40 ebatlarında 4 sayfa olarak neşredilmiştir. 7 Ağustos Ekim 1911 tarihleri arasında toplamda 19 sayı (1-19/ ) olarak çıkmıştır (Ünver, 2013:120). Gazetenin ilk sayısında Mahmut Nedim, Meslek ve Maksat adlı bir köşe yazısı yazmış ve yazının üst kısmında Numara şeklinde bir numaralandırma vardır (Altın, 2014: 105). Neden böyle bir numaralandırma yapıldığı daha öncesinde böyle bir adla gazetenin yayınlanıp yayınlanmadığı tespit edilememiştir. Gazetenin abone ücreti her sayfanın sol üst kısmında İstanbul a posta yoluyla senelik yarım lira diğer şehirlere ise 80 kuruş şeklinde belirtilmiştir. Altı aylık aboneliğin kabul edilmediği de özellikle vurgulanmıştır. Gazeteye bu ismin kim tarafından ve niçin verildiği hakkında herhangi bir bilgiye rastlanmamıştır (Falaka, 21 Eylül 1911: 1). Falaka nın bir ve dördüncü sayfalarında büyük karikatürler yer alırken iki ve üçüncü sayfalarında ağırlıklı olarak yazılar yer almıştır. Gazete, dik çizgiler ile üç eşit sütuna ayrılmıştır. Gazetenin her sayısının birinci sayfasının üst kısmında çıktığı tarih yer almaktadır. Bu tarihlerden birisi Rumi iken diğeri Hicri dir. Gazetenin incelenen sayılarında reklama rastlanmamıştır (Falaka, 5 Ekim 1911: 1, 4). 3- Yayın Politikası ve Önemli Başlıklar Osmanlı basını ile ilgili daha önceden yapılmış çalışmalara ve araştırmalara bakıldığında, çalışmanın konusu olan Falaka ya ait bilgilere ulaşmak güçtür. Bu çalışmalarda daha çok genel bilgiler vardır. Bu nedenle Falaka ile ilgili bilgiler doğrudan gazetenin kendi nüshalarından çıkarılmıştır. Gazete kendisinin de bahsettiği gibi mizah gazetesidir. Ancak yayın politikası oldukça siyasi olmuştur. Falaka da bazen başka gazetelere eleştiriler yöneltirken bazen de yeni çıkan gazetelerin reklamını yapmıştır (Falaka, 15 Eylül 1327: 4). Mahmut Nedim imzalı ilk sayısındaki Meslek ve Maksat isimli yazıda: Maksad-ı esasinin memleket ve millete hizmet olduğu anlatılmaktadır. Mahmut Nedim okuyucudan bir kimsenin herhangi bir konu ile ilgili şikâyeti varsa kendilerine bildirmeleri durumunda derhal neşre hazır olduklarını belirtmiştir. Gazetedeki yazıların birçoğu da imzasızdır. A. Rıfkı ismi dikkat çekmekte ve Karaçalı gibi takma isimler kullanılmıştır. Falaka da karşılıklı konuşma tarzında yazılara

5 II. Meşrutiyet Dönemi Mizah Basınının Bir Temsilcisi: Falaka Gazetesi 377 sıkça yer verilmiştir (Altın, 2014: ). Falaka nın 19 sayısında birçok başlık yer almıştır. Bunlardan belli başlıları şunlardır. 3.1-Mahalle Kahvesinde Gazetenin en ilgi çeken kısımlarından biri bu başlık adı altında yayımlanan yazılar olmuştur. Bu kısımda gazetenin genel mizahi üslubu kullanılarak yazılar yazılmıştır. Mesela bir nüshada belediye eleştirilmiştir: Arabacılar adam çiğniyor kimse dokunmuyor, eksik, çürük mal satılıyor bu nedir diye soranı göremedik. Efendim malum belediyeler. Bizim zamanımızda o belediyeler yoktu Memleketimizde pislikten geçilmiyor. Sonra da koleradan şikâyet ediyorsunuz (Falaka, 25 Temmuz 1327: 2). Diğer bir yazısında ise İstanbul vapur işletmesi eleştirilmiştir: Evet, ama o şirket vapurları olmasa. Hele efendim geçen akşam kazara sekize çeyrek kala Anadolu ya kalkan vapura binmiştim. Meğerse o vapura mevkisiz biletle binilirmiş. Aman efendim mahşer gibi. Ne oturacak ne de duracak yer var. (Falaka, 4 Ağustos 1327: 2). Anlaşılacağı üzere gazete kendine has üslubuyla eleştiri yapmaktadır. Sonraki sayılarda da bu bölüm yayınlanmış ve güncel konular ele alınmaya devam etmiştir. 3.2-Dertleşme Bu başlık altında yayımlanan yazılarda genellikle ülkenin içinde bulunduğu politik durum gazetenin kendi üslubuyla bir sohbet, dertleşme havasında işlenmiştir. Mesela 7 Ağustos 1911 tarihli nüshada; meşrutiyet öncesi özellikle de hafiyelik eleştirilmiştir. (Falaka, 25 Temmuz 1327: 2-3). Başka bir ifade ile bu kısımda yer alan yazılar haber niteliği taşımaktan daha çok eleştiri unsurları taşımaktadır. 3.3-Dâhili Dâhili başlığı altında daha çok yurtiçi olaylardan kısa kısa bahsedilmiştir. Bu bölümde iç politikayla ilgili aktüel gelişmeler gazetenin kendi üslubuyla işlenmiştir. Mesela, Trablusgarp Savaşı nın başladığı dönemlere denk gelen nüshalarında savaş ağırlıklı haberlere yer verilmiştir: İlan-ı harbi müteakip kati muamele etmiş olan Roma Bankası Tekrar işe başlamış. Hâlbuki bu hain müessese Trablusgarp ta ilk iğtişaş çıkaracak adama beş bin lira vaad etmiş, hafiye aramış, dehşetli para vermek tasavuratta bulunmuş. Hükümet acaba bunları bilmiyor mu? Acaba niçin müsaade olunuyor Hala memleketimizde gazete çıkarabiliyorlar. Bu ne küstahlık (Falaka, 26 Eylül 1327: 3). Bu sözlerle hem Roma Bankası nın Trablusgarp ta Osmanlı aleyhine yürüttüğü siyaset hem de Osmanlı Hükümeti nin bu duruma itiraz etmemesi eleştirilmiştir. 3.4-Dırıltı Dırıltı, Falaka nın farklı sayfalarında zaman zaman yer almış bir başlıktır. Bu bölümde genellikle güncel siyasi ve sosyal olaylar gazetenin kendine has üslubuyla hicvedilmektedir. Örneğin, dokuzuncu sayısında: Şehremini devair-i belediye meclislerini fesih için teşebbüs eder etmez. En evvel Alemdar itiraz etti idi. Evet bu muamele hilaf-ı meşrutiyet imiş. Kanun-ı Esasi ye mugayir imiş. Evvela böyledir diyelim. Fakat Dersaadet belediye kanunun ikinci faslının yedinci maddesinde mecalis-i belediyeden lüzum-ı hakikasını ördüğünü esbab-ı mucibesini Bâb-ı Âli ye arz ile ba iradesine alacağı emir üzerine fesih ile yeniden intihab ettirir diyor. Onu ne yapalım? Ondan başka yirmi ikinci maddede meşru bir engeli olmadığı halde sırasıyla üç defa gelmeyen aza istifa etmiş telakki olunur. Evet, öyle aza öyle var ki üç defa değil hatta üç senede bir kere gitmemiştir (Falaka, 22 Ağustos 1327: 1). Sözleriyle azaların görevlerini tam olarak yerine getirmediği eleştirisinde bulunulmuştur. 21 Eylül tarihli diğer bir nüshasında ise Almanyalı bir bilgiç 20 sene sonra neler olacağını keşfetmiş imiş. Acayip ey neler olacakmış. Baltık sahilinde bulunan Rus eyaletinin Almanya ya ilhakı Rusya, Japonya ya, Çin e, İran a bilmem nereye göz atmakta onlarda ona dayak atmakta devam ederlerse olacağı odur. Daha başka Falaka dış politika konusuna da değinmiş ve kendi üslubunca yorumlar yapmıştır (Falaka, 8 Eylül 1327: 2).

6 378 Cihat Tanış 3.5-Takvim-i Cerâid Takvim-i Cerâid altında diğerlerinden çok daha farklı bir yazı politikasına gidilmiştir. Bu başlık, incelenen nüshalar arasında genelde dördüncü sayfada yer almıştır. Bu başlıkta diğer gazetelerden küçük alıntılar yapılmış ve bunlara cevaplar verilmeye çalışılmıştır. Bir nevi gazeteler arasında diyalog havasında konular işlenmiştir. Mesela; Sabah: İnsan var ki hatasını göremez. Falaka: Göreni göstersek ah. Sabah: Malisörler meselesinden sonra. Falaka: İnşallah başka bir şey çıkmaz. Sabah: Boğaz içi neden harap kaldı. Falaka: Şirket-i Hayriye nin yüzünden (Falaka, 28 Temmuz 1327: 3). 3.6-Kolera nın Muhakemesi 1911 yılında İstanbul ahalisini korkutan ciddi bir kolera salgının olduğu gazetenin nüshalarından anlaşılmaktadır. Bu bağlamda Kolera Muhakemesi başlığı altında salgın üzerinde durulmuştur. 5 Ekim tarihli nüshada: Geçen Muhakemede celbine lüzum gösterilen serseriler getirildiler mi? Efendim yalnız çiçek ile kuşpalazının bu aralık nerelerde mukim oldukları anlaşılamamış. Gelenlerden birini çağırınız. Serserilerden biri getirildi. Reis Bey: Adın ne? Maznun: Kızamık. Babanın adı ne? Babamın farkında değilim. Ya kaç yaşındasın? Tayin edemezsem de herhalde çok ihtiyarım efendim. Baksana kolera senin birçok cinayete iştirak ettiğini söylüyor. Ne diyeceksin? Yalandır efendim inanmayınız. İşitiyor musun kolera. Kolera: utanmadan nasıl inkâr ediyor. Kızamık: Yalandır efendim kolerayı tanımıyorum bile kendisiyle hiç münasebetim yok (Falaka, 5 Eylül 1327: 3). Görüldüğü üzere burada diyalog tarzında ve biraz da mizahi bir üslupla, kolera salgını işlenmiştir. 3.7-Karikatürler Mizah dergilerinin en önemli özelliklerinden birisi görselliği kullanmalarıdır. Bu bağlamda karikatür bir mizah dergisinin kullandığı görsel unsurların başında gelmektedir. Falaka görsel unsurlar açısından zengindir. Çalışma kapsamında ele alınan 19 sayıda 44 karikatüre rastlanmıştır. Bunlar genellikle İlk ve son sayfalarda yer almıştır. Birinci sayfadaki karikatürler sayfanın neredeyse tamamını kaplarken son sayfadakiler yarısını kaplamaktadır (Falaka, 11 Eylül 1911: 1, 4). Karikatürlerin büyük kısmında dönemin siyasi ve sosyal olaylarına yer verilmiştir. Bu yönüyle Falaka siyasi ve sosyal konuları işleyen bir mizah gazetesi olma özelliği göstermektedir. Sonuç Basın araştırmaları tarih ilmi içerisinde önemli bir yere sahiptir. Bu tür araştırmalarda kullanılan en önemli kaynakların başında ise gazeteler gelmektedir. Takvim-i Vekâyi ile resmi olarak başlayan Osmanlı basın hayatı, sonrasında Ceride-i Havadis ve Tercüman-ı Ahval ile farklı bir seviye çıkmıştır. Ancak muhalif basının artması ile birlikte özellikle II. Abdülhamit döneminde Osmanlı basını baskı altına alınmıştır. Bu bağlamda birçok gazete çalışamaz hale gelmiştir. Ancak II. Meşrutiyet in ilanıyla birlikte bu alanda ciddi bir canlılık görülmüştür. Bu bağlamda mizah basınında da önemli bir artış yaşanmıştır. Bu çalışmada bir mizah gazetesi olarak siyasi ve sosyal konulara ağırlık veren Falaka nın makaleleri, teknik özellikleri, ne zaman ve ne kadar süre çıktığı incelenmiştir. Böylelikle nasıl bir gazete olduğu ortaya konulmuştur. 7 Ağustos 1911 tarihinde yayın hayatına başlayan Falaka haftada iki gün pazartesi ve perşembe günleri olmak üzere toplam 19 sayı çıkmıştır. Bu, II. Meşrutiyet dönemindeki birçok basın organıyla benzer olarak gazetenin kısa ömürlü olduğunu göstermektedir. Falaka, incelenen nüshalarından anlaşıldığı üzere siyasi ve sosyal eleştirilerin yanı sıra dönemin en önemli konuları olan Trablusgarp Savaşı ve kolera salgını üzerinde kendi üslubu olan hicivli bir dille durmuştur. Ancak bu eleştiriler ağırlıklı olarak İtalya hükümetine yöneliktir. Gazete çeşitli başlıklar altında bazı

7 II. Meşrutiyet Dönemi Mizah Basınının Bir Temsilcisi: Falaka Gazetesi 379 bölümlerden oluşmaktadır. Bunlardan Dırıltı, Mahalle Kahvehanesi adlı başlıklarda güncel olaylar hakkında genel değerlendirmeler yapılarak gazetenin görüşlerine yer verilmiştir. Bu bölümler hemen her sayıda yayınlanmıştır. Dâhili bölümünde ise yurt içindeki siyasi ve sosyal olaylar mizahi bir üslupla ve gazetenin bakış açısıyla değerlendirilmiştir. Muhavereler kısmında ise aktüel olaylar hakkında kendi üslubunca hiciv yapmıştır. Bu yönleri itibariyle Falaka gazetesi dönemin mizah anlayışı ile birlikte sosyal ve siyasal hayatı hakkında önemli bilgiler sunan bir tarihi vesikadır. KAYNAKÇA Altın, H. (2014). II. Meşrutiyet Devri Osmanlı Mizah Basını, Ankara: Grafiker Yayınları. Bozaslan, M. (2016). II. Meşrutiyet Dönemi Mizah Gazeteciliğine Bir Örnek: Eşek Gazetesi, Journal of History and Future, 2/3, Davulcu, E. (2013). Akbaba, II. Meşrutiyet Dönemi Mizah Basınında Osmanlı Modernleşmesi ve Eleştirel Kodlar (Kalem Ve Cem Dergileri Üzerinden), Yayınlanmamış Doktora Tezi, Kayseri: Erciyes Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü. Gevgilili, A. (1983). Türkiye Basını, Cumhuriyet Dönemi Türkiye Ansiklopedisi, I, İstanbul: İletişim Yayınları. Kabacalı, A. (2000). Başlangıçtan Günümüze Türkiye de Matbaa, Basın ve Yayın, İstanbul: Literatür Yayınları. Kanar, M. (2009). Osmanlıca Türkçe Sözlüğü, C. II, İstanbul: Say Yayınları. Seyhan, S. (2013). II. Meşrutiyet Dönemi Mizah Basını ve İçeriklerinden Seçilmiş Örnekler, Turkish Studies, 8/3, Tiken, S. (2015). Cenevre de Bir Jön Türk Mizah Gazetesi: Tokmak, A. Ü. Türkiyat Araştırmaları Enstitüsü Dergisi, Uslucan, F. (2014). Kısa Ömürlü Mizah ve Hiciv Gazetesi: Davul, Karadeniz Sosyal Bilimler Dergisi, 7/4, Ünver, M. (2013). Eski Türkçe Mizah Dergilerinin Açıklamalı Bibliyografyası ( ), Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi, İstanbul: Marmara Üniversitesi Türkiyat Araştırmaları Enstitüsü.