ESNEK ÜRETİM SİSTEMLERİ (EÜS) HAZIRLAYANLAR: Merve Atan Gizem Demirci Görkem Yıldırım

Transkript

1 ESNEK ÜRETİM SİSTEMLERİ (EÜS) HAZIRLAYANLAR: Merve Atan Gizem Demirci Görkem Yıldırım

2 ESNEKLİK KAVRAMI Esnek üretim sistemlerinin anlaşılabilmesi, Esneklik kavramının anlaşılabilmesine bağlıdır. Esneklik, üretim sisteminin piyasadaki değişikliklere hızlı ve etkili şekilde uyum sağlayabilmesiyle ilgili bir kavramdır. Esneklik, EÜS lerinde bir etkinlik ölçüsü olup, üretim sisteminin tasarımında sistem yapısı, organizasyon, sistem elemanları, materyal, bilgi ve enerji akışları olarak tanımlanırsa, esneklik de uzun vadede sistemi iyileştiren önemli bir değişkendir.

3 ESNEKLİK KAVRAMININ İÇERİĞİ İlgili ve farklı parçaların parça karışımını ortaya çıkarmak için grup teknolojisinin kullanımı, İşlem sırasında ekleme ve parçaların iptalinin sağlanması Parçaların makinelere dinamik olarak yönlendirilmesi Tasarım değişikliklerine hızlı cevap verilmesi Herhangi bir arıza veya kilitlenme durumunda üretim kaynaklarının dinamik olarak yeniden ayrılabilmesi.

4 ESNEKLİK İşletmelerde esneklik 2 tür bağlantı sonucu oluşmaktadır. Yapıyla bağlantılı Sistemi belirli aralıklarla ürün türlerini geliştirmeye adapte etmektir. Ürün özellikleriyle bağlantılı Ürün özellikleri ya da ürün türlerini genişletme konusunda sistemin değişikliklere uyumlandırılmasıdır.

5 SİSTEMİN ESNEKLİĞİNE ETKİ EDEN FAKTÖRLER Reaksiyon süresi Hiyerarşik kademe sayısı Fonksiyonel organizasyon Geri besleme Komplekslik

6 Reaksiyon Süresi Bir sistemin esnekliği, onun değişikliklere karşı tepki verme yeteneği olarak tanımlandığına göre, tepkinin çabukluğu sistemin esnekliğinin artışı olarak düşünülebilir. Gelen etkiye karşı oluşan tepki arasındaki süre reaksiyon süresi olarak tanımlanırsa, bu sürenin artışı esnekliğin azalması sonucunu doğurur.

7 Hiyerarşik Kademelerin Sayısı İşletme içindeki hiyerarşik kademelerin fazlalığı, işletmenin esnekliğini büyük ölçüde azaltır. Bu azalma aşağıda sayılan nedenlerin oluşturduğu beklemelerden dolayı oluşur. Kontrol ve operasyonlar arası ayrılık İstenilen hedefler ile uygulanan politikalar arasındaki kopukluklar Departmanlar arasındaki zayıf yatay iletişim Tam belirlenmemiş sorumluluk ve yetkiler

8 Fonksiyonel Organizasyon Departman sayısındaki artış üretim zamanında artışa, buna karşın esneklikte azalışa yol açar. Bundan dolayı esnekliği arttırmak için fonksiyonel olarak dizayn edilmiş departmanların sayısı mümkün olan en düşük seviyeye indirilmelidir.

9 Geri Besleme Sistemden gelen işaretlere etkili bir biçimde tepki göstermek için geri besleme enformasyonu gereklidir. Esneklik, sistemden gelen işaretlerin yakalanması ve işlenmesi hızı ile belirlenebilir. Bu bağlantı pazarlama ve ürün geliştirme arasındaki ilişki olarak görülebileceği gibi üretim sürecinin çeşitli basamakları arasında da görülebilir. Geri beslemenin kuvvetlendirilmesi esneklik artışını da beraberinde getirir.

10 Komplekslik Bir işletmedeki esneklik işletmenin kompleksliği ile ters orantılıdır. Komplekslik burada üretim sistemin yapısı ile ilgili olarak anlaşılmalıdır. İşletmede komplekslik arttıkça değişikliklerin ortaya çıkardığı sonuçları yönetmek zorlaşmaktadır. Çünkü yönetim kademeleri sayısındaki artış ile daha fazla insan ve departman olaya dahil olur ve karar verme süreci önemli ölçüde gecikmiş olur.

11 ESNEK ÜRETİM SİSTEMLERİNİN TANIMI VE ÖZELLİKLERİ Farklı iş istasyonlarında eş zamanlı olarak farklı parça tiplerinin çeşitliliğinde sürecin işleyebilmesi ve talepteki değişimlere hızlı cevap verebilmesi için üretim miktarında ve parça tiplerinin karışımında gerekli ayarlamaları yapabilmesi olarak tanımlanabilir. Ancak literatürde farklı bakış açıları mevcuttur bunlardan bazıları aşağıdaki gibi sıralanabilir.

12 EÜS, farklı parça ve ürünleri önemli bir değişiklik ve tezgah duruşuna gerek kalmaksızın, üretebilme kabiliyeti olan sistemlerdir. EÜS, pazardaki esnek olan talebe esnek bir arzla yanıt verebilmek amacı ile geliştirilmiş; müşterilere belirli ürünleri çok çeşitte düşük maliyetle üretebilme yeteneğine sahip, takım çalışması, çalışanların yetkilendirilmesi ve işletmenin rekabet gücünü artırarak faaliyetlerinin devamlılığını sağlayacak bir sistemdir.

13 ESNEK ÜRETİM SİSTEMİNİN ÖZELLİKLERİ Ürün çeşidinin fazla olduğu işletmelerde kullanılabilir, Mamul, yarı mamul ve hammadde otomatik bantlarla, malzeme ve taşıyıcılarla hareket edebilmektedir, Farklı parçaların üretilmesi, makineler üzerinde gerçekleşen otomatik değişikliklerle mümkün olabilmektedir, Üretimde personel müdahalesi asgariye indirilmiştir.

14 Fabrikaya hammadde girişinden mamul çıkışına kadar kalite kontrol, tasarım, üretim gibi tüm işlemler otomasyona dayalı olarak bilgisayarla gerçekleştirilmektedir. Bir dizi farklı parçaların üretiminde kullanılacak esnek tezgâhlarla donatılmış olan bir EÜS lerinde üretim esnasında ön hazırlık süreleri ihmal edilebilir düzeydedir.

15 Genel amaçlı makine ve tezgah içermektedir. Farklı parçaları üretmek için makine/teçhizatta küçük çaplı değişiklikler yapılabilir. Sistem bir dizi parçayı çeşitli büyüklükteki partiler halinde işleme olanağına sahiptir. Bunlar genel olarak, bütünleşik olma, akıllı olma ve çabuk uyum sağlama olarak tanımlanabilir.

16 Diğer bir deyişle, etkinlik ve esneklik geleneksel imalat sistemlerinin üzerinde durduğu problemler haline gelmiş, son yıllarda giderek yaygınlaşan Bilgisayarla Bütünleşik İmalat (CIM) sistemi olan Esnek İmalat Sistemleri, pazardaki esnek olan talebe esnek bir arzla yanıt verebilmek aynı zamanda müşterilere belirli ürünleri çok çeşitte ve düşük maliyetle üretebilme yeteneğine sahip, takım çalışması, çalışanların yetkilendirilmesi ve işletmenin rekabet gücünü arttırma faaliyetlerinin devamlılığını sağlayacak bir sistem haline gelmiştir.

17 ESNEK ÜRETİM SİSTEMLERİNİN TARİHSEL GELİŞİMİ Giderek ağırlaşan rekabet koşullarında firmaların ayakta kalabilmeleri ancak ürünlerini müşteri istekleri doğrultusunda ve ekonomik olarak üretebilmeleri ve zamanında teslim edebilmeleri ile mümkündür. Bunun üzerine esnek üretim sistemi yaklaşımı doğmuştur lı yıllardan önce- Gelişmemiş sınırlı üretim Bu yılların sonunda teknolojideki gelişmeler sayesinde, 1950 lı yıllar-nümerik Kontrollü Tezgahlar (NC- Numerical Controlled)

18 Bilgisayar Kontrollü Nümerik Tezgahlar (CNC- Computer Numerically Controlled) Doğrudan Nümerik Kontrollü Sistemler (DNC) Molins firması, Theo Williamson, EÜS buluşunu yapmış ve Sistem 24 adı altında patentini almıştır. Sistem 24 ile tek amaçlı olarak kullanılan bir NC tezgahı ve konveyör bir araya getirilerek işlenecek parçaların makineler arasında otomatik transferi sağlanmıştır.

19 1960 lı yıllarda robotlar, malzeme taşıma sistemleri ve bilgisayar kontrol teknolojilerinde sağlanan gelişmelerle birleşince, çeşitli parçaların orta ve küçük hacimlerdeki partiler halinde daha ekonomik bir şekilde üretilmesine EÜS leri olanak tanımıştır Bilgisayar sistemleri yaygın ve etkin hale gelmiş 1980-Robotların ve bilgisayarların tümleşik sistemlerin gelişmesiyle de üretim sistemleri, iletilen bilgiye cevap verebilme yeteneği kazanmıştır.

20 1990- EÜS daha da mükemmelleştirilmiş ve üreticilere, sipariş üzerine ürettikleri ürünleri, daha önce sadece yığın üretime yönelik katı otomasyon sistemleri yoluyla sağlanabilirken istenilen hacimlerde sunabilme yeteneği kazandırmıştır.

21 ESNEK ÜRETİM SİSTEMİNİN İŞLEYİŞİ Öncelikle nihai bir ürünü oluşturacak parça ve malzemeler malzeme taşıma sistemine yüklenir. Parçalar sistem boyunca paletler ile taşınır. Üretilecek ürün için belirlenecek rotalama bilgileri bilgisayar hafızasına önceden yüklenir. Otomatik malzeme taşıma sistemi, parçaları bir makineden diğer bir makineye süreç planında belirlenen sıraya göre taşır. İşlemi tamamlanan parça, otomatik olarak bir yükleme/boşaltma istasyonuna gönderilir. Parça paletten çıkarılır ve yeni parça palete yüklenir. Tüm operasyon tamamlandıktan sonra, parçalar diğer bir istasyona gönderilmek üzere malzeme taşıma sisteminden manuel olarak boşaltılabileceği gibi, otomatik depolama/çekme sistemleriyle de boşaltılabilir.

22 ESNEK ÜRETİM SİSTEMİNİN İŞLEYİŞİ

23 ESNEK ÜRETİM SİSTEMİNİN KURULMA STRATEJİSİ Fiziksel alt sistem Kontrol sistemi

24 BAŞLICA ESNEKLİK TÜRLERİ Tezgah-Makine Esnekliği, Üretim süreci-proses Esnekliği, Ürün Esnekliği, İş akışı (routing) Esnekliği, Genişleme Esnekliği, Miktar-Hacim Esnekliği, İşlem (operation) Esnekliği, Üretim yöntemi Esnekliği dir.

25 Tezgah-Makine Esnekliği, verilen parça türlerinin üretiminde istenilen değişiklikleri yapmada sistemin bir kolaylık sağlaması ve tezgahlarda farklı işlemlerin yapılabilmesidir. Üretim Süreci-Proses Esnekliği, mümkün olan farklı materyalleri kullanarak istenilen ürünleri makine esnekliğine de bağlı kalarak farklı tekniklerle üretmektir.

26 Ürün Esnekliği, üretim sisteminin bir ürün kümesini veya yeni bir ürünü üretmek için ekonomik olarak ve hızla değiştirebilmesidir. İş akışı (Routing) Esnekliği, sistemde bozulma veya arıza gibi durumlarda parçaların rotalara yönlendirilerek işlemin sürdürülebilmesidir.

27 Genişleme Esnekliği, üretim tesisinin kolay ve modüler bir biçimde büyütülebilmesiyle (kapasitesinin artırılabilmesiyle) ilgili bir ölçüdür. Miktar-Hacim Esnekliği, sistemin farklı miktarlarda üretim yapabilme kapasitesidir. Ekonomik olan bu üretim, rota esnekliği ile belirlenmektedir.

28 İşlem Esnekliği, her bir parça tipi ile ilgili işlem sıralamasının değiştirilip değiştirilemeyeceğinin bir göstergesidir. Üretim Esnekliği, ürün sayısının çeşitliliği ve yönetimde bununla ilgili yapılabilecek değişikliklerle ilgilidir.

29 Hareket Esnekliği,(dinamik esneklik) firmanın, değişen piyasa koşullarına karşılık verebilmesi için yeni atılımlarda bulunabilme kapasitesi olarak tanımlanabilir.

30 Durum Esnekliği (statik esneklik), piyasa şartları değiştiği halde verimli şekilde üretim yapmaya devam edebilme yeteneğidir. Bütün bu esneklikler, firma bazında hareket esnekliğini sağlar ve dolayısıyla da ilerisi için rekabet gücünün artmasında önemli rol sahibi olurlar.

31 ESNEK ÜRETİM SİSTEMİNİ OLUŞTURAN GRUPLAR Esnek üretim modülü (EÜM), Bir malzeme taşıyıcısı ve ara stok bölümü olan, takım değiştirme yetisine sahip, CNC ya da NC tek bir tezgahtan oluşan üretim birimidir. Esnek üretim hücresi (EÜH), Ortak bir malzeme taşıyıcısına sahip bir grup esnek tezgahın oluşturduğu EÜS leridir. Esnek üretim grubu (EÜG), İki ya da daha fazla sayıda malzeme taşıyıcısından yada aynı anda birden çok tezgaha hizmet verebilen bir ya da daha çok taşıyıcıdan oluşan bir malzeme taşıma sistemine sahip, esnek tezgah gruplarının oluşturduğu EÜS leridir.

32 Çok Hücreli Esnek Üretim Sistemi, Birden fazla sayıda EÜH ve gerekirse tamamlayıcı esnek tezgahlardan ve bu birimleri birleştiren malzeme taşıma sisteminden oluşan EÜS leridir. Bu iki hücreden birincisi, Tamamlayıcı Tip Esnek Üretim Sistemi(complementary) İkincisi ise, aralarında Değiştirilebilir Tip Esnek Üretim Sistemi (interchangable) olarak tanımlanabilir.

33 Esnek Üretim Hattı, istasyon adı verilen tahsisli takım tezgahları kümesidir. Bir tezgahın çalışması diğer tezgahların çalışmasına bağlıdır. Esnek üretim hattı, otomatik yönlendirilen araçlar, robot, konveyör veya römork tipinden birisi olabilir.

34 Üretim sürecinin temelinde, malzeme işleme - taşıma ve enformasyon teknolojilerine dayandığı göz önünde bulundurulursa, teknoloji üretim elemanlarını tümleştirici ve bu elemanlar arasında senkronizasyonu sağlayıcı işlevi olması nedeniyle önemli bir role sahiptir. Nihai ürünün ortaya çıkması için gerekli olan bütün araçları ve yöntemleri etkilemektedir. Bilgisayar Tümleşik Üretim söz konusu bu etkilemenin bir ürünü haline gelir ve üretim işlevlerinin teknoloji aracılığıyla tümleşimi anlamına gelmektedir.

35 SİSTEMDE KULLANILAN TEKNOLOJİLER VE ÜRETİM ELEMANLARI Grup Teknolojisi (GT) Bilgisayarla Bütünleşik Üretim (CIM) Bilgisayar Destekli Üretim (CAM) Bilgisayar Destekli Tasarım (CAD) Otomatik Yönlendirmeli Taşıyıcılar (AGV) Otomatik Yükleme/Boşaltma Üniteleri Yönetim Bilgi Sistemi (MIS) Otomatik Malzeme İşlemi Teknolojileri Dağıtılmış Sayısal Denetim (DNC)

36 YARDIMCI ELEMANLAR Akıllı Sensörler Akıllı Robotlar Sistem Simülasyonu ve Modelleme Yapay Zeka Veri Tabanları Yerel Alan Ağları Uyarlanmalı Kontrol

37 ESNEK ÜRETİM SİSTEMLERİ UYGULAMA ALANLARI Otomotiv sektörü Uzay ve Havacılık Elektronik ve Beyaz eşya sektörü Motor ve Makine Ekipmanları İlaç sektörü Seramik sektörü Hizmet sektörü

38 ESNEK ÜRETİM SİSTEMİNİN YARARLARI İş envanterlerini azaltır. Parça benzerlikleri ve uygun sıralama sayesinde tezgah ayar sürelerinde azalma, Yer ihtiyacında azalma, Makine kullanımını artırır, Üretim tamamlama süresinde azaltır, Farklı parçaların dizayn edilmesi olanağını sağlar.

39 İşçilik maliyetlerini azaltır, Akıcı üretim sayesinde malzeme taşıma süresinde azalma sağlar, Sermayeden daha fazla yararlanma olanağı sağlar, Kalitede iyileşme sağlar. Çalışanların verimliliğinde artış sağlar, İş güvenliğinde artış sağlar, Sistemin kurulması sayesinde verimlilik ve karlılık artışı sağlayıp uzun vadede işletmenin rekabet gücünü arttırmış olur.

40 ESNEK ÜRETİMİN ÖNÜNDEKİ KISITLAR VE SAKINCALARI Kısa Sürede Demode Olma Riski Yazılım Sorunu İş kaybı korkusu ve çok fonksiyonlu işçi kavramına karşı çıkması caydırıcı bir etki yapar ve istihdama olumsuz etki yapar, Sistem değişimleri yapısal olarak güç olması ve yürütümü yüksek maliyet içermesi, Donanım Eksikliği Beklenmeyen Durumların Ortaya Çıkması ve belirsizlik halinde karar verilirken değişimden kaçınma isteği,

41 ESNEK ÜRETİM SİSTEMLERİNDE ÇİZELGELEME KAVRAMI ve SİSTEM İÇİNDEKİ YERİ Ürün aralığı problemi Makine kapasitesi problemi Ulaşım problemi Donanım problemi Palet problemi İş planlama problemi (parça tipi seçimi, makine gruplandırması, üretim oranı, kaynak dağıtımı)

42 ESNEK ÜRETİM SİSTEMLERİNİN ÜRETİM MALİYETLERİNE ETKİSİ Direkt Hammadde ve Malzeme Giderleri Direkt İşçilik Giderleri Teknolojik Harcamalar(Alet ve Teçhizat Maliyetleri) Eğitim ve Değişim Maliyetleri Genel Üretim Giderleri

43 ESNEK ÜRETİM SİSTEMLERİNİN İŞLETMENİN PAZARLAMA FAALİYETLERİNE ETKİLERİ Günümüz müşterilerinin hızlı değişen beklenti ve ihtiyaçlarına cevap verebilme, Pazarlama unsurlarının değişen boyutlarına hızlıca cevap verebilme, Hızlı değişme olanağı, Ürün karmasında hızlı değişiklikler yapabilme, Tüketiciye hatasız ürün sunabilme, Uygun fiyatta ürün sunabilme.

44 ESNEK ÜRETİM ve AKIŞ TİPİ ÜRETİMİN KARŞILAŞTIRILMASI Akış tipi üretimde hazırlık zamanları önemli bir yer tutarken, esnek üretimde hazırlık zamanları dikkate alınmayacak derecededir, Akış tipi üretimde makine ve tesisler sadece tek bir ürün üretecek şekilde tasarlanmıştır. Esnek üretimde, farklı parçaların üretilmesi tezgâhlar üzerinde otomatik sistemler aracılığı ile yapılacak olan değişikliklerle olanaklı kılınmaktadır. Akış tipi üretimde tampon stoklamayı sağlamak amacı ile stok miktarları yüksektir. Esnek üretim sistemleri ise stok seviyesini en az tutmayı hedefler.

45 Esnek üretim, akış tipi üretime oranla daha az insan gücüne ihtiyaç duyar. Kalifiye eleman gereksinimi esnek üretim sistemlerinde daha fazladır. İki üretim şeklinde de parti büyüklükleri yüksek seviyededir.

46 SONUÇ Değişen ve gelişen dünya pazarlarında pazarın yapısı, çeşitleri ve üretilen mamullerin nitelikleri tüketiciler tarafından belirlenmektedir. Tüketiciler sürekli olarak yeni ve değişik mamuller talep etmekte ve bu durum talepte esneklik ve dalgalanma yaratmaktadır. Böylece üretimde hız ve esneklik ön plana çıkmaktadır. İşletmelerin bu duruma ayak uydurabilmeleri ancak yeni üretim teknolojilerini edinmeleri ile mümkün olabilecektir. Günümüz işletmecileri tüketici ihtiyaçlarındaki değişime bağlı olarak talepteki dalgalanmaları karşılayabilmek için üretimin esnek bir yapıya sahip olması konusunda önemli sistemler geliştirmiş ve bu ortamda ortaya çıkan en önemli unsur ve yenilik Esnek Üretim Sistemleridir.

47 KAYNAKÇA [1] PEKMEZCİ, Turan, DEMİRELİ, Cemalettin, Esnek Üretim Sistemleri: Esnek Üretim Sistemlerinin Tekstil İşletmelerinde Uygulanabilirliği Üzerine Bir Araştırma, C.Ü. İktisadi ve İdari Bilimler Dergisi, Cilt 6, Sayı 1, 2005 [2] Groover, M.P. (2007). Automation Production Systems and Computer Integrated Manufacturing. New Jersey: Prentice Hall,Inc. [3] Parrish, David. (1990). Flexible Manufacturing. Butterworth, Heineamann Ltd [4] Üreten, Sevinç. (1991). Esnek İmalat Sistemleri, Gazi Üniversitesi İktisadi İdari Bilimler Fakültesi Dergisi. Ankara: Cilt 7, Sayı 1-2. ss [5] Nahmias, Steven. (1997). Production and Operations Analysis. Third Edition. United States of America. Irwin Inc. Sf( ) [6] Acar, Nesime. (2001). Üretim Planlaması Yöntem ve Uygulamaları. 8. Baskı. Ankara: MPM Yayınları. Yayın No: 280. [7] Tekin, Mahmut. (2003). Üretim Yönetimi. Cilt 2. Geliştirilmiş ve Değiştirilmiş 4.Baskı. Konya: Günay Ofset. [8] Üreten, Sevinç. (1999). Üretim / İşlemler Yönetimi Stratejik Kararlar ve Karar Modelleri. 2. Baskı. Ankara: Başar Ofset. [9] MALEKI, A.Reza (1991) Flexible Production Systems: The Technology and Management, Prentice-Hall Inc, USA. [10] ATKINSON A.Anthony, Kaplan S. Robert, Young, S. Mark (2004), Management Accounting, PrenticeHall Company, USA. [11] CİVAN, Mehmet ve Yıldız Ferah (2004), Esnek Üretim Sistemini Uygulayan İşletmelerde Maliyet Muhasebesi Uygulaması, Muhasebe ve Finansman Dergisi, Sayı.22, ss [12] KARCIOĞLU, Reşat, (2000), Stratejik Maliyet Yönetimi: Maliyet ve Yönetim Muhasebesinde Yeni Yaklaşımlar, Aktif Yayınevi [13] HILTON, W. Ronald, MAHER, W. Michael, SELTO, Frank, H., (2003), Cost Management:Strategies for Business Decision, International Edition, McGraw-Hill Inc. [14] CİVAN, Mehmet ve Yıldız Ferah (2004), Esnek Üretim Sistemini Uygulayan İşletmelerde Maliyet Muhasebesi Uygulaması, Muhasebe ve Finansman Dergisi, Sayı.22 [15] BAYUK, M. Nedim, KARAÇİZMELİ GÜZELER, Ayşe (2008), Esnek Üretim Sistemleri Ve Pazarlama Faaliyetlerine Etkileri, Elektronik Sosyal Bilimler Dergisi, Sayı.25, ss [16] CERİT, Bülent, ONURAL, Ali Şükrü, YILMAZ,Bülent, Montaj ve İşleme Alt Sistemlerini İçeren Bir Esnek Üretim Sisteminin İki Aşamalı Çizelgelenmesi, TEKNOLOJİ, Cilt 8, (2005), Sayı 2, [17] [18] KASAP, Gülay COŞKUN, Esnek Üretim Sistemine Geçiş Aşamasinda Yönetimin Rolü Ve Değerlendirmesi, (2006), Uludağ Üniversitesi İ.İ.B.F. İşletme Bölümü

48 Teşekkür Ederiz